เรองนารเกยวกบ COVID-19 จากโรคตดเชอไวรส SARS-CoV-2

โดยศาสตราจารยเกยรตคณนายแพทยอมร ลลารศม

เชอไวรสกอโรคโคโรนา มชอทางการวาอะไร?

เชอกอโรคไวรสโคโรนา มชอชวคราวทใชในตอนแรกคอ 2019-nCoV ชอทางการในปจจบนคอ SARS-CoV-2 สวนชอของโรคตดเชอชนดนเรยกวา COVID-19 ยอมาจาก CO แทน corona, VI แทน virus, D แทน disease และ 19 แทน 2019 องคการอนามยโลกตงชอแบบนเพอมใหเกด “รอยมลทน” กบประเทศ พนท ผปวย ประชาชน และสตวทเกยวของกบจดก าเนดและการระบาดของโรคน

เชอไวรส SARS-CoV-2 มตนตอมาจากทใด?

ศ.เกยรตคณ นพ.อมร ลลารศม

การศกษารหสพนธกรรมและการเรยงล าดบของรหสแตละตวจะบอกถงตนตอของเชอ การศกษาพบวาเชอไวรส SARS-CoV-2 มจ านวน 29,903 นวคลโอไทดและพบวา มนวคลโอไทดทเหมอนกนถงรอยละ 89.1 ของเชอ SARS-like coronaviruses ในคางคาวทเคยพบในประเทศจน จงจดใหเชออยในจนส Betacoronavirus, ซบจนส Sarbecovirus และเปนสมาชกล าดบท 7 ของ Coronaviridae ทกอโรคในคน ปจจบน ทราบวาตนตอมาจากเชอไวรสโคโรนาในคางคาวและเกดการกลายพนธ ท าใหไดเชอไวรส SARS-CoV-2 เพยงแตไมแนชดวา การกลายพนธและการแพรกระจายเกดในสตวอน(intermediate host)กอนมาสคนหรอไม? มการศกษายนของเชอชนดนในตวตวลน(หรอตวนม) พบวา มรหสพนธกรรมเหมอนกบ SARS-CoV-2 ถงรอยละ 99 และตวลนเปนสตวมแกนสนหลงและเปนสตวเลยงลกดวยนมดวย ดงนน ตวลนอาจจะเปน intermediate host กอนแพรเชอสคน หรอวา เกดการกลายพนธในคางคาวแลวกระจายมาสคนเลย (คางคาวเปนสตวเลยงลกดวยนม สวนนกเปนสตวปก แตทงคมเชอไวรสโคโรนาอยในตวได)

เชอไวรสโคโรนาสายพนธอน มสตวอน (intermediate host) เปนตวแพรเชอสคนหรอไม?

เชอ SARS-CoV ทกอโรค SARS ในประเทศจนในป พ.ศ. 2546 มอเหนหรอชะมด(palm civet)เปน intermediate host และเชอ MERS-CoV ทกอโรค MERS ในประเทศซาอดอารเบยในป พ.ศ. 2555 มอฐเปน intermediate host

เชอโรคชนดนแพรกระจายโดยวธใด?

การกอโรคในทางเดนหายใจตองมการแพรกระจายเชอทางอากาศ(airborne) สตวทแพรเชอตองรองพนสงคดหลงออกมาทางปาก หรอผปวยตองไอ ไอมเสมหะ ผทอยใกลชดจงสดดมเชอในอากาศผานทางฝอยละอองขนาดใหญ(droplet)และฝอยละอองขนาดเลก(เลกกวา 5 ไมครอนเรยกวา aerosol)เขาไปในทางเดนหายใจ ถาใครอยใกลผปวยในระยะ 1-2 เมตรจะตดเชอจากการสดฝอยละอองขนาดใหญและฝอยละอองขนาดเลกจากการไอจามรดกนโดยตรง ถาอยหางจากผปวย 2 เมตรขนไป จะตดเชอจากการสดฝอยละอองขนาดเลก การแพรทงสองวธมการปองกนทมประสทธภาพแตกตางกน สวนการแพรเชอโดยการสมผส เชน การจบมอกนหรอมอจบของใชสาธารณะรวมกน แลวมาแคะจมกหรอเชดตาตนเองแลวตดเชอ พบไดนอยมาก การแพรทางอจจาระอาจจะเปนไปไดเพราะเชอออกมาทางอจจาระไดดวย แตการแพรเชอวธนจะตองมการท าใหน าลางอจจาระกระเดนเปนฝอยละอองเพอใหผอนสดดมเขาไปในหลอดลมดวย (เปนวธการแพรกระจายของเชอ SARS-CoV ในป 2546 ในโรงแรมทฮองกง)

ผทมาจากดงระบาดของโรค COVID-19 และไมมอาการใด ๆ สามารถแพรเชอไดไหม?

การตรวจผทอพยพจากเมองอฮนมายงประเทศเยอรมนโดยเครองบนจ านวน 126 ราย พบวา ม 2 รายทไมมอาการใด ๆ (ทงทไมมอาการจรง ๆ หรอไมรตววามอาการเพราะมอาการนอยมาก)และใหผลบวกกบการตรวจหารหสพนธกรรมของเชอ SARS-CoV-2 และการเพาะเชอในเซลล Caco-2 cells ของคน ดงนน 2 รายนทไมมอาการใด ๆ ยงมเชอไวรสเปน ๆ ในคอหอยทแพรเชอไดถามการไอ จาม เกดขน

ใครคอผทเสยงตอการตดเชอ?

บคลากรทางการแพทยและผทสมผสหรออยใกลชดกบผปวยโดยเฉพาะในระยะทยงไมทราบวาปวยเปนโรคน การเขาไปในทชมชนแออดทอาจจะมผปวยปะปนอยดวย ผทเดนทางมาจากดนแดนทมการระบาดของโรค COVID-19 อยางมากเชนทประเทศจนตอนใต สงคโปร หรอญปน ผทไมสวมหนากากอนามยเมอไปดแลผปวยทมอาการไอ ไข ในบานตนเองหรอส านกงาน

ระยะฟกตวของโรค COVID-19 คอกวน?

ขอมลจากผปวย 1,099 รายในโรงพยาบาล 522 แหงพบวา ระยะฟกตวของโรคโดยทวไปคอภายใน 14 วน แตมชวงเวลาระหวาง 0 ถง 24 วน รอยละ 50 ของผปวยทวไปมระยะฟกตว 3 วน รอยละ 50 ของผปวยหนกจะมระยะฟกตวเทากบ 2 วนเทานน มเพยง 14 รายจาก 1,099 รายหรอรอยละ 1.27 เทานนทมระยะฟกตวระหวาง 15-24 วน และมรายเดยวทมระยะฟกตว 24 วน ดงนน ผปวยรอยละ 98 ขนไป จะมอาการภายใน 14 วนและสวนมากมอาการระหวาง 3 ถง 7 วน

การจ ากดสถานทใหผตองสงสยวาตดเชอกกกนตนเอง ใชเวลากวน?

โดยทวไป ใชเวลา 14 วนในการจ ากดสถานทใหผตองสงสย ในระยะ 1 ถง 14 วนแรกของระยะฟกตว ใหอยในโรงพยาบาลหรอสถานททอยในความดแลของกระทรวงหรอแพทยทไดรบมอบหมาย หากผนนไมมอาการใด ๆ(ไอหรอไข) และผลการตรวจดวยวธ qRT-PCR จากสงคดหลงในระบบหายใจใหผลลบ กสามารถกลบไปอยทบานได เพอเพมความปลอดภยใหแกชมชน เมอผสมผสเชอกลบไปอยทบานหลง 14 วนแลว ผนนควรอยในบาน เขาไปในทชมนมชนใหนอยทสดและเทาทจ าเปน ใหสวมหนากากอนามยถาตองเขาไปในทชมนมชนหรอขนรถโดยสารหรอเขาไปในหางสรรพสนคา หลงจาก 24 วนแลวยงไมมไขหรอไอ ใหถอวาผนนไมแพรเชอและไมตดเชอไวรส SARS-CoV-2

เชอไวรส SARS-CoV-2 เขาไปในเซลลมนษยและกอโรคไดอยางไร?

เชอไวรสตองเขาไปแบงตวและเจรญเตบโตในเซลลมนษย เชน เซลลของเย อบหลอดลม จงจะกอโรคได เช อ ใชผว เซลลของไวรส จบกบ angiotensin converting enzyme II ทผวเซลลมนษยเพอเขาไปเจรญเตบโตและเพมจ านวนเชอในเซลลมนษย แลวเซลลมนษยทตดเชอจะเพมจ านวนและปลอยเชอไวรสออกมานอกเซลลเพอไปกอโรคในเซลลขางเคยงตอไป การทเชอเพมจ านวนมากขนและเขาไปในเซลลขางเคยงอกหลายรอบ จะท าลายเซลลมนษยในหลอดลมและปอด ท าใหปอดอกเสบและการหายใจลมเหลวในทสดหากระบบภมคมกนของมนษยไมสามารถท าลายหรอควบคมเชอใหทนกาล

ท าไมพยาธสภาพในเนอปอดของผตายจากโรค COVID-19 จงมผงพดมาก?

โรค COVID-19 กอโรคไดรนแรงในผสงวย(อายเกน 60 ปขนไป)เพราะระบบภมคมกนทตดตวมาแตก าเนดตามธรรมชาตเสอมไปตามวยท าใหไมสามารถยบยงการเพมจ านวนของเชอไวรส SARS-CoV-2 ในเซลลทหลอดลมและถงลมในเนอปอดไดทนกาล ท าใหเซลลทตดเชอจ านวนมากตายและทดแทนดวยผงพดในเวลา ๒-๓ สปดาหหลงการเจบปวย ท าใหการหายใจลมเหลวและผปวยถงแกกรรมในทสด

อตราการตายตอรายปวยของโรคตดเชอไวรสโคโรนาสงมากไหม?

การตดเชอไวรสโคโรนากลมน มอตราการตาย (case fatality rate) แตกตางกนดงน

• ผปวยโรคตดเชอ SARS-CoV มอตราตายรอยละ 9.5 • ผปวยโรคตดเชอ MERS-CoV มอตราตายรอยละ 34.4

• ผปวยโรคตดเชอไวรส SARS-CoV-2 มอตราตายเฉลยรอยละ 2.67(ขอมลจาก SCMP ณ วนท 19 กมภาพนธ 2563) ทนาสนใจคอ อตรา

ตายในประเทศจนคดเปนรอยละ 2.70 (ตาย 2,004 รายจาก 74,185 ราย) อตราตายนอกประเทศจนคดเปนรอยละ 0.49 เทานน(ตาย 5 รายจาก 1,012 รายและคนทตายยงมบางคนเปนคนจนทออกมาจากพนททเปนดงระบาด) อตราตายนอกประเทศจนจงนอยกวาถง 5.4 เทา ผทตดเชอนอกดงระบาด(นอกประเทศจน)อาจจะไดรบเชอจ านวนนอยกวา กได

ผทตดเชอมอาการอะไรบาง?

ผทตดเชอบางรายไมแสดงอาการ บางรายมอาการไอ บางรายมไขและไอมเสมหะ บางรายโดยเฉพาะผสงวยมไขและหายใจเรว หอบ จากปอดบวม มนอยรายทมอาการเจบคอ น ามกไหลหรออจจาระรวง เมอปวยรนแรง จะหายใจเรว หอบ จนถงการหายใจลมเหลวและชอคได

การตรวจวนจฉยเพอหาผตดเชอ ท าไดอยางไรบาง?

การตรวจหารหสพนธกรรมของเชอ สามารถตรวจพบไดจากสงคดหลงในทางเดนหายใจ เลอด อจจาระและปสสาวะ แตไมไดหมายความวาจ านวนเชอทตรวจพบเปนเชอทมชวตทงหมดหรอไม? วธนใชเปนวธมาตรฐานในการวนจฉยการตดเชอในขณะน

การเพาะเชอโดยใชเซลลชนดตาง ๆ วธนมขอดคอแสดงวา เชอยงมชวตและสามารถแบงตวได แตจะทราบผลการตรวจชากวาและท าการตรวจยากกวา เซลลทใชเพาะเลยงเชอไวรส SARS-CoV-2 จะเปนเซลลจากหลอดลม ไต หรอตบดงมชอวา human airway epithelial cell, Vero E6 (จาก kidney epithelial cells) และ Huh-7 (จากตบ) และ Caco-2 cell (จากเยอบล าไสใหญชนด adenocarcinoma cell)

การตรวจวนจฉยเพอหาผตดเชอ ท าไดอยางไรบาง (ตอ) ?

สวนการตรวจหาแอนตบอดชนด IgM จากเลอดตอเชอชนดนดวยวธ ICT จะใชไดเมอผปวยเรมแสดงอาการของโรคแลวเทานน การตรวจจะใหผลลบลวงไดในผทอยในระยะฟกตวของโรคหรอผทไมแสดงอาการใด ๆ

ตอไปจะพฒนาจนมการตรวจหาระดบแอนตบอดชนด IgG 2 ครง จากน าเหลองเพอแสดงถงการตดเชอไวรส SARS-CoV-2

ยาทใชรกษาโรค COVID-19 มแลวหรอยง?

ยงไมมยามาตรฐานทรบรองวาใชไดผลดแลวในขณะน ยาทใชและปรากฎในขาวอยในขณะนถอวาเปนยาทดลองใชเทานน มทงยาตานไวรส remdesivir, chloroquine, lopinavir+ritonavir, interferon ชนดพน, ยาอน ๆ อก เชน losartan, แอนตบอดชนด monoclonal, น าเหลองของผปวยทหายจากโรคน เปนตน นกวทยาศาสตรและแพทยในประเทศจน นาจะเปนผทประกาศและใหขอมลทนาเชอถอพรอมกบวารสารทางการแพทยชนน าวา ยาขนานใดใชไดผลและปลอดภยภายในเดอนมนาคมถงเดอนพฤษภาคม ปน

การสวมใสหนากากอนามยในบานและในทชมชน มหลกการอยางไร?

การสวมหนากากอนามยใชหลกการวา ทานอยในกลมใดใน 4 กลมและใชไดในพนทประเทศไทยทยงไมไดจดเปนดงระบาดของเชอไวรส SARS-CoV-2

1. ผปวยหรอผทมไขหรอไอ เปนโรคตดเชอในปอดและหลอดลม (มอาการไอ) หรอผสมผสผปวยแลวคลายกบวาจะปวย ไอ

•สวมหนากากอนามยตลอดเวลาและจ ากดตนเองใหอยแตในบาน ใหไปตรวจหาเชอทเปนสาเหตทโรงพยาบาล

2. ผสมผสผปวยหรอสงสยวาตนเองสมผสใกลชด แตไมมอาการใด ๆ •ใหสวมหนากากอนามยและจ ากดตนเองใหอยแตในบานไวกอน หากออกนอกบานและไปสมผสผอน ใหสวมหนากากอนามยตลอดเวลา จนหมดระยะเวลาฟกตวของโรคคอ 14 วนในขณะน

3. ผทมอายเกน 60 ปหรอมโรคประจ าตวคอ โรคปอด หลอดลมอดกนเรอรง หรอมภมคมกนต าจากการไดรบยาเคมบ าบดหรอยากดภมคมกน

•ไมตองสวมหนากากอนามยเมออยในบาน หากออกนอกบานและไปสมผสผอน ควรสวมหนากากอนามยตลอดเวลา โดยเฉพาะเวลาเขาไปอยในทชมชน หางสรรพสนคาทมลกคามาก ในรถโดยสารและรถไฟฟาทมผโดยสารแออด

4. ผทมอายต ากวา 60 ปและไมมโรคประจ าตว แขงแรงด•ไมตองสวมหนากากอนามย

ประสทธภาพของหนากากอนามยในการปองกนการตดเชอทางอากาศ เปนอยางไร?

ผปวยหรอผตองสงสยวา อาจจะตดเชอทใสหนากากอนามย สามารถลดการแพรกระจายของฝอยละอองขนาดใหญและขนาดเลกไดถงรอยละ 80 ขนไป จงตองสวมใสใหกระชบตดใบหนาเมอผตองสงสยวาตดเชอจะเขาไปเขาในหองเรยน หองท างาน หางสรรพสนคา โรงภาพยนตร โรงแรม รถโดยสาร ในหองปรบอากาศ (ทจรงควรหลกเลยงการแพรเชอโดยไมเขาไปในสถานทเหลาน) ประชาชนทวไปทสวมหนากากอนามยจะปองกนการตดเชอจากฝอยละอองขนาดใหญไดด แตปองกนการตดเชอจากฝอยละอองขนาดเลกไม เตมท ผทสงวย มโรคปอดหรอโรคประจ าตวและตองออกไปสชมชน จงควรพจารณาสวมหนากากอนามยชนด N-95 จงจะปองกนฝอยละอองทตดเชอไดอยางมประสทธภาพ

การปองกนการตดเชอวธอน ๆ มอกไหม?

แนะน าการอยหางจากผปวยหรอผทมอาการไออยางนอย 2 เมตร เพอปองกนการตดเชอจากการสดฝอยละอองขนาดใหญ การสวมหนากากอนามยแบบทวไปจะปองกนการตดเชอจากฝอยละอองขนาดใหญไดด จงควรสวมเมอเขาไปอยใกลชดกบผอนเชน บนรถโดยสาร การลางมอหลงการจบหรอใชของสาธารณะรวมกน แนะน าใชแอลกอฮอลเจลหรอลางดวยสบนาน 20 วนาท การไมใชมอขยตาหรอแคะจมกกอนทจะไปลางมอ การอยตนลม การหลกเลยงเขาไปในทชมนม การกนของรอน ใชชอนกลาง ยงเปนวธพนฐานส าหรบการปองกนโรคตดเชออน ๆ ดวย

ค าแนะน าทจะใหแกคนขบรถแทกซหรอรถสาธารณะทรบผโดยสารจากสนามบนหรอดานเขาเมอง มใหพจารณาอยางไรบาง?

เรมจาก ใหเตรยมแอลกอฮอลเจลเชดมอ หนากากอนามยจ านวนเพยงพอใหแกตนเองและผโดยสาร ถาท าไดจดการเรองการระบายอากาศภายในรถ แยกการไหลเวยนของอากาศในสวนของตนและผโดยสาร และหาเครองกรองอากาศและท าลายเชอในอากาศตดตวไวในรถ ใหเชดท าความสะอาดภายในรถ(ทนงและประตดานใน)ดวยน ายาท าลายเชอ povidone iodine หรอแอลกอฮอลในสวนทนงและตรงราวประตสวนทมอของผโดยสารจะไปจบ

ค าแนะน าทจะใหแกคนขบรถแทกซหรอรถสาธารณะทรบผโดยสารจากสนามบนหรอดานเขาเมอง มใหพจารณาอยางไรบาง?

เมอจะรบผโดยสารขนรถ ใหสอบถามกอนวา มาจากประเทศใด หากมาจากประเทศจน ญปน สงคโปรตองเขมงวดในการใหขอมล ใหสอบถามวา มผใดมไข ไอ เจบคอ หากมผโดยสารดงกลาว แนะน าใหคยกบผโดยสารเพอสงไปรกษาตวทโรงพยาบาล สวนผโดยสารทานอนทไมมไข ไอ ใหแจกหนากากอนามยเพอสวมใสและตนเองกสวมใสหนากากอนามยดวย ใหผโดยสารเชดมอดวยแอลกอออลเจลกอนขนรถ หากอากาศไมรอนและผโดยสารยนยอม อาจจะเปดหนาตางระบายลมในสวนหองผโดยสาร แลวเชญผโดยสารขนรถ เมอถงจดหมายปลายทาง กรบหนากากอนามยจากผโดยสารเพอน าไปท าลายตอไป ใหผโดยสารเชดมอดวยแอลกอฮอลเจลอกครง เมอผโดยสารลงจากรถ ใหท าความสะอาดภายในรถและประตดานในทนทและรอใหแหงสก 5 นาทกอนจะไปรบผโดยสารรายตอไป แลวลางมอตนเองหรอเชดมอดวยแอลกอฮอลเจลเปนขนตอนสดทาย

วคซนปองกนโรค COVID-19 จะมใหประชาชนไดใชเมอไร?

ถงแมจะมเทคโนโลยรองรบในการผลตวคซนอยแลว แตการผลตวคซนปองกนโรค COVID-19จะตองมขนตอนเพอตรวจสอบวา ปองกนการตดเชอไดจรงและใชไดอยางปลอดภยในมนษย คาดวา จะผลตและการทดสอบจนผานการรบรองใหใชไดทวไปอยางเรวทสดในป พ.ศ 2564

มาตรการอน ๆ ในการปองกนการตดเชอ ทยงอยในขนทดลองหรอมคาใชจายสง ยงมไหม?

นอกจากหนากากอนามยแลว อาจจะท าลายเชอไวรสในชองปากกอนจะขนรถโดยสารรถรวมกน โดยเตรยมน ายาอมกลวคอและชองปากทม povidone iodine (PVP-I) รอยละ 7 ไวในรถดวย (ในเมองไทย มสนคาขายเปนน ายาเบตาดน การเกลบวนปาก ปรมาณ 30 มล. ม PVP-I 70 มก.ตอ มล. หรอใชแบบ "เบตาดน(R)โทรตสเปรย คอพนใสชองปากใหเลยซงเปนวธทสะดวกมากในการน ามาใช มค าแนะน าวา หากจะใชปองกนการตดเชอไวรส แนะน าใหพนชองปากทกวน ๆ ละครงกอนจะออกจากบานไปยงทมฝงชนหนาแนนและใหสวมหนากากอนามยดวย) การใชเครองกรองและท าลายเชอไวรสในอากาศในหองทท างาน ในสถานททเปนทชมนมชน ในหองประชม เปนตน เพอลดทงฝอยละอองขนาดเลกทมเชอโรคและ PM 2.5ในอากาศดวย