ธนาคารอาคารสงเคราะห 67ธนาคารอาคารสงเคราะห

รศ.ดร.อรยา อรณนท ภาควชาภมสถาปตยกรรม คณะสถาปตยกรรมศาสตร

จฬาลงกรณมหาวทยาลย

การปองกนนำทวมเมอง : ประสบการณจากประเทศเนเธอรแลนด (FloodPreventioninCities:Netherland’sExperience)

เปนททราบกนโดยทวถวนวาประเทศเนเธอรแลนด หรอเรยกกนวา “ฮอลแลนด” หรอ “ฮอลนดา” ในอดตนน

มภมประเทศสวนใหญเปนทราบลม และพนทประมาณหนงในสของประเทศตำกวาระดบนำทะเลและเคยเปนพนททะเล

มากอน อนเปนทมาของชอประเทศทมรากศพทมาจากคำวา “Neder” + “land” หรอหมายถง “แผนดนตำ”

ดวยสภาพพนททตำนนเองทำใหชาวเนเธอรแลนดหรอ “ชาวดทช” ตองตอสกบอทกภยมาอยางตอเนอง ศาสตร

ทางดานวศวกรรมทเกยวของกบนำหลากหลายแขนงมกำเนดจากประเทศน รวมทงเปนทตงของมหาวทยาลยและ

สถาบนการศกษาวจยทมชอเสยงเปนอยางมาก ไดแก UNESCO-IHE (Institute forWater Education) ซงตงอยท

เมองเดลท กอตงมาตงแตป ค.ศ. 1957 เปนสถาบนทเปดการสอนดานวศวกรรมชลศาสตร (Hydraulic Engineering)

เปนแหงแรกของโลกมศษยเกาเปนเครอขายทวโลกรวมทงประเทศไทย นอกจากนนการศกษาของประเทศเนเธอรแลนด

มรปแบบการแบงสาขาวชาและระดบสถาบนการศกษาแตกตางจากในประเทศอนๆ โดยเนนเชงปญหา (Problem

Based)ซงคณะหรอสาขาวชาจะตงชอปรญญาหรอประกาศนยบตรตามหลกสตรยอยๆเฉพาะเจาะจงอยางนาสนใจเชน

68 ธนาคารอาคารสงเคราะห

ประสบการณและแงคด การปองกนนำทวมจากตางประเทศ

ธนาคารอาคารสงเคราะห

MSc in Munic ipal Water and

Inf rastructure, MSc in Water

Management , MSc in Wate r

Science and Engineering ทสถาบน

IHE,MSc.inUrbanManagement&

Development, MSc in Financial

Management: specialization in

Urban Infrastructure Finance ท

สถาบน IHS (Institute for Housing

andUrbanDevelopmentStudies)

เปนตน

สาเหตทนำพาใหผเขยนปรารถนา

ทจะนำเสนอแนวคด ประสบการณ

การแกปญหานำทวมและการวางแผน

การใชพนทของประเทศเนเธอรแลนด

มาเผยแพรในวารสารฉบบน เนองจาก

เหนความสำคญของรปแบบการแก

ปญหาอยางมระบบและยงยนในแบบ

อยางท เปนรปธรรมอยางชดเจนมา

ยาวนานของชาวดชท และผเขยนเคย

ไดรบทนการศกษาจากหลายประเทศ

ไปศกษาในประเทศญปน เนเธอรแลนด

สหรฐอเมรกา และฝรงเศส อกทงไดม

โอกาสเดนทางไปดงานดานภมสถาปตย-

กรรม การบรหารจดการสงแวดลอม

หลายครง จงไดพบวาสภาพพนทและ

ปญหาของทงประเทศเนเธอรแลนด

และประเทศไทยมความใกลเคยงกนใน

สวนหนง แตประเทศเนเธอรแลนดนน

ไดศกษาและแกปญหามาอยางตอเนอง

ทำใหหวงวาจะเปนกรณศกษาทสามารถ

หยบยมมาปรบใชกบประเทศเราไดบาง

ไมมากกนอย

ผเขยนขอเรมตนบทความนดวย

หวขอเรยงลำดบดงตอไปน 1) สภาพ

ภมประเทศของประเทศเนเธอรแลนด

สภาพพนทและปญหาของทงประเทศเนเธอรแลนดและประเทศไทย มความใกลเคยงกนในสวนหนง แตประเทศเนเธอรแลนดนนไดศกษา และ แกปญหามาอยางตอเนอง ทำใหหวงวาจะเปนกรณศกษาทสามารถ หยบยมมาปรบใชกบประเทศเราไดบางไมมากกนอย

2) การจดรปแบบองคกรและหนวยงาน

ทเกยวของ 3) โครงการ (Projects)

ตางๆ ดานการบรหารจดการนำ และ

ลงทายดวย 4) บทสรปสำหรบประเทศ

ไทย

สภาพภมประเทศของประเทศเนเธอรแลนด ประเทศเนเธอรแลนดมพนท

ทงสน41,526ตร.กม.แมวาจะเลกกวา

ประเทศไทย ซงมพนทกวา 513,115

ตร.กม.อยมากแตหากจะประเมนพนท

โ ดย เปร ยบ เท ยบกบพ นท ล มน ำ ใน

ประเทศไทย อาจจะใกลเคยงกบลม

นำภาคกลาง ซงไดแกลมนำเจาพระยา

(20,125 ตร.กม.) รวมกบลมนำปาสก

(16,292 ตร.กม.) และลมนำทาจน

(13,681 ตร.กม.) ครอบคลมบรเวณ

ทราบลมภาคกลางของประเทศไทย

และเปนพนททประสบปญหาอทกภย

ในฤดหนานำในทกๆป

ดวยประชากรราว 17,000,000

คน ประเภทการใชทดนของประเทศ

เนเธอรแลนดสวนใหญ 66.2% ยงคง

เปนพนทการเกษตร 13% เปนปาไม

และพนทธรรมชาต 6.3% เปนทพก-

อาศย 4.6% เปนพนทแหลงนำ 3.8%

เปนโครงสรางพนฐาน 2.7% เปนพนท

ธรกจและททำงาน และทเหลอเปนการ

ใชทดนอนๆ

ประเทศเนเธอรแลนดมแมนำ

Rhine เปนแมนำสายหลก ซงมตนนำ

จากประเทศเยอรมน มสภาพภมอากาศ

ทแตกตางจากพนทในยโรปอนๆ ทเหน

ไดชดคอ มฝนตกชกและเปนหนงใน

ประเทศทมการแปรเปลยนของสภาพ

อากาศในรอบวนอยางชนดทกรมอต-

นยมวทยาตองพยากรณเปนรายชวโมง

ทเดยว จนชาวดทชเชอวา บางวนพวก

เขาตองเตรยมรบมอกบสภาพอากาศ

ถง 3 แบบในวนเดยวกน คอ ฝนตก

หนาวจด และแดดจา สภาพอากาศ

แบบ “ExtremeWeather” นจงเปน

เอกลกษณหนงของสภาพ ภมอากาศ

ในประเทศเนเธอรแลนด ปรมาณนำฝน

โดยเฉลยสงถง 700 - 900 มม./ป1

เทยบกบคลายกบลมนำภาคกลางของ

ประเทศไทยซงเราถอวาเปนประเทศ

ในเขตมรสม มอากาศรอนชน และ

ฝนตกชกโดยเฉลยอยท1,000-1,200

มม./ป2

ชายฝงทะเลของประเทศเนเธอร-

แลนดประสบกบปญหานำทะเลหนน

สงทวมชายฝงมาตงแตอดต พนทตด

ชายฝงทะเลของเนเธอรแลนดมการ

สรางเขอนกนนำทะเลเปนแนวยาว

พนทบางสวนมการใชพนททนำทะเล

1 http://www.knmi.nl/cms/content/90757/regional_differences_in_the_extreme_rainfall_climatology_in_the_netherlands 2 ทมา:กรมชลประทาน2546 http://www.thaienvimonitor.net/Concept/priority2.htm

ธนาคารอาคารสงเคราะห 69ธนาคารอาคารสงเคราะห

การปองกนนำทวมเมอง:ประสบการณจากประเทศเนเธอรแลนด

เคยทวมถงมาใชประโยชนเปนพนท

แผ น ด น ใ หม ( P o l d e r ) ค ำ ศ พท

“Polder” นจงถกใชเรยกภมประเทศ

ของเนเธอรแลนด อนหมายถงการฟนฟ

พนททมปญหา (Reclaimed Land)

รวมทงพนทเพอการตงถนฐาน พนท

คนดน ประตนำ (Lock) ทงปศสตวเพอ

ใชหนวงนำ และพนทรองรบนำทวม

(Flood Plain) เทคโนโลยดงเดมใน

การสราง Polder นเปนทถกเถยงใน

ปจจบนวาเปนการทระบายนำออกจาก

พนทชมนำ (Marshland) นนเหมาะสม

หรอไมอยางไร มวธใดท Polder จะไม

ทำลายระบบนเวศในพนทชมนำหรอไม3

เพอนภมสถาปนกของผ เขยน

คนหนง คอ Prof Jusuck Koh,Direc-

tor Wageningen University and

ResearchCentre4เคยวาดฝนถงPost-

Modern Polder แมวาเขาจะเปนชาว

เกาหล แตกศกษาและเปนอาจารย

สอนอย ในมหาวทยาลยทมชอเสยง

ด านภม สถาปตยกรรมในประเทศ

เนเธอรแลนดมานาน เขากลาววา ใน

อดต Polder คอการพยายามของ

มนษยท จะเอาชนะธรรมชาต และ

ควบคมธรรมชาตแลวละเมดธรรมชาต

เอามาเปนพนทของการตงถนฐานของ

มนษย วศวกรพยายามอยางหนกทจะ

แยกนำออกจากมนษยโดยการระบาย

นำออกจากแผนดนและแยกออกจากกน

ดวยคนกนนำ ในขณะทนกผงเมอง

มงเนนทจะใชทพนทเพอการอยอาศย

อยางคมคากบเมดเงนลงทนทางวศว-

กรรมทดำเนนการไป Prof Koh ยงให

คำจำกดความของ “Post-Modern

Polder” วาตอไปนจะไม ใช “การ

ควบคม” อกตอไป แตจะเปน “การ

ตอรอง” กบนำและธรรมชาต ไมใช

“การแยก” แตเปน “การกลบมารวม”

กนอกครงของนำและมนษย ทไมไดเนน

“กำไรสงสด”แต “พอเพยงและยงยน”

โดยหลกเศรษฐศาสตรทใชประโยชน

รวมกนระหวาง “ชมชน” และ “ระบบ

นเวศ” แตอยางไรกตาม Prof Koh

ไมไดปฏเสธความมอยของPolder เดม

แตมงเนนทจะระแวดระวงไมใหมการ

ละเมดธรรมชาตมากไปกว าน และ

อยรวมกบธรรมชาตดวยภมปญญาใน

ยคนทตระหนกของความสำคญของ

ธรรมชาตทมตอมนษยชาต

การจดรปแบบองคกร และหนวยงานทเกยวของ โครงสรางของระบบการบรหาร

ประเทศเนเธอรแลนดเปนโครงสรางท

แตกตางจากประเทศไทย กลาวคอ ใน

ระดบภมภาคประเทศเนเธอรแลนด

มสหภาพยโรป (European Union)

เปนผบรหารหลก ตอลงมาสรฐบาลผสม

ในระดบประเทศจากการเลอกตงการ

บรหารในระดบจงหวด12จงหวดระดบ

ทองถนอก 460 เทศบาล นอกจากน

ยงมกรรมการบรหารนำอก 27กรรมการ

แบงตามลมนำยอย (Basin) ในระดบ

กระทรวง ประเทศเนเธอรแลนดแบง

ออกเปนเพยง 11 กระทรวง กระทรวง

ท เกยวของกบนำ ส งแวดลอม การ

คมนาคม และโครงสรางพนฐานการ

วางผงกายภาพตางๆ จะรวมศนยท

Ministry of Infrastructure and the

Environment (I&M) และแยกยอย

ออกเปน6หนวยงานไดแก

1. The Public Works andWater Management หรอ Rijkswater- staat(RWS),

2. TheInspectorateforTransport, P ub l i c Wo r k s a nd Wa t e r Management(IVW),

3. Inspectorate forHousing, Spatial Planning and theEnvironment (VI),

4. The Netherlands Emissions Authority(NEA),

5. TheNetherlands Environmental AssessmentAgency(PBL),

6. The Royal NetherlandsMeteo- rologicalInstitute(KNMI)

Rijkswaterstaat (RWS) เปน หนวยงานทสำคญย งในการบรหารจ ดการน ำ โดยด แลแมน ำท กสายในประเทศ ในด านการระบายน ำสงแวดลอม และการใหอำนวยความสะดวกในการเดนเรอ โดยเรยกรวมการบรหารจดการนวา “Canalization” เชน การรกษาระดบนำ ใหเพยงพอแกการเดนเรอ นำดบสำหรบเตมในทะเลสาบนำจดสำหรบทำนำประปาการปดเปดประตนำ/Floodgate ตามความเหมาะสมในแตละชวงฤดกาลหรอแมแตการออกแบบระบบกนนำใหสอดคลองกบภมอากาศและระบบนเวศเชน การจดทำชองทางใหปลาแซลมอนและปลาเทราทสามารถไปวางไขได(PassageforFish)เปนตน

ยทธศาสตรหลกในการวางแผน พฒนาเชงพนทของประเทศ (Spatial Planning) นนเนนทจะบรณาการ

3 Kees Vriesman,General Director of Staatsbosbeheer. http://static.nai.nl/polders/e/columns/index.html 4 Jusuck Koh, Director Wageningen University and Research Centre. http://static.nai.nl/polders/e/columns/column_koh.html

70 ธนาคารอาคารสงเคราะห

ประสบการณและแงคด การปองกนนำทวมจากตางประเทศ

ธนาคารอาคารสงเคราะห

ภาพพนทกอนและหลงการเกดพายและอทกภยครงใหญ ในป ค.ศ. 1953 ไดเกดโครงการ Delta ขน

โดยการลดพนทชายทะเลเกดเปนทะเลภายในแนวเขอน

Source : “Watersnoodramp 1953, the disastrous flooding”5 Source : NASA/GSFC/METI/ERSDAC/JAROS, and U.S./Japan ASTER Science Team

เปาหมายใน 5 ดาน ไดแก การ

จราจรขนสง (Mobility) การเคหะ

(Housing) ธรรมชาต (Nature)

เศรษฐกจ (Economy) และการ

เกษตรกรรม (Agriculture) สวน

การพฒนาทางเศรษฐกจจะเนนท

3 เมองหลกไดแก Amsterdam,

RotterdamและEindhovenโดย

มทางนำและเครอขายโครงสราง

พนฐานเปนแกนหลกในการพฒนา

เปาหมายระยะยาวในการพฒนา

ประ เทศม 3 ห วข อหล ก ได แก

1)พลงงานทางเลอกทยงยน2)การ

วางแผนการเจรญเตบโตของเมอง

และ 3) การจดการนำและปญหา

ภมอากาศทเปลยนแปลง (Climate

Change)

Source : Borm & Advisory Huijgens

5 “Watersnoodramp 1953, the disastrous flooding” Provincie Zeeland Travelogue by Pavlik_NL Online: http://members.virtualtourist.com/m/tt/30619/#ixzz1jnDwDbkY

รางแผนการบรหารจดการนำ ป ค.ศ. 2009 - 2015

ธนาคารอาคารสงเคราะห 71ธนาคารอาคารสงเคราะห

การปองกนนำทวมเมอง:ประสบการณจากประเทศเนเธอรแลนด

Source : A. Aruninta (1994)

โครงการ (Projects) ตางๆ ดานการบรหารจดการนำและการพฒนาเมอง ดงทกลาวมาขางตนจะเหนไดวา

ประเทศเนเธอรแลนดเลงเหนปญหา

เรองนำ และเนนแกปญหาดวยการให

ความสำคญของการบรหารจดการนำ

อยางบรณาการ หนวยงานทเกยวของ

ไมวาจะเปนการวางแผนพฒนาการ

ใชทดน การคมนาคมสญจร รวมทง

สงแวดลอมไดถกสงเคราะห จำลอง/

คาดการณ และวางแผนอยางเปนระบบ

มการแกไขใหสอดคลองกบการเปลยน-

แปลงและการพฒนาตงแตอดต (ตงแต

ครงเกดอทกภยครงใหญ ในป ค.ศ.

1953) เรอยมา จนปจจบนสอนาคต

เปนแผนระยะยาว เชน แผนสำหรบป

ค.ศ. 2030 แผนสำหรบ ป ค.ศ. 2040

เปนตน

โครงการทนาสนใจตงแตอดต

เชน โครงการ Delta Project ยงคง

ใชสบเนองมาจนทกวนน แตกมการ

Source : A. Aruninta (2008)

นำเสนอแนวคดทจะรบมอกบสภาพ

ภมอากาศท เปลยนแปลงในอนาคต

เชน การเสนอโครงการ Delta Project

โครงการ 2 มการจดทำหนจำลองการ

เกดนำทวม การระบายนำ และแนว

ปองกนทสามารถสอใหทกคนเขาใจ

ในทศทางเดยวกน

นอกจากนในการวางแผนการ

พฒนาพนท แผนการพฒนาการใชทดน

ควบคไปกบแผนการอนรกษพนทสเขยว

และแหลงนำ(GreenandBlueDelta)

กลาวคอในแผนการพฒนาจะมการ

เตรยมกนพนทสองฝงแมนำไวเปนพนท

สเขยวเพอเปนพนทนำหลาก (Flood

ภาพหนจำลองขนาดยกษแสดงพนทโครงการ Delta

ภาพบรรยากาศพนทสเขยวและพนทรบนำของโครงการประตนำทวม (Floodgates) บรเวณลมนำ Lek และ Rhine ตอนใต แกะจากปศสตวของชมชนเลมหญาในพนทสองฝงนำและทงหญารบนำ

72 ธนาคารอาคารสงเคราะห

ประสบการณและแงคด การปองกนนำทวมจากตางประเทศ

Source : Institute of Community Studies/The Young Foundation and Polynet Partner, 2005

บรเวณพนท Ranstad และผงโครงการ Randstad 2040 “Green and Blue Delta”

Source : Movares Nederland 2010

Plain) และเชอมตอระบบพนทสเขยว

และสฟา (นำ) เขาดวยกน (ดผงโครงการ

Randstad 2040) โครงการ Randstad น

ครอบคลมพนทเมองหลกๆ ของเนเธอร-

แลนดเปนรปเกอกมา ทตงอยในพนท

ดานใตบรเวณเมอง Rotterdam ขน

เหนอเลาะชายฝงทะเลผานกรง Hague

และ Leiden ขนเหนอเลยวไปทางกรง

Amsterdam และ Utrecht โดยรป

เกอกมานเปนเนอเมองและแมนำสอง

สายลอมรอบพนทเกษตรกรรมสเขยว

(Green Heart) ไว

บทสรปสำหรบประเทศไทย เนองจากพนทดนทมอยางจำกด

การพฒนาเมองและการตงถนฐานก

ตงอยและพงพาชายนำมาแตอดตชาว

ดทชไดเลอกแลววาพวกเขาจะอยรวม

กบธรรมชาตและสายนำโดยไมสามารถ

จะถอยรนไปพนทอนได เปรยบไดใกล-

เคยงกบชาวไทยลมนำเจาพระยาทเรา

เลอกทจะตงเมองหลวงในลมนำนมา

ตงแตสมยอยธยาจนถงกรงเทพมหานคร

เชนในปจจบน บทเรยนจากกรณศกษา ของประเทศเนเธอรแลนดทผ เขยน นำเสนอในครงนเพอทจะบอกวาการทำ ความเขาใจกบธรรมชาตในการวางแผน การพฒนานนสามารถอยควบคไปกบ ธรรมชาตอยางยงยนไดทงสองฝาย การ วางแผนการพฒนาพนทจำเปนตองการ หนวยงานและบคคลทมวสยทศนและ องคความรทบรณาการกนไดอยางเปน องครวม ไมวาทางดานการจราจรขนสง การเคหะ ธรรมชาตเศรษฐกจ และ การเกษตรกรรมรปแบบการจดองคกร ภายในกระทรวงทรบผดชอบเรองแผน พฒนาเชงพนทและการบรหารนำควรอยรวมกน และสามารถประสานกนส

วตถประสงครวมกน • • •

ทายทสดนการออกแบบทพรอมจะอยรวมกนกบธรรมชาต

ไมใชกนแยกเอาธรรมชาตออกจากมนษย หรอนำมนษยหนออก

จากธรรมชาต นาจะเปนทางออกใหกบแนวทางแกปญหาการ

พฒนาเมองและปญหานำทวมของประเทศไทยไดบางไมมากกนอย

ผเขยนหวงไวอยางนน