29
IR 43 ประมวลสารสนเทศพร้อมใช้ เรื่อง หัตถกรรมจักสานจากกระจูด (Wicker handmade from krachut) สํานักหอสมุดและศูนย์สารสนเทศวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี กรมวิทยาศาสตร์บริการ กระทรวงวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี กันยายน 2560

ประมวลสารสนเทศพร้อมใช้ เรื่องหัตถกรรม จักสานจากกระจูดsiweb.dss.go.th/repack/fulltext/IR43.pdf ·

  • Upload
    others

  • View
    7

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: ประมวลสารสนเทศพร้อมใช้ เรื่องหัตถกรรม จักสานจากกระจูดsiweb.dss.go.th/repack/fulltext/IR43.pdf ·

IR 43

ประมวลสารสนเทศพรอมใช

เรอง หตถกรรมจกสานจากกระจด

(Wicker handmade from krachut)

สานกหอสมดและศนยสารสนเทศวทยาศาสตรและเทคโนโลย

กรมวทยาศาสตรบรการ กระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย

กนยายน 2560

Page 2: ประมวลสารสนเทศพร้อมใช้ เรื่องหัตถกรรม จักสานจากกระจูดsiweb.dss.go.th/repack/fulltext/IR43.pdf ·

IR 43

ประมวลสารสนเทศพรอมใช

เรอง หตถกรรมจกสานจากกระจด

(Wicker handmade from krachut)

สานกหอสมดและศนยสารสนเทศวทยาศาสตรและเทคโนโลย

กรมวทยาศาสตรบรการ กระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย

กนยายน 2560

Page 3: ประมวลสารสนเทศพร้อมใช้ เรื่องหัตถกรรม จักสานจากกระจูดsiweb.dss.go.th/repack/fulltext/IR43.pdf ·

คานา

ประมวลสารสนเทศพรอมใช เรอง “หตถกรรมจกสานจากกระจด (Wicker handmade from krachut)”

ฉบบน สานกหอสมดและศนยสารสนเทศวทยาศาสตรและเทคโนโลย กรมวทยาศาสตรบรการ ไดจดทาขน

ภายใตโครงการพฒนาหองสมดดจทลดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยของประเทศ โดยมวตถประสงคเพอ

เผยแพรประมวลสารสนเทศพรอมใชนใหผใชไดเขาถงสารสนเทศวทยาศาสตรและเทคโนโลยในรปแบบท

เขาใจไดงายและสะดวกพรอมใช เอกสารประมวลพรอมใชฉบบนใหความรเกยวกบประวตของกระจด

ความรทวไปเกยวกบกระจด แหลงผลตกระจดทสาคญในประเทศไทย การใชประโยชนจากกระจด ขนตอน

การผลตหตถกรรมจกสานจากกระจด มาตรฐานหตถกรรมจกสานจากกระจด รปแบบหตถกรรมจกสานจาก

กระจด และสถานการณหตถกรรมจกสานจากกระจดในประเทศไทย

คณะผจ ดทาหวงวา ประมวลสารสนเทศพรอมใชฉบบน จะเปนประโยชนตอผใชทสนใจศกษา

คนควาเกยวกบหตถกรรมจกสานจากกระจด (Wicker handmade from krachut) โดยเอกสารฉบบเตมทใชใน

การเรยบเรยงประมวลสารสนเทศพรอมใชฉบบนไดรวบรวม จดเกบ และใหบรการ ณ บรเวณหองอานชน 1

และสามารถดาวนโหลดไดท http://siweb.dss.go.th/repack/repack_list.asp

กลมสารสนเทศอเลกทรอนกส

สานกหอสมดและศนยสารสนเทศวทยาศาสตรและเทคโนโลย

กนยายน 2560

Page 4: ประมวลสารสนเทศพร้อมใช้ เรื่องหัตถกรรม จักสานจากกระจูดsiweb.dss.go.th/repack/fulltext/IR43.pdf ·

สารบญ หนา

บทคดยอ 1

คาสาคญ 1

1. บทนา 2

2. ประวตของกระจด 3

3. ความรทวไปเกยวกบกระจด 3

4. แหลงผลตกระจดทสาคญในประเทศไทย 7

5. การใชประโยชนจากกระจด 8

6. ขนตอนการผลตหตถกรรมจกสานจากกระจด 9

7. มาตรฐานหตถกรรมจกสานจากกระจด 14

8. รปแบบหตถกรรมจกสานจากกระจด 15

9. สถานการณหตถกรรมจกสานจากกระจดในประเทศไทย 17

10. บทสรป 23

เอกสารอางอง 24

Page 5: ประมวลสารสนเทศพร้อมใช้ เรื่องหัตถกรรม จักสานจากกระจูดsiweb.dss.go.th/repack/fulltext/IR43.pdf ·

หตถกรรมจกสานจากกระจด

(Wicker handmade from krachut)

บทคดยอ

กระจดเปนพชตระกลกกชนดหนง มชอวทยาศาสตรวา Lepironia articulata Domin จดอยในวงศ

Cyperaceae สามารถเจรญเตบโตไดงาย และแพรพนธไดรวดเรว ชอบขนในบรเวณน าขงตามรมทะเลสาบทเปน

ดนโคลน และมความเปนกรดสง เรยกวา “พร” พบมากทางภาคใตและภาคตะวนออกของประเทศไทย ไดแก

จงหวดสราษฎรธาน พทลง นราธวาส นครศรธรรมราช และระยอง กระจดสามารถนามาใชประโยชนได

หลากหลาย โดยนยมนาตนกระจดมาตากแหงเพอใชจกสานเปนเสอ และผลตภณฑชนดตางๆ สาหรบใช

ประโยชนในชวตประจาวน ซงนบเปนภมปญญาทองถนทสบทอดมาจากบรรพบรษ ปจจบนกรมวทยาศาสตร

บรการ ไดดาเนนการสงเสรมและพฒนาผลตภณฑจากกระจดอยางตอเนอง โดยจดฝกอบรมเชงปฏบตการหลาย

หลกสตร เพอชวยเพมมลคาของผลตภณฑ สามารถยกระดบเปนสนคา OTOP และเปลยนรปแบบการผลตเพอ

ใชประโยชนในครวเรอนมาเปนการผลตเพอจาหนายเปนสนคามากขน ทาใหสามารถสรางรายไดเปนจานวน

มากใหกบชมชน และขยายโอกาสทางการตลาดใหกบสนคา OTOP ของประเทศอกดวย

คาสาคญ : กระจด; หตถกรรมจกสาน; กก

Keywords : Lepironia articulata Domin; Wicker handmade; Sedge

1

Page 6: ประมวลสารสนเทศพร้อมใช้ เรื่องหัตถกรรม จักสานจากกระจูดsiweb.dss.go.th/repack/fulltext/IR43.pdf ·

หตถกรรมจกสานจากกระจด

(Wicker handmade from krachut)

1. บทนา

กระจดเปนพชลมลกชนดหนง มชอวทยาศาสตรวา Lepironia articulata Domin จดอยในวงศ

Cyperaceae สามารถเจรญเตบโตไดงาย และแพรพนธไดรวดเรว ชอบขนเปนกลมใหญในแหลงน าธรรมชาต

หรอในระบบนเวศพนทชมน า หรอบรเวณทมน าขงตลอดท งป มกกระจายพนธอยในทวปเอเชยบรเวณ

คาบสมทรอนโดจน เชน ประเทศเวยดนาม กมพชา ไทย ลาว มาเลเซย อนโดนเซย เกาะบอรเนยว เกาะสมาตรา

เปนตน สาหรบประเทศไทยพบมากทางภาตใตและภาคตะวนออก ไดแก จงหวดชมพร สราษฎรธาน พทลง

นราธวาส นครศรธรรมราช และระยอง แตเดมไมมการปลกกระจด เพราะสวนมากจะนากระจดจากแหลง

ธรรมชาตมาใชประโยชน โดยในบางพนทประสบปญหาดานการขนสงและระยะทาง ตอมาบางหมบานไดรเรม

นาตนกระจดมาปลกในพนทใกลหมบานของตน เรยกวา การทานากระจด (กรมสงเสรมการเกษตร, มปป.)

