รางรายงานฉบบสมบรณ

โครงการ การประเมนและวเคราะหแนวโนมความเส�ยงของพ�นท�ศกษานารองในบรบทของจงหวดตอสภาพอากาศแปรปรวนและการเปล�ยนแปลงภมอากาศเพ�อจดทากรอบการศกษาดานการปรบตวตอภมอากาศ

แบบบรณาการเชงพ�นท�แบบองครวม Risk Assessment on Pilot Site in Provincial for Holistic Approach Climate Change Adaptation

Research Framework Development

โดย นางสาวจรยา ฐตเวศน และ ดร.พนมศกด J พรหมบรมย

5 กนยายน 2556

สญญาเลขท� RDG5630003

รางรายงานฉบบสมบรณ

โครงการ การประเมนและวเคราะหแนวโนมความเส�ยงของพ�นท�ศกษานารองในบรบทของจงหวดตอสภาพอากาศแปรปรวนและการเปล�ยนแปลงภมอากาศเพ�อจดทากรอบการศกษาดานการปรบตวตอภมอากาศ

แบบบรณาการเชงพ�นท�แบบองครวม Risk Assessment on Pilot Site in Provincial for Holistic Approach Climate Change Adaptation

Research Framework Development

คณะผวจย สงกด นางสาวจรยา ฐตเวศน ศนยเครอขายงานวเคราะหวจยและฝกอบรมการ

เปล�ยนแปลงของโลกแหงภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต ดร.พนมศกด J พรหมบรมย ศนยวจยระบบทรพยากรเกษตร คณะเกษตรศาสตร

มหาวทยาลยเชยงใหม

ชดโครงการ การปรบตวตอการเปล�ยนแปลงภมอากาศ สนบสนนโดยสานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.)

(ความเหนในรายงานน�เปนของผวจย สกว.ไมจาเปนตองเหนดวยเสมอไป)

ก

กตตกรรมประกาศ

ในการดาเนนงานโครงการวจย การประเมนและวเคราะหแนวโนมความเส�ยงของพ!นท�ศกษานารองในบรบทของจงหวดตอสภาพอากาศแปรปรวนและการเปล�ยนแปลงภมอากาศเพ�อจดทากรอบการศกษาดานการปรบตวตอภมอากาศแบบบรณาเชงพ!นท�แบบองครวม คณะผวจยไดรบคาแนะนาอยางดย�ง จากคณศภกร ชนวรรโณ ผประสานงานชดโครงการการปรบตวตอการเปล�ยนแปลงภมอากาศ รวมถงหนวยงานท�ใหการสนบสนนเงนทนวจย คอ สานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) และท !งหนวยงานท�เปนแหลงขอมลทตยภมสาคญสาหรบการประเมนและวเคราะหเพ�อคดเลอกพ!นท�ศกษานารอง ไดแก สานกงานปองกนและบรรเทาสาธารณภย สานกงานเศรษฐกจการเกษตร ตลอดจนนกวจยและผเช�ยวชาญในสาขาวชาตางๆ ท !งจากมหาวทยาลยเชยงใหม มหาวทยาขอนแกน มหาวทยาลยนครพนม มหาวทยาลยราชภฎอดรธาน เครอขายวจยอ�นๆ ในพ!นท�ศกษา ไดแก สถาบนการเรยนรเพ�อปวงชน โครงการ M-BRACE ของสถาบนส�งแวดลอมไทย เปนตน ท�มสวนรวมใหคาแนะนา และเพ�มเตมองคความรอ �นๆ เพ�อใหการดาเนนงานโครงการในคร !งน! สาเรจลลวงดวยด

ข

สารบญ

หนา กตตกรรมประกาศ ก สารบญ ข สารบญตาราง ง สารบญรป จ บทสรปสาหรบผบรหาร ฉ บทท� 1 บทนา 1 1.1 ท�มาและความสาคญ 1 1.2 วตถประสงค 2 1.3 ผลท�จะไดรบจากการศกษาคร !งน! 2 บทท� 2 กรอบการดาเนนงาน 3 2.1 กรอบแนวคด 3 2.2 ขอบเขตการดาเนนงาน 6 2.3 แนวทางและข !นตอนการประเมนและวเคราะห 7 บทท� 3 ผลการดาเนนงาน 12 3.1 เกณฑการคดเลอกพ!นท�ศกษานารอง 12 3.2 การทบทวนเอกสารดานผลกระทบและความเส�ยงตางๆ 12 3.3 การคดเลอกพ!นท�ท�มความเส�ยงสมพนธกบภมอากาศชดเจน 19 3.4 การวเคราะหบรบท แนวโนม และประเดนความเส�ยงของภาคสวนตางๆ ตอการ

เปล�ยนแปลง - แปรปรวนภมอากาศในอนาคต จงหวดอดรธาน 33

3.5 ประเดนความเส�ยงของภาคสวนตางๆ ตอการเปล�ยนแปลงทางเศรษฐกจและสงคมและภมอากาศ

46

3.6 องคความรท�ตองการเพ�มเตม และโจทยท�ตองการคาตอบ 53

3.7 การประชมระดมความเหนหนวยงานและภาคสวน และนกวชาการท�รวมเปนภาค

ในพ!นท�ตอประเดนความเส�ยงและประเดนคาถามท�เก�ยวของ 54

บทท� 4

กรอบโจทยการปรบตวตอการเปล�ยนแปลงภมอากาศเชงพ/นท� : กรณศกษาจงหวดอดรธาน

57

แผนการศกษาท� 1 จดทาวสยทศน (Vision) : ภาพฉายอนาคตสถานการณทางเศรษฐกจและสงคมจงหวดอดรธาน

59

แผนการศกษาท� 2 ผลกระทบของการเปล�ยนแปลงภมอากาศตอทรพยากรน!าและแนวทางการปรบตวใหสอดคลองกบการเปล�ยนในอนาคตของพ!นท�ลมน!าหวยหลวง

60

แผนการศกษาท� 3 ผลกระทบของการเปล�ยนแปลงภมอากาศตอภาคสวน 65

ค

การเกษตรและแนวทางการปรบตวใหสอดคลองกบการเปล�ยนในอนาคต

แผนการศกษาท� 4 ผลกระทบของการเปล�ยนแปลงภมอากาศตอชมชนเมองและแนวทางการปรบตวใหสอดคลองกบการเปล�ยนในอนาคตของพ!นท�ลมน!าหวย

69

เอกสารอางอง 72 ภาคผนวก ก ตารางเปรยบเทยบวตถประสงค กจกรรมท�วางแผนไว และกจกรรมท�ดาเนนการ

มาและผลท�ไดรบตลอดโครงการ

ข สรปการประชมระดมความคดเหน 78

ง

สารบญตาราง

ตารางท� หนา 3.1 องคประกอบและตวช!วดดานความเส�ยงตอการเปล�ยนแปลงภมอากาศ 13 3.2 ระดบของดชนองคประกอบความเส�ยงของจงหวด ท�มคาในระดบปานกลางข!นไป 14 3.3

การศกษาวจยท�ไดดาเนนการในจงหวดตางๆ ท�เก�ยวของกบการเปล�ยนแปลงภมอากาศ

15

3.4 จงหวดท�มพ!นท�เส�ยงภยแลงระดบปานกลางข!นไป 10 อนดบแรก 23 3.5 สดสวนของพ!นท�น!าทวมตอพ!นท�ท !งหมดท�มากท�สด 10 จงหวด ในชวงป 2549-2554 25 3.6 ยทธศาสตรและแผนพฒนากลมจงหวดในภาคอสาน 28 3.7 การขยายตวของนกลงทนและโรงงานอตสาหกรรม 37 3.8 สถานการณภยพบตท�เกดข!นในกลมจงหวดภาคอสานตอนบน 1 ป 2554 40

ผนวก ก

วตถประสงค กจกรรมท�วางไว กจกรรมท�ดาเนนการมา และผลท�ไดรบตลอดท !งโครงการ

75

จ

สารบญภาพ

ภาพท� หนา 2.1

กรอบแนวคดดานการศกษาถงการปรบตวตอการเปล�ยนแปลงภมอากาศเชงพ!นท�แบบองครวม

4

2.2 ตวอยางการมองภาพองครวมของสงคมดวยความเส�ยงในอนาคต 4 2.3 แผนท�แสดงอณหภมสงสดเฉล�ยในชวงเวลาอก 30-60 ปอนาคต 7 2.4 แผนท�แสดงอณหภมต�าสดเฉล�ยในชวงเวลาอก 30-60 ปอนาคต 8 2.5 แผนท�แสดงปรมาณฝนรวมในรอบปเฉล�ยในชวงเวลาอก 30-60 ปอนาคต 8 2.6 แผนท�แสดงจานวนวนฝนตกมากกวา 3 มลลเมตรข!นไป 30-60 ปอนาคต 8 2.7 กรอบแผนการดาเนนงานโครงการ 9 3.1 คาดชนองคประกอบของความเส�ยงใน 3 ดาน 14 3.2 ตวอยางแผนท�พ!นท�เส�ยงภยแลง จงหวดชยภม 20 3.3 กราฟแสดงพ!นท�เส�ยงภยแลงระดบปานกลางข!นไปของแตละจงหวด 21 3.4 แผนท�แสดงพ!นท�เส�ยงภยแลงระดบปานกลางข!นไปของแตละจงหวด 22 3.5 ตวอยางแผนท�แสดงพ!นท�น!าทวมจงหวดเชยงใหม และพ!นท�ใกลเคยง ป 2554 24 3.6 รปกราฟเปรยบเทยบแสดงสดสวนพ!นท�น!าทวมของแตละจงหวดในชวงป 2549-2554 25 3.7 แผนท�แสดงสดสวนพ!นท�น!าทวมของแตละจงหวดในชวงป 2549-2554 26 3.8

แผนท�แสดงอณหภมสงสดเฉล�ย และการเปล�ยนแปลงเม�อเทยบกบปจจบน ซ�งแสดงใหเหนวาในอนาคตอณหภมสงสดเฉล�ยมแนวโนมเพ�มข!นในทกพ!นท�

29

3.9

แผนท�แสดงการเปล�ยนแปลงของปรมาณฝนรวมรายปเฉล�ย คดเปนรอยละ (%) เม�อเทยบกบปจจบนแสดงใหเหนวาในอนาคตปรมาณน!าฝนมแนวโนมเพ�มสงข!น

30

3.10 พ!นท�กลมจงหวดภาคอสานตอนบน 1 31 3.11 ยทธศาสตรการพฒนากลมจงหวดภาคอสานตอนบน 1 33 3.12 จานวนประชากรรวม และแยกในเขตเทศบาลจงหวดอดรธาน 34 3.13 โครงสรางทางเศรษฐกจจากขอมล GPP จงหวดอดรธาน 35 3.14 พ!นท�ปลกพชเศรษฐกจของจงหวดอดรธาน ป 2552 36 3.15 ประมาณความตองการใชน!าของภาคสวนตางๆ จงหวดอดรธาน 38 3.16 พ!นท�ดนเคม 38 3.17 พ!นท�เส�ยงภยแลง 39 3.18 ขอมลหมบานเส�ยงอทกภย และดนโคลนถลม ป 2554 40 3.19 อณหภมสงสดเฉล�ยและการเปล�ยนแปลง 41 3.20 อณหภมสงสดในแตละเดอน 41 3.21 จานวนวนท�มอากาศรอนในรอบป 42 3.22 ปรมาณฝนสะสมรายเดอนเฉล�ย ปรมาณน!าฝนจะสงข!นในชวงนอกฤดฝน 42 2.23 เปอรเซนตการเปล�ยนแปลงของฝนรายปเฉล�ยเทยบกบปจจบน (1990s) 43

ฉ

2.24 จานวนวนฝนตกหนก (>35-90 มม./วน) ในรอบป 43 3.25 การวเคราะหภาพองครวมของบรบทความเส�ยงในอนาคตของจงหวดอดรธาน 45

ช

บทสรปสาหรบผบรหาร

ประเดนการเปล�ยนแปลงภมอากาศในดานผลกระทบความเปราะบางและการปรบตวไดถกหยบยกข!นเปนหวขอสาคญดานการศกษาวจยและการผลกดนเขาสระดบนโยบายในระดบสากล และกระจายไปในภมภาคตางๆ รวมถงประเทศไทยซ�งยงถอไดวาเปนเร�องท�คอนขางใหมโดยเฉพาะในดานของการทาความเขาใจในเก�ยวกบแนวคดและวธการประเมนเพ�อนาไปสการปรบตวท�มความย �งยนในอนาคตระยะยาว เหลาน!ตองการมมมองและความรจากหลากหลายสาขาวชาโดยเฉพาะการคดวเคราะหเชงระบบและแบบองครวม (System approach and Holistic view) จนถง ณ ปจจบนนบไดวาการศกษาในเร�องดงกลาวน!ในเมองไทยยงมอยนอย และสวนใหญจากดอยเฉพาะบางสาขาวชา นาไปสขอจากดในการวางนโยบายและยทธศาสตรระดบชาตในการท�จะกลาวถงและนาเสนอประเดนการเปล�ยนแปลงภมอากาศและการปรบตวตอการเปล�ยนแปลงภมอากาศอยางเปนรปธรรม อกท !งยงไมมการควบรวมประเดนดานการปรบตวตอการเปล�ยนแปลงภมอากาศลงในแผนงานของกระทรวง และ/หรอ แผนพฒนาจงหวดหรอแผนพฒนาชมชนอยางเปนรปธรรม สานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) ไดเลงเหนวาเปนความสาคญเรงดวนท�จะตองทาการศกษาดานดานผลกระทบความเปราะบางและการปรบตวตอการเปล�ยนแปลงภมอากาศใหชดเจนรอบดาน

จากประเดนขางตน นาไปสดาเนนการศกษาวจย เร�อง “การประเมนความและวเคราะหแนวโนมความเส�ยงของพ!นท�ศกษานารองในบรบทของจงหวดตอสภาพอากาศแปรปรวนและการเปล�ยนแปลงภมอากาศเพ�อจดทากรอบการศกษาดานการปรบตวตอภมอากาศแบบบรณาการเชงพ!นท�แบบองครวม” ซ�งมวตถประสงค เพ�อคดเลอกพ!นท�ศกษานารองในระดบจงหวดหรอกลมจงหวดท�มศกยภาพเพ�อพฒนากรอบโจทยการศกษาวจยดานการปรบตวตอการเปล�ยนแปลงภมอากาศท�มการมองภาพบรบทเชงพ!นท�แบบองครวม เปนการสนบสนนการศกษาวจยลกษณะหลากหลายสาขาวชา (inter- multi-disciplinary) อนจะชวยพฒนานกวจยรนใหมในสาขาวชาตางๆ สรางองคความร และเสรมสรางความเขาใจและความตระหนกของฝายวางแผนนาไปสการควบรวมแนวคดน!เขาสการปรบปรงและจดทาแผนพฒนาจงหวด/ยทธศาสตรกลมจงหวดท�มความคงทนและย �งยนภายใตบรบทการเปล�ยนแปลงดานภมอากาศและเศรษฐกจสงคมในอนาคตระยะยาว จากการศกษาในโครงการน!คาดหวงวาจะสามารถประเมนและวเคราะหภาพสถานการณความเส�ยงปจจบนของพ!นท�ศกษานารองภายใตสภาพอากาศและพลวตทางดานเศรษฐกจและสงคมปจจบนและแนวโนมการเปล�ยนแปลงบรบทของความเส�ยงของภาคสวนตางๆ จากปจจยสาคญท�อาจเปล�ยนแปลงไปในอนาคต เพ�อใชจดทากรอบและชดโครงการในพ!นท�เปาหมายศกษานารอง ท�หนวยงาน/องคกร/นกวจยมความสนใจจะมารวมดาเนนการศกษาในแตละรายสาขา/ภาคสวนในเบ!องตน รวมถงกระตนใหเกดความตระหนกแกนกวจย ภาคประชาสงคมและภาคนโยบายท�มความสนใจตอประเดนโจทยวจย เพ�อนาไปสการจดต !งเครอขายวจยในพ!นท�ศกษานารอง

การดาเนนการศกษาเร�มจากการคดเลอกพ!นท�ศกษานารองในระดบจงหวดหรอกลมจงหวดท�มความเส�ยงของหลายภาคสวนท�สมพนธกบการการเปดรบเปล�ยนแปลงและแปรปรวนภมอากาศท�ชดเจน นาไปสการกาหนดเกณฑในการคดเลอกพ!นท�ศกษานารองท�เหมาะสมดงน!

1. เปนพ!นท�ท�ไดรบผลกระทบและมความเส�ยงของภาคสวนตางๆ ตอการเปล�ยนแปลงภมอากาศท�ชดเจน 2. มแนวโนมการพฒนาและการเปล�ยนแปลงของภาคสวนการเกษตร เศรษฐกจ สงคม ท�เหนไดชดเจน

เชน การเปล�ยนแปลงการใชประโยชนท�ดน การขยายตวของชมชนเมอง เขตเศรษฐกจและ

ซ

อตสาหกรรม และเสนทางคมนาคม เปนตน อนเปนผลจากการขยายตวของเศรษฐกจ และทศทางการพฒนาของจงหวดหรอกลมจงหวด และในระดบประเทศ

3. การเปล�ยนแปลงขางตน ทาใหเกดประเดนคาถามหรอขอสงสย (issue of concern)ท�หลากหลายเก�ยวกบบรบทของความเส�ยงของภาคสวนตางๆ ท�จะเปล�ยนไปภายใตการเปล�ยนแปลงและความแปรปรวนภมอากาศในอนาคต

4. มองคความรเดม มนกวจยใหความสนใจ และมความสนใจและความรวมมอจากภาคตางๆ ในพ!นท�

การคดเลอกพ!นท�ศกษานารองน !นคณะวจยไดใหความสาคญไปท�ประเดนความเส�ยงดานภยแลงและน!าทวม ซ�งมความสมพนธกบปจจยและการเปล�ยนแปลงทางภมอากาศท�ชดเจนเม�อเทยบกบผลกระทบและความส�ยงดานอ�นๆ เชน ผลกระทบตอระบบนเวศชายฝ �งทะเล หรอระบบนเวศปาไมท�ยงไมมการศกษาถงความสมพนธระหวางผลกระทบท�เกดข!นกบการเปล�ยนแปลงภมอากาศ ในการวเคราะหผลกระทบดานภยแลงคณะวจยใชขอมลแผนท�พ!นท�เส�ยงภยแลงท�กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย (ปภ.) ทาการวเคราะหโดยการซอนทบแผนท�ของปจจยดานปรมาณน!าฝนเฉล�ยรายป เขตชลประทานและแหลงน!า พชปกคลมดน สภาพการระบายน!าของดน การใชประโยชนท�ดน ความหนาแนนของลาน!าในลมน!ายอย สถตพ!นท�เกดภยแลงในอดต พรอมกบไดกาหนดคาถวงน!าหนก และการจดลาดบคาคะแนน ไดผลลพธเปนแผนท�แสดงพ!นท�เส�ยงภยในระดบตางๆ 4 ระดบ คอ พ!นท�มความเส�ยงสง (คาคะแนนมากกวา 80 คะแนน) ปานกลาง (56-80 คะแนน) นอย (30-55 คะแนน) และนอยมาก (นอยกวา 30 คะแนน) โดยคณะวจยไดนาขอมลแผนท�พ!นท�เส�ยงภยของท !งประเทศมาวเคราะหขนาดของพ!นท�เส�ยงภยในแตละระดบ แยกเปนรายจงหวด จากน !นประมวลสรปขนาดพ!นท�เส�ยงภยท�มระดบความเส�ยงต !งแตระดบปานกลางข!นไปแลงเปรยบเทยบเปนสดสวนของพ!นท�ท !งหมดของจงหวด ผลท�ไดสามารถนามาเปรยบเทยบกนในรปของแผนภมกราฟและแผนท� ผลของการวเคราะหพบวาจงหวดท�มสดสวนพ!นท�เส�ยงภยแลงมากท�สด 10 อนดบแรกไดแก สรนทร รอยเอด ศรสะเกษ บรรมย อดรธาน หนองคาย กาฬสนธ ชยภม นครราชสมา และมหาสารคาม

การวเคราะหพ!นท�เส�ยงภยน!าทวมไดจากการใชขอมลเชงพ!นท�แผนท�น!าทวมในชวงระหวางป 2549-2554 ของสานกงานพฒนาเทคโนโลยอวกาศและภมสารสนเทศ (องคการมหาชน) หรอ GISTDA มาประมวลเปนสดสวนของพ!นท�น!าทวมตอพ!นท�ท !งหมดของแตละจงหวดเปนรายป จากน !นคานวณเปนคาเฉล�ยสดสวนพ!นท�น!าทวมรายจงหวดในชวงระยะเวลาดงกลาว ผลจากการวเคราะหพ!นท�เส�ยงภยน!าทวมของแตละจงหวด สามารถนามาเปรยบเทยบกนในรปของแผนภมกราฟ จากการวเคราะหพบวา จงหวดท�เกดน!าทวมมากท�สดเม�อเทยบเปนสดสวนของพ!นท�ท !งหมด 10 อนดบแรก สวนใหญเปนจงหวดในลมแมน!าเจาพระยาตอนลาง ภาคกลางของประเทศไทย ซ�งประกอบดวยพระนครศรอยธยา อางทอง สงหบร ปทมธาน นครปฐม นครนายก กรงเทพมหานคร พจตร นนทบร สพรรณบร

จากประเดนผลกระทบดานน!าทวมและภยแลงขางตน มพ!นท�เส�ยงสองกลมท�ไมทบซอนกน คอพ!นท�ลมน!าเจาพระยาตอนลาง และพ!นท�ภาคอสาน ทางกลมผวจยไดใหความสนใจในพ!นท�ภาคอสาน เน�องมาจากวาในประเดนน!าทวมพ!นท�ภาคกลางน !น เปนประเดนระดบประเทศท�รฐบาลและหนวยงานตางๆ ใหความสนใจ และมหลายโครงการท�ดาเนนการอยเปนจานวนมากอยแลวในปจจบน ในขณะท�พ!นท�ในภาคอสานซ�งมพ!นท�เกษตร มประชากรโดยรวมและประชากรดานการเกษตรมากท�สดของประเทศ มระบบปลกพชท�คอนขางหลากหลาย สวนมากเปนเกษตรกรรายยอย สภาพท�ดนเปนดนทรายอมน!าไดนอย พ!นท�เกษตรสวนใหญพ�งพาอาศยน!าฝน ตองพ�งพาทรพยากรการผลตทางธรรมชาตอยางมาก จาก 10 จงหวดในภาคอสานท�มความเส�ยงภยแลวสงเปนอนดบ

ฌ

ตนๆ คณะวจยไดรวบรวมและศกษาบรบทดานตางๆ และการเปล�ยนแปลงในอดตท�ผานมา พรอมท !งวเคราะหแผนยทธศาสตรของจงหวดและกลมจงหวด เพ�อวเคราะหแนวโนมการเปล�ยนแปลงของบรบทในอนาคต

ภาพโดยรวมของบรบทในพ!นท�ภาคอสาน ภาคเกษตรกรรมมการปลกพชท�หลากหลาย ไดแก ขาว มนสาปะหลง ออย พ!นท�ท�ปลกมากท�สดท�อดรธาน สวนยางพารามพ!นท�ปลกเพ�มข!นจาก 0.75 ลานไรในป 2549 เปน 1.4 ลานไร ในป 2552 ซ�งมากท�สดในภาคอสานและบางสวนไดบกรกเขาไปในพ!นท�ปา โดยจงหวดท�ปลกมากตามลาดบคอ หนองคาย เลย และอดธาน ซ�งเปนการปรบเปล�ยนระบบปลกพช ท�มขนาดฟารมใหญข!น และหลายพ!นท�มการเปล�ยนมอการถอครองท�ดน เกษตรบางสวนถกผลกใหเขาไปอยในภาคอตสาหกรรม

ในภาคอตสาหกรรมมการขยายตวเชนเดยวกนกบเมองใหญๆในภาค ไดแก นครราชสมา ขอนแกน อดรธาน และอบลราชธาน โดยสวนใหญจะเปนทางดานอาหาร เคร�องด�ม ส�งทอเคร�องแตงกาย ผลตภณฑคอนกรต อปกรณไฟฟาและอเลคทรอนคส ซ�งเหลาน!มความเช�อมโยงกบการทองเท�ยวและการคาผานชายแดนท�มเพ�มมากข!น คดเปนรอยละ 16.0 ของท !งภาคและมากท�สดท�อดรธาน สวนมลคาการคาชายแดนของกลมจงหวดอสานตอนบน 1 มมากเปนอนดบหน�งของท !งภาคคดเปนรอยละ 34.7 ของการคาของภาค โดยเปนการคาผานดานชายแดนท�จงหวดหนองคายมากท�สดแตศนยกลางการขนสงและการคาหลกจะอยท�จงหวดอดรธาน

ในดานการทองเท�ยวในป 2549กลมจงหวดภาคอสานตอนบน 1 มจานวนนกทองเท�ยวและสรางรายไดเปนอนดบสองของภาครองจากอสานตอนลาง 1 และมการขยายตวอยางมากจนมรายไดเกอบเทยบเทากนในป 2552 จากผลการขยายตวดานการคา และการทองเท�ยวผานแดน ซ�งมจงหวดอดรธานถอเปนศนยกลางท�สาคญ มเสนทางคมนาคมท !งทางบกและอากาศท�สะดวก มจานวนเท�ยวบนและผโดยสารเดนทางมากท�สดของภาค เปนผลตอบสนองและสงผลตอเน�องถงการขยายตวดานเศรษฐกจสาขาบรการ การคา และอตสาหกรรม

จากการเปล�ยนแปลงตางๆขางตน มสวนทาใหเกดการเคล�อนยายแรงงานท !งจากภาคการเกษตรและจากประเทศเพ�อบาน เกดการขยายตวของชมชนและพ!นท�ตวเมอง เพ�อรองรบการขยายตวของภาคสวนตางๆ ซ�งพบวากลมจงหวดอสานตอนบน 1 มสดสวนประชากรเมองเพ�มมากท�สดของภาค คอจากรอยละ 21.2 ในป 2549 เปนรอยละ 27.2 ในป 2552 และเปนเหตผลหน�งท�กอปญหาขยะมลฝอยเพ�มมากข!น โดยเฉพาะในจงหวดอดรธานท�เพ�มจาก 145 ตนตอวน เปนเกอบ 170 ตนตอวน เปน 1 ใน 3 จงหวดในภาคอสานท�มปรมาณขยะมลฝอยมากท�สด

สภาพการณทางดานทรพยากรธรรมชาตของกลมจงหวดน !น ทรพยากรดนเปนสวนสาคญของการผลตภาคเกษตร ดนในกลมจงหวดน!เปนดนทรายและดนต!น ซ�งมมากเปนอนดบหน�งของภาค พบท�อดรธานมากท�สด ลกษณะเชนน!ทาใหมการอมน!าต�าเกดภาวะขาดแคลนน!าของพชไดงาย และเส�ยงตอการเกดดนถลมในพ!นท�ลาดชน นอกจากน!ยงพบคราบเกลอบนผวดน มแนวโนมท�จะเกดการแพรกระจายมากข!น พบมากท�หนองคายและอดรธาน ดานทรพยากรน!า ในกลมจงหวดน!มพ!นท�รบประโยชนจากชลประทานนอยท�สดในภาค(รอยละ10.7) ถาไลเรยงรายจงหวดในภาคอสานท�มพ!นท�ชลประทานนอยท�สดไดแก อานาจเจรญ (อสานตอนลาง 2) หนองบวลาภ อดรธานและเลย

โดยสรปพบวาในกลมจงหวดภาคอสานตอนบน 1 ซ�งประกอบดวยจงหวด อดรธาน หนองคาย เลย บงกาฬ และหนองบวลาภ มการเปล�ยนแปลงการใชประโยชนท�ดนทางเกษตรโดยเฉพาะการเพ�มข!นของพ!นท�ปลกพชเศรษฐกจท�เชน ออย และยางพารา ดานการคาผานชายแดน โดยเฉพาะอยางย�งจงหวดอดรธาน ท�เปนศนยกลางดานคมนาคม และการคาผานชายแดน อกท !งในอดตจนถงปจจบนมความเจรญเตบโตทางดานเศรษฐกจ อตสาหกรรม การคาขาย และการทองเท�ยว อยางโดดเดน

ญ

ทางดานแนวโนมในอนาคตของสภาพภมอากาศ จากการใชแบบจาลองภมอากาศในอนาคตบงช!วาพ!นท�โดยสวนใหญของอสานจะมอณหภมท�สงข!นและมชวงเวลาท�อากาศรอนในรอบปยาวนานมากข!น แนวโนมของระยะเวลาท�มอากาศรอนในรอบปน!จะย�งยดยาวข!นเร�อยๆ ในสวนของปรมาณฝนรายปน !น พบวาปรมาณฝนรายปมแนวโนมเพ�มสงข!นโดยพ!นท�สวนใหญอาจจะมฝนเพ�มสงข!นประมาณ 10-15% ในชวงกลางศตวรรษ โดยเฉพาะในพ!นท�ตอนบนของภาค โดยสรปแลวพบวาในอนาคตอากาศจะรอนมากข!น-รอนนานข!น ขณะเดยวกน ฝนตกหนกมากข!น

เม�อพจารณายทธศาสตรพฒนาของจงหวดภาคอสานตอนบน 1 ท�ไดระบวา“จะพฒนาใหเปนศนยกลางการลงทนดานการคา เกษตรกรรม อตสาหกรรม การบรการ การทองเท�ยวของอน๓มภาคลมน!าโขงและประชาคมอาเซยน โดยการ การเพ�มศกยภาพการคาชายแดน - การยกระดบการคา ประสทธภาพการผลตทางเกษตร – การพฒนาศกยภาพการทองเท�ยวเชงนเวศ และ ฟ!นฟระบบนเวศ เรงรดบรหารจดการน!าเพ�อปองกนน!าทวม-ขาดแคลนน!า ซ�งทาใหคาดการณไดวาการเปล�ยนแปลงและเจรญเตมโตของภาคสวนตางๆ จะมเพ�มข!นอยางมาก โดยเฉพาะการขยายตวของชมชนและประชากรในเมอง จากผลการวเคราะหเบ!องตนพบวาจงหวดอดรธานมบรบทและพลวตของภาคสวนตางๆ คอนขางโดดเดนรวมถงแนวโนมท�จะมการเปล�ยนแปลงบรบทเหลาน!ภายใตการเปล�ยนแปลงดานเศรษฐกจสงคมและการเปล�ยนแปลงภมอากาศคอนขางมาก คณะวจยจงไดเลอกจงหวดอดรธานเปนพ!นท�ศกษานารอง

คณะวจยไดวเคราะหภาพองครวมของสถานการณในปจจบนและแนวโนมในอนาคตของจงหวดอดรธานพบวาพ!นท�เกษตรอาจจะไมขยายเพ�มข!นมากนกอนเน�องมาจากพ!นท�เพาะปลกมจากด แตชนดของพชท�ปลกจะมการปรบเปล�ยนไปอยางมาก อนเน�องมาจากกระแสของพชเศรษฐกจ (ยางพารา ขาวโพด) และทศทางการสงเสรมการใชพลงงานทดแทน การเกดสภาพแหงแลง และอณหภมท�สงข!นในอนาคต ทาใหความช!นในอากาศลดลง จากสาเหตของอตราการคายน!า จากพช และการระเหยของน!าหนาผวดนสงเพ�มมากข!น นาน!าจากใตผวดนข!นมาสดานบน จะทาใหเกดการแพร กระจายของดนเคม และความเขมขนของความเคมเพ�มมากข!น ภายใตเปล�ยนแปลงทางภาคเกษตรในอนาคต ภายใตการขยายตวในภาคเศรษฐกจ การคา อตสาหกรรม และกระแสของพชเศรษฐกจ ระบบเกษตรอาจปรบเปล�ยนไปเปนการปลกพชเศรษฐกจเพ�มมากข!น ขนาดของฟารมใหญข!น เกษตรกรรายยอยมแนวโนมลดลงเน�องจากการเปล�ยนมอการถอครองท�ดน รวมท !งการเคล�อนยายแรงงานไปสพ!นท�ชมชน

จากแนวโนมทศทางของการสงเสรมอตสาหกรรม การทองเท�ยว การบรการ และการคมนาคม รวมท !ง โครงการพฒนาระบบ และเสนทางคมนาคมตางๆ จะสงผลพ!นท�เพาะปลกเดมลดลง การใชประโยชนจากพ!นทชลประทานไมตรงตองตามวตถประสงคดานการเกษตร มความตองการการใชน!าเพ�มมากข!น กอใหเกดน!าเสยและการเส�อมคณภาพของแหลงน!า ทาใหเกดปญหาในการแบงปนจดสรรน!าใหกบภาคสวนตางๆ โดยเฉพาะอยางย�งในสภาพการณท�มแนวโนมของความ แหงแลงเพ�มมากข!น น!าในแหลงเกบน!าไมเพยงตอตอความตองการของชมชนเมอง นอกจากน!การพฒนาโครงสรางพ!นฐานทางดานคมนาคม อาจปดก !นหรอเบ�ยงเบนการไหลของน!าตามธรรม ชาต หรอกลายเปนทานบก !นน!า ทาใหเกดน!าทวมขง ในกรณท�มปรมาณฝนตกมากในชวงเวลาอนส !น

แนวโนมประชากรในชมชนเมองของจงหวดอดรธานจะเพ�มสงข!นมากในอนาคตอนเปนผลจากการขยายตวทางภาคเศรษฐกจการคาในระดบภาคและการคาระหวางประเทศ ชกนาใหเกดการขยายตวของภาคสวนอ�นๆ ในตวเมองอดรธาน เกดการเคล�อนยายแรงงานจากพ!นท�ใกลเคยงและในประเทศ ทาใหมความตองการใชน!าเพ�อการบรโภคอปโภคเพ�มมากข!น ทาใหมความเส�ยงตอการขาดแคลนน!าในหนาแลง สวนในหนาหนาฝนท�คาดวา

ฎ

ฝนจะตกหนกมากข!น จากการท�อยอาศยท�ขยายตว และม ส�งปลกสรางทางดานเศรษฐกจเพ�มข!น ทาใหกดขวางทางไหลของน!าตามธรรมชาต และการไหลและระบายของน!าออกจากตวเมอง เกดน!าทวมขงเปนระยะเวลานานข!น เม�อผนวกกบปรมาณขยะมลฝอยท�จะมมากข!นตามจานวนประชากร อาจสงผลใหเกดปญหาน!าเนาเสย การปนเป!อนในแหลงกกเกบน!า นาไปสปญหาสขภาพอนามยตามมา

จากสรปสถานการณขางตน ประเดนความเส�ยงสาคญท�สงผลกระทบตอภาคสวนตางๆ ในพ!นท�จงหวด/กลมจงหวดดงกลาว ท�ม�ความเก�ยวของปจจยดานภมอากาศ (Climate factor) และการพฒนาทางเศรษฐกจและสงคม (non-climate factor) คณะวจยไดวเคราะหภาพองครวมและสงเคราะหประเดนความเส�ยงและประเดนคาถามท�เก�ยวของ นาเสนอแกตวแทนภาคสวนตางๆ รวมท !งผรและนกวชาการในพ!นท�เพ�อระดมความคดเหนและพฒนาเปนกรอบโจทยวจยแยกเปนประเดนหลกๆ ไดดงน!

