รายงานสรปการลงพนทจงหวดสกลนครเพอศกษาและตดตามการดำาเนนงานของทปรกษา

โครงการพฒนาคณภาพสนคาผลตภณฑชมชน (OTOP) ประเภทผาทอสการรบรองมาตรฐาน

ในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอ จงหวดสกลนคร ระหวางวนท ๑๗-๒๐ มนาคม ๒๕๕๗

วนท ๑๗ มนาคม ๒๕๕๗ไดรวมเดนทางกบคณะทปรกษามหาวทยาลยอบลราชธานไปพบนาง

ลำาพง จำาเรญพล ซงเปนหวหนากลมผายอมครามของตำาบลนาหวบอ อำาเภอพรรณานคม จงหวดสกลนคร ณ บานพกเลขท ๒๙๕ หม ๓ ตำาบลนาหวบอ อำาเภอพรรณานคม จงหวดสกลนคร เพอสอบถามปญหาและความตองการของกลมฯ ซงนางลำาพงฯ ไดใหขอมลวาในกลมมสมาชกประมาณ ๒๐ ครวเรอน สมาชกบางสวนทำาทกขนตอนตงแตการป นฝาย ยอมคราม จนถงการทอเปนชนงานซงสวนใหญจะทอผาพนคอ ผาคลมไหล ผานง สมาชกบางสวนจะไมไดป นฝายเองแตจะซอฝายสำาเรจรปมายอมครามและทอเปนชนงาน สำาหรบครอบครวนางลำาพงฯ นอกจากจะป นฝายและยอมครามแลวยงไดปลกตนครามและผลตเนอครามขายใหแกสมาชกและกลมผายอมครามอน ๆ ดวย โดยนางลำาพงฯ ไดพาคณะของ วศ. และคณะทปรกษา ของมหาวทยาลยอบลราชธาน ไปดตนครามทปลกไวเปนวตถดบในการผลตเนอคราม โดยเตรยมจากตนครามทมอายประมาณ ๓-๔ เดอน ตดทงตนมาแชนำาและใสปนขาว หมกจนไดเนอครามทมลกษณะขนสนำาเงน สำาหรบใชเปนวตถตงตนในการกอหมอคราม (การหมกครามดวยจลนทรยจนไดเมดส) ซงสมาชกในกลมทกครวเรอนจะมหมอครามไมนอยกวา ๔-๕ หมอทกบาน การกอหมอครามคอการนำาเนอครามมาใสนำาดางจากขเถาและมะขามเปยก โดยตองมนำาครามเกาเปนหวเชอ (เพราะมจลนทรยททำาใหเกดการหมก) จากนนปดฝาภาชนะหมกทงไว ๒-๓ วนจนไดนำาสเหลอง จงสามารถนำาฝายลงชบยอมได ถาตองการสเขมมากกตองยอมซำาหลาย ๆ หมอ จากนนนำาไปลางนำาสะอาดหลาย ๆ ครง

ก/ญ

จนไมมสออกมากบนำาลาง แลวผงใหแหงในทรม เกบฝายทยอมแลวนเพอทอเปนผนผาตอไป

ปญหาของกลมฯ ไดแก หมอครามตาย (หมอครามไมสามารถหมกใหเกดสได) การยอมตดสไมสมำาเสมอ การตกสของชนงาน ไมทราบประเภทของฝาย ไมรวธการยอมสชนดอนนอกจากการยอมคราม ซงคณะทปรกษาไดรบทราบปญหาและจะใหความรในการแกปญหาดงกลาวในการฝกอบรม

วนท ๑๘ มนาคม ๒๕๕๗คณะทปรกษาไดจดฝกอบรม ณ ททำาการเทศบาลตำาบลนาหวบอ มผ

เขารบการอบรมประมาณ ๖๐ คน โดยวทยากร ดร.จนทรเพญฯ ไดเรมแนะนำาวตถประสงคของโครงการวาเปนโครงการของกรมวทยาศาสตรบรการทมงเนนการพฒนาผลตภณฑผาทอของชมชนในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ๙ จงหวด เพอใหสามารถยกระดบจนเขาสกระบวนการขอการรบรอง มผช. ได และมโอกาสทจะเขารบการคดสรรใหเปนผลตภณฑ OTOP ตดดาวไดตอไป ซงจะทำาใหผลตภณฑของชมชนมคณภาพไดมาตรฐาน เปนทรจกและตองการของตลาด

แนะนำามาตรฐาน มผช. ประเภทผาทอวามเกณฑในการพจารณาอยางไร เชน ใหระบวตถดบทใชตามความเปนจรง เชน ไหม ฝาย (ฝายธรรมชาต) ฝายซกวง (ฝายสงเคราะห) ฝายโรงงาน (เสนใยทใชเปลอกไมหรอเสนใยธรรมชาตอนมาป นเปนเสนใยแตไมใชฝายธรรมชาต) คาความเปนกรด-ดางและสาธตวธทดสอบอยางงาย ๆ ความเรยบรอยของชนงาน การหดของชนงานแกโดยการซกกอนวดขนาด

เนองจากผายอมครามเปนการยอมตามภมปญญาในทองถน ซงการหมกครามตองใชปนขาวรวมถงใชนำาดางในการปรบสภาพการเลยงครามจงทำาใหสครามทใชยอมมความเปนดางสง รวมถงนำาธรรมชาตทใชในชมชนกมความเปนดาง ดงนนวทยากรจงแนะนำาใหซกเสนใยทยอมครามแลวดวยนำาสะอาดหลาย ๆ ครงจนนำาลางไมมส เพอปองกนการตกส และอาจจะตองปรบสภาพนำาในชมชนดวยสารสม เพอใหคาความเปนกรดดางอยในเกณฑทกำาหนด (pH อยระหวาง ๕-๗.๕) ซงผทเขารบการอบรมตองการให สมอ.

ข/ญ

พจารณาปรบเกณฑคาความเปนกรดดางของผายอมครามใหสงขนเปน pH ไมสงเกน ๘

วทยากรไดแนะนำาการใชสยอมจากธรรมชาตโดยใชพชชนดตาง ๆ ทใหสแตกตางกน เชน เปลอกเขใหสเหลอง เปลอกฝางใหสแดง ครงใหสแดงเขม เปลอกมะพราวออนใหสเทาออน ฯลฯ นอกจากสารสจากพชแลวสงทตองคำานงถงคอสารชวยตดสซงจะชวยใหสตดบนเสนใยไดดขน ซงสารตดสจะมความเฉพาะเจาะจงกบแตละกลมส เชนสารสมเหมาะจะเปนสารตดสกบพชกลมสเหลอง สนมเหลกเปนสารตดสกบพชกลมสเขยว มะขามเปยกเปนสารตดสของครง ซงผเขาอบรมสวนใหญใชจนสเปนสารตดสกบทกกลมสทำาใหการยอมบางสไมไดผลด

การเตรยมเสนใยกอนยอมกมความสำาคญ เพราะเปนปจจยหนงทมผลตอการตดส กอนการยอมตองทำาความสะอาดเสนใยใหเหมาะสม เชน ไหมตองตมกาวทเคลอบเสนใยออกกอน ฝายธรรมชาตตองฆาฝายโดยการแชนำาและทบใหเสนใยแตกตวเพอใหการดดตดสยอมไดด สำาหรบฝายโรงงานตองฟอกโดยการตมหรอซกทำาความสะอาดดวยผงซกฟอกกอนทจะนำามายอมส

วทยากรไดใหผเขาอบรมเตรยมวตถดบในการยอมสธรรมชาตจากพชชนดตาง ๆ เชน เปลอกเขและเปลอกฝาง โดยการสบใหมขนาดเลก ๆ แลวแชนำาประปาคางไว ๑ คน โดยใชอตราสวน เปลอกไมประมาณ ๒ กก. ตอนำา ๑๘ ลตร สำาหรบการเตรยมครงจะทำาโดยการตำาครงใหละเอยดแลวรอนผานกระชอนตาเลกๆ แชนำาคางคนเชนเดยวกบเปลอกไม การทำาดงนเพอการสกดสออกจากวตถดบไดดขน

วนท ๑๙ มนาคม ๒๕๗สาธตการยอมเสนใยจากสธรรมชาตโดยใหผเขาอบรมนำาเสนใยมา

เอง เพอเปรยบเทยบใหเหนความแตกตางของการตดสระหวางเสนใยชนดตาง ๆ ทใชงานจรง โดยนำาอางทแชเปลอกเข และอางทแชเปลอกฝางขนตมบนเตาจนเดอดประมาณครงชวโมง จากนนชอนเปลอกไมออก กรองดวยผาขาวบาง แลวเตมสารสมทบดเปนผง ประมาณ ๐.๕ กรม นำาจากเปลอกไมทงสองชนด จะเปลยนเปนลกษณะขน แสดงวาเมดสเกดการแยกตว จากนนนำา

ค/ญ

เสนใยทเตรยมมาชบนำาใหเปยกและบดใหแหงกอนนำาลงไปยอมในอางสแตละชนด (ตามสทตองการ) โดยพยายามกดใหเสนใยจมลงในนำายอม ตมดวยไฟออนประมาณครงชวโมง (ระหวางนจะตองหมนคนใหเสนใยตดสใหทว) นำาเสนใยขนแลวบดใหแหง คลเสนใยใหกระจายตวออกและผงในทรมใหแหง สวนครงใหนำานำาแชครงตมบนเตาจนเดอดประมาณครงชวโมง กรองเนอครงออกดวยผาขาวบาง ใสนำามะขามเปยกประมาณครงลตร นำาเสนใยทเปยกลงยอมและตมเชนเดยวกนจะไดสแดง หากนำาเสนใยทยอมดวยครง (สแดง) แลวลงลางในนำาปนใสจะไดเสนใยเปนสมวง เสนใยทยอมสหนงแลวหากตองการใหเปนสอนสามารถยอมโดยใชทฤษฎการผสมแมส เชน หากตองการสสมใหยอมดวยเปลอกเข (สเหลอง) และยอมทบดวยเปลอกฝาง (สแดง) หากตองการสเขยวใหยอมคราม (สนำาเงน) กอนแลวยอมทบดวยเปลอกเข (สเหลอง)

การสาธตโดยใหผเขาอบรมไดลงมอปฏบตจรงทำาใหผเขาอบรมมความเขาใจถงขนตอนการเตรยมวตถดบ การเลอกใชคของสยอมและสารชวยตดส เทคนคการผสมสใหไดสใหม

ง/ญ

วนท ๒๐ มนาคม ๒๕๕๗สรปผลการฝกอบรมและแลกเปลยนขอคดเหนกบผเขาอบรม รวม

ถงแนะนำาการกรอกขอมลในใบสมคร มช. ๑ และการเตรยมชนงานเพอยนขอรบการรบรอง มผช. จาก สมอ. รบฟงความตองการของผเขาอบรม เชน ตองการทำานำายาปรบผานมทไมใสกลนหอมเพราะตองการคงความหอมของกลนครามทเปนเอกลกษณเฉพาะตว การแปรรปผลตภณฑจากผาทอ ซงทางทปรกษารบวาจะนำาขอเสนอแนะทงหมดมาจดทำาแผนการพฒนาผลตภณฑใหแกกลมผประกอบการในจงหวดสกลนครตอไป

ชวงบายไดเขาพบคณเปรมฤด สมแสน นกวชาการอตสาหกรรมชำานาญการ ซงเปนเจาหนาทอตสาหกรรมจงหวดสกลนคร เพอขอคำาปรกษาและรายละเอยดในการเกบตวอยางสงเพอยนขอการรบรอง มผช. ซงคณเปรมฤดฯ ไดใหขอมลวาเมอไดรบตวอยางผาแลวจะทำาการทดสอบคาความเปนกรด-ดางในเบองตนกอน ถาไมผานจะแจงใหผประกอบการปรบปรงแลวสงชนตวอยางใหม ซงทางอตสาหกรรมจงหวดไดพยายามจดหาวทยากรมาแนะนำาผประกอบการใหพฒนาผลตภณฑอยางตอเนองและยนดใหความรวมมอกบโครงการของกรมวทยาศาสตรบรการ

ขอคดเหนจากการลงพนทจงหวดสกลนครเพอตดตามงานของคณะทปรกษา

๑. ทปรกษาตองมขอมลพนฐานและปญหาของชมชนในแตละพนทเพราะความตองการของแตละพนทแตกตางกน เชนในจงหวดสกลนครชมชนมความสามารถในการยอมครามซงเปนภมปญญาดงเดม แตขาดความรในการยอมสธรรมชาตชนดอน ๆ ดงนนการจดหลกสตรอบรมตองใหสอดคลองกบความตองการของชมชนจงจะเกดประโยชน

๒. ทปรกษาจำาเปนตองมเครอขายหรอสายสมพนธกบผนำาระดบชมชนในทองท เพออำานวยความสะดวกในการตดตอประสานงานกบหนวยราชการและผประกอบการ เชน จดหาสถานทฝกอบรม ประสานงานและรวบรวมผประกอบการใหมาอบรม

จ/ญ

สรปรายงานตดตามความกาวหนาของการจางทปรกษา (ผาทอ) ครงท ๒ จงหวดสกลนคร

การดำาเนนงาน

ครงทกจกรรม

จำานวนผประกอบการ

ทไดรบการถายทอด (ครว

เรอน)

จำานวนผลตภณฑทเขาส

กระบวนการรบรอง

(ผลตภณฑ)เปา

หมายทง

โครงการ

ผล

เปาหมาย

ทงโครงกา

ร

ผล

๒/๙จงหวด

สกลนคร(จงหวดท ๒

ของ๙ จงหวดเปา

หมาย)

๑. ประชมผประกอบการเพอกำาหนดแผนการดำาเนนงานและแนวทางแกปญหา

๕๐๐ ๖๐ ๔๐ ๔ *

๒. ฝกอบรมเชงปฏบตการหลกสตรการพฒนาคณภาพของผาทอ๓. ฝกอบรมเชงปฏบตการหลกสตรการยอมผาทอโดยการใชสธรรมชาตแทนการใชสสงเคราะห

หมายเหต * ทปรกษาไดประสานกบอตสาหกรรมจงหวดสกลนครเพอจดสงใบคำาขอและตวอยางผาทอในเบองตนแลว

ฉ/ญ

การอบรมใหความรแกผประกอบการ (ภาคทฤษฎ)

ช/ญ

การเตรยมวตถดบจากเปลอกไมเพอสกดสยอมจากธรรมชาต

การยอมเสนใยดวยสธรรมชาต

ซ/ญ

การซกและตากเสนใยหลงการยอมส

เสนใยทไดจากการยอมสธรรมชาต

บรรยายสรป และซกถามปญหา

ฌ/ญ

ตวอยางผลตภณฑผายอมครามกลมแมบานนาหวบอ จงหวด

สกลนคร

ญ/ญ