ตนกระจดม 2 ชนด คอ ตนกระจดใหญ และตนกระจดหน ซงเกษตรกรนยมนาตนกระจดใหญมาใชประโยชน

มากกวาตนกระจดหน เนองจากมขนาดลาตนกลมโต และมความเหนยว (กรมสงเสรมอตสาหกรรม สานก

พฒนาอตสาหกรรมในครอบครวและหตถกรรม, 2548) กระจดสามารถนามาใชประโยชนไดหลากหลาย

โดยเฉพาะการใชประโยชนจากภมปญญาทองถนในภาคใตทสบทอดมาจากบรรพบรษเปนเวลาหลายสบป คอ

การจกสานกระจดเปนผลตภณฑตางๆ เพอใชประโยชนในชวตประจาวน เชน เสอ ใบเรอ เชอกผกมด กระสอบ

บรรจอาหาร สนคา เปนตน โดยรปแบบของผลตภณฑในแตละจงหวดจะมลกษณะเดนแตกตางกน ขนอยกบ

ชนดของวตถดบ ขนบธรรมเนยม วฒนธรรม คานยม และวตถประสงคการใชสอย หตถกรรมจกสานจาก

กระจดจงมคณคาทางวฒนธรรม และเปนอาชพทสาคญของคนในภาคใต

ปจจบนหตถกรรมจกสานจากกระจดไดรบการสงเสรมและพฒนาผลตภณฑในรปแบบตางๆ อยาง

ตอเนอง เพอใหผลตภณฑทไดมคณภาพด สวยงาม ทนสมย ตรงตามความตองการของผใช และสามารถชวย

เพมมลคาใหกบผลตภณฑ เชน เสอ กระเปา กระเปาเดนทาง ตะกรา หมวก กระเชา กระบง เปนตน อกทง ยงถก

ยกระดบเปนสนคา OTOP ทสาคญของชมชน โดยมการผลตเพอจาหนายเปนสนคามากขน ทาใหสามารถสราง

รายไดใหครอบครว ชมชน และประเทศเพมขนดวย

2

Page 7: ประมวลสารสนเทศพร้อมใช้ เรื่องหัตถกรรม จักสานจากกระจูดsiweb.dss.go.th/repack/fulltext/IR43.pdf ·

2. ประวตของกระจด

กระจดเปนพชจาพวกกก (Sedge) ชนดหนง จดอยในสกล Lepironia และวงศ Cyperaceae แตละ

ประเทศมชอเรยกทแตกตางกน คอ ประเทศออสเตรเลย เรยกวา Grey sedge และ Blue sedge ประเทศมาเลเซย

เรยกวา Tube sedge มกชอบขนเปนกลมใหญในแหลงน าธรรมชาต หรอในระบบนเวศพนทชมน าตามแนว

ชายฝง บงน าในแผนดน และปาบง ทวโลกพบพชทจดอยในสกลน 5 ชนด (Species) กระจายพนธอยในทวป

เอเชยบรเวณคาบสมทรอนโดจน เชน เวยดนาม กมพชา ไทย ลาว มาเลเซย อนโดนเซย เกาะบอรเนยว

เกาะสมาตรา อนเดย ศรลงกา ญปน สาธารณรฐประชาชนจน ไตหวน ชายฝงตะวนออกของทวปออสเตรเลย

ไมโครนเซย หมเกาะฟจ เกาะมาดากสการ และเกาะนวคาลโดเนย ในประเทศไทยพบเพยงชนดเดยว คอ

articulata หรอ กระจด โดยมการกระจายพนธในพนทภาคใตและภาคตะวนออก บรเวณทเปนพนทชมน า

หนองบงนาจด ตามแนวบรเวณชายฝงทะเลทมสภาพปาชายหาดเปนแนวขวางกนระหวางแหลงน าจดและทะเล

ระบบนเวศพนทชมนาทกระจดขนจะมสภาพนาทวมขงตลอดป ในภาคตะวนออกพบกระจดมากในพนทชมน า

ธรรมชาตในเขตพนทอาเภอแกลง จงหวดระยอง สวนในภาคใตพบทกจงหวดทมพนทตดกบชายฝงทะเล และม

สภาพเปนหนองบงน าจดในเขตพนทปาชายหาดและปาพร มกขนปะปนเปนพชพนลางใหกบหมไมเสมดขาว

ซงพบกระจดมากทสดในจงหวดนครศรธรรมราช รองลงมา คอ จงหวดชมพร สราษฎรธาน พทลง นราธวาส

และพงงา จงหวดทพบกระจดนอย ไดแก จงหวดสงขลา ปตตาน สตล และภเกต สวนจงหวดทไมพบกระจดเลย

ไดแก จงหวดยะลา กระบ ตรง และระนอง (เปรมฤด, 2556)

ตนกระจดทพบมทงทเกดขนเองตามธรรมชาตและเกดการปลก สามารถแบงไดเปน 2 ชนด คอ

ตนกระจดใหญ และตนกระจดหน ตนกระจดใหญจะนาไปใชประโยชนไดมาก สวนตนกระจดหนมลาตนเลก

และสน มความเหนยวนอยกวาตนกระจดใหญ การปลกตนกระจดตองใชระยะเวลาประมาณ 3 ป ตนถงจะโตได

ขนาด สามารถนาไปใชประโยชนได คอ ลาตนยาวไมตากวา 1 เมตร เมอถอนไปแลวหนอกจะแตกตนใหม

ขนมาแทนทหมนเวยนกนไป ซงทางภาคใตนยมปลกไวสาหรบใชสานเสอภายในครอบครว และจาหนายเพม

รายไดนอกเหนอจากการประกอบอาชพหลก (กรมสงเสรมอตสาหกรรม สานกพฒนาอตสาหกรรมใน

ครอบครวและหตถกรรม, 2548)

3. ความรทวไปเกยวกบกระจด (กรมปาไม สานกจดการทรพยากรปาไม ท 11 (สราษฎรธาน) สวนจดการปา

ชมชน, 2553)

กระจดเปนพชลมลกชนดหนงทมอายหลายป สามารถเจรญเตบโตไดงาย และแพรพนธไดรวดเรว ชอบ

ขนในบรเวณนาขงตามรมทะเลสาบทเปนดนโคลน (ภาพท 1) และมความเปนกรดสง ซงเรยกวา “พร” พบมาก

ทางภาตใตและภาคตะวนออกของประเทศไทย (กรมสงเสรมการเกษตร, มปป.) กระจดมชอวทยาศาสตรวา

Lepironia articulata Domin (Chote, 1978) จดอยในวงศ Cyperaceae มชอทองถนวา กกกระจด (ภาคกลาง) กก

(ระยอง) จดหรอกระจด (ภาตใต) กรอจ (นราธวาส) และวจ (มลาย)

3

Page 8: ประมวลสารสนเทศพร้อมใช้ เรื่องหัตถกรรม จักสานจากกระจูดsiweb.dss.go.th/repack/fulltext/IR43.pdf ·

3.1 อนกรมวธานของกระจด (กรมปาไม สานกงานความหลากหลายทางชวภาพดานปาไม, 2560)

อาณาจกร (Kingdom) : Plantae

ดวชน (Division) : Magnoliophyta

ชน (Class) : Liliopsida

อนดบ (Order) : Poales Small

วงศ (Family) : Cyperaceae

สกล (Genus) : Lepironia

3.2 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของกระจด

กระจดมลกษณะทางพฤกษศาสตรทสาคญ ดงน

(1) ลาตน (Culm) ลกษณะลาตนคลายทรงกระบอก กลม ผวเรยบ ดานในกลวง มผนงกนคน

ตามขวาง สเขยวออน มขนาดตงแตเทากานไมขดไฟจนถงแทงดนสอดา สงประมาณ 1-2 เมตร ลาตนแขงเปน

กลมแนนตามแนวของเหงา มขนาด 10-20 x 0.2-0.7 เซนตเมตร เหงามเกลดสน าตาลอมเทาทดานปลายเลกนอย

(ภาพท 2A)

(2) ใบ (Leave) ใบของกระจดลดรปไป แตมกาบใบแผออกมา กาบบนสดยาวประมาณ 12-26

เซนตเมตร ปลายตดเฉยง (Obliquely truncate) สวนใบประดบมลกษณะเปนรปลมแคบคลายทรงกระบอก

ปลายแหลม มความยาวประมาณ 2.2-6 เซนตเมตร (ภาพท 2B)

(ทมา : กรมปาไม สานกจดการทรพยากรปาไมท 11 (สราษฎรธาน) สวนจดการปาชมชน, 2553)

ภาพท 1 แสดงลกษณะนเวศวทยาของแหลงนาทเหมาะสมกบการเจรญเตบโตของตนกระจด

4

Page 9: ประมวลสารสนเทศพร้อมใช้ เรื่องหัตถกรรม จักสานจากกระจูดsiweb.dss.go.th/repack/fulltext/IR43.pdf ·

(3) ดอก (Flower) เปนชอดอก ประกอบดวยชอเชงลด (Spike) จานวน 1 ชอ มลกษณะ

เปนรปทรงร หรอรปขอบขนานคลายทรงกระบอก มขนาด 10-35 x 3-7 มลลเมตร สเขยวถงสน าตาลกาแฟ

หรอสน าตาลออกมวง กาบประดบ (Spicoid bracts) มลกษณะเปนรปไข หรอรปทรงกลมแกมไข มขนาด

3.2-6.7 x 3-6.2 มลลเมตร ปลายมนและมกโคงลงเลกนอย เมอแกเตมทจะรวงงาย กลมดอกยอย (Spicoids) พอๆ