แผนการศกษาท� 1 : จดทาวสยทศน (Vision) : ภาพฉายอนาคตสถานการณทางเศรษฐกจและสงคมจงหวดอดรธาน

เปนการพฒนาภาพฉายอนาคต (Scenarios) ของจงหวดอดรธาน ซ�งแสดงใหเหนถงสภาพการณและบรบทของภาคสวนตางๆ ท�อาจจะเปนไปในอนาคต ภายใตทศทางแผนการพฒนาในยทธศาสตรของจงหวดและกลมจงหวด ผนวกรวมกบการเปล�ยนแปลงภมอากาศท�ไดจากการแบบจาลอง (Climate model) ซ�งกอนท�จะพฒนาภาพฉายอนาคตควรมการศกษาเพ�อพฒนาแนวทางการส�อสารท�เหมาะแนวคดดานผลกระทบ ความเปราะบาง และการปรบตวตอการเปล�ยนแปลงสภาพภมอากาศ พรอมท !งเผยแพรในเวทสารธารณะใหแกตวแทนภาคสวน และชมชนในพ!นท� ท !งน!การพฒนาภาพอนาคตอาจใชการระดมความคดเหนจากตวแทนภาคสวนตางๆ รวมกบกระบวนการ Scenario development โดยภาพอนาคตท�พฒนาข!นน!จะใชเปนกรอบรวมกน (Common scenarios) สาหรบใชในการศกษาในเชงลกท�ระบในโจทยวจยในแผนการศกษาอ�นๆ ตอไป

แผนการศกษาท� 2 : ผลกระทบของการเปล�ยนแปลงภมอากาศตอทรพยากรน/าและแนวทางการปรบตวใหสอดคลองกบการเปล�ยนแปลงในอนาคตของพ/นท�ลมน/าหวยหลวง

ลมน!าหวยหลวงเปนลมน!าขนาดใหญและสาคญมากท�สดของจงหวดอดรธาน มอางเกบน!าหวยหลวงเปนแหลงเกบกกน!าและน!าดบเพ�อการผลตประปารองรบชมชนเมองและเพ�อการเกษตรในพ!นท�ชลประทาน ในชวงเวลาท�ผานมา มการเปล�ยนแปลงรปแบบการใชประโยชนท�ดนทางเกษตร การขยายตวของชมชนเมองและภาคเศรษฐกจตางๆ ทาใหความตองการใชน!าเพ�มมากข!น กอปรกบการเปล�ยนแปลงภมอากาศท�จะสงผลตอปรมาณและรปแบบการกระจายตวของฝนและปรมาณน!าทาในลมน!า ยอมจะสงผลกระทบตอสมดลน!าและความเส�ยงตอการขาดแคลนน!าในอนาคต การวางแผนหรอทศทางการพฒนาของภาคสวนตางๆ ของจงหวด ท�เก�ยวของกบการบรหารจดการน!า ควรตองมความสอดคลองกนท !งทางดานความตองการน!า ปรมาณทา และการพฒนาแหลงน!าตนทน เพ�อการจดสรรน!าท�มอยใหท �วถงและมสมดลในอนาคตระยะยาว

2.1 การประเมนความตองการน� าในระยะยาวของภาคสวนตางๆ ในพ�นท !ลมน� าหวยหลวง และความตองการน� าของผใชน� าในภาคสวนตางๆ จากอางเกบน� าหวยหลวง

การศกษาน!เพ�อตองการทราบปรมาณน!าท�ตองการใชน!าจากพ!นท�สองสวนหลกคอ ภาคสวนท�อยในพ!นท�ตอนบนเหนออางเกบน!าหวยหลวง ซ�งเปนแหลงน!าตนทนของอางเกบน!าหวยหลวง และอกสวนหน�งคอภาคสวนท�

ฏ

ใชน!าจากอางเกบนาหวยหลวง ซ�งมภาคสวนหลกท�เก�ยวของตางๆ ไดแก ภาคการเกษตร ภาคครวเรอน และภาคเศรษฐกจตางๆ (ทองเท�ยว บรการ อตสาหกรรม) ความตองการน!าในภาคเกษตรข!นอยกบความตองการของพชท�ปลก การประมง และเล!ยงสตวท�อยในพ!นท�

2.2 การศกษาการเปล !ยนแปลงปรมาณน�าทาและสมดลน� าในพ�นท !ลมน� าหวยหลวง และประเมนความเส !ยงของภาคสวนตางๆ และพ�นท !ภายใตการเปล !ยนแปลงดานเศรษฐกจสงคม และการเปล !ยนแปลงภมอากาศ

การศกษาน!เพ�อประเมนการเปล�ยนแปลงปรมาณน!าทาในพ!นท�ลมน!าหวยหลวง อนเกดจากเปล�ยนแปลงการใชประโยชนท�ดน การขยายตวของชมชนและภาคสวนเศรษฐกจตางๆ ในพ!นท�ตอนบนของอางเกบน!าหวยหลวง รวมท !งจากอทธพลของการเปล�ยนแปลงภมอากาศ เพ�อประมาณการปรมาณน!าท�จะไหลเขาอางเกบน!าหวยหลวง และประเมนความเส�ยงตอการขาดแคลนน!าของภาคสวนตางๆ

2.3 การประเมนความเหมาะสมของแนวทางการจดการปญหาภยแลงในปจจบน ภายใตเง !อนไขการเปล !ยนแปลงน� าในอนาคต

การศกษาน!เพ�อประเมนความเหมาะสมของแนวทางการจดการปญหาภยแลงในปจจบนภายใตเง�อนไขการเปล�ยนแปลงบรบทดานเศรษฐกจสงคมและการเปล�ยนแปลงภมอากาศในอนาคต โดยพจารณาเนนความเปนไปได คงทน และย �งยน (robustness) ของแนวทางหรอแผนการจดการท�มอยแลวกบรปแบบของความเส�ยงของภาคสวนตอการใชน!าท�อาจเปล�ยนไป โดยทาการประเมนศกยภาพท�เปนอยในปจจบน ชองวาง จดออน ขอจากดของแผน/ยทธศาสตรท�เก�ยวของกบการบรหารจดการน!าของจงหวดและ/หรอภาคสวน รวมถงขอกฎหมาย/นโยบายของภาครฐท�สงผลตอการบรหารจดการน!าในพ!นท� ท !งในระยะส !นและระยะยาวภายใตภาพฉายอนาคตของรปแบบการใชน!าตางๆ กน

2.4 การวเคราะหทางเลอกในการจดหา จดสรรน� าท !เหมาะสมภายใตเง !อนไขการเปล !ยนแปลงน� าในอนาคต

การศกษาน!เพ�อจดทาขอเสนอทางเลอกในการจดหาและจดสรรน!าท�สอดคลองกบสถานการณการเปล�ยนแปลงดานเศรษฐกจสงคมโดยเฉพาะรปแบบการใชน!าท�เปล�ยนไป (demand) และภมอากาศในอนาคตท�สงผลตอปรมาณน!าตนทน (supply) ซ�งจะทาใหรปแบบความเส�ยงของการใชน!าของภาคสวนตางๆ ท�เปล�ยนไป ท !งน! แนวทางหรอทางเลอกดงกลาวเพ�อสนองความตองการน!าของภาคสวนและพ!นท�ตางๆ ในลมน!าหวยหลวงโดยเฉพาะในชวงฤดแลง ทางเลอกท�ไดอาจเก�ยวของกบการพฒนาปรบปรงแหลงกกเกบน!า การพฒนาระบบนเวศตนน!า การปรบเปล�ยนรปแบบและ/หรอขอบเขตของการใชประโยชนท�ดน (Zoning) มาตรการตางๆ ท�นาไปสการใชน!าในภาคประชาชนและภาคเศรษฐกจท�มประสทธภาพเพ�มมากข!น หรอบรณาการแนวทางตางๆ เหลาน!เขาดวยกน

แผนการศกษาท� 3 : ผลกระทบของการเปล !ยนแปลงภมอากาศตอภาคสวนการเกษตรและแนวทางการปรบตวใหสอดคลองกบการเปล !ยนแปลงในอนาคต

พ!นท�สวนใหญของจงหวดอดรธานประมาณรอยละ 67 ถกใชประโยชนเพ�อเกษตรกรรม โดยสวนใหญเปนพ!นท�ปลกขาว ออย มนสาปะหลง ยางพารา และขาวโพดเล!ยงสตว ซ�งในปจจบนภาคสวนเกษตรในจงหวดอดร

ฐ

เผชญความเส�ยงกบการขาดแคลนทรพยากรน!าในฤดแลง ปญหาสภาพดนเคมประกอบกบดนขาดความอดมสมบรณในบางพ!นท� ในอนาคตภาคการเกษตรจะมการขยายตวของพ!นท�เพาะปลกเพ�มข!น จะตองใชน!าจานวนมากเพ�มข!น การเปล�ยนแปลงระบบเกษตรและรปแบบการใชท�ดนเพ�อการเกษตรน! จะสงผลใหการใชน!าในแตละฤดกาลเปล�ยนไป และเม�อพจารณาประกอบกบการเปล�ยนแปลงภมอากาศซ�งมแนวโนมท�ภาคอสานตอนบนจะมฤดแลงท�รอนข!นและยาวนานมากข!น ความเส�ยงของภาคสวนเกษตรจากการขาดแคลนน!าอาจจะมแนวโนมเปนปญหาท�รนแรงมากข!นในอนาคต

3.1 การประเมนพ�นท !เพาะปลกพชเศรษฐกจหลกในอนาคตของจงหวดอดรธาน และ/ หรอ ลมน� าหวยหลวง

การศกษาน!เพ�อคาดการณการเปล�ยนแปลงใชประโยชนท�ดนทางเกษตร โดยเฉพาะพ!นท�เพาะปลกพชเศรษฐกจของจงหวดอดรธาน ภายใตภาพฉายอนาคตของทศทางและเปาหมายการพฒนาดานการเกษตรรปแบบตางๆ แลวใชการประเมนความเหมาะสมการใชประโยชนท�ดน (Land suitability assessment) รวมกบเทคนคทางดาน spatial analysis ท�สามารถระบตาแหนงและพ!นท�ท�เหมาะสมของพชเศรษฐกจตางๆ ตามความสาคญ/ทศทางการพฒนาดานการเกษตร เพ�อสรางแผนท�การใชประโยชนท�ดนของภาพฉายอนาคตในรปแบบตางๆ

3.2. การประเมนความตองการน� ารายฤดกาลของภาคการเกษตร

การศกษาน!เพ�อประเมนความตองการน!าของภาคสวนการเกษตรรวมท !งวธการใชและจดการน!าในแปลง/ในฟารม ท�ข !นอยกบประเภทของพชท�เพาะปลกและการใชประโยชนท�ดนทางเกษตรดานอ�นๆ ในพ!นท� ท�เปนอยในปจจบน และท�อาจจะเปล�ยนแปลงไปภายใตภาพฉายอนาคตของรปแบบการเพาะปลกพชเศรษฐกจหลกตางๆ (โจทยวจยหวขอท� 1 ขางตน) โดยสามารถนาผลการศกษาท�ไดไปใชประกอบในโจทยวจยหวขอท� 2 ของแผนการศกษาท� 1 ขางตน เพ�อศกษาผลกระทบของการเปล�ยนแปลงภมอากาศตอทรพยากรน!าและแนวทางการปรบตวใหสอดคลองกบการเปล�ยนแปลงในอนาคต

3.3 การประเมนผลกระทบของการใชประโยชนท !ดนทางเกษตรและการเปล !ยนแปลงภมอากาศตอการแพรกระจายดนเคมในอนาคต

การศกษาน!เพ�อวเคราะหและคาดการณพ!นท�แพรกระจายดนเคม โดยพจารณาจากปจจยตางๆ เชน การใชประโยชนท�ดนทางเกษตร การใชและการจดการน!าในแปลง/ในฟารม สภาพปจจยทางภมอากาศ (เชน ปรมาณฝน ความช!นในอากาศ ลม อณหภม) สภาพภมประเทศ สภาพภมสณฐานทางธรณวทยา (Geomorphology) แหลงน!าและปรมาณน!าใตดน และตาแหนงบรเวณของแหลงกกเกบน!าบนผวดน โดยอาศยขอมลภมสารสนเทศรวมกบการวเคราะหเชงพ!นท� (Spatial analysis) และองคความรผเช�ยวชาญท�เก�ยวของ (Expert opinion) ผลลพธท�ไดคอแผนท�การแพรกระจายดนเคมในปจจบน และในอนาคตภายใตภาพฉายอนาคตรปแบบการใชท�ดนเพาะปลกพชเศรษฐกจตางๆ และการเปล�ยนแปลงภมอากาศ

3.4 การประเมนผลกระทบและความเส !ยงของผลตภาพทางเกษตรตอการเปล !ยนแปลงภมอากาศในอนาคต

การศกษาน!เพ�อวเคราะหผลกระทบของการเปล�ยนแปลงภมอากาศในอนาคตตอผลผลตของระบบการเพาะปลกพชภายใตภาพฉายอนาคตรปแบบตางๆ โดยพจารณาจากปรมาณ และความผนผวนของผลผลต และ

ฑ

ประเมนความเส�ยงของพชเศรษฐกจหลกชนดตางๆ ในพ!นท�ศกษา ซ�งจะประเมนจากผลการศกษาท�ไดรบจากโจทยวจยขอท� 1 และขอท� 2 โดยอาจใชแบบจาลองการผลตพช (Crop model) รวมกบขอมลปจจยและสภาพแวดลอมการผลตท�เก�ยวของตางๆ เพ�อประเมนผลผลตพชภายใตรปแบบการใชประโยชนท�ดนในปจจบน และภายใตภาพฉายอนาคตท�ควบรวมการจดรปแบบความเหมาะสมการใชประโยชนท�ดน (Zoning) การเปล�ยนแปลงทางเศรษฐกจสงคม และการเปล�ยนแปลงภมอากาศรปแบบตางๆ รวมท !งการแพรกระจายดนเคม เพ�อวเคราะหความผนผวนของผลผลตพชชนดตางๆ ในพ!นท�ตางๆ เพ�อประเมนความเส�ยงของพชเศรษฐกจภายใตภาพอนาคตรปแบบตางๆ ในมตของผลผลต/รายไดระดบครวเรอน และผลตภณฑมวลรวมของจงหวด

3.5 การประเมนความเหมาะสมแนวทางการบรหารจดการความเส !ยงของภาคสวนเกษตรใตสถานการณอนาคต

การศกษาน!เพ�อทบทวนแนวทางการบรหารจดการความเส�ยงของภาคสวนเกษตร ท�มอยท !งในระดบจงหวด และนโยบายในระดบประเทศ โดยพจารณาเนนความเปนไปได คงทน และย �งยน (robustness) ของแผนงานตางๆ เหลาน !น และประเมนความเหมาะสม ชองวาง จดออน ขอจากดของแนวทางเหลาน !นในปจจบน และภายใตรปแบบการใชประโยชนท�ดนและปจจยแวดลอมทางเกษตรภายใตภาพฉายอนาคตรปแบบการเพาะปลกพชเศรษฐกจตางๆ ท !งน!อาจควบรวมขอเสนอแนะแผนการบรหาร จดการน!าท�ไดจากการแผนศกษาหวขอท� 2 มารวมในศกษาวเคราะหดวย

3.6 ขอเสนอแนะยทธศาสตรดานการเกษตรเพ !อการปรบตวตอการเปล !ยนภมอากาศ เปนการประเมนแนวทางการปรบตวโดยกาหนดยทธศาสตรการเกษตรในพ!นท�ศกษาท�สามารถใชได

อยางย �งยน (robust) ตอสถานการณในอนาคต และกาหนดแนวทางการขบเคล�อนยทธศาสตรท�สอดคลองกบสถานการณในอนาคต ท !งน!การศกษาจะตองพจารณาถงความเปนไปไดของแนวทางเหลาน !นท !งในดานเทคนค และดานเศรษฐศาสตร ตลอดจนเสนอเง�อนไขท�เอ!อใหการดาเนนการตางๆ เกดข!นได และปจจยท�ทาใหการดาเนนการขบเคล�อนยทธศาสตรน !นประสบความสาเรจ

แผนการศกษาท� 4 : การศกษาผลกระทบของการเปล !ยนแปลงภมอากาศตอชมชนเมองและแนวทางการปรบตวใหสอดคลองกบการเปล !ยนแปลงในอนาคต

เขตเทศบาลนครอดรธานเปนพ!นท�ท�มความเส�ยงตอน!าทวม ซ�งโดยสวนใหญจะเปนปญหาน!าทวมขงเน�องจากฝนตกหนกในเขตเมองและชมชนพ!นท�รอบเมองอดรธานในเขตท�ลม และสถานการณระดบน!าและปรมาณน!าทาท�เช�อมโยงกบลมน!าหวยหลวง ดงเชนกรณเหตการณน!าทวมใหญท�เกดข!นเม�อป 2543, 2544, 2552 และ 2554 ในเขตเทศบาลนครอดรธาน ซ�งเปนเขตพ!นท�เศรษฐกจและท�อยอาศยหนาแนน จงเกดความเสยหายเปนมลคาสง การเปล�ยนแปลงเชงเศรษฐกจและสงคมท�ดาเนนอยในปจจบนซ�งคาดวาจะดาเนนสบเน�องตอไปในอนาคตตามเปาวส ยทศนของกลมจงหวดยทธศาสตรอสานตอนบน 1 ท�มงจะเปนศนยกลางการลงทนดานการคา เกษตรกรรม อตสาหกรรม การบรการ การทองเท�ยวของอนภาคลมน!าโขงและประชาคมอาเซยน จะทาใหการเตบโตของเมองอดรธานเปนไปอยางรวดเรวตามกระแสการพฒนาท�เขามา ซ�งจะผลกดนใหเกดการเปล�ยนแปลงการใชประโยชนท�ดนในเขตเมอง ซ�งจะสงผลใหชมชน ถนนและส�งปลกสรางมจานวนเพ�มข!น ทาใหพ!นท�รบน!าตามธรรมชาตลดลง เม�อเวลาฝนตกหนกทาใหเกดปญหากบการระบายน!าและเกดปญหาน!าทวมขงตามมาในท�สด รวมท !งชมชนเกษตรกรรมท�อยรอบเมอง ซ�งเปนพ!นท�ลมต�าเชนเดยวกน และตองเปนพ!นท�รองรบน!าท�ระบายออก

ฒ

จากเมองดวย การเปล�ยนแปลงในทศทางดงกลาวอาจทาใหตวเมองอดรธานและชมชนเกษตรกรรมท�อยรอบเมองมความเส�ยงตอภาวะน!าทวมสงข!น ท !งน!จากการคาดการณการเปล�ยนแปลงภมอากาศในอนาคตพบวาภาคอสานตอนบนมแนวโนมท�จะมปรมาณฝนสงข!น ซ�งจะสงผลใหความเส�ยงตอภาวะน!าทวมเพ�มสงข!นอก การวางยทธศาสตรดานผงเมองโดยกาหนดรปแบบการใชประโยชนท�ดนท�เหมาะสมและสอดคลองกบการเปล�ยนแปลงภมอากาศในอนาคตจะชวยลดการเปดรบตอภาวะเส�ยงน!าทวมของชมชนลงได และการวางแผนดานระบบสาธารณปโภค โดยเฉพาะการระบายน!าท�คานงถงภาพรวมของท !งพ!นท�เมองและพ!นท�โดยรอบกจะชวยลดความเส�ยงของพ!นท�เมองอดรธานและชมชนโดยรอบท�จะตกอยภายใตภาวะน!าทวมลงได

4.1 การประเมนความเส !ยงน� าทวมของชมชนเมองอดรธาน

การศกษาน!เพ�อประเมนระดบน!าทวมขงในพ!นท�ชมชนเมอง ท�สวนหน�งข!นกบปรมาณน!าทาท�มอยในพ!นท� และปรมาณน!าทาท�ไดรบจากพ!นท�รอบขาง ซ�งเปนผลมาจากปรมาณฝน รปแบบการกระจายของฝนในลมน!าท�มความสมพนธกบสภาพการใชประโยชนท�ดนในพ!นท�เหลาน !น ปจจยเส�ยงสวนหน�งมาจากความสามารถในการไหลผานของน!าออกจากพ!นท�ชมชนเมอง ซ�งข!นอยกบสภาพสภาพผงเมอง ส�งปลกสราง โครงสรางเสนทางคมนาคม และสภาพท�อยอาศย โดยจดทาแผนท�น!าทวม (Flood map) ของพ!นท�ชมชนเมอง เพ�อระบถงพ!นท�และระดบความเส�ยง รวมถงการประเมนปรมาณน!าทาและน!าผวดนสะสมจากพ!นท�ลมน!ายอยท�เปนพ!นท�ตนน!าของลมน!าหวยหลวงและประเมนความเรวและระยะเวลาการเคล�อนตวของมวลน!าถงตวเมอง รวมถงระดบน!าทวมขงภายใตปรมาณและความรนแรงของฝนท�เปล�ยนไปในอนาคต และผลกระทบท�ตามมา

4.2 การทบทวนแนวทางและประสทธภาพการจดการน� าทวมชมชนเมองของจงหวดอดรธาน

ทบทวนแนวทางการจดการน!าทวมรวมถงโครงสรางสาหรบจดการปญหาน!าทวมในปจจบน และประเมนประสทธภาพของแนวทางและโครงสรางเหลาน !น โดยพจารณาถงความคงทน และย �งยนของแนวทางหรอแผนการจดการเหลาน !นภายใตภาพฉายอนาคตของการเตบโตเมอง (การใชประโยชนท�ดนและส�งปลกสราง แผนพฒนาเมองฯ)

4.3 ขอเสนอแนะการจดวางผงเมองและแผนพฒนาสาธารณปโภคของเมองอดรธาน

จดทาขอเสนอแนะดานการใชท�ดนและแผนพฒนาสาธารณปโภคของพ!นท�เมองและพ!นท�โดยรอบท�มความสอดคลองกบบรบทในอนาคต รวมถงแผนการกอสรางโครงสรางพ!นท�ฐานเพ�อใหชมชนเมองมความสามารถในการยดหยนปรบตว (resilience) หรอลดความเส�ยงตอปญหาหรอสถานการณน!าทวมในอนาคตได

1

บทท 1

บทนา

1.1 ทมาและความสาคญ

ในอดตทผานมาประเทศไทยไดเผชญกบความเสยงและภาวะวกฤตในรปแบบตางๆ ซงบางเรองสามารถ

คาดการณไดและเตรยมการรบมอไวแลว แตหลายครงไมสามารถคาดเดาหรอไมคาดคดวาจะเกดขน ทงนเกดจาก

หลายปจจยหลายมตและเกยวของกบหลายภาคสวนซงมปฏสมพนธเชอมโยงเปนระบบทซบซอน กอปรกบมความ

ไมแนนอนและผนแปรอยตลอดเวลา สวนหนงของความเสยงเหลานมความเกยวของกบการเปลยนแปลงสภาพ

ภมอากาศหรอสภาวะโลกรอน และในหลายโอกาสถกนามาเปนเหตปจจยหลกและนาไปสการวางแผนการปรบตว

ปองกน หรอรบมอ ทไมไดควบรวมมตดานอนไว อกทงเปนการมองปญหาในกรอบเวลาของปจจบนหรออนาคตใน

ระยะสน ทงนสวนหนงมาจากการศกษาดาน ผลกระทบ ความลอแหลมและการปรบตวสาหรบในประเทศไทยนนยง

มอยอยางจากด โดยเฉพาะความรเรองการปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศในประเทศไทยนนยงมอยนอย

และมขอจากดในกรอบการพจารณาอยมาก ทงน เหนไดจากการศกษาเรองผลกระทบและการปรบตวตอการ

เปลยนแปลงภมอากาศในระยะทผานมาซงมกดาเนนการโดยเนนศกษาแตเพยงรายภาคสวน และพจารณาถงการ

ปรบตวโดยการมองจากมมมองของนกวจยในสาขาใดสาขาหนง (single discipline study) ซงมกจะเปนมมมองของ

นกวทยาศาสตรกายภาพเปนหลก นอกจากนน ขอจากดในดานการศกษาวจยถงการปรบตวตอการเปลยนแปลง

ภมอากาศอกประการหนงคอ ในปจจบนนยงมนกวจยทสนใจศกษาประเดนนนอยมากและสวนหนงกยงขาดความ

เขาใจทถกตองและเหมาะสมตอประเดนการปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศ ซงเหนไดจากในรายงานการ

สงเคราะหและประมวลสถานภาพองคความรดานการเปลยนแปลงภมอากาศของไทย ครงท 1 (อานนท สนทวงศ

ณ อยธยา และอานาจ ชดไธสง, 2554) ทไดพยายามทาการประมวลสถานภาพและสงเคราะหองคความรใน

ประเดนดงกลาวเทาทมอยซงนบวานอยมากและยงเปนองคความรทยงไมสมบรณ ซงอาจกลาวไดวาขอจากดดาน

องคความรนนาไปสขอจากดในการวางนโยบายและยทธศาสตรระดบชาตในการทจะกลาวถงและนาเสนอประเดน

การเปลยนแปลงภมอากาศและการปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศอยางเปนรปธรรม อกทงยงไมมการควบ

รวมประเดนดานการปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศลงในแผนงานของกระทรวง และ/หรอ แผนพฒนา

จงหวดหรอแผนพฒนาชมชนอยางเปนรปธรรม

การศกษาวจยดานการปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศทจะนาไปสการวางนโยบายและการนาใช

ปฏบตไดอยางเปนรปธรรมจะตองมความชดเจนในการมองประเดนการเปลยนแปลงภมอากาศ โดยสามารถ

เชอมโยงสถานการณอนาคตในประเดนของความเสยงจากสภาพอากาศในอนาคตกบบรบทของพนทในปจจบน

และอนาคตจากมมมองของนกวจยหลายสาขา (multi-disciplines study) และวเคราะหหาแนวทางการพฒนา และ/

หรอยทธศาสตรทเหมาะสมภายใตพลวตของระบบเศรษฐกจสงคม โดยคานงถงความไมแนนอนของอนาคต และ

เสนอแนวทางตดสนในลกษณะทเปนการตดสนใจทสามารถรบมอกบการเปลยนแปลงในอนาคต (robust decision

making) ทงนแนวทางการพฒนา และ/หรอ ยทธศาสตรทเหมาะสมควรทจะตงเปาหมายในการสรางความเขมแขง

(resilience) ของสงคมและระบบเศรษฐกจประกอบกบการสรางความทนทาน (robustness) ของแผนพฒนาตางๆ

ในปจจบนตอการเปลยนแปลงในอนาคตหลายรปแบบโดยเฉพาะอยางยงการเปลยนแปลงภมอากาศ (Burton et al,

2009) นอกจากน น กรอบการวเคราะหวจยจะตองรวมถงการสรางความเขาใจถงเงอนไขตางๆ ททาใหเกด

ดาเนนการตามแนวทางนนๆ ได (enabling factor) อกทงเงอนไขททาใหการดาเนนการปรบตวนนๆ ประสบ

2

ผลสาเรจและยงยน (critical success factor) รวมทงการจดตงกระบวนการเพอใหไดมาซงขอเสนอแนะเชงนโยบาย

เหลานน ตลอดจนกระบวนการทจะควบรวมการเปลยนแปลงภมอากาศเขากบการวางแผนในระดบตางๆ

โดยเฉพาะแผนพฒนา (Huq and Reid, 2009) เพอทจะนาไปสการทบทวนและปรบปรงยทธศาสตรและนโยบายท

ไดจดตงขนนในภายหลง อกทงขยายผลไปยงการวางแผนระยะยาวในพนทอนๆ

จากประเดนและขอจากดขางตน นาไปสดาเนนการศกษาวจย เรอง “การประเมนและวเคราะหแนวโนม

ความเสยงของพนทศกษานารองในบรบทของจงหวดตอสภาพอากาศแปรปรวนและการเปลยนแปลงภมอากาศ

เพอจดทากรอบการศกษาดานการปรบตวตอภมอากาศแบบบรณาการเชงพนทแบบองครวม” ซงมวตถประสงค

เพอคดเลอกพนทศกษานารองในระดบจงหวดหรอกลมจงหวดทมศกยภาพเพอพฒนากรอบโจทยการศกษาวจย

ดานการปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศทมการมองภาพบรบทเชงพนทแบบองครวม เปนการสนบสนนการ

ศกษาวจยลกษณะหลากหลายสาขาวชา (multi-disciplinary) อนจะชวยพฒนานกวจยรนใหมในสาขาวชาตางๆ

สรางองคความร และเสรมสรางความเขาใจและความตระหนกของฝายวางแผนนาไปสการควบรวมแนวคดนเขาส

การปรบปรงและจดทาแผนพฒนาจงหวด/ยทธศาสตรกลมจงหวดทมความคงทนและยงยนภายใตบรบทการ

เปลยนแปลงดานภมอากาศและเศรษฐกจสงคมในอนาคตระยะยาว

1.2 วตถประสงค

1. เพอคดเลอกพนทศกษานารองในระดบจงหวดหรอกลมจงหวดทมความเสยงสมพนธกบการการ

เปดรบเปลยนแปลงและแปรปรวนภมอากาศทชดเจน

2. วเคราะหประเดนและแนวโนมความเสยงและของภาคสวนตางๆ และผลสบเนองจากปฏสมพนธ

ระหวางภาคสวนเหลาน นของพนทนารอง ภายใตการเปลยนแปลงภมอากาศควบรวมกบทศ

ทางการพฒนาเศรษฐกจสงคมในอนาคต

3. เพอจดทากรอบการศกษาดานการปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศของพนทศกษานารอง

โดยวางกรอบการวเคราะหแบบองครวม และกาหนดโจทยวจยยอย เพอสนบสนนการจดทาแผน

ยทธศาสตรการพฒนาและการปรบตวของจงหวดและ/หรอยทธศาสตรกลมจงหวด ใหสอดคลองกบ

การเปลยนแปลงในอนาคต

1.3 ผลทจะไดรบจากการศกษาในครงน

1. ผลการประเมนและวเคราะหภาพสถานการณความเสยงปจจบนของพนทศกษานารองภายใต

สภาพอากาศและพลวตทางดานเศรษฐกจและสงคมปจจบนและแนวโนมการเปลยนแปลงบรบท

ของความเสยงของภาคสวนตางๆ จากปจจยสาคญทอาจเปลยนแปลงไปในอนาคต เพอใชจดทา

กรอบและชดโครงการในพนทเปาหมายศกษานารอง

2. กรอบการศกษาและชดโจทยวจยสาหรบพนทเปาหมายในการศกษานารอง และหนวยงาน/องคกร/

นกวจยทมความสนใจจะมารวมดาเนนการศกษาในแตละรายสาขา/ภาคสวนในเบองตน

3. เกดความตระหนกแกนกวจย ภาคประชาสงคมและภาคนโยบายทมความสนใจตอประเดนโจทย

วจย เพอนาไปสการจดตงเครอขายวจยในพนทศกษานารอง

3

บทท 2

กรอบการดาเนนงาน

2.1 กรอบแนวคด

การพจารณาถงการปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศในพนทขนาดใหญพนทใดพนทหนง เชน

จงหวด หรอ กลมจงหวด หรอลมนา จะตองคานงถงความเปนระบบทซบซอน (complex system) อนประกอบดวย

หลายภาคสวนซงมปฏสมพนธและความเชอมโยงระหวางกน ภาคสวนเหลานมพลวตทแตกตางกนและตกอยใต

ความเสยงจากการเปลยนแปลงภมอากาศแตกตางกน การดาเนนการใดๆ ของภาคสวนใดหรอกลมสงคมใดๆ อาจ

สงผลถงภาคสวนอนๆ ได ดงน น การศกษาดานการปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศจงควรทจะตอง

ดาเนนการศกษาในลกษณะ holistic approach – integrated study (Chinvanno, 2012) นอกจากนเมอพจารณา

ถงอนาคตในระยะยาวแลวพลวตและความเสยงทจะเปลยนแปลงในนนมไดเกดขนจากการเปลยนแปลงภมอากาศ

เพยงอยางเดยว หากแตมอกหลายปจจยทรวมผลกดนใหเกดสภาพการณและการเปลยนแปลงนนขนมา

การศกษาการปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศเชงพนทนตงอยบนสมมตฐานทวา ภาคสวนและ

พนทตางๆ นนตกอยใตความเสยงจากสภาพอากาศแปรปรวนในปจจบน และบางภาคสวนกมการดาเนนการหรอม

แผนทจะดาเนนการเพอรบมอกบความเสยงนนๆ อยบางแลว แตการเปลยนแปลงภมอากาศและการเปลยนแปลง

เชงเศรษฐกจและสงคมทอาจจะเกดขนในอนาคตจะมผลทาใหความเสยงนนเปลยนระดบความรนแรงหรอเปลยน

รปแบบไปจากเดม นอกจากนน แนวทางดาเนนการเพอรบมอกบความเสยงทดาเนนการอยในปจจบนนน อาจจะ

ไมใชแนวทางทเหมาะสมหรอไมสามารถบรรลเปาหมายในอนาคต หรอชกนาสงคมไปสความเสยงใหมภายใต

บรบทของสงคมทเปลยนไป การศกษานจงมงเนนไปทการทาความเขาใจกบความเสยงและพลวตของความเสยง

ตอสภาพอากาศและพยายามหาแนวทางการปรบตวทมสามารถเชอมโยงบรบทของปจจบนเขากบสภาพอนาคต

โดยจบประเดนทการปรบทศทางการพฒนาหรอการปรบแนวทางการขบเคลอนยทธศาสตรการพฒนาใหสอดคลอง

กบแนวโนมการเปลยนแปลงในอนาคต หรอการหาแนวทางใหมๆ เพอบรหารจดการความเสยงใหมประสทธภาพ

มากขน ทงนการปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศนจะเนนถง resilience ของภาคสวนและพนท อกทง

robustness ของแผนพฒนาดานตางๆ ทดาเนนการอยในปจจบน (ทจะเรมดาเนนการ) ดงสรปตามแผนภมและ

ตวอยางในภาพท 2.1 และ 2.2

4

ภาพท 2.1 กรอบแนวคดดานการศกษาถงการปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศเชงพนทแบบองครวม

(ปรบปรงจาก Chinvanno ,2012)

ภาพท 2.2 ตวอยางการมองภาพองครวมของสงคมดวยความเสยงในอนาคต

(SEA START RC and WWF, 2008; Chinvanno, 2012)

5

แนวทางในการวเคราะหลกษณะนนามาซงการตงโจทยวจยในพนทซงมเปาหมายการวางยทธศาสตร

การปรบตวเชงพนท โดยคานงถงสงคมในลกษณะทเปน complex system ซงตวอยางทไดยกมานเปนเพยง

ตวอยางพอใหเหนถงแนวทางในการศกษาเพอใหไดมาซงยทธศาสตรการปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศ

ของจงหวด และขอเสนอแนะการปรบตวในประเดนทสาคญของภาคสวนสาคญ และพนทตางๆ ในพนทศกษา

ภายใตสภาพเศรษฐกจและสงคมในอนาคตซงควรจะตองพจารณาแนวโนมการเปลยนแปลงในหลายทศทางทอาจ

เปนไปได (Multiple Scenarios Planning) (ศภกร และ นนทยา, 2554) โดยมเปาหมายทจะบงชถงการดาเนนการ

ปรบตวในระดบตางๆ เชน ภาคสวน จงหวด และชมชน เพอใหเกดการดาเนนการปรบตวตอการเปลยนแปลง

ภมอากาศอยางเปนรปธรรมตอไปในอนาคตโดยการควบรวมประเดนขอเสนอแนะจากงานวจยเขาสกระบวนการ

วางแผนระดบตางๆ

นอกจากการสรางองคความรและกรอบการศกษาดานการปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศขนใหม

แลว กระบวนการศกษานยงจะชวยเสรมสรางความเขาใจของฝายวางแผนตลอดจนนกวจยในสาขาวชาตางๆ ตอ

ประเดนการปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศในบรบทของการพฒนา ซงเปนการศกษาในลกษณะหลายแขนง

วชา (multidisciplinary research) โดยนกวจยในแตละสาขานนตองเขาใจภาพรวม และองคความรทไดจาก

การศกษาในแตละประเดนยอยนน จะถกนามาสงเคราะห (synthesis) เพอใหเกดองคความรทจะนาไปสการสราง

ความตระหนก และสามารถนาไปบรณาการ (integrate) กบแผนงาน/ควบรวมเขากบแผนพฒนาได อกทงยงจะม

ผลในการสรางความตระหนกใหแกชมชนและสงคมในพนทศกษาใหเขาใจถงความเสยงจากการเปลยนแปลง

ภมอากาศในบรบทของพนทดวย

จากประเดนทกลาวมาขางตน การพจารณาการปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศเชงพนทแบบองค

รวมจงเปนเรองนาสนใจทจะพฒนาขนเปนโจทยวจย และงานวจยตอไป โดยจดตงโครงการศกษานารองขนเพอ

เปนแกนในการระดมนกวจยจากหลายสาขาและหนวยงานปฏบตตลอดจนภาคประชาชน โดยมเปาหมายใหเปน

ตวอยางเพอใหเกดความร ความเขาใจกรอบความคดการศกษาดงกลาว และเปนแกนกลางในการแลกเปลยน

เรยนร ระหวางนกวจยระหวางสาขาความร ตางๆ ภาคนโยบาย และภาคประชาสงคม ซงจะนาไปส การปรบ

กระบวนทศนในการพจารณาการวางแผนการปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศในอนาคตตอไป ทงนผลจาก

การวจยจะไดเปนขอเสนอแนะเชงนโยบายและยทธศาสตร และสามารถสงผานใหกบหนวยงานในระดบนโยบาย

(ทงในระดบทองถน และระดบประเทศ) ทมบทบาทในการจดทานโยบายหรอยทธศาสตรไดดาเนนการจดทา

นโยบายดานการปรบตวตางๆ ตอการเปลยนแปลงภมอากาศในบรบททเหมาะสมและสนบสนนยทธศาสตรการ

พฒนาระยะยาว รวมถงการสนบสนนกลไกการปรบตวหรอการจดการความเสยงจากสภาพอากาศทมความ

แปรปรวน อกทงการทาใหเกดกระบวนการในชมชนเพอสนบสนนการวางแผนทนาไปสการดาเนนการในพนท ซงม

เปาหมายใหชมชน และ/หรอพนทมขดความสามารถสงขนในการตานรบความเสยงในรปแบบทหลากหลาย รวมไป

ถงแผนงานหรอยทธศาสตรทเกดขนในระดบตางๆ (ชมชน/ทองถน ลมนา /จงหวด จนถงระดบกระทรวง/ระดบชาต)

จะตองมความสอดคลอง หรอสอดรบกน

นอกจากน ผลจากการจดประชมระดมความคดเหน “การพฒนาโจทยและกรอบวจยยทธศาสตรการ

ปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศเชงพนทแบบองครวม” ซงไดรบการสนบสนนจากสานกงานกองทนสนบสนน

การวจย (สกว.) เมอวนท 14 กนยายน 2555 ณ โรงแรมเจาพระยาปารค ซงมตวแทนทงจากภาคสวนนโยบาย

ภาคประชาสงคม และนกวจยหลายสาขา ไดรวมใหความคดเหน รวมถงสนบสนนการดาเนนงานการศกษาวจย

ตามกรอบแนวคดดานการศกษาถงการปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศเชงพนทแบบองครวมดงกลาวขางตน

6

ทงน ผแทนจากสานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต และ รองผวาราชการจงหวด

สงขลา ไดสนบสนนการดาเนนงานลกษณะดงกลาวและเสนอแนะใหคดเลอกพนทศกษาเปาหมายนารองเปนพนท

ระดบจงหวดหรอกลมจงหวด เนองจากมขอบเขตพนทและกรอบนโยบายทจะนาผลการศกษาไปปฏบตทชดเจน ซง

จะทาใหการวจยเกดผลในทางปฏบตไดอยางเปนรปธรรม

2.2 ขอบเขตการดาเนนงาน

จากขอคดเหนรวมกนในเวทการประชมระดมความคดเหนในกลมนกวชาการและนกปฏบตทางดานการ

ปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศ ทมงเนนความสาคญไปทการพยายามผนวกรวมแนวคดการปรบตวตอการ

เปลยนแปลงภมอากาศเชงพนทแบบองครวมนเขาไปในยทธศาสตรหรอแผนพฒนาในพนทบรหารจดการระดบ

จงหวด ดงนนจากวตถประสงคขอแรกและขอทสองทตองการคดเลอกพนทศกษานารองในระดบจงหวดหรอกลม

จงหวดทมความเสยงของหลายภาคสวนทสมพนธกบการการเปดรบเปลยนแปลงและแปรปรวนภมอากาศทชดเจน

นาไปสการกาหนดเกณฑในการคดเลอกพนทศกษานารองทเหมาะสมดงน

1. เปนพนททมความหลากหลายของภาคสวน และมลกษณะทางภมสงคมทเผชญหรอเปดรบความเสยงท

มความแตกตางกน โดยทความเสยงนนมความเชอมโยงกบตวแปรทางภมอากาศอยางชดเจน หรอ

สามารถเชอมโยงกบแปรทางภมอากาศได

2. ภาคสวนตางๆ และพนทศกษานนมความสมพนธกนอยางชดเจนในดานการเปลยนแปลงหรอพลวต

ของสวนหนงจะสงผลสบเนองไปยงสวนอนดวย

3. มความสาคญทางเศรษฐกจและมพลทางเศรษฐกจและสงคมทเหนไดชด

4. มองคความรเดมอยพอสมควร รวมถงการเปนพนททมความพรอมของบคลากร และ/หรอ องคกรทจะม

สวนสนบสนนหรอรวมดาเนนการวจยได เพอบรรลวตถประสงคดงกลาวคณะวจยไดรวบรวมรายงาน

การศกษาจากแหลงตางๆ

เมอกาหนดไดพนทศกษาไดแลว คณะผวจยไดวเคราะหประเดนและแนวโนมความเสยงและของภาค

สวนตางๆ และผลสบเนองจากปฏสมพนธระหวางภาคสวนเหลานน ภายใตการเปลยนแปลงภมอากาศควบรวมกบ

ทศทางการพฒนาเศรษฐกจสงคมในอนาคตทมการระบไวในแผนยทธศาสตรของจงหวดและกลมจงหวด โดยใชการ

วเคราะหบรบทเชงระบบแบบองครวม รวมกบความรจากงานศกษาวจยทเกยวของ รวมทงการขอความเหนจาก

ผเชยวชาญในประเดนตางๆ ทเกยวของ ผลจากการวเคราะหในเบองตนไดนาไปสประเดนคาถามดานผลกระทบ

และความเสยงในแงมมตางๆ ของหลากหลายภาคสวนทมความเชอมโยง ตอมาคณะวจยไดนาเสนอประเดนเหลาน

ตอภาคสวนทเกยวของ นกวชาการ หนวยงานพฒนาทเกยวของในพนท เพอระดมความคดเหน แกไข ปรบปรง

เพมเตมประเดนตางๆ ใหมความชดเจน ครบถวนถกตองกบความเหนจรงในพนทมากยงขน กอนนาไปเสนอตอ

ผทรงคณวฒทเกยวของในระดบประเทศเพอใหความคดเหน นาไปสขอสรปประเดน/โจทยวจย คาแนะนาและ

ขอคดเหนในการนาประเดนตางๆ เหลานไปทาการศกษาในพนทศกษานารองตอไป

จากความเขาใจในบรบทของพนทศกษานารอง ประเดนความเสยง ภาคสวนทเกยวของ และประเดน

คาถาม/โจทยวจยทไดมา คณะผวจยไดทาการสงเคราะหจดทาเปนกรอบการศกษาดานการปรบตวตอการ

เปลยนแปลงภมอากาศของพนทศกษานารอง โดยวางกรอบการวเคราะหแบบองครวม และกาหนดโจทยวจยยอย

เพอสนบสนนการจดทาแผนยทธศาสตรการพฒนาและการปรบตวของจงหวดและ/หรอยทธศาสตรกลมจงหวด ให

สอดคลองกบการเปลยนแปลงในอนาคต

7

2.3 แนวทางและขนตอนการประเมนและวเคราะห

การดาเนนการเพอใหบรรลวตถประสงคของการศกษาเรมจากการศกษาวรรณกรรมและรวบรวมขอมล

จากแหลงตางๆ นามาวเคราะหและเปรยบเทยบระดบความรนแรงของผลกระทบจากสภาพภมอากาศทมตอหลาย

ภาคสวน เพอใหไดพนทเปาหมายในเบองตนบางสวน กอนนามาวเคราะหเปรยบเทยบระดบของความเสยงความ

เปราะบางตอสภาพอากาศทรนแรงในอนาคต รวมทงความเกยวของกบปจจย-มตดานอนๆ และความเชอมโยงภาค

สวนตางๆ ทกอใหเกดความซบซอนของสภาพเศรษฐกจและสงคม รวมทงเกณฑในการคดเลอกทง 4 ประเดน

ขางตน เพอทาการคดเลอกพนทศกษาใหเหลอเพยง 1 จงหวดหรอยทธศาสตรกลมจงหวด นามาจดทากรอบ

การศกษาดานการปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศของพนทศกษานารอง โดยวางกรอบการวเคราะหแบบ

องครวม และกาหนดโจทยวจยยอย พรอมทงประเมนความพรอมความสนใจของตวแทนในพนทและนกวจยใน

สาขาทเกยวของ เพอทจะศกษาถงความเสยงของภาคสวนสาคญหรอพนทยอยตางๆ ในพนทศกษานารองน โดยม

พนทเปาหมายในภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคกลางตอนบน เนองจากพนทดงกลาวเปนพนททม

แนวโนมการเปลยนแปลงภมอากาศในอนาคตคอนขางชดเจน ดงตวอยางจากขอมลจากการคาดการณโดย

แบบจาลองภมอากาศระดบภมภาค PRECIS ECHAM5 SRES A1B (SEA START RC, 2012) ในสวนของพนท

ภาคใตและ/หรอบรเวณพ นทชายฝ งของประเทศไทยนน การศกษาดานความเสยงหรอผลกระทบของการ

เปลยนแปลงภมอากาศนนมอยนอยมาก ยกเวนในประเดนดานการสญเสยทดนชายฝง ทผานมาแมจะมการศกษา

ความออนไหวของสงมชวตในทะเลและชายฝงตอตวแปรทางภมอากาศ แตกเปนเพยงการศกษาในหองทดลอง ยง

ไมมการนาไปขยายผลในระดบระบบนเวศ และทพอจะเหนเปนรปธรรมมากทสดกคอการศกษาปรากฏการณ

ปะการงฟอกขาวซงเปนตวบงชอนหนงความเสยงของระบบนเวศทางทะเล กลาวโดยรวมแลวการศกษาและองค

ความรดานผลกระทบความเสยงและการปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศตอระบบนเวศ และภาคสวนอนๆ ม

อยจากดมาก ผลกระทบหรอปรากฏการณหลายอยางทเกดขนยงไมมความชดเจนทางดานความสมพนธกบปจจย

หรอการเปลยนแปลงของภมอากาศ (สวลกษณ, 2554) ดวยสาเหตนคณะวจยจงไดใหความสนใจพนทในภาคอน ท

มความสมพนธของประเดนความเสยงกบปจจยภมอากาศคอนขางชดเจน

ภาพท 2.3 แผนทแสดงอณหภมสงสดเฉลยในชวงเวลาอก 30-60 ปอนาคต

8

ภาพท 2.4 แผนทแสดงอณหภมตาสดเฉลยในชวงเวลาอก 30-60 ปอนาคต

ภาพท 2.5 แผนทแสดงปรมาณฝนรวมในรอบปเฉลยในชวงเวลาอก 30-60 ปอนาคต

ภาพท 2.6 แผนทแสดงจานวนวนฝนตกมากกวา 3 มลลเมตรขนไป 30-60 ปอนาคต

9

กรอบและแนวทาง/ขนตอนการดาเนนงานแสดงไวในภาพท 2.7 โดยมรายละเอยดดงตอไปน

ภาพท 2.7 กรอบแผนการดาเนนงานโครงการ

ขนตอนท 1 : การวเคราะหผลกระทบ/ความเสยงทสมพนธกบปจจยดานภมอากาศชดเจน

ขนตอนนเปนการประเมนพนทเพอสรรหาพนททมความเหมาะสมเพอเขาสกระบวนการคดเลอกเปนพนท

ศกษานารองสาหรบจดทากรอบการศกษาดานการปรบตวตอภมอากาศแบบบรณาการเชงพนทแบบองครวมใน

บรบทของจงหวดและยทธศาสตรกลมจงหวด

1.1 สบคนและวเคราะหขอมลจากขอมลทตยภม รายงานการศกษาทเกยวของกบการศกษาวจยดาน

การปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศทเคยทามาในอดตของพนทศกษาในประเทศไทย

ตลอดจนขอมลสถต รายงานการศกษาของพนทหรอภาคสวนทถกระบวาไดรบผลกระทบซาซาก/

บอยครง หรอมความเสยงจากสภาพอากาศทรนแรง หรอความแปรปรวนของสภาพอากาศ (นา

ทวม นาแลง ดนโคลนถลม ภยหนาว เปนตน)

1.2 วเคราะหความสมพนธและลาดบขนความเชอมโยงของปญหาหรอผลกระทบกบตวแปรทาง

ภมอากาศของแตละกรณ เพอทราบความชดเจนของประเดนความเสยงกบปจจยทางภมอากาศ

1.3 จาแนกหมวดหมของ climate pressure หรอภยพบต ประเภทและตวชวด (ชวต ทรพยสน

เศรษฐกจ สงคม) และประเมนขนาดของผลกระทบ โดยใชมาตรวด (standardized scale) ท

สามารถนาเปรยบเทยบกนไดในระหวางจงหวดตางๆ โดยใชเครองมอดานภมสารสนเทศเปน

เครองมอชวยในการวเคราะหและแสดงผลเปนแผนท

10

1.4 ทาการคดเลอกพนททเหมาะสมในเบองตนโดยใหความสาคญกบจงหวดทไดรบผลกระทบ/ม

ความเส ยงทเปนผลจากปจจยและหรอการเปล ยนแปลงภมอากาศคอนขางชดเจน ซงเปน

หลกเกณฑขอแรกในการพจารณาคดเลอกพนทศกษานารอง

ขนตอนท 2 : วเคราะหความสาคญและพลวตทางเศรษฐกจ ภาคสวน และความสมพนธทเกยวของกบ

ประเดนความเสยง

เมอไดพนททเปดรบและไดรบผลกระทบคอนขางมากทเช อมโยงกบการเปลยนแปลงภมอากาศแลว

ขนตอนตอไปคอการคดกรองใหไดพนทศกษานารองเพยงจงหวดหรอกลมจงหวดเดยว โดยคานงถงความสาคญ

ทางเศรษฐกจ และมพลวตหรอแนวโนมการเปลยนแปลงดานเศรษฐกจสงคมทคอนขางโดดเดนชดเจน

2.1 รวบรวมขอมลพนฐาน และสภาพเศรษฐกจสงคมและการเปลยนแปลงทผานมา รวมทงภาคสวนท

เกยวของกบประเดนความเส ยงตางๆ ตลอดจนแผนยทธศาสตร แผนโยบาย ตลอดจนแผน

ดาเนนการในดานตางๆ

2.2 วเคราะหแนวโนมการเปลยนแปลงบรบททางดานเศรษฐกจสงคมเบองตน จากแผนยทธศาสตร

แผนโยบาย และแผนดาเนนการ และแนวโนมการเปลยนแปลงบรบทความเสยงในอนาคต

2.3 วเคราะหเบองตนถงความสมพนธระหวางภาคสวนทมความเชองโยงกบประเดนความเสยงแบบ

องครวม

2.4 นาผลการศกษาวเคราะหขางตน ใชพจาณาเลอกพนทศกษานารองรวมกบนกวชาการ/ผร โดยใช

หลกเกณฑในสามขอแรก โดยทาการคดเลอกเพยง 1 จงหวด หรอกลมจงหวด

ขนตอนท 3 : วเคราะหความเสยงของภาคสวนตางๆ และแนวโนมการเปลยนแปลงในอนาคต

ขนตอนนเปนการวเคราะหประเดนความเสยงของภาคสวนสาคญทมการเปดรบตอความแปรปรวนสภาพ

อากาศและแนวโนมการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ตลอดจนพลวตดานเศรษฐกจและสงคมในพนทศกษาท

อาจจะสงผลตอรปแบบความเสยงของภาคสวนสาคญในอนาคต โดยคณะนกวจยนาพนทศกษานารองทไดคดเลอก

ไวมาศกษาความสมพนธเชอมโยงของภาคสวน และปจจยอนๆ ทเกยวของ เพอใหสามารถเขาใจภาพรวมของ

พนทศกษาและตวแทนภาคสวนตางๆ ไดดขน กอนนาไปสการวเคราะหและประเมนแนวโนมปจจยตางๆ ทจะมผล

ตอความเสยงความเปราะบางตอการเปลยนแปลงภมอากาศในอนาคต

3.1 พฒนาภาพมโนทศนทอธบายความซบซอนของบรบทของพนทศกษา (System conceptualization)

เพอใชวเคราะหเชงระบบและแบบองครวม (System and holistic approaches) โดยจดประชม

รวมกบผเชยวชาญจากหลายสาขาวชา เพอระบภาคสวนทไดรบผลกระทบ และความเชอมโยงกบ

ภาคสวนอนๆ ภายใตบรบทของผลกระทบนนๆ (affected, coping, adaptation & plan) และความ

เกยวโยงปฏสมพนธกน (interaction & interconnectivity)

3.2 วเคราะหและประเมนรปแบบความเสยงของภาคสวนตางๆ ตอแนวโนมการเปลยนแปลงของปจจย

เสยงในอนาคต และความเชอมโยงจากภาคสวนเกยวของ ภายใตแนวโนมการเปลยนแปลงทาง

เศรษฐกจสงคมท ไดจากการวเคราะหยทธศาสตรและแผนพฒนาจงหวด ผนวกเขากบการ

เปลยนแปลงภมอากาศทวเคราะหจากแบบจาลอง เพอทาความเขาใจเบองตนถงแนวโนมความเสยง

ตอพนทจากการเปดรบตอการเปลยนแปลงภมอากาศ เพอประเมนและวเคราะหถงประเดนการ

11

เปลยนแปลงทางเศรษฐกจและสงคมในพนททอาจจะสงผลใหความเสยงของภาคสวนหรอพนทยอย

เหลานนเปลยนแปลงไปในอนาคต

ขนตอนท 4 : วเคราะหและระบประเดนคาถามทเกยวของกบประเดนความเสยงและภาคสวนตางๆ

จากผลการวเคราะหในขนตอนท 3 นามาสงเคราะหเพอสรปประเดนความเสยงของพนทศกษาภายใต

แนวโนมการเปลยนแปลงภมอากาศและการเปลยนแปลงทางดานเศรษฐกจและสงคม โดยการจดประชมระดม

ความคดเหนจานวน 2 ครง รวมกบผเชยวชาญ นกวจย และผรในพนท (expert opinion) ในสาขาตางๆ เชน ดาน

ทรพยากรนา ดานเกษตร ดานผงเมอง เปนตน เพอศกษาแนวโนมความเสยงของประเดนหรอภาคสวนสาคญ

เหลานน พรอมทงหาขอสรปถงประเดนทควรพจารณา ซงจากการกระชมระดมความเหนนทาใหทราบถงความ

สนใจและความพรอมขององคกร และ/หรอหนวยงานสนบสนนหรอรวมดาเนนการ ศกษา และการนาผลการศกษา

ไปปฏบตหรอควบรวมกบแผนงานในพนทตอไป

ขนตอนท 5 : จดทากรอบการศกษาวจยดานการปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศของพนทศกษา

ขนตอนนเปนการจดทากรอบการศกษาดานการปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศของพนทศกษา

โดยระดมความคดเหนจากผเชยวชาญเพอสงเคราะหผลการศกษาของพนทนารองจากกระบวนการขางตน จดทา

เปนชดของโจทยวจยการศกษาดานการปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศของพนทศกษานารองในบรบทของ

ภาคสวนตางๆ โดยวางกรอบการสงเคราะหผลเพอใหไดภาพการวเคราะหแบบองครวม และกาหนดโจทยวจยยอย

เพอทจะศกษาถงความเสยงของภาคสวนสาคญหรอพนทยอยตางๆ ในพนทศกษานารองน โดยคานงถงประเดน

แรงกดดนทงจากปจจยภมอากาศ และปจจยอนๆ (Climate and non-Climate pressure) ตอภาคสวน และ/หรอ

พนทยอยในพนทศกษา และผลสบเนองจากภาคสวนอนๆ ภายใตปฏสมพนธระหวางภาคสวนเหลานน

จากนนนาเสนอผลการประเมนและวเคราะห การรบฟงความคดเหนจากนกวชาการ ภาคนโยบาย ภาค

ประชาสงคม และทองถน ทงจากในพนทศกษา และสวนกลาง ตอการคดเลอกพนทศกษานารอง และกรอบการ

วจยในพนท พรอมทงเปนการประเมนความเชอมโยงระหวางภาคสวนตางๆ และบรบทของจงหวด เพอนาไปสการ

หาการสนบสนนของเครอขายในพนทศกษาเปาหมาย และระบหนวยงาน/องคกร/นกวจยทมความสนใจและแสดง

ความประสงค (แสดงเจตจานง) ทจะ(รวม)ดาเนนการศกษาวจยในเชงลกแตละรายสาขา/ภาคสวนในพนทศกษานา

รองในเบองตน (การศกษาในครงนอาจยงไมสามารถระบหรอกาหนดหนวยงานงาน/องคกร/นกวจยทจะรวม

ดาเนนการศกษาวจยไดครอบคลมทกสาขา/ภาคสวน) โดยจะดาเนนการจดการประชมในสวนกลาง (กรงเทพฯ)

จานวน 1 ครง

12

บทท 3

ผลการดาเนนงาน

3.1 เกณฑการคดเลอกพนทศกษานารอง

เกณฑแรกการคดเลอกพนทศกษานารองกาหนดใหเปนพนททมความหลากหลายของภาคสวน และม

ลกษณะทางภมสงคมทเผชญหรอเปดรบความเสยงทมความแตกตางกน โดยทความเสยงนนมความเชอมโยงกบ

ตวแปรทางภมอากาศอยางชดเจน หรอสามารถเชอมโยงกบแปรทางภมอากาศได และภาคสวนตางๆ เหลานนม

ความสมพนธกนอยางชดเจนในดานการเปลยนแปลง หรอความสมพนธเชอมโยงกนในแงทวาพลวตทเกดขนของ

ภาคสวนหนงจะสงผลสบเนองไปยงสวนอนดวย ทงนพนทดงกลาวจะตองมบรบททแสดงใหเหนถงสาคญและพลวต

การเปลยนแปลงทางดานเศรษฐกจและและสงคมทเหนไดชด ซงคาดวามแนวโนมทจะสงผลใหบรบทความเสยงท

ปรากฏอยในปจจบนน นเปลยนแปลงไปในอนาคต หลกเกณฑประเดนสดทายซ งมความสาคญตอการนาผล

การศกษานไปสการปฏบตหรอศกษาวจยตอในเชงลกนนคอมองคความรทเกยวของอยพอสมควร รวมถงบคลากร

และ/หรอ องคกรในพนทมความสนใจและใหการสนบสนนหรอรวมดาเนนการวจยหลงจากทไดกรอบโจทยวจยจาก

การศกษาครงน ดงน นในการคดเลอกพนทศกษา ใชวธการทบทวนตรวจสอบเอกสารทเกยวของ เร มจากผล

การศกษาและรายงานผลกระทบ/ความเส ยงของภยพบตหรอปรากฏการณตางๆ ทมสวนเกยวของกบการ

เปลยนแปลงภมอากาศ ไรเรยงเปนรายจงหวดทงประเทศ ผลการทบทวนเอกสารไดนาเสนอไวในสวนถดจากนไป

3.2 การทบทวนเอกสารดานผลกระทบและความเสยงตางๆ

การดาเนนการศกษาในเบองตน โดยเรมแรกไดทบทวนเอกสารการศกษาวจยและรายงานทเกยวของกบ

ผลกระทบและความเสยงทคาดวามความสมพนธเกยวของการเปลยนแปลงภมอากาศ โดยไดจาแนกผลกระทบ/

ความสยงได 4 ประเภทคอ นาทวม ภยแลง ภยหนาว ไฟปาและหมอกควน รวมถงปจจยเสยงทเกยวของทางดาน

เศรษฐกจสงคมคอ ผลตภณฑมวลรวม (Gross Provincial Product, GPP) และดชนความยากจน (Poverty Index,

PI) โดยตงสมมตฐานวาหากจงหวดใดม GPP สงกจะมผลกระทบทมาก ยกตวอยางเมองเศรษฐกจทสาคญเมอ

เผชญกบประเดนคกคามเหลานแลวจะไดรบผลกระทบมากกวาเมองทมเศรษฐกจในระดบทรองลงมา ในสวนของ

PI นนไดตงสมมตฐานไววาการทคนยากจนหรอจงหวดทยากจน การเตรยมพรอมรบมอหรอบรรเทาผลกระทบท

เผชญอยจะไมดเทาทควรและมความเปราะบาง

ในแตละองคประกอบของผลกระทบ/ความเสยง ไดกาหนดปจจยชวดตางๆ ทคาดวาเปนตวบงบอกขนาด

ความรนแรงของผลกระทบนนๆ ดงแสดงในตารางท 3.1 จากนนรวบรวมขอมลปจจยชวดเหลานจากแหลงขอมลท

ไดจดเกบโดยหนวยงานตางๆ ในชวงป 2546 ถง ป 2553 นาขอมลทไดมาประมวลผลเพอใหไดคาของปจจยตางๆ

นามาวเคราะหรวมเปนคาดชนชวดระดบความเสยงของดานตางๆ แยกเปนรายจงหวดทสามารถเปรยบกนได

(ภาพท 3.1)

13

ตารางท 3.1 องคประกอบและตวชวดดานความเสยงตอการเปลยนแปลงภมอากาศ

องคประกอบ ตวชวด แหลงขอมล-ปขอมล

จานวนครวเรอนทไดรบผลกระทบ อทกภย ปภ. (2546-53)

จานวนคนบาดเจบ ปภ. (2546-53)

จานวนคนเสยชวต ปภ. (2546-53)

ความเสยหายทางเศรษฐกจ ปภ. (2546-53)

พนทเกษตรเสยหาย กรมสงเรมการเกษตร (2546-53)

งบชดเชยดานการเกษตร กรมสงเรมการเกษตร (2546-53)

จานวนครวเรอนทไดรบผลกระทบ ภยแลง ปภ. (2546-53)

งบชดเชยดานการเกษตร กรมสงเรมการเกษตร (2546-53)

สดสวนพนทนอกเขตชลประทาน กรมชลประทาน (2546-54)

จานวนครวเรอนทไดรบผลกระทบ ภยหนาว ปภ. (2546-53)

งบชวยเหลอ ปภ. (2546-53)

พนทเกดไฟปา ไฟปาหมอกควน กรมอทยานฯ (2546-54)

จานวนผปวยโรคทางเดนหายใจ กรมอนามย (2546-54)

ผลตภณฑมวลรวมจงหวด ผลตภณฑมวลรวม สศช. (2546-2553)

สดสวนครวเรอนรายไดตากวาเสนความยากจน ดชนความยากจน สศช. (2546-2553)

14

ภาพท 3.1 คาดชนองคประกอบของความเสยงใน 3 ดาน

ตารางท 3.2 ระดบของดชนองคประกอบความเสยงของจงหวด ทมคาในระดบปานกลางขนไป

จงหวด ภยพบต ผลตภณฑมวลรวม ความยากจน

ภาคเหนอ

เชยงใหม สง ปานกลาง ปานกลาง

เชยงราย สง ปานกลาง ปานกลาง

ภาคอสาน

นครราชสมา สง สง ปานกลาง

ขอนแกน สง ปานกลาง ปานกลาง

อดรธาน สง ปานกลาง ปานกลาง

อบลราชธาน สง ปานกลาง ปานกลาง

15

ซงเมอนาผลการวเคราะหไปนาเสนอตอผทรงคณวฒ ไดใหความเหนวาการประเมนเปรยบเทยบระดบ

ความเสยงตอการเปลยนแปลงภมอากาศทครอบคลมองคประกอบและปจจยเสยงทหลากหลายนนยงไมมกรอบการ

วเคราะหทชดเจน องคประกอบหรอปจจยแตละตวสามารถตความไดในสองมมมอง เชน GPP สามารถมองไดในแง

ของความสามารถในการรบมอกบผลกระทบกได นอกจากนประเดนความเสยงดานไฟปานนยงไมมการศกษาท

ระบถงความสมพนธทชดเจนกบการเปลยนแปลงภมอากาศ มขอจากดในการปรบคามาตรฐาน (Standardization)

ของปจจยช วดบางตวเพ อใหสามารถนามาเปรยบเทยบกนได เชน จานวนผทเสยชวตจากภยพบตตางๆ จะ

เปรยบเทยบกนโดยใชสดสวนตอประชากรทงหมด หรอใชจานวนจรง เพราะหากจงหวดทมประชากรนอย กม

แนวโนมทจะมคาสดสวนนคอนขางสง เปนตน รวมทงวตถประสงคของโครงการศกษาวจยนไมไดวตถประสงคใน

การประเมนความเสยงความเปราะบางของจงหวดตางๆ แตเปนการศกษาเพอกาหนดประเดนและกรอบการ

ศกษาวจยทจะมอบหมายใหผทสนใจไปทาการศกษาตอไป

นอกจากนไดทาการรวบรวมทบทวนเอกสารการศกษาวจยทเกยวกบการเปลยนแปลงภมอากาศในดาน

ตางๆ ทงนเพอนามาเปรยบเทยบวาจงหวดใดมองคความรหรอมการศกษาในดานนมากนอยเทาไร ซงเปนหนงใน

เกณฑทงหมดของการคดเลอกพนทศกษานารอง ผลการทบทวนเอกสารนาเสนอในตารางท 3.3

ตารางท 3.3 การศกษาวจยทไดดาเนนการในจงหวดตางๆ ทเกยวของกบการเปลยนแปลงภมอากาศ

ประเดน/ภาคสวน

ทไดรบผลกระทบ และการปรบตว พนท ผวจย/สถาบน/หนวยงาน

ดานเกษตร

โครงการพฒนาการปลกขาวพนบานในพนทนา

หลงนาทวม

ชมชนทาชาง ตาบลพะนางตง

อาเภอควนขนน จงหวดพทลง เครอขายชาวนาทางเลอกพทลง

เกษตรชาวสวนผลไม-ชาวนาในจงหวด

นครศรธรรมราชตอการรบมอกบการ

เปลยนแปลงภมอากาศ

นครศรธรรมราช

ผลกระทบของอากาศหนาวเยนตอผลผลตของ

ขาวในเขตภาคเหนอตอนลาง

ภาคเหนอตอนลาง ศนยวจยขาวพษณโลก

การปรบตวของเกษตรกรชาวนาทงกลารองไหตอ

การเปลยนแปลงภมอากาศ

ทงกลารองไห สถาบนวจยและพฒนา

มหาวทยาลยขอนแกน

คลงอาหารชมชนแมทา: ความมนคงดานอาหาร

ภายใตสภาพอากาศทผนผวน

ต.แมทา อ.แมออน จ.เชยงใหม มลนธสายใยแผนดน

ศกษารปแบบการแปรปรวนของสภาพภมอากาศ

ตอการผลตทเรยนในจงหวดจนทบร

จนทบร ศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอม

กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม

ผลกระทบของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

ตอการผลตออยในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของ

ประเทศไทย

กาฬสนธ กรมวชาการเกษตร

มหาวทยาลยขอนแกน

Production Patterns in the Highlands and

Climate Change

Agro forestry and Community

Forest Management for Food

Security in Huay Hin Lad

Community, ประจวบครขนธ

การประเมนผลกระทบและการปรบตวสาหรบการ ประเทศไทย มหาวทยาลยเชยงใหม

16

ประเดน/ภาคสวน

ทไดรบผลกระทบ และการปรบตว พนท ผวจย/สถาบน/หนวยงาน

เปลยนแปลงภมอากาศโลกตอระบบการผลตขาว

ไทย

การลดความเสยงจากภยพบตและการปรบตวตอ

การเปลยนแปลงภมอากาศ: กรณศกษาขาวหอม

มะลททงกลารองไห:การปรบรปแบบการปลกขาว

ใหเหมาะสมกบการเปลยนแปลงภมอากาศ

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอของ

ประเทศไทย

OXFAM

วถการผลตในระบบวนเกษตรและการจดการปา

ชมชนกบการเปลยนแปลงภมอากาศและการ

สรางความมนคงทางอาหารของชมชนกะเหรยง

ในภาคเหนอของประเทศไทย

เชยงราย ประเทศไทย ชมชนหวยลาด

มลนธพฒนาภาคเหนอ (มพน.)

การวเคราะหความเสยงของสภาพภมอากาศตอ

การผลตกระบอในเขตพนทจงหวดชยนาทและ

นครสวรรค

ชยนาทและนครสวรรค คณะเทคโนโลยการเกษตรและ

เทคโนโลยอตสาหกรรม มหาวทยาลย

ราชภฎนครสวรรค

ผลกระทบของการเปลยนแปลงภมอากาศโลกกบ

การพฒนาและการใชประโยชนไมยนตน

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

ภาพฉายอนาคตระบบการผลตพชไรนาใน

ประเทศไทยและผลผลตในอนาคตภายใตอทธพล

ของการเปลยนแปลงภมอากาศ

ลมนาช-มล SEA START RC

ผงเมอง

แนวทางการวางแผนดานผงเมองเพอรองรบ

ความเสยงจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

กรณศกษาปญหานาทวมและแนว

ทางการจดการนาทวมในเขตผง

เมองรวมพนพน จงหวดสราษฎร

ธาน

มหาวทยาลยธรรมศาสตร

สมทรสาคร ความเสยงและความทาทาย

ผลกระทบจากสภาพภมอากาศเปลยนแปลง

สมทรสาคร สานกผงเมองรวมและผงเมองเฉพาะ

กรมโยธาธการและผงเมอง

ชมชนเมอง /ชมชนชายฝง/ชมชนทสง/ชมชนเกษตร

รายงานการประเมนกรงเทพมหานคร วาดวยการ

เปลยนแปลงภมอากาศ พ.ศ. 2552

กรงเทพมหานาคร มลนธโลกสเขยว

Climate change impact and adaptation

Bangkok Metropolitan Region ปญญาคอนซลแตนท

ชมชนชายฝง ประสบการณ บทเรยน สการ

เรยนร ตงรบปรบตวตอการเปลยนแปลง

ภมอากาศ

ชมชายฝงภาคใต มลนธรกษไทย

โครงการวจยการประเมนความเปราะบาง/ความ

เสยงดานภมอากาศ

ของพนท อ.หาดใหญ จ.สงขลา หนวยวจยการจดการความสยงและ

ทองเทยวเชงนเวศ คณะการจดการ

สงแวดลอม มอ.

