บทท 5 กระบวนการออกแบบองคการ

องคการทกแหงลวนแลวแตมภารกจ วตถประสงค และเปาหมายในการด าเนนงานทงสน ซงการทจะบรรลความส าเรจไดนนบคลากรหรอผบรหารคนใดคนหนงจะไมมทางทจะด าเนนการได ส าเรจตามล าพง ดงนนองคการจงจ าเปนจะตองแสวงหากระบวนการทจะชวยใหทราบวาภารกจหลก ทตองปฏบตนนมลกษณะและรายละเอยดเปนอยางไร มขนตอนและวธการท างานเปนอยางไร และ แตละงานตองการบคลากรทมคณสมบตในดานใดบาง ซงลกษณะของกระบวนการดงกลาวเราเรยกวา การออกแบบองคการและการออกแบบงาน นอกจากนขอมลสารสนเทศทเกยวกบขนตอนและวธการ ท างานจะชวยใหผบรหารไดศกษา การท าความเขาใจเรองงานอนจะน าไปสการประสานกจกรรมตางๆ ทจ าเปนตอการบรรลความส าเรจ ตลอดจนสามารถวางแผนและตดสนใจดานระบบงานไดอยางม ประสทธภาพ โดยผานกระบวนการทเรยกวาการวเคราะหงาน (Job analysis) ดงนนการออกแบบ องคการและการออกแบบงานจงถอวาเปนกจกรรมการจดการทมความส าคญในองคการ แนวความคดเกยวกบการออกแบบองคการในปจจบนไดรบความส าคญเพมมากขน เนองจาก องคการมความจ าเปนตองปรบตวเพอใหสามารถด าเนนตามภารกจและบรรลวตถประสงค ในขณะท สภาวะแวดลอมทองคการเผชญอยเกดการเปลยนแปลงตลอดเวลา ซงในการปรบปรงและเปลยนแปลง แนวทางการด าเนนงาน การก าหนดภารกจ หรอการก าหนดนโยบายอยางตอเนองนสงผลใหองคการ จ าเปนตองปรบปรงโครงสรางเพอใหสามารถด าเนนภารกจไดอยางมประสทธภาพ และเนองจาก โครงสรางองคการเปนเครองมอทชวยใหองคการสามารถปรบตวใหเขากบสภาวะแวดลอม จงเกด ค าถามเกยวกบการออกแบบองคการขนวา องคการควรมลกษณะโครงสรางเปนอยางไรจงจะเปน หลกประกนไดวาจะสามารถปรบตวเพอรองรบการเปลยนแปลงของสภาวะแวดลอมไดอยางเหมาะสม ในกจกรรมแตละดานมความตองการบคลากรทมความเหมาะสม เพอเขามาปฏบตจนบรรลผล ส าเรจ แตการทจะบรรลผลส าเรจไดนนนอกจากปจจยดานการออกแบบองคการและการออกแบบงาน แลว ผบรหารยงตองใหความส าคญดานของการจงใจบคลากรดวย จากทฤษฎความตองการของมนษย ทมการน าหลกจตวทยามาวเคราะห พบวา ถาตองการใหบคลากรท างานใหส าเรจจะตองมการจงใจ และการสรางทศนคตทสอดคลองกบงาน ผลทเกดขน คอ เกดพฤตกรรมการท างานทองคการตองการ จากบคลากร ซงผบรหารตองคอยจงใจใหผปฏบตมทศนคตทดตอการท างานใหได ซงแนวความคด ทางการจดการจะเปนปจจยใหบคลากรเกดทศนคตทเหมาะสมกบงาน ทงนผบรหารควรท าการปรบปรง ความรวมมอของบคลากรในองคการเพอใหเกดความสมพนธทดตอกน รวมทงการลดความขดแยง การใหค าแนะน าทมประโยชน เปนตน จงจะสามารถสรางสงทตองการใหเกดขนจากพฤตกรรมมนษยได

กระบวนการออกแบบองคการ ( Organizing)

นกทฤษฎองคการทงหลายพยายามทจะออกแบบองคการ เพอรวบรวมเอาพนกงานทงหลายขององคการทจะตองท างานรวมกน และมความจ าเปนทจะตองประสานงาน เพอใหงาน

ไดรบมอบหมายบรรลวตถประสงคขององคการ ซงการจดองคการถอวาเปนหวใจส าคญของกระบวนการบรหารการจดการ โดยเฉพาะอยางยงงานบางอยางไมสามารถท าเพยงคนเดยวได หลาย ๆ คนจ าตองรวมตวกนเปนกลมทเรยกวา “ องคการ ” ดงท CHESTER I BARNARD กลาววา องคการเปนระบบของการรวมมอรวมใจของมนษย

ดงนน การจดองคการกเพอใหโครงสรางของกลมคน และกลมต าแหนงงานตาง ๆ ทจะไปรองรบกบแผนงานทก าหนดไว และเปนโครงสรางทจดขน เพอประสานใหทกฝายเขาใจไดด ชวยลดความซ าซอนผบรหารจงจ าเปนตองจดองคการใหมลกษณะทสมดลเพอประโยชนขององคการ

ความหมายของการจดองคการ

การจดองคการ (Organizing) คอ กระบวนการก าหนดความสมพนธระหวาง คนงานและกจกรรมตางๆขององคการเพอทจะกอใหเกด การใชทรพยากรขององคการใหเกดประสทธภาพสงสด การจดองคการ (Organizing) คอ การจดระเบยบกจกรรมตาง ๆ ในองคการ และมอบหมายงานใหคนปฏบตเพอใหบรรลผลส าเรจตามวตถประสงคหรอเปาหมาย การจดองคการทด จะชวยใหการบรหารการจดการมประสทธภาพไดเนองจาก

1. ท าใหทราบขอบเขต ความรบผดชอบ และอ านาจหนาทตาง ๆ

2. ชวยปองกนการท างานทซ าซอน

3. ชวยประสานงานในหนาทตาง ๆ ไดด

4. ชวยลดปญหาความขดแยงระหวางพนกงานในองคการได

5. สามารถแสดงใหเหนตวภาระหนาทความรบผดชอบไดชดเจน

6. ท าใหมระบบการสอสารตามสายการบงคบบญชาทด

หลกของการออกแบบองคการ

หลกส าคญของการจดองคการ ควรมวตถประสงคทชดเจน, อ านาจหนาทความรบผดชอบ , ความรบผดชอบของผบงคบบญชา , สายบงคบบญชา , ชวงการบงคบบญชา , การประสานงาน , หลกของการท างานเฉพาะอยาง และเอกภาพในการบงคบบญชา

องคประกอบของการจดองคการจะประกอบไปดวย การแบงงานกนท า (Division

of work) การจดแผนกงาน (Departmentalization) การกระจายอ านาจหนาท (Distribution of Authority) และการประสานงาน (Co-ordination)

