พนจเรองกรรมตามหลกค�าสอนของพระพทธศาสนาเถรวาท

ผศ.ดร.วโรจน คมครอง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาเขตบาฬศกษาพทธโฆส นครปฐม

พระมหาวรธษณ วรนโท, ดร. วทยาลยสงฆพทธปญญาศรทวารวด มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

บทน�า ในปฏจจสมปบาท

1 หรอเรยกอกอยางหนงวา อทปปจจยตา

2 ม ๑๒ ประการแบงออกเปน ๓

พวกเรยกวา ไตรวฏ หรอวฏฏะ ๓3 ประกอบดวย คอ กเลส กรรม วบาก เมอบคคลท�าอะไรลงไป ไมวา

ทางใด หากท�าลงไปดวยกเลสทอยในใจ กจะกอใหเกดกรรม เมอเกดกรรมกจะเกดวบากกรรมคอ

ผลตามมาวบากหรอผลอนนกจะกอใหเกดกเลสขนอก และกเลสจะกอใหเกดกรรมขนอก กรรมนจะกอ

ใหเกดวบาก หรอผลขนอก วนเวยนไปอยางนเรอยๆ จนกวาคนจะดบกเลสหมดสนจงจะหลดพนจาก

การเวยนวายตายเกดคอ

๑) กเลสวฏ หมายถง วงจรของกเลส เปนตวสาเหตผลกดนใหคดปรงแตงการกระท�าตางๆ

ซงประกอบดวย อวชชา ตณหา อปาทาน4

๒) กรรมวฏ หมายถง วงจรกรรมเปนกระบวนการกระท�าหรอปรงแตงชวตใหเปนไปตางๆ

ประกอบดวยสงขาร และกรรมภพ5

๓) วบากวฎ หมายถง วงจรวบาก คอ สภาพชวตทเปนผลแหงการปรงแตงของการกระท�า

และกลบเปนปจจยเสรมสรางใหเกดกเลสตอไปอก ประกอบดวยวญญาณ นามรป สฬายตนะ ผสสะ

เวทนา ซงแสดงออกในรปปรากฏทเรยกวา อปตตภพ ชาต ชรา มรณะ เปนตน6

1 ปฏจจสมปบาท หมายถง สภาวธรรมทเปนปจจย และสภาวธรรมทอาศยปจจยเกดขนอนเปนกระบวนการ

ทางปจยภาพ ซงเปนสภาวะทด�ารงอยอยางนน แมวาพระตถาคตจะเสดจอบตขนหรอไมกตาม เชน ชรามรณะม เพราะชาตเปนปจจย; ส�.น. (ไทย) ๑๖/๒๑/๓๘.

2 อทปปจจยตา แปลวา ความทสงนอาศยสงนเกดขน หมายถงสภาวธรรมอนเปนปจจยแหงชราและมรณะ

เปนตน เปนชอหนงของปฏจจสมปบาท; ส�.น. (ไทย) ๑๖/๒๑/๓๘.

3 พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, พมพครงท ๑๒, (กรงเทพ-

มหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. ๒๕๔๖), หนา ๑๙.

4 อง.ทสก.อ. (บาล) ๓/๑๑๗-๑๑๘/๓๗๕.

5 อง.ทสก.อ. (บาล) ๓/๑๑๗-๑๑๘/๓๗๕.

6 อง.ทสก.อ. (บาล) ๓/๑๑๗-๑๑๘/๓๗๕.

09. ��������� (��.��������) 119-130.indd 119 17/5/2562 10:14:15

สารนพนธพทธศาสตรบณฑต ๒๕๖๒120

วฏฏะทง ๓ หรอไตรวฏฏะน หมนเวยนตอเนองเปนปจจยอดหนนแกกน ท�าใหวงจรแหงชวต

ด�าเนนไปไมตดขด คอ กเลสเปนเหตใหท�ากรรม กเลสจงเปนเหต กรรมจงเปนผลของกเลสและ

กรรมนนเองกเปนตวเหตใหเกดวบากคอผล กรรมจงเปนเหต วบากจงเปนผล และวบากนนเอง กเปน

ตวเหต กอกเลสขนอกเมอเปนดงน วบากนนกเปนเหต กเลสกเปนผลของวบาก เพราะฉะนน กเลส

กรรม วบาก จงวนเวยนอยอยางน โดยทบคคลนเองหรอจตนเองทวนอยในกเลส กรรม วบาก แลวก

กลบเปนเหตกอกเลสกรรมวบากขนอก สตวและบคคลจงวนเวยนอยในกเลส กรรม วบาก

ฉะนน สงสารวฏ คอ การเวยนวายตายเกดอยในภพภมตางๆ ของสตวโลกดวยอ�านาจกเลส กรรม

วบาก หมนวนอยเชนนนตราบเทาทยงตดกเลส กรรม วบากไมได ในบทความวชาการนผเขยนมงเฉพาะ

กรรมทเปน ๑ ในสงสารวฏเทานน

ความหมายของกรรม ค�าวา กรรม มรปวเคราะหวา กรณ� กมม� แปลวา การกระท�าชอกรรม และวา กโรต เอเตนาต