ชมชนกบระบบเฝาระวงสภาพภมอากาศและ

เตอนภยทางทะเล

ต.เกาะลบง อ.เมอง จ.ตรง

17

ประเดน/ภาคสวน

ทไดรบผลกระทบ และการปรบตว พนท ผวจย/สถาบน/หนวยงาน

บทบาทของปาชมชนเพอการปรบตวตอการ

เปลยนแปลงสภาพภมอากาศและการบรรเทา

ผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

ชมชนบานหวยวน อทยาน

แหงชาตดอยภคา จ.นาน

ศนยฝกอบรมวนศาสตรชมชนแหง

ภมภาคเอเชยแปซฟก (RECOFTC)

การวเคราะหความเสยง ความเปราะบาง และ

การปรบตวของชมชน ในพนทสาธตกระบวนการ

วางแผนการปรบตวจากการเปลยนแปลงสภาพ

ภมอากาศ

พนทลมยง (กาฬสนธ และ

รอยเอด)ประเทศไทย

คณะสาธารณสขศาสตร

มหาวทยาลยขอนแกน

ชมชนดอยแมวน :พฒนาการเรยนรเพอปรบตว

รบมอกบโลกรอน

ต.แมวน อ.แมวาง จ.เชยงใหม มลนธสายใยแผนดน

การปรบตวดานการเกษตรเพอรบมอกบนาทวม

และอากาศรอน

ต.คลองจนดา อ.สามพราน

จ.นครปฐม

มลนธสายใยแผนดน

การศกษาการปรบตวของเกษตรกรรายยอยจาก

การปรบเปลยนสภาพอากาศ

สถาบนชมชนเกษตรกรรมยงยน

มลนธพฒนาศกยภาพชมชน

ชมชนกบการปรบตวตอการเปลยนแปลง

ภมอากาศ : บทเรยนจากพนทและขอเสนอแนะ

เชงนโยบาย

กาฬสนธ

ความเปราะบาง การสอสารความเสยง และการ

ปรบตว ของชมชนเกษตรกรในการบรหารจดการ

ทรพยากรนา เพอรองรบการเปลยนแปลงสภาพ

ภมอากาศ

กรณศกษาอาเภอบางนาเปรยว

จงหวดฉะเชงเทรา

ภยพบต / ความแปรปรวน

โครงการ ประเมนสภาวะความรนแรงและ

ผลกระทบจากอทกภยและภยแลงในประเทศไทย

อนเนอง มาจากการเปลยนแปลงสภาพ

ภมอากาศโลก(ป พ.ศ. 2551 - 2552)

ประเทศไทย ศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอม

กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม

ภาวะโลกรอนและการเปลยนแปลงสภาพ

ภมอากาศในพนทลมนาช –มล

พนทลมนาช มล ประเทศไทย SEA START RC

การเปลยนแปลงภมอากาศและงานวศวกรรมเชง

ลาด

ภาควชาวศวกรรมโยธา และภาควชา

วศวกรรมทรพยากรนา

คณะวศวกรรมศาสตร

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

หมอกควนและมลพษทางอากาศในจงหวด

เชยงใหม

จงหวดเชยงใหม มหาวทยาลยเชยงใหม

ทรพยากรนา / ระดบทะเล

Hydro-Agronomic-Economic Model for

Mekong River Basin and Local Adaptation in

Thailand

ลมนาโขง ประเทศไทย

Impacts of Sea Level Rising on Flooding in Bangkok, Thailand

18

ประเดน/ภาคสวน

ทไดรบผลกระทบ และการปรบตว พนท ผวจย/สถาบน/หนวยงาน

Coastal Cities

Report on Status of climate Change

Management in Thailand

Thailand Thai Water Partnership, Global

Water Partnership Southeast Asia

ผลของการเปลยนแปลงสภาพอากาศทมตอ

ปรมาณนาทสามารถใชไดในลมนาช

ลมนาช SEA START RC

Southeast Asia Regional Vulnerability to

Changing Water Resource and Extreme

Hydrological Events due to Climate Change

SEA SEA START RC

River Discharge Projection under Climate

Change in the Chao Phraya River Basin,

Using the MRI-GCM3.1S Dataset

Thailand P. B. HUNUKUMBURA and Yasuto

TACHIKAWA

เครองมอ (Tools) / สรางความพรอม

เครองมอกระบวนการและกจกรรมในการ

สนบสนนการปรบตวของชมชนเพอรบมอกบการ

เปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

มลนธสายใยแผนดน

การพฒนาความพรอมใหกบเกษตรกรในการ

เตรยมตวรบผลกระทบจากวกฤตการณโลกรอน

ชมชนเกษตรกร มลนธสายใยแผนดน

โครงการสงเสรมการปรบตวเพอลดผลกระทบ

จากภาวะแปรปรวนของสภาพอากาศ

กลมองคกรชาวบานบวใหญ-บว

ลาย จงหวดนครราชสมา

มลนธชวตไท

การเสรมสรางศกยภาพชมชนชายฝงจดการ

ความเสยงภยพบต

กรณศกษาพนท ตาบลคลอง

ประสงค อาเภอเมอง จงหวดกระบ

มลนธรกษไทย

โครงการสรางความเขมแขงแกชมชนในการ

แกไขปญหาวกฤตการหมอกควน กจกรรม

ศกษาวจยทางเลอกในการแกไขปญหาหมอก

ควนและการพฒนาเครอขายการเฝาระวง

เชยงใหม

ลาปาง

แมฮองสอน

ลาพน

มหาวทยาลยเชยงใหม

Adaptive Capacity of Households and

Institutions in Dealing with Floods

Chiang Mai, Thailand Kasetsart University

Adaptation Strategies to Coastal

Erosion/Flooding

A Case study of the

Communities in Bang Khun

Thian District, Bangkok,

Thailand

TDRI

กลไกการขบเคลอนการปรบตวของชมชนตอการ

เปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

เครอขายชมชนประมงลมนาปะ

เหลยน จงหวดตรง และเครอขาย

ชมชนประมงลมนาประแส จงหวด

ระยอง

มหาวทยาลยมหดล

โครงการพฒนาศกยภาพชมชนและความมนคง

ของระบบนเวศโดยการเสรมสรางความเขมแขง

ของการจดการทรพยากรนาแบบมสวนรวมใน

ลมนาช และลมนาสงคราม World Wildlife Fund

19

ประเดน/ภาคสวน

ทไดรบผลกระทบ และการปรบตว พนท ผวจย/สถาบน/หนวยงาน

ระบบนเวศพนทชมนาเพอการรบมอและปรบตว

จาก ผลกระทบของการเปลยนแปลงสภาพ

ภมอากาศในพนทลมนาชและลมนาสงคราม

Coastal household adaptation cost

requirements to sea level rise impacts

Coastal community Amornpun Kulpraneet

อนๆ

การประเมนผลกระทบทางเศรษฐศาสตรของการ

เปลยนแปลงสภาพภมอากาศโลกตอการผลตขาว

ในประเทศไทย

สมพร อศวลานนท

3.3 การคดเลอกพนทโดยใชหลกเกณฑใหม

จากขอแนะนาและขอคดเหนขางตนทวาแนวการวเคราะหความเสยงในประเดนตางๆ ของแตละจงหวด

ตอการเปลยนแปลงภมอากาศนนยงไมมขอสรปถงแนวทางและความสมพนธของบางประเดนความเสยงหรอ

ผลกระทบทเกดขนกบการเปลยนแปลงภมอากาศทชดเจน และไมใชวตถประสงคหลกของการศกษาครงน ทงน

คณะผวจยไดตกรอบใหแคบลง โดยมงเนนไปทประเดนความเสยง/ผลกระทบทมความสมพนธกบปจจยดาน

ภมอากาศทชดเจนซงไดแกภยแลงและภยนาทวม และไดปรบปรงหลกเกณฑของการคดเลอกพนทศกษานารอง

ดงตอไปน

1. เปนพนททไดรบผลกระทบและมความเสยงตอการเปลยนแปลงภมอากาศทชดเจน

2. มแนวโนมการพฒนาและการเปลยนแปลงของภาคสวนการเกษตร เศรษฐกจ สงคม ทเหนได

ชดเจน เชน การเปลยนแปลงการใชประโยชนทดน การขยายตวของชมชนเมอง เขตเศรษฐกจและ

อตสาหกรรม และเสนทางคมนาคม เปนตน อนเปนผลจากการขยายตวของเศรษฐกจ และทศ

ทางการพฒนาของจงหวดหรอกลมจงหวด และในระดบประเทศ

3. การเปลยนแปลงขางตน ทาใหเกดประเดนคาถามหรอขอสงสย (issue of concern)ทหลากหลาย

เกยวกบบรบทของความเสยงของภาคสวนตางๆ ทจะเปลยนไปภายใตการเปลยนแปลงและความ

แปรปรวนภมอากาศในอนาคต

4. มองคความรเดม มนกวจยใหความสนใจ และมความสนใจและความรวมมอจากภาคตางๆ ในพนท

จากการสงเคราะหและประมวลองคความร ดานผลกระทบความลอแหลมและการปรบตวตอการ

เปล ยนแปลงภมอากาศของประเทศไทยโดยสานกงานกองทนสนบสนนการวจย (2554) พบวามการศกษา

ผลกระทบในหลายดานอาทเชนตอสงมชวตในทะเล ระบบนเวศปาไม ชนดของพชพรรณและสตวปา พนทชมนา

และระบบนเวศนาจด และผลผลตทางเกษตร ทงนผลกระทบทชดเจนสวนใหญนนมาจากการเปลยนแปลงของ

รปแบบการกระจายตวของฝน ซงนาไปสความเสยงของการขาดแคลนนาหรอภยแลงและหรอความเสยงของการ

เกดนาทวม ซงจากการทบทวนเอกสารพบวามรายงานการเกดภยพบตและผลกระทบทเกดขนตอภาคสวนตางๆ

เปนประจาทกป เชน ผลผลตทางเกษตร ชวตและทรพยสนของประชาชน และภาคธรกจ หนวยงานตางๆ ไดมการ

20

บนทกและรายงาน เพอศกษาผลกระทบของประเดนความเสยงทงสองนในจงหวดตางๆ ของประเทศไทย คณะวจย

ไดนาขอมลพนทประสบภยนาทวมซาซากของกรมพฒนาทดน และพนทประสบปญหาภยแลงซาซากทวเคราะห

และรายงานโดยกรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย (ปภ.) มาทาการวเคราะหเปรยบเทยบระหวางจงหวด

ก. พนทเสยงภยแลง

ปญหาภยแลงสวนใหญเกดข นจากปรมาณนาฝนไมเพยงพอ การกระจายของฝนไมทวถง และ

ความสามารถในการอมนาของดนตา ซงมผลกระทบโดยตรงตอการเกษตร รวมไปถงแหลงนาและปรมาณนาใน

แหลงกกเกบนา แหลงนาธรรมชาต ทใชในการเกษตร การอปโภคบรโภค สรางความเดอดรอนใหแกประชาชน และ

ตอการดาเนนกจกรรมทางการเกษตร กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย (2550) ไดจดทาแผนทพนทเสยงภย

แลงเพอใชในการวางแผนการใชประโยชนทดน และเปนแนวทางในการปองกนบรรเทาสาธารณภย โดยใช

เทคโนโลยดานระบบสารสนเทศภมศาสตร (Geographic Information System: GIS) ทาการวเคราะหขอมลเชง

พนท (Spatial Analysis) แบบซอนทบ (Overlay) ตามปจจยตางๆ ไดแก ปรมาณนาฝนเฉลยรายป เขตชลประทาน

และแหลงนา พชปกคลมดน สภาพการระบายนาของดน การใชประโยชนทดน ความหนาแนนของลานาในลม

นายอย สถตพนทเกดภยแลงในอดต โดยกาหนดคาถวงนาหนก และการจดลาดบคาคะแนน ผลการวเคราะหได

แผนทแสดงพนทเสยงภยในระดบตางๆ 4 ระดบ คอ พนทมความเสยงสง (คาคะแนนมากกวา 80 คะแนน) ปาน

กลาง (56-80 คะแนน) นอย (30-55 คะแนน) และนอยมาก (นอยกวา 30 คะแนน) ดงตวอยางในภาพท 3.2

ภาพท 3.2 ตวอยางแผนทพนทเสยงภยแลง จงหวดชยภม (ทมา: ปภ.)

21

คณะวจยไดนาขอมลแผนทพนทเสยงภยของทงประเทศมาวเคราะหขนาดของพนทเสยงภยในแตละ

ระดบ แยกเปนรายจงหวด จากนนประมวลสรปขนาดพนทเสยงภยทมระดบความเสยงตงแตระดบปานกลางขนไป

แลงเปรยบเทยบเปนสดสวนของพนททงหมดของจงหวด ผลทไดสามารถนามาเปรยบเทยบกนในรปของแผนภม

กราฟและแผนท ภาพท 3.3 แสดงรปกราฟเปรยบเทยบสดสวนพนทเสยงภยแลงระดบปานกลางขนไปของแตละ

จงหวดเรยงลาดบจากมากไปหานอย และ ภาพท 3.4 เปนการแสดงขอมลเดยวกนในรปของแผนท

ภาพท 3.3 กราฟแสดงพนทเสยงภยแลงระดบปานกลางขนไปของแตละจงหวด

ในการวเคราะหไดทาการทบทวนเอกสารดานผลกระทบและความเสยงตางๆ ทมความเกยวของกบการ

เปลยนแปลงภมอากาศโดยตรงและชดเจนซงไดแก ภยนาทวม และภยแลง ทงนโดยใชขอมลพนทเสยงภยทงสอง

อยางนทวเคราะหโดยกรมปองกนและบรรเทาสาธารณภยนามาเปรยบเทยบสดสวนกบพนททงหมดของทงจงหวด

ผลจากการวเคราะหพบวาพนทเสยงภยนาทวมเปนจงหวดในแถบลมนาเจาพระยาตอนลาง และพนทเสยงภยแลง

เปนจงหวดทางภาคอสาน ดงภาพท 3.3

22

ภาพท 3.4 แผนทแสดงพนทเสยงภยแลงระดบปานกลางขนไปของแตละจงหวด

ผลการวเคราะหแสดงใหเหนวาจงหวดพนทเสยงภยแลงในระดบปานกลางขนไปนนสวนใหญเปนจงหวด

ในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอ (ตารางท 3.4)

23

ตารางท 3.4 จงหวดทมพนทเสยงภยแลงระดบปานกลางขนไป 10 อนดบแรก

จงหวด สดสวนพนทเสยงแลงปานกลางขนไป

สรนทร 54.26

รอยเอด 51.08

ศรสะเกษ 47.79

บรรมย 47.56

อดรธาน 44.73

หนองคาย 41.36

กาฬสนธ 39.50

ชยภม 37.56

นครราชสมา 36.91

มหาสารคาม 36.90

ข. พนทเสยงภยนาทวม

การวเคราะหพนทเสยงภยนาทวมนน คณะวจยไดนาขอมลเชงพนทแผนทนาทวมททางสานกงานพฒนา

เทคโนโลยอวกาศและภมสารสนเทศ (องคการมหาชน) หรอ GISTDA ไดทาการวเคราะหจากภาพถายดาวเทยม

ในชวงระหวางป 2549-2554 ดงตวอยางในภาพท 3.5 มาประมวลเปนสดสวนของพนทนาทวมตอพนททงหมดของ

แตละจงหวดเปนรายป จากนนคานวณเปนคาเฉลยสดสวนพนทนาทวมรายจงหวดในชวงระยะเวลาดงกลาว

24

ภาพท 3.5 ตวอยางแผนทแสดงพนทนาทวมจงหวดเชยงใหม และพนทใกลเคยง ป 2554

(ทมา: สรางจากขอมลของ GISTDA)

ผลจากการวเคราะหพนทเส ยงภยนาทวมของแตละจงหวด สามารถนามาเปรยบเทยบกนในรปของ

แผนภมกราฟและแผนท ภาพท 3.6 แสดงรปกราฟเปรยบเทยบสดสวนพนทเสยงภยแลงระดบปานกลางขนไปของ

แตละจงหวดเรยงลาดบจากมากไปหานอย และ ภาพท 3.7 เปนการแสดงขอมลเดยวกนในรปของแผนท

25

ภาพท 3.6 รปกราฟเปรยบเทยบแสดงสดสวนพนทนาทวมของแตละจงหวดในชวงป 2549-2554

ผลการวเคราะหแสดงใหเหนวาจงหวดทเกดนาทวมมากทสดเมอเทยบเปนสดสวนของพนททงหมด 10

อนดบแรก สวนใหญเปนจงหวดในลมแมนาเจาพระยาตอนลาง ภาคกลางของประเทศไทย (ตารางท 3.5)

ตารางท 3.5 สดสวนของพนทนาทวมตอพนททงหมดทมากทสด 10 จงหวด ในชวงป 2549-2554

จงหวด สดสวนพนทนาทวม

พระนครศรอยธยา 53.79

อางทอง 46.96

สงหบร 41.38

ปทมธาน 33.93

นครปฐม 31.80

นครนายก 31.50

กรงเทพมหานคร 30.48

พจตร 29.40

นนทบร 28.64

สพรรณบร 25.95

26

ภาพท 3.7 แผนทแสดงสดสวนพนทนาทวมของแตละจงหวดในชวงป 2549-2554

3.3.1 หลกเกณฑท 1 - ความเสยงตอการเปลยนแปลงภมอากาศ

จากประเดนผลกระทบดานนาทวมและภยแลงขางตน มพนทเสยงสองกลมทไมทบซอนกน คอพนทลม

นาเจาพระยาตอนลาง และพนทภาคอสาน ทางกลมผวจยไดใหความสนใจในพนทภาคอสาน เนองมาจากวาใน

ประเดนนาทวมพนทภาคกลางนน เปนประเดนระดบประเทศทรฐบาลและหนวยงานตางๆ ใหความสนใจ และม

หลายโครงการทดาเนนการอยเปนจานวนมากอยแลวในปจจบน ในขณะทพนทในภาคอสานซงมพนทเกษตร ม

ประชากรโดยรวมและประชากรดานการเกษตรมากทสดของประเทศ มระบบปลกพชทคอนขางหลากหลาย

สวนมากเปนเกษตรกรรายยอย สภาพทดนเปนดนทรายอมนาไดนอย พนทเกษตรสวนใหญพงพาอาศยนาฝน ตอง

พงพาทรพยากรการผลตทางธรรมชาตอยางมาก

27

3.3.2 หลกเกณฑท 2 - แนวโนมการพฒนาและการเปลยนแปลงของภาคสวนตางๆ

สภาพการณทเปนอย

ท ผานมาภาคตะวนออกเฉยงเหนอมการเปล ยนแปลงในรอบดาน ท ง เศรษฐกจ สงคม และ

ทรพยากรธรรมชาต อนเนองจากแรงขบเคลอนจากภายในประเทศ และจากระดบสากล เศรษฐกจของภาคมขนาด

เลก ขยายตวคอนขางชา รายไดหลกมาจากภาคเกษตร ขาวมแนวโนมลดลง ขณะทพชเศรษฐกจขยายตว

(ยางพารา มนสาปะหลงไมยนตน ไมผล พชผก) จากความตองการของตลาด และการสงเสรมพชพลงงานทดแทน

อยางไรกดยงมประสทธภาพการผลตตา สวนภาคอตสาหกรรมเรมเขามามบทบาท โดยเฉพาะภาคบรการ-การคา

อาหาร-เครองดม ทางดานการคาชายแดนมสวนเสรมสรางเศรษฐกจของภมภาคอยางมาก การเปลยนแรงงานจาก

ภาคเกษตรไปสภาคอตสาหกรรม สงคมผสงอายเรมเดนชดมากขน เชนเดยวกบประชากรและพนทเมองทขยายตว

และมปรมาณขยะมลฝอยมากขน

ในดานทรพยากรธรรมชาต พนทชลประทานและพนทรบประโยชนมเพยง 14.9% ของพนทเกษตร

ในขณะทแนวโนมความตองการนาจะเพมขน 4 เทาในป 2564 แมจะมปรมาณนาทามากแตความสามารถในการกก

เกบมนอย นอกจากนคณภาพนาตามแหลงตางๆยงลดลงเรอยๆ

สถานการณดานภยพบตทผานมา ไฟปามแนวโนมลดลงแตยงคงเปนปญหา ขณะทภยแลงมแนวโนม

มากขนเรอยๆ ขณะเดยวกนผลจากการทรองมรสมเคลอนตาลงมาจากภาคเหนอของประเทศ ทาใหมฝนตกหนก

ตดตอกนในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เกดนาปาไหลหลาก นาทวมขง รนแรงขน

แนวโนมการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจสงคมในอนาคต

บรบทการเปลยนแปลงในอนาคตซงคาดวาจะมผลกระทบตอหลายๆ ภาคสวนในภมภาคน ไดแก การ

เคลอนไหว-ขยายตว และการแขงขนทางเศรษฐกจของอาเซยน ซงจะสงผลตอการเปลยนแปลงดานตางๆ ดงน

• โครงสรางพนฐาน โครงขายเสนทางคมนาคม ขยายตว

• การเกษตร (สมดลพชอาหาร-พชพลงงาน ออย มนสาปะหลง ยางพารา เพมขน, พนทนาขาว

ลดลง; การนาเขาสนคาเกษตร; การยายฐานการผลต; การพงพงปจจยการผลตมากขน)

• อตสาหกรรม การคา การบรการ การทองเทยว ขยายตว

• สงคมผสงวยมมากขน

• ชมชนเมองขยายตว เพมสงปฏกล

• มการเคลอนยายแรงงานจากชนบท และจากเพอนบาน

• วถสงคมแบบตะวนตก วฒนธรรมออนแอ มปญหาสขภาวะ

แผนยทธศาสตรการพฒนากลมจงหวดภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

ในดานภยพบตซงมความสมพนธกบการเปลยนแปลงภมอากาศโดยตรง เกอบทกจงหวดในภาคอสานซง

เผชญกบความเสยงภยแลงในระดบปานกลางถงระดบสง นอกจากนยงมความเสยงดานนาทวมอยเชนเดยวกน

จากการศกษาแผนพฒนากลมจงหวดและจงหวดในภาคอสานแสดงถงการใหความสาคญกบการจดการความเสยง

ทงสองน เหนไดจากสวนหนงของแผนยทธศาสตรไดมงเปาไปทการจดการบรหารนาใหมประสทธภาพและเพยงพอ

การจดการทรพยากรธรรมชาตใหยงยนและการพฒนาคณภาพและมาตรฐานการผลตทางเกษตร

28

นอกเหนอจากประเดนยทธศาสตรขางตนแลว กลมจงหวดตางๆ ไดใหความสาคญกบประเดนการพฒนา

ดานการเกษตร อตสาหกรรม การทองเทยว-บรการ และการยกระดบศกยภาพการดานการตลาดและการคาในกลม

ประเทศเพอนบานและอนภมภาค ซงในแตละกลมจงหวดไดมงเนนยทธศาสตรทแตกตางกนในการแกไขจดออน

เสรมสรางจดแขงและขยายโอกาสของตนเอง ทงนกลยทธและโครงการพฒนาโดยรวมจะใหความสาคญดาน

โครงสรางพนฐาน-Logistic สงเสรมการผลตและยกระดบมาตรฐานผลผลตเกษตร พฒนาทรพยากรบคคล และ

พฒนาการบรหารจดการเชงบรณาการ (ตารางท 3.6)

ตารางท 3.6 ยทธศาสตรและแผนพฒนากลมจงหวดในภาคอสาน สภาวะปจจบนและแนวโนม ยทธศาสตรกลมจงหวด กลยทธ/โครงการ (บางสวน)

กลมจงหวดอสานตอนบน 1 (เลย หนองบวลาภ อดรธาน หนองคาย บงกาฬ)

- เปนจดเชอมประเทศลาว

- พงพาการเกษตร การคาและบรการเปนหลก

- ปลกยางพาราเกอบ 50% ของภาคอสาน

อนดบ 4 ของประเทศ

- เดนทางดานการคา (การคาผานแดนสงสด

ของภาค) การทองเทยว (อนดบสองของภาค)

- พนทชลประทาน 7-9%ของพนทเกษตร

- ปญหาดนเคม ดนทรายและดนตน

- ปญหาขยะมลฝอย

- พนทแลงซาซาก นาทวมขง

- การเพมศกยภาพการคาชายแดน

“ เ ป น ศ น ย ก ล า ง ก า ร ล ง ท น ด า น ก า ร ค า

เกษตรกรรม อตสาหกรรม การบรการ การ

ทอ ง เ ท ย ว ข อ ง อน ๓ ม ภ าค ล ม น า โ ข ง แ ล ะ

ประชาคมอาเซยน

- การยกระดบการคา ประสทธภาพการผลตทาง

เกษตร

- การพฒนาศกยภาพการทองเทยวเชงนเวศ

- ฟนฟระบบนเวศ เรงรดบรหารจดการนาเพอ

ปองกนนาทวม-ขาดแคลนนา

- พฒนาโครงสรางพนฐาน-logistic

-พฒนาเศรษฐกจชายแดน

- สงเสรมการลงทน

- พฒนา/เชอมโยงการผลต-แปรรป-มาตรฐานสนคาเกษตร

และอตสาหกรรม

- พฒนาเสนทางทองเทยว

กลมจงหวดอสานตอนบน 2 (สกลนคร นครพนม มกดาหาร)

- เกษตรกรรมเปนหลก (ออย ขาวเหนยว มน

สาปะหลง)

- อตสาหกรรมตอเนองการเกษตร

- การคาชายแดน

- การพฒนาการเกษตรและอตสาหกรรม

การเกษตร

- การพฒนาการทองเทยว

- การพฒนาการคาขายชายแดนและ

ความสมพนธกบกลมประเทศอาเซยน

- การพฒนาทรพยากรมนษย

- เพมประสทธภาพ-สงเสรมการลงทนเกษตร

- พฒนาโครงสรางพนฐาน-การทองเทยว

-กระตนการคา-การตลาด ยกมาตรฐานสนคา พฒนา

ความสมพนธเพอนบาน

- พฒนาศกยภาพการแขงขนทกภาคสวน

กลมจงหวดอสานตอนกลาง(กาฬสนธ ขอนแกน มหาสารคาม รอยเอด)

- AEC ขยายการตลาด การบรโภค

- ปญหาการ เกษตร (โครงสร างการผลต

คณภาพ ระบบตลาด)

- ประชากรเพ ม ผสงวยเพ ม ตองการอาหาร

ปลอดภย

- ขอจากดโครงสรางพนฐาน ระบบ logistic

- ภาวะโลกรอน ภยแลง นาทวม

- ทรพยากรธรรมชาตมจากด-เสอมสภาพ

U“เปนศนยกลางดานอตสาหกรรมแปรรปพช

อาหารและพชพลงงานทดแทน”

- พฒนามาตรฐานและประสทธภาพการผลต

ภาคเกษตร

- สงเสรมอตสาหกรรมแปรรปการเกษตร

- พฒนาระบบบรหารจดการกลมจงหวด

- พฒนาโครงสรางพนฐาน การคมนาคม logistic

- Zoning พฒนาเทคโนโลย และมาตรฐานการเกษตร

ปรบปรงคณภาพดน

- บรหารจดการแหลงนา

กลมจงหวดอสานตอนลาง 1 (โคราช ชยภม บรรมย สรนทร)

- พนทเกษตรiลดลง อตสาหกรรม

- ชมชนเมองขยายตว

- การเปลยนประเภทและเคลอนยายแรงงาน

- มโครงขายเปนศนยกลางการคมนาคมขนสง-

กระจายสนคา

- มความเสยง นาทวมขง ดนโคลนถลม ไฟปา

แลง

- เนนเรองขาวและพลงงานทดแทน

U“ประตอสานสสากล”

- พฒนาการเกษตร

- พฒนาคณภาพและมาตรฐานไหม

- พฒนาศกยภาพการทองเทยว

- พฒนาคณภาพและทกษะฝมอแรงงานสสากล

- สงเสรมการผลตขาวหอมมะล มนสาปะหลง

- พฒนามาตรฐานหมอนไหม

- พฒนาโครงสรางพนฐาน+สงเสรมการตลาดการทองเทยว

- ศกษาความตองการแรงงานและพฒนาฝมอแรงงาน

กลมจงหวดอสานตอนลาง 2 (อบลราชธาน ศรสะเกษ ยโสธร อานาจเจรญ)

29

- ขาวหอมมะล การคาผานแดน

“เกษตรกาวหนา การคามงคง ทองเทยวยงยน”

- แหลงทองเทยวอารยะธรรม

- พนทดนเคมมากทสด - เพมศกยภาพฐานการผลต มความสามารถใน

การแขงขน

“ขาวหอมมะลเปนเลศยกระดบการทองเทยว

และการคาชายแดน”

- พฒนาคน-สงคมเขมแขง

- การบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตทยงยน

- กาหนดพนทเพาะปลกพชตามศกยภาพของพนท

- สงเสรมวสาหกจขนาดยอม

- เกษตรยงยน เกษตรรนใหม

- ยกระดบมาตรฐานการเรยนการสอน

- บรหารจดการและพฒนาแหลงนาในล มนาโขง ช มล

แบบบรณาการ

แนวโนมการเปลยนแปลง-แปรปรวนภมอากาศในอนาคต

ผลการจาลองสภาพภมอากาศในอนาคตโดยสรป พนทโดยสวนใหญของอสานในปจจบนมอณหภมสงสด

รายวนเฉลยในรอบปอยทประมาณ 31-33ºC และในอนาคตจะคอยๆ ขยบเพมสงขนเร อยๆ โดยพนททจะม

อณหภมสงขนนจะขยายตวจากเขตอสานตอนลางและตอนกลางขยบขนมาทางเหนอจนครอบคลมพนทในแถบ

กลมจงหวดภาคอสานตอนบนเกอบทงหมด (ภาพท 3.8)

ภาพท 3.8 แผนทแสดงอณหภมสงสดเฉลย และการเปลยนแปลงเมอเทยบกบปจจบน ซงแสดงใหเหนวาในอนาคต

อณหภมสงสดเฉลยมแนวโนมเพมขนในทกพนท

ในประเดนเรองอณหภมทเพมสงข น เมอพจารณาถงการเปล ยนแปลงในเชงการเปล ยนแปลงดาน

ชวงเวลา พบวา จะมชวงเวลาทอากาศรอนในรอบปยาวนานมากขน จากในปจจบนนมวนทอากาศรอนกวา 35ºC

อยประมาณ 3-4 เดอนตอป ในอนาคตจะมชวงเวลาทมอากาศรอนยาวนานขนอกประมาณ 1 เดอน และบางพนท

ในเขตอสานตอนกลางและตอนลางอาจจะมหนารอนยาวขนกวาปจจบนถง 2 เดอน แนวโนมของระยะเวลาทม

อากาศรอนในรอบปนจะยงยดยาวขนเรอยๆ ซงพนทตอนลางของภาคจะมระยะเวลาทอากาศรอนในรอบปยาวนาน

กวาพนทตอนบนของภาค

ในสวนของปรมาณฝนรายปน น ผลจากการจาลองสภาพภมอากาศช ใหเหนวาปรมาณฝนรายปม

แนวโนมเพมสงขนโดยพนทสวนใหญอาจจะมฝนเพมสงขนประมาณ 10-15% ในชวงกลางศตวรรษ โดยเฉพาะใน

พนทตอนบนของภาค (ภาพท 3.9)

30

ภาพท 3.9 แผนทแสดงการเปลยนแปลงของปรมาณฝนรวมรายปเฉลย คดเปนรอยละ (%) เมอเทยบกบปจจบนแสดงให

เหนวาในอนาคตปรมาณนาฝนมแนวโนมเพมสงขน

3.3.3 หลกเกณฑท 3 - ประเดนทควรพจารณา (Issue of Concern) ภายใตบรบทเศรษฐกจสงคม

และสภาพภมอากาศในอนาคต ทหลากหลายและเกยวของหลายภาคสวน

โดยสรปแลวพบวาในอนาคตอากาศจะรอนมากขน-รอนนานขน ขณะเดยวกน ฝนตกหนกมากขน ทาให

การผลตทางเกษตรมความเสยงสง ภยธรรมชาตรนแรงขน และเมอพจารณาดการเปลยนแปลงในบรบทดานตางๆ

ไมวาจะเปนการใชประโยชนทดน (ขาว ออย ยางพารา มนสาปะหลง) การขยายตวทางเศรษฐกจ-การคาในระดบ

จงหวดและระหวางประเทศซงสวนหนงเปนผลจากกระแสประชาคมอาเซยน(AEC) ทสงผลตอเนองไปถงการขยาย

โครงขายคมนาคม และพนทอตสาหกรรมการเพมของประชากรเมองและพนทชมชนเมอง จากการขยายการคาการ

ลงทนและการทองเทยว มความเชอมโยงและความเกยวพนกบการใชทรพยากรทดนและทรพยากรนา ดงนนการ

คาดการณในเบองตนประเดนภยแลง นาทวมฉบพลน และนาทวมขง ทเกดจากความแปรปรวน-เปลยนแปลง

ภมอากาศ เมอควบรวมเขากบบรบทของกลมจงหวดทเปลยนไปจะสงผลกระทบโดยตรงตอภาคสวนตางๆเหลาน

อยางชดเจน

ในกลมจงหวดตางๆ ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ยทธศาสตรการพฒนาทกาหนดขน มสวนทมความ

เกยวของสมพนธกบภมอากาศทงทางตรงและทางออม และทศทางการพฒนาของแตละภาคสวนกมสวนขบเคลอน

ใหบรบทของภาคสวนอนๆ และปจจยความเสยงตอการเปลยนแปลง-แปรปรวนภมอากาศเปลยนไปดวย

เมอพจารณายทธศาสตรและแผนปฏบตการของแตละกลมจงหวดในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ พบวา

กล มจงหวดตอนบน 1 ซ งไดแก เลย หนองบวลาภ อดรธาน หนองคาย และบงกาฬ (ภาพท 3.10) มการ

เปลยนแปลงของมตดานการเกษตร อตสาหกรรมการคมนาคม การขยายตวของชมชนเมอง และการคาการ

ทองเทยว-บรการอยางมากซงทศทางการพฒนาเชนนนาไปสประเดนทควรพจารณาหลายประเดน ทมความ

เกยวของสมพนธกนในระหวางภาคสวนตางๆ และบรบทของการเปลยนแปลง-แปรปรวนภมอากาศในอนาคต

31

ภาพท 3.10 พนทกลมจงหวดภาคอสานตอนบน 1

ในภาคเกษตรกรรมมการปลกพชทหลากหลาย ไดแก ขาว มนสาปะหลง ออย พนททปลกมากทสดท

อดรธาน สวนยางพารามพนทปลกเพมขนจาก 0.75 ลานไรในป 2549 เปน 1.4 ลานไร ในป 2552 ซงมากทสดใน