การจดองคการจะปรากฏขนในรปแผนภมองคการทเกดจากการลากเสนตาง ๆ

เพอใหเหนการแบงแยกกลมงาน ผรบผดชอบ ตามล าดบลดหลนกนไป

องคประกอบของการออกแบบองคการ

ความส าคญของการออกแบบองคการ

โดยทวไปผบรหารขององคการจะใหความตระหนกและยอมรบวามความจ าเปนจะตองใช โครงสรางองคการมาเปนเครองมอในการจดการ เพอรองรบการด าเนนงานและการเชอมโยงการใช ทรพยากรตางๆ ทมอยอยางจ ากดใหเปนไปตามวตถประสงค แผนเชงกลยทธ และนโยบาย องคการ จงจะสามารถบรรลเปาหมายไดอยางมประสทธภาพทดกวา นอกจากนการจดล าดบความส าคญของ อ านาจเพอการควบคมใหการด าเนนงานเกดความราบรน บคลากรจะตองมความรบผดชอบมวนย ในการท างานสงเพอการบรรลเปาหมาย โดยบคลากรตองรายงานผลการด าเนนงานใหกบหวหนา ไมเกน 1 คนในการรกษาความเปนเอกภาพทางการจดการ เกดความใกลชด และประสทธภาพ ในการปฏบต ดงนนผบรหารควรสนบสนนการปฏบตของบคลากรอยางเตมทโดยการมอบอ านาจ และหนาทในงานประจ า รวมทงมการกระจายขอมลขาวสารอยางมประสทธภาพดวย นกทฤษฎในปจจบนมความเหนตรงกนวา ลกษณะส าคญของทฤษฎองคการทมการพฒนา ดานแนวความคดในการออกแบบองคการสมยปจจบน ดงน 1. องคการเปนระบบๆ หนงทประกอบดวยปจจยพนฐาน 5 สวน ไดแก ปจจยน าเขา กระบวนการ ผลผลต ขอมลยอนกลบและสภาวะแวดลอม ซงองคการในปจจบนจะเปนองคการระบบเปด 2. องคการเปลยนแปลงได โครงสรางองคการหรอกระบวนการของความสมพนธทเกดขน ภายในองคการสามารถเปลยนแปลงไดเพอประสทธภาพขององคการ 3. องคการมหลายระดบและหลายดาน นนคอ พจารณาวาองคการทกๆ ระดบ ธรกจหนงๆ อาจถกพจารณาทงในระดบจลภาคและมหภาค ในดานมหภาคองคการจะเปนสวนยอยๆ สวนหนงในระบบ 4. องคการตองใชแรงจงใจหลายๆ ดานเพอใหบคลากรปฏบตงานจนบรรลเปาหมาย ซงทฤษฎ ปจจบนเชอวาสมาชกขององคการคาดหมายทจะตอบสนองวตถประสงคของตนเองดวย

5. ทฤษฎองคการสมยปจจบนมลกษณะเปนการพรรณนา คอ เปนการอธบายคณลกษณะ ขององคการและการบรหาร ไมไดก าหนดสงตางๆ ไวแนนอน แตจะเปดโอกาสใหเลอกวตถประสงค และวธการตางๆ ตามความเหมาะสม 6. เหตการณทเกดขนในองคการ จะมสาเหตมาจากปจจยตางๆ หลายปจจย ปจจยเหลาน โดยตวของมนเองจะมความสมพนธกนและเหตการณทเกดขนนน อาจจะยอนกลบไปกระทบปจจย ทเปนสาเหตกได 7. องคการเปนระบบทปรบตวได ลกษณะขอนเปนลกษณะทส าคญทสด หากองคการตองการ คงอยในสภาวะแวดลอมตลอดไป องคการจะตองปรบตวใหเกดความสอดคลองกบสภาวะแวดลอม ทมการเปลยนแปลงอยเสมอได

8. การบรหารองคการไมมความแนนอนวาจะตองบรรลผลส าเรจเสมอไป เนองจากมปจจยตางๆ มากมายและสภาวะแวดลอมมการเปลยนแปลงตลอดเวลา 9. ทฤษฎองคการสมยปจจบนเปนทฤษฎผสม คอ การน าแนวความคดของทฤษฎในสาขาวชา ตางๆ หลายสาขาผสมผสานกน ไดแก จตวทยา สงคมวทยา เศรษฐศาสตร พฤตกรรมศาสตร เปนตน ศรพร พงศศรโรจน (2540, หนา 25) กลาววา องคการทจะมประสทธภาพในการปฏบตงาน สงสดได จะตองขนอยกบปจจยทส าคญ 3 ประการ ไดแก การจดหาและคดเลอกคนงาน ในการจดหา และคดเลอกคนงาน โดยพจารณาจากความสามารถ ความช านาญ และประสบการณ เปนส าคญ การฝกหดเพอพฒนาคนงานใหสามารถท างานไดอยางถกตองจะเปนกจกรรมและบทบาททมความส าคญทองคการตองด าเนนการเพอกอใหเกดประสทธภาพในการปฏบต และการจงใจใหคนงาน เกดขวญและก าลงใจในการท างานทสงขน เพอใหองคการเกดความยดหยนในการด าเนนงานและสามารถปรบตวไดตามสภาวะแวดลอมทเปลยนแปลงตลอดเวลาดงนนการออกแบบองคการในปจจบนจงมงเนนทโครงสรางขององคการทตองมการประสานงานอยางมประสทธภาพรวมทงการใหขอมลขาวสารสามารถลงไปสบคลากรขององคการไดอยางรวดเรวและทวถงนอกจากนบคลากรตองทราบเปาหมายหลกหลกขององคการเนองจากเปาหมายหลกขององคการทแตกตางกนจะสงผลตอการออกแบบองคการทแตกตางกนไปดวยทงในดานวธการประสานงาน การควบคมบคลากรขององคการรปแบบการรวมหรอกระจายอ านาจทแตกตางกนไปดวย เปนตน การออกแบบงานเปนกระบวนการในการก าหนดงานใหผปฏบต เชน งานเฉพาะทจะตองท าวธการทใชในการท างานรวมทงเปนกระบวนการของการก าหนดงานตามลกษณะโครงสรางองคการเปนตนวตถประสงคเพอใหการก าหนดงานเกดความสอดคลองกบลกษณะและความสามารถของบคลากรดงนนการออกแบบงานจงเปนกระบวนการก าหนดโครงสรางของงานและการก าหนดกจกรรมทเกยวกบงานใหแกบคลากรแตละคนหรอกลม เชน การตดสนใจวาใครจะเปนผรบผดชอบ ปฏบตอะไร ปฏบตอยางไร เปนตน นอกจากนการออกแบบงานจะตองมการเชอมโยงกบการวเคราะหงานซงในทางปฏบตการวเคราะหงานมกจะด าเนนการกบงานทมอยแลวแตถาเปนการออกแบบงานใหมจะตองด าเนนการวเคราะหงานหลงจากด าเนนการออกแบบงานแลว (http://edu.nstru.ac.th) อยางไรกดเมอพจารณาจากผลการศกษาเกยวกบพฒนาการของแนวความคดในการออกแบบ องคการจะพบความจรงทวากระบวนการของการออกแบบองคการ โดยปกตจะเปนกระบวนการของ การลองผดลองถก นอกจากนทฤษฎองคการสมยปจจบนจะมงเนนถงระบบและผลผลตทมคณคาของ องคการทเปนการบรหารตามวตถประสงคเปนส าคญ เนองจากระบบและผลผลตจะเปนสงทท าให องคการคงอยตลอดไป สวนทฤษฎองคการสมยดงเดมนนจะมงเนนทโครงสรางเพอการบรหารเปนส าคญ