กบกาบประดบ สวนกลบประดบ (Floral bracts) มไดถง 15 กลบ นอยทสดม 2 กลบ มลกษณะเปนรปหอก

แกมแถบ มความยาว 4-6 มลลเมตร สนของกลบเปนขนครย (ภาพท 3)

(4) ผล (Fruit) มลกษณะเปนรปไข ผลนน 2 ดาน มขนาด 3-4 x 2-2.8 มลลเมตร (ไมนบจงอยท

ยาว 0.5 มลลเมตร) ผลแขงมสน าตาล ผวเรยบตง เปนแนวเสนตามยาวไมชด มกมหนามละเอยดทสวนปลาย

ของผล

A

B

(ทมา : http://www.dnp.go.th/botany/detail.aspx?words=กระจด&typeword=group)

ภาพท 2 ลกษณะลาตน (A) และใบของกระจด (B)

(ทมา : http://www.dnp.go.th/botany/detail.

aspx?words=กระจด&typeword=group)

ภาพท 3 ลกษณะดอกกระจด

(ทมา : file:///C:/Users/SI4-22/Downloads/

Hudagumjaksangrajood_CS11.pdf)

5

Page 10: ประมวลสารสนเทศพร้อมใช้ เรื่องหัตถกรรม จักสานจากกระจูดsiweb.dss.go.th/repack/fulltext/IR43.pdf ·

3.3 การขยายพนธของกระจด

กระจดมเหงาใตดน สามารถขยายพนธไดโดยการแยกกอ หรอแยกหนอ เมอถอนกระจดตนเกา

ไปแลวทเหลอจะแตกหนอ และเจรญเตบโตเปนลาตนใหมภายในระยะเวลาประมาณ 3 ป ลาตนจะโตเตมท ม

ความยาวไมตากวา 1 เมตร ซงสามารถนาไปใชประโยชนได

3.4 การปลกกระจด

พนททจะปลกกระจดตองมนาขงตลอดป หรอแหงสก 2-3 เดอน การปลกหรอการทานากระจด

มวธการคลายกบการทานาขาว (นาดา) (ภาพท 4) คอ กอนปลกจะตองตกแตงพนทใหเรยบ แตไมตองยกคนนา

เพยงทาเขตใหมองเหนเปนสดสวนกพอ โดยวธการปลกกระจดม 2 วธ (กรมสงเสรมอตสาหกรรม สานกพฒนา

อตสาหกรรมในครอบครวและหตถกรรม, 2548) คอ

(1) การเตรยมพนทสาหรบปลกกระจด ควรมน าขงสงประมาณ 70-80 เซนตเมตร และควร

ทาลายวชพชอนๆ ออกใหหมด จากนนถอนตนกระจดทมอยเปนกอๆ มดรวมกนประมาณ 4-5 ตน แลวปกดา

ฝงลกลงไปในดน ลกประมาณ 10 เซนตเมตร เพอไมใหตนกระจดหลดลอยขนมาเหนอน า ระยะหางระหวางกอ

ประมาณ 18 นว บางครงอาจมการใสปยเพอใหกระจดสามารถเจรญงอกงามไดเรวขน ซงใชปยประมาณไรละ

5-10 กระสอบ (กระสอบหนงหนกประมาณ 50 กโลกรม) อายของตนตงแตเรมปลกจนกระทงใชงานได

ประมาณ 2-3 ป เมอถอนตนกระจดออกไปแลวกจะแตกขนใหม และยงระยะเวลานานเขาตนกระจดกจะแนน

และขนาดตนจะเลกลงตามลาดบ

(2) เมอเตรยมพนทปลกไวเรยบรอยแลว ใหถอนตนกระจดเปนกาๆ รวมกนประมาณ 1 กามอ

จากนนใชไมปกลงในดนทเตรยมไว เปนระยะหางกนประมาณ 0.5 เมตร นามดกระจดดงกลาวไปผกตดกบไมท

ปกไวอยางหลวมๆ พอใหตนกระจดขยบขนตามนาขน และเลอนลงตามนาลงได ขนอยกบความมากนอยของน า

วธนจะทาใหตนกระจดสามารถแตกแขนงอยางรวดเรว และสามารถถอนใชงานไดภายในเวลา 1 ป แตมขอเสย

คอ กอกระจดจะหยงรากลงดนตนๆ เมอถอนตนมาใชมกจะตดขนมาทงกอแทนทจะขนมาเปนตนๆ ดงนนเวลา

ถอนตนกระจดจงตองระมดระวงโดยใชเทาเหยยบโคนตนไว และถอนไดครงละไมกตน ทาใหเสยเวลาใน

การถอนตนมาใชงาน

(ทมา : http://www.manager.co.th/South/

ViewNews.aspx?NewsID=9530000082770)

ภาพท 4 การปลกหรอการทานากระจด

(ทมา : เรวต และเจษฎา, 2548)

6

Page 11: ประมวลสารสนเทศพร้อมใช้ เรื่องหัตถกรรม จักสานจากกระจูดsiweb.dss.go.th/repack/fulltext/IR43.pdf ·

4. แหลงผลตกระจดทสาคญในประเทศไทย

ตนกระจดมแหลงผลตทสาคญอยทางภาคใตของประเทศไทย แถบลมทะเลสาบสงขลา คอ บรเวณทะเล

นอย บรเวณพรควนเครงในเขตจงหวดนครศรธรรมราช และรมฝงทะเลดานอาวไทย คอ บรเวณจงหวด

สราษฎรธาน สงขลา และนราธวาส แหลงกระจดในเขตพนททขนเองตามธรรมชาตและทนามาปลกทาเปน

นากระจด รวมพนททงหมดไมนอยกวา 10,000 ไร (เรวต และเจษฎา, 2548) โดยแหลงผลตกระจดทสาคญใน

ภาคใต คอ

(1) บานทอน ตาบลโคกเคยน อาเภอเมอง จงหวดนราธวาส เปนแหลงทมกระจดขนเองตามธรรมชาต

เปนจานวนมาก พบวาคนในชมชนบานทอนสานเสอกนนอยมาก เพราะสวนใหญนยมถอนตนกระจดไปขายยง

ทอน

(2) บานทะเลนอย ตาบลพนางตง อาเภอควนขนน จงหวดพทลง เปนแหลงทมลกษณะทลมรอบๆ

รมทะเลสาบสงขลา พบวา มการปลกตนกระจดเปนจานวนมาก คดเปนเนอทประมาณ 1,000 ไร มการสานเสอ

กนมาก และทาตลอดทงป

(3) บานควนยาว บานควนใน ตาบลเครง อาเภอชะอวด จงหวดนครศรธรรมราช ลกษณะพนทเปนทลม

ทาใหมกระจดขนเปนจานวนมากทงทปลกขนและขนเองโดยธรรมชาต (ภาพท 5A) คนในชมชนนยมสานเสอ

กนเกอบทกครวเรอน และทากนตลอดท งป ท งน ยงมการประดษฐของใชอนๆ เชน ทใสซองจดหมาย

กระเปาถอ เสอสาหรบปโตะ เปนตน นอกจากอาเภอชะอวดแลวยงพบแหลงผลตกระจดทอาเภอหวไทร

อาเภอเชยรใหญ ในจงหวดนครศรธรรมราชอกดวย

(4) ตาบลทาสะทอน อาเภอพนพน จงหวดสราษฎรธาน นบเปนแหลงกระจดทสาคญในจงหวด

สราษฎรธาน (ภาพท 5B) แตคนในชมชนสานเสอกนนอย มกทากนหลงฤดเกบเกยว สวนใหญจะถอนตน

กระจดนาไปขายทอนหรอมผมารบซอถงท (กรมสงเสรมอตสาหกรรม สานกพฒนาอตสาหกรรมในครอบครว

และหตถกรรม, 2548)

(ทมา : http://share.psu.ac.th/media/files/17130) (ทมา : file:///C:/Users/SI4-22/Downloads/

Hudagumjaksangrajood_CS11.pdf)

ภาพท 5 แหลงผลตกระจดทสาคญของประเทศไทยอยใน

จงหวดนครศรธรรมราช (A) และจงหวดสราษฎรธาน (B)

A B

7

Page 12: ประมวลสารสนเทศพร้อมใช้ เรื่องหัตถกรรม จักสานจากกระจูดsiweb.dss.go.th/repack/fulltext/IR43.pdf ·

5. การใชประโยชนจากกระจด

กระจดสามารถนามาใชประโยชนไดหลากหลาย เชน ในประเทศออสเตรเลยใชแงงเปนอาหาร ปลก

เปนไมประดบ ปลกในพนทชมนาเพอปองกนการกดเซาะ ดดซมธาตอาหารพชและเปนพชกรองน าในแหลงน า

ธรรมชาต ในสาธารณรฐประชาชนจนใชลาตนจกสานเสอและตะกรา สวนในประเทศไทยมการใชประโยชน

จากกระจดตามภมปญญาทองถน ซงใชจกสานเปนเครองใชภายในครวเรอนเพอประโยชนในชวตประจาวน ม

การถายทอดจากรนสรนมาเปนเวลาหลายสบป โดยเฉพาะหตถกรรมกระจดในภาคใต (เปรมฤด, 2556)

ผประกอบการนยมนาตนกระจดมาตากแหงเพอใชทอเสอและผลตเปนผลตภณฑตางๆ เชน กระเปา

เครองใชหลากหลายชนด (ภาพท 6) เมอถอนตนกระจดไปใชแลวจะแตกตนใหมขนมาแทนทหมนเวยนกนไป

ทาใหสามารถใชประโยชนไดตลอดทงป (กรมสงเสรมอตสาหกรรม สานกพฒนาอตสาหกรรมในครอบครว

และหตถกรรม, 2548) โดยกอนนากระจดไปสานเสอหรอผลตเปนผลตภณฑจะตองนาไปผงแดดใหแหงสนท

แลวทบใหแบนดวยสากตาขาวหรอบดดวยลอขนาดใหญ หากตองการใหมสสนสามารถนาไปยอมสกอนนา

มาสาน ปจจบนผลตภณฑจกสานจากกระจดมหลายรปแบบ โดยทวไปมกนาลาตนกระจดมาสานเสอปรองนง

ทเรยกกนวา เสอกระจด หรอสาดกระจด

(ทมา : http://culture.yru.ac.th/index.php/

การทาเสอกระจด)

(ทมา : https://soclaimon.wordpress.com/

2013/09/16/ทามาหากน-จกสานกระจด/)

ภาพท 6 การนากระจดมาผลตเปนผลตภณฑจกสาน

(ทมา : https://7greens.tourismthailand.org/

th/green_attraction/detail/289)

(ทมา : http://www1.culture.go.th/subculture3/images/stories/

Artist/vudthanathumjungvud/surerdthanee/kajood.pdf)

8

Page 13: ประมวลสารสนเทศพร้อมใช้ เรื่องหัตถกรรม จักสานจากกระจูดsiweb.dss.go.th/repack/fulltext/IR43.pdf ·

หตถกรรมจกสานจากกระจดนบเปนผลตภณฑจากภมปญญาทองถนทสาคญประเภทหนงของภาคใต

โดยไดรบการสงเสรมและพฒนาผลตภณฑในรปแบบตางๆ อยางตอเนอง เชน ตะกรา เสอ กระเชา แจกน

กระบง รองเทา หมวก เปนตน เพอตอบสนองความตองการของตลาด และชวยเพมมลคาของผลตภณฑใน

ทองถน จนกลายเปนสนคา OTOP ทสาคญทสามารถสรางรายไดใหกบคนในชมชนอกดวย

6. ขนตอนการผลตหตถกรรมจกสานจากกระจด

หตถกรรมจกสานจากกระจดประกอบดวยขนตอนการผลต 4 ขนตอน (กรมปาไม สานกจดการ

ทรพยากรปาไม ท 11 (สราษฎรธาน) สวนจดการปาชมชน, 2553) คอ

6.1 การเตรยมวตถดบ เปนการเตรยมตนกระจด โดยมวธการเตรยมดงน

(1) การเกบตนกระจด เลอกตนกระจดทไมแกจด และไมออนเกนไป ลาตนยาว เพราะลาตน

ยาวสามารถนาไปจกสานไดปรมาณมากกวาลาตนสน เมอเลอกตนกระจดไดตามตองการแลว ถอนกระจดโดย

ใชมอทงสองขางโอบกระจดเขาหาตวผถอนแลวดงขนเรอยๆ หามกระตก เนองจากจะทาใหลาตนขาดและแตก

งาย ซงถอนตนกระจดจากกอครงละ 2-3 ตน เลอกขนาดเทาๆ กนมากองรวมกน จากนนนากระจดทถอนไดมา

มดเปนกาขนาดเสนผาศนยกลาง 20-30 เซนตเมตร (ภาพท 7)

(2) การคลกโคลนตนกระจด เมอมดตนกระจดตามขนาดเปนกาแลวใหนาไปคลกกบน าโคลน

ขาวทเตรยมไว (ภาพท 8A) เพอทาใหกระจดมสขาวนวล เพมความเหนยวใหกบเสนใย และทาใหเสนใยไม

แหงกรอบ หรอบดจนใชการไมได ซงน าโคลนขาวไดมาจากการนาน ามาผสมกบดนเหนยวขาว การผสมตอง

ไมเหลวหรอขนจนเกนไป ทดสอบโดยใชมอจมลงไปใหนาโคลนพอเกาะนวมอ

(3) การนาไปตากแดด นากระจดทคลกน าโคลนขาวแลวไปตากบนพนทราบเรยบ โดยวาง

กระจายเรยงเสน (ภาพท 8B) เพอใหกระจดแหงทวท งลาตน ซงใชระยะเวลาในการตากประมาณ 2-3 แดด

วธการสงเกตวากระจดแหงหรอไม คอ ดจากกาบทหอตรงโคนตน ถากาบแยกออกจากตนกระจดแสดงวา

ตนกระจดแหงดแลว จากนนดงกาบทโคนออกใหหมด

(ทมา : file:///C:/Users/SI4-22/Downloads/Hudagumjaksangrajood_CS11.pdf)

ภาพท 7 การเกบและการคดเลอกตนกระจด

9

Page 14: ประมวลสารสนเทศพร้อมใช้ เรื่องหัตถกรรม จักสานจากกระจูดsiweb.dss.go.th/repack/fulltext/IR43.pdf ·

(4) การคดตนกระจด โดยแยกตนทมขนาดเลก และตนทมขนาดใหญออกจากกนเปนมดๆ

(5) การรดกระจด นาตนกระจดทตากแหงแลวมดเปนกาขนาดเสนผาศนยกลาง 15-20

เซนตเมตร มาวางบนพนราบ จากนนนาลกกลงทบจนกระจดเรยบตามความตองการ ซงการรดกระจดมอย 2 วธ

คอ การใชเครองจกรรด และการใชลกกลงรด (ภาพท 9) โดยลกกลงทาจากวสดทรงกลมทมน าหนกพอเหมาะ

เชน ทอซเมนต ทอเหลกกลม ขอแตกตางระหวางเครองจกรรดกบลกกลง คอ การใชลกกลงรดตนกระจดจะนม

เหมอนตาดวยสาก จกสานงาย สวนการใชเครองจกรรดตนกระจดจะแบนเรยบเหมอนกน แตไมนม ทาให

จกสานยาก

(ทมา : file:///C:/Users/SI4-22/Downloads/Hudagumjaksangrajood_CS11.pdf)

ภาพท 8 การคลกโคลน (A) และการนาตนกระจดไปตากแดด (B)

A B

ภาพท 9 การรดกระจดดวยเครองจกร (A) และการรดกระจดดวยลกกลง (B)

A

(ทมา : file:///C:/Users/SI4-22/Downloads/Hudagumjaksangrajood_CS11.pdf)

B

10

Page 15: ประมวลสารสนเทศพร้อมใช้ เรื่องหัตถกรรม จักสานจากกระจูดsiweb.dss.go.th/repack/fulltext/IR43.pdf ·

(6) การยอมสกระจด นากระจดทรดแลวมายอมสเพอใหไดสตามตองการ โดยแบงกระจด

ออกเปนมด มดละ 20-25 เสน แลวนาสายยางมดทปลายกระจดเพอไมใหเสนกระจาย นากระจดจมในน าใหชม

จากนนเอาไปตมในถงน าสทตมเดอดบนเตาไฟนาน 15-20 นาท เมอครบเวลาใหนากระจดขนมาลางสสวนเกน

ออกดวยน าสะอาด แลวจงนาไปตากทราวเพอผงลมใหแหง (ภาพท 10) และนาเสนกระจดทแหงมามดรวมกน

แลวรดอกครง เพอใหเสนใยนมและเรยบ สทนยมยอมกนทวไป ไดแก สมวง สแดง และสเขยว (เรวต และ

เจษฎา, 2548)

6.2 การจกสานกระจด มขนตอนดงน

(1) นากระจดทยอมสและรดแลวมาวางเรยงใหปลายกบโคนตนวางสลบกน เนองจากหากไม

สลบจะทาใหผลตภณฑเสยรปทรงได

(2) ผจกสานตองวางเรยงกระจดสพน และสอนๆ ตามทคดไว ลวดลายทใชในการจกสานจะ

บงบอกถงภมปญญาของทองถน ซงลวดลายพนฐานโดยทวไป เชน ลายสอง ลายสาม ลายส เปนตน แตลายท

นยมมากทสดคอ ลายสอง

(3) สานกระจดเปนผลตภณฑตางๆ ไดแก จกสานเสอ ทรองจาน เรมตนสานจากปลายดานใด

ดานหนงไปจนสดปลายอกดานหนง สวนจกสานกระบง กระเปา เรมตนสานจากกงกลางของชนงาน เพอไมให

ผลตภณฑเสยรปทรง (ภาพท 11)

(ทมา : file:///C:/Users/SI4-22/Downloads/Hudagumjaksangrajood_CS11.pdf)

ภาพท 10 การยอมสกระจด

11

Page 16: ประมวลสารสนเทศพร้อมใช้ เรื่องหัตถกรรม จักสานจากกระจูดsiweb.dss.go.th/repack/fulltext/IR43.pdf ·

6.3 การตกแตงผลตภณฑ หลงจากจกสานกระจดเปนผลตภณฑชนดตางๆ แลว ใหนาผลตภณฑมา

ตกแตงกอนนาไปใชงาน เชน เสอ นามาเกบรมและตดหนวด กระเปาทไมสามารถนาไปใชงานได เรยกวา

กระเปาตวดบ นามาประกอบดวยโครงพลาสตก ใชกระดาษชนดหนาทาดวยกาวลาเทกซบทพนดานใน จากนน

ลงน ายาเคลอบเงาเพอเพมความคงทนและความสวยงามของผลตภณฑ โดยอปกรณทใชเพมความคงทนและ

ความสวยงามใหกบผลตภณฑ ไดแก กระจด กระดาษบาง-หนา กาวลาเทกซ กาวเหลอง น ายาเคลอบเงา ดาย ผา

ซบ หวง สายหนง กระดม และโครงพลาสตก (ภาพท 12)

6.4 การเกบรกษาผลตภณฑ ผลตภณฑจกสานจากกระจดควรเกบไวในทแหง และหมนนาออกมาผง

แดดเปนระยะๆ

(ทมา : file:///C:/Users/SI4-22/Downloads/Hudagumjaksangrajood_CS11.pdf)

ภาพท 11 การจกสานกระจดเปนผลตภณฑชนดตางๆ

ภาพท 12 การตกแตงผลตภณฑจกสานจากกระจด ดวยการทานายาเคลอบเงา (A)

และการประกอบสายหนง (B)

A B

(ทมา : file:///C:/Users/SI4-22/Downloads/Hudagumjaksangrajood_CS11.pdf)

12

Page 17: ประมวลสารสนเทศพร้อมใช้ เรื่องหัตถกรรม จักสานจากกระจูดsiweb.dss.go.th/repack/fulltext/IR43.pdf ·

ท ง น สามารถสรปข นตอนทวไปของการผลตหตถกรรมจกสานจากกระจดไดดงภาพท 13

(กระทรวงการคลง คลนกภาษ, 2556)

นากระจดทไดมาคลกโคลน

ตากแดด 1 วน

นาไปรดใหแบน

รดอกครงเพอใหเกดความนมนวล

สานขนรปตามรปแบบทตองการ

ลงแลกเกอรตามชนงานทตองการ

(ทมา : กระทรวงการคลง คลนกภาษ, 2556)

ภาพท 13 ขนตอนทวไปของการผลตหตถกรรมจกสานจากกระจด

13

Page 18: ประมวลสารสนเทศพร้อมใช้ เรื่องหัตถกรรม จักสานจากกระจูดsiweb.dss.go.th/repack/fulltext/IR43.pdf ·

7. มาตรฐานหตถกรรมจกสานจากกระจด (สานกงานมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม, 2559)

ผลตภณฑจากกระจด หมายถง ผลตภณฑทไดจากการนากระจดมาทอ ถกสาน หรอประดษฐเปน

ผลตภณฑสาเรจรป อาจแตงสหรอยอมส เคลอบดวยสารเคลอบผว ประกอบหรอตกแตงดวยวสดอนเพอเพม

ความแขงแรงหรอความสวยงาม เชน โลหะ ไม ไมไผ หวาย พลาสตก กระดาษแขง เชอก ผา เอน ดน ลกปด

ทาเปนผลตภณฑตางๆ เชน เสอ กระเปา ตะกรา โดยมาตรฐานผลตภณฑชมชน ผลตภณฑจากกระจด มาตรฐาน

เลขท มผช. 53-2559 ไดกาหนดคณลกษณะของผลตภณฑจากกระจดทตองการไวดงน

(1) ลกษณะทวไป ตองประณต สวยงาม มรปแบบรปทรงทเหมาะสมกบการใชงาน ไมมขอบคมและ

ปลายแหลม ยกเวนกรณทเปนลกษณะเฉพาะของชนงาน ไมมรอยแตก ขาด บด งอ รา หรอตาหนทเกดจาก

การทาลายของแมลงปรากฏในชนงานใหเหนเดนชด ยกเวนรอยทเกดขนเองตามธรรมชาต หรอเปน

ลกษณะเฉพาะของชนงาน ซงไมมผลเสยตอการใชงาน

(2) การประกอบ (ถาม) ตองเรยบรอย ประณต สวยงาม ตดแนน เหมาะสมกบชนงาน ไมมกลนของ

สารเคมและรอยเปรอะเปอนของสารทใชยดตดชนสวนเขาดวยกน

(3) การเยบ (ถาม)

ตองเรยบรอย ประณต ฝเขมสมาเสมอทงนอกและในตวผลตภณฑ รมตองเรยบแนน ไมยวย

หรอหลดลย

การบดวยแผนฟองนา (ถาม) ตองมผาหมหรอปดทบและเยบใหเรยบรอย แนน ไมยวยหรอ

หลดลย ฝเขมสมาเสมอทงนอกและในตวผลตภณฑ

การเยบหมรมผาหรอกน (ถาม) ตองเรยบรอย ประณต ฝเขมสมาเสมอทงนอกและในตว

ผลตภณฑ

การตดกระดมหรอซป (ถาม) ตองเรยบรอย แนน และไมยน กรณเปนโลหะตองไมมสนม

ขอบคมและปลายแหลม

กรณทมการซบใน (ถาม) ตองเยบเรยบรอย แนน ไมหลดลยงาย สผาซบในตองสเดยวกนหรอ

ใกลเคยงกบสของผลตภณฑ ยกเวนกรณทเปนลกษณะเฉพาะของชนงาน

(4) ลวดลาย (ถาม) ตองประณต เรยบรอย สมาเสมอ การตอลวดลายตองตรงตามลกษณะของลวดลาย

(5) ส (ถาม) ตองมสสมาเสมอ ตดแนน ไมดาง หลด ลอก หรอเปราะเปอน ยกเวนกรณทเปนลกษณะ

เฉพาะของชนงาน เมอจบหรอสมผสแลวสตองไมตดมอ

(6) การเกบรม (ถาม) ตองประณต เรยบรอย สวยงาม สมาเสมอตลอดชนงาน

14

Page 19: ประมวลสารสนเทศพร้อมใช้ เรื่องหัตถกรรม จักสานจากกระจูดsiweb.dss.go.th/repack/fulltext/IR43.pdf ·

(7) การประกอบหรอตกแตงดวยวสดอน (ถาม) ตองประณต ตดแนน สวยงาม กลมกลน และเหมาะสม

กบชนงาน รอยตอตองไมแยกออกจากกน ไมมกลนของสารเคมและรอยเปราะเปอนของสารทใชยดตดชนสวน

เขาดวยกน ไมมขอบคมและปลายแหลม ยกเวนกรณทเปนลกษณะเฉพาะของชนงานน กรณใชวสดประกอบ

หรอตกแตงเปนโลหะตองไมมสนม กรณใชวสดจากธรรมชาตตองไมมรา หรอตาหนทเกดจากการทาลายของ

แมลง กรณใชพลาสตกตองไมมเสยน หรอครบ

(8) การเคลอบผว (ถาม) ตองเรยบ สมาเสมอ ไมเปนเมด เปนคราบ แตก หลด หรอลอก และไมทาให

ชนงานขาดความสวยงาม

(9) การใชงาน ตองสามารถใชงานไดตามวตถประสงคของการใชงาน

8. รปแบบหตถกรรมจกสานจากกระจด (เรวต, 2554)

ผลตภณฑจกสานจากกระจดเปนหตถกรรมพนบานทคนในทองถนสรางสรรคขนเพอประโยชนใชสอย

ในชวตประจาวน ตามสภาพสงคม วฒนธรรม และสภาพแวดลอมของทองถน รปแบบของผลตภณฑไดรบ

การสบทอดมาจากบรรพบรษ ตลอดจนมการพฒนาและคดคนผลตภณฑจกสานจากกระจดรปแบบใหม เพอให

สอดคลองกบสภาพสงคมในปจจบน โดยรปแบบของผลตภณฑจกสานจากกระจดแบงออกเปน 2 ประเภท คอ

8.1 ประเภทดงเดม เปนผลตภณฑทนยมทากนมาเปนเวลาชานาน แบงไดเปน 2 ชนด ไดแก

(1) เสอกระจด หรอทคนภาคใตเรยกวา “สาดจด” สวนใหญนยมสานลายมาตรฐาน คอ ลายขด

ลายสอง ลายสาม (ภาพท 14) เพราะใชเวลาในการสานไมนาน และเปนทนยมของกลมลกคา สาหรบใชประดบ

ตกแตงบาน หรอใชปลาดในหลายโอกาส เชน ตากขาวหรอสงของอน งานประเพณตางๆ ในหลากหลาย

สถานท ทงหองนอน หองรบแขก และหนาโรงมหรสพ รวมถงอาจใชประกอบทาเปนฝาบาน หรอเพดานบาน

ได ซงชาวบานทวไปนยมใชกนอยางแพรหลาย เนองจากมความทนทาน คมคา และราคาถก (ภาพท 15A) ทงน

ในเวลาตอมาไดมการพฒนาลวดลายของเสอกระจดเพมขน โดยพฒนามาจากลวดลายธรรมชาต เชน ตนไม

ใบไม ดอกไม และรปสตวตางๆ แบงออกเปน 2 ประเภท คอ

ลวดลายเสอกระจดของชาวไทยมสลม มลกษณะเปนลวดลายสวยงามสลบซบซอน

ดดแปลงมาจากลวดลายไทยในธรรมชาต เอกลกษณพเศษคอ ชางสานชาวไทยมสลมจะไมสานรปเหมอนจรง

เชน รปคน หรอรปสตว เนองจากขอหามตามคตนยมของศาสนาอสลาม ลวดลายจงเปนสญลกษณ และสามารถ

พฒนาลวดลายไดหลายรปแบบ มชอเรยกตางกนตามภาษาพนเมองทองถน

ลวดลายเสอกระจดของชาวพทธ มลกษณะลวดลายสวยงาม พฒนามาจากลายไทย

เชน ลายลกแกว ลายดอกจนทร ลายกานตอดอก ลายดาวลอมเดอน เปนตน ลวดลายบางประเภทมลกษณะ

เหมอนกบลวดลายของชาวไทยมสลมแตชอเรยกตางกน ลกษณะลวดลายเสอกระจดของชาวพทธไมจากด

รปแบบลวดลาย โดยจะสานเลยนแบบรปเหมอนจรงเปนรปคน หรอสตวกได เนองจากไมมขอหามทาง

พระพทธศาสนา

15

Page 20: ประมวลสารสนเทศพร้อมใช้ เรื่องหัตถกรรม จักสานจากกระจูดsiweb.dss.go.th/repack/fulltext/IR43.pdf ·

(2) กระสอบ เปนผลตภณฑทไดมาจากภมปญญาของบรรพบรษ (ภาพท 15B) มหลายชนด

เชน กระสอบนง กระสอบหมาก สมก เปนตน แตละชนดมลกษณะ รปแบบ ขนาด และประโยชนใชสอยท

แตกตางกน

8.2 ประเภทพฒนาสงเสรม เปนผลตภณฑทเจาหนาทของรฐเขาไปใหคาแนะนากรรมวธในการผลต

ชวยสงเสรมแนวคดเกยวกบรปแบบผลตภณฑใหสอดคลองกบความตองการของคนรนใหม เพอใหสามารถ

ขยายตลาดใหกวางขนกวาเดม เชน ผลตเปนเสอสาหรบใชในการเดนทางทองเทยว กระเปาถอ หมวกตางๆ

เปนตน (ภาพท 16) รปแบบของผลตภณฑประเภทนม 3 แบบ ไดแก

(1) การนาเสอกระจดมาตดเยบเปนผลตภณฑ เสรมดวยกระดาษแขง เขาขอบและขนรปดวย

การกนรมดวยผา กนธรรมดา หรอวสดอยางอน เชน หนง วสดสงเคราะห

(2) การขนรปดวยการสานโดยใชโครงสรางในตวเอง ยดเกาะกนดวยแรงขดจะทรงตวไดด

เฉพาะทรงกระบอก และสวนกนมกมมมคลายกรวยเปนมมสาหรบรบนาหนก

(ทมา : http://www.thaitambon.com/shop/

071029151033-กลมกระจดบานทอนอามาน)

(ทมา : http://www.thaitambon.com/thailand/nakhonsithammarat/

800704/03123142230/h9_2752_9110a.jpg)

ภาพท 15 ผลตภณฑจกสานจากกระจดประเภทดงเดม ไดแก เสอกระจด (A) และกระสอบ (B)

A B

(ทมา : http://www.sookjai.com/index.php?topic=71263.0)

ภาพท 14 ลกษณะลายสอง (A) และลายสาม (B)

A B

16

Page 21: ประมวลสารสนเทศพร้อมใช้ เรื่องหัตถกรรม จักสานจากกระจูดsiweb.dss.go.th/repack/fulltext/IR43.pdf ·

(3) ผลตภณฑทไดรบการออกแบบและประยกต เปนผลตภณฑทเกดจากการปรบปรงแบบตาม

ความสรางสรรคของชมชน และหนวยงานทเกยวของในการสงเสรมพฒนารปแบบ เพอใหสอดคลองกบ

ประโยชนใชสอยและความตองการของผบรโภคในปจจบน

9. สถานการณหตถกรรมจกสานจากกระจดในประเทศไทย

สมยกอนผลตภณฑจกสานจากกระจดเปนเพยงอาชพเสรมของเกษตรกรในภาคใต หรอพนทอนๆ ทม

สภาพภมอากาศเหมาะสาหรบการเจรญเตบโตของตนกระจด แตปจจบนผประกอบการผลตภณฑจกสานจาก

กระจดในหลายพนทไดปรบปรงและพฒนาผลตภณฑใหกลายเปนสนคา OTOP ทมชอเสยงของชมชน

(กระทรวงการคลง คลนกภาษ, 2556) และเปลยนรปแบบการผลตเพอใชประโยชนในครวเรอนมาเปนการผลต

เพอจาหนายมากขน ทาใหสามารถชวยเพมมลคาของวตถดบในทองถน และสรางรายไดใหแกชมชนและ

ประเทศเปนจานวนมาก

9.1 การผลต

ปจจบนการผลตผลตภณฑจกสานจากกระจดมแนวโนมเพมขน จนพฒนาเปนสนคา OTOP ท

มชอเสยงของชมชน โดยผลตภณฑจกสานจากกระจดทสาคญในประเทศไทย ไดแก

(1) ผลตภณฑจกสานจากกระจด จงหวดพทลง เนองจากพนทสวนใหญเปนทลม หรอปาพร ม

พชนาหลายชนด รวมทงตนกระจด ทาใหเกดอาชพเกยวกบการผลตกระจด คอ การปลกกระจด และการจกสาน

กระจด ทสามารถชวยสรางรายไดใหกบคนในชมชนไดเปนอยางด ซงผประกอบการผลตภณฑจกสานจาก

กระจดทสาคญในจงหวดพทลง คอ

กลมสตรผลตภณฑกระจด ตาบลทะเลนอย อาเภอควนขนน จงหวดพทลง จดเดนของ

ผลตภณฑ คอ มความนม สวยงาม คงทน เนองจากผลตจากวสดธรรมชาตในทองถน ยอมสตามความตองการ

เนนดอกและลวดลายของผลตภณฑตามความตองการของตลาด ฝมอปราณต และมรปแบบทนสมย ตวอยาง

ผลตภณฑทผลต ไดแก เสอ กระเปา กลอง ตะกรา และกระบง (ภาพท 17) (สานกงานจงหวดพทลง, มปป.)

(ทมา : http://www.thaitambon.com/tambon/930502/product)

ภาพท 16 ผลตภณฑจกสานจากกระจดประเภทพฒนาสงเสรม ไดแก กระเชา และหมวก

17

Page 22: ประมวลสารสนเทศพร้อมใช้ เรื่องหัตถกรรม จักสานจากกระจูดsiweb.dss.go.th/repack/fulltext/IR43.pdf ·

หตถกรรมกระจดวรรณ ตาบลพนางตง อาเภอควนขนน จงหวดพทลง จดเดนของ

ผลตภณฑ คอ เปนผลตภณฑทรบผดชอบตอสงคมและสงแวดลอม ชวยรกษาโลกรอน โดยผลตตะกราดวย

วตถดบทงหมดจากธรรมชาตทมอยในทองถน ผลตดวยมอไมใชเครองจกร ไมสงผลกระทบตอสงแวดลอม

และชมชน รวมทงเปนผลตภณฑทปราศจากสงปลอมปนทเปนพษ มรปทรง สสน และลวดลายสวยงาม เนน

การออกแบบทมแนวคดเกยวกบการตกแตงแบบธรรมชาตอยางมรสนยม ซงเหมาะสาหรบการใชงาน

และตกแตงภายในบาน โรงแรม รสอรท สปา และบตกโฮเตล ตวอยางผลตภณฑทผลต ไดแก ประเภทเครองใช

ตกแตงภายในบาน เชน ตะกราผา โคมไฟ ถาดใสสงของตางๆ เปนตน และประเภทผลตภณฑแฟชน เชน

เคสไอแพด กระจาด กระเปา กลอง เสอ กระเชา เปนตน (ภาพท 18) (หนงสอพมพผจดการ, 2554)

(ทมา : https://sites.google.com/site/phumipayyacanghwadphathlung/phlitphanth-cak-

phumipayya-khxng-canghwad-phathlung/phlitphanth-cak-kracud)

ภาพท 17 ผลตภณฑจกสานจากกระจดของกลมสตรผลตภณฑกระจด

ตาบลทะเลนอย อาเภอควนขนน จงหวดพทลง

(ทมา : http://www.4loadfree.com/neonbookmedia-triplesystems/08/10.pdf)

ภาพท 18 ผลตภณฑจกสานจากกระจดของหตถกรรมกระจดวรรณ

ตาบลพนางตง อาเภอควนขนน จงหวดพทลง

18

Page 23: ประมวลสารสนเทศพร้อมใช้ เรื่องหัตถกรรม จักสานจากกระจูดsiweb.dss.go.th/repack/fulltext/IR43.pdf ·

(2) ผลตภณฑจกสานจากกระจด จงหวดสราษฎรธาน คอ กลมผลตภณฑจกสานกระจด

บานหวยลก ตาบลทาสะทอน อาเภอพนพน จงหวดสราษฎรธาน พบวา บานหวยลกเปนแหลงกระจดตาม

ธรรมชาตทสาคญ สงผลใหคนในชนชนยดอาชพจกสานกระจดสบทอดกนมารนตอรน และรวมตวจดตงเปน

กลมจกสานกระจดบานหวยลก เพอรกษาภมปญญาทองถน โดยจดเดนของผลตภณฑ คอ ลวดลายสวยงาม

มรปแบบผลตภณฑหลากหลายชนด สสนสดใส และมความทนสมย ตวอยางผลตภณฑทผลต ไดแก หมวก

กระเปา ทรองแกว ทรองจาน แฟมเอกสาร กระเปาเดนทาง และเบาะรองนง (ภาพท 19) (กลมผลตภณฑจกสาน

กระจดบานหวยลก, มปป.)

(3) ผลตภณฑจกสานจากกระจด จงหวดนราธวาส คอ กลมกระจดบานทอน ตาบลโคกเคยน

อาเภอเมอง จงหวดนราธวาส พบวา ในพนทบานทอนเปนทงแหลงผลตและแหลงวสดในการทาจกสานกระจด

มาชานาน โดยในป พ.ศ. 2516 พระบาทสมเดจพระเจาอยหว รชกาลท 9 และสมเดจพระนางเจาสรกต

พระบรมราชนนาถ ในรชกาลท 9 ไดเสดจแปรพระราชฐานประทบแรม ณ พระตาหนกทกษณราชนเวศน

จงหวดนราธวาส เพอทรงเยยมเยยนราษฎรในทองถน และไดทอดพระเนตรเหนเสอกระจดทราษฎรนามาปเปน

ลาดพระบาทในการรบเสดจฯ กทรงสนพระทยมาก เนองจากมลวดลายสสนสวยงามแปลกตา จงทรงตงกลม

จกสานกระจดขน และโปรดใหเกบรกษาลวดลายโบราณตางๆ ไว ซงมศนยศลปาชพในสมเดจพระนางเจา

สรกต พระบรมราชนนาถ เปนหนวยงานสนบสนนหลก จดเดนของผลตภณฑ คอ เสนกระจดละเอยดเลก แตม

ความคงทน เมอใชไปนานๆ จะมความแวววาว และทสาคญลวดลายของผลตภณฑเปนลายโบราณของทองถนท

แตกตางจากผลตภณฑในพนทอน เชน ลายขด ลายสอง และลายสาม ตวอยางผลตภณฑทผลต ไดแก

เสอ กระเปา กลอง ทใสซองจดหมาย และหมวก (ภาพท 20) (อนชา, 2556)

(ทมา : http://www.kajood.com)

ภาพท 19 ผลตภณฑจกสานจากกระจดของกลมจกสานกระจดบานหวยลก

ตาบลทาสะทอน อาเภอพนพน จงหวดสราษฎรธาน

19

Page 24: ประมวลสารสนเทศพร้อมใช้ เรื่องหัตถกรรม จักสานจากกระจูดsiweb.dss.go.th/repack/fulltext/IR43.pdf ·

9.2 การตลาด และการสงออก

ผลตภณฑจกสานจากกระจดไมเพยงแตเปนทนยมของคนในประเทศ แตยงเปนผลตภณฑจาก

ภมปญญาทองถนของไทยทสามารถดงดดความสนใจจากชาวตางชาต ทาใหสามารถสงออกผลตภณฑไปส

ตลาดตางประเทศไดเพมขน ดงตารางท 1

ตารางท 1 สถตการสงออกของผลตภณฑจกสานจากกระจด ในป พ.ศ. 2553-2555

ป พ.ศ. ประเภท มลคาการสงออก (ลานบาท)

2553 การสงออก 551,753.33

2554 การสงออก 57,270.00

2555 การสงออก 15,008.10

รวมทงหมด 624,031.43

9.3 การพฒนาหตถกรรมจกสานจากกระจด

แนวโนมการบรโภควสดทผลตจากธรรมชาตเพมสงขน ผลตภณฑจกสานจากกระจดจงไดรบ

ความนยมจากผใชมากขนดวย ทาใหผประกอบการตองปรบปรงและพฒนาผลตภณฑในรปแบบตางๆ เพอให

ผลตภณฑมคณภาพทด มประโยชนสาหรบการใชสอย ตรงตามความตองการของผใช สวยงาม และทนสมย

มากขน ภายใตเอกลกษณและภมปญญาทองถนทสบทอดมาจากบรรพบรษ กรมวทยาศาสตรบรการ

จงไดดาเนนการจดฝกอบรมเชงปฏบตการหลกสตรตางๆ ไดแก หลกสตร การพฒนารปแบบผลตภณฑ

จากตนกระจด ใหแกผประกอบการผลตภณฑจกสานจากกระจดในจงหวดพทลง ภายใตโครงการพฒนา

ศกยภาพผประกอบการ OTOP ในกลมจงหวดภาคใต (กรมวทยาศาสตรบรการ ฐานขอมลสงเสรมและยกระดบ

(ทมา : http://www.thaitambon.com/shop/071029151033-กลมกระจดบานทอนอามาน)

ภาพท 20 ผลตภณฑจกสานจากกระจดของกลมกระจดบานทอน

ตาบลโคกเคยน อาเภอเมอง จงหวดนราธวาส

(ทมา : กระทรวงการคลง คลนกภาษ, 2556)

20

Page 25: ประมวลสารสนเทศพร้อมใช้ เรื่องหัตถกรรม จักสานจากกระจูดsiweb.dss.go.th/repack/fulltext/IR43.pdf ·

คณภาพสนคา OTOP, 2560) (ภาพท 21) หลกสตร การพฒนาคณภาพผลตภณฑจกสานสมาตรฐานผลตภณฑ

ชมชน และหลกสตร การพฒนาคณภาพผลตภณฑ OTOP ประเภทของใช ของประดบ และของทระลก

(ผลตภณฑจกสานจากตนกระจด) ตลอดจนใหคาปรกษาเชงลกแกผประกอบการเพอแกปญหาผลตภณฑ เชน

เทคโนโลยปองกนการเกดเชอราในผลตภณฑ และการออกแบบผลตภณฑใหม (กรมวทยาศาสตรบรการ, 2559)

เพอใหผประกอบการสามารถนาความรไปพฒนาคณภาพและออกแบบผลตภณฑใหมรปแบบทหลากหลาย

ทนสมย เปนทนยมของผใช เพมมลคาใหกบผลตภณฑ และสงเสรมใหเขาสกระบวนการรบรองมาตรฐาน

ผลตภณฑชมชน (มผช.) อกดวย

สนใจขอรบการฝกอบรม/ถายทอดเทคโนโลย ตดตอไดท กลมงานของใชและสงทอ สานกเทคโนโลย

ชมชน กรมวทยาศาสตรบรการ โทร. 02-201-7305 อเมล : [email protected]

(ทมา : กรมวทยาศาสตรบรการ ฐานขอมลสงเสรมและยกระดบคณภาพสนคา OTOP, 2560)

ภาพท 21 การจดฝกอบรมเชงปฏบตการ หลกสตร การพฒนารปแบบผลตภณฑจากตนกระจด

ใหแกผประกอบการผลตภณฑจกสานจากกระจดในจงหวดพทลง ในวนท 30-31 มนาคม พ.ศ. 2560

21

Page 26: ประมวลสารสนเทศพร้อมใช้ เรื่องหัตถกรรม จักสานจากกระจูดsiweb.dss.go.th/repack/fulltext/IR43.pdf ·

นอกจากน กรมวทยาศาสตรบรการยงไดจดทาสอมลตมเดยทใหความรเกยวกบการปองกนการเกด

เชอราในผลตภณฑจกสาน ททามาจากพชชนดตางๆ เชน กก ผกตบชวา และไมไผ ซงเผยแพรในสอสงคม

ออนไลน สามารถตดตามดไดจากเวบไซต http://siweb.dss.go.th และ QR Code (ภาพท 22)

(ทมา : https://www.youtube.com/watch?v=pyAksMSHlzE)

ภาพท 22 สอมลตมเดยเรอง การปองกนการเกดเชอราในผลตภณฑจกสาน และ QR Code

22

Page 27: ประมวลสารสนเทศพร้อมใช้ เรื่องหัตถกรรม จักสานจากกระจูดsiweb.dss.go.th/repack/fulltext/IR43.pdf ·

10. บทสรป

กระจดเปนพชลมลกชนดหนงสามารถเจรญเตบโตไดงาย และแพรพนธไดรวดเรว ชอบขนในบรเวณ

น าขงตามรมทะเลสาบทเปนดนโคลน หรอบรเวณทมน าขงตลอดป พบมากทางภาคใตและภาคตะวนออกของ

ประเทศไทย สามารถนามาใชประโยชนไดหลากหลาย โดยเฉพาะหตถกรรมกระจดในภาคใต ซงนบเปน

ผลตภณฑจากภมปญญาทองถนทสบทอดมาจากบรรพบรษ สมยกอนนยมนาตนกระจดมาตากแหงเพอใช

จกสานเปนเสอ และผลตภณฑชนดตางๆ สาหรบใชประโยชนในชวตประจาวน แตปจจบนผลตภณฑจกสาน

จากกระจดไดรบความนยมจากกลมผใชมากขน จงไดรบการสงเสรมและพฒนาผลตภณฑอยางตอเนอง โดย

กรมวทยาศาสตรบรการ ไดดาเนนการจดฝกอบรมเชงปฏบตการ หลกสตร การพฒนารปแบบผลตภณฑจาก

ตนกระจดใหแกผประกอบการผลตภณฑจกสานจากกระจดในจงหวดพทลง ภายใตโครงการพฒนาศกยภาพ

ผประกอบการ OTOP ในกลมจงหวดภาคใต เพอใหผประกอบการนาความรไปพฒนาและออกแบบผลตภณฑ

จกสานจากกระจดใหมรปแบบทสวยงาม ทนสมย ตอบสนองความตองการของตลาด และเพมมลคาใหกบ

ผลตภณฑ จนสามารถยกระดบเปนสนคา OTOP ทสาคญของชมชนได

23

Page 28: ประมวลสารสนเทศพร้อมใช้ เรื่องหัตถกรรม จักสานจากกระจูดsiweb.dss.go.th/repack/fulltext/IR43.pdf ·

เอกสารอางอง

กรมปาไม. สานกจดการทรพยากรปาไม ท 11 (สราษฎรธาน) สวนจดการปาชมชน. รายงานสรปผล

ภมปญญาทองถน ประจาปงบประมาณ 2553 เรอง หตถกรรมจกสานกระจด [ออนไลน].

กรงเทพฯ : กรม, 2555. [อางถงวนท 25 พฤษภาคม 2560]. เขาถงจาก:

http://www.forest.go.th/community_development/index.php?option=com_content&view=

article&id=387&Itemid=490&lang=th

กรมวทยาศาสตรบรการ. โครงการพฒนาศกยภาพผประกอบการ OTOP ประเภทผลตภณฑจกสานในกลม

จงหวดภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคกลาง และภาคใต. ใน: รายงานผลการดาเนนงาน

ประจาป 2559 โครงการทดสอบสนคา OTOP เพอยกระดบคณภาพสนคาและความปลอดภยของ

ผบรโภค. กรงเทพฯ : กรมวทยาศาสตรบรการ, 2559, หนา 99-106.

กรมสงเสรมการเกษตร. กระจด [ออนไลน]. ศนยวทยบรการเพอสงเสรมการเกษตร, 2560.

[อางถงวนท 26 พฤษภาคม 2560]. เขาถงจาก:

http://esc.agritech.doae.go.th/ebooks/download-pdf/แผนพบกระจด.pdf

กรมสงเสรมอตสาหกรรม. สานกพฒนาอตสาหกรรมในครอบครวและหตถกรรม. จกสานกระจด [ออนไลน].

กรงเทพฯ : กรม, 2548. [อางถงวนท 26 พฤษภาคม 2560]. เขาถงจาก:

http://library.dip.go.th/multim1/ebook/IH%20%E0%B8%81%E0%B8%AA%E0%B8%AD14%20%

E0%B8%884.pdf

กระจด [ออนไลน]. สานกงานความหลากหลายทางชวภาพดานปาไม กรมปาไม, 2560.

[อางถงวนท 26 พฤษภาคม 2560]. เขาถงจาก: http://biodiversity.forest.go.th/

index.php?option=com_dofplant&id=1712&view=showone&Itemid=59

“กระจดวรรณ” เมองลง เพมมลคาพชทองถนแตงแตมลวดลายบนผนกระจด [ออนไลน].

หนงสอพมพผจดการ, 2560. [อางถงวนท 25 พฤษภาคม 2560].

เขาถงจาก: http://www.manager.co.th/Local/ViewNews.aspx?NewsID=9540000116551

กลมจกสานกระจดบานหวยลก สอดสานอยางมดไซน [ออนไลน]. กลมผลตภณฑจกสานกระจดบานหวยลก

จงหวดสราษฎรธาน, 2557-2560. [อางถงวนท 25 พฤษภาคม 2560]. เขาถงจาก:

http://www.kajood.com/DownloadDoc/หตถกรรมจกสานกระจด%20Thai%20Handicraft.pdf

เปรมฤด ดายศ. การขยายพนธและการอนรกษพนธกรรมกระจด (Lepironia articulate (Retz.) Domin)

ในพนทชมนาพรควนเครง จงหวดนครศรธรรมราช [ออนไลน]. คลงปญญามหาวทยาลย

สงขลานครนทร, 2545-2550. [อางถงวนท 26 พฤษภาคม 2560].

เขาถงจาก: http://kb.psu.ac.th/psukb/bitstream/2010/9617/1/385124.pdf

24

Page 29: ประมวลสารสนเทศพร้อมใช้ เรื่องหัตถกรรม จักสานจากกระจูดsiweb.dss.go.th/repack/fulltext/IR43.pdf ·

ผลตภณฑกระจด [ออนไลน]. คลนกภาษ กระทรวงการคลง, 2559. [อางถงวนท 26 พฤษภาคม 2560].

เขาถงจาก: http://taxclinicthailand.com/pdf/5850742F_F881_2F7F_EC27_443E045FE915.pdf

ผลตภณฑจากกระจด [ออนไลน]. สานกงานจงหวดพทลง : ผลตภณฑ OTOP, 2556.

[อางถงวนท 25 พฤษภาคม 2560]. เขาถงจาก: http://www.phatthalung.go.th/otop/detail/4

เรวต สขสกาญจน. ผลตภณฑจกสานกระจดในจงหวดนครศรธรรมราช. วารสารศลปกรรมศาสตร

มหาวทยาลยขอนแกน [ออนไลน]. Thai Journals Online (ThaiJO), 2017. ปท 3 ฉบบท 2

กรกฎาคม-ธนวาคม 2554. [อางถงวนท 25 พฤษภาคม 2560]. เขาถงจาก:

http://www.tci-thaijo.org/index.php/fakku/article/viewFile/27208/23119

เรวต สขสกาญจน และ เจษฎา พตรานนท. รายงานการวจย “การออกแบบบรรจภณฑผาทอเมองนคร

จากกระจด” [ออนไลน]. มหาวทยาลยวลยลกษณ : เครอขายหนวยวจย, 2560.

[อางถงวนท 25 พฤษภาคม 2560]. เขาถงจาก: http://mua.wu.ac.th/mua/pdf/file-168.pdf

วศ./ก.วทย ดาเนนการพฒนาคณภาพผลตภณฑจกสานในพนทจงหวดพทลง [ออนไลน].

ฐานขอมลสงเสรมและยกระดบคณภาพสนคา OTOP กรมวทยาศาสตร, 2560.

[อางถงวนท 26 พฤษภาคม 2560]. เขาถงจาก: http://otop.dss.go.th/index.php/en/new/129-30-1-2017

สานกงานมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม. มผช.53/2559 มาตรฐานผลตภณฑชมชน ผลตภณฑจากกระจด

[ออนไลน]. [อางถงวนท 25 พฤษภาคม 2560]. เขาถงจาก:

http://tcps.tisi.go.th/pub/tcps0053_59(ผลตภณฑจากกระจด).pdf

อนชา ลอแมะ. รายงานผลการคดเลอกสนคาและบรการทางวฒนธรรม [ออนไลน]. สานกงานวฒนธรรม

จงหวดนราธวาส, 2558. [อางถงวนท 26 พฤษภาคม 2560]. เขาถงจาก:

http://www.m-culture.go.th/narathiwat/article_attach/article_fileattach_20160427153630.pdf

Suvatti, Chote. Lepironia articulata Domin. In: Flora of Thailand, Bangkok, Thailand : Royal Institute,

1978, pp. 328.

25