ภาคอสาน และพนททปลกมากตามลาดบคอ หนองคาย เลย และอดธาน ซงเปนการปรบเปลยนระบบปลกพช ทม

ขนาดฟารมใหญขน และหลายพนทมการเปลยนมอการถอครองทดน เกษตรบางสวนถกผลกใหเขาไปอยใน

ภาคอตสาหกรรม พนทยางพาราบางสวนไดบกรกเขาไปในพนทปา ซงมแนวโนมเพมขน ในสวนของไมผลในบาง

พนทไมออกดอกตามฤดกาล และผลผลตลดลงอนเปนผลจากการเปลยนแปลงภมอากาศ

ในภาคอตสาหกรรมมการขยายตวเชนเดยวกนกบเมองใหญๆ ในภาค ไดแก นครราชสมา ขอนแกน

อดรธาน และอบลราชธาน โดยสวนใหญจะเปนทางดานอาหาร เครองดม สงทอเครองแตงกาย ผลตภณฑคอนกรต

อปกรณไฟฟาและอเลคทรอนคส ซงเหลานมความเชอมโยงกบการทองเทยวและการคาผานชายแดนทมเพมมาก

ขน

มลคาดานการคาของกลมจงหวดคดเปนรอยละ 16.0 ของทงภาคและมากทสดทอดรธานสวนมลคา

การคาชายแดนของกลมจงหวดอสานตอนบน 1 มมากเปนอนดบหนงของทงภาคคดเปนรอยละ 34.7 ของการคา

ของภาค โดยเปนการคาผานดานชายแดนทจงหวดหนองคายมากทสด

ในดานการทองเทยวในป 2549 กลมจงหวดภาคอสานตอนบน 1 มจานวนนกทองเทยวและสรางรายได

เปนอนดบสองของภาครองจากอสานตอนลาง 1 แตมการขยายตวอยางมากจนมรายไดเกอบเทยบเทากนในป

2552 ทงนคาดวาจะเปนผลจาการขยายตวดานการคา และการทองเทยวผานแดน ซงจงหวดอดรธานถอไดวาเปน

ศนยกลางทสาคญ มเสนทางคมนาคมทงทางบกและอากาศทสะดวก มจานวนเทยวบนและผโดยสารเดนทางมาก

32

ทสดของภาค เปนผลตอบสนองและสงผลตอเนองถงการขยายตวดานเศรษฐกจสาขาบรการ การคา และ

อตสาหกรรม

จากการเปลยนแปลงตางๆขางตน มสวนทาใหเกดการเคลอนยายแรงงานทงจากภาคการเกษตรและจาก

ประเทศเพอบาน เกดการขยายตวของชมชนและพนทตวเมอง เพอรองรบการขยายตวของภาคสวนตางๆ ซงพบวา

กลมจงหวดอสานตอนบน 1 มสดสวนประชากรเมองเพมมากทสดของภาค คอจากรอยละ 21.2 ในป 2549 เปน

รอยละ 27.2 ในป 2552 และเปนเหตผลหนงทกอปญหาขยะมลฝอยเพมมากขน โดยเฉพาะในจงหวดอดรธานท

เพมจาก 145 ตนตอวน เปนเกอบ 170 ตนตอวน เปน 1 ใน 3 จงหวดในภาคอสานทมปรมาณขยะมลฝอยมากทสด

สภาพการณทางดานทรพยากรธรรมชาตของกลมจงหวดนน ทรพยากรดนเปนสวนสาคญของการผลต

ภาคเกษตร ดนในกลมจงหวดนเปนดนทรายและดนตน ซงมมากเปนอนดบหนงของภาค พบทอดรธานมากทสด

ลกษณะเชนนทาใหมการอมนาตาเกดภาวะขาดแคลนนาของพชไดงาย และเสยงตอการเกดดนถลมในพนทลาด

ชน นอกจากนยงพบคราบเกลอบนผวดน มแนวโนมทจะเกดการแพรกระจายมากขน พบมากทหนองคายและ

อดรธาน

ดานทรพยากรนา ในกลมจงหวดนมพนทรบประโยชนจากชลประทานนอยทสดในภาค (รอยละ10.7) ถา

ไลเรยงรายจงหวดในภาคอสานทมพนทชลประทานนอยทสดไดแก อานาจเจรญ (อสานตอนลาง 2) หนองบวลาภ

อดรธานและเลย

ในระดบนโยบายของประเทศ ไดมการกาหนดเขตพนทเหมาะสมสาหรบพชเศรษฐกจตางๆ (Zoning) ทว

ประเทศ ซงจะมผลตอการนาไปสการวางแผน ปรบเปลยนรปแบบการใชประโยชนทดนในอนาคต

เมอวเคราะหภาพรวมของกล มจงหวดอสานตอนบน 1 จากสภาพการณปจจบน และแนวโนมการ

เปลยนแปลงในบรบทดานเศรษฐกจ-สงคมและของภาคสวนตางๆ รวมทงแผนยทธศาสตรพฒนากลมจงหวด

(ภาพท 3.11) เม อนามาเชอมโยงกบการเปล ยนแปลง-แปรปรวนภมอากาศในอนาคตทไดจากแบบจาลอง

ภมอากาศ

นาไปส คาถามทวาทศทางของยทธศาสตรการพฒนากล มจงหวด รวมทงนโยบายทเก ยวของใน

ระดบประเทศนนสอดคลองเหมาะสมกบบรบททจะเปลยนไปในอนาคตหรอไมอยางไร

33

ภาพท 3.11 ยทธศาสตรการพฒนากลมจงหวดภาคอสานตอนบน 1

เพอใหเหนภาพชดเจนมากขน ในทนไดยกตวอยางบรบทของจงหวดอดรธาน ซงเปนจงหวดศนยกลาง

ของกลมจงหวดและมการเปลยนแปลงของบรบทและภาคสวนตางๆ คอนขางโดดเดน นามาวเคราะหและประมวล

สรปประเดนทนาสนใจไวในสวนถดไป

3.4 การวเคราะหบรบท แนวโนม และประเดนความเสยงของภาคสวนตางๆ ตอการเปลยนแปลง-

แปรปรวนภมอากาศในอนาคต จงหวดอดรธาน

3.4.1 สภาพโดยทวไป

จงหวดอดรธานมพนทประมาณ 7.3 ลานไร ใหญเปนอนดบ 4 ของอสาน และเปนอนดบ 11 ของประเทศ

มเขตตดตอกบจงหวดหนองคาย สกลนคร กาฬสนธ ขอนแกน หนองบวลาภ และเลย สภาพพนทเปนพนทราบสง

บางสวนเปนพนทสง ภเขา พนทลกคลนลอนตน และทราบลม แบงเขตการปกครองออกเปน 20 อาเภอ ในป 2554

จงหวดอดรธานมประชากรทงสน 1,548,719 คน อยในเขตเทศบาลและชมชนเมอง 493,141 คน

โครงสรางเสนทางคมนาคมเชอมโยงระหวางจงหวดตางๆ และประเทศเพอนบานไดโดยสะดวก โดยม

ถนน สายอดรธาน-เลย, อดรธาน-หนองคาย-เวยงจนทร, อดรธาน-สกลนคร-นครพนม-ลาว-เวยดนาม และ

อดรธาน-ขอนแกน นอกจากนยงมสนามบนนานาชาตทมจานวนเทยวบนและปลายทางจานวนมาก

สภาพอากาศจะรอนจดในหนารอน และหนาวจดในหนาหนาว มปรมาณนาฝนเฉลยรายปคอนขางมาก

วดได ประมาณ 1,500 มม.ตอป

34

3.4.2 ประชากร

ในภาพโดยรวมจานวนประชากรเพมขน โดยเฉพาะในชวงป 2551-2554 ในเขตเทศบาล (ประกอบดวย

เทศบาลตาบล 44 แหง เทศบาลนคร 1 แหง และเทศบาลเมอง 3 แหง) หรอชมชนเมอง (ภาพท 3.12)

ภาพท 3.12 จานวนประชากรรวม และแยกในเขตเทศบาลจงหวดอดรธาน

3.4.3 การขยายตวของพนทเขตเมอง โครงสรางพนฐาน และการคมนาคมขนสง

จากขอมลแผนทการใชประโยชนทดนในป 2544 และป 2550 พบวาพนทในเขตเมองและทอยอาศย

เพมขน จาก 224,701 ไร เปน 326,346 ไร หรอประมาณ 45 % พนทอตสาหกรรม การคมนาคมขนสงและการ

บรการเพมขน เทาตวจาก 6,243 ไร เปน 12,407 ไร

ปรมาณการจราจรบนทางหลวงเพมขนประมาณ 22% ในชวงป 2550-2554 และมแผนพฒนาเสนทาง

จราจรเพมขนในอนาคต เพอความสะดวกการคมนาคม การขนสงสนคา และเพมโอกาสการแขงขนดานการคาและ

การ ลงทนทงในประเทศ และรองรบการเปลยนแปลงเขาสประชาคมอาเซยน (AEC) ซงจะเหนไดจากการเพมขน

ของจานวนเทยวบนและผโดยสาร จาก 6,127 เทยวบน ผโดยสาร 708,122 คน เปน 8,546 เทยวบน ผโดยสาร

1,002,887 คน ในระหวางป 2550-2554

จากการขยายตวทางเศรษฐกจแบบกาวกระโดดน ทาใหเกดการขยายตวพนทอยอาศยเพมมากขน

สงกอสรางสาหรบพ นทอย อาศยเพ มข น กดขวางทางการไหลของน า รวมทงไมมระยะถอยรนระหวางลาน า

สาธารณะกบพนทอยอาศย และการถมทดนตดกบทางระบายนา ทาใหเกดนาทวมขง นอกจากน กจกรรมตางๆ

จากการพนทอยอาศย เชน รานอาหาร อาพารทเมนท คอนโด ฯลฯ สงผลกระทบตอพนทรบนา กอใหเกดขยะ นา

เสย สงผลตอคณภาพในแหลงนาลดลง วชพชนาเจรญเตบโตและทาใหแหลงรบนาตนเขน

35

3.4.4 การเปลยนแปลงดานเศรษฐกจ

รายไดหลกของจงหวดมาจากสาขาการคาการขนสง คาปลก โครงสรางการผลตในชวงป 2550-2554

ขนอยกบภาคบรการ 69.77% โดยเฉพาะสาขาคาสงคาปลกฯ 23.76% มแนวโนมเพมขน 10.37% ซงเปนการเขา

มาลงทนของธรกจขามชาต ดานตลาดสนคาอปโภคบรโภค เปนศนยกลางเสอผาสาเรจรป วสดอปกรณกอสรางและ

ของตกแตงบาน จงทาใหเกดการแขงขนสงมแนวโนมสดสวนภาคบรการเพมขน ในภาคเกษตรมสดสวน 15.31% ม

แนวโนมลดลงเลกนอย และสดสวนภาคอตสาหกรรมเทากบ 14.92% และมแนวโนมปรบตวสงขนอยางชดเจน

(ภาพท 3.13)

ภาพท 3.13 โครงสรางทางเศรษฐกจจากขอมล GPP จงหวดอดรธาน

36

3.4.5 การเปลยนแปลงดานการเกษตร

พนทการเกษตรของพชเศรษฐกจหลกของจงหวดมแนวโนมเพมมากขน ไดแก ขาว ออย มนสาปะหลง

และยางพารา โดยเฉพาะยางพารา เพมจากสองแสนกวาไรในป 2550 เปนสามแสนกวาไรในป 2552 (ภาพท 3.14)

เนองจากความตองการภายในประเทศและการสงออกขยายตวสง นอกจากนพชเศรษฐกจอนๆ ไดเขามามบทบาท

เพมมากขน เชน ไมผล ขาวโพดเลยงสตว ถวเหลอง และถวลสง

ภาพท 3.14 พนทปลกพชเศรษฐกจของจงหวดอดรธาน ป 2552 (หนวย:ลานไร)

ในหลายพนทไดมการปรบเปลยนพนทนา ทงนาลม นาดอน และปาหวไรปลายนา พนทสาธารณะ เชน

ในพนทบง ทาม ในชวงหนาแลง เพอปลกออย ซงจาเปนตองใชนามากขน มการนานาบาดาลมาใชสาหรบออย ซง

ในบางครงทาใหความเคมทอยใตดนขนมาสบรเวณผวดนหรอในระดบทตนขน สงผลกระทบตอคณภาพดนและม

นาเคมเขาผสมในแหลงนาตามมา นอกจากนการเผาไรออยเพอเกบเกยวผลผลตสงผลใหเกดสภาวะหมอกควนอก

ดวย การการขยายพนทปลกออยยงทาใหเกดระบบเถาแก / นายทนในหมบานเพมมากขน

3.4.6 การเปลยนแปลงดานอตสาหกรรม

ในป 2553 เมอเทยบกบสามปทผานมา มแนวโนมเพมขน ซงสวนใหญเปนการลงทนทางดานอาหาร

และเครองดม อตสาหกรรมอนๆ และอตสาหกรรมเกษตร ดานจานวนนกลงทนมการเพมขนอยางชดเจน คดเปน

รอยละ 89.40% เปนการลงทนดาน รบเหมากอสราง การคาสง-ปลก การซอมแซมยานยนต ของใชสวนบคคล และ

ของใชในครวเรอน อสงหารมทรพย การใหเชาและการบรการดานธรกจ มการตงโรงงานเพมในดานอตสาหกรรม

ไมและผลตภณฑจากไม และอตสาหกรรมยาง ซงโรงงานทงสองประเภทสมพนธกบพนทปลกและผลผลตยางพารา

ทเพมมากขน (ตารางท 3.7)

37

ตารางท 3.7 การขยายตวของนกลงทนและโรงงานอตสาหกรรม

ป พ.ศ. จานวนนกลงทน จานวนโรงงาน

2551 676 39

2552 627 40

2553 1234 41

3.4.7 การขยายตวดานการทองเทยว

การทองเทยวของอดรธานมการขยายตวเพมมากขน ทงทเปนการทองเทยวในพนท และการเปนจดแวะ

พก หรอทางผานไปยงพนทใกลเคยง เปรยบเทยบป 2550-2554 จานวนโรงแรม และทพกตางๆ เพมขนเกอบ

30% และจานวนหองพกเพมขนเกอบ 90% และมแนวโนมขยายตวเพมขนอกเพอรองรบ AEC ดานรายไดจากการ

ทองเทยวของอดรธานเพมขนจากเดมในป 2250 ทคดเปน 14.46% เปน 20.52% ในป 2553 (5,583 ลานบาท)

ทงนคดตามสดสวนตอรายไดการทองเทยวทงภาคอสาน

3.4.8 การเปลยนแปลงดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ในภาพโดยรวมพนทปามแนวโนมถกบกรกและทาลายเพมมากขน โดยเฉพาะพนทในเขตภเขาทมการ

บกรก เพอปลกพชเศรษฐกจ เชน ยางพารา มนสาปะหลง และออย

ในดานทรพยากรนา พนทจงหวดอดรธานอยในเขตลมนาโขงสวนท 5 สวนท 6 แมนาสงครามตอนบน

ลาปาวตอนบน และลานาพองตอนลางมพนทชลประทาน 595,760 ไร คดเปนพนท 11.12% ของพนทเกษตร

ความตองการใชนาในปจจบนของภาคสวนตางๆ ไดแก อปโภคและการทองเทยว อตสาหกรรมและเกษตรอยท

108.67, 116.29 และ 987.79 ลาน ลบ.ม. ตามลาดบ และไดคาดการณวาในป 2568 ความตองการใชนาในภาค

สวนเหลานจะเพมเปน 128.75, 511.38 และ 1,701.31 ลาน ลบ.ม. ตามลาดบ (กรมทรพยากรนาภาค 5) ซงเปน

การ เพมขนในสวนของภาค อตสาหกรรมกวาสามเทาตว

จงหวดอดรธาน มพนททเปนแหลงรบนากวา 5 หมนไร แตขาดการบรหารจดการทด ซงในจงหวดอนๆ

กเปนในลกษณะเชนเดยวกน คอ ชมชนมแหลงนาเพยงพอ แตขาดศกยภาพในการบรหารจดการ โดยเฉพาะอยาง

ยงการบรหารจดการนาสวนทเหลอมากเกนความตองการในชวงหนาฝนไปใชในชวงหนาแลงได และการนาไปใช

หรอการกระจายใหอยางทวถง ซงไมไดรบการหนนเสรมจากภาครฐ

เพมขนในในภาคเกษตรเกอบ 75% และเพมในสวน

ของการอปโภคบรโภคและการทองเทยว 15% (ภาพท 3.15) ในขณะทคณภาพของแหลงนาตางๆ มแนวโนมลดลง

เรอยๆ

38

ภาพท 3.15 ประมาณความตองการใชนาของภาคสวนตางๆ จงหวดอดรธาน

ในสวนของดนเคมซงเปนปญหาอปสรรคของการผลตทางเกษตร และมตอคณภาพของแหลงนานนม

พนทครอบคลมเกอบครงหนงของทงจงหวด (ภาพท 3.16) ซงพนทดนเคมสวนใหญจะมการใชประโยชนเพอการ

ปลกพชหลกสาคญ ไดแก ขาว มากทสด

ภาพท 3.16 พนทดนเคม (ทมา: กรมพฒนาทดน)

39

3.4.9 สถานการณภยแลง

แมปรมาณนาตนทนในพนทมปรมาณคงท แตมความแปรปรวนของภมอากาศสง ดนมความสามารถใน

การอมนาตา พนทชลประทานมจากด นาใตดนไมเพยงพอ บอบาดาลขาดการบารงรกษา จงทาใหขาดแคลนนาใน

ทกหมบาน ซงสงผลกระทบเกอบครงหนงของครวเรอนทงหมด (ภาพท 3.17)

ภาพท 3.17 พนทเสยงภยแลง (ทมา: กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย)

3.4.10 สถานการณอทกภยและดนโคลนถลม

พนททางตะวนตกเฉยงเหนอของจงหวดอดรธาน จะมความเสยงเปนอนดบสามในกลมจงหวดภาคอสาน

ตอนบน 1 ตอการเกดดนโคลนถลม อนเนองมากจากสภาพพน ทคอนขางลาดชน และมการใชประโยชนทดนเพอ

ทาไรขาวโพด ซงมการเปดหนาดน ทาใหความสามารถในการดดซบ นาและการลดทอนการลดความเรวของนา

คอนขางนอย (ตารางท 3.8 และ ภาพท 3.18)

40

ตารางท 3.8 สถานการณภยพบตทเกดขนในกลมจงหวดภาคอสานตอนบน 1 ป 2554

จงหวด หมบานท

เสยงภย

ลกษณะของภย ความเสยหายทอาจไดรบ

นาทว

มขง

นาลน

ตลง

นาปา

ไหลห

ลาก

ดน/โค

ลนถล

ม

อนๆ

จานวน

ประชากร

(คน)

บานเรอนราษฎร

(หลง)

อดรธาน 146 63 52 23 26 0 51,459 12,051

หนองคาย 76 37 33 24 12 3 14,165 3,554

บงกาฬ 56 40 36 13 6 10 12,499 3,613

หนองบวลาภ 209 53 136 61 6 0 153,564 34,122

เลย 247 33 157 170 39 0 54,633 14,923

ทมา: กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย, 2554

ภาพท 3.18 ขอมลหมบานเสยงอทกภย และดนโคลนถลม ป 2554 (ทมา: กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย)

3.4.11 แนวโนมการเปลยนแปลงภมอากาศของจงหวดอดรธานทมความเกยวของกบภาคสวนใน

พนท

ศนยเครอขายงานวเคราะหวจยและฝกอบรมการเปลยนแปลงของโลกแหงภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยง

ใตไดทาการจาลองภมอากาศของกลมจงหวดภาคอสานตอนบน 1 (จงหวดเลย หนองบวลาภ อดรธาน หนองคาย

และบงกาฬ) โดยใชโมเดลการไหลเวยนของมวลอากาศโลก ECHAM4 และคานวณเพมรายละเอยดโดยแบบ

ภมอากาศระดบภมภาค PRECIS ภายใตเงอนไขทกาซเรอนกระจกในอนาคตเพมขนตามแนวทางการพฒนาของ

41

โลกแบบ A2 ซงเปนภาพจาลองทกาหนดขนโดย Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) อนเปน

การพฒนาทเนนการเจรญเตบโตในเชงเศรษฐกจมากกวาความยงยนทางสงแวดลอม ซงสอดคลองกบทศทางการ

พฒนาดานเศรษฐกจของจงหวดอดรธานทระบไวในยทธศาสตรการพฒนา เพอแสดงใหเหนถงภมอากาศอนาคตท

แนวโนมเกดการเปลยนแปลงสงและเปนแนวทางทคลายกบลกษณะการพฒนาของโลกทผานมาในอดตถงปจจบน

ซงถอวาเปนการมองโลกในอนาคตในแงรายแนวทางหนง ซงรายงานนไดทาการเปรยบเทยบภมอากาศในชวง

ปจจบน คอ ชวงทศวรรษ 1990s และอนาคตชวงทศวรรษ 2050s

อณหภมสงสด (วนทรอนทสด) มแนวโนมเพมขน (2-3๐C) โดยเฉพาะบรเวณจงหวดอดรธานและ

หนองคาย (ภาพท 3.14) ละเมอพจารณาเปนรายเดอนสาหรบชวงทรอนทสด ทงในชวงฤดแลง (พ.ย. – เม.ย.)

และฤดฝน (พ.ค. – ต.ค.) มแนวโนมเพมขนเชนเดยวกนกบจานวนวนทรอนในชวงฤดรอนทมมากขนเรอยๆ (ภาพ

ท 3.19-3.21)

ภาพท 3.19 อณหภมสงสดเฉลยและการเปลยนแปลง

ภาพท 3.20 อณหภมสงสดในแตละเดอน

42

ภาพท 3.21 จานวนวนทมอากาศรอนในรอบป

ในดานปรมาณนาฝน แนวโนมเพมขน แตกพบวามความแปรปรวนทงในรายเดอนและในรายป และม

แนวโนมการกระจายตวของฝนทแปรปรวนไปจากเดม โดยจะมฝนมากขนในชวงเดอนนอกฤดฝน (ภาพท 3.22)

จงหวดอดรธาน และหนองคาย บรเวณพนททมการเพมขนของปรมาณนาฝนชดเจน (ภาพท 3.23) นอกจากน

จานวนวนฝนตกในรอบปไมไดเปลยนแปลงไป แตปรมาณนาฝนทเพมขน นาจะเปนผลมาจากฝนทตกหนกขนใน

แตละครง (หมายถง มความรนแรงหรอมปรมาณนามากสาหรบการตกในแตละครง) (ภาพท 3.24)

ภาพท 3.22 ปรมาณฝนสะสมรายเดอนเฉลย ปรมาณนาฝนจะสงขนในชวงนอกฤดฝน

จานวนวนทมอากาศรอน (>=35C) = 82 วน

จานวนวนทมอากาศรอน (>=35C) = 110วน

43

ภาพท 2.23 เปอรเซนตการเปลยนแปลงของฝนรายปเฉลยเทยบกบปจจบน (1990s)

ภาพท 2.24 จานวนวนฝนตกหนก (>35-90 มม./วน) ในรอบป

3.4.12 สรปการเปลยนแปลงของสภาพการณและแนวโนมในอนาคตของจงหวดอดรธาน

ภาคการเกษตร

พนทเกษตรอาจจะไมขยายเพมขนมากนกอนเนองมาจากพนทเพาะปลกมจากด และความตระหนกและ

การใหความสาคญตอการรกษาพนทปาไมเพอประโยชนทางดานความหลากหลายทางชวภาพ การเสอมโทรมของ

ทรพยากรดน การลดความเสยงดนโคลนถลมและนาทวมไหลหลาก รวมทงความเชอทวาปาลดนาลด อยางไรกด

ชนดของพชทปลกจะมการปรบเปลยนไปอยางมาก อนเนองมาจากกระแสของพชเศรษฐกจ (ยางพารา ขาวโพด)

และทศทางการสงเสรมการใชพลงงานทดแทน ซงจะตองศกษาทาความเขาใจเพมเตมถงความสมพนธของการ

ขยายตวของพนทปลกพชเหลานกบความตองการใชนา และหรอภายใตสภาวะทอณหภมและจานวนวนทรอนเพม

มากขน ในอนาคต

การเกดสภาพแหงแลง และอณหภมทสงขน ทาใหความชนในอากาศลดลง จากสาเหตของอตราการคาย

นา จากพช และการระเหยของนาหนาผวดนสงเพมมากขน เกดแรงดดจากการ Osmosis & capillary force นานา

จากใตผวดนขนมาสดานบน ซงหากนาใตดนทเกลอละลายอย โดยเฉพาะอยางยงในพนทภาคอสาน จะทาใหเกด

การแพร กระจายของดนเคม และความเขมขนของความเคมเพมมากขน (พสทธ ศาลากจ, ผ.อ.พฒนาทดนเขต 5

ขอนแกน)

44

โครงการสงเสรมการทาการเกษตรตามความเหมาะสมของพนทนน จาเปนตองมการศกษาวเคราะห

ความ เหมาะสมของพนทสาหรบพชชนดตางๆ (Land suitability) อยางไรกดการผลการวเคราะหสวนหนงขนอย

กบสภาพ ของทรพยากรดนและลกษณะภมอากาศในปจจบน ซงระดบความเหมาะสมนอาจมการเปลยนแปลงไป

ในอนาคตเนอง จากปจจยแวดลอมเหลานมความสมพนธกบการเปลยนแปลงภมอากาศ ไมวาจะเปนทางดาน

อณหภมทจะสงขน จานวนวนทรอนมากขน การแพรกระจายของดนเคม การระเหยของนา และความแปรปรวน

ของฝน ดงนนการประเมน ความเหมาะสมของทดนควรตองครอบคลมความแปรปรวนและเปลยนแปลงของปจจย

เหลานดวย

การอตสาหกรรม การทองเทยว การบรการ และการคมนาคม

จากแนวโนมทศทางของการสงเสรมอตสาหกรรม การทองเทยว การบรการ และการคมนาคม รวมทง

โครงการพฒนาระบบ และเสนทางคมนาคมตางๆ เพอเพมรายไดและศกยภาพการแขงขนดานการคาทงในระดบ

ประเทศและระดบ AEC จะสงผลพนทเพาะปลกเดมลดลง การใชประโยชนจากพนทชลประทานไมตรงตองตาม

วตถประสงคดานการเกษตร มความตองการการใชนาเพมมากขน กอใหเกดนาเสยและการเสอมคณภาพของแหลง

นา ทาใหเกดปญหาในการแบงปนจดสรรนาใหกบภาคสวนตางๆ โดยเฉพาะอยางยงในสภาพการณทมแนวโนม

ของความ แหงแลงเพมมากขน ดงเหนไดจากการประกาศลดพนทปลกขาวนาปรงเนองจากปรมาณการใชนาใน

แหลงเกบนาไม เพยงตอตอความตองการของชมชนเมองทคอนขางสง และเพมมากขนเรอยๆ

นอกจากนการพฒนาโครงสรางพนฐานทางดานคมนาคม อาจปดกนหรอเบยงเบนการไหลของนาตาม

ธรรม ชาต หรอกลายเปนทานบกนนา ทาใหเกดนาทวมขง ในกรณทมปรมาณฝนตกมากในชวงเวลาอนสนอนเปน

ผลจากการแปรปรวนของภมอากาศจากผลทไดจากการจาลองภมอากาศในอนาคต

ชมชนเมอง

ประชากรในชมชนเมองของจงหวดอดรมจานวนเพมมากขนชดเจน และคาดวามแนวโนมเพมสงขนมาก

ในอนาคตอนเปนผลจากการขยายตวทางภาคเศรษฐกจการคาในระดบภาคและการคาระหวางประเทศ ชกนาให

เกดการขยายตวของภาคสวนอนๆ ในตวเมองอดรธาน ซงตองการบคลากรและแรงงานเพมมากขน สวนหนงจะ

เปนการเคลอนยายแรงงานจากพนทใกลเคยงและในประเทศ และอกสวนหนงทเหนไดชดจากการใหขอมลของ

ผเขารวมประชมระดมความคดเหนทจงหวดอดรธานกคอแรงงานทมากจากตางชาต ซงแนนอนวาประชากรท

เพมขนเหลานจะทาใหมความตองการใชนาเพอการบรโภคอปโภคเพมมากขน ดงนนในอนาคตชวงหนาแลงทคาด

วาปรมาณนาจะลดลงจากการทฝนทงชวงรวมกบความตองการใชนาทมากขนของภาคเกษตร ยอมทาใหมความ

เสยงตอการขาดแคลนนามากขนไปดวย เมอถงหนาฝนทคาดวาฝนจะตกหนกมากขน ทอยอาศยทขยายตวเพมขน

กอปรกบสงปลกสรางทางดานเศรษฐกจอนๆ เหลาน ซงหลายสวนกอสรางขวางทางไหลของนาตามธรรมชาต จะ

เปนอปสรรคตอการไหลและระบายของนา เกดนาทวมขงเปนระยะเวลานานขน เมอผนวกกบปรมาณขยะมลฝอยท

จะมมากขนตามจานวนประชากร อาจสงผลใหเกดปญหานาเนาเสย การปนเปอนในแหลงกกเกบนา นาไปสปญหา

สขภาพอนามยตามมา

ภาพองครวม

จากประเดนเรองภยแลงทเปนจดเรมตนของการคดเลอกจงหวดนารอง พบมความสมพนธกบภาคสวน

ตางๆ ทสาคญของจงหวดอดรธาน โดยเฉพาะในดานการเกษตร อตสาหกรรม และการบรการ ในสวนของภาค

45

เกษตรนน พนทการเกษตรแมไมมการเปลยนแปลงมากนกหรออาจเพมขนเลกนอยในอนาคต แตมการเพมขนของ

พนทปลกพช เศรษฐกจ และพบวามปรมาณการใชนาเพอการเกษตรทเพมมากขนอยางชดเจน เชนเดยวกนกบ

ภาคสวนอตสาหกรรม และภาคสวนบรการทมการขยายตวและมความตองการการใชนาทเพมมากขนในอนาคต

นอกจากนหากพจารณาความ แปรปรวนของภมอากาศในอนาคตโดยเฉพาะอณหภมทสงขน และจานวนวนทรอน

ทมมากขน คาดวาอาจจะมผล กระทบตอชวงระยะเวลาเพาะปลกทเหมาะสม ของพชบางชนดทปลกอยในพนท ผท

ไดรบผลกระทบจากภยแลง คอประชาชนภาคเกษตร ชมชนเมอง และภาคสวนทเกยวของกบการใชนาและการเกด

ภยแลงทกลาวมาขางตน

ในดานสงแวดลอม หากภยแลงมแนวโนมรนแรงมากขน กจะทาใหการแพรกระจายดนเคมมากขนไป

ดวย ในสภาพการณทปรมาณนามอยเทาเดม แตมคณภาพลดลง บวกกบความเสยงภยแลงทจะเพมมากขนใน

อนาคต รวมกบการขยายตวของภาคสวนทมความตองการการใชนาในปรมาณมาก จะทาใหปรมาณนาไมเพยงพอ

กบความ ตองการ การสงวนหรอจดสรรนาใหภาคสวนใดภาคสวนหนงกยอมจะสงผลกระทบเชงลบเปนลกโซตอ

ภาคสวนอนๆ ดวย

จากสรปสถานการณขางตน ประเดนความเสยงสาคญทสงผลกระทบตอภาคสวนตางๆ ในพนทจงหวด/

กลมจงหวดดงกลาว ทมความเกยวของปจจยดานภมอากาศ (Climate factor) และการพฒนาทางเศรษฐกจและ

สงคม (non-climate factor) สามารถนาเสนอภาพองครวมความสมพนธผลกระทบและปฏสมพนธทเชอมโยงกน

ของแตละภาคสวนไดดงแสดงในภาพท 3.25

ภาพท 3.25 การวเคราะหภาพองครวมของบรบทความเสยงในอนาคตของจงหวดอดรธาน

46

3.5 ประเดนความเสยงของภาคสวนตางๆ ตอการเปลยนแปลงเศรษฐกจสงคมและภมอากาศ

จากผลการวเคราะหบรบทในปจจบนและแนวโนมการเปลยนทางดานเศรษฐกจและสงคมของจงหวด

อดรธาน เมอนามาควบรวมเขากบการเปลยนแปลงภมอากาศในอนาคต สามารถสรปประเดนความเสยงของภาค

สวนตางๆ ทควรนาไปพจารณาเพอจดทากรอบโจทยวจยเพอการศกษาตอไปดงน

ดานทรพยากรนา : ยทธศาสตรทเหมาะสมสาหรบการการบรหารจดการนาในพนท

ประเดนความเสยง: ขาดแคลนนา (ภยแลง)

ภาคสวนทเสยง

• ชมชนเมอง

• ภาคธรกจ อตสาหกรรม การคา การทองเทยวและบรการ ในแถบชมชน

• พนทเกษตรกรรม โดยเฉพาะในพนทอาศยนาฝน

ปจจยเสยง/ผลกดน

• แผนพฒนาจงหวด GMS และ AEC

• การขยายตวชมชนเมอง ภาคสวนดานธรกจ การคาการลงทน การทองเทยว-บรการ การ

เคลอนยายแรงงานกลบถน (ความตองการนาเพมมากขน)

• พนทรบนาชลประทานมเพยง10 %

• การเพมพนทปลกขาวนาปรง

• อณหภมสงขน จานวนวนทรอนมมากขน

• ฝนแปรปรวนและทงชวงมากขน

47

ประเดนทควรพจารณา

• ยทธศาสตรการบรหารจดการนาระหวางภาคสวนตางๆ ในอนาคตรวมกน

• แนวทางการเกบนา/ กกเกบนาไวใชขามฤดกาล

• การขยายตวชมชนเมอง อตสาหกรรม การทองเทยว-บรการ จะเพมความเสยงการขาดแคลนนา

ของภาคสวนในพนทชมชนเมองหรอไม

• แนวทางการบรหารจดการนาตนทนทมอย จะเพยงพอตอการเพาะปลกพชฤดแลงในพนทตางๆ

ภายใตสภาพภมอากาศในอนาคตหรอไม

• ระบบปลกพชทเหมาะสม (หรอชวยลดความเสยงการขาดแคลนนา) สาหรบสภาพภมอากาศใน

อนาคต ควรเปนอยางไร

• ไมมการประมาณขนาดความตองการนาของภาคสวนตางๆ ในชมชนเมองยงไมชดเจน (Scenario

ตางๆ ตอการใชนาในอนาคต) และจะมวธการบรหารจดการทเหมาะสมอยางไร

48

ชมชนเมองกบความเสยงนาทวมในอนาคต

ประเดนความเสยง: นาทวมขง

ภาคสวนทเสยง

• ชมชนเมอง

• ภาคธรกจ อตสาหกรรม การคา การทองเทยวและบรการในแถบชมชน

ปจจยเสยง/ผลกดน

• แผนพฒนาจงหวดทเนนการเปนศนยกลางดานการลงทน การคา เกษตรกรรม การบรการ การ

ทองเทยวของ GMS & AEC

• การขยายตวชมชนเมอง สงปลกสราง โครงขายคมนาคมขนสง และโครงสรางพนฐาน

• การเคลอนยายแรงงาน (จากภาคเกษตร แรงงงานยายกลบถน แรงงานตางดาว)

• ผลกระทบจากการโครงการขนาดใหญดานการบรหารจดการนา เชน การผนนาโขง

• ฝนตกหนกมากขนฝนรายปมแนวโนมมากขน

ประเดนทควรพจารณา

• การเปลยนแปลงการใชทดนและการเปลยนแปลงการตงถนฐาน/ชมชนจะทาใหรปแบบความเสยง

เปลยนไปอยางไรภายใตการเปลยนแปลงภมอากาศ

• ดานกายภาพ (ทไหน อยางไร)

• ดานสงคม (กลมสงคมตางๆ ทมความเสยงแตกตางกน)