กมม� แปลวา ยอมกระท�าดวยสงนน เหตนน จงชอวากรรม และวา กรยตต กมม� แปลวา อนเขายอมท�า

ชอวา กรรม7

๑) ในพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน ไดใหความหมายของค�าวา กรรมไววา คอ การกระท�า,

การงาน, กจ, เปนการดกได ชวกได8

๒) ในพจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลศพท ไดใหความหมายของค�าวา กรรมไววา กรรม

หมายถง การกระท�า การกระท�าทประกอบดวยเจตนา ทางกายกตาม ทางวาจากตาม ทางใจกตาม

แบงเปน ๒ อยาง คอ ๑) อกศลกรรม คอ กรรมทเปนอกศล ๒) กศลธรรม คอ กรรมทเปนกศล9

๓) สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรนายก (เจรญ สวฑฒโน) ทรงให

ความหมายของค�าวากรรมไว โดยทรงใหความหมายตามทพระพทธเจาตรสไววา “เจตนาห� ภกขเว

กมม� วทาม” แปลวา เรากลาวเจตนาวาเปนกรรม เอามาเปนความหมายหลก แตพระองคทานไดอธบาย

เพมเตมวา พระพทธเจาไดตรสไววา เรากลาวเจตนา (ความจงใจ) วาเปนกรรม เพราะคนจงใจ คอ

มใจมงแลว จงท�าทางกายบาง ทางวาจาบาง ทางใจบาง ฉะนน กรรมคอกจทบคคลจงใจท�า หรอท�า

7 ป. หลงสมบญ (ประยทธ หลงสมบญ), พนตร, พจนานกรม มคธ-ไทย, พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร :

เรองปญญา. ๒๕๔๐), หนา ๑๗๑.

8 ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน, (กรงเทพมหานคร : นานมบคสพบลเคชน, ๒๕๔๒),

หนา ๑๘.

9 พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๖๑.

09. ��������� (��.��������) 119-130.indd 120 17/5/2562 10:14:15

121พนจเรองกรรมตามหลกค�าสอนของพระพทธศาสนาเถรวาท

ดวยเจตนา ถาท�าดวยไมมเจตนา ไมเรยกวากรรม อยางเชนไมมเจตนาเหยยบมดตาย ไมเปนกรรม คอ

ปาณาตบาต ตอเมอเจตนาจะเหยยบใหตายจงเปนกรรม คอ ปาณาตบาต แตเมอจดอยางละเอยด

สงทท�าดวยไมเจตนา ทานจดเปนกรรมชนดหนง เรยกวา กรรมสกวาท�า เพราะอาจใหโทษไดเหมอนกน

เหมอนอยางทกฎหมายถอวาผดในฐานะประมาท”10

๔) ทานพทธทาสภกขไดใหความหมายของค�าวา กรรมไววา กรรมทชาวโลกโดยเฉพาะคนไทย

เขาใจผดกนอย โดยเปรยบเทยบกบความหมายทางภาษาบาลซงเปนภาษาตนต�ารบเดม งานนของทาน

ปรากฏอยในหนงสอชอ โอสาเรตพพธรรม โดยทานอธบายวา

“ค�าพดทเปนภาษาบาล เชนค�าวา กมม อยางน มนมความหมายจ�ากดชด ดนเปนอยางอนไมได

แตในภาษาไทย ชาวบานพดกนอยน ค�าวา กรรม น เปลยนความหมายไปเปนอยางอนกม ดนไดกม

ภาษาไทยเขาพดวา กรรม คอการกระท�า ทน การกระท�านมนมหลายชนด การกระท�าทเปนกรรมกม

การกระท�าทไมเปนกรรมกม ฉะนน พดวา การกระท�าคอกรรม นมนไมถก แตถา ภาษาบาล พดวา

กมม แลวหมายถงกรรมทเดยว หมายความวา การกระท�าทประกอบไปดวยเจตนาของสตวทม

ความรสกนขอใหสงเกตไวดวย

ค�าวา กรรม ในภาษาไทยเปลยนความหมายมากลายเปนของบางอยาง เปนสงบางสง เชนวา

ถงแกกรรมอยางน กหมายความวา ตาย ภาษาบาลไมมอยางน ไมเคยพดอยางน ไมเคยพดวา

ถงกรรมแลวกจะตองตาย เดกๆ รองกนอย ไดยนบอยๆ วา กรรมแลวแกวตาเอย อยางน ค�าวา

กรรม อยางนมนเปลยนความหมายหมดแลว มนหมายถง การรบผลกรรม หรอกรรมมาถงเขาแลว

คอ หมายความวา ไดรบผลกรรม ไมใชกรรม”11

กรรมในพระไตรปฎก พระพทธเจาตรสสอนเรองกรรมตามนยแหงกกโรวาทสตรโดยทรงแสดงกรรมและผลของกรรม