_____________________________________________________________________________________

ศรพร พงศศรโรจน (2540, หนา 25),จากวทยานพนธวชาองคการและการจดการ ผศ.ดร.วรพจน บษราคมวด

ความหมายของการออกแบบองคการ โดยทวไปกจกรรมในการออกแบบองคการทผบรหารจะตองรบผดชอบและด าเนนการ ไดแก ผปฏบตจะตองไดรบขอมลทเพยงพอในการตดสนใจและองคประกอบของของกจกรรมตางๆ ในองคการจะตองมงไปสการก าหนดเปาหมายรวมกน สง

ส าคญทผบรหารตองใหความส าคญ คอ ผบรหารจะตองตระหนกถงการออกแบบองคการวาเปนปจจยสวนหนงของการแกไขปญหารวมทง ท าใหวตถประสงคขององคการบรรลผลส าเรจ นนคอโครงสรางองคการจะตองมความเหมาะสมกบการเปลยนแปลงของสภาวะแวดลอมทมผลกระทบตอองคการทกๆ ดาน ส าหรบความหมายของ การออกแบบองคการ มดงน สโขทยธรรมาธราช (2547, หนา 19) กลาววา การออกแบบองคการ หมายถง การเลอก โครงสรางองคการทเหมาะสมอยางตอเนอง เพอใหสามารถด าเนนภารกจตามกลยทธและเปาหมาย ภายใตสภาวะแวดลอมขององคการ เชอรมาฮอรน (2002, p.282) กลาววา การออกแบบองคการเปนกระบวนการในการตดสนใจ เลอกและด าเนนการดานโครงสรางองคการทดทสดและมความเหมาะสมทสด โดยมการตดสนใจ เกยวกบการจดสรรทรพยากรในการตอบสนองตอภารกจและวตถประสงคขององคการ คก เคอรตส และฮนสาเกอร (2001, p.87) กลาววา การออกแบบองคการเปนกระบวนการ ในการคดสรางสรรคและน าไปสการก าหนดโครงสรางองคการของผบรหาร ทมการตดสนใจใน การก าหนดเครอขายการสอสารและระบบการปกครองดแล โดยทการออกแบบองคการจะตองม กจกรรม เชน การจดแบงแผนกงาน การจดการดานการสอสาร การก าหนดศนยกลางในโครงสราง ทมอ านาจหนาทในการตดสนใจ กระบวนการในการประสานงาน ควบคมและการลดความขดแยง ใชเปนเครองมอในการประสานงานระหวางแผนกงานภายในองคการและองคการภายนอก เปนตน เสนาะ ตเยาว (2543, หนา 174) กลาววา การออกแบบองคการ คอ กระบวนการในการเลอก และน าโครงสรางองคการมาใช เพอใหสอดคลองกบความตองการของหนวยงานในองคการ โดยม วตถประสงควา การออกแบบขององคการจะตองเอออ านวยใหงานขององคการสามารถบรรล วตถประสงคตามเปาหมายขององคการได สวนความหมายของ การออกแบบงาน มดงน เสนาะ ตเยาว (2544, หนา 229) กลาววา การออกแบบงาน หมายถง กระบวนการสรางงาน โดยการจดสรรงานแตละงานไปใหคนแตละคนหรอแตละกลมท า โดยมวตถประสงคเพอการสราง ความพอใจในการท างานและใหผลการปฏบตงานทสงขน การออกแบบงานมเหตผล 2 ประการ คอ เพอรวมกจกรรมตางๆ เขาเปนกลมอยางเปนระเบยบ และเพอใหงานนนจงใจใหคนท างานใหดขน _____________________________________________________________________________________สโขทยธรรมาธราช (2547, หนา 19),เชอรมาฮอรน (2002, p.282),คก เคอรตส และฮนสาเกอร (2001, p.87),เสนาะ ตเยาว (2543, หนา 174),เสนาะ ตเยาว (2544, หนา 229),จากวทยานพนธวชาองคการและการจดการ ผศ.ดร.วรพจน บษราคมวดสโขทยธรรมาธราช (2547, หนา 27) กลาววา การออกแบบงาน (Job Design) หมายถง การมอบหมายงานและความรบผดชอบขององคการไปยงงานของแตละคน

จากการทมผใหความหมายดงกลาวขางตนผเขยนมความเหนวา การออกแบบองคการ (Organizational Design) หมายถง กระบวนการในการตดสนใจเลอกโครงสรางขององคการทมความ เหมาะสมและสอดคลองกบสภาวะแวดลอมทมการเปลยนแปลงอยอเสมอ เพอใหผบรหารสามารถ ด าเนนภารกจและบรรลวตถประสงคทตองการ สวนการออกแบบงาน (Job Design) หมายถง การตดสนใจเลอกและน าโครงสรางองคการมาใชประโยชน เพอใหสอดคลองกบความตองการของ องคการทสามารถเอออ านวยใหงานขององคการบรรลวตถประสงคตามเปาหมายขององคการได ปจจยทมผลตอการออกแบบองคการและการออกแบบงาน นกทฤษฎใหความเหนวาในการออกแบบโครงสรางองคการนน ผบรหารสามารถตดสนใจได หลายวธเพอมงสความส าเรจตามวตถประสงค สวนปจจยทมผลตอการออกแบบองคการนน ประกอบดวยปจจย (ศรวรรณ เสรรตนและคนอนๆ, 2545, หนา 287) ดงน 1. กลยทธ กลยทธเปนแนวทางในการด าเนนงานทผบรหารใชด าเนนงานในสถานการณ ทไมแนนอนและมความตองการใหเกดความคลองตว ดงนนผบรหารจงตองพจารณาถงกลยทธใน การรองรบการด าเนนงานดวย เชน การมงใหความส าคญกบลกคาในการบรการทรวดเรวและประทบใจ ดงนนการออกแบบองคการจะตองมความยดหยนสงทงในดานบคลากร เครองมอ เปนตน