• การพฒนาโครงสรางพนฐานและสงกอสรางในพนทชมชน อาจจะเพมความเสยงของการเกดนา

ทวมขงในพนทตวเมอง

• แนวทางการจดวางผงเมอง ณ ปจจบนจะมผลตอความเสยงในอนาคตอยางไร

49

• การขยายตวทางเศรษฐกจ สงผลตอความเสอมโทรมของแหลงนา นาเสยและสขอนามยของชมชน

เมองอยางไร

50

การเกษตร : ความเหมาะสมพนทเพาะปลก (Land suitability)

ประเดนความเสยง: ความเหมาะสมของระบบการผลตพชทมในปจจบนและแนวโนมทจะเปลยนไป

ภาคสวนทเสยง

• เกษตรกร

• ภาคธรกจ อตสาหกรรม การคา ทตอเนองจากภาคเกษตร

ปจจยเสยง/ผลกดน

• พนทเกษตรสวนใหญไมมระบบชลประทาน

• นโยบายการกาหนดพนทเพาะปลก (Zoning)

• การปรบเปลยนการใชประโยชนทดน โดยเฉพาะพชเศรษฐกจ

• อณหภมสงขน จานวนวนทรอนมมากขน

• ฝนแปรปรวนและทงชวงมากขน (ฤดฝนเปลยน ชวงสนลง)

ประเดนทควรพจารณา (Issues of concern)

• การเปลยนแปลงและความผนผวนของผลผลตพชเศรษฐกจหลกกบสภาพเศรษฐกจครวเรอนและ

เศรษฐกจจงหวด/ กลมจงหวด

• ฤดรอนยาวนานขน อาจสงผลตอการระบาดของแมลงศตรพช

• จะบรหารจดการนาเพอลดความเสยงการเกษตรตอการเปลยนแปลงภมอากาศอยางไร

• ความเหมาะสมของการใชประโยชนทดน ณ ปจจบนจะเปลยนไปอยางไรภายใตการเปลยนแปลง

ภมอากาศในอนาคต

• การเปลยนแปลงภมอากาศในอนาคตจะสงผลใหการใชประโยชนทดนเปลยนอยางไร

51

• ยทธศาสตรการกาหนดความเหมาะสมของพนท (zoning) / ของเขตพนทเพาะปลก (crop mix

pattern) เพอชวยลดความเสยงตอการเปลยนแปลงภมอากาศมอะไรบาง

• องคความรและขอมล เพยงพอสาหรบตอบโจทยขางตนไดมากนอยเทาไร

52

ดานการเกษตร : การแพรกระจายดนเคม

ประเดนความเสยง: การลดลงของผลผลตทางเกษตรจากดนเคม

ภาคสวนทเสยง

• เกษตรกร (โดยเฉพาะในพนทอาศยนาฝน)

ปจจยเสยง/ผลกดน

• พนทเกษตรสวนใหญไมมระบบชลประทาน

• การเปลยนแปลงการใชประโยชนทดน

• อณหภมสงขน จานวนวนทรอนมมากขน

• ฝนแปรปรวนและทงชวงมากขน (ฤดฝนเปลยน ชวงสนลง)

ประเดนทควรพจารณา (Issues of concern)

• ขนาดการแพรกระจายดนเคม (พนท ระดบความเคม) และผลกระทบตอการเพาะปลกพชในพนท

ตางๆ อยางไร

• การพฒนาสายพนธพชทเหมาะสมกบดนเคม

53

3.6 องคความรทตองการเพมเตม และโจทยทตองการหาคาตอบ

จากประเดนความเสยงตางๆ และความสมพนธเชอมโยงกบภาคสวนทเกยวของ ทไดจากการวเคราะห

ขางตนนน เมอนาไปเสนอเพอระดมความคดเหนจากนกวชาการและผเช ยวชาญทเกยวของ พบวายงมหลาย

ประเดนทยงไมมองคความรทางวทยาศาสตร หรอขอเทจจรงจากการศกษาวจยทจะใชยนยนขอสมมตฐาน หรอบง

บอกถงผลลพธและหรอหรอขนาดของการเปลยนแปลงทจะเกดขน ทงนคณะวจยไดประมวลสรปประเดนคาถามท

เปนชองวางองคความร (Knowledge gap) ไดดงน

• การกาหนดเขตความเหมาะสมการปลกพชทมอยในปจจบน (ตามนโยบาย Zoning ของรฐบาล เพอ

เพมโอกาสการแขงขนในภาคเกษตร และภาคอนทตอเนองจากภาคเกษตร)จะยงคง valid หรอไม

ภายใตแนวโนมการเปลยนแปลงและแปรปรวนของภมอากาศในอนาคต ปจจยใดทมความออนไหว

ทสาคญ

• การเปลยนแปลงและแปรปรวนของภมอากาศในอนาคต จะสงผลทาให cropping pattern

เปลยนไปอยางไร (เชน planting date, growing period)และกระทบตอผลผลตพชเศรษฐกจตางๆ

อยางไร และหากไมสอดคลองกบชนดพช และการเพาะปลกในปจจบน อะไรควรจะเปน Cropping

pattern ทเหมาะสม

• อณหภมเพมขน และจานวนวนทรอนมมากขน จะมผลตอการแพรกระจายดนเคมอยางไร และ

สามารถกาหนดพนทเสยงไดหรอไมอยางไร ภายใต Zoning (จะกระทบตอพชทปลกอย หรอท

วางแผนจะปลก) รวมทงแผนพฒนาแหลงนาทไดกาหนดไวในปจจบน

• โครงการพฒนาในแผนยทธศาสตรของจงหวด จะมผลตอความเสยงนาทวมขงในพนทตางๆ มาก

นอยเทาใด

• อะไรคอ knowledge gap ในการคาดการณการเจรญเตบโต และผลผลตของพชเศรษฐกจตางๆ

ภายใตการเปลยนแปลงภมอากาศ (เชน ตวแบบจาลองพชเอง ขอมลทตองการของแบบจาลอง

ความละเอยดของขอมลทไดจากแบบจาลองภมอากาศ เปนตน)

• แผนการพฒนาแหลงนาและการบรหารจดการนาในปจจบนสามารถรองรบการเปลยนแปลง และ

การขยายตวของภาคสวนตางๆ ไดมากนอยเทาใด ภายใตสภาวะในปจจบน และภายใตการ

เปลยนแปลงภมอากาศในอนาคต

• Carrying capacityของการบรหารจดการนาทไดวางแผนไว สามารถรองรบความตองการของภาค

สวนตางๆ ไดเทาไร สอดคลองกบแผนยทธศาสตรทางดานการพฒนาโครงสรางพนฐาน

อตสาหกรรม และการบรการ รวมทงการเปลยนแปลงดานการเกษตร (สวนหนงเปนผลจากการ

Zoning) และการขยายตวของชมชนเมองหรอไม อยางไร และCarrying capacity นจะเปนอยางไร

ภายใตการเปลยนแปลงภมอากาศในอนาคต

• การศกษาเพอกาหนดแผนการพฒนาภาคสวนตางๆ ทสอดคลองกน (ไมกอใหเกดความเสยงตอ

ภาคสวนอนๆ เพมขน) และเหมาะสมกบการรองรบการเปลยนแปลงภมอากาศในอนาคต ควรทา

อยางไร

54

3.7 การประชมระดมความเหนหนวยงานและภาคสวน และนกวชาการทรวมเปนภาคในพนทตอ

ประเดนความเสยงและประเดนคาถามทเกยวของ

คณะวจยไดจดประชมระดมความเหนขน 2 ครง ทจงหวดอดรธาน โดยเชญตวแทนจากหนวยงานท

เกยวของกบประเดนความเสยงและภาคสวนทไดระบไวในผลการวเคราะหขางตน รวมทงนกวชาการทมความ

สนใจในประเดนดงกลาวและหรอทไดทาการศกษาในประเดนทเกยวของในพนท หรอในพนทใกลเคยง ซงไดแก

• มหาวทยาลยเชยงใหม

• มหาวทยาลยขอนแกน

• สถาบนวจยและพฒนาเกษตร ขอนแกน

• มหาวทยานครพนม

• มหาวทยาลยราชภฎอดรธาน

• มหาวทยาลยมหาสารคาม

• เครอขายนกวจย (สถาบนสงแวดลอมไทย โครงการเสรมสรางการรบมอของเมองกบการ

เปลยนแปลงสภาพภมอากาศ (Mekong-Building Climate Resilient Asian Cities : M-BRAC)

• เครอขาย สกว (หนองคาย)

• สานกงานพฒนาทดนเขต 5 ขอนแกน

ผลจากการประชมระดมความเหนทงสองครงสามารถนามาประมวลสรปไดดงน

ยทธศาสตรการบรหารจดการนาระหวางภาคสวนภายใตบรบทของการพฒนาและการเปลยนแปลง

ภมอากาศ

• การพฒนาและการเปลยนแปลงภมอากาศสงผลสบเนองตอการเกดนาทวมขงอยางไร?

• การพฒนาและการเปลยนแปลงภมอากาศสงผลสบเนองตอความตองการนาของภาคสวนตางๆ ใน

พนทยอยตางๆ อยางไร (อตสาหกรรม การคา ทองเทยว-บรการ ขนสง ประชากร นาปรง ออย)

• การจดสรร/จดหา และกระจายนาทเหมาะสม (ชลประทาน ประปา ฯลฯ) ในทกระดบพนท (ชมชน

อปท. จงหวด)

• การพฒนาแหลงนาทดแทน/เสรม/แหลงนาเสอมโทรมเดม เชน แหลงนาชมชนขนาดเลก

• ขอเสนอแนะเชงนโยบายเพอเสรมสรางศกยภาพการบรหารจดการนาระดบทองถน/ฟารมขนาดเลก

(ความรดานการจดการ การบรหารการเงน)

• ทบทวนองคความรทองถน/ภมปญญา และการปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศในอนาคต

(ความรนนใชไดหรอไม ตองปรบปรง/เพมเตมอะไร)

• การเปลยนแปลงภมอากาศเมอควบรวมเขากบการใชประโยชนและการจดการทดน จะมผลตอ

ปรมาณและคณภาพนาตนทนอยางไร

• รปแบบและแนวทางของการจายคาตอบแทนใหกบการใหบรการของระบบนเวศ (Payment for

Ecosystem Service, PES) สาหรบชมชนพนทตนนา จะเปนไปไดในรปแบบใดบาง

55

• ทบทวนแผนบรหารจดการนา ภายใตบรบทของการเปลยนแปลงภมอากาศ (เชน Gap analysis

ความคงทน ความยงยน ฯลฯ)

การกาหนดเขตความเหมาะสมการปลก5 พชเศรษฐกจ (ขาว ขาวโพด มนสาปะหลง ยางพารา

ออย)

• การเปลยนแปลงภมอากาศจะมผลตอ

ในอนาคตภายใตแนวนโยบาย Zoning และการเปลยนแปลงภมอากาศ(ของระบบเกษตร

ระดบใหญ-ตาบล-อาเภอ, และของระบบเกษตรรปแบบตางๆ)

การแพรกระจายดนเคม

• ภายใตการดาเนนการตามนโยบาย Zoning จะสงผลกระทบตอพชทปลกอย หรอทวางแผนจะปลก

แผนพฒนาแหลงนาทไดกาหนดไวในปจจบน รวมทงความเปนอยของชมชน และขอเสนอแนะ

ทางออก ทางเลอก และการปฏบตเพอลดความเสยง

อยางไร และสามารถกาหนดพนท

เสยงไดหรอไมอยางไร (ม knowledge gap หรอไม)

• ความเหมาะสมและความเสยงของการเพาะปลกพชในพนทลาดชน ตอการชะลางพงทลายดน (Soil

erosion) และการเสอมความอดมสมบรณดน (soil fertility) ภายใตการเปลยนแปลงภมอากาศ (ทา

ภาพฉายอนาคต และประเมนพนททมความเสยงสง)

• ยทธศาสตรการหาพชทางเลอกในพนททไมเหมาะสมกบพชเดม ภายใตการเปลยนแปลงภมอากาศ

(คณภาพทรพยากรผลต คณภาพ/ปรมาณนา ความตองการตลาด ทจะเปลยนไป ภายใตภาพฉาย

อนาคต (Scenarios) แบบตางๆ

• รปแบบทางเลอกของการใชประโยชนทดนทเหมาะสมภายใตบรบทการเปลยนแปลงภมอากาศ จะ

สงผลตอโครงสรางผลตภณฑมวลรวมของจงหวดอยางไร (ดานผลตภาพ และความแปรปรวนของ

ผลผลต)

• รปแบบทางเลอกของการใชประโยชนทดนทเหมาะสมภายใตบรบทการเปลยนแปลงภมอากาศ

ขางตน จะมผลตอความเสยงดานความมนคงการดารงชพ (livelihood security) (ดานความมนคง

อาหารและเศรษฐกจของครวเรอน) รวมทงความตองการใชทรพยากร (resources requirement)

ของชมชน/เกษตรกร ประเภทตางๆ และจะนาไปสการบรหารจดการความเสยงในอนาคตอยางไร

การวเคราะหความเสยงทางดานกายภาพ-ภาคสวน และยทธศาสตรการปรบตวของชมชนเมอง

และพนทรอบเมองภายใตแรงผลกดนของการพฒนาระดบภมภาค และประเทศ ในบรบทการ

เปลยนแปลงภมอากาศ

• ทบทวนกลไก บทบาท หนาท ผลการดาเนนงาน - ถอดบทเรยน เพอทาความเขาใจหนวยงาน

นโยบายตางๆ ทเกยวของกบความเสยง (ทาใหเกดความเสยงตอภาคสวนอน, บรหารจดการความ

เสยงทเกดขนในสวนทรบผดชอบ) ในชมชนเมองและพนทรอบเมอง

• ทบทวนกลไก และความเหมาะสม ของการตอบสนองตอความเสยง ณ ปจจบน (actual actions

respond to risk) ภายใตบรบทเศรษฐกจ-สงคม และ การเปลยนแปลงภมอากาศ ในอนาคต

• ความเสยงดานกายภาพของพนทตางๆ ในชมชนเมองและพนทรอบเมอง จากการพฒนาเมอง การ

พฒนาภาคสวนอนๆ และผลจากการเปลยนแปลงภมอากาศ

56

• ความเสยงของกลมสงคมตางๆ ในพนทเสยงในขางตน และแนวทางการปรบตว (ยทธศาสตร

ทางเลอก enabling factors, critical success factors เชน เตรยมแผน เตรยมความพรอม)

รปแบบการสอสารทเหมาะสมในเรองการเปลยนแปลงภมอากาศและการปรบตว (เรอง/ประเดน

เจาะจงดานใด สอสารระหวางใหกบใคร เพอวตถประสงคอะไร ดวยวธการอยางไร)

ทงนในทประชมเหนวาประเดนการเปลยนแปลงภมอากาศและการปรบตวนนยงเปนเรองใหม

สาหรบเมองไทย การศกษาและหรอดาเนนงานทเกยวของยงมอยอยางจากด แมแตในวงการวชาการยงมมมมอง

และความเขาใจทคลาดเคลอนใตองตงกน ดงนนจงมความสาคญทจะตองทาการสอสาร เผยแพรแนวคดดงกลาวน

ออกสสาธารณะหรอภาคสวนตางๆ

57

บทท 4

กรอบการวจยการปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศเชงพนท: กรณศกษาจงหวดอดรธาน

การศกษาประเดนการปรบตวตอผลกระทบและความเสยงจากการเปลยนแปลงภมอากาศในอนาคตนน

เมอพจารณาในบรบทของพนทขนาดใหญ ไดแก จงหวด หรอ ลมนา ควรทจะตองดาเนนการศกษาในลกษณะ

บรณาการและแบบองครวม (integrated study / holistic approach) เนองจากเมอพจารณาการเปลยนแปลงใน

ระยะยาวแลว การเปลยนแปลงภมอากาศไมใชการเปลยนแปลงเดยวทจะสงผลใหภาคสวน และ/หรอ พนทตกอย

ในความเสยงหรอมความเสยงทเปลยนไป หากแตทศทางและแนวนโยบายดานการพฒนาเศรษฐกจและสงคมทงใน

ระดบประเทศ ระดบสากล และปจจยอนๆ ทเกยวของรอบดาน อาทเชน พลวตและการเปลยนแปลงในระบบนเวศ

มสวนอยางมากในการชวยเสรมใหเกดการเปลยนแปลงของบรบทดานตางๆ อนสงผลทาใหบรบทความเสยงของ

พนทและหรอภาคสวนเปลยนแปลงไปเชนกน

การศกษาการปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศเชงพนทนตงอยบนสมมตฐานทวา ภาคสวนและ

พนทตางๆ นนตกอยใตความเสยงจากสภาพอากาศแปรปรวนในปจจบน และบางภาคสวนกมการดาเนนการหรอม

แผนทจะดาเนนการเพอรบมอกบความเสยงนนๆ อยบางแลว แตการเปลยนแปลงภมอากาศและการเปลยนแปลง

เชงเศรษฐกจและสงคมทอาจจะเกดขนในอนาคตจะมผลทาใหความเสยงนนเปลยนระดบความรนแรงหรอเปลยน

รปแบบไปจากเดม นอกจากนน แนวทางดาเนนการเพอรบมอกบความเสยงทดาเนนการอยในปจจบนนน อาจจะ

ไมใชแนวทางทเหมาะสมหรอไมสามารถบรรลเปาหมายในอนาคต หรอชกนาสงคมไปสความเสยงใหมภายใต

บรบทของสงคมทเปลยนไป การศกษานจงมงเนนไปทการทาความเขาใจกบความเสยงและพลวตของความเสยง

ตอสภาพอากาศและพยายามหาแนวทางการปรบตวทมสามารถเชอมโยงบรบทของปจจบนเขากบสภาพอนาคต

โดยจบประเดนทการปรบทศทางการพฒนาหรอการปรบแนวทางการขบเคลอนยทธศาสตรการพฒนาใหสอดคลอง

กบแนวโนมการเปลยนแปลงในอนาคต หรอการหาแนวทางใหมๆ เพอบรหารจดการความเสยงใหมประสทธภาพ

มากขน ทงนการปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศนจะเนนถงความสามารถยดหยนปรบตว (resilience) ของ

ภาคสวนและพนท อกทงความเปนไปได คงทน และยงยน (robustness) ของแผนพฒนาดานตางๆ ทดาเนนการ

อยในปจจบน (ทจะเรมดาเนนการ) ดงสรปตามแผนภมตอไปน

58

กรอบการศกษาในกรณศกษาจงหวดอดรธานนครอบคลมการศกษา 3 ประเดน โดยทประเดนทงหมดนจะดาเนน

การศกษาภายใตกรอบของภาพฉายอนาคตระบบเศรษฐกจและสงคมของจงหวดอดรธานในแบบเดยวกน ดงน

1. ผลกระทบของการเปลยนแปลงภมอากาศตอทรพยากรนา

2. ผลกระทบของการเปลยนแปลงภมอากาศตอ

และแนวทางการปรบตวใหสอดคลองกบการ

เปลยนแปลงในอนาคต

ภาคสวนการเกษตร

3. ผลกระทบของการเปลยนแปลงภมอากาศตอ

และแนวทางการปรบตวใหสอดคลองกบ

การเปลยนแปลงในอนาคต

ชมชนเมอง

การศกษานจะดาเนนไปในลกษณะของชดโครงการวจย ซงจะประกอบดวยแผนการศกษาวจยหลกในแต

ละดานและโจทยหรอประเดนศกษาวจยสวนยอยๆ แลวนาผลทไดมาสงเคราะหรวมเพอใหเหนความเชอมโยง และ

วเคราะหถงผลสบเนองขามภาคสวน เพอทาการประเมนแนวทางการปรบตวแบบ holistic approach ทงนใน

แผนการดาเนนงานจะแบงระยะดาเนนการออกเปน 2 ระยะ คอ ระยะท 1 การศกษาทางดานกายภาพ-ชวภาพ และ

การประเมนความเสยงรายภาคสวน (Impact and Risk assessment) ซงจะดาเนนงานควบคไปกบการสอสารเพอ

เผยแพรความเขาใจแนวคดดานผลกระทบ ความเปราะบาง และการปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศแก

สาธารณะ ภาคสวนทเกยวของ และวงวชาการ สาหรบการดาเนนงานระยะท 2 การวเคราะหและประเมนแนว

ทางการปรบตว (Adaptation) รายภาคสวน (Sector) และแบบองครวม (Holistic view) รวมไปถงการสงเคราะห

องคความรและเสนอขอเสนอแนะเชงยทธศาสตรการปรบตวทมความยงยนและสอดคลองกบบรบทอนาคต โดยม

กรอบการศกษาในแตละประเดนดงน

และแนวทางการปรบตวใหสอดคลองกบการ

เปลยนแปลงในอนาคต

59

แผนการศกษาท 1

จดทาวสยทศน (Vision) : ภาพฉายอนาคตสถานการณทางเศรษฐกจและสงคมจงหวดอดรธาน

การพจารณากรอบการวางแผนดานการปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศ นอกเหนอจากประเดน

ปจจยทางดานภมอากาศแลว (climate pressure) ปจจยอนๆ (non-climate pressure) อนไดแก ประเดนดาน

เศรษฐกจและสงคม ซ งเปนปจจยผลกดนสาคญทจะทาใหภาคสวนตางๆ หรอพนทยอยนน มแนวโนมของ

สถานการณความเสยง หรอรปแบบความเสยงทอาจจะเปลยนแปลงไปได ดงนนภาพฉายอนาคตของภาพรวมของ

จงหวดอดรธานจะประกอบดวยสถานการณการเปลยนแปลงภมอากาศในแบบตางๆ ทสนใจ ซงไดจากการ

คาดการณโดยใชแบบจาลองภมอากาศทมอย อยางหลากหลาย รวมกบการคาดการณสถานการณในอนาคต

ลวงหนา 30 ปของจงหวดอดรธาน/ลมนาหวยหลวง ดานสงแวดลอม เศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรมบนพน

ฐานขอมลทมอยในปจจบน โดยอาศยกระบวนการสรางวสยทศนในอนาคต (Scenario development) ของจงหวด

อดรธาน โดยจะพจารณาใน 3 มตคอ สงแวดลอม ภมอากาศ และทศทางการพฒนา เพอใหการศกษาดานการ

ปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศของจงหวดอดรธานทง 3 ประเดน (ทรพยากรนา ภาคเกษตร และชมชน

เมอง) เปนไปในทศทางเดยวกน ซงทายทสดเมอการศกษาทง 3 ประเดนดงกลาว ดาเนนการเสรจสนจะสามารถ

นามาสงเคราะห (synthesis) องคความรในภาพรวมซงอยภายใตบรบทของทศทางการเปลยนแปลงทางดาน

เศรษฐกจและสงคมในแบบเดยวกน โดยมแนวทางดาเนนการดงน

1. การศกษาเพอพฒนาแนวทางการสอสารทเหมาะแนวคดดานผลกระทบ ความเปราะบาง และการ

ปรบตวตอการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ พรอมทงเผยแพรในเวทสารธารณะใหแกตวแทนภาคสวน และชมชน

ในพนท

2. การพฒนาภาพอนาคตอาจใชการระดมความคดเหนจากตวแทนภาคสวนตางๆ รวมกบกระบวนการ

Scenario development โดยภาพอนาคตทพฒนาขนนจะใชเปนกรอบรวมกน (Common scenarios) สาหรบใชใน

การศกษาในเชงลกทระบในโจทยวจยในแผนการศกษาอนๆ ตอไป

60

แผนการศกษาท 2

ผลกระทบของการเปลยนแปลงภมอากาศตอทรพยากรนาและแนวทางการปรบตวใหสอดคลองกบ

การเปลยนแปลงในอนาคตของพนทลมนาหวยหลวง

ทมาและความสาคญ

จงหวดอดรธาน อยในเขตพนทล มนาโขง-อสาน และลมนาชตอนบน โดยมล มนาทเปนแหลงนาตาม

ธรรมชาตซงมพนทอยในจงหวดอดรธานและมการใชประโยชนทงสน 11 ลมนาครอบคลมพนท 11,116.93 ตร.กม.

(6,948,081.258 ไร) โดยลมนาทมขนาดใหญและมความสาคญมากทสดในจงหวดคอ “ลมนาหวยหลวง” ครอบคลม

พนทประมาณ 2,981.08 ตร.กม.หรอรอยละ 26.81 ของพนทลมนาของจงหวด (ครอบคลมพนทอาเภอเมอง บาน

ดง บานผอ เพญ หนองหาน หนองววซอ กดจบ สรางคอม พบลยรกษและทงฝน) และมเขอนหวยหลวง เปนแหลง

เกบกกนาและนาดบเพอการผลตประปารองรบชมชนเมองและเพอการเกษตรในพนทชลประทาน

จงหวดอดรธานเปนจงหวดหนงทมความเสยงภยแลงอยเสมอ โดยมผลกระทบทครอบคลมพนทเกอบทง

จงหวด ตวอยางเชน ในป 2555 จงหวดอดรธานเปน 1 ในจงหวดทถกประกาศใหเปนพนทประสบภยแลง/ฝนทง

ชวงระดบรนแรง มหมบานประสบภยแลงมากกวารอยละ 50 ในทกอาเภอ (จานวน 20 อาเภอ) (กรมปองกนและ

บรรเทาสาธารณภย, 23 เมษายน 2556) ซงในปดงกลาวมปรมาณฝนรวมนอยทสดในรอบ 60 ป กลาวคอ ม

ปรมาณฝนรวมเพยง 818 มม. (ฝนรวมรายปเฉลยของจงหวดอดรธานเทากบ 1,390.8 มม.) ปรมาณนาในเขอน

หวยหลวงมนาเพยง 40 ลาน ลบ.ม. (ความจเขอนเตมศกยภาพ 135 ลาน ลบ.ม.) สงผลใหชาวเมองอดรธานขาด

แคลนนากนนาใช รวมถงภาคการเกษตรทมความตองการใชนาสาหรบการเพาะปลกพช โดยเฉพาะในหนาแลงซง

อาศยเพยงนาจากการชลประทานเทานน ปรมาณนาทมจากดในอางเกบนาเขอนหวยหลวงจาเปนตองงดการสง

หรอจายนาใหกบภาคเกษตรรอบๆ เมองอดรธาน เพอสงวนนาไวใชเปนนาดบสาหรบการผลตนาประปาเพอการ

อปโภคและบรโภค

การใชน าของภาคเกษตรน น พ นทสวนใหญของจงหวดประมาณรอยละ 67 ถกใชประโยชนเพ อ

เกษตรกรรม โดยสวนใหญเปนพนทปลกขาว (ประมาณรอยละ 38) และพนทปลกพชไร (ประมาณรอยละ 26) โดย

พชไรหลกทสาคญ ไดแก ออย มนสาปะหลง และขาวโพดเลยงสตว (ขอมลสารสนเทศการใชทดน กรมพฒนาทดน

ป 2550) แมวาการทาการเกษตรของจงหวดอดรธานเปนระบบเกษตรทตองอาศยนาฝนเปนหลก โดยระบบ

ชลประทานทมในปจจบนครอบคลมพนทเพยง 2 แสนไร คดเปนสดสวนแครอยละ 5 ของพนทเกษตรกรรมทงหมด

ของจงหวด (4.2 ลานไร) อยางไรกด เกษตรกรกยงจาเปนตองมการทาการเกษตรเพาะปลกพชในหนาแลง

โดยเฉพาะขาวนาปรง เพอเสรมสรางรายไดใหกบครอบครว เพอทจะไดไมตองออกจากพนทเพอไปทางานในเมอง

ทงนกรมทรพยากรนาไดประเมนความตองการใชนาเพอการเกษตรในพนทลมนาหวยหลวง (รวมลมนาหวยดาน)

ในสภาวะปกตสาหรบพนทในเขตชลประทาน (188,815 ไร) มความตองการใชนาในชวงฤดฝน ฤดแลง และตลอด

ทงปเทากบ 176.98, 86.78 และ 263.77 ลาน ลบ.ม. ตามลาดบ และนอกเขตชลประทาน (1,678,717 ไร) มความ

ตองการใชนาเพอการเพาะปลกสาหรบพชในฤดฝน ฤดแลง และตลอดทงปมากถง 604.77, 421.89 1,025.65 ลาน

ลบ.ม. ตามลาดบ โดยปรมาณนาทาเฉลยรายปของพนทลมนาดงกลาวมเพยง 965.66 ลาน ลบ.ม. (กรมทรพยากร

นา, 2556) ซงไมเพยงพอตอความตองการสาหรบพนทเกษตรนาฝน (นอกเขตชลประทาน)

61

นอกจากนนการเปลยนแปลงทางดานเศรษฐกจและสงคมกเปนปจจยสาคญททาใหความตองการใชนา

ของภาคสวนตางๆ เปลยนไปและมแนวโนมทจะมความตองการเพมมากขน การขยายตวของชมชนเมองเพอ

รองรบการเพมขนของจานวนประชากรและแรงงานเพอเปนศนยกลางเศรษฐกจอนภาคลมนาโขง (GMS) และ

ประชาคมเศรษฐกจอาเซยน (AEC) สงผลใหมความตองการใชนาเพอการอปโภคและบรโภคในชมชนเมองมากขน

รวมไปถงภาคเกษตรกรรมทมการปรบเปลยนระบบการปลกพชตามแนวนโยบายสนบสนนจากรฐบาล ไดแก

นโยบายพชพลงงานทดแทน โครงการปลกยางแกจน-ยางลานไร รวมถงนโยบายประกนราคาพชผลและการจาย

คาชดเชยกรณผลผลตทางเกษตรเสยหาย ทาใหการใชนาในแตละฤดกาลเปลยนไปตามชนดของพชทปลกหรอ

ปรบเปลยน นอกจากน ทางจงหวดอดรธานเองยงมแนวโนมทจะใหการสนบสนนใหมการสรางนคมอตสาหกรรม

(ขนาด 2,000 ไร) รวมไปถงอตสาหกรรมเหมอนแรโปแตซ (พนทขอประทานบตร 24,500 ไร) ซงพนทดงกลาว

ตงอยในพนทเหนอเขตเมองและหวยหลวง การเปลยนแปลงตางๆ เหลานคาดวาจะสงผลกระทบตอการจดสรรนา

ซงปรมาณนาทสามารถกกเกบไวใชในฤดแลงอาจไมเพยงพอตอความตองการ

การเปลยนแปลงภมอากาศซงการคาดการณการเปลยนแปลงภมอากาศอนาคตแสดงใหเหนแนวโนมวา

พนทภาคอสานตอนบนอาจจะมฝนตกมากขนในฤดฝน แตฤดแลงมแนวโนมอากาศรอนมากขนและฤดแลงยาวนาน

ขนกวาปจจบน ซงอาจจะสงผลตอความรนแรงของภยแลงในอนาคตใหมความรนแรงมากขน การวางยทธศาสตร

การพฒนาและ/หรอ ยทธศาสตรการรบมอภยแลงเพอใหสามารถรองรบความเสยงภยแลงในปจจบนและสอดคลอง

กบสถานการณการเปล ยนแปลงในอนาคตไดอยางเหมาะสมจงเปนประเดนสาคญทควรศกษาเพ อนาเสนอ

ขอเสนอแนะเชงนโยบายตอหนวยงานทเกยวของ

กรอบการศกษา

ระบบการบรหารจดการนาในพนทล มนาอยางมประสทธภาพนน เปาหมายสวนหนงคอการจดสรรนา

ตนทนทมอย ใหเพยงพอหรอสมดลกบความตองการใชน าของภาคสวนตางๆ ในแตละชวงเวลาของรอบป

โดยเฉพาะอยางยงในหนาแลงหรอระยะฝนทงชวงทปรมาณนาทามจากด นาตนทนในพนทล มนามจดเรมจาก

ปรมาณนาฝนทตกในพนท สวนหนงถกใชโดยพชพรรณธรรมชาตและพชพรรณทางเกษตรทเพาะปลกในพนท

สวนหนงไหลผานทางหนาผวดนและซมผานใตชนดน ไหลไปรวมยงทตากวา สลาหวยลาธาร เขาสแหลงกกเกบนา

ตามธรรมชาต และแหลงนาทมนษยสรางขน สวนทเหลอจากการถกใชและกกเกบกจะไหลไปสลมนาลาดบถดไป

และจากนาตนทนทกกเกบไวน นไดจะถกนาไปใชสาหรบการเกษตรในชวงนอกฤดฝนหรอในชวงทฝนทงชวง

นาไปใชสาหรบการอปโภคบรโภคของชมชน(เมอง) และนาไปใชในภาคสวนอตสาหกรรม และการบรการ

สมดลของนาในระบบลมนาขนอยกบปรมาณนาทาและปรมาณความตองการใชนาในสวนตางๆ ซงทง

สวนทเปนอปสงค (demand) และอปทาน (supply) มพลวตเกดขนอยตลอดเวลาไมวาจะเปนปรมาณนาฝนทจะ

แปรปรวนไปอนเนองจากการเปลยนแปลงภมอากาศ การเปลยนแปลงการใชประโยชนทดนทางเกษตรทถก

ขบเคลอนจากหลายปจจย ทงทางดานนโยบายเกษตรของประเทศ กระแสความตองการผลตผลเกษตรตามสภาวะ

เศรษฐกจของประเทศ ของภมภาค และของโลก รวมทงการเปลยนแปลงของบรบทและวถการดารงชพของ

ครวเรอนและชมชนเกษตร และอกสวนคอการขยายตวของชมชนเมอง

ลมนาหวยหลวงเปนลมนาขนาดใหญและสาคญมากทสดของจงหวดอดรธาน มอางเกบนาหวยหลวง

เปนแหลงเกบกกนาและนาดบเพอการผลตประปารองรบชมชนเมองและเพอการเกษตรในพนทชลประทาน ในชวง

เวลาทผานมา มการเปลยนแปลงรปแบบการใชประโยชนทดนทางเกษตร การขยายตวของชมชนเมองและภาค

62

เศรษฐกจตางๆ ทาใหความตองการใชนาเพมมากขน กอปรกบการเปลยนแปลงภมอากาศทจะสงผลตอปรมาณ

และรปแบบการกระจายตวของฝนและปรมาณนาทาในลมนา ยอมจะสงผลกระทบตอสมดลนาและความเสยงตอ

การขาดแคลนนาในอนาคต การวางแผนหรอทศทางการพฒนาของภาคสวนตางๆ ของจงหวด ทเกยวของกบการ

บรหารจดการนา ควรตองมความสอดคลองกนทงทางดานความตองการนา ปรมาณทา และการพฒนาแหลงนา

ตนทน เพอการจดสรรนาทมอยใหทวถงและมสมดลในอนาคตระยะยาว

ดงนนเพอใหการบรหารจดการนาของลมนาหวยหลวง และการปรบตวใหสอดรบกบการเปลยนแปลง

บรบทของพนทและภาคสวนตางๆ รวมทงผลจากจากการเปลยนแปลงภมอากาศในอนาคต ทจะนาไปสการลด

ความเสยงหรอผลกระทบทเกยวของ จาเปนตองมการศกษาเชงองครวมโดยใชพนทลมนาหวยหลวงเปนหนวย

พนทศกษาทเชอมโยงการใชประโยชนทดนและการจดการนาของภาคสวนตางๆ ในพนทตนนา กลางนา และปลาย

นาเขาดวยกน ภายใตบรบททเปนอย ณ ปจจบน และบรบทอนอาจจะเปลยนแปลงไปจากผลของทศทางการพฒนา

ดานเศรษฐกจสงคมทควบรวมเขากบการเปลยนแปลงภมอากาศ (Scenarios) โดยมประเดนการศกษาหรอโจทย

วจยตางๆ ดงตอไปน

1. การประเมนความตองการนาในระยะยาวของภาคสวนตางๆ ในพนทลมนาหวยหลวง และ

ความตองการนาของผใชนาในภาคสวนตางๆ จากอางเกบนาหวยหลวง

การศกษานเพอตองการทราบปรมาณนาทตองการใชนาจากพนทสองสวนหลกคอ ภาคสวนทอยในพนท

ตอนบนเหนออางเกบนาหวยหลวง ซงเปนแหลงนาตนทนของอางเกบนาหวยหลวง และอกสวนหนงคอภาคสวนท

ใชนาจากอางเกบนาหวยหลวง ซงมภาคสวนหลกทเกยวของตางๆ ไดแก ภาคการเกษตร ภาคครวเรอน และภาค

เศรษฐกจตางๆ (ทองเทยว บรการ อตสาหกรรม) ความตองการนาในภาคเกษตรขนอยกบความตองการของพชท

ปลก การประมง และเลยงสตวทอยในพนท โดยมแนวทางดงน

1.1 การจดทาภาพฉายอนาคตของการใชนาในรปแบบตางๆ เพอเปรยบเทยบปรมาณการใชนาของภาค

สวนตางๆ ระหวางปจจบนและอนาคต

1.2 แบงพนทลมนาหวยหลวงออกเปนลมนายอยตามลกษณะภมสณฐาน (sub-watershed delineation)

1.3 จาแนกการใชประโยชนทดนในปจจบน เชน ปาไม เกษตร (นา ไมผล พชไร เพาะเลยงสตวนา)

แหลงกกเกบนา พนททงราง เหมองแร อตสาหกรรม ชมชน ฯลฯ

1.4 ประเมนความตองการใชนาของภาคสวนตางๆ และ/หรอตามลกษณะการใชประโยชนทดนทอย

ภายในแตละลมนายอย

1.5 จาแนกภาคสวนตางๆ ในชมชนเมอง และพนทรอบขาง ทใชนาจากอางเกบนาหวยหลวง และ

ประเมนความตองการใชนาในแตละสวน

1.6 ประเมนความตองการใชนาของภาคสวนตางๆ ขางตนภายใตบรบทปจจบนและภายใตภาพฉาย

อนาคต (Scenarios) ของการใชนาในรปแบบตางๆ

63

2. การศกษาการเปลยนแปลงปรมาณนาทาและสมดลนาในพนทลมนาหวยหลวง และประเมน

ความเสยงของภาคสวนตางๆ และพนทภายใตการเปลยนแปลงดานเศรษฐกจสงคม และการ

เปลยนแปลงภมอากาศ

การศกษานเพอประเมนการเปลยนแปลงปรมาณนาทาในพนทลมนาหวยหลวง อนเกดจากเปลยนแปลง

การใชประโยชนทดน การขยายตวของชมชนและภาคสวนเศรษฐกจตางๆ ในพนทตอนบนของอางเกบนาหวย

หลวง รวมทงจากอทธพลของการเปลยนแปลงภมอากาศ เพอประมาณการปรมาณนาทจะไหลเขาอางเกบนาหวย

หลวง และประเมนความเสยงตอการขาดแคลนนาของภาคสวนตางๆ โดยมแนวทางดงน

2.1 ประเมนและวเคราะหสมดลนาของแตละลมนายอย โดยเปรยบเทยบปรมาณนาทากบความตองการ

ใชนาของภาคสวนตางๆ ในพนท

2.2 ประเมนปรมาณนาตนทนจากลมนายอยตางๆ ทไหลเขาสอางเกบนาหวยหลวง

2.3 ประเมนวเคราะหสมดลนาของนาในอางเกบนาหวยหลวง โดยเปรยบเทยบปรมาณนาตนทนกบ

ความตองการใชนาของภาคสวนตางๆ ในพนท

2.4 ประเมนความเสยงตอการขาดแคลนนาของภาคสวนตางๆ ในลมนายอย และของภาคสวนทใชนา

จากอางเกบนาหวยหลวง

2.5 ประเมน/วเคราะหสมดลนา และความเสยงตอการขาดแคลนนาของภาคสวนตางๆ ขางตนภายใต

ภายใตภาพฉายอนาคต (Scenarios) ของการใชนาในรปแบบตางๆ เพอเปรยบเทยบปจจบน และอนาคต

3. การประเมนความเหมาะสมของแนวทางการจดการปญหาภยแลงในปจจบน ภายใตเงอนไข

การเปลยนแปลงนาในอนาคต

การศกษานเพอประเมนความเหมาะสมของแนวทางการจดการปญหาภยแลงในปจจบนภายใตเงอนไข

การเปลยนแปลงบรบทดานเศรษฐกจสงคมและการเปลยนแปลงภมอากาศในอนาคต โดยพจารณาเนนความ

เปนไปได คงทน และยงยน (robustness) ของแนวทางหรอแผนการจดการทมอยแลวกบรปแบบของความเสยง

ของภาคสวนตอการใชน าทอาจเปลยนไป โดยทาการประเมนศกยภาพทเปนอย ในปจจบน ชองวาง จดออน

ขอจากดของแผน/ยทธศาสตรท เก ยวของกบการบรหารจดการน าของจงหวดและ/หรอภาคสวน รวมถงขอ

กฎหมาย/นโยบายของภาครฐทสงผลตอการบรหารจดการนาในพนท ทงในระยะสนและระยะยาวภายใตภาพฉาย

อนาคตของรปแบบการใชนาตางๆ กน

4. การวเคราะหทางเลอกในการจดหา จดสรรนาทเหมาะสมภายใตเงอนไขการเปลยนแปลงนา

ในอนาคต

การศกษานเพอจดทาขอเสนอทางเลอกในการจดหาและจดสรรนาทสอดคลองกบสถานการณการ

เปลยนแปลงดานเศรษฐกจสงคมโดยเฉพาะรปแบบการใชนาทเปลยนไป (demand) และภมอากาศในอนาคตท

สงผลตอปรมาณนาตนทน (supply) ซงจะทาใหรปแบบความเสยงของการใชนาของภาคสวนตางๆ ทเปลยนไป

ทงน แนวทางหรอทางเลอกดงกลาวเพอสนองความตองการนาของภาคสวนและพนทตางๆ ในลมนาหวยหลวง

โดยเฉพาะในชวงฤดแลง ทางเลอกทไดอาจเกยวของกบการพฒนาปรบปรงแหลงกกเกบนา การพฒนาระบบนเวศ

ตนนา การปรบเปลยนรปแบบและ/หรอขอบเขตของการใชประโยชนทดน (Zoning) มาตรการตางๆ ทนาไปสการ

64

ใชนาในภาคประชาชนและภาคเศรษฐกจทมประสทธภาพเพมมากขน หรอบรณาการแนวทางตางๆ เหลานเขา

ดวยกน

65

แผนการศกษาท 3

ผลกระทบของการเปลยนแปลงภมอากาศตอภาคสวนการเกษตร

และแนวทางการปรบตวใหสอดคลองกบการเปลยนแปลงในอนาคต

ทมาและความสาคญ

พนทสวนใหญของจงหวดอดรธานประมาณรอยละ 67 ถกใชประโยชนเพอเกษตรกรรม โดยสวนใหญ

เปนพนทปลกขาว (ประมาณรอยละ 38) และพนทปลกพชไร (ประมาณรอยละ 26) โดยพชไรหลกทสาคญ ไดแก

ออย มนสาปะหลง และขาวโพดเลยงสตว ซงในปจจบนภาคสวนเกษตรในจงหวดอดรเผชญความเสยงกบการขาด

แคลนทรพยากรการผลตทเหมาะสมทจะสนบสนนการผลตใหไดผลเตมท กลาวคอ ทรพยากรนาโดยเฉพาะอยางยง

ในฤดแลงและปญหาสภาพดนเคมประกอบกบดนขาดความอดมสมบรณในบางพนทของจงหวด

แนวโนมความเสยงดานทรพยากรนาเพอสนบสนนการเกษตรนนมแนวโนมทจะเปลยนแปลงไปใน

อนาคตจากการเปลยนแปลงรปแบบระบบเกษตรและการเปลยนแปลงภมอากาศ กลาวคอ ภาคการเกษตรใน

จงหวดอดรธานนมการขยายตวของพนทเพาะปลกเพมขน โดยเกษตรกรหนมาปลกขาวนาปรงเพมขนเพอเปนการ

สรางรายไดเพมขนจากการปลกขาวนาป (ฤดแลง) ทจะตองใชนาจานวนมากเพมขน นอกจากนนมการปรบเปลยน

ระบบการปลกพช ไดแก การปลกยางพาราทเพมมากขน รวมถงพชไรตางๆ เชน มนสาปะหลง และออยบางสวน

ซงไดบกรกเขาไปในพนทปา โดยเฉพาะในเขตพนทปาลาดชนเชงเขา เชน ในอาเภอนายง นาโสม บานผอ กดจบ

หนองววซอ หนองแสง และวงสามหมอ และมแนวโนมทเพมขนเรอยๆ นอกจากนนในหลายพนทไดมการ

ปรบเปลยนพนทนา ทงพนทนาลม นาดอน และพนทปาบรเวณหวไรปลายนา พนทสาธารณะ เชน ในพนทบง ทาม

ในชวงหนาแลง เพอปลกออย ซงจาเปนตองใชนามากขน การเปลยนแปลงระบบเกษตรและรปแบบการใชทดนเพอ

การเกษตรน จะสงผลใหการใชนาในแตละฤดกาลเปลยนไป และเมอพจารณาประกอบกบการเปลยนแปลง

ภมอากาศซงมแนวโนมทภาคอสานตอนบนจะมฤดแลงทรอนขนและยาวนานมากขน ความเสยงของภาคสวน

เกษตรจากการขาดแคลนนาอาจจะมแนวโนมเปนปญหาทรนแรงมากขนในอนาคต

ประเดนปญหาดนเคมนนสวนใหญมกพบในทลม ซงอาจแบงระดบของดนเคมออกเปน ดนเคมจด (พบ

คราบเกลอทผวดนมากกวา 50% ของพนท) 1,389 ไร ดนเคมปานกลาง (พบคราบเกลอทผวดน 10-50% ของ

พนท) 8,558 ไร และดนเคมนอย (พบคราบเกลอทผวดนนอยกวา 10% ของพนท) 232,644 ไร นอกจากนยงม

พนทมศกยภาพดนเคมและสามารถแพรกระจายไดอก 1,265,393 ไร โดยพนทดนเคมนอยและปานกลางสวนใหญ

เปนนาขาว พนททพบดนเคมมากเปนบรเวณกวาง (คราบเกลอมากกวา 50%) ไดแก อาเภอบานดง และมพนทดน

เคมทงสน 94,894 ไร การปรบเปลยนพนทนา ทงพนทนาลม นาดอน และพนทปาบรเวณหวไรปลายนา พนท

สาธารณะ เชน ในพนทบง ทาม ในชวงหนาแลง เพอปลกออย ซงจาเปนตองใชนามากขน และมความจาเปนท

จะตองนานาบาดาลขนมาใชสาหรบการปลกออย ซงในบางครงทาใหความเคมทอยใตดนขนมาสบรเวณผวดนหรอ

ในระดบทตนขน และการเปลยนแปลงภมอากาศในอนาคตกอาจสงผลใหปญหาดานดนเคมนมความรนแรงมากขน

ดวย

การวางยทธศาสตรดานการเกษตรโดยกาหนดแนวทางการใชทดนเพอการเกษตรทเหมาะสม เพอให

ระบบเกษตรมความยงยนในอนาคตภายใตการเปลยนแปลงภมอากาศจงเปนประเดนสาคญทควรศกษาเพอ

นาเสนอขอเสนอแนะเชงนโยบายตอหนวยงานทเกยวของ

66

กรอบการศกษา

1. การประเมนพนทเพาะปลกพชเศรษฐกจหลกในอนาคตของจงหวดอดรธาน และ/ หรอ ลมนา

หวยหลวง

การศกษานเพอคาดการณการเปลยนแปลงใชประโยชนทดนทางเกษตร โดยเฉพาะพนทเพาะปลกพช

เศรษฐกจของจงหวดอดรธาน ภายใตภาพฉายอนาคตของทศทางและเปาหมายการพฒนาดานการเกษตรรปแบบ

ตางๆ

1.1 จดทาภาพฉายอนาคตทศทางการเปลยนแปลงการใชประโยชนทดนทางเกษตร เชน การผลตพช

อาหาร การผลตพชพลงงานทดแทน การผลตพชแบบยงยนและรกษาทรพยากรธรรมชาต เปนตน

1.2 ประเมนพนทเพาะปลกพชเศรษฐกจ โดยใชการประเมนความเหมาะสมการใชประโยชนทดน (Land

suitability assessment) รวมกบเทคนคทางดาน spatial analysis ทสามารถระบตาแหนงและพนททเหมาะสมของ

พชเศรษฐกจตางๆ ตามความสาคญ/ทศทางการพฒนาดานการเกษตร เพอสรางแผนทการใชประโยชนทดนของ

ภาพฉายอนาคตในรปแบบตางๆ

2. การประเมนความตองการนารายฤดกาลของภาคการเกษตร

การศกษานเพอประเมนความตองการนาของภาคสวนการเกษตรรวมทงวธการใชและจดการนาในแปลง/

ในฟารม ทขนอยกบประเภทของพชทเพาะปลกและการใชประโยชนทดนทางเกษตรดานอนๆ ในพนท ทเปนอยใน

ปจจบน และทอาจจะเปลยนแปลงไปภายใตภาพฉายอนาคตของรปแบบการเพาะปลกพชเศรษฐกจหลกตางๆ

(โจทยวจยหวขอท 1 ขางตน) โดยสามารถนาผลการศกษาทไดไปใชประกอบในโจทยวจยหวขอท 2 ของแผนการ

ศกษาท 2 ขางตน เพอศกษาผลกระทบของการเปลยนแปลงภมอากาศตอทรพยากรนาและแนวทางการปรบตวให

สอดคลองกบการเปลยนแปลงในอนาคต

67

3. การประเมนผลกระทบของการใชประโยชนทดนทางเกษตรและการเปลยนแปลงภมอากาศตอ

การแพรกระจายดนเคมในอนาคต

การศกษานเพอวเคราะหและคาดการณพนทแพรกระจายดนเคม โดยพจารณาจากปจจยตางๆ ดงน

• ปจจยทางดานการใชประโยชนทดนทางเกษตร

• การใชและการจดการนาในแปลง/ในฟารม

• สภาพปจจยทางภมอากาศ (เชน ปรมาณฝน ความชนในอากาศ ลม อณหภม)

• สภาพภมประเทศ สภาพภมสณฐานทางธรณวทยา (Geomorphology)

• แหลงนาและปรมาณนาใตดน และตาแหนงบรเวณของแหลงกกเกบนาบนผวดน

โดยอาศยขอมลภมสารสนเทศรวมกบการวเคราะหเชงพนท (Spatial analysis) และองคความร

ผเชยวชาญทเกยวของ (Expert opinion) ผลลพธทไดคอแผนทการแพรกระจายดนเคมในปจจบน และในอนาคต

ภายใตภาพฉายอนาคตรปแบบการใชทดนเพาะปลกพชเศรษฐกจตางๆ และการเปลยนแปลงภมอากาศ

4. การประเมนผลกระทบและความเสยงของผลตภาพทางเกษตรตอการเปลยนแปลงภมอากาศ

ในอนาคต

การศกษานเพอวเคราะหผลกระทบของการเปลยนแปลงภมอากาศในอนาคตตอผลผลตของระบบการ

เพาะปลกพชภายใตภาพฉายอนาคตรปแบบตางๆ โดยพจารณาจากปรมาณ และความผนผวนของผลผลต และ

ประเมนความเสยงของพชเศรษฐกจหลกชนดตางๆ ในพนทศกษา ซงจะประเมนจากผลการศกษาทไดรบจากโจทย

วจยขอท 1 และขอท 2 โดยอาจใชแบบจาลองการผลตพช (Crop model) รวมกบขอมลปจจยและสภาพแวดลอม

การผลตทเกยวของตางๆ

4.1 ประเมนผลผลตพชภายใตรปแบบการใชประโยชนทดนในปจจบน และภายใตภาพฉายอนาคตทควบ

รวมการจดรปแบบความเหมาะสมการใชประโยชนทดน (Zoning) การเปลยนแปลงทางเศรษฐกจสงคม และการ

เปลยนแปลงภมอากาศรปแบบตางๆ รวมทงการแพรกระจายดนคมจากการศกษาขางตน

4.2 วเคราะหความผนผวนของผลผลตพชชนดตางๆ ในพนทตางๆ เพอประเมนความเสยงของพช

เศรษฐกจภายใตภาพอนาคตรปแบบตางๆ ในมตของผลผลต/รายไดระดบครวเรอน และผลตภณฑมวลรวมของ

จงหวด

4.3 สรางแผนทระบพนท/ขอบเขตทมความเสยงดานผลผลตพชเศรษฐกจ ภายใตภาพฉายอนาคต

รปแบบการเพาะปลกพชเศรษฐกจตางๆ

5. การประเมนความเหมาะสมแนวทางการบรหารจดการความเสยงของภาคสวนเกษตรใต

สถานการณอนาคต

การศกษานเพอทบทวนแนวทางการบรหารจดการความเสยงของภาคสวนเกษตร ทมอยทงในระดบ

จงหวด และนโยบายในระดบประเทศ โดยพจารณาเนนความเปนไปได คงทน และย งยน (robustness) ของ

แผนงานตางๆ เหลานน และประเมนความเหมาะสม ชองวาง จดออน ขอจากดของแนวทางเหลานนในปจจบน

และภายใตรปแบบการใชประโยชนทดนและปจจยแวดลอมทางเกษตรภายใตภาพฉายอนาคตรปแบบการเพาะปลก

68

พชเศรษฐกจตางๆ ทงนอาจควบรวมขอเสนอแนะแผนการบรหาร จดการนาทไดจากการแผนศกษาหวขอท 1

มารวมในศกษาวเคราะหดวย

6. ขอเสนอแนะยทธศาสตรดานการเกษตรเพอการปรบตวตอการเปลยนภมอากาศ

เปนการประเมนแนวทางการปรบตวโดยกาหนดยทธศาสตรการเกษตรในพนทศกษาทสามารถใชได

อยางยงยน (robust) ตอสถานการณในอนาคต และกาหนดแนวทางการขบเคลอนยทธศาสตรทสอดคลองกบ

สถานการณในอนาคต ทงนการศกษาจะตองพจารณาถงความเปนไปไดของแนวทางเหลานนทงในดานเทคนค

และดานเศรษฐศาสตร ตลอดจนเสนอเงอนไขทเออใหการดาเนนการตางๆ เกดขนได และปจจยททาใหการ

ดาเนนการขบเคลอนยทธศาสตรนนประสบความสาเรจ

69

แผนการศกษาท 4

การศกษาผลกระทบของการเปลยนแปลงภมอากาศตอชมชนเมองและแนวทางการปรบตวให

สอดคลองกบการเปลยนแปลงในอนาคต

ทมาและความสาคญ

เขตเทศบาลนครอดรธานเปนพนททมความเสยงตอนาทวม ซงโดยสวนใหญจะเปนปญหานาทวมขง

เนองจากฝนตกหนกในเขตเมองและชมชนพนทรอบเมองอดรธานในเขตทลม รวมถงพนททอยใกลลานาสายหลก

หรอลาหวยตางๆ ทเผชญปญหานาทวมฉบพลนจากนาเออลนตลง โดยปญหาอทกภยนมสาเหตจากลกษณะของ

ภมประเทศลาดเทจากดานทศตะวนตกไปทางทศตะวนออกเฉยงเหนอ เปนพนทรบนาทไหลมาจากทสงหรอภเขา

ทางทศตะวนตกเฉยงใต โดยมลาหวยทไหลผานเมองอดรธาน 2 สาย คอ หวยหมากแขง และหวยมง มพนทรบนา

ตามธรรมชาตรวมกบพนทแหลงนาของหนวยงานตางๆ ทมศกยภาพรองรบนาไดรวม 4.94 ลาน ลบ.ม. ทงนปจจย

เสรมททาใหระดบความรนแรง (ท งความสงของระดบน าและระยะเวลาทน าทวม) ของน าทวมเพ มข นน น

เนองมาจากปรมาณนาในลานาสายหลกทตองรองรบการระบายนาจากตวเมอง คอ หวยหลวง มการเปลยนแปลง

ผดปกตจากปรมาณนาทาทมมากเกนกวาเข อนหวยหลวงรองรบไดและตองปลอยออก รวมถงสภาพการใช

ประโยชนทดนของเมองทเปลยนแปลงไปในรอบ 20 ปทผานมา และสถานการณระดบนาในแมนาโขงทางดานทาย

นาของลมนาหวยหลวงในขณะทเกดนาทวมดวย ดงเชนกรณเหตการณนาทวมใหญทเกดขนเมอป 2543, 2544,

2552 และ 2554 ในเขตเทศบาลนครอดรธาน ซงเปนเขตพนทเศรษฐกจและทอยอาศยหนาแนน จงเกดความ

เสยหายเปนมลคาสง ปจจบนทางเทศบาลนครอดรธานไดทาการเบยงเบนเสนทางนาใหนาไหลออมเขตเมองไป

ตามถนนเลยงเมอง ทาใหเหตการณนาทวมดงเชนเมอป 2543-2544 หรอป 2552ไมเกดขนอก แตกยงมเหตการณ

นาทวมในทลมบรเวณรมตลงจากปรมาณนาทเออลนอยเปนประจา

การเปลยนแปลงเชงเศรษฐกจและสงคมทดาเนนอยในปจจบนและคาดวาจะดาเนนสบเนองตอไปใน

อนาคตคอ การขยายตวของตวเมองอดรธานจากนโยบายภาครฐทสนบสนนใหเมองอดรธานเปนเมองศนยกลาง

ดานการคาและการคมนาคมของภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบนเพอรองรบการเปดเสรทางการคากบประชาคม

เศรษฐกจอาเซยน (AEC) ในป 2558 ประกอบกบเปาวสยทศนของกลมจงหวดยทธศาสตรอสานตอนบน 1 ทมงจะ

เปนศนยกลางการลงทนดานการคา เกษตรกรรม อตสาหกรรม การบรการ การทองเทยวของอนภาคลมนาโขงและ

ประชาคมอาเซยน จะทาใหการเตบโตของเมองอดรธานเปนไปอยางรวดเรวตามกระแสการพฒนาทเขามา ซงจะ

ผลกดนใหเกดการเปลยนแปลงการใชประโยชนทดนในเขตเมองอดรธาน โดยในชวงป 2532-2555 ทผานมา ม

ลกษณะการขยายตวของเมองโดยเฉพาะการขยายตวของทอยอาศยและยานพาณชยกระจายไปตามแนวถนนหลก

(ทางหลวงแผนดน) ซงเปนการขยายตวทไดรบแรงขบเคลอนจากการขยายตวทางดานธรกจคาปลก และการ

ขยายตวของหนวยงานราชการ สถาบนการศกษา โดยเฉพาะในเขตเทศบาลนครอดรธาน ซงจะสงผลใหชมชน

ถนนและสงปลกสรางมจานวนเพมขน รวมถงพนททถกกาหนดใหเปนพนทสเขยวตามประกาศผงเมองรวม (ป

2553) กมแนวโนมทจะพฒนาไปสเขตทอยอาศยทมความหนาแนนตา ลกษณะการขยายตวของเมองเชนนทาให

พนทรบนาตามธรรมชาต ไดแก ทนา พนทช มนา หรอทรกรางวางเปลาลดลง โครงขายคมนาคมและโครงสราง

พนฐาน รวมถงบานพกอาศยกลบเพมขนแทน เปนเหตใหเมอเวลาเกดฝนตกหนกจงทาใหเกดปญหากบการระบาย

นาและเกดปญหานาทวมขงตามมาในทสด นอกจากชมชนเมอง (ในเขตเทศบาล) จะตองไดรบความเดอดรอนจาก

ปญหานาทวมขงแลว กลมเกษตรกร หรอชมชนเกษตรกรรมทอยรอบเมอง ซงเปนพนทลมตาเชนเดยวกน และตอง

70

เปนพนทรองรบนาทระบายออกจากเมองดวย การเปลยนแปลงในทศทางดงกลาวอาจทาใหตวเมองอดรธานและ

ชมชนเกษตรกรรมทอยรอบเมองมความเสยงตอภาวะนาทวมสงขน ทงนจากการคาดการณการเปลยนแปลง

ภมอากาศในอนาคตพบวาภาคอสานตอนบนมแนวโนมทจะมปรมาณฝนสงขน ซงจะสงผลใหความเสยงตอภาวะนา

ทวมเพมสงขนอก

การวางยทธศาสตรดานผงเมองโดยกาหนดรปแบบการใชประโยชนทดนทเหมาะสมและสอดคลองกบ

การเปลยนแปลงภมอากาศในอนาคตจะชวยลดการเปดรบตอภาวะเสยงนาทวมของชมชนลงได และการวางแผน

ดานระบบสาธารณปโภค โดยเฉพาะการระบายนาทคานงถงภาพรวมของทงพนทเมองและพนทโดยรอบกจะชวย

ลดความเสยงของพนทเมองอดรธานและชมชนโดยรอบทจะตกอยภายใตภาวะนาทวมลงได

กรอบการศกษา

1. การประเมนความเสยงนาทวมของชมชนเมองอดรธาน

การศกษานเพอประเมนระดบนาทวมขงในพนทชมชนเมอง ทสวนหนงขนกบปรมาณนาทาทมอยใน

พนท และปรมาณนาทาทไดรบจากพนทรอบขาง ซงเปนผลมาจากปรมาณฝน รปแบบการกระจายของฝนในลมนา

ทมความสมพนธกบสภาพการใชประโยชนทดนในพนทเหลานน ปจจยเสยงสวนหนงมาจากความสามารถในการ

ไหลผานของนาออกจากพนทชมชนเมอง ซ งข นอย กบสภาพสภาพผงเมอง ส งปลกสราง โครงสรางเสนทาง

คมนาคม และสภาพทอยอาศย

1.1 จดทาแผนทนาทวม (Flood map) ของพนทชมชนเมอง เพอระบถงพนทเสยง รวมถงระดบความ

เสยงของพนทและปจจยสาคญทมผลตอการทวมขง โดยพจารณาจากเหตการณนาทวมในอดต

รวมกบลกษณะทางกายภาพของชมชนเมองและการเตบโตหรอการเปลยนแปลงลกษณะการใช

ทดนของชมชนเมองตงแตในอดตจนถงปจจบน

1.2 การประเมนปรมาณนาทาและนาผวดนสะสมจากพนทลมนายอยทเปนพนทตนนาของลมนาหวย

หลวงและประเมนความเรวและระยะเวลาการเคลอนตวของมวลนาถงตวเมอง รวมถงระดบนาทวม

ขงภายใตปรมาณและความรนแรงของฝนทเปลยนไปในอนาคต

1.3 ประเมนผลกระทบของนาทวม และนาทวมขงในพนทสวนตางๆ และระบความเสยงและความ

ลอแหลมของแตละพนทภายใตภาพฉายอนาคตทศทางการเตบโตของเมอง (การใชประโยชนทดน

และสงปลกสราง แผนพฒนาเมองฯ) และการเปลยนแปลงปรมาณนา (มวลนา) ปรมาณและความ

รนแรงของฝนทเปลยนไป โดยจดทาเปนแผนทความเสยง (Risk map)

1.3 วเคราะหปจจยเสยงและความเสยงนาทวมขงภายใตการเปลยนแปลงของรปแบบการใชประโยชน

ทดน การขยายตวของเมอง โครงสรางและผงเมอง พรอมทงระบปจจยเสยงตางๆ ของภาพฉาย

อนาคตแบบตางๆ

2. การทบทวนแนวทางและประสทธภาพการจดการนาทวมชมชนเมองของจงหวดอดรธาน

ทบทวนแนวทางการจดการนาทวมรวมถงโครงสรางสาหรบจดการปญหานาทวมในปจจบน และประเมน

ประสทธภาพของแนวทางและโครงสรางเหลานน โดยพจารณาถงความคงทน และยงยนของแนวทางหรอแผนการ

จดการเหลานนภายใตภาพฉายอนาคตของการเตบโตเมอง (การใชประโยชนทดนและสงปลกสราง แผนพฒนา

เมองฯ)

71

3. ขอเสนอแนะการจดวางผงเมองและแผนพฒนาสาธารณปโภคของเมองอดรธาน

จดทาขอเสนอแนะดานการใชทดนและแผนพฒนาสาธารณปโภคของพนทเมองและพนทโดยรอบทม

ความสอดคลองกบบรบทในอนาคต รวมถงแผนการกอสรางโครงสรางพนทฐานเพอใหชมชนเมองมความสามารถ

ในการยดหยนปรบตว (resilience) หรอลดความเสยงตอปญหาหรอสถานการณนาทวมในอนาคตได

72

เอกสารอางอง

กรมปองกนบรรเทาสาธารณภย. 2550. การวเคราะหพ นทเสยงภยแลงภาคตะวนออกเฉยงเหนอ. กรมการปกครอง

กระทรวงมหาดไทย.

สวลกษณ สาธมนสพนธ. 2554. ความเสยงและความเปราะบางทางกายภาพและชวภาพของทรพยากรธรรมชาต

และระบบนเวศ: ระบบนเวศทางทะเลและชายฝงทะเล. ใน: รายงานการสงเคราะหและประมวลสถานภาพ

องคความรดานการเปลยนแปลงภมอากาศของไทย ครงท 1: องคความรดานผลกระทบ ความลอแหลมและ

การปรบตว. คณะทางานกลมท 2 สานกงานกองทนสนบสนนการวจย [อานนท สทวงศ ณ อยธยา, อานาจ

ชดไธสง (บรรณาธการ)]”

สานกงานกองทนสนบสนนการวจย. 2554. ขอสรปทางเทคนค. ใน: รายงานการสงเคราะหและประมวลสถานภาพองค

ความรดานการเปลยนแปลงภมอากาศของไทย ครงท 1: องคความรดานวทยาศาสตรของการเปลยนแปลง

ภมอากาศ. คณะทางานกลมท 2 [อานนท สนทวงศ ณ อยธยา, อานาจ ชดไธสง (บรรณาธการ)].

ศภกร ชนวรรโณ และนนทยา ตงวสทธจต (บรรณาธการ). 2554. 2580 เชยงคานในวนพรง เมองตนแบบ วางแผน

รบมอโลกรอน. ศนยเครอขายงานวเคราะหวจยและฝกอบรมการเปลยนแปลงของโลกแหงภมภาคเอเซย

ตะวนออกเฉยงใต จฬาลงกรณมหาวทยาลย และสถาบนสงแวดลอมสตอกโฮลม.

ศนยบรการวชาการแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. 2552. รายงานฉบบสมบรณโครงการศกษาเพอประเมนผล

กระทบของการเปลยนแปลงภมอากาศในอนาคตตอคลสเตอรการทองเทยวของไทย.เสนอตอกระทรวงการ

ทองเทยวและกฬา.

ศนยเครอขายงานวเคราะหวจยและฝกอบรมการเปล ยนแปลงของโลกแหงภมภาคเอเซยตะวนออกเฉยงใต

จฬาลงกรณมหาวทยาลย. 2553. รายงานฉบบสมบรณโครงการการพฒนาชมชนชายฝงทะเลอนดามนใน

การรบมอกบการเปลยนแปลงภมอากาศและภยพบต. เสนอตอ กระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย.

ศนยบรการวชาการแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย และศนยเครอขายงานวเคราะหวจยและฝกอบรมการ

เปลยนแปลงของโลกแหงภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต จฬาลงกรณมหาวทยาลย. 2554. รายงานฉบบ

สมบรณโครงการการศกษาดานผลกระทบของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศและความแปรปรวนของ

สภาพภมอากาศในอนาคตและการปรบตวของภาคสวนทสาคญ. เสนอตอสานกงานโนบายและแผน

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม.

ศนยบรการวชาการแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย และศนยเครอขายงานวเคราะหวจยและฝกอบรมการ

เปลยนแปลงของโลกแหงภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต จฬาลงกรณมหาวทยาลย. 2555. รายงานฉบบ

สมบรณ โครงการศกษามาตรการทเหมาะสมเพอลดผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ.เสนอ

ตอ สานกงานโนบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอม.

อานนท สนทวงศ ณ อยธยา และอานาจ ชดไธสง (บรรณาธการ). 2554. รายงานการสงเคราะหและประมวล

สถานภาพองคความรดานการเปลยนแปลงภมอากาศของไทยครงท 1 พ.ศ.2554 คณะทางานกลมท 2 องค

ความรดานผลกระทบ ความลอแหลม และการปรบตว. กรงเทพฯ : บณฑตวทยาลยรวมดานพลงงานและ

สงแวดลอม มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร. 202 หนา.

73

Burton, I., Huq, S., Lim, B., Pilifosova, O. and Schipper, E. L. F. 2009. From Impacts Assessment to

Adaptation Priorities: The Shaping of Adaptation Policy. In: The Earthscan Reader on Adaptation to

Climate Change. London, United of Kingdom. E. Lisa F. Schipper and Ian Burton (eds.).

Chinvanno, S. 2012. A holistic approach to climate change vulnerability and adaptation assessment:

Pilot study in Thailand. Report to Stockholm Environment Institute-Asia, Bangkok, Thailand.

Chinvanno, S. and Kerdsuk, V. 2012. Mainstreaming Climate Change into Community Development

Strategies and Plans: Case study in Thailand. Stockholm Environment Institute-Asia, Bangkok,

Thailand.

Huq, S. and Reid, H. 2009. Mainstreaming Adaptation in Development. In: The Earthscan Reader on

Adaptation to Climate Change. London, United of Kingdom. E. Lisa F. Schipper and Ian Burton

(eds.), pp. 313-322.

SEA START RC. 2006. Southeast Asia Regional Vulnerability to Changing Water Resource and Extreme

Hydrological Events due to Climate Change. Final Technical Report AIACC SEA START RC,

Technical Report No.15.

Southeast Asia START Regional Center and WWF. 2008. Climate change impacts in

Krabiprovince,Thailand.

74

ภาคผนวก ก

วตถประสงค กจกรรมทวางไว กจกรรมทดาเนนการมา และผลทไดรบตลอดทงโครงการ

75

ตารางภาคผนวก ก วตถประสงค กจกรรมทวางไว กจกรรมทดาเนนการมา และผลทไดรบตลอดทงโครงการ

วตถประสงค กจกรรมทวางไว กจกรรมทดาเนนการมา ผลทไดรบตลอดโครงการ เพอประเมนและวเคราะหความ

เสยงของพนทศกษานารองโดย

พจารณาถงภาคสวนสาคญหลาย

ภาคสวนทมการเปดรบตอภาวะ

สภาพอากาศทผดปรกต และความ

เชอมโยงระหวางภาคสวนสาคญ

โดยเฉพาะอยางยงในกรณของผล

สบเนองจากภาคสวนเหลานนท

ตอบสนองตอสภาพอากาศท

แปรปรวน

ขนตอนท 1

- สบคนและวเคราะหขอมลทตย

ภม

ประเมนพนททม

ความเหมาะสมเพอเขาส

กระบวนการคดเลอกเปนพนท

ศกษานารอง

- วเคราะหความสมพนธและ

ลาดบขนความเชอมโยงของ

ปญหาหรอผลกระทบกบตว

แปรทางภมอากาศของแตละ

กรณ

- จาแนกหมวดหมของ climate

pressure หรอภยพบต

ประเภทและตวชวด และ

ประเมนขนาดของผลกระทบ

- จดประชมระดมความคดเหน

เพอประเมนผลกระทบในภาค

รวมของแตละกรณ

- ระบภาคสวนทไดรบผลกระทบ

และภาคสวนอนๆทเกยวของ

ภายใตบรบทของผลกระทบนน

- รวบรวบขอมลสารสนเทศทาง

ภมศาสตร / ภาพถาย

ดาวเทยมทบงชถงพนท และ

ภาคสวนทถกระบไวแลว

- นาขอมลทไดบรณาการเปน

ฐานขอมลในระบบภม

สารสนเทศเพอใชวเคราะห

ความเชอมโยงของขอมลและ

ปจจยทเกยวของตางๆ เพอใช

สนบสนนการคดเลอกพนทท

เหมาะสมในขนตอนตอไป

- คดเลอกพนททเหมาะสมใน

เบองตนโดยพจารณาจาก

เกณฑทไดจากการวเคราะห

ขางตน

ขนตอนท 1

- สบคนและวเคราะหขอมล

ทตยภม

การวเคราะห

ผลกระทบ/ ความเสยงท

สมพนธกบปจจยดาน

ภมอากาศชดเจน

- วเคราะหความสมพนธและ

ลาดบขนความเชอมโยงของ

ปญหาหรอผลกระทบกบตว

แปรทางภมอากาศของแตละ

กรณ

- จาแนกหมวดหมของ climate

pressure หรอภยพบต

ประเภทและตวชวด และ

ประเมนขนาดของผลกระทบ

- คดเลอกพนททเหมาะสมใน

เบองตนโดยพจารณาจาก

เกณฑทไดจากการวเคราะห

ขางตน

- พนทเหมาะสมในเบองตนเพอ

เขาสกระบวนการคดเลอกเปน

พนทศกษานารอง จากประเดน

ความเสยงสาคญทเกยวของกบ

การเปลยนแปลงภมอากาศ

โดยตรงและชดเจน ไดแก พนท

ภยนาทวม และพนทภยแลง

ไดแก พนทลมแมนาเจาพระยา

ตอลาง (ทวม) และภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอ (แลง)

เพอประเมนแนวโนมการ

เปลยนแปลงภมอากาศในอนาคต

จาก Climate scenarios ในบรบท

ของภาคสวนสาคญรวมถงประเดน

การเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและ

สงคมในพนทเพอวเคราะหถง

ทศทางทมการเปลยนแปลง

ขนตอนท 2

คดเลอกตวแทน

พนทและความพรอมของภาค

นโยบายและภาคประชาสงคมท

จะมารวมเปนเครอขายวจย

- จดประชมระดมความคดเหน

กบตวแทนองคกรและ

ขนตอนท 2

- รวบรวมขอมลพนฐาน และ

สภาพเศรษฐกจและสงคม

วเคราะห

ความสาคญและพลวตทาง

เศรษฐกจ ภาคสวน และ

ความสมพนธทเกยวของกบ

ประเดนความเสยง

- พนทกลมจงหวดภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน 1

(อสานตอนบน 1) ไดแก จงหวด

เลย หนองบวลาภ อดรธาน

หนองคาย และบงกาฬ โดยม

จงหวดอดรธาน เปนจงหวด

ศนยกลาง และมพลวตการ

76

วตถประสงค กจกรรมทวางไว กจกรรมทดาเนนการมา ผลทไดรบตลอดโครงการ เหลานน อาจสงผลใหบรบทของ

ความเสยงของภาคสวนสาคญ

เหลานนเปลยนแปลงไปในอนาคต

หนวยงานทเกยวของในพนท

เพอประเมนความพรอมของ

บคลากรและ/องคกรในพนท

- ทบทวนและวเคราะห

ยทธศาสตร แผนโยบาย

หลกการ ตลอดจนแผน

ดาเนนการตางๆ ดานการ

ปรบตวตอการเปลยนแปลง

ภมอากาศของหนวยงานภาค

นโยบายในระดบพนท

- คดเลอกพนทศกษานารอง

เพยง 1 พนท

ขนตอนท 3

- จดประชมระดมความคดเหน

กบผเชยวชาญและภาคสวน

ตางๆ ในพนท เพอการ

วเคราะหเชงระบบและแบบ

องครวม

การวเคราะห

ประเดนความเสยงของภาคสวน

สาคญทมการเปดรบตอความ

แปรปรวนสภาพอากาศและ

แนวโนมการเปลยนแปลงสภาพ

ภมอากาศ ตลอดจนพลวตดาน

เศรษฐกจและสงคมในพนท

ศกษาทอาจจะสงผลตอรปแบบ

ความเสยงของภาคสวนสาคญ

ในอนาคต

- วเคราะหและประเมนความ

เสยงของภาคสวนตางๆ ตอ

แนวโนมการเปลยนแปลงของ

ปจจยเสยงในอนาคต และ

ความเชอมโยงจากภาคสวน

เกยวของ โดยอาศยขอมลตว

แปรอากาศ ในหลายๆ ภาพ

ฉายอนาคตของแนวทางของ

การเพมขนของกาซเรอน

และการเปลยนแปลงทผาน

มา รวมทงภาคสวนท

เกยวของกบประเดนความ

เสยงตาง และยทธศาสตร

แผนโยบาย หลกการ

ตลอดจนแผนดาเนนการ

- วเคราะหแนวโนมการ

เปลยนแปลงบรบททางดาน

เศรษฐกจและสงคมเบองตน

- วเคราะหความสมพนธ

ระหวางภาคสวนทเกยวเนอง

เชอมโยงกบประเดนความ

เสยงแบบองครวม

- นาผลการศกษาวเคราะห

ขางตนมาพจารณาคดเลอก

พนทศกษานารองรวมกบ

นกวชาการ/ผร โดยใชเกณฑ

ในสามขอแรก

- คดเลอกพนทศกษานารอง

เพยง 1 พนท

ขนตอนท 3

วเคราะหความ

เสยงของภาคสวนตางๆ และ

แนวโนมการเปลยนแปลงใน

อนาคต

- จดประชมระดมความคดเหน

กบผเชยวชาญและภาคสวน

ตางๆ ในพนท เพอการ

วเคราะหเชงระบบและแบบ

องครวม

- วเคราะหและประเมนความ

เสยงของภาคสวนตางๆ ตอ

แนวโนมการเปลยนแปลงของ

ปจจยเสยงในอนาคต และ

ความเชอมโยงจากภาคสวน

เกยวของ โดยอาศยขอมลตว

แปรอากาศ ในหลายๆ ภาพ

ฉายอนาคตของแนวทางของ

การเพมขนของกาซเรอน

เปลยนแปลงทางดานเศรษฐกจ

และสงคมคอนขางสง ดงนนจง

พจารณาประเดนปญหา/ความ

เสยงโดยใชจงหวดอดรธาน เปน

ตวแทนและเชอมโยงประเดน

ปญหา/เสยงเหลานนในกลม

จงหวด

- ความพรอมของเครอขายวจย/

นกวชาการจากหลาย

สถาบนการศกษา/หนวยงาน

ราชการในเขตพนทภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอ ไดแก

มหาวทยาลยเชยงใหม

มหาวทยาลยขอนแกน

มหาวทยาลยนครพนม

มหาวทยาลยราชภฎอดรธาน

สถาบนวจยและพฒนาเกษตร

ขอนแกน

มหาวทยาลยมหาสารคาม

ครอขายนกวจย (สถาบน

สงแวดลอมไทย โครงการ

M-BRACE)

เครอขายนกวจยทองถน (สกว)

สานกงานพฒนาทดนเขต 5

ขอนแกน

- แนวโนมสถานการณความเสยง

ของภาคสวนสาคญตางๆ

รวมถงประเดนทควรพจารณา

ภายใตบรบทเศรษฐกจและ

สงคมและสภาพภมอากาศใน

อนาคตของกลมจงหวดอสาน

ตอนบน 1 และจงหวดอดรธาน

77

วตถประสงค กจกรรมทวางไว กจกรรมทดาเนนการมา ผลทไดรบตลอดโครงการ กระจก เพอทาความเขาใจ

เบองตนถงแนวโนมความเสยง

ตอพนททเลอกและแผน

ยทธศาสตรหรอนโยบายของ

ภาครฐทจะเกดขนในพนท

ศกษาทคดเลอก เพอประเมน

และวเคราะหถงประเดนการ

เปลยนแปลงทางเศรษฐกจและ

สงคม

- สรปความเสยงความเปราะบาง

ของพนทศกษาภายใต

แนวโนมการเปลยนแปลง

ภมอากาศและการเปลยนแปล

ทางเศรษฐกจและสงคม โดย

จดประชมระดมความคดเหน

กบผเชยวชาญ นกวจย และผร

ในพนท ในสาขาตางๆ โดยใช

วธการสมภาษณ (interview)

หรอจดประชมกลมยอย (focus

group)ในพนทศกษานารอง

กระจก เพอทาความเขาใจ

เบองตนถงแนวโนมความ

เสยงตอพนททเลอกและแผน

ยทธศาสตรหรอนโยบายของ

ภาครฐทจะเกดขนในพนท

ศกษาทคดเลอก เพอประเมน

และวเคราะหถงประเดนการ

เปลยนแปลงทางเศรษฐกจ

และสงคม

ขนตอนท 4

- สรปประเดนความเสยงของ

พนทศกษาภายใตแนวโนมการ

เปลยนแปลงภมอากาศและการ

เปลยนแปลงทางเศรษฐกจและ

สงคม โดยจดประชมระดม

ความคดเหน จานวน 2 ครง

รวมกบผเชยวชาญ นกวจย

และผรในพนท (Expert

opinion) ในสาขาตางๆ

วเคราะหและระบ

ประเดนคาถามทเกยวของกบ

ประเดนความเสยงและภาค

สวนตางๆ

เพอจดทากรอบการศกษาดานการ

ปรบตวตอการเปลยนแปลง

ภมอากาศของพนทศกษานารอง

โดยวางกรอบการวเคราะหแบบ

องครวม และกาหนดโจทยวจยยอย

เพอทจะศกษาถงความเสยงของ

ภาคสวนสาคญหรอพนทยอยตางๆ

ในพนทศกษานารองน โดยคานงถง

ประเดนแรงกดดนทงจากปจจย

ภมอากาศ และปจจยอนๆ

(Climate and non-Climate

pressure) ตอภาคสวน และ/หรอ

พนทยอยในพนทศกษา และผล

สบเนองจากภาคสวนอนๆ ภายใต

ปฏสมพนธระหวางภาคสวน

เหลานน เพอนามาวเคราะหใหเกด

ยทธศาสตรการปรบตวตอการ

เปลยนแปลงภมอากาศในบรบท

ของจงหวดและ/หรอกลม

ยทธศาสตรจงหวด

ขนตอนท 4

- จดประชมระดมความคดเหน

จากผเชยวชาญเพอสงเคราะห

ผลการศกษาของพนทนารอง

และจดทาชดของโจทยวจยฯ

จานวน 1 ครง

จดทากรอบ

การศกษาดานการปรบตวตอ

การเปลยนแปลงภมอากาศของ

พนทศกษา

นาเสนอผลการประเมนและ

วเคราะห การรบฟงความ

คดเหนจากนกวชาการ ภาค

นโยบาย ภาคประชาสงคม และ

ทองถน ทงจากในพนทศกษา

(1 ครง) และสวนกลาง

(กรงเทพฯ)

ขนตอนท 5

ขนตอนท 5

- จดประชมระดมความคดเหน

จากผเชยวชาญเพอ

สงเคราะหผลการศกษาของ

พนทนารอง และจดทาชด

ของโจทยวจยฯ จานวน 1

ครง

จดทากรอบ

การศกษาดานการปรบตวตอ

การเปลยนแปลงภมอากาศ

ของพนทศกษา

- นาเสนอผลการประเมนและ

วเคราะห การรบฟงความ

คดเหนจากนกวชาการ ภาค

นโยบาย ภาคประชาสงคม

และทองถน ทงจากในพนท

ศกษาทกรงเทพ (1 ครง)

- กรอบการวจยการปรบตวตอ

การเปลยนแปลงภมอากาศเชง

พนท: กรณศกษาจงหวด

อดรธาน

- ชดโครงการ ซงประกอบดวย

การศกษาสวนยอยๆ ทจะนาผล

ทไดมาสงเคราะหรวมเพอให

เหนความเชอมโยง และ

วเคราะหถงผลสบเนองขามภาค

สวน เพอทาการประเมนแนว

ทางการปรบตวแบบ holistic

- หนวยงาน/องคกร/นกวจยทม

ความสนใจและแสดงความ

ประสงคทจะ(รวม)ดาเนนการ

ศกษาวจยในเชงลกแตละราย

สาขา/ภาคสวนในพนทศกษานา

รองในเบองตน

78

ภาคผนวก ข

สรปการประชมระดมความคดเหน

79

สรปประชมการระดมความคดเหนครงท 1

เรอง : จดทาโจทยวจยดานการปรบตวตอภมอากาศ ดวยแนวทางบรณาการเชงพนทแบบองครวม

วนท/เวลา : 10 พฤษภาคม 2556 09:00 น. – 16:00 น.

สถานท : ศนยอาเซยนศกษา มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน

ผจด : ศนยวเคราะหวจยและฝกอบรมการเปลยนแปลงของโลก

แหงเอเชยตะวนออกเฉยงใต จฬาลงกรณมหาวทยาลย

ผเขารวม : เครอขายนกวจย นกวชาการ ผเชยวชาญในสาขาตางๆ จานวน 17 ทาน

1.ทมาและวตถประสงคของการจดประชม

ตามท สานกงานกองทนสนบสนนการวจย(สกว.) ไดใหการสนบสนนในการจดทาชดโครงการวจยดาน

การปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศมาระยะหนง ซงพบวา งานวจยรวมถงองคความรทไดนนยงเปนลกษณะ

แบบแยกสวนไมสามารถนามาสงเคราะห (synthesize) ใหเปนองคความรในภาพรวมเพอนาไปใชประกอบการ

วางแผนนโยบายตางๆ ได ดงนนคณะผวจยจงไดรเรมคดเลอกพนทเพอจดทาโจทยวจยขน โดยประกอบดวยหลาย

โจทย ทมหลายๆ แงมม/สาขา มาประกอบกนเปนชดโครงการยอยดานการปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศ

จงเปนทมาของการประชมระดมความคดเหนในคร งน เพอหาชดโจทยวจยในเบองตน และกาหนดภาคสวน

(stakeholder) ทเกยวของ รวมถงภาคนโยบายทจะเขามารวมสนบสนนการศกษาวจย หรอนาองคความรทไดจาก

การวจยในครงนไปใชเพอการจดทาแผน/ยทธศาสตรของจงหวด/กลมจงหวดในประเดนตางๆ ตอไป ซงทาง สกว.

จะไดพจารณาสนบสนนทนสาหรบการวจย สาหรบนกวจยทงในและนอกพนทเพอดาเนนการศกษาวจยในแตละ

เรอง และนาองคความรทไดรบมาสงเคราะหเปนองคความรในภาพรวมของพนทตอไป

เปาหมายของการประชมในครงน ทายทสดจะไดชดโครงการวจยดานการปรบตวตอการเปลยนแปลง

ภมอากาศทมการมองภาพวเคราะหแบบองครวม ทประกอบดวยชดวจยยอยในแตละประเดน/สาขา รวมถงทม

นกวจยเพอรวมกนดาเนนการศกษาภายใตการสนบสนนของสานกงานกองทนสนบสนนการวจย

2.ผลสรปในการประชมจากการวเคราะหและความเหนของผเขารวม

ผเขารวมประชมไดแสดงความเหนในประเดนหลก ไดแก การทบทวนบรบททางเศรษฐกจสงคมและ

ผลกระทบจากปจจยทางภมอากาศในจงหวดอดรธานรวมทงจงหวดใกลเคยง และขอบเขตโจทยวจย คาถามการ

วจยทสาคญ ตลอดจนแนวทางการพฒนาโครงการ สรปไดดงน

2.1 บรบทของจงหวดอดรธาน/กลมจงหวด: ดงน

2.1.1 ความเสยงตอการเปลยนแปลงภมอากาศ: มความเสยงทสาคญคอปญหาเกยวกบการใช

นาโดยเฉพาะในภาคเกษตรกรรม ทงน าทวมและภยแลงซ งเกยวของกบปรมาณฝนโดยตรง ทงน มเน อททา

การเกษตรจานวนมาก พชเศรษฐกจสาคญหลายชนด คณสมบตดนเปนอปสรรคตอการใหผลผลตทด (ดนทราย

ดนเคม) และสวนมากเปนเกษตรกรรายยอยทมขอจากดสงในการจดเตรยมความพรอมเพอการปรบตว

80

2.1.2 แนวโนมการพฒนาและการเปลยนแปลงของภาคสวนตางๆ : ปรากฏแนวโนมการเพมขน

ของการผลตพชโรงงาน พชพลงงาน (ออยและมนสาปะหลง) ในขณะทพชอาหารโดยตรง เชน ขาว มแนวโนม

ลดลง มแนวโนมของการขยายตวของพนทโรงงานอตสาหกรรมและเขตเมองตามการพฒนาโครงขายระบบการ

ขนสงและการคมนาคม ในดานประชากรและแรงงาน เรมเพมสดสวนผสงอายและการเคลอนยายแรงงานออก

นอกภาคเกษตรอยางตอเนอง รปแบบการดาเนนชวตเปนลกษณะของสงคมประเทศตะวนตกและเปนลกษณะ

ของสงคมเมองซงอาศยระบบการจางแรงงานและการบรโภค ทาใหคาครองชพเพมสงขนในขณะทความสามารถ

ในการผลตไมไดเพมตามไปดวย

2.2 โจทยและคาถามการวจย จะมความเกยวของกบประเดนซงเปนปญหาสาคญของจงหวดอดรธาน 3

เรองหลก ไดแก ทรพยากรนา การเกษตร และการพฒนาชมชนเมอง ซงสรปไดดงน

โจทยวจย คาถามการวจย

1.ยทธศาสตรการบรหารจดการนา

ระหวางภาคสวนภายใตบรบทของการ

พฒนาและการเปลยนแปลงภมอากาศ

1.การพฒนาและการเปลยนแปลงภมอากาศสงผลสบเนองตอพนท

นาทวมขงอยางไร?

2.การพฒนาและการเปลยนแปลงภมอากาศสงผลสบเนองตอความ

ตองการนาของภาคสวนตางๆ ในพนทยอยตางๆ อยางไร

(อตสาหกรรม การคา ทองเทยว-บรการ ขนสง ประชากร นาปรง

ออย หญาชาง-Napier)

3.การจดสรร/จดหา และกระจายนาทเหมาะสม (ชลประทาน ประปา

ฯลฯ) ในทกระดบพนท (ชมชน อปท. จงหวด)

4.การพฒนาแหลงนาทดแทน/เสรม/แหลงนาเสอมโทรมเดม เชน

แหลงนาชมชนขนาดเลก

5.ขอเสนอแนะเชงนโยบายเพอเสรมสรางศกยภาพการบรหารจดการ

นาระดบทองถน/ฟารมขนาดเลก (ความรการจดการ การบรหาร

การเงน)

6.ทบทวนองคความรทองถน/ภมปญญา และ coping capacity ตอ

future climate change (ใชไดหรอไม ตองปรบปรง เพมเตมอะไร)

7.การเปลยนแปลงภมอากาศ + land use change/management

จะมผลตอปรมาณและคณภาพนาตนทนอยางไร

8.PES หรบชมชนพนทตนนา

9.ทบทวนแผนบรหารจดการนา ภายใตบรบทของการเปลยนแปลง

ภมอากาศ (เชน Gap analysis คงทน-ยงยน)

2.การกาหนดเขตความเหมาะสมการ

ปลก 5 พชเศรษฐกจ (ขาว ขาวโพด มน

สาปะหลง ยางพารา ออย) ในอนาคต

ภายใตแนวนโยบายZoning + บรบทของ

การเปลยนแปลงภมอากาศและการ

1.การเปลยนแปลงภมอากาศจะมผลตอการแพรกระจายดนเคม และ

ชมชน อยางไร และสามารถกาหนดพนทเสยงไดหรอไมอยางไร (ม

knowledge gap หรอไม) ภายใต Zoning (จะกระทบตอพชทปลกอย

หรอทวางแผนจะปลก) รวมทงแผนพฒนาแหลงนาทไดกาหนดไวใน

ปจจบน และขอเสนอแนะทางออก-ทางเลอก-action เพอลดความ

81

โจทยวจย คาถามการวจย

ปรบตวทเกยวกบอนาคตยาวไกล จบ

ตองไมไดเปลยนแปลงภมอากาศ

(ระบบเกษตรขนาดใหญ-ตาบล-อาเภอ,

multiple farm type)

เสยง

2.ความเหมาะสมของการเพาะปลกพชในพนทลาดชน (Soil erosion,

soil fertility) ภายใตการเปลยนแปลงภมอากาศ (scenario hot

spot)

3.ยทธศาสตรการหาพชทางเลอกในพนททไมเหมาะสมกบพชเดม

ภายใต การเปลยนแปลงภมอากาศ (คณภาพทรพยากรผลต

คณภาพ/ปรมาณนา ความตองการตลาด ทจะเปลยนไป-scenarios)

4.Future alternative land use patterns ทเหมาะสมภายใตบรบท

การเปลยนแปลงภมอากาศ GPP structure (Productivity &

production fluctuation)

5.บรบทตางๆ ในขอ 1-4 จะมผลตอความเสยงดาน livelihood

security (ความมนคงอาหาร เศรษฐกจ ครวเรอน) + resources

requirement ของชมชน/เกษตรกร ประเภทตางๆ และจะนาไปสการ

บรหารจดการความเสยงในอนาคตอยางไร

3.การวเคราะหความเสยงทางดาน

กายภาพ-ภาคสวน และยทธศาสตรการ

ปรบตวภายใตแรงผลกดนของการพฒนา

ระดบภมภาค และประเทศ ในบรบทของ

การเปลยนแปลงภมอากาศของชมชน

เมองและพนทรอบเมอง

1.ทบทวนกลไก บทบาท หนาท ผลการดาเนนงาน - ถอดบทเรยน

เพอทาความเขาใจหนวยงานนโยบายตางๆ ทเกยวของกบความ

เสยง (ทาใหเกดความเสยงตอภาคสวนอน, บรหารจดการความเสยง

ทเกดขน/ในสวนทรบผดชอบ) ในชมชนเมองและพนทรอบเมอง

2.ทบทวนกลไก และความเหมาะสม ของการตอบสนองตอความ

เสยง ณ ปจจบน (actual actions respond to risk) ภายใตบรบท

เศรษฐกจ-สงคม และการเปลยนแปลงภมอากาศในอนาคต

3.ความเสยงดานกายภาพของพนทตางๆ ในชมชนเมองและพนท

รอบเมอง จากการพฒนาเมอง + การพฒนาภาคสวนอนๆ + การ

เปลยนแปลงภมอากาศ

4.ความเสยงของกลมสงคมตางๆ ในพนทเสยง (ขอ 2) จากการ

พฒนาเมอง + การพฒนาภาคสวนอนๆ + การเปลยนแปลง

ภมอากาศ

5.การปรบตวของกลมสงคมในขอ 3 (ยทธศาสตร ทางเลอก

enabling factors, critical success factors เชน เตรยมแผน เตรยม

ความพรอม)

4.หารปแบบการสอสารทเหมาะสม

(อะไร ระหวางใคร เพออะไร ดวยวธการ

อยางไร) โดยเฉพาะในเรองการ

82

2.3 เงอนไขอนๆ : การพฒนาโครงการเพอใหเกดความกาวหนาและบรรลวตถประสงคจากประสบการณ

ของผเขารวม ควรพจารณาหลกการ ดงน

2.3.1 ควรจดทาโครงการ 2 ลกษณะ คอศกษาประเดนทมผสนใจและลงมอปฏบตอยแลวและ

ประเดนทคณะผเชยวชาญ /คณะทางานเลงเหนวามความจาเปนเรงดวน แมจะไมมผลงมอปฏบตในระดบทองถนก

ตาม ทงน ควรกาหนดระยะเวลาอยางนอย 3 ป เพราะตองอาศยกระบวนการสอสาร การใหความร และรอ

พฒนาการของบคคลและองคกรในพนทโครงการ

2.3.2 ควรยดการกาหนดผทางาน/ประสานงานในแตละภาคสวน/แตละระดบทเกยวของ ทอย

ประจาในพนท มแนวโนมการโยกยายในระดบตา ทงน เพอความตอเนองของการพฒนางาน

2.3.3 ควรแสดงผลลพธจากการพฒนาโครงการตอผลตภณฑมวลรวมจงหวดในแตละสาขา

เศรษฐกจใหชดเจน เพอสอสารถงประโยชนของการดาเนนงานดานการปรบตวใหเปนรปธรรมยงขน

2.4 การนดหมายประชมครงตอไป : กาหนดจดการประชมครงท 2 วนท 7 มถนายน 2556 โดยจะ

ประสานผสนใจเขารวมใหกวางขวางขน

ผเขารวมประชมประกอบดวย ภาคสวนตางๆ รวมถงหนวยงานทเกยวของกบวางยทธศาสตรจงหวด ใน

ประเดน 3 ดาน ไดแก ดานทรพยากรนา การเกษตร และการพฒนาชมชนเมอง รวมถงเครอขายนกวชาการ

นกวจย รวมถงภาคประชาสงคมในพนท

83

รายนามผเขารวมประชมระดมความคดเหน

วนท 10 พฤษภาคม 2556

ชอ-นามสกล หนวยงาน

1. รศ.ดร.อรรถชย จนตะเวช มหาวทยาลยเชยงใหม

2. ดร.วเชยร เกดสข มหาวทยาลยขอนแกน

3. ดร.โสรจจ ประวณวงศวฒ มหาวทยาลยนครพนม

4. อ.กฤษฎา นามบญเรอง มหาวทยาลยราชภฎอดรธาน

5. อ.ดารนทร ลวนวเศษ มหาวทยาลยราชภฎอดรธาน

6. คณพชรนทร ไชยรบ ผประสานงานวจยทองถน สกว หนองคาย

สถาบนการเรยนรเพอปวงชน จ.หนองคาย

7. อ.พภพ หสสา สถาบนการเรยนรเพอปวงชน จ.หนองคาย-บงกาฬ

8. คณพสทธ ศาลากจ ผอานวยสานกงานพฒนาทดน เขต 5 ขอนแกน

9. นายชนภทร พรนมตร นกวชาการเกษตรปฏบตการ สถานพฒนาทดนอดรธาน

10. นายวรศกด ศรภฒนพรหม เจาพนกงานอาวโส สถานพฒนาทดนหนองบวลาภ

11. นางสาวทณฑกา มงคณคาชาว นกวชาการเกษตรชานาญการ สถานพฒนาทดนหนองคย

12. นางสาวขวญเรอน ยอดคา เจาทวชาการ มลนธสงแวดลอมไทย

13. อ.สภร สมอนา ศนยพฒนาการเมองภาคพลเมอง

สถาบนพระปกเกลาจงหวดอดรธาน

14. ดร.พนมศกด พรหมบรมย มหาวทยาลยเชยงใหม

15. นายศภกร ชนวรรโณ SEA START RC และ

ผประสานงานชดโครงการดานการปรบตวตอภมอากาศ สกว.

16. นางสาวจรยา ฐตเวศน SEA START RC

17. นายนพรตน กายเพชร SEA START RC

84

จดทาโจทยวจยดานการปรบตวตอภมอากาศ ดวยแนวทางบรณาการเชงพนทแบบองครวม

ภาพบรรยากาศการประชมระดมความคดเหน

วนท 10 พฤษภาคม 2556 09:00 น. – 16:00 น. ณ ศนยอาเซยนศกษา มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน

85

86

สรปประชมการระดมความคดเหนครงท 2

เรอง : การพฒนาโจทยวจยดานการปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศเชงพนทแบบองครวมพนทนา

รอง จงหวดอดรธาน

วนท/เวลา : 7 มถนายน 2556 09:00 น. – 16:00 น.

สถานท : หองประชม 1 อาคารศนยวทยาศาสตร มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน

ผจด : ศนยวเคราะหวจยและฝกอบรมการเปลยนแปลงของโลก

แหงเอเชยตะวนออกเฉยงใต จฬาลงกรณมหาวทยาลย

ผเขารวม : รองผวาราชการจงหวดอดรธาน (นายชยพล ธตศกด)

ภาคสวนราชการ จานวน 26 ทาน

เครอขายนกวจย นกวชาการ ผเชยวชาญในสาขาตาง จานวน 16 ทาน

สานกงานกองทนสนบสนนการวจย จานวน 2 ทาน

คณะวจย จานวน 6 ทาน

ประเดนทไดจากการประชมระดมความคดเหน

1.ประเดนดานการบรหารจดการทรพยากรนา

1. การประเมนความเสยงของภาคสวนและพนทชมชนเมองตอนาทวม

2. การทบทวนแผน/ยทธศาสตรบรหารจดการนา/ขอกฎหมายและนโยบายภาครฐ (ระยะสน-ยาว) ภายใต

บรบทของการเปลยนแปลงภมอากาศ

3. การประเมนความตองการนาของภาคสวนตางๆ เพอการจดสรร/จดหาและกระจายนาทเหมาะสมในทก

ระดบพนท รวมถงการพฒนาแหลงนาทดแทน และการบรหารจดการนาสวนเกน

4. การประเมนขดความสามารถในการรบมอของชมชนตอการเปลยนแปลงภมอากาศจากองคความรทองถน/

ภมปญญา

5. การศกษาปรมาณและคณภาพนาตนทนภายใตการใชประโยชนและการจดการทดนรปแบบตางๆ

6. การศกษารปแบบและแนวทางของการจายคาตอบแทนใหกบชมชนพนทลมนาเพอการบรการระบบนเวศ

(Payment for Ecosystem Service, PES) เชงพนทหลายระดบลมนา

2.ประเดนดานการใชประโยชนทดนทางเกษตร

1. การประเมนและศกษารปแบบการจดการการแพรกระจายดนเคมและความเสยงตอระบบเกษตรจากการ

เปลยนแปลงภมอากาศและการเปลยนแปลงการใชประโยชนทดนในอนาคต

2. การประเมนความเสยงในมตดานตางๆ ของระบบการปลกพชจากนโยบาย Zoning

3. การประเมนความเสยงตอการชะลางพงทลายและเสอมความอดมสมบรณดน ของการเพาะปลกพชใน

พนทลาดชน

4. การศกษาพชทางเลอก/ทดแทนทเหมาะสมกบทรพยากรการผลต (ดนและนา) และความตองการตลาดใน

อนาคต

5.การศกษารปแบบการใชประโยชนทดนเพอการเกษตรทเหมาะสมกบการเปลยนแปลงในอนาคตทมตอ

โครงสรางผลตภณฑมวลรวมจงหวด

87

3.ดานการวางแผนจดการผงเมองและชมชนเมอง

1.การทบทวนผงเมอง และแผนพฒนาเมอง/ชมชน เพอประเมนความเสยงของชมชนเมองและพนทรอบเมอง

2.การประเมนความเหมาะสมของการจดการความเสยงนาทวมของชมชนเมอง

3.การศกษาแนวทางการวางผงเมองและแผนพฒนาเมอง เพอลดความเปราะบางของชมชนเมอง/ชมชนรอบ

เมองจากปญหานาทวมในอนาคต

4.ประเดนโจทยวจย การพฒนาเครองมอ ระบบสนบสนนเพมเตม

1. การวเคราะหผลกระทบของการเปลยนแปลงภมอากาศตอเศรษฐกจในระดบครวเรอนและระดบจงหวด

2. การประเมนความเสยงและการเตรยมความพรอมเพอจดการรบมอกบภยพบตดนโคลนถลม

3. การพฒนาระบบฐานขอมลและองคความรเพอสนบสนนการควบรวมการเปลยนแปลงภมอากาศเขากบ

การจดทาแผนจงหวด

4. การพฒนารปแบบและเครองมอสนบสนนเพอการสอสารแนวคดการปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศ

ทเปนการมองกรอบเวลาระยะยาวและหลากหลายภาพอนาคต

5. การพฒนาฐานขอมลโครงการบรหารจดการนาระดบจงหวดและกลมจงหวด

ทงนแนวทางการประสานความรวมมอในการดาเนนงานรวมกนในพนทระดบจงหวดหรอกลมจงหวดไดเสนอ

ประเดนเพอพจารณาดงน

• กลไกลการทางานแบบ ABC ทางานในระดบพนท มโจทยวจยพนท โดยมวธการทางาน คอ ก) มขอมล

ขอเทจจรงของพนท ข.มการทางานกบภาค / เครอขายจงหวด (สวนราชการ นกวชาการ ภาคประชา

สงคม) และ ค) มกลไกของจงหวดและมการประชมรวมกบหนวยงานเปนประจา

• ประเดนศกษาวจยอาจดาเนนการในหนวยพนทศกษาระดบระดบจงหวด หรอระดบลมนา และ/หรอระดบ

ชมชน แลวนามาสงเคราะหรวมเปนระดบจงหวด

• ควรมการจดทาขอมลยอนหลง (time line) เปนอยางไร บรบท (context) เปนอยางไร และตอนนมการ

เปลยนไปอยางไร

• ควรจดทา MOU ระหวางจงหวดกบ สกว. โดยมเงอนไขใหทาง สกว เขาไปเปนบอรดในคณะกรรมการ

บรหารจงหวดหรอกลมจงหวด และตงเปนคณะทางานวชาการจงหวด รวมถงคดสรรคนทเกยวของมา

ทางานใหครอบคลมทกมต (social problem) และมการนาเสนอตอสาธารณะอยางตอเนอง

• ควรมกลไกชดเจน ควรมความตอเนอง และ ควรมเวทแลกเปลยน (เพอทาความเขาใจในเรองการ

เปลยนแปลงภมอากาศ)

88

การพฒนาโจทยวจยดานการปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศเชงพนทแบบองครวม

ภาพบรรยากาศการประชมระดมความคดเหน

พนทนารอง จงหวดอดรธาน

วนท 7 มถนายน 2556 เวลา 09:00 น.–16:00 น.

ณ หองประชม 1 อาคารศนยวทยาศาสตร มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน

รองผวาราชการจงหวดอดรธาน (นายชยพล ธตศกด) รวมเปนประธานและกลาวเปดการประชม

89

ผอานวยฝายสวสดภาพสาธารณะ (คณสปราณ จงดไพศาล) ตวแทนจากสานกงานกองทนสนบสนนการวจย และ

ผประสานงานชดโครงการการปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศ (สกว) (คณศภกร ชนวรรโณ)

ผเขารวมประชมจากภาคสวนตางๆ ในจงหวดอดรธาน (หนวยงานราชการ นกวชาการ และภาคประชาชน)

90

ตวแทนคณะวจย: คณจรยา ฐตเวศน นาเสนอประเดนปญหาสาคญของจงหวดอดรธานทเกยวของกบภมอากาศ

ตวแทนคณะวจย : ดร.พนมศกด พรหมบรมย ดาเนนการระดมความเหนจากผเขารวมประชมตอประเดนโจทยวจย

91

ตวแทนจากเครอขายนกวชาการกาลงใหความเหนตอผลการศกษา และขอเสนอแนะตอโจทยวจย

คณศภกร ชนวรรโณ ตอบขอซกถามตอผเขารวมประชม

92