ไว ๔ ชนด คอ กรรมด�า มวบากด�า กรรมขาว มวบากขาว กรรมทงด�าทงขาว มวบากทงด�าทงขาว และ

กรรมไมด�าไมขาว มวบากไมด�าไมขาว อนเปนไปเพอความสนกรรมคอ

๑) ปณณะ บคคลบางคนในโลกน ยอมปรงแตงกายสงขาร วจสงขาร มโนสงขาร อนมความทกข

ครนแลวยอมเขาถงโลกทมความทกข ผสสะอนมทกขยอมถกตองบคคลนน ผเขาถงโลกทมความทกข

เขาอนผสสะทมความทกขถกตองแลว ยอมไดเสวยเวทนาทมความทกขโดยสวนเดยว ดจสตวนรกฉะนน

10 สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรนายก, หลกกรรมในพระพทธศาสนา,

(กรงเทพมหานคร: มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๕๑), หนา ๓.

11 พทธทาสภกข, โอสาเรตพพธรรม, (กรงเทพมหานคร: ธรรมทานมลนธ, ๒๕๓๘), หนา ๒๖๑.

09. ��������� (��.��������) 119-130.indd 121 17/5/2562 10:14:15

สารนพนธพทธศาสตรบณฑต ๒๕๖๒122

ปณณะ เพราะกรรมนแล ความอบตของสตวจงม สตวท�ากรรมใดไว เขายอมอบตขนเพราะกรรมนน

ผสสะยอมถกตองเขาผอบตแลว ปณณะ แมเพราะเหตอยางน เราจงกลาววา สตวเปนทายาทของกรรม

เรากลาวกรรมอยางนวา เปนกรรมด�า มวบากด�า12

๒) ปณณะ กกรรมขาว มวบากขาว เปนไฉน ปณณะ บคคลบางคนในโลกน ยอมปรงแตงกาย

สงขาร วจสงขาร มโนสงขาร อนไมมความทกข ครนแลวเขายอมเขาถงโลกทไมมความทกข ผสสะ

อนไมมความทกขยอมถกตองบคคลนน ผเขาถงโลกทไมมความทกข เขาอนผสสะทไมมความทกข

ถกตองแลว ยอมไดเสวยเวทนาทไมมความทกขโดยสวนเดยว เปนสขโดยสวนเดยว ดจเทพชนสภกณหะ

ฉะนน ปณณะ เพราะกรรมทมดงนแล ความอบตของสตวจงม สตวท�ากรรมใดไว เขายอมอบตขน

เพราะกรรมนน ผสสะยอมถกตองเขาผอบตแลว ปณณะ แมเพราะเหตอยางน เราจงกลาววา สตวเปน

ทายาทของกรรม เรากลาวกรรมอยางนวา เปนกรรมขาว มวบากขาว13

๓) ปณณะ ก กรรมทงด�าทงขาว มวบากทงด�าทงขาว เปนไฉน ปณณะบคคลบางคนในโลกน

ยอมปรงแตงกายสงขาร วจสงขาร มโนสงขาร อนมความทกขบาง ไมมความทกขบาง ครนแลวยอมเขาถง

โลกทมความทกขบาง ไมมความทกขบาง ผสสะอนมความทกขบาง ไมมความทกขบาง ยอมถกตอง

บคคลนน ผเขาถงโลกทมความทกขบาง ทไมมความทกขบาง เขาอนผสสะทมความทกขบาง ไมม

ความทกขบางถกตองแลว ยอมไดเสวยเวทนาทมความทกขบาง ไมมความทกขบาง มทงสขและทกข

ระคนกน โดยสวนเดยว ดจพวกมนษย เทพ และสตววนบาตบางเหลา ฉะนน ปณณะ เพราะกรรมนแล

ความอบตของสตวจงม สตวท�ากรรมใดไว เขายอมอบตขนเพราะกรรมนน ผสสะยอมถกตองเขา

ผอบตแลว ปณณะ แมเพราะเหตอยางน เราจงกลาววา สตวเปนทายาทของกรรม เรากลาวกรรม

อยางนวา กรรมทงด�าทงขาว มวบากทงด�าทงขาว14

๔) ปณณะ ก กรรมไมด�าไมขาว มวบากไมด�าไมขาว ยอมเปนไปเพอความสนกรรม เปนไฉน ปณณะ

บรรดากรรม ๓ ประการนน เจตนาเพอละกรรมด�ามวบากด�า เจตนาเพอละกรรมขาว มวบากขาว เจตนา

เพอละกรรมทงด�าทงขาว มวบากทงด�าทงขาวนนเสย ขอนเรากลาววา กรรมไมด�า ไมขาว มวบากไมด�า

ไมขาว ยอมเปนไปเพอความสนกรรม ปณณะ กรรม ๔ ประการนแล เรากระท�าใหแจงชดดวยปญญา

อนยงเองแลวสอนใหผอนรตาม

12 ม.ม.(ไทย) ๑๓/๘๘/๖๗.

13 ม.ม.(ไทย) ๑๓/๘๘/๖๗.