2. สภาวะแวดลอม ปจจยดานสภาวะแวดลอมเปนปจจยทสามารถสงผลตอการก าหนด โครงสรางองคการไดอยางสง โดยปจจยทมผลกระทบ ไดแก เศรษฐกจ สงคม การเมอง การแขงขน เปนตน ดงนนผบรหารจงตองพจารณาถงสภาวะแวดลอมและการออกแบบองคการเพอการรองรบ การเปลยนแปลงจากสภาวะแวดลอมทงทมาจากภายนอกและภายในทอาจเกดขนดวย 3. เทคโนโลย ในการออกแบบโครงสรางองคการนนผบรหารจะตองพจารณาถงปจจยท ส าคญโดยเฉพาะอยางยงดานเทคโนโลยทองคการมอย หรอตองการใชในอนาคตดวยวามความสามารถ ในการแขงขนหรอไม ทงนเนองจากการผลตผลตภณฑแตละชนดจะตองใชเทคโนโลยตางกน ซง จะมผลกระทบตอการออกแบบโครงสรางองคการทตางกนดวย 4. ขนาดขององคการ ขนาดขององคการเปนปจจยส าคญทมผลตอการออกแบบองคการ โดยเฉพาะในสวนของหนวยงานทมการใชความช านาญและความเชยวชาญ และตราบใดทองคการ เตบโตขนผบรหารจงตองสรรหาบคลากรเพมเตม ดงนนองคการควรตระหนกในบทบาทดาน การกระจายอ านาจในการตดสนใจเพอเพมความยดหยนในการจดการดวย

สโขทยธรรมาธราช (2547, หนา 27), (ศรวรรณ เสรรตนและคนอนๆ, 2545, หนา 287)

5. วงจรชวตขององคการ โดยทวไปองคการจะเรมตนทมขนาดเลกกอนแลวจงขยายขนาดขน ดงนนองคการจงตองผานขนตอนตางๆ ของวงจรชวตขององคการ เมอองคการเรมตนจะมขนาดเลก มการใชกฎ ระเบยบ ขอบงคบนอยมการกระจายหนาทกนไมตองอาศยผเชยวมากนก การตดสนใจ จะมลกษณะการรวบอ านาจ จากนนองคการจะเขาสขนเตบโต ขนอมตว และหากองคการไมสามารถ ปรบตวได องคการอาจจะตองเขาสขนตอนถดถอยในทสด จากแนวความคดดานการออกแบบองคการของนกทฤษฎในอดต ผบรหารจะตองพจารณาถง ปจจยอนๆ ทเกยวของอกดวย เชน โครงสรางระบบยอยหรอฝายในโครงสรางองคการทมความ แตกตางกนในดานของบคลากรผปฏบตงานในแตละฝายดวย ซงลกษณะของความแตกตางนจะสงผล ตอประสทธภาพในการท างานรวมกนในลกษณะทมงาน เชน ความขดแยงทสามารถเกดขนได เนองจากบคลากรแตละคนจะมความคนเคยในโครงสรางระบบยอยของตนเองทแตกตางจากคนอน ปญหาดงกลาวนสามารถแกไขไดดวยการใชกลไกการประสานงาน หมายถง ระดบของการประสานงาน ทองคการตองการจะใหบงเกดผลสมฤทธ ซงผบรหารจะตองเปนผก าหนดกลไกเหลานขนมาเพอ ชวยใหเกดการประสานงานทดระหวางฝายตางๆ โดยการใชกลไกของการประสานงาน เชน การใช คณะกรรมการ การใชทมงานจากฝายตางๆ การท ากจกรรมรวมกน เปนตน แนวความคดทางการจดการทใชในการออกแบบองคการ โดยทวไปการออกแบบองคการจะอยในความสนใจของผบรหารระดบสงตลอดเวลา ซง จะมการวเคราะหดานโครงสรางทใชอยในปจจบน เชน มความเหมาะสมกบสภาวะแวดลอมหรอไม และสามารถตอบสนองตอภารกจตามแผนปฏบตการตางๆ ไดหรอไม เปนตน เนองจากโครงสราง องคการยงสามารถกอใหเกดโอกาสในการด าเนนงาน หรอ เปนอปสรรคตอต าแหนงทางการแขงขน ขององคการได นอกจากนผบรหารยงตองวเคราะหถงความสามารถในการรองรบภารกจเชงกลยทธ ซงจะเปลยนแปลงไปตามวฏจกรของธรกจในชวงวงจรชวตตางๆ ทเกดขนไดอยางเหมาะสมหรอไม สามารถพฒนาใหเกดความสามารถในการแขงขนในอนาคตไดหรอไม ควรจะออกแบบโครงสราง องคการ โดยการเลอกรปแบบในการจดแบงแผนกงานเปนแบบใดในโครงสรางทมใหเลอกระหวาง โครงสรางตามหนาท โครงสรางตามหนวยงาน โครงสรางตามหนวยธรกจกลยทธหรอโครงสราง ตามเมตรกซ ควรจะแบงหรอก าหนดระดบ หรอขอบเขตของอ านาจหนาท ความรบผดชอบ หรอ ขอบเขตของการมอบอ านาจ การรวมอ านาจ และการกระจายอ านาจเปนอยางไร สวนวตถประสงค จากการตดสนใจดานโครงสรางองคการนน คอ เพอตองการเออใหองคการสามารถบรรลผลส าเรจ ตามทก าหนดไว

(ศรวรรณ เสรรตนและคนอนๆ, 2545, หนา 287),จากวทยานพนธวชาองคการและการจดการ ผศ.ดร.วรพจน บษราคมวด

การออกแบบองคการไดมการพฒนามาอยางตอเนอง ซงการออกแบบองคการเปนปจจยทม ผลกระทบตอบคลากรอยางหลกเลยงไมได เชน ระดบการศกษาทมความสอดคลองกบลกษณะท องคการตองการ การสรางความพงพอใจในงานใหกบบคลากร ทศนคต และคานยมของผบรหาร เปนตน ลวนแลวแตเปนปจจยทสามารถสงผลกระทบตอการออกแบบองคการได

ทงสน การออกแบบ องคการสามารถแบงออกไดเปน 3 ยค ไดแก การออกแบบองคการยคเดม การออกแบบองคการยคเดม แนวใหม การออกแบบองคการสมยใหม (สโขทยธรรมาธราช, 2547, หนา 9) ดงน

1. การออกแบบองคการยคเดม การออกแบบองคการในยคเดมไดรบอทธพล จากแนวความคดของการจดการเชง วทยาศาสตรทตองการหาวธการท างานทดทสดจากการออกแบบองคการ เพอใหไดโครงสรางองคการ ทดทสด นกทฤษฎทไดเสนอแนวทางในการออกแบบองคการในยคเดมทส าคญ คอ แมกซ เวเบอร เฟรดเดอรด วนสโลว เทยเลอร และเฮนร ฟาโยล ดงน 1.1 องคการแบบราชการของแมกซ เวเบอร ซงเวเบอรไดเสนอรปแบบองคการในอดมคต ลกษณะส าคญของแบบราชการ คอ มการแบงงานอยางชดเจน งานจะถกแบงออกตามความช านาญ เฉพาะดานและจะถกจดเปนชนหรอสายการบงคบบญชาทเขมงวดและลดหลนจากบนลงลาง แตละงาน จะประกอบดวยงานยอยทอยในระดบต ากวาลงมา การปฏบตงานจะมกฎ ระเบยบ และวธปฏบต อยางเปนทางการขนมา มการก าหนดอ านาจหนาทตามกฎหมายใหกบผปฏบตในแตละระดบใน สายการบงคบบญชาอยางชดเจน มการแยกงานและเรองสวนตวออกจากกนเพอไมใหเกดผลเสยกบงาน โดยผบงคบบญชาจะตองพยายามรกษาระยะหางในดานสงคมกบผใตบงคบบญชา นอกจากน การเลอนระดบจะตงอยบนสมมตฐานของการมทกษะและความสามารถ เปนตน การจดองคการทยดระบบราชการเปนการออกแบบองคการทเหมอนกบสงทไมมชวต มโครงสรางองคการทมความเขมงวดทลกษณะทส าคญ ไดแก อ านาจในการบงคบบญชาจะอยท สวนกลางทเปนสายการบงคบบญชาแบบรวบอ านาจ มกฎเกณฑและกระบวนการปฏบตมาก มขนาด ของการควบคมทแคบ มการแบงงานทแนนอนและเนนความเชยวชาญในงานอยางลกซง มการท างาน เปนหมคณะและหนวยงานเฉพาะกจมนอย มการประสานงานอยางเปนทางการและไมมความเปนสวนตว ส าหรบการออกแบบองคการระบบราชการ พบวา องคการจะเปนระบบทมลกษณะ ทเนนความมเหตผล มการก าหนดระเบยบวธและขนตอนในการตดสนใจอยางชดเจน แตใน ขณะเดยวกนการออกแบบองคการระบบราชการกมขอเสย ไดแก การมองภาพขององคการทดเกน ความเปนจรง ขาดความยดหยน มนษยมอสระทางความคดนอย ขาดความกระตอรอรนตอการปรบตว กบสภาวะแวดลอม มงทกระบวนการมากกวามงบรรลวตถประสงคหลกขององคการ เปนตน

(สโขทยธรรมาธราช, 2547, หนา 9),จากวทยานพนธวชาองคการและการจดการ ผศ.ดร.วรพจน บษราคมวด

1.2 รปแบบองคการเชงวทยาศาสตรของเฟรดเดอรด วนสโลว เทยเลอร เทยเลอร ไดน าหลกการจดการเชงวทยาศาสตรมาชวยในการปฏบตงานใหเกดความ ถกตองตงแตแรกเรมและการหาวธการท างานทดทสด จากการทคนงานมความเชอทผดวาการเพม ผลผลตรวมทงระบบการจดการทขาดประสทธภาพ ซงท าใหคนงานจ ากดผลผลตของตนลงจนท าให เกดประสทธภาพการด าเนนงานทต า รวมทงการใชระบบการปฏบตงานทเนนการใชสามญส านก เปนหลกในการท างานจะน าไปสการเลกจางในทสด เทยเลอรจงไดเสนอวาวธทจะชวยลดความขดแยง ระหวางผปฏบตงานกบฝายบรหารทสามารถท าไดโดยการใชหลกการเชงวทยาศาสตร ดงน 1.2.1 ในการปฏบตงานเพอใหเกดผลสงสด สามารถก าหนดไดจากการใชความช านาญ เฉพาะดานและลดสวนประกอบทไมจ าเปนของงานใหหมดไป 1.2.2 การใชรางวลเปนสงจงใจ โดยน าเสนอระบบการจายคาตอบแทนแบบยดหยน ทเออใหคนงานสามารถรบคาตอบแทนทสงขนเมอสามารถผลตผลผลตไดเพมขน 1.2.3 การคดเลอกและฝกอบรมคนงานจะตองเปนหนาทของฝายบรหาร ในการคดเลอก คนงานจะตองทดทสดส าหรบงานตางๆ และมการก าหนดสต าแหนงทสงขนในองคการดวย 1.2.4 การแยกงานวางแผนออกจากฝายปฏบตการ จะท าใหคนงานสามารถท างาน ไดอยางมประสทธภาพมากกวาทจะตองรบผดชอบงานในสวนของการวางแผนควบคกนไปดวย ส าหรบการพจารณาถงขอดของการออกแบบองคการเชงวทยาศาสตรมหลายประการ ไดแก มการน าหลกการทางวทยาศาสตรจะชวยใหมการก าหนดมาตรฐานของการปฏบตทชดเจน ยงขน สามารถลดความขดแยงระหวางคนงานและฝายบรหารลงได สามารถสรางหรอเพมผลผลต ไดมากยงขน นอกจากนยงสามารถตอบสนองตอความตองการของทงฝายคนงาน ในขณะเดยวกน ยงสามารถตอบสนองตอความตองการของฝายบรหารได สวนในดานขอเสยทสามารถพบได เชน การจด

โครงสรางตามแนวทางของการจดการเชงวทยาศาสตรน ยงถกพจารณาวาเปนโครงสรางทม การตอตานคนงานทมการลดบทบาทของคนงานเหลอเพยงเปนมนษยหนยนตเทานน อยางไรกตาม การออกแบบองคการเชงวทยาศาสตรจะเปนโครงสรางทเนนการหาวธการท างานทดทสดทใชไดด กบการปฏบตงานของคนงานทมลกษณะเฉพาะในระดบปฏบตการเทานนจงจะเหมาะสม 1.3 การออกแบบองคการโดยใชทฤษฎการบรหารของเฮนร ฟาโยล ฟาโยล กลาววา หากคนงานไมสามารถปฏบตงานไดจนบรรลผลส าเรจความฝาย บรหารจะตองรบผดชอบ ดงนนฝายบรหารจงควรตองมความรอบรในหนาทและความรบผดชอบ งานดานตางๆ และสามารถปฏบตงานในขอบเขตความรบผดชอบไดเปนอยางด โครงสรางองคการ ท ฟาโยล ไดเสนอเพอใหฝายบรหารปฏบตหนาทไดจนบรรลผลส าเรจนนเปนทรจกกนอยาง แพรหลาย นนคอ หลกการ 14 ขอ โดยสรป คอ

มการแบงงานกนท าตามความช านาญเฉพาะดาน ฝายบรหารตองมอ านาจหนาท ตามกฎหมายในการสงการและบงคบบญชา การก าหนดระเบยบวนยทก าหนดไวเพอเปนบรรทดฐาน ดานการประพฤตปฏบตของบคลากร มเอกภาพการบงคบบญชาโดยผใตบงคบบญชาควรมผบงคบบญชา เพยงคนเดยว มเอกภาพในแนวทางการด าเนนงาน นนคอบคลากรควรมแผนปฏบตรวมกนเพอ บรรลวตถประสงคเดยวกนขององคการ การมองประโยชนสวนรวมเปนส าคญ มการก าหนด คาตอบแทนทสามารถจงใจคนงานได มการรวมอ านาจและการกระจายอ านาจ การรวมอ านาจไวท ระดบสงและการกระจายอ านาจสระดบต าตามสภาวการณ มการก าหนดสายการบงคบบญชา ควร ก าหนดเปนระดบสายการบงคบบญชาลดหลนจากสงลงต า และมการตดตอสอสารทงในแนวนอน และแนวดง มความเปนระเบยบโดยการจดการในสวนของงานและสงคมใหเกดความสมพนธอยางม ระเบยบและขนตอน มความเปนธรรมบคลากรทกคนควรไดรบความเปนธรรมอยางเสมอภาคและ ไมล าเอยง บคลากรมความมนคงในหนาทการงาน ซงจะท าใหเกดประสทธผลตอองคการมากขน มความคดรเรม ฝายบรหารจะตองสนบสนนใหบคลากรมความคดรเรมภายในขอบเขตอ านาจ หนาท และความรบผดชอบ และมความสามคค เปนสงส าคญตอการประสานงานในองคการ การรวมแรง รวมใจกนท างานของบคลากรในองคการ 2. การออกแบบองคการยคเดมแนวใหม นกวชาการและนกทฤษฎในกลมเดมแนวใหม รวมถงกลมทฤษฎเชงมนษยสมพนธและ ทฤษฎเชงพฤตกรรมศาสตรไดพยายามทจะท าการศกษาในปจจยทเกยวกบมนษย ในขณะทยคเดม ไมไดใหความส าคญมากนก นกวชาการและนกทฤษฎเหลานจงไดใหขอเสนอแนะใหผบรหารท า การพจารณาองคการโดยการแบงแยกการพจารณาองคการออกเปน 2 สวน คอ ดานความมประสทธผล ในการด าเนนงานและความพงพอใจของบคลากรดวย โดยเสนอแนวคดทวาองคการระบบราชการ ทนกคดยคเดมไดน าเสนอไวนน อาจไดรบการปรบปรงใหดขนไดจากการใชโครงสรางองคการ ทเปนทางการใหนอยลงและเพมสดสวนของการมสวนรวมของบคลากรเขาไปแทนท เนองจาก แนวความคดของนกวชาการ และนกทฤษฎกลมนมไดปฏเสธโครงสรางระบบราชการโดยสนเชง แตมความพยายามและมงเนนในการปรบปรงผลการด าเนนงานขององคการใหดขน จากแนวคดท เกดขนนจงเรยกนกวชาการและนกทฤษฎในยคนวา กลมแนวคดเดมแนวใหม การออกแบบองคการในยคเดมแนวใหม ไดรบอทธพลจากแนวความคดของการออกแบบ องคการยคเดมโดยมงเนนการใหความส าคญกบมนษย ในการออกแบบองคการเพอใหไดโครงสราง องคการทดทสด นกทฤษฎทไดเสนอแนวทางในการออกแบบองคการในยคเดมแนวใหมทส าคญ คอ ดรกกลาส แมกเกรเกอร, ครส อารกรส และ เอลตน เมโย เปนตน ดงน

2.1 แนวคดการออกแบบองคการของดรกกลาส แมกเกรเกอร แมกเกรเกอร เหนวา การยอมรบการแบงงานตามแนวดง ตามแบบของระบบราชการและหลกการจดการเชงวทยาศาสตร เทากบยอมรบวาคนงานควรถกมองเปนแบบทฤษฎ X ทมความทะเยอทะยานนอย ตองการเพยง ความมนคง ชอบหลกเลยงการท างาน และตองใชวธการเปนกรอบในการบงคบกน ซงในทางตรงกนขาม แมกเกรเกอรเหนวาควรมองคนเปนแบบทฤษฎ Y คอ คนมความรกในการท างาน มความรบผดชอบ และตองการความกาวหนา ซงจะเปนการเปดโอกาสใหคนมบทบาทในการตดสนใจ มอสระ และม การตดตอสอสารเปนแบบเปดกวางกบคนอนๆ มากขน 2.2 แนวคดการออกแบบองคการของครส อารกรส อารกรส กลาววา การออกแบบ องคการแบบราชการนนจะมงเนนการใหความส าคญกบผบรหารในการควบคมผปฏบตมผลท าให ผปฏบตขาดความกระตอรอรน มความรสกในความรบผดชอบและ

การก ากบควบคมตนเองนอยลง ซงอารกรสเหนวา การออกแบบองคการควรใหความส าคญกบการตอบสนองความตองการของมนษย ทตองการมการพงพาตนเอง มการแสดงความคดเหนโดยอสระ เปนตน ซงองคการสวนใหญจะม ลกษณะเปนโครงสรางทเนนการพงพาของผปฏบตตอองคการมากกวาพงพาตนเอง อารกรสได จ าแนกองคการออกเปน 2 รปแบบ ไดแก รปแบบท 1 ใชสมมตฐาน คอ ก าหนดวตถประสงคและ ปฏบตใหบรรลผลสมฤทธ ท าทกอยางเพอผลแหงชยชนะ ระงบความรสกและอารมณเชงลบ ตงอยบน ความมเหตมผล และรปแบบท 2 ใชสมมตฐาน คอ ใหคนท างานสามารถเขาถงแหลงขอมลเพอสามารถ ท าการตดสนใจไดเองโดยอสระ อนญาตใหคนท างานมสวนในการก าหนดสภาวะแวดลอมของงาน มความคดสรางสรรคและสามารถน าเสนอไดโดยอสระ และมความรบผดชอบตองานซงเขามสวนรวม ในการท างานรวมกนกบคนงานอนๆ ซงอารกรสเสนอวาผปฏบตทอยภายใตสภาวะแวดลอมของรปแบบท 2 จะมลกษณะ ทถกครอบง าไดยาก มความเตมใจและตงใจเพอการเรยนร ชอบในความเสยง และจะชวยใหองคการ สามารถออกมาจากวฏจกรของการมพฤตกรรมทขาดประสทธภาพ มระบบการแกปญหาทมประสทธผล มความรวมมออยางมงมนจากฝายพนกงาน และสามารถประสบผลส าเรจตามวตถประสงคทก าหนด จากแนวคดดงกลาวท าใหเกดการมองมนษยในฐานะเปนมนษยสงคม มากกวาเปนมนษยเศรษฐกจ พรอมทงชวยใหเกดการใหความสนใจไปทการสอนและการฝกอบรม ซงเนนความสมพนธของคน มากขนมากกวาทจะเนนการเพมทกษะดานเทคนคกบคนงานแตละคน 2.3 แนวคดการออกแบบองคการของเอลตน เมโย เมโย กลาววา การออกแบบองคการ ในยคเดมจะใหความส าคญและมงเนนไปทมการออกแบบองคการแบบระบบราชการ โดยกระบวนการ ของการบรหารจะใชเปนเครองมอในการเสรมสรางความมประสทธภาพ และประสทธผลใหกบ องคการ แตในสวนของแนวคดของการจดการเชงมนษยสมพนธจะใหความส าคญและมงเนนทคนงาน

3. การออกแบบองคการสมยใหม ในการออกแบบองคการสมยใหมน จะมลกษณะของโครงสรางองคการทมงเนนถง การตอบสนองตอความไมแนนอนของสภาวะแวดลอมทจะมอทธพลตอลกษณะขององคการ ซงในชวง ค.ศ. 1960 ไดมแนวความคดของนกทฤษฎทมการเปลยนมมมองเกยวกบองคการในรปแบบใหม วาองคการควรถกมองเปนระบบเปด เนองจากในการออกแบบองคการจะปฏเสธหลกการของ ระบบราชการโดยสนเชงในทฤษฎการบรหาร การจดการเชงวทยาศาสตรและการจดการเชงมนษยสมพนธ โดยเหนวาเปนหลกการทมความตายตวและมความเปนสากลจนเกนไป แตในความเปนจรงแลวใน การก าหนดโครงสรางองคการ ผบรหารควรมงเนนทจะศกษาในดานปจจยเชงสถานการณอนเปน สภาวะแวดลอม ซงเปนปจจยทมความสอดคลองกบโครงสรางขององคการมากกวา ส าหรบการออกแบบองคการสมยใหมไดยดการจดการเชงระบบและสถานการณ ซง ใหความยอมรบถงองคการจะเปนระบบทจะตองมความสมพนธกบสภาวะแวดลอมมากขน ทองคการ จ าเปนทจะตองมการปรบตวเมอสภาวะแวดลอมเปลยนแปลงไป นกทฤษฎทไดเสนอแนวทางใน การออกแบบองคการสมยใหมทส าคญ คอ ทอม เบรนสและจ เอม สตอกเกอร, พอล ลอรเลนซและ เจย ดบบลว ลอรซ, จอหน มอรสและโจแอน วดวารด เปนตน ดงน 3.1 แนวคดของทอม เบรนสและจ เอม สตอกเกอร เบรนสและสตอกเกอร ไดแบง โครงสรางองคการเปน 2 รปแบบ คอ แบบเครองจกรกลและแบบสงมชวต โดยแบบเครองจกรกล จะมลกษณะเปนการแบงงานกนท าตามความช านายเฉพาะดาน มการก าหนดวตถประสงคและ แนวทางปฏบตไวชดเจน อ านาจหนาทและความรบผดชอบมลกษณะเปนความสมพนธในแนวดง ตามสายการบงคบบญชาแบบระบบราชการ สวนแบบสงมชวตจะมลกษณะทมสายการบงคบบญชาสน เนนการใหอสระของคนและการท างานรวมกนของกลมตางๆ ซงสามารถท าการตดตอสอสารสราง ความสมพนธในแบบในทกทศทางมากกวาจะเปนไดในแนวดงอยางเดยว

เบรนสและสตอกเกอร กลาววา โครงสรางแบบจกรกลจะมความเหมาะสมกบ สภาวะแวดลอมขององคการทมความคงทมากกวาหรอสภาวะแวดลอมมการเปลยนแปลงนอย ซง การเปลยนแปลงทเกดขนจะสามารถท านายลวงหนาได สวนโครงสรางแบบสงมชวตจะมความ เหมาะสมกบสภาวะแวดลอมขององคการทมลกษณะเปลยนแปลงรวดเรว โดยสภาวะแวดลอมดงกลาว มกจะมลกษณะการแขงขนทรนแรงและเทคโนโลยมการเปลยนแปลงทรวดเรว เปนตน 3.2 แนวคดของพอล ลอรเลนซและเจย ดบบลว ลอรซ ลอรเลนซและลอรซ ไดเสนอ ผลงานวจยในดานความแตกตางทางบทบาทความรสก นกคดของบคลากรระหวางหนวยงานตางๆ ภายในองคการและการก าหนดกลไกการประสานงานระหวางหนวยงานตางๆ โดยศกษาจากบรษท ในอตสาหกรรม 3 ลกษณะ คอ อตสาหกรรมพลาสตก สนคาอปโภค และการขนสงตคอนเทนเนอร ซงมความแตกตางกนในระดบการเปลยนแปลงของสภาวะแวดลอมจากมากไปหานอย ตามล าดบ

ตารางท 9.1 ลกษณะโครงสรางองคการทอยในสภาวะแวดลอมทแตกตางกน องคการ

สภาวะแวดลอม โครงสราง โครงสรางระบบยอย

อตสาหกรรมพลาสตก มการเปลยนแปลงทรวดเรว

แบบมชวต มความแตกตางมากทสด

อตสาหกรรมสนคาอปโภคบรโภค ปานกลาง แบบมชวต มความแตกตางปานกลาง

อตสาหกรรมขนสง คงท เครองจกรกล มความแตกตางนอย จากตารางท 9.1 แสดงลกษณะโครงสรางองคการทอยในสภาวะแวดลอมทแตกตางกน พบวา องคการทมสภาวะแวดลอมทมการเปลยนแปลงทรวดเรว เชน การแขงขนทางธรกจหรอ เทคโนโลยควรจะมโครงสรางองคการแบบมชวต ดงนนโครงสรางองคการในระบบยอยหรอ หนวยงานจะมความแตกตางมากทสด สวนองคการทมสภาวะแวดลอมทมการเปลยนแปลงปานกลาง จะมลกษณะโครงสรางองคการแบบมชวต ซงลกษณะของโครงสรางองคการในระบบยอยจะมความ แตกตางปานกลาง และองคการทมสภาวะแวดลอมทคงทจะมโครงสรางองคการแบบเครองจกรกล และโครงสรางองคการในระบบยอยจะมความแตกตางนอยอกดวย องคการทประสบความส าเรจจากการด าเนนงานจะมระดบของการประสานงานทสงกวา องคการทไมประสบผลส าเรจ โดยเฉพาะองคการทมระดบความแตกตางทางความรสกนกคดสงจะม การก าหนดระดบของการประสานงานในระดบทมากตามดวย เชน การก าหนดกลไกการประสานงาน ของคณะกรรมการหรอทมงานระหวางหนวยงาน นอกจากนในระบบโครงสรางยอยหรอหนวยงานตางๆ ในองคการจะมขอจ ากดทแตกตางกน ดงนนองคการจงตองการโครงสรางองคการทแตกตางกนดวย

3.3 แนวคดของโจแอน วดวารด วดวารดไดท าการศกษาองคการ 3 กลม ตามลกษณะ ของเทคโนโลยทใชในการผลต ไดแก องคการทใชเทคโนโลยการผลตแบบสงผลตทมจ านวนนอย องคการทใชเทคโนโลยการผลตแบบเปนรนทผลตครงละจ านวนมาก และองคการทใชเทคโนโลย การผลตแบบตอเนองทเปนการผลตทมการไหลของวสดในการผลตตอเนองมากทสด ผลจากการศกษา พบวา องคการทใชเทคโนโลยการผลตทมความซบซอนมากขนเทาใด เชน จากเทคโนโลยการผลต ตามใบสงไปส

เทคโนโลยการผลตแบบตอเนอง จ านวนผบรหารและระดบสายการบงคบบญชา ยงตองมจ านวนทเพมขนดวย สวนชวงการบงคบบญชาของผบรหารระดบตนจะมจ านวนทเพมขน เมอมการเปลยนแปลงการใชเทคโนโลยแบบตามใบสง ไปสเทคโนโลยแบบผลตครงละมากๆ ในขณะทชวงการบงคบบญชาของผบรหารระดบตนจะลดลง เมอเปลยนจากการผลตจ านวนมาก ไปสเทคโนโลยการผลตแบบตอเนอง ในขณะทระดบความซบซอนของเทคโนโลยเพมขนจ านวน บคลากรดานเอกสารและธรการจะเพมมากขนกวาเดมเพอชวยแบงเบาภาระแกผบรหาร ผบรหารจ าเปนจะตองท าความเขาใจในการออกแบบงานเพอทจะใชในการท างาน และ เปนเครองมอในการบรหารอยางมประสทธภาพและประสทธผลนอกจากนสภาวะแวดลอมจะมอทธพลตอลกษณะและผลส าเรจขององคการไดดวย ดงน 1. ความไมแนนอนของสภาวะแวดลอมต า จะสงผลใหองคการมการจดตงแผนกงานจ านวนนอย และมโครงสรางองคการแบบจกรกล 2. ความไมแนนอนของสภาวะแวดลอมต าถงปานกลาง องคการจะมแผนกงานมากท าให บทบาทของการรวมตวมความจ าเปนมากในการประสานงานกนระหวางแผนกงาน 3. ความไมแนนอนของสภาวะแวดลอมสงถงปานกลาง โครงสรางองคการจะมรปแบบท ไมคงทแบบมชวต มการกระจายอ านาจและการตดสนใจจะตองมความรวดเรว 4. ความไมแนนอนของสภาวะแวดลอมสง คอ มความซบซอนและไมคงทท าใหยงยากใน การจดการกบสภาวะแวดลอม องคการทอยในสภาวะแวดลอมลกษณะนจะมโครงสรางองคการ ขนาดใหญและมแผนกงานมาก เปนองคการแบบมชวต จากสมมตฐานทวาไมมวธการท างานวธใดดทสด แตมหลายวธการและหลายแนวทางท สามารถน ามาใชในการแกปญหาได โดยยดหลกความสอดคลองกบสภาวะแวดลอมเปนปจจยทม ความส าคญทจะชวยใหองคการสามารถปรบตวเขากบสภาวะแวดลอมไดอยางสอดคลองและเหมาะสม อยางไรกตาม พบวา โครงสรางองคการไมสามารถปรบตวเองไดโดยอตโนมตตามการเปลยนแปลง ของสภาวะแวดลอมทมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลา และการมงเนนใหความส าคญกบสภาวะแวดลอม โดยไมใหความส าคญในสวนของทางเลอกของกลยทธองคการหรอแนวคด และบทบาทของฝายบรหาร ทมตอโครงสรางแบบเดม อาจเปนการแกไขปญหาทขาดความเหมาะสมกได

แนวคดเกยวกบ องคการ ทฤษฎองคการ และการออกแบบองคการ

คดลอกจากขาววจยและบรการ มหาวทยาลยเนชน

องคการ ถอเปนสงทมความเกยวของและมความส าคญตอการด ารงชวตของ มนษยทกคน ไมวาจะในสถานะของสมาชกในองคการหนงๆ หรอในสถานะผซอสนคา หรอรบบรการจากองคการใดๆ ในสงคมการศกษาถงแนวคด ทฤษฎ และการออกแบบ องคการ จงเปนสงส าคญส าหรบบคคลทกคน โดยเฉพาะอยางยงบคคลในระดบบรหาร ซงหากมความร ความเขาใจถงแนวคดและทฤษฎองคการ เชอวาจะสามารถบรหาร และจดการใหองคการ มผลการด าเนนงานตามวตถประสงคทก าหนด ไดอยาง มประสทธภาพ แนวคดและทฤษฎองคการ มผศกษาและใหนยามขององคการไวอยาง หลากหลาย อาทเชน “องคการ คอ การรวมตวของคนตงแตสองคนขนไป เพอด าเนน กจกรรมใดๆ ใหบรรลวตถประสงคทก าหนดไว” (ดร.ทพวรรณ หลอสวรรณรตน) หรอ “สงทมอยในสงคม มการจดตงขนมาอยางมเปาหมาย มการออกแบบระบบโครงสราง และระบบกจกรรมทมการประสานงานกน และมการเชอมโยงสมพนธกบสภาพแวดลอม ภายนอก”(Richard L.Daft) เปนตน ในสวนของทฤษฎองคการ เปนหลกการศกษาถง โครงสราง และการออกแบบองคการ "โดยอธบายวาองคการถกจดตงขนมาไดอยางไร และใหขอเสนอแนะการสรางองคการในลกษณะใด ทจะกอใหเกดประสทธผลแกองคการ เอง” (นตยา เงนประเสรฐศร) และเพอประโยชนตอการศกษาทฤษฎองคการ จงจดแบง - ๒ - ทฤษฎองคการออกเปน ๓ ส านก คอ 1. ส านกทฤษฎองคการสมยดงเดม จะมงเนนโครงสรางองคการทเปนทางการ และการบรรลวตถประสงคเฉพาะทก าหนดไวเปนหลก 2. ส านกทฤษฎองคการเนนมนษยสมพนธ จะมลกษณะตรงขามกบส านกทฤษฎ องคการสมยดงเดมกลาวคอมโครงสรางองคการอยางไมเปนทางการและใหความส าคญ กบความรสกของคนมากขน 3. ส านกระบบและสถานการณจะใหความส าคญกบการพจารณาถงลกษณะของ ระบบตางๆภายในองคการทมความสมพนธกน และสอดคลองกบสภาพแวดลอมของ องคการนนๆ จากทