คมอการดแลระยะยาว(Long Term Care)

ส�าหรบทมหมอครอบครว

คณะท�ำงำนพฒนำคมอกำรดแลระยะยำว : ผปวยตดบำน / ตดเตยง

คมอการดแลระยะยาว(Long Term Care)

ส�าหรบทมหมอครอบครว

คณะทำ�ง�นพฒน�คมอก�รดแลระยะย�ว : ผปวยตดบ�น / ตดเตยง

ชอหนงสอ คมอการดแลระยะยาว (Long Term Care) ส�าหรบทมหมอครอบครว

ชอผแตงพญ.สรนทร ฉนศรกาญจนรศ.ร.อ.ดร.ศรพนธ สาสตยนพ.สนต ลาภเบญจกล พญ.อญญพร สทศนวรวฒผศ.ดร.ศภลกษณ เขมทองนายสมคด เพอนรมยผแทนจากกระทรวงสาธารณสข

ออกแบบโดยบรษท เซย ครเอทฟ จ�ากด Zia Creative Co., Ltd. 137 ซอยสขมวท 81 ถนนสขมวทแขวงพระโขนงเหนอ เขตวฒนา กรงเทพฯ 10260โทร 081-732-7893, 02-311-2156, โทรสาร 02-742-6754E-mail : ziacreativestudio@gmail.comก�ากบศลป : กญชลกา กมปนานนทเลยเอาท : พรกนก จตรไชยโรจนภาพประกอบ : เชษฐสดา มเงน, พรกนก จตรไชยโรจน

ประเภทของสงพมพ : หนงสอ

พมพทบรษท ไซเบอรพรนท กรป จ�ำกด959 ซอยสทธพร ถนประชำสงเครำะห แขวงดนแดง เขตดนแดง กทม 10400โทร 02-641-9135-8 โทรสำร 02-641-9139Website : www.cyberprintgroup.co.th E-mail : info@cyberprintgroup.co.th

พมพครงท 1กมภำพนธ 2559จ�ำนวนทจดพมพ : 3,000 เลมจ�ำนวนหนำ : 80 หนำรำคำ : 150 บำท

เจาของและผจดจ�าหนายส�ำนกบรหำรกำรสำธำรณสขส�ำนกงำนปลดกระทรวงสำธำรณสขถนนตวำนนท อ�ำเภอเมอง จงหวดนนทบร 11000โทร 081 300 2407E-mail : santilak17@gmail.com

ISBN : 978-616-11-2870-8

หนงสอคมอหมอครอบครว จดท�ำขนเพอกำรประเมนผลและกำรดแล ผทตองกำรกำรดแลอนไดแก ผปวยทตดบำน / ตดเตยง

• ประเมนควำมสำมำรถกำรท�ำกจวตรประจ�ำวน เพอแบงวำเปน ผปวยตดบำน / ตดเตยง และตองกำรควำมชวยเหลอลกษณะใด

• ประเมนกำรกลนและควำมเสยงตอภำวะทพโภชนำกำร• ประเมนศกยภำพสมองและจตใจ

ค�าสงกระทรวงสาธารณสขท ๒๕๘/๒๕๕๘

เรอง แตงตงคณะกรรมการพฒนาคมอส�าหรบผปฏบตในทมหมอครอบครว

ดวยกระทรวงสำธำรณสข มนโยบำยกำรพฒนำระบบบรกำรสขภำพในระดบปฐมภมใหเกดควำมเขมแขงอยำงมสวนรวมและยงยน โดยสงมอบ “ทมหมอครอบครว หรอ Family Care Team” ใหเปนของขวญปใหม พ.ศ. ๒๕๕๘ กบทกคนหรอทกครอบครวบนแผนดนไทย ทมดงกลำวมำจำกบคคลำกรทำงดำนสขภำพในระดบตำง ๆ ตงแต ชมชน ต�ำบล และอ�ำเภอ มำท�ำงำนรวมกบเครอขำยสขภำพในทองถน อนเปนทมทจะเขำไปดแลสขภำพของประชำชนทกครวเรอนในทกกลมวย สำมำรถสงตอปญหำดำนสขภำพไดอยำงใกลชด และทนทวงท ดวยควำมมงหวงทจะท�ำใหทกคนหรอทกครอบครวสำมำรถเขำถงบรกำรสขภำพทมควำมครอบคลม มประสทธภำพ มคณภำพ และเปนธรรมเปนส�ำคญ จงมงเนนกำรรวบรวม องคควำมรทเกยวของส�ำหรบกำรปฏบตงำนของบคลำกรสขภำพในทมหมอครอบครว และสรำงควำมเขำใจถงกำรมสวนรวมของเครอขำยสขภำพใหสำมำรถท�ำงำนรวมกนโดยเฉพำะในระดบบรกำรปฐมภมไดอยำงมคณภำพ ประชำชนมนใจ เชอใจ และไวใจ เสมอนมหมอประจ�ำครอบครวอยใกลบำน อนจะสงผลใหทมหมอครอบครวเกดควำมสข และควำมภำคภมใจในกำรปฏบตหนำททเขำไปมสวนรวมในกำรเสรมสรำงคณภำพชวตใหแกผปวยและครอบครวใหดขน จงขอแตงตงคณะกรรมกำรพฒนำคมอส�ำหรบผปฏบตในทมหมอครอบครว ดงตอไปน

๑ นำยไพจตร ปวะบตร ทปรกษำ๒ นำยทวเกยรด บญยไพศำลเจรญ ทปรกษำ๓ นำยวชระ เพงจนทร รองปลดกระทรวงสำธำรณสข ทปรกษำ๔ นำงสรนทร ฉนทศรกำญจน คณะแพทยศำสตรรำมำธบด มหำวทยำลยมหดล ประธำน๕ รอยเอกหญงศรพนธ สำสตย คณะพยำบำลศำสตร จฬำลงกรณมหำวทยำลย คณะกรรมกำร๖ นำงอญญพร สทศนวรวฒ คณะแพทยศำสตรรำมำธบด มหำวทยำลยมหดล คณะกรรมกำร๗ นำงรงสมนต สนทรไชยำ คณะพยำบำลศำสตร จฬำลงกรณ มหำวทยำลย คณะกรรมกำร๘ นำงวำสน วเศษฤทธ คณะพยำบำลศำสตร จฬำลงกรณ มหำวทยำลย คณะกรรมกำร๙ นำงนลน เชอค�ำฟ คณะแพทยศำสตร มหำวทยำลยนเรศวร คณะกรรมกำร๑๐ นำยศภลกษณ เขมทอง คณะกำยภำพบ�ำบด มหำวทยำลยมหดล คณะกรรมกำร๑๑ นำงธรพร สถรองกร ส�ำนกกำรพยำบำล คณะกรรมกำร๑๒ นำงกำญจนำ ศรชมพ ส�ำนกงำนหลกประกนสขภำพแหงชำต คณะกรรมกำร๑๓ นำยโกเมนทร ทวทอง ส�ำนกงำนสำธำรณสขจงหวดสระแกว คณะกรรมกำร๑๔ นำยชำญชย จนทรวรชยกล โรงพยำบำลเกำะสมย จงหวดสรำษฎรธำน คณะกรรมกำร๑๕ นำยประสทธชย มงจตร โรงพยำบำลแกงคอย จงหวดสระบร คณะกรรมกำร ๑๖ นำงรตนำ ยอดอำนนท โรงพยำบำลปำกชองนำนำ จงหวดนครรำชสมำ คณะกรรมกำร๑๗ นำยอนชต หรญกตต โรงพยำบำลวำรนช�ำรำบ จงหวดอบลรำชธำน คณะกรรมกำร๑๘ นำยสมคด เพอนรมย โรงพยำบำลทำคนโท จงหวดกำฬสนธ คณะกรรมกำร๑๙ นำงสำคร ภน�ำเยน โรงพยำบำลยำงตลำด จงหวดกำฬสนธ คณะกรรมกำร๒๐ นำงรชฎำพร สลำ โรงพยำบำลเกษตรวสย จงหวดรอยเอด คณะกรรมกำร๒๑ นำงสำวเกศสดำ เกสรสคนธ โรงพยำบำลล�ำสนธ จงหวดลพบร คณะกรรมกำร๒๒ นำงก�ำไร เผยดสงเนน โรงพยำบำลสงเสรมสขภำพ ต�ำบลกดตำเพชร จงหวดลพบร คณะกรรมกำร๒๓ นำงสำวพรรณ ภำณรตนสข ส�ำนกสงเสรมและพฒนำสขภำพจต กรมสขภำพจต คณะกรรมกำร๒๔ นำงวมล บำนพวน ส�ำนกอนำมยผสงอำย กรมอนำมย คณะกรรมกำร๒๕ นำงกญญำ อนแพง ส�ำนกยทธศำสตร กรมพฒนำกำรแพทยแผนไทย คณะกรรมกำร และกำรแพทยทำงเลอก๒๖ นำงสำวสธำทพย จนทรกษ กองสนบสนนสขภำพภำคประชำชน กรมสนบสนนบรกำรสขภำพ คณะกรรมกำร๒๗ นำงวรำรตน กจพจนำ กองสนบสนนสขภำพภำคประชำชน กรมสนบสนนบรกำรสขภำพ คณะกรรมกำร๒๘ นำยอรยะ บญงำมชยรตน กองแผนงำน กรมควบคมโรค คณะกรรมกำร๒๙ นำงกฤษณำ ตรยมณรตน สถำบนเวชศำสตรผสงอำย กรมกำรแพทย คณะกรรมกำร๓๐ นำงเกวลน ชนเจรญสข ส�ำนกบรหำรกำรสำธำรณสข คณะกรรมกำร๓๑ นำงสมสน เกษมศลป ส�ำนกบรหำรกำรสำธำรณสข คณะกรรมกำร๓๒ นำยสนต ลำภเบญจกล โรงพยำบำลล�ำสนธ จงหวดลพบร คณะกรรมกำรและเลขำนกำร๓๓ นำงลดำวลย นกหมด ส�ำนกบรหำรกำรสำธำรณสข คณะกรรมกำรและผชวยเลขำนกำร๓๔ นำงสำวจฑำทพย พทกษ ส�ำนกบรหำรกำรสำธำรณสข คณะกรรมกำรและผชวยเลขำนกำร

โดยใหคณะกรรมกำรชดนมหนำทจดท�ำ “คมอส�ำหรบผปฏบตในทมหมอครอบครว” ใหส�ำเรจลลวงตำมวตถประสงค

ทงน ตงแตบดนเปนตนไป

สง ณ วนท ๑๘ กมภำพนธ พ.ศ. ๒๕๕๘

(นำยวชระ เพงจนทร)รองปลดกระทรวงสำธำรณสข ปฏบตรำชกำรแทนปลดกระทรวงสำธำรณสข

จำกมต สมชชำสขภำพแหงชำต ครงท 2 เมอวนท 18 ธนวำคม 2552 ไดใหค�ำนยำมกำรดแลผสงอำยระยะยำวไววำ “กำรดแลผสงอำยระยะยำวหมำยถง กำรดแลทครอบคลมทกมต ทงสงคม สขภำพ เศรษฐกจ และสภำพแวดลอมส�ำหรบผสงอำยทประสบภำวะยำกล�ำบำก อนเนองมำจำกกำรเจบปวยเรอรง หรอมควำมพกำร ทพพลภำพ ชวยเหลอตนเองไดบำงสวนหรอไมสำมำรถชวยตนเองไดในชวตประจ�ำวน โดยผดแลทเปนทำงกำร (บคลำกรดำนสขภำพและสงคม) และไมเปนทำงกำร (ครอบครว เพอน เพอนบำน) รวมถงกำรบรกำรในครอบครว ชมชน หรอสถำนบรกำร”

จำกสภำพปญหำรวมถงแนวโนมจ�ำนวนผสงอำยทเพมขนของสงคมไทย ท�ำใหรฐบำลและกระทรวงสำธำรณสขใหควำมส�ำคญรวมถงก�ำหนดนโยบำยกำรดแลผสงอำยระยะยำว โดยคำดหวงวำจะเกดระบบกำรดแลผสงอำยระยะยำวในชมชนโดยกำรดแลของทมหมอครอบครวทงในระดบอ�ำเภอ ต�ำบลและชมชน รวมถงกำรเกดกลไกลตำง ๆ เชน care manager ผชวยเหลอดแลผสงอำยทมภำวะพงพง (care giver) โดยกระทรวงสำธำรณสขไดแตงตงคณะกรรมกำรจดท�ำคมอกำรดแลระยะยำวในชมชนขน

คมอเลมนเกดขนเพอเปนแนวทำงกำรดแลผปวยทตดบำน / ตดเตยงทอยในชมชนส�ำหรบเจำหนำทสำธำรณสข care manager / ทมหมอครอบครวในระดบอ�ำเภอ ต�ำบลและชมชน เพอใชเปนแนวทำงในกำรดแลผปวยในภำคปฏบต (Practical guideline) โดยคมอถกเขยนออกมำในรปแบบทเขำใจงำย มภำพประกอบเพอสำมำรถน�ำไปปฏบตงำนไดจรง โดยคณะผเขยนทมควำมรควำมสำมำรถและปฏบตงำนจรงในเรองนน ๆ มำอยำงยำวนำน สวนเนอหำภำควชำกำร ผอำนสำมำรถหำอำนเพมเตมไดในต�ำรำเลมตำง ๆ ตอไป

คณะผจดท�ำคมอหวงวำ คมอเลมนจะเปนสวนหนงทท�ำใหเกดระบบกำรดแล ผสงอำยระยะยำวในชมชนอยำงมคณภำพและมควำมครอบคลมในพนทตำง ๆ ของประเทศไทยในอนำคตอนใกลตอไป

คณะผจดท�า

คำ�นำ�

หนงสอเลมนเกดขนไดดวยควำมเพยรพยำยำม และควำมรวมมอรวมใจของ หลำยฝำยทเกยวของ

เรมแรก คณหมอสนต ลำภเบญจกล ผทเรมตนพฒนำระบบกำรดแลผปวยทชวยตวเองไมได หรอทเรยกกนในปจจบนวำ “ผปวยทตดบำน / ตดเตยง” จนเหนภำพวำ ถำจะ ดแลผปวยกลมนใหดควรจะตองจดกำรอะไรบำง คณหมอสนตไดรบมอบหมำยใหจดท�ำคมอเพอใหเจำหนำทในระดบกำรดแลปฐมภมน�ำไปใช เพอใหมำตรฐำนกำรดแลอยในระดบใกลเคยงกน และคณหมอสนตเธอมำเชญให อ.สรนทร มำเปนประธำนในกำรจดท�ำหนงสอ เลมน

ในทประชมเรำไดตกลงขอบเขตของเนอหำ และอำจำรยเสนอวำจะท�ำคมอ ทใชตวอกษรนอย ๆ และใชภำพเปนสวนใหญ เพอใหสะดวกกบเจำหนำทผปฏบตงำน นอกจำกนกวชำกำรหลำยทำนทเปนผนพนธ และเกยวของกบกำรจดหำควำมรทปรำกฏในหนงสอ อำจำรยขอกรำบขอบพระคณบคคลอกมำกมำยทท�ำใหเกดหนงสอเลมน ทงชวยในกำร วำดภำพ กำรจดกำรใหเปนเลม และแหลงทนเพอกำรจดพมพ ไดแก

- ทมสถำปนกอำสำ (ผำนทำงควำมกรณำของ อ.ยอดเยยม เทพธรำนนท) - ทมสหำยธรรมของ คณภร อศวเรองพภพ - ครอบครว มตรสหำย และแวดวงของ คณอำรยำ เชำกระจำง

อำจำรยขอกรำบทกทำนมำแทนผสงอำย ผปวย และครอบครว ทจะไดรบกำรดแลทเหมำะสม ดวยหวใจและควำมเปนมนษย ใหทกขใหญ ทกขยำก ละลำย ลดลงไป

อำจำรยสรนทร ไมมพลงอ�ำนำจใด ๆ ทจะอ�ำนวยพรใหทำนทงหลำย แตผลำนสงสของกศลกรรมททำนไดชวยกน กอใหเกดประโยชนแกมวลมนษย ยอมสงผลทพงประสงค ใหกบทกทำนแนนอน

คารวะอ.สรนทร ฉนศรกาญจน

กตตกรรมประก�ศ

สารบญContents

1. ภ�วะกลนลำ�บ�ก 192. ก�รตดเชอ 243. ภ�วะเคลอนไหวลำ�บ�ก 294. ทองผก 305. หกลม 346. นอนไมหลบ 36

แนวท�งก�รดแลขนพนฐ�นของผปวยตดบ�น / เตยง 10

ภ�วะ / ปญห�ทพบบอยและแนวท�งก�รดแล

บทท

บทท

1

2 18

1. โรคหลอดเลอดสมอง 40 อมพ�ตอมพฤกษ 41 • ก�รจดท� 45 • ก�รออกกำ�ลงก�ยแบบผอนทำ�ให 48 • ก�รฝกย�ยตนเองอย�งปลอดภย 54

2. โรคพ�รกนสน 603. โรคขอเข�เสอม 644. ภ�วะซมเศร� 665. ภ�วะสมองเสอม 70 • วธรบมอกบปญห�พฤตกรรมและอ�รมณ 72

โรคทพบบอยในผปวยตดบ�น / เตยง

บทท

3

ก�รใชย�ในก�รดแลระยะย�ว 76

บทท

4

38

โรคตดบาน / ตดเตยง

โรคอมพฤกษ

โรคพ�รกนสน โรคขอเข�เสอม

ภ�วะซมเศร� ภ�วะสมองเสอม

โรคหลอดเลอดสมอง

โรคอมพ�ต

บทท 1 แนวทางการดแลขนพนฐานส�าหรบผตดบาน / ตดเตยง ( ท�าทกวน )

แนวทางการดแลผปวยตดเตยง

11

แนวทางการดแลขนพนฐาน (ท�าทกวน)ส�าหรบผตดเตยง

ภ�วะกลนลำ�บ�ก (ทอ�จเสยงตอก�รสำ�ลก) ฝกออกกำ�ลงใจ • คด • ก�ย ดงน

ขณะทำนอำหำร ไมควรเครงเรองมำรยำท หมนพดคยใหตนตว ยมกวำง 3 ครง

ปรบเตยง 45 - 90 � จบลกนงบนเตยง ฝกหำยใจเขำทำงจมก - เปำปำก 3 ครง + หำยใจเขำทองปอง หำยใจออกทองแฟบ 3 ครง

ปรบเตยง 45 - 90 � จบลกนงบนเตยง ใหหลบตำ ขมวดคว ยนจมก 3 ครง + ท�ำปำกจ - สบฟน 3 ครง + กมคอ กลนน�ำลำย ไอ 1 ครง รองอำอโอดง ๆ 1 ครง แลวฝกกลน

แนวทางการดแลผปวยตดเตยง

11

แนวทางการดแลขนพนฐาน (ท�าทกวน)ส�าหรบผตดเตยง

ภ�วะกลนลำ�บ�ก (ทอ�จเสยงตอก�รสำ�ลก) ฝกออกกำ�ลงใจ • คด • ก�ย ดงน

ขณะทำนอำหำร ไมควรเครงเรองมำรยำท หมนพดคยใหตนตว ยมกวำง 3 ครง

ปรบเตยง 45 - 90 � จบลกนงบนเตยง ฝกหำยใจเขำทำงจมก - เปำปำก 3 ครง + หำยใจเขำทองปอง หำยใจออกทองแฟบ 3 ครง

ปรบเตยง 45 - 90 � จบลกนงบนเตยง ใหหลบตำ ขมวดคว ยนจมก 3 ครง + ท�ำปำกจ - สบฟน 3 ครง + กมคอ กลนน�ำลำย ไอ 1 ครง รองอำอโอดง ๆ 1 ครง แลวฝกกลน

12

ขอแนะนำ�ก�รดแลผทมภ�วะกลนลำ�บ�กและปองกนก�รสำ�ลกอ�ห�ร

• ปรบอำหำรใหเหมำะสม อำจใหอำหำรขนกอน แตปรมำณนอย เชน โจกปน เพอดวำผตดเตยงสำมำรถกลนไดหรอไม

• ท�ำกจกรรมบ�ำบดเรองกำรบรโภคอำหำร

• อำหำรฝกกลนควรมเนออำหำรขนหนด มน�ำจำกเนออำหำร รสชำดไมหวำน ไมเคม ไมรสจด และกลนไดหลงบดกบเหงอก (ไมเคยวดวยฟน) เชน โจกขน (ไมใสเนอสตว - ไข - ผก) ไขลวกฟกทองบด มนบด กลวยน�ำวำสกบด สงขยำ (ไมเกน 1 ชอนชำ ตอค�ำและไมเกน 5 ค�ำตอมอ รวมทงวนควรให 3 - 5 มอ)

• ถำมสำยใหอำหำรควรใชอำหำรฝกกลนกอนใหอำหำรทำงสำย 1 ชวโมง แลวกมคอบวนปำกใหสะอำด

• ควรกมคอกลนอำหำรทปอน หำมแหงนคอไปขำงหลง หยดปอนถำมกำรส�ำลกทนท

• ไมรบปอนอำหำรฝกกลน

• ขณะรบประทำนอำหำร ใหนงหวสง หรอไขเตยง 30 - 90 องศำ

• ขอค�ำแนะน�ำจำกแพทยวำยำชนดใดบดได เนองจำกยำบำงชนด เปนแบบแตกตวในล�ำไส (enteric - coated) หำกบดยำตอนปอน อำจท�ำใหปรมำณยำทผปวยไดรบสงเกนไปได

แนวทางการดแลผปวยตดเตยง

13

ภ�วะสมองเสอม (ทยงรบรแตเคลอนไหวลำ�บ�ก) ฝกออกกำ�ลงใจ • คด • ก�ย ดงน

เขำใจสภำวะเจบปวย ไมต�ำหนโตเถยง ท�ำทกสงใหงำยเปนขนตอน พดซ�ำ ๆ พำหวเรำะ

ปรบเตยง 45 - 90 � จบลกนงบนเตยง + กระตนกำรมอง โดยฝกหยบของสงจำก มอซำยไปขวำ 3 ครง และขวำไปซำย 3 ครง + กระตนฟงเสยงเพลง โดยเรม ปรบมอตำม จำกหนำอก > จมก > เหนอศรษะ ฝก 3 ครงตอรอบ ฝก 5 รอบ

ปรบเตยง 45 - 90 � จบลกนงบนเตยง + ฝกหนคอซำย > ขวำ > กม > เงย และ มองตรง ฝก 3 ครง + ใหหลบตำ ขมวดคว ยนจมก ฝก 3 ครง + ประสำนมอ ยกแขนขนลง ฝก 5 ครง

14

ภ�วะซมเศร� ฝกออกกำ�ลงใจ • คด • ก�ย ดงน

ประเมนสญญำณเตอน ลดสงกระทบควำมรสก เขำใจโรค พดคยรบฟง ใหก�ำลงใจ

ปรบเตยง 45 - 90 � จบลกนงบนเตยง + ใชมอแตะอวยวะบนหนำเลยนแบบ ฝก 3 ครง + ใหสงเสยงเรยกขณะแตะอวยวะและใหออกเสยงพดตำม ฝก 3 ครง

ปรบเตยง 45 - 90 � จบลกนงบนเตยง + ฝกขยบควขน กลอกตำซำยไปขวำ 3 ครง + ปรบมอขำงหนำ > หลง > ซำย > ขวำ > กลำงล�ำตว 3 ครง + ใหงอเขำ ยกขำขนลง เหยยดเขำยกขำขนลง ฝก 3 ครง

แนวทางการดแลผปวยตดบาน

15

ภาวะสมองเสอม (ทยงรบรและเคลอนไหวได) ฝกออกกำ�ลงใจ • คด • ก�ย ดงน

เขำใจสภำวะเจบปวย ไมต�ำหนโตเถยง ท�ำทกสงใหงำยเปนขนตอน พดซ�ำ ๆ พำหวเรำะ

เดนออกไปยนใน / นอกบำน + ฝกกำงแขนทรงตว ใชมอขวำแตะเขำซำย มอซำยแตะ เขำขวำ สลบกน นบดง ๆ 10 ครง + ฝกเดนเตรยม - เกบอำหำรบนโตะ แตละมอ ดวยตนเอง + ร�ำวงวนละ 1 เพลง ตำมทำทำงของผดแล และกระตนใหท�ำกจกรรม รวมกบลกหลำน

ยำยไปนงเกำอในบำน + ฝกหำยใจเขำทองปอง หำยใจออกทองแฟบ 5 ครง + ใชมอสองขำงวำดรปบนอำกำศเปน

แนวทางการดแลขนพนฐาน (ท�าทกวน)ส�าหรบผตดบาน

แนวทางการดแลผปวยตดบาน

15

ภาวะสมองเสอม (ทยงรบรและเคลอนไหวได) ฝกออกกำ�ลงใจ • คด • ก�ย ดงน

เขำใจสภำวะเจบปวย ไมต�ำหนโตเถยง ท�ำทกสงใหงำยเปนขนตอน พดซ�ำ ๆ พำหวเรำะ

เดนออกไปยนใน / นอกบำน + ฝกกำงแขนทรงตว ใชมอขวำแตะเขำซำย มอซำยแตะ เขำขวำ สลบกน นบดง ๆ 10 ครง + ฝกเดนเตรยม - เกบอำหำรบนโตะ แตละมอ ดวยตนเอง + ร�ำวงวนละ 1 เพลง ตำมทำทำงของผดแล และกระตนใหท�ำกจกรรม รวมกบลกหลำน

ยำยไปนงเกำอในบำน + ฝกหำยใจเขำทองปอง หำยใจออกทองแฟบ 5 ครง + ใชมอสองขำงวำดรปบนอำกำศเปน

แนวทางการดแลขนพนฐาน (ท�าทกวน)ส�าหรบผตดบาน

16

ภาวะซมเศรา ฝกออกกำ�ลงใจ • คด • ก�ย ดงน

ประเมนสญญำณเตอน ระวงกำรท�ำรำยตวเอง คอยพดคย รบฟง ใหเวลำ ใหก�ำลงใจ

ใหเดนออกไปยน + ชวนปรบมอและออกเสยงตำมจ�ำนวนครง 1-2-3-3-2-1 = 1 รอบ ท�ำ 3 ครง + ชวนรองเพลงชำตหรอเพลงงำย ๆ วนละ 1 เพลง พรอมผดแลและลกหลำน

ใหเดนออกไปยน + กำงแขนขำสองขำง เทำสะเอว หนตวไปทำงซำย สลบหวหนหนำ ไปขวำสงเสยงเฮ - ฮำ ไปเรอย ๆ นบ 1-10 ในใจ + ส�ำรวจตเยน ฝกท�ำอำหำรเชำอยำงงำย วนละ 1 อยำง ลำงจำนชวยกบผดแล + เดนชมตนไม กวำดใบไม ปลกตนไมอยำงงำย

แนวทางการดแลผปวยตดบาน

17

ภ�วะเคลอนไหวลำ�บ�ก ฝกออกกำ�ลงใจ • คด • ก�ย ดงน

รบฟงปญหำ ตอบสนองควำมตองกำร ใหมสวนรวมในกำรตดสนใจ หมนชนชมควำมด

ยำยไปนงเกำอในบำน + ฝกหำยใจเขำทองปอง หำยใจออกทองแฟบ 5 ครง + ประสำนมอ ลมตำ - หบแขนเขำหำตว หลบตำ - กำงแขนออกจำกตว = 1 รอบ ท�ำ 10 รอบ นบดง ๆ

ยำยไปนงเกำอในบำน + คอย ๆ นงลกขนยน และคอย ๆ ลงนงบนเตยง (ใชอปกรณชวย) ท�ำ 10 รอบ นบดง ๆ + กำงแขนทรงตว เตะขำขวำสลบซำยไปหนำ ท�ำ 5 ครง นบดง ๆ + เดนชำ ๆ ดวยอปกรณชวยรอบ ๆ บำน ฝก 2 รอบ

บทท 2 ภาวะ / ปญหาทพบบอย และแนวทางการดแล

ภาวะ / ปญหาทพบบอยและแนวทางการดแล

19

ภ�วะและปญห�ทพบบอย

ผ สงอำยทตดบำนและตดเตยง มกจะมปญหำสขภำพ จำกควำมเสอมถอยของรำงกำย และจำกโรคภยไขเจบตำง ๆ จ�ำเปนตองไดรบกำรดแลอยำงเหมำะสมจำกผดแล และฝกตนเอง ทงทำงรำงกำยและจตใจ เพอคงควำมแขงแรงของรำงกำยไว ไม ให ถดถอยเรวเกนไป ส�ำหรบผ สงอำยทดแลตวเองได กยงท�ำกจกรรมตำง ๆ ไดดวยตวเองโดยไมตองพงพำคนอน รกษำคณภำพชวตในยำมสงวยไวอยำงมคณภำพเทำทสำมำรถท�ำได

1. ภ�วะกลนลำ�บ�ก

ผสงอำยทนอนตดเตยงอำจมปญหำกลนล�ำบำก โดยเฉพำะผทปวยดวยโรคเกยวกบเสนประสำท เชน อมพฤกษ อมพำต อลไซเมอร หรอพำรกนสน ฯลฯ เมอมปญหำกำรกลนล�ำบำก มกจะส�ำลกงำย หรอไอขณะรบประทำนอำหำร อำจท�ำใหอำหำร ลงไปในหลอดลม มโอกำสท�ำใหปอดตดเชอหรอเปนปอดบวมได เมอประเมนภำวะกลนล�ำบำกและควำมเสยงตอภำวะทพโภชนำกำรตำมแบบประเมนแลว จำกนนใหผ ดแลฝกกระตนกำรท�ำงำน ของกลำมเนอในทำนง 45-90 องศำ ตำมค�ำแนะน�ำดงน

20

• ท�ท 1

ชนวโปงของมอขำงถนด ก�ำนวทเหลอ กดนวโปงตรงกลำงรมฝปำกบน แลววนเปนวงกลม (ตำมเขมนำฬกำ) รอบรมฝปำกลำง แลวจบทจดเรมตน รวม 5 รอบ แลวใชนวชของมอขำงถนด ก�ำมอทเหลอแตะในทศทำงตำง ๆ ตำมภำพ เพอปรบควำมรสกรอบรมฝปำก

วธกระตนก�รกลน 5 ท�

• ท�ท 2

ชนวกอยมอขำงทถนด ก�ำนว หงำยมอเพอเขยมมปำกขวำ ในทศทำง ขนเรว ๆ 5 ครง และคว�ำมอเพอเขยมมปำกซำยในทศทำงขนเรว ๆ 5 ครง

ภาวะ / ปญหาทพบบอยและแนวทางการดแล

21

• ท�ท 3

• กรณทผ สงอำยไมกดฟนแนนเมอสมผสแกมหรอรมฝปำก ใหผดแลชวยเปดปำกผสงอำย โดยเขำดำนหนำ ใชนวชแตะขอตอ ใกลโหนกแกมเพอขยบขำกรรไกร กบใชนวโปงแตะเหนอคำง เพอขยบรมฝปำกลำง (จะใชนวกลำงชวยขยบกบนวโปงกได แตหำมใชแรงมำกเกนไป)

• ใชมออกขำงจบแปรงสฟนขนนม กระตนบรเวณลนตำมภำพ คอ ลบชำ ๆ ดำนขำง (ขำงถนดหรอขำงออนแรง) จำกกลำงลน มำปลำยลน แลวท�ำเชนเดยวกนกบอกขำง แลวขยบจำกกลำงลน ตวดขนเรว ๆ ไปดำนขำง แลวท�ำเชนเดยวกนกบอกขำง ตอดวยขยบจำกคอนไปทำงปลำยลน ตวดขนชำ ๆ ไปดำนขำง แลวท�ำเชนเดยวกนกบอกขำง

22

• ท�ท 4

• ผดแลหนหนำเขำดำนขำงของผสงอำย (ขำงถนดในกรณทวไป ขำงออนแรงหรอขำงทเพกเฉย กรณผสงอำยมโรคหลอดเลอดสมอง)

• ใชสำมนวแตะท�ำงำนพรอม ๆ กน ไดแก นวกลำงแตะใตคำง เพอกระตนน�ำลำย นวโปงแตะขอตอใกลโหนกแกมเพอขยบ ขำกรรไกร และนวชแตะเหนอคำงเพอขยบรมฝปำกลำง (ถำไมถนด จะเขำดำนหนำกได แตปรบต�ำแหนงระหวำงนวโปงกบนวช)

• กระตนใหผสงอำยอำปำกปดปำก ใชมออกขำงชวยจบกมคอลง 30 º (ใหหนคอไปขำงทออนแรง กรณมโรคหลอดเลอดสมอง)

• กลนน�ำลำยคำงไวนบ 1-2-3 นบเปน 1 รอบ ท�ำ 5 รอบ ถำผสงอำยกลนน�ำลำยไมได ใหท�ำทำท 5 ถำมส�ำลกน�ำลำยใหหยดท�ำ

ทำท 4 แลวสงปรกษำนกกจกรรมบ�ำบดตอไป

ภาวะ / ปญหาทพบบอยและแนวทางการดแล

23

• ท�ท 5

• ขณะผสงอำยกมคอกลนน�ำลำยจำกทำท 4 ใหผดแลใชนวชกบนวกลำงของมอขำงถนด ลบขนเรว ๆ ตงแตรอยบมระหวำงคอ (ระหวำงรอยตอไหปลำรำสองขำง) จนถงใตคำง ท�ำ 3 รอบ

• ถำผสงอำยกลนน�ำลำยไมได ใหใชนวชกบนวกลำงกดบรเวณใตคำง ลงมำเรอย ๆ ชำ ๆ จนถงบรเวณเหนอรอยบมระหวำงคอ ท�ำ 3 รอบ

• ถำผสงอำยกลนน�ำลำยไมไดและส�ำลกน�ำลำย ใหหยดท�ำทำท 5 แลวสงปรกษำนกกจกรรมบ�ำบดตอไป

:: ถำไมดขนหลงฝกทกวนในหนงสปดำห ใหปรกษำนกกจกรรมบ�ำบด โดยดวน ศกษำกระบวนกำรตรวจประเมนและบ�ำบดฟนฟอยำงละเอยดท https://www.gotoknow.org/posts/382518 ซงตองไดรบกำรควบคมดแลอยำงใกลชดจำกนกกจกรรมบ�ำบด

ภาวะ / ปญหาทพบบอยและแนวทางการดแล

23

• ท�ท 5

• ขณะผสงอำยกมคอกลนน�ำลำยจำกทำท 4 ใหผดแลใชนวชกบนวกลำงของมอขำงถนด ลบขนเรว ๆ ตงแตรอยบมระหวำงคอ (ระหวำงรอยตอไหปลำรำสองขำง) จนถงใตคำง ท�ำ 3 รอบ

• ถำผสงอำยกลนน�ำลำยไมได ใหใชนวชกบนวกลำงกดบรเวณใตคำง ลงมำเรอย ๆ ชำ ๆ จนถงบรเวณเหนอรอยบมระหวำงคอ ท�ำ 3 รอบ

• ถำผสงอำยกลนน�ำลำยไมไดและส�ำลกน�ำลำย ใหหยดท�ำทำท 5 แลวสงปรกษำนกกจกรรมบ�ำบดตอไป

:: ถำไมดขนหลงฝกทกวนในหนงสปดำห ใหปรกษำนกกจกรรมบ�ำบด โดยดวน ศกษำกระบวนกำรตรวจประเมนและบ�ำบดฟนฟอยำงละเอยดท https://www.gotoknow.org/posts/382518 ซงตองไดรบกำรควบคมดแลอยำงใกลชดจำกนกกจกรรมบ�ำบด

24

2. ภ�วะก�รตดเชอ

ก�รตดเชอทปอดก�รตดเชอ

จ�กแผลกดทบ

ก�รตดเชอท�งเดนปสส�วะ

กำรตดเชอทปอด กำรตดเชอทำงเดนปสสำวะ กำรตดเชอจำกแผลกดทบ อำกำรอำจไมชดเจนเหมอนผปวยทอำยนอย ผสงอำยอำจมแคอำกำรไขและกำรรสกตวเปลยนแปลง

ภาวะ / ปญหาทพบบอยและแนวทางการดแล

25

2.1. ก�รตดเชอทปอด

มกเกดจำกกำรส�ำลกอำหำร1 มอำกำรไข ไอ หำยใจเรว รวมกบ อำกำรฟงปอดไดยนเสยงผดปกตชนด crepitation ควรพบแพทย เพอวนจฉยและรกษำ อำจตองเอกซเรยปอด หำกเปนจำกแบคทเรย ตองไดรบยำฆำเชอ ถำมอำกำรมำกตองนอนโรงพยำบำล เพอใหสำรน�ำ ทำงหลอดเลอดด�ำ และชวยเรองกำรหำยใจ เชน ใหยำขยำยหลอดลม ใหออกซเจน กำรใสทอชวยหำยใจ

2.2. ก�รตดเชอท�งเดนปสส�วะ

ผมควำมเสยง เชน ผทมสำยสวนปสสำวะ ทำงเดนปสสำวะผดปกต มโรคเบำหวำน โรคตอมลกหมำกโต และชวยเหลอตนเองไดนอย อาการ : ปสสำวะแสบขด ปสสำวะบอย ปสสำวะไมออก ปวดทองนอย ปสสำวะขนหรอมเลอด หำกกรวยไตอกเสบจะมไข หนำวสน ปวดสขำงรวมดวย

ก�รดแลผทมก�รตดเชอท�งเดนปสส�วะ

• สงตรวจปสสำวะและสงพบแพทยเพอรบยำฆำเชอ • แนะน�ำใหผปวยดมน�ำมำกขนและอยำกลนปสสำวะ • หำกมสำยสวนปสสำวะ ควรดแลเรองสำยและถงปสสำวะ

1 ศกษำกำรดแลผทมภำวะกลนล�ำบำกและปองกนกำรส�ำลก หนำ 11-12

ภาวะ / ปญหาทพบบอยและแนวทางการดแล

25

2.1. ก�รตดเชอทปอด

มกเกดจำกกำรส�ำลกอำหำร1 มอำกำรไข ไอ หำยใจเรว รวมกบ อำกำรฟงปอดไดยนเสยงผดปกตชนด crepitation ควรพบแพทย เพอวนจฉยและรกษำ อำจตองเอกซเรยปอด หำกเปนจำกแบคทเรย ตองไดรบยำฆำเชอ ถำมอำกำรมำกตองนอนโรงพยำบำล เพอใหสำรน�ำ ทำงหลอดเลอดด�ำ และชวยเรองกำรหำยใจ เชน ใหยำขยำยหลอดลม ใหออกซเจน กำรใสทอชวยหำยใจ

2.2. ก�รตดเชอท�งเดนปสส�วะ

ผมควำมเสยง เชน ผทมสำยสวนปสสำวะ ทำงเดนปสสำวะผดปกต มโรคเบำหวำน โรคตอมลกหมำกโต และชวยเหลอตนเองไดนอย อาการ : ปสสำวะแสบขด ปสสำวะบอย ปสสำวะไมออก ปวดทองนอย ปสสำวะขนหรอมเลอด หำกกรวยไตอกเสบจะมไข หนำวสน ปวดสขำงรวมดวย

ก�รดแลผทมก�รตดเชอท�งเดนปสส�วะ

• สงตรวจปสสำวะและสงพบแพทยเพอรบยำฆำเชอ • แนะน�ำใหผปวยดมน�ำมำกขนและอยำกลนปสสำวะ • หำกมสำยสวนปสสำวะ ควรดแลเรองสำยและถงปสสำวะ

1 ศกษำกำรดแลผทมภำวะกลนล�ำบำกและปองกนกำรส�ำลก หนำ 11-12

26

2.3. ก�รตดเชอจ�กแผลกดทบ

แผลกดทบมกเกดกบผสงอำย หรอผปวยทเคลอนไหวไมได นอนตดเตยงเปนเวลำนำน ๆ มกพบบรเวณปมกระดก ขนอยกบทำทำงกำรนอนของผปวย เชน สะโพก ตนขำ สนเทำ และตำตม

ความรนแรงของแผล

ระยะ 1 : ผวหนงยงไมฉกขำด มรอยแดงบรเวณทกดทบ รอยแดงไมจำงหำยไป เมอเอำนวกดบรเวณนนระยะ 2 : ผวหนงหลดลอกบำงสวน เหนเปนแผลตน กนแผลแดง อำจเปนลกษณะตมแผลพพองกได ระยะ 3 : สญเสยผวหนงไปทงหมด จนถงชนไขมน แตยงไมเหนชนกลำมเนอและกระดก ระยะ 4 : สญเสยผวหนงไปทงหมด จนถงชนกลำมเนอ เอนและกระดก

• นอกจำกนยงมรอยแผลทมเนอตำยปกคลม หรอแผลสมวงคล�ำทตองสงเกตเพมเตม เพอดควำมรนแรงของแผล

ภาวะ / ปญหาทพบบอยและแนวทางการดแล

27

ก�รปองกน

• พลกตะแคงตวผปวยทก 2 ชวโมง และจดทำผปวย

• ปองกนกำรเสยดส เชน ใชผำยกตว ไมควรใชวธลำก

• ดแลผวหนง ท�ำควำมสะอำดไมใหเปยกชน โดยเฉพำะหลงปสสำวะและอจจำระ

• ทำครมหรอวำสลน เพอลดกำรแหงแตกของผวหนง

• ใหผปวยไดรบอำหำรอยำงพอเพยง

• กระตนใหผปวยเคลอนไหวเทำทท�ำได

ก�รดแล

• หลกเลยงกำรกดทบบรเวณทมแผล

• ประเมนเรองควำมปวดและใหยำบรรเทำอำกำร อยำงเหมำะสม เลอกวธท�ำแผลทไมปวดมำก

• ใหควำมรผปวยและครอบครว เกยวกบกำรดแลแผล ตงเปำหมำยรวมกนกบครอบครว

• แผลทมควำมรนแรงมำก มกำรตดเชอ บวมแดง มหนอง หรอเนอตำย ควรสงพบแพทยเพอประเมนและรกษำ สวนแผล

ระยะท 4 และแผลทลกมำก ควรไดรบกำรดแลจำกศลยแพทย

28

ภาวะ / ปญหาทพบบอยและแนวทางการดแล

29

3. ภ�วะเคลอนไหวลำ�บ�ก1

ผสงอำยมปญหำเคลอนไหวล�ำบำก เนองจำกหลำยสำเหต

• มอำกำรปวด เชน ปวดหลง เอว สะโพก เขำ หรอขำ

• กลำมเนอนอยหรอออนแอ

• รำงกำยออนแอ

• มควำมผดปกตในระบบประสำท

• กำรทรงตวไมด

• เจบปวยดวยโรค เชน สมองเสอม พำรกนสน รมำตอยด และขอเขำเสอม

• ปญหำทำงจต หรอไดรบยำรกษำอำกำรทำงจตบำงประเภท

1 อำนกำรดแลขนพนฐำน เรองกำรเคลอนไหวล�ำบำกไดทหนำ 17 และกำรท�ำกำยภำพบ�ำบดขนพนฐำน ตงแตหนำ 44 - 59

30

4. ทองผก

ถ�ย <ครง/สปด�ห

3 อจจ�ระแขง

ส�เหตส�เหตท�งก�ยส�เหตท�งใจ

ส�เหตท�งสภ�พแวดลอม

ภาวะ / ปญหาทพบบอยและแนวทางการดแล

31

• ตดเตยง ใหศรษะยกสง ลงมำนงรถเขนบำง นวดทอง วนละ 2 ครง เชำมดและกอนอำหำรเยน นวดกลำงทองจำกลนป ไลไปตำมชำยโครงลงมำตำมล�ำตว จะดมำก ถำดมน�ำ 1 - 2 แกว กอนนวด 15 - 20 นำท

• นง ๆ นอน ๆ ดแลโดยเพมกจกรรมเคลอนไหวรำงกำย

• ใชยาระบายบอย

• ใชยาลดการเคลอนไหวของล�าไส เชน มอรฟน ยำบรรเทำอำกำรไอผปวยจ�ำเปนตองใช ตองใหยำระบำยกลมทกระตนกำรเคลอนไหวของล�ำไส

• ใชยาทมฤทธตานการท�างานของสารสอประสาท หรอตำนโคลเนอจก (Anticholinergic drugs)

ส�เหตท�งก�ย

แรงนอยแรงบบตวของล�ำไสนอย เนองจำก

32

รบประท�นก�กใยหรอไฟเบอร (Fiber)

ผก : มะระจน ขำวโพดออน ถวลนเตำ คะนำ ผกกำด กวำงตง และต�ำลงผลไม : แอปเปล เมลดแมงลก และแกวมงกร รบประทำนผลไมชวยระบำย เชน มะขำม (ชวยกระตนใหล�ำไสเคลอนไหวตว) กลวยสก มะละกอ ลกพรน (ระวงระดบน�ำตำลในเลอดเพมสง หำกใหผปวยหรอผสงอำยรบประทำนมำก)

นำ�นอย

ดมน�ำมำก ๆ หรออำจใหรบประทำนผลไมทมน�ำมำก เชน แคนตำลป แตงโม แตงกวำ ลนจ แตตองระมดระวงเรองควำมหวำนดวย

ส�เหตท�งก�ย

เนอนอยกำกอจจำระไมเพยงพอใหล�ำไสสำมำรถดนของเสยออกมำ วธแกคอ

ภาวะ / ปญหาทพบบอยและแนวทางการดแล

33

• กลนถำยไว

• ไมเคยก�ำหนดเวลำขบถำย เมอปวดจงไปเขำหองน�ำ

ส�เหตท�งใจ

ส�เหตท�งสภ�พแวดลอม

• สวมนงไมสบำย มกลนเหมนสกปรก

• มแมลงหรอสงรบกวน เชน มยงชกชม หรอตองรบเรง เพรำะมจ�ำนวนหองน�ำหองสวมไมเพยงพอ

• มกจธระวนวำย

• หองสวมไมมควำมเปนสวนตว

เกดจ�กก�รไมสร�งนสยทด

สภ�พแวดลอมไมเหม�ะสม (ทำ�ใหหมดอ�รมณ)

34

สาเหตการหกลม

• ปจจยภ�ยใน :

กำรทรงตวไมด แขนขำออนแรง เจบปวยเรอรง ปญหำทำงสำยตำ ควำมคดควำมจ�ำ สมองสงกำรชำ

• ปจจยภ�ยนอก :

สงแวดลอม เชน แสงไมเพยงพอ พรมทท�ำใหลน

5. หกลม

กำรหกล ม ในผ ส งอำย มโอกำสกระดกหกสง บำงรำย อำจเดนไมไดหรอพกำร สญเสย ควำมมนใจในกำรด�ำเนนชวตประจ�ำวน สญเสยค ำรกษำพยำบำลจ�ำนวนมำก

ภาวะ / ปญหาทพบบอยและแนวทางการดแล

35

ก�รดแลและปองกน

• รกษำอำกำรเจบปวยทมอยเดม • แกไขปญหำสำยตำ • ปรบยำ ในกรณทยำมฤทธเพมควำมเสยงในกำรหกลม (ยำนอนหลบ ยำทำงจตเวช ยำกนชก ยำลดควำมดนโลหต) • ปรบสภำพแวดลอมใหปลอดภย เชน ไมวำงพรมผำบนพน

ใชโถปสสำวะแทนกำรเขำหองน�ำ หองนอนควรอยชนลำง • ออกก�ำลงกำยเพอเพมควำมแขงแรง

โครงเหลกหดเดน (Walker)

เวลำใชตองยกและวำงโครงเหลกพรอมกน 4 ดำน ผปวยตอง ไมยนใกลกบขำหนำของ walker เพรำะจะท�ำใหเสยหลกลมได

ไมเท�

ใหผปวยถอไมเทำในดำนตรงขำมกบขำทมปญหำ

วธค�านวณความสงไมเทาทเหมาะสม ควำมสงผปวย (ซม.) / 2 + 5 ซม. = ขนำดไมเทำทเหมำะสม เชน ผปวยสง 150 ซม. = (150 / 2) + 5 = ควรใชไมเทำสง 80 ซม.

ภาวะ / ปญหาทพบบอยและแนวทางการดแล

35

ก�รดแลและปองกน

• รกษำอำกำรเจบปวยทมอยเดม • แกไขปญหำสำยตำ • ปรบยำ ในกรณทยำมฤทธเพมควำมเสยงในกำรหกลม (ยำนอนหลบ ยำทำงจตเวช ยำกนชก ยำลดควำมดนโลหต) • ปรบสภำพแวดลอมใหปลอดภย เชน ไมวำงพรมผำบนพน

ใชโถปสสำวะแทนกำรเขำหองน�ำ หองนอนควรอยชนลำง • ออกก�ำลงกำยเพอเพมควำมแขงแรง

โครงเหลกหดเดน (Walker)

เวลำใชตองยกและวำงโครงเหลกพรอมกน 4 ดำน ผปวยตอง ไมยนใกลกบขำหนำของ walker เพรำะจะท�ำใหเสยหลกลมได

ไมเท�

ใหผปวยถอไมเทำในดำนตรงขำมกบขำทมปญหำ

วธค�านวณความสงไมเทาทเหมาะสม ควำมสงผปวย (ซม.) / 2 + 5 ซม. = ขนำดไมเทำทเหมำะสม เชน ผปวยสง 150 ซม. = (150 / 2) + 5 = ควรใชไมเทำสง 80 ซม.

36

ส�เหต

1 ควำมเสอมถอยตำมวยของสมอง ท�ำใหนอนสนลง หลบตน มำกกวำหลบลก ตนกลำงดกบอย

2 กำรใชยำบำงประเภท ใชยำนอนหลบเปนเวลำนำน ใชยำรกษำ พำรกนสนบำงชนด ยำทผสมแอลกอฮอลหรอคำเฟอน

3 อำกำรเจบปวด เชน ปวดหลง ปวดขอ หรอแนนทอง

4 ปสสำวะบอยตอนกลำงคนจำกอำกำรของโรค เชน เบำหวำน ไตวำยเรอรง

5 ผทใชยำขบปสสำวะรกษำโรค ชำยทเปนโรคตอมลกหมำกโต

6 โรคสมองเสอมและโรคซมเศรำ

7 กำรหยดหำยใจระหวำงหลบ

6. นอนไมหลบ

วยสงอำยมควำมเปลยนแปลงตำง ๆ ในรำงกำยรวมทงสมอง นอนไมหลบ เปนอำกำรหนงทเกดจำกกำรท�ำงำน ของสมองทไมปกต กำรนอนไมหลบ อำจเปนอำกำรเตอนของโรคอน ๆทำงสมองได

ภาวะ / ปญหาทพบบอยและแนวทางการดแล

37

• เลยงกำรนอนกลำงวน นอนไมควรเกนครงชวโมง และไมควรนอนหลงเวลำ 15.00 น.

• ไมควรดมน�ำใกลเวลำนอน

• เลยงชำ กำแฟ เครองดมแอลกอฮอล

• ไมทำนอำหำรมอค�ำ ใกลเวลำนอน

• ออกก�ำลงกำยในตอนกลำงวน เพอใหหลบไดดขน

• ผอนคลำยกอนเขำนอน เลยงพดคยเรองเครงเครยดใกลเวลำนอน

• ท�ำสมำธกอนนอนใหจตใจสงบและผอนคลำย

• นอนในหองทสงแวดลอมเหมำะแกกำรนอนหลบ

ปองกนและแกไข

ภาวะ / ปญหาทพบบอยและแนวทางการดแล

37

• เลยงกำรนอนกลำงวน นอนไมควรเกนครงชวโมง และไมควรนอนหลงเวลำ 15.00 น.

• ไมควรดมน�ำใกลเวลำนอน

• เลยงชำ กำแฟ เครองดมแอลกอฮอล

• ไมทำนอำหำรมอค�ำ ใกลเวลำนอน

• ออกก�ำลงกำยในตอนกลำงวน เพอใหหลบไดดขน

• ผอนคลำยกอนเขำนอน เลยงพดคยเรองเครงเครยดใกลเวลำนอน

• ท�ำสมำธกอนนอนใหจตใจสงบและผอนคลำย

• นอนในหองทสงแวดลอมเหมำะแกกำรนอนหลบ

ปองกนและแกไข

บทท 3 โรคทพบบอย ในผปวยตดบาน / ตดเตยง

โรคทพบบอยในผปวยผตดบาน / ตดเตยง

39

“ในบทนมงเปำหมำยของกำรแลกเปลยนเรยนร ระหวำงเจำหนำท โรงพยำบำลสงเสรมสขภำพต�ำบล อำสำสมครสำธำรณสข อำสำสมคร ผสงอำย แกนน�ำสขภำพครอบครว และผสนใจกำรดแลระยะยำว แกผสงอำยตดบำนหรอตดเตยง ผพกำรและผมภำวะโรคเรอรง และสรำงสรรคแนวทำงกำรดแลระยะยำวขนพนฐำนใหเกด ประสทธภำพและประสทธผลตำมบรบทของครอบครวและชมชน เนอหำโดยสงเขปประกอบดวย โรคและภำวะทพบบอยในกำรดแล ระยะยำว กำรใชยำในกำรดแลระยะยำว กระบวนกำรสรำงแนวทำง กำรดแลขนพนฐำน แนวทำงกำรดแลขนพนฐำนส�ำหรบผตดเตยง และแนวทำงกำรดแลขนพนฐำนส�ำหรบผตดบำน”

40

อ�ก�รของโรคหลอดเลอดสมอง FAST

F = Face ใบหนำบดเบยว ชำขำงใดขำงหนง

A = Arms แขน ขำ ออนแรงขำงใดขำงหนง

S = Speech พดสบสน พดไมเปนภำษำ

T = Time ทนททนใด

1. โรคหลอดเลอดสมอง

แบงเปน 2 ชนด คอ

• ชนดตบหรออดตน • ชนดแตก

โรคทพบบอยในผปวยผตดบาน / ตดเตยง

41

อมพ�ตอมพฤกษ

โรคอมพำตและอมพฤกษควำมจรงแลวเปนอำกำรของโรค หลอดเลอดสมอง เกดจำกสำเหต หลอดเลอดสมองอดตนหรอแตก ท�ำใหสมองขำดเลอด

ปญห�ของผปวย

สวนใหญผปวยจะมอำกำรแขนขำออนแรงดำนใดดำนหนง หนำเบยวและอำจมป ญหำกำรกลนดวย ผ ป วยสวนใหญ อำกำรจะคอย ๆ ดขนภำยใน 2 เดอนแรก และดขนไดเรอย ๆ จนถง 2 ป กำรใหกำรดแลและกำรท�ำกำยภำพบ�ำบดทเหมำะสม อำจท�ำใหผปวยกลบมำเดนได ชวยเหลอตวเองไดมำกขน

42

ก�รดแล

• ตดตำมอำกำรสม�ำเสมอ และปองกนกำรเปนซ�ำ งดบหร, ออกก�ำลงกำย, ลดเคม, ลดแอลกอฮอล• สงปรกษำแพทยเพอรบยำเบำหวำน ควำมดนโลหต ไขมนในเลอดสง หำกมโรคดงกลำว และยำแอสไพรน หรอวำฟำรน ในกรณหลอดเลอดตบหรออดตน • กระตนกำรฟนตวของกลำมเนอ• กำรจดทำทำงในกำรนอน1

• ทำนใหครบ 5 หมและไดปรมำณตำมทรำงกำยตองกำร• ปองกนและดแลภำวะแทรกซอน เชน

- ปอดตดเชอ (อำนตอหนำ 25) - ตดเชอทำงเดนปสสำวะ (อำนตอหนำ 25) - ปสสำวะไมออก - ทองผก (อำนตอหนำ 30) - อำกำรปวด - ขอตด (อำนตอหนำ 64) - แผลกดทบ (อำนตอหนำ 26) - หลอดเลอดด�ำทขำอดตน - หกลม (อำนตอหนำ 34) - สมองเสอม (อำนตอหนำ 70) - ภำวะซมเศรำ (อำนตอหนำ 66)

1 ศกษำกำรจดทำทำงในกำรนอนทหนำ 44-47

โรคทพบบอยในผปวยผตดบาน / ตดเตยง

43

ก�รฟนฟสภ�พท�งก�ยภ�พบำ�บดเบองตน

วตถประสงคเพอ

• ปองกนภำวะแขงเกรงของกลำมเนอดำนทเปนอมพำต • ปองกนกำรหดสนของเอนกลำมเนอและขอยดตด • กระตนใหผปวยสนใจรำงกำยซกอมพำต • ปองกนกำรเจบปวดทขอไหลและขอมอ • ปองกนผปวยในกำรใชรำงกำย ดำนแขงแรงมำกเกนไป • กระตนกำรท�ำงำนของกลำมเนอดำนออนแรง • เตรยมควำมพรอมกำรฝกโปรแกรมกำยภำพบ�ำบดตอเนอง

เชน ลกขนนง ยน เดน และใหสำมำรถท�ำกจวตร ประจ�ำวนไดใกลเคยงปกตมำกทสด

44

การจดทา

การจดทา

45

การจดทา

ก�รจดท�นอนหง�ย

• ศรษะตรง หนนหมอนทไมเตยหรอสงมำกเกนไป• จดตวใหตรง กำงแขนขำงออนแรงออกเลกนอย ดงสะบก มำทำงดำนหนำ แลวใชผำหรอหมอนบำงรองใตสะบก• ใชหมอนรองแขนขำงออนแรง ใหแขนเหยยด และกำงออกเลกนอย หงำยฝำมอขน• ขอสะโพก ใชผำหรอหมอนบำง ๆ หนนหรอวำงใตสะโพก ดำนอมพำต เพอกนไมใหเชงกรำนแบะออกไปดำนหลง• รองหมอนใตเขำ ใหเขำงอเลกนอย

46

ก�รจดท�นอนตะแคงทบข�งทปกต

• รองหมอนทศรษะ ไมเตยหรอสงมำกเกนไป• รองหมอนใตแขนดำนทออนแรง โดยดงสะบกผปวยไปดำนหนำ

พรอมกบกำงแขนผปวยออก 90 องศำ โดยหมอนรองตลอดแขนจนถงฝำมอ จดทำใหศอกเหยยด

• รองหมอนใตขำขำงออนแรงจนถงฝำเทำ งอสะโพกและเขำ ขำงออนแรงเลกนอย ไขวไปทำงดำนหนำ

ก�รจดท�นอนตะแคงทบข�งทออนแรง

• ดงสะบกขำงออนแรงมำทำงดำนหนำ พรอมกำงแขนผปวย ออกมำเลกนอย หงำยฝำมอขน • รองหมอนใตขำขำงปกตถงฝำเทำ งอสะโพกและเขำไขวไปขำงหนำ• ขำงออนแรงงอเขำเลกนอย เหยยดสะโพกไปขำงหลง

การจดทา

47

ก�รจดท�นงในเก�อหรอท�นงหอยข�ข�งเตยง

• ศรษะตรง ไหลอยระดบเดยวกน ไมปลอยดำนอมพำตบดไปดำนหลง• ล�ำตวตรง ลงน�ำหนกบนกนเทำกนทง 2 ขำง วำงแขนขำง

ออนแรงบนหมอนขำงล�ำตว หนนใหสงจนไหลขำงออนแรง อยในระดบเดยวกบขำงปกต (ถำผปวยนงบนเกำอ ใหวำงแขนไวบนทพกแขนถำทพกแขนต�ำไปใหใชหมอนรองอกชนหนง)

• ขำทงสองขำงตงตรง• จดเทำใหวำงบนพนเตมทงสองฝำเทำ ถำเกำอสงเกนไปจนเทำลอย

ใหหำตงเตย ๆ มำรอง จนสำมำรถวำงฝำเทำไดเตมททง 2 ขำง

48

การออกก�าลงกายแบบผอนท�าให

ขอควรปฏบต

• กำรเคลอนไหวใหผปวย ควรท�ำชำ ๆ และนมนวล • ควรท�ำกำรเคลอนไหวใหสดชวงกำรเคลอนไหวปกต • ท�ำทำละ 15 - 20 ครง อยำงนอยวนละ 2 รอบ • ขณะท�ำกำรเคลอนไหว ถำผปวยมอำกำรปวดมำก ควรหยดท�ำแลวปรกษำแพทยหรอนกกำยภำพบ�ำบด • หำมท�ำในกรณทสงสยวำขอเคลอนหรอกระดกหก

49

ก�รยกแขนขน - ลง

ก�รก�งแขนออก - หบแขนเข�

50

ก�รหมนขอไหลเข� - ออก

ก�รงอเหยยดขอศอก

51

ก�รงอ - เหยยดขอมอ

ก�รเหยยดงอนวมอ

52

ก�รงอ - เหยยดขอสะโพกและขอเข�

ก�รหมนขอสะโพกเข�ออก

53

ก�รก�งหบขอสะโพก

ก�รกระดกขอเท�ขน - ลง

53

ก�รก�งหบขอสะโพก

ก�รกระดกขอเท�ขน - ลง

การฝกยายตนเองอยางปลอดภย

55

การฝกยายตนเองอยางปลอดภย

ฝกก�รลกนงจ�กเตยง

ผดแลกระตนผตดเตยงใหใชแรงทมอย (ถำไมไหว อกขำงมคนชวยประคองคอกบสะโพก) งอขอตอเพอลดแรง พลกตว ยนตวประคองไหล - ศอก และฝกทรงทำนงอยำงนอย 15 นำท หลงจำกนนใชหมอนพง ปรบเตยงหรออปกรณชวยจบนงอน ๆ

56

ฝกก�รลกยน

ผดแลกระตนผตดบำนใหใชแรงทมอยฝกลกนง ยนแยกเทำสองขำงใหทรงตวไดนำน อยำงนอย 3 นำท มเกำอมนคงพรอมยนมอได ประคองชวยขำงทออนแรง แตะ ขอสะบก ขอไหล และสะเอว (ใชเขมขดชวยพยงและอปกรณชวยเดน ถำตองฝกเดนตอจำกทำยน)

56

ฝกก�รลกยน

ผดแลกระตนผตดบำนใหใชแรงทมอยฝกลกนง ยนแยกเทำสองขำงใหทรงตวไดนำน อยำงนอย 3 นำท มเกำอมนคงพรอมยนมอได ประคองชวยขำงทออนแรง แตะ ขอสะบก ขอไหล และสะเอว (ใชเขมขดชวยพยงและอปกรณชวยเดน ถำตองฝกเดนตอจำกทำยน)

57

การฝกยายตนเองอยางปลอดภย

ฝกก�รย�ยตวจ�กเตยงไปลอเขน

ผดแลกระตนจบผตดเตยงนง ประคองตว ขำหอยขำงเตยง ลงน�ำหนกแยกเทำทรงตว ผดแลโอบสะเอว งอเขำผดแลชดเขำผตดเตยงเทำประกบใหมนคง ทงคตงตวตรงทรงตวมนคง ผตดเตยงโนมชดตวจบทวำงแขนบนลอเขน ผดแลหมนขอเทำ 2 จงหวะ คอ จงหวะเหวยงแขนทโอบเอวกบจงหวะงอเขำลดตวผตดเตยงลงลอเขน (ถำไมไหว มผชวยประคองดำนหลงของผตดเตยง หรอชวยยกโดยสอดแขนใตรกแรผตดเตยง)

58

ฝกก�รใชลอเขนเข�โถสวม

ผดแลกระตนผตดบำนใหใชแรงทมอย น�ำลอเขนเขำใกลโถสวมใหใกลทสด (มมเฉยง ขนำนขำงหรอตงฉำกขำง) จดขำขำงทมแรงยน ขยบตว โนมเอยงตว ประคองตว มอปกรณชวยจบนงได

วธท1

วธท2

วธท3

59

การฝกยายตนเองอยางปลอดภย

ฝกก�รลกนงอ�บนำ�

ผดแลกระตนใหใชแรงทมอย ฝกลกนง ไปยนแยกเทำสองขำงใหทรงตวไดนำน อยำงนอย 5 นำท (ใชอปกรณชวย) มองทกครงเวลำจะนง มเกำอมนคง พรอมหนพนกพงใหจบ ประคองชวยบำง และใชมอชวยยก / จดขำ พรอมอำบน�ำฟกบวหรอตกอำบขำงตว

60

2. โรคพ�รกนสน1

แบงออกเปน 2 กลม

1. โรคพ�รกนสน(Parkinson’s Diesease : PD)

เกดจำกเซลลสมองสวนทควบคมกำรเคลอนไหวเสอมสลำย

2. กลมอ�ก�รพ�รกนสน(Parkinsonism)

เกดจำกสำเหต

• สมองถดถอยลงเมอสงอำย• ทำนยำกลอมประสำท ยำนอนหลบ หรอยำลดควำมดนโลหตบำงชนด• หลอดเลอดสมองอดตน สมองขำดออกซเจน• ไดรบสำรพษทท�ำลำยสมอง• ศรษะถกกระทบกระเทอน กำรอกเสบของสมอง• โรคทำงพนธกรรม เชน โรควลสน • ไดรบยำกลมตำนแคลเซยมบำงประเภท

1 ( *โรคนมกพบในผทมอำย 50 ป ขนไป และพบมำกในชวงวย 70-79 ป )

โรคทพบบอยในผปวยผตดบาน / ตดเตยง

61

อ�ก�ร

• เคลอนไหวชำและเคลอนไหวนอยลง • สนขณะอยเฉย มกเกดทมอมำกกวำขำ • แขงเกรง มกเกดขำงเดยวกบทมอำกำรสนและเคลอนไหวชำ ( ในกลมอำกำรพำรกนสนอำจมอำกำรทงสองดำน ) • ปญหำเรองของกำรทรงตวซงอำกำรอำจจะไมเดนชด

ในชวง 2-3 ปแรก ผปวยพำรกนสนควรไดรบกำรดแล จำกแพทยเพอใหยำหรอกำรผำตด

อ�ก�รทพบบอยในผปวยพ�รกนสน

• ทองผก • กลนปสสำวะไมอย • อำกำรปวด อำกำรเหนอยหมดแรง เพลย • นอนไมหลบ • เสอมสมรรถนะทำงเพศ • ปญหำในกำรควบคมควำมดนโลหตเมอมกำรเปลยนทำ • เหงอออกมำกกวำปกต • น�ำลำยไหลยด • ควำมคดควำมจ�ำถดถอย

โรคทพบบอยในผปวยผตดบาน / ตดเตยง

61

อ�ก�ร

• เคลอนไหวชำและเคลอนไหวนอยลง • สนขณะอยเฉย มกเกดทมอมำกกวำขำ • แขงเกรง มกเกดขำงเดยวกบทมอำกำรสนและเคลอนไหวชำ ( ในกลมอำกำรพำรกนสนอำจมอำกำรทงสองดำน ) • ปญหำเรองของกำรทรงตวซงอำกำรอำจจะไมเดนชด

ในชวง 2-3 ปแรก ผปวยพำรกนสนควรไดรบกำรดแล จำกแพทยเพอใหยำหรอกำรผำตด

อ�ก�รทพบบอยในผปวยพ�รกนสน

• ทองผก • กลนปสสำวะไมอย • อำกำรปวด อำกำรเหนอยหมดแรง เพลย • นอนไมหลบ • เสอมสมรรถนะทำงเพศ • ปญหำในกำรควบคมควำมดนโลหตเมอมกำรเปลยนทำ • เหงอออกมำกกวำปกต • น�ำลำยไหลยด • ควำมคดควำมจ�ำถดถอย

62

ก�รดแล1

ปญห�ก�วเท�ไมออก

• ฝกย�ำเทำกบทในทำนง ทำยนหลงพงฝำ หรอเกำะรำวจบ• ยกเทำใหสงและควรปฏบตบอย ๆ• ไมควรใชรองเทำแตะ ควรใชรองเทำหมสน รองเทำผำใบหมสนจะชวยใหผปวยเดนไดดขน• ฝกยกเทำและกำว เหมอนก�ำลงกำวขำมสงกดขวำง ทกครงทผปวยกำวไมออก ใหกระดกนวหวแมเทำขน และยกเทำขนเสมอนจะกำวขำมเสนขำง หนำ• ควรหดเดนในทแคบ เพอไมตดขดเวลำเดนในสถำนทแคบจรง

1 กำรออกก�ำลงกำยเพอช วยกำรทรงตว : http://kanchanapisek.or.th/kp6/ s ub /book /book . php ?book=34&chap=8&page= t 34 - 8 - i n f ode t a i l 0 6 .html ( ข อมลจำกเวบไซต ศนย รกษำโรคพำร กนสนกล มโรคควำมเคลอนไหวผดปกต โรงพยำบำลจฬำลงกรณ สภำกำชำดไทย http://www.chulapd.org )

โรคทพบบอยในผปวยผตดบาน / ตดเตยง

63

ปญห�ออกเสยงพด

กรณผ ป วยพำรกนสน ทมป ญหำกำรพดเสยงเบำลงหรอ พดไมคอยรเรอง มวธกำรฝกแกไขดงน

• พยำยำมเปลงเสยงจำกล�ำคอใหมำกทสด เหมอนจะตะโกน ควรฝกเปนค�ำ เชน มำ - มำ - มำ - มำ / ลำ - ลำ - ลำ - ลำ / คำ - คำ - คำ - คำ ควรฝกปฏบตวนละหลำย ๆ หน

• หำกพดไมรเรอง พยำยำมเปลงเสยงพดทละค�ำ แทนกำรพด เปนประโยค เชน ขอบ - คณ - ครบ แทน ขอบคณครบ

• เวลำอำนใหพยำยำมอำนออกเสยงดง หรอเปลงเสยงรองเพลง กำรปฏบตเชนนบอย ๆ จะชวยใหผปวยพดไดชดเจนขน

ปญห�ก�รห�ยใจ

• ควรหำทโลง อำกำศบรสทธ เชน ตอนเชำหรอกลำงแจง พยำยำมสดหำยใจเขำปอดอยำงเตมท จนรสกวำซโครงบำนเพรำะมอำกำศเตมปอด

• หำยใจออกโดยปลอยลมทำงปำกชำ ๆ เปำจนร สกวำ ลมหมดปอด ปฏบตซ�ำชำ ๆ ประมำณวนละ 3 - 5 ครง กำรหำยใจเขำจนเตมปอด หรอจะหำยใจโดยใชกลำมเนอหนำทองใหพงปองเขำ - ออกอยำงเตมทกได

64

3. โรคขอเข�เสอม

โรคข อ เข ำ เส อม อำจเกดจำก ผวกระดกออนเสอมสภำพตำมวย พบในหญงมำกกวำชำย 2 - 3 เทำ คนทอำย 60 ป เปนขอเขำเสอม ถง 40% ป จจยทส งผลให เกด ขอเขำเสอม เชน น�ำหนกตวเกน อรยำบททสรำงแรงกดตอขอเขำ เชน นงพบเพยบ ขดสมำธ คกเขำ เดนขนลงบนไดบอย ยนหรอนงนำน และสำเหตจำกกรรมพนธ

อ�ก�ร

อำกำรทส�ำคญ ไดแก ปวดขอ ขอฝด มปมกระดกงอกบรเวณขอ กำรท�ำงำนของขอเสยไป กำรเคลอนไหวลดลง หำกเปนนำน อำจมขอผดรปและเกดควำมพกำร

โรคทพบบอยในผปวยผตดบาน / ตดเตยง

65

ก�รดแล

• ออกก�ำลงกำย เพอลดแรงกระท�ำทขอ • ลดน�ำหนก อยำงนอย 5% ของน�ำหนกตวขณะทปวดเขำ • กำยบรหำรทแรงกระแทกต�ำ เชน เดน ปนจกรยำน วำยน�ำ• บรหำร งอ เหยยดขอเขำ และ Quadriceps exercise• กำรใชยำ paracetamol , NSAIDs ชนดกนหรอทำ

ใหใชขนำดต�ำทสดทไดผล และตองระวงภำวะแทรกซอน ในระบบทำงเดนอำหำร

• อำจใชกำรฝงเขมรวมรกษำ • หำกอำกำรปวดไมดขน สงตอใหพบแพทย

อรย�บถทเหม�ะสม

นง : ควรนงเกำอทมเทำแขน แทนนงบนพนหรองอเขำมำก และไมนงนำนเกนไป ใชชกโครกแทนสวมซมทตองนงยอง ๆ

ยน : ควรทงน�ำหนกลงทขำสองขำงเทำ ๆ กน ไมยนนำนเกนไป เดน : เดนพนรำบใสรองเทำสนเตย หำกทรงตวไมด ใชไมเทำชวย1

นอน : เตยงควรสงระดบเขำ ไมควรนอนบนพน

1 ศกษำวธกำรใชไมเทำ และวธค�ำนวณควำมสงไมเทำทเหมำะสมทหนำ 35

66

4. ภ�วะซมเศร�

ภำวะซมเศรำเปนอำกำรเจบปวยทำงจตใจตอควำมสญเสย ควำมผดหวง หรอถวลหำสงทขำดหำยไป ภำวะซมเศรำพบไดบอย ในผปวยตดบำนตดเตยง บคลำกรสำธำรณสขจงควรสงเกตวำ ผปวยมภำวะซมเศรำหรอไม โดยสงเกตจำกอำกำรตอไปน

โรคทพบบอยในผปวยผตดบาน / ตดเตยง

67

สงเกตอ�ก�รด�นต�ง ๆ

• ด�นอ�รมณ วตกกงวลสง เศรำ หดห รองไหบอย ไมสดชน

• ด�นคว�มคด คดวำตวเองเจบปวย คดชำ ลงเล ทอแท คดวำตวเองไรคำ

มองดำนลบ รสกผด โทษตนเอง อยำกฆำตวตำย

• ด�นคว�มจำ� แยลง หลงลมงำย เหมอลอย ท�ำงำนผด ๆ ถก ๆ

• ด�นร�งก�ย ออนเพลย เหนอยงำย เบออำหำร น�ำหนกลด ทองผก

หลบยำก หรอนอนมำกเกนไป กนมำกผดปกต

• ด�นคว�มสมพนธกบผอน เกบตว ไมคอยพดจำ

โรคทพบบอยในผปวยผตดบาน / ตดเตยง

67

สงเกตอ�ก�รด�นต�ง ๆ

• ด�นอ�รมณ วตกกงวลสง เศรำ หดห รองไหบอย ไมสดชน

• ด�นคว�มคด คดวำตวเองเจบปวย คดชำ ลงเล ทอแท คดวำตวเองไรคำ

มองดำนลบ รสกผด โทษตนเอง อยำกฆำตวตำย

• ด�นคว�มจำ� แยลง หลงลมงำย เหมอลอย ท�ำงำนผด ๆ ถก ๆ

• ด�นร�งก�ย ออนเพลย เหนอยงำย เบออำหำร น�ำหนกลด ทองผก

หลบยำก หรอนอนมำกเกนไป กนมำกผดปกต

• ด�นคว�มสมพนธกบผอน เกบตว ไมคอยพดจำ

68

อ�ก�รซมเศร�

อ�ก�รทรนแรงกว�ปฏกรย�ปกตเมอพบกบก�รสญเสย

• รสกผดในเรองอน ๆ นอกเหนอจำกทเกยวกบสงทคดวำ ตนควรท�ำ หรอไมควรท�ำในชวงทผตำยเสยชวต

• คดหมกมนเกยวกบควำมตำย อยำกตำยแทนหรอตำยไป พรอมกบผเสยชวต

• คดหมกมนวำตนไรคำ ไมมควำมหมำย• เคลอนไหวและควำมคดชำ อยำงชดเจน • มกำรบกพรองของกำรปฏบตหนำทตำง ๆ ทงทำงสงคม

และกำรงำนอยำงมำกเปนเวลำนำน• มอำกำรประสำทหลอน คดวำไดยนเสยงหรอเหนภำพ

ของผตำยเปนชวงขณะสน ๆ ซงอำจพบไดในปฏกรยำปกต• ถำมอำกำรโศกเศรำ หรอปฏกรยำไมปกตตอกำรสญเสย

นำนเกน 2 เดอน ควรพบแพทยเพอใหกำรรกษำ

โรคทพบบอยในผปวยผตดบาน / ตดเตยง

69

1. ไมควรใหอยคนเดยว อยเปนเพอนขณะทผสงอ�ย ยงเศร�โศกหรอยงยอมรบก�รสญเสยไมได

2. แสดงคว�มเหนใจ เข�ใจ รบฟง และใหผสงอ�ย ไดระบ�ยคว�มรสกตอก�รสญเสย ปลอบโยน เชน บบมอใหกำ�ลงใจ หรอนงเปนเพอน

3. ใชคำ�ถ�มปล�ยเปด กระตนใหพดคยเรองทคบของใจ และใหสำ�รวจคว�มรสกตอคว�มสญเสยทเกดขน

4. ถ�ผสงอ�ยไมมญ�ต ชมชนควรเข�ม�ชวย ประคบประคองจตใจ

ก�รชวยเหลอเบองตน

โรคทพบบอยในผปวยผตดบาน / ตดเตยง

69

1. ไมควรใหอยคนเดยว อยเปนเพอนขณะทผสงอ�ย ยงเศร�โศกหรอยงยอมรบก�รสญเสยไมได

2. แสดงคว�มเหนใจ เข�ใจ รบฟง และใหผสงอ�ย ไดระบ�ยคว�มรสกตอก�รสญเสย ปลอบโยน เชน บบมอใหกำ�ลงใจ หรอนงเปนเพอน

3. ใชคำ�ถ�มปล�ยเปด กระตนใหพดคยเรองทคบของใจ และใหสำ�รวจคว�มรสกตอคว�มสญเสยทเกดขน

4. ถ�ผสงอ�ยไมมญ�ต ชมชนควรเข�ม�ชวย ประคบประคองจตใจ

ก�รชวยเหลอเบองตน

70

5. ภ�วะสมองเสอม

กำรเสอมของกำรท�ำงำนของสมอง ท�ำใหผปวยมปญหำเรองควำมจ�ำ ควำมคด พฤตกรรม จนมผลตอกำรใชชวตประจ�ำวน

ส�เหต1

• พบบอยทสดคอจำกโรคอลไซเมอร • ควำมเสอมของสมองประเภทอน ๆ เชน ปญหำเรอง หลอดเลอดสมอง พำรกนสน สมองเสอมทม lewy body • สำเหตอน เชน จำกยำไทรอยดต�ำ, ขำดวตำมนบ 12, ซมเศรำ, ชองในสมองใหญจำกน�ำเลยงสมองคง (Normal pressure hydrocephalus)

1 สงพบแพทยเพอหำสำเหตกอน หำกพบสำเหตอนทแกไขได รกษำตำมสำเหต

โรคทพบบอยในผปวยผตดบาน / ตดเตยง

71

ก�รดแล

• ท�ำกจกรรมทชวยฟนฟสมอง เชน ออกก�ำลงกำย รบประทำนอำหำรทมประโยชน ลดควำมเครยด

• ปรกษำแพทยเพอดวำควรหลกเลยงยำทอำจมผลตอควำมคด ควำมจ�ำ เชน benztropine, diphenhydramine, hydroxyzine, oxybutynin, TCA, Clozapine

• ประเมนและตดตำมอำกำรวนวำย หรอพฤตกรรมทผดปกต พยำยำมใชยำจตเวชใหนอย

• ปรบสงแวดลอมใหปลอดภย เชน เกบของกนของใชประจ�ำวน สำรเคมทกชนด และยำไมใหผปวยหยบเองได ตดไฟใหแสงสวำงไมมมมมดท�ำใหผปวยเหนภำพหลอน

• ตดกลอนประตทผปวยเปดออกเองไมได ปองกนกำรพลดหลง

• สรำงสมพนธภำพทด ตงเปำหมำยทเปนไปได รวมกนระหวำง ครอบครวและทมสขภำพ

• ใหผปวยชวยเหลอตนเองใหไดนำนทสด

• พยำยำมเลยงไมใหผปวยขบรถ

โรคทพบบอยในผปวยผตดบาน / ตดเตยง

71

ก�รดแล

• ท�ำกจกรรมทชวยฟนฟสมอง เชน ออกก�ำลงกำย รบประทำนอำหำรทมประโยชน ลดควำมเครยด

• ปรกษำแพทยเพอดวำควรหลกเลยงยำทอำจมผลตอควำมคด ควำมจ�ำ เชน benztropine, diphenhydramine, hydroxyzine, oxybutynin, TCA, Clozapine

• ประเมนและตดตำมอำกำรวนวำย หรอพฤตกรรมทผดปกต พยำยำมใชยำจตเวชใหนอย

• ปรบสงแวดลอมใหปลอดภย เชน เกบของกนของใชประจ�ำวน สำรเคมทกชนด และยำไมใหผปวยหยบเองได ตดไฟใหแสงสวำงไมมมมมดท�ำใหผปวยเหนภำพหลอน

• ตดกลอนประตทผปวยเปดออกเองไมได ปองกนกำรพลดหลง

• สรำงสมพนธภำพทด ตงเปำหมำยทเปนไปได รวมกนระหวำง ครอบครวและทมสขภำพ

• ใหผปวยชวยเหลอตนเองใหไดนำนทสด

• พยำยำมเลยงไมใหผปวยขบรถ

วธรบมอกบปญหา พฤตกรรมและอารมณ

วธรบมอกบปญหาพฤตกรรมและอารมณ

73

ถ�มซำ�ซ�ก

กอใหเกดควำมร�ำคำญกบผดแลหรอคนใกลชด

วธรบมอ

• เบยงเบนควำมสนใจ ชวนคยหรอท�ำกจกรรมทผปวยชอบ • ถำสำมำรถอำนได ใหเขยนใสกระดำษค�ำตอบใหอำนเมอถำม

กล�วห�ว�คนอนขโมยของและซอนของ

ท�ำใหคนดแลใกลชด โกรธและเขำใจผด หวำดระแวงกนเอง

วธรบมอ

• เกบขำวของส�ำคญไว บอกใหผปวยทรำบ • ลอกตจดหมำยไมใหผปวยหยบไปเองได • หำกลองหรอจดพนทในตใสของใชประจ�ำของผปวย ลอกกญแจและใหขอเมอตองกำรของนน • รบฟงและชวยหำเมอของหำย • หำมเถยง ใหเบยงเบนควำมสนใจไปเรองอนแทน

74

รบรผดปกตและหลงผด

เชน เหนภำพหลอน หแวว ไดกลน ไดรสชำต หรอรสกถง บำงอยำงทไมไดอยตรงหนำจรง ๆ ท�ำใหคนใกลชดตกใจกลว

วธรบมอ

• ควบคมสตอยำหวนไหวตำม • หำมเถยง หรอใหเหตผล พยำยำมเบยงเบนควำมสนใจ • ชวยปลอบใจ • อยำใหรบรขำวสำรขอมลทมควำมรนแรงกำวรำว • ปรกษำแพทยหำสำเหต เชน สำยตำไมด บำนมมมมด หรอรบประทำนยำบำงชนด

หลงออกจ�กบ�น

อำจหำทำงกลบบำนไมถก ญำตตำมหำไมพบ

วธรบมอ

• ปดประตลอกบำนไวตลอดเวลำ • พรำงประต เชน ทำสใหหำลกบดหรอกลอนไมพบ • ตดกระดงทประต เพอใหคนในบำนไดยนเสยงเปดประต • บอกเพอนบำนใหชวยจบตำ หำกออกนอกบำน

วธรบมอกบปญหาพฤตกรรมและอารมณ

75

ก�วร�ว

อำจท�ำรำย พดจำหยำบคำย

วธรบมอ

• อยำโตเถยงหรอชแจงควำมจรง พดดวยน�ำเสยงออนโยน • เบยงเบนควำมสนใจไปท�ำกจกรรมทชอบ • จดสงแวดลอมใหสบำยตำ เลยงเสยงดงหรอควำมวนวำย • จดกจวตรประจ�ำวนใหเปนระเบยบ • อยำเรงใหท�ำกจวตร ผดแลควรวำงแผนใหไมตองเรงผปวย • หำกกำวรำวมำก ควรปรกษำแพทย

พฤตกรรมท�งเพศไมเหม�ะสม

ยบยงชงใจหรอควบคมตวเองไมได หรออำจคกคำมผดแล

วธรบมอ

• หำผดแลมำกกวำ 1 คน • หำสำเหตทแทจรง ผปวยอำจถอดเสอผำเพรำะรอน ใสเสอผำไมสบำยตว หรอปวดปสสำวะ แตสอสำรไมได • พำไปหองนอนใหผปวยอยคนเดยวปลดเปลองควำม ตองกำร • ปรกษำแพทยเพอหำทำงแกไข

วธรบมอกบปญหาพฤตกรรมและอารมณ

75

ก�วร�ว

อำจท�ำรำย พดจำหยำบคำย

วธรบมอ

• อยำโตเถยงหรอชแจงควำมจรง พดดวยน�ำเสยงออนโยน • เบยงเบนควำมสนใจไปท�ำกจกรรมทชอบ • จดสงแวดลอมใหสบำยตำ เลยงเสยงดงหรอควำมวนวำย • จดกจวตรประจ�ำวนใหเปนระเบยบ • อยำเรงใหท�ำกจวตร ผดแลควรวำงแผนใหไมตองเรงผปวย • หำกกำวรำวมำก ควรปรกษำแพทย

พฤตกรรมท�งเพศไมเหม�ะสม

ยบยงชงใจหรอควบคมตวเองไมได หรออำจคกคำมผดแล

วธรบมอ

• หำผดแลมำกกวำ 1 คน • หำสำเหตทแทจรง ผปวยอำจถอดเสอผำเพรำะรอน ใสเสอผำไมสบำยตว หรอปวดปสสำวะ แตสอสำรไมได • พำไปหองนอนใหผปวยอยคนเดยวปลดเปลองควำม ตองกำร • ปรกษำแพทยเพอหำทำงแกไข

บทท 4 การใชยา ในการดแลระยะยาว

การใชยาในการดแลระยะยาว

77

ก�รใชย�ในก�รดแลระยะย�ว

ผปวยในกำรดแลระยะยำว สวนใหญเปนผสงอำยทมโรคและภำวะ ทตองดแลหลำยอยำง ท�ำใหผปวยมกไดรบยำมำกชนด ควำมร เกยวกบยำทผปวยใช ผลขำงเคยงของยำ กำรประเมนกำรใชยำ ทแพทยสงของผปวย รวมถงยำทผปวยซอทำนเองเปนสงส�ำคญ

78

แนวท�งในก�รใหย�ผสงอ�ย

• พจำรณำควำมจ�ำเปนกอนใหยำเสมอ วำมวธรกษำโดยไมใชยำ หรอไม ขอดขอเสย ผปวยรบประทำนยำไดเองหรอไม

• ใชยำทเรำรจกด• ลดขนำดของยำ อำจตองลดขนำดยำลงในผสงอำย ระวงยำ

ทมผลข ำงเคยงสง เช น ยำเบำหวำนชนดออกฤทธยำว glibenclamide อำจท�ำใหมอำกำรน�ำตำลต�ำไดงำย

• วธกนยำทงำย กนวนละ 1 - 2 ครง อยำใหยำหลำยขนำดเกนไป• อธบำยใหชดวำควรใชยำอยำงไร ควรอธบำยใหญำตเขำใจดวย• ค�ำนงถงวธกำรไดรบยำของผปวย เชน ขวดยำบำงชนดเปดยำก

ในผปวยทมปญหำขอเสอม หรอกำรฉดยำเบำหวำนในผสงอำยทมปญหำเรองสำยตำ

• ควรประเมนเกยวกบกำรซอยำรบประทำนเองของผสงอำยเสมอ วำมยำอนใดบำง เชน ยำลกกลอน ยำชด

• ทบทวนยำทผ ปวยใชอยำงสม�ำเสมอ เพอลดยำทไมจ�ำเปน และประเมนซ�ำ กำรใชยำของผ ปวยวำเหมำะสมหรอไมมยำเหลอปรมำณมำกหรอไม (ผ ปวยอำจไมไดรบประทำนยำ และยำทสะสมไวอำจหมดอำย)

การใชยาในการดแลระยะยาว

79

ย�ทใชบอยและผลข�งเคยง

กลมย�ลดคว�มดนโลหตและโรคหวใจ

ยำขบปสสำวะกลม thiazide : เกลอแรผดปกต กรดยรคสง ยำ enalapril : อำกำรไอแหง ๆ ยำ beta blocker เชน propranolol : ควำมดนต�ำ หวใจเตนชำลง ยำ calcium channel blocker เชน amlodipine : ขำบวม ยำ digoxin : เสยงตอระดบยำเปนพษ หวใจเตนผดจงหวะ ยำ aspirin : กดกระเพำะ มเลอดออกงำย ยำ warfarin : ภำวะเลอดออก เชน ถำยด�ำ อำเจยนเปนเลอด

ควรระวงปฏกรยำระหวำงยำกบยำอนหรอกบอำหำร

กลมย�เบ�หว�น

ยำฉดอนซลน : ระดบน�ำตำลต�ำ ยำ Metformin : คลนไสเบออำหำร ยำ Glipizide, Glibenclamide : ระดบน�ำตำลต�ำ ใจสน เหงอออก ตวเยน เปนลมหมดสต

กลมย�ลดไขมน

กลมยำลดไขมน : คลนไส ปวดเมอยกลำมเนอ ควรตรวจ กำรท�ำงำนของตบเปนครงครำว ควรระวงปฏกรยำระหวำงยำ

80

กลมย�นอนหลบและคล�ยกงวล

กลมยำนอนหลบและคลำยกงวล : งวงนอนในวนรงขน วงเวยน เดนเซ ควำมจ�ำลดลง เสยงตอกำรหกลม

กลมย�รกษ�โรคซมเศร�

ยำกลม TCA เชน Amitryptiline : ปำกคอแหง ทองผก วงเวยน หนำมดเวลำเปลยนอรยำบถจำกควำมดนต�ำ งวงซม

ยำกลม SSRI เชน Fluoxetine : แนนทอง คลนไส กระวนกระวำย ควำมตองกำรทำงเพศลดลง

กลมย�ต�นโรคจต

กลมยำตำนโรคจต : งวงนอน กลำมเนอบดเกรง กระวนกระวำย เดนตวแขงแบบพำรกนสน กำรเคลอนไหวผดปกตของปำก

ลนและใบหนำ (ในรำยทไดรบยำเปนเวลำนำน) ปำกแหง คอแหง ทองผก ปสสำวะล�ำบำก

กลมย�แกปวด

ยำแกปวดทไมใชสเตยรอยด : แผลในทำงเดนอำหำร พษตอไต ยำคลำยกลำมเนอ : งวงนอน เสยงตอกำรหกลม

80

กลมย�นอนหลบและคล�ยกงวล

กลมยำนอนหลบและคลำยกงวล : งวงนอนในวนรงขน วงเวยน เดนเซ ควำมจ�ำลดลง เสยงตอกำรหกลม

กลมย�รกษ�โรคซมเศร�

ยำกลม TCA เชน Amitryptiline : ปำกคอแหง ทองผก วงเวยน หนำมดเวลำเปลยนอรยำบถจำกควำมดนต�ำ งวงซม

ยำกลม SSRI เชน Fluoxetine : แนนทอง คลนไส กระวนกระวำย ควำมตองกำรทำงเพศลดลง

กลมย�ต�นโรคจต

กลมยำตำนโรคจต : งวงนอน กลำมเนอบดเกรง กระวนกระวำย เดนตวแขงแบบพำรกนสน กำรเคลอนไหวผดปกตของปำก

ลนและใบหนำ (ในรำยทไดรบยำเปนเวลำนำน) ปำกแหง คอแหง ทองผก ปสสำวะล�ำบำก

กลมย�แกปวด

ยำแกปวดทไมใชสเตยรอยด : แผลในทำงเดนอำหำร พษตอไต ยำคลำยกลำมเนอ : งวงนอน เสยงตอกำรหกลม