14 ม.ม.(ไทย) ๑๓/๘๘/๖๗.

09. ��������� (��.��������) 119-130.indd 122 17/5/2562 10:14:15

123พนจเรองกรรมตามหลกค�าสอนของพระพทธศาสนาเถรวาท

กรรมในพระไตรปฎกแบงออกเปน กรรมด�า มวบากด�า กรรมขาว มวบากขาว กรรมทงด�าทงขาว

มวบากทงด�าทงขาว กรรมไมด�าไมขาว มวบากไมด�าไมขาว คอ บคคลใดท�ากรรมเชนใดไวแลว บคคล

นนกยอมไดรบผลของกรรมนนตอบแทน ไมวาจะเปนกรรมดหรอกรรมชวกตาม กรรมและผลของกรรม

มความเปนอสระมความเปนเหตและผล คอบคคลสรางเหตเชนใด กจะไดรบผลเชนนน กรรมจงมความ

เทยงตรง ไมขนอยกบอ�านาจภายนอกหรอพระผเปนเจาแตอยางใด15

กรรมในอรรถกถา

เมอพจารณาการแบงกรรมในอรรถกถาแลว พระอรรถกถาจารยไดจดแบงออกเปนหมวดหม

เพอเปนการอธบายเพมเตมในพระไตรปฎกคอ การอธบายเรองกรรม ๔ ทแบงตามกาลทใหผลดง

พระพทธพจนวา วบากแหงกรรมเปนไฉน คอ เรายอมกลาววบากแหงกรรมวาม ๓ ประการ คอ

๑) กรรมทใหผลใน ปจจบนชาตน

๒) กรรมทใหผลในชาตตอไป

๓) กรรมทใหผลในชาตตอๆ ไป

นเรยกวา วบากแหงกรรม16

ในคมภรอรรถกถาองคตตรนกาย ตกนบาต มเรองของกรรมเพยง

หมวดเดยวคอหมวด ๑๒ เรยกวา กรรม ๑๒ จดออกเปน ๓ หมวด คอ17

๑) วงจรของกรรมประเภทท ๑ กรรมทวาโดยหนาท ในกจจจตกกะ คอ กรรมประเภททวา

โดยหนาทน มหนาทสงผลใหผกระท�ากรรมพบกบวบากกรรมตามทไดกอกรรมไว และกรรมนจะม

สวนสมพนธกบกรรมอนดวย ตามนยแหงพระอรรถกถาจารยมอย ๔ หมวดดวยกน คอ

๑. ชนกกรรม ในอรรถกถาพระสตตนตปฎก มชฌมนกาย อปรปณณาสกใหความหมายวา

“กรรมทใหเกดปฏสนธ ชอวา ชนกกรรม”18

๒. อป ตถมภกกรรม ในอรรถกถาพระสตตนตปฎก มชฌมนกาย อปรป ณณาสก

พระอรรถกถาจารยไดอธบายวา “กรรมทอมชดวยการท�าใหถงพรอมดวยโภคะเปนตนแกบคคลผเกด

ในตระกลทงหลาย มตระกลมโภคะนอยเปนตน ชอวาอปตถมภกรรม”19

15 ม.ม.(ไทย) ๑๓/๘๘/๖๗.

16 อง.ฉกก.(ไทย) ๒๒/๖๓/๕๗๗.

17 อง.ตก.(ไทย) ๓๔/๔๗๓/๑๒๑.

18 ม.อ.อ.(ไทย) ๒๓/๕๙๗/๒๖๔.

19 ม.อ.อ.(ไทย) ๒๓/๕๙๗/๒๖๔.

09. ��������� (��.��������) 119-130.indd 123 17/5/2562 10:14:16

สารนพนธพทธศาสตรบณฑต ๒๕๖๒124

๓. อปปฬกกรรม ในอรรถกถาพระสตตนตปฎก องคตตรนกาย ตกนบาตใหความหมายไววา

กรรมทเบยดเบยน บบคนสขทกขทเกดขนในเพราะวบากทใหเกดปฏสนธทกรรมอนใหผลแลวจะไมให

(สขหรอทกขนน) เปนไปตลอดกาลนาน ชอวา อปปฬกกรรม”20

๔. อปฆาตกกรรม ในอรรถกถาพระสตตนตปฎก องคตตรนกาย ตกนบาตกลาวถงความหมาย

วา อปฆาตกกรรม ทเปนกศลบาง มอยเอง จะตดรอนกรรมอนทมก�าลงเพลากวา หามวบากของ

กรรมนนไวแลวท�าโอกาสแกวบากของตน กเมอกรรมท�า (ให) โอกาสอยางนแลว กรรมนนเรยกวา

เผลดผลแลว21

๒) วงจรของกรรมประเภทท ๒ กรรมทวาโดยล�าดบการใหผล เมอไดท�ากรรมอยางใดอยางหนง

ซงอาจเปนกศลกรรมหรออกศลกรรม กรรมเหลานจะมความหนกเบาของกรรมตางกน กรรมชนดไหน

มก�าลงใหญใหผลกอนเปนล�าดบแรก กรรมชนดไหนมก�าลงรองลงมาใหผลเปนล�าดบรองลงมา

กรรมชนดไหนมอาวโสนอยใหผลเปนล�าดบหลง ในคมภรขททกนกาย สทธมมปกาสน ปฏสมภทามรรค

อรรถกถา พระอรรถกถาจารยไดจ�าแนกกรรมประเภทนออกเปน ๔ ประเภท คอ22

๑. ครกกรรม ในอรรถกถาพระสตตนตปฎก องคตตรนกาย ตกนบาต ไดอธบายความหมาย

ไววา ในบรรดากรรมหนกและกรรมไมหนกทงทเปนกศลและอกศล กรรมใดหนก กรรมนนชอวา

ครกกรรม23

๒. อาสนนกรรม ในอรรถกถาไดกลาวถงความหมายและการใหผลของอาสนนกรรมไววา

กรรมทระลกถงกด กรรมทท�าแลวกด ในเวลาใกลตาย ชอวา อาสนนกรรม จรงอย ผใกลจะตาย

อาจระลกถงหรอท�ากรรมใด การไดอาเสวนะบอยๆ พนจากกรรม ๓ เหลาน ยอมเกดขนดวยกรรมนน

นนเอง24

๓. อาจณณกรรม หรอพหลกรรม ในอรรถกถาพระสตตนตปฎก องคตตรนกาย ตกนบาต

ใหความหมายค�าวา อาจณณกรรม หรอพหลกรรมวา สวนในกศลกรรมและอกศลกรรมทงหลาย

กรรมใดมาก กรรมนนชอวา พหลกรรม พหลกรรมนน พงทราบดวยอ�านาจอาเสวนะทไดแลวตลอด

กาลนาน อกอยางหนง ในฝายกศลกรรม กรรมใดทมก�าลงสรางโสมนสให ในฝายอกศลกรรม สรางความ

เดอดรอนให กรรมนนชอวา พหลกรรม อปมาเสมอนหนงวา เมอนกมวยปล�า ๒ คน ขนเวท คนใด

20 อง.ตก.อ.(ไทย) ๓๔/๔๗๓/๑๓๐.

21 อง.ตก.อ.(ไทย) ๓๔/๔๗๓/๑๓๒.

22 ข.ป.อ.(ไทย) ๖๙/๕๒๔/๔๒๑.

23 อง.ตก.อ.(ไทย) ๓๔/๔๗๓/๑๒๓.

24 ข.ป.อ.(ไทย) ๖๙/๕๒๔/๔๒๑.

09. ��������� (��.��������) 119-130.indd 124 17/5/2562 10:14:16

125พนจเรองกรรมตามหลกค�าสอนของพระพทธศาสนาเถรวาท

มก�าลงมาก คนนนจะท�าใหอกฝายหนงลม (แพ) ไป ฉนใด พหลกรรมนน กฉนนนเหมอนกน จะทบถม

กรรมพวกนทมก�าลงนอย (ชนะ) ไป กรรมดมากโดยการเสพจนคน หรอมก�าลงโดยอ�านาจท�าให

เดอดรอนมาก กรรมนนจะใหผล เหมอนกรรมของพระเจาทฏฐคามณอภย ฉะนน”25

๔. กตตตากรรม หรอ กฏตตาวาปนกรรม หรอกตตตาวาปนกรรม ในอรรถกถา

พระสตตนตปฎกใชค�าวา กฏตตาวาปนกรรม ซงมความหมายเดยวกบค�าวา กตตตากรรม โดยให

ความหมายของกฏตตาวาปนกรรมวา กรรมนอกเหนอจากกรรม ๓ ดงกลาวมาแลวน (คอ ครกกรรม

อาสนนกรรม และอาจณณกรรม) ท�าไปโดยไมร ชอวา กฏตตาวาปนกรรม กฏตตาวาปนกรรมนน

อ�านวยวบากไดในกาลบางครง เพราะไมมกรรมอนเขามาแทรก เหมอนทอนไม ทคนบาขวางไปจะตกไป

ในทๆ ไมมจดหมาย ฉะนน26

๓) วงจรของกรรมประเภทท ๓ กรรมทวาโดยเวลาใหผล ในปากาลจตกกะหรอประเภทแหงกรรม

ทวาโดยเวลาทใหผลนมอย ๔ กรรมดวยกน คอ

๑. ทฏฐธรรมเวทนยกรรม ในอรรถกถาพระสตตนตปฎก ขททกนกาย ปฏสมภทามรรค

กลาวถงการเกดของทฏฐธรรมเวทนยกรรมเอาไววา ในกรรมเหลานนชวนเจตนาครงแรก เปนกศลกด

เปนอกศลกด ในจต ๗ ดวง ในชวนวถจต ๑ ดวง ชอวาทฏฐธรรมเวทนยกรรม ทฏฐธรรมเวทนยกรรมนน

ยอมใหผลในอตภาพนเทานน แตเมอไมอาจใหผลอยางนนกเปนอโหสกรรม27

๒. อปปชชเวทนยกรรม ในคมภรอรรถกถาพระสตตนตปฎก องคตตรนกาย ตกนบาต

พระอรรถกถาจารยอธบายอปปชชเวทนยกรรมไววา สวนชวนเจตนาดวงท ๗ ทยงประโยชนใหส�าเรจ

ชอวา อปปชชเวทนยกรรม อปปชชเวทนยกรรมนน อ�านวยผลในอตภาพตอไปแตในบรรดากศลอกศล

ทงสองฝายน อปปชชเวทนยกรรมในฝายทเปนกศล พงทราบดวยสามารถแหงสมาบต ๘ ในฝายทเปน

อกศล พงทราบดวยสามารถแหงสมาบต ๘ ในฝายทเปนอกศล พงทราบดวยสามารถแหงอนนตรยกรรม

๕ บรรดากรรมทงสองฝายนน ผทไดสมาบต ๘ จะเกดในพรหมโลกดวยสมาบตอยางหนง ฝายผกระท�า

อนนตรยกรรม ๕ จะบงเกดในนรกดวยกรรมอยางหนง สมาบตทเหลอ และกรรม (ทเหลอ) ถงความ

เปนอโหสกรรมไปหมด คอเปนกรรมทไมมวบาก”28

25 อง.ตก.อ.(ไทย) ๓๔/๔๗๓/๑๒๔.

26 อง.ตก.อ.(ไทย) ๓๔/๔๗๓/๑๒๙.

27 ข.ป.อ.(ไทย) ๖๙/๕๒๔/๔๒๐.

28 อง.ตก.อ.(ไทย) ๓๔/๔๗๓/๑๒๒-๑๒๓.

09. ��������� (��.��������) 119-130.indd 125 17/5/2562 10:14:16

สารนพนธพทธศาสตรบณฑต ๒๕๖๒126

๓. อปราปรยเวทนยกรรมในอรรถกถาพระสตตนตปฎก มชฌมนกาย มชฌมปณณาสก

ไดอธบายถงอปราปรยเวทนยกรรมไววา ชวนเจตนา ๕ ดวง ในระหวางกรรมทงสอง ยอมชอวา

อปราปรยเวทนยกรรม กรรมนน ยอมไดโอกาสเมอใด ยอมใหผลเมอนนในอนาคต เมอยงมการเวยน

วายอยในสงสาร ชอวาอโหสกรรมยอมไมม29

๔. อโหสกรรม ในอรรถกถาพระสตตนตปฎกขททกนกาย ปฏสมภทามรรคไดกลาวถง

อโหสกรรมพอเขาใจไดวา เมอทฏฐธรรมเวทนยกรรม หรออปปชชเวทนยกรรม หรออปราปรย-

เวทนยกรรม นนเลกใหผลแลว กจะกลายเปนอโหสกรรม คอเลกใหผลไปโดยปรยาย30

กรรม ๑๒ ทมปรากฏในคมภรอรรถกถาองคตตรนกาย ตกนบาต พระอรรถกถาจารยไดกลาวา

พระพทธเจาทรงแสดงเพยง ๑๑ ประเภท คอไมทรงแสดงวาอโหสกรรมวา เปนชนดของกรรม

ประเภทหนง แตทรงแสดงอโหสกรรมวาเปนการสนไปแหงกรรม ดงนน กรรมทจะเปนอโหสกรรมได

กรรมนนตองไมแสดงผล ตามทพระอรรถกถาจารยไดอธบายมานนเปนไปในลกษณะของกรรมท

หมดก�าลงทจะสงผลตอไปแลว คอกรรมนนเคยสงผลอยางใดอยางหนง หรอหลายอยางมาแลวในอดต

จนหมดแรงกรรมแลว กรรมหมดไปถงจะเปนอโหสกรรม

บทบาทหนาทของกรรม

บทบาทหนาทของกรรมทแบงตามทวารคอ ทางส�าหรบกรรม ม ๓ ทาง คอ ทางกาย วาจา ใจ

ดงพระพทธพจนวา

ภกษทงหลาย เพราะอาศยเหตนวา เรากลาวเจตนาวาเปนตวกรรม บคคลคดแลว จงกระท�าดวย

กาย วาจา ใจ31

ในสงคตสตรหมวด ๑๐ พระสารบตรไดจดหมวดหมกศลกรรมบถ และอกศลกรรมบถ โดยจ�าแนก

ตามลกษณะอาการแสดงออกของผกระท�ากรรมในลกษณะตางๆ ออกมาโดยมเจตนา และมกเลสเปน

ตวขบเคลอนใหบคคลท�ากรรม โดยจดเปนหมวดหมดงน

29 ม.ม.อ.(ไทย) ๒๑/๕๓๔/๑๖๕.

30 ข.ป.อ.(ไทย) ๖๙/๕๒๓/๔๒๐-๔๒๑.

31 อง.ฉกก.(ไทย) ๒๒/๖๓/๕๗๗.

09. ��������� (��.��������) 119-130.indd 126 17/5/2562 10:14:16

127พนจเรองกรรมตามหลกค�าสอนของพระพทธศาสนาเถรวาท

บทบาทหนาทในการท�างานของกรรม

การท�ากรรม กศลกรรมบถ อกศลกรรมบถ

กายกรรม ๑. งดเวนจากการฆาสตว

๒. งดเวนจากการลกขโมย

๓. งดเวนจากการประพฤตผดในกาม

๑. การฆาสตว

๒. การลกทรพย

๓. การประพฤตผดในกาม

วจกรรม ๑. งดเวนจากการพดเทจ

๒. งดเวนจากการพดค�าสอเสยด

๓. งดเวนจากการพดค�าหยาบ

๔. งดเวนจากการพดค�าเพอเจอ

๑. การพดเทจ

๒. การพดสอเสยด

๓. การพดค�าหยาบ

๔. การพดเพอเจอ

มโนกรรม ๑. ไมเพงเลงอยากไดของของเขา

๒. ไมคดราย

๓. มความเหนชอบ๓๒

๑. เพงเลงอยากไดของของเขา

๒. มความคดราย

๓. มความเหนผด๓๓

การทจะท�ากศลกรรมบถ หรออกศลกรรมบถในแตละขอแลวจะท�าใหเกดกรรมไดนน จ�าเปน

ตองมเจตนาเขามาประกอบในการท�ากรรมเสมอคอ3233

(๑) กรรมใดท�าทางกายทวาร คอ ท�าส�าเรจโดยใชก�าลงกายท�า กรรมนนเปนกายกรรม

(๒) กรรมใดท�าทางวจทวาร คอ ส�าเรจลงไดโดยผท�าใหวาจาเปนเครองมอในการท�า กรรมนน

เปนวจกรรม

(๓) กรรมใดท�าทางมโนทวาร คอ ส�าเรจลงไดโดยการคดนกดวยจตใจ กรรมนนเปนมโนกรรม34

สวนการกระท�าบางอยางผท�าตองคดดวย พดดวย แลวใชก�าลงกายดวยจงตองพจารณาดวา

กรรมนนจะส�าเรจลงบรบรณดวยอะไร ดวยกาย หรอดวยวาจา หรอดวยใจ ถาส�าเรจลงดวยทวารใด

จงถอวาเปนกรรมในทวารนน คอ จดสมบรณจรงๆ อยทท�าใหคนลมตายดวยอะไร การท�าใหคนถงแก

ความตายนนท�าไดทางเดยวเชน ใชรางกายตองเงอมอ หรอท�าอยางไรกแลวแต แตวาตองท�าดวยกาย

จงจะส�าเรจ ถาพดใหตาย เขากไมตาย ถาคดใหตายเขากไมตาย ฉะนนการฆาจงเปนกายกรรม แมวา

ในการฆาคนๆ หนงนน ผฆาจะตองใชความคดดวยใชค�าพดดวย แตการฆากจดเขาในกายกรรม

เพราะถงจดสมบรณแหงกรรมนนเปนเกณฑ กรรมอนกพงตดสนดวยเหตผลอยางน35

32 ท.ปา.(ไทย) ๑๑/๓๔๗/๓๖๒-๓๖๓.

33 ท.ปา.(ไทย) ๑๑/๓๔๗/๓๖๒.

34 ม.ม.อ.(บาล) ๒/๕๗/๔๐.

35 ปน มทกนต, พทธศาสตร ภาค ๒, (กรงเทพมหานคร: มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๕), หนา ๔๔๖-๔๔๗.

09. ��������� (��.��������) 119-130.indd 127 17/5/2562 10:14:16

สารนพนธพทธศาสตรบณฑต ๒๕๖๒128

สรป

กรรม คอการกระท�า เปนการดกได ชวกได พระพทธเจาตรสสอนเรองกรรมตามนยแหง

กกโรวาทสตร โดยทรงแสดงกรรมและผลของกรรมไว ๔ ชนด คอ

๑. กรรมด�า มวบากด�า

๒. กรรมขาว มวบากขาว

๓. กรรมทงด�าทงขาว มวบากทงด�าทงขาว

๔. กรรมไมด�าไมขาว มวบากไมด�าไมขาว คอ บคคลใดท�ากรรมเชนใดไวแลว บคคลนนกยอม

ไดรบผลของกรรมนนตอบแทน ไมวาจะเปนกรรมดหรอกรรมชวกตาม

สวนในอรรถกถา พระอรรถกถาจารยแบงกรรมออกเปน ๑๒ อยางจดออกเปน ๓ หมวด คอ

๑. กรรมทวาโดยหนาท มอย ๔ หมวด ไดแก ชนกกรรม อปตถมภกกรรม อปปฬกกรรม

อปฆาตกกรรม

๒. กรรมทวาโดยล�าดบการใหผลมอย ๔ หมวด ไดแก ครกกรรม อาสนนกรรม อาจณณกรรม

หรอพหลกรรม กตตตากรรม

๓. กรรมทวาโดยเวลาใหผลมอย ๔ หมวด ไดแก ทฏฐธรรมเวทนยกรรม อปปชชเวทนยกรรม

อปราปรยเวทนยกรรม อโหสกรรม

พระอรรถกถาจารยไดกลาวา พระพทธเจาทรงแสดงเพยง ๑๑ ประเภท คอไมทรงแสดงวา

อโหสกรรมวา เปนชนดของกรรมประเภทหนง แตทรงแสดงอโหสกรรมวาเปนการสนไปแหงกรรม

ดงนน กรรมทจะเปนอโหสกรรมได กรรมนนตองไมแสดงผลตามทพระอรรถกถาจารยไดอธบายมานน

เปนไปในลกษณะของกรรมทหมดก�าลงทจะสงผลตอไปแลว คอกรรมนนเคยสงผลอยางใดอยางหนง

หรอหลายอยางมาแลวในอดตจนหมดแรงกรรมแลว กรรมหมดไปถงจะเปนอโหสกรรม

สวนบทบาทหนาทของกรรมทแบงตามทวารคอ ทางส�าหรบกรรม ม ๓ ทาง คอ ทางกาย วาจา

ใจ ในสงคตสตรหมวด ๑๐ พระสารบตรไดจดหมวดหมกศลกรรมบถ และอกศลกรรมบถ โดยจ�าแนก

ตามลกษณะอาการแสดงออกของผกระท�ากรรมในลกษณะตางๆ ออกมาโดยมเจตนา และมกเลสเปน

ตวขบเคลอนใหบคคลท�ากรรม โดยทรงจดเปนหมวดหม ไดแก

๑) กศลกรรมบถ (ทางแหงกศลกรรม) ๑๐ ประการ คอ

๑) มเจตนางดเวนจากการฆาสตว ๒) มเจตนางดเวนจากการลกทรพย

๓) มเจตนางดเวนจากการประพฤตผดในกาม ๔) มเจตนางดเวนจากการพดเทจ

๕) มเจตนางดเวนจากการพดสอเสยด ๖) มเจตนางดเวนจากการพดค�าหยาบ

09. ��������� (��.��������) 119-130.indd 128 17/5/2562 10:14:16

129พนจเรองกรรมตามหลกค�าสอนของพระพทธศาสนาเถรวาท

๗) มเจตนางดเวนจากการพดเพอเจอ ๘) มความไมเพงเลงอยากไดของของเขา

๙) มความไมคดราย ๑๐) มความเหนชอบ

๒. อกศลกรรมบถ (ทางแหงอกศลกรรม) ๑๐ ประการ มนยตรงกนขามกบกศลกรรม การทบคคล

จะท�ากศลกรรมบถ หรออกศลกรรมบถในแตละขอแลวจะท�าใหเกดกรรมไดนน จ�าเปนตองมเจตนา

เขามาประกอบในการท�ากรรมเสมอ คอ

๑. กรรมใดท�าทางกายทวาร คอ ท�าส�าเรจโดยใชก�าลงกายท�า กรรมนนเปนกายกรรม

๒. กรรมใดท�าทางวจทวาร คอ ส�าเรจลงไดโดยผท�าใหวาจาเปนเครองมอในการท�า กรรมนน

เปนวจกรรม

๓. กรรมใดท�าทางมโนทวาร คอ ส�าเรจลงไดโดยการคดนกดวยจตใจ กรรมนนเปนมโนกรรม

บรรณานกรม

จ�าลอง สารพดนก. พจนานกรม บาล-ไทย. พมพครงท ๕. กรงเทพมหานคร : เรองปญญา, ๒๕๔๘.

ปน มทกนต. พทธศาสตรภาค ๒. กรงเทพมหานคร: มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๕.

พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต). พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท พมพครงท ๑๒. กรงเทพ-

มหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๖.

พนตร ป. หลงสมบญ (ประยทธ หลงสมบญ) .พจนานกรม มคธ-ไทย. พมพครงท ๒. กรงเทพ-

มหานคร : เรองปญญา, ๒๕๔๐.

พทธทาสภกข. แกนพทธศาสตร. กรงเทพมหานคร : ธรรมสภา, ๒๕๔๐.

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาบาล ฉบบมหาจฬาเตปฏก� ๒๕๐๐. กรงเทพ-

มหานคร : โรงพมพรงเรองธรรม, ๒๕๐๖.

. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพ

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙.

. อรรถกถาภาษาบาล ฉบบมหาจฬาอฏฐกถา. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณ-

ราชวทยาลย. โรงพมพวญญาณ, ๒๕๓๒ - ๒๕๓๔.

ราชบณฑตยสถาน. พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน. กรงเทพมหานคร : นานมบคสพบลเคชน,

๒๕๔๒.

09. ��������� (��.��������) 119-130.indd 129 17/5/2562 10:14:16

09. ��������� (��.��������) 119-130.indd 130 17/5/2562 10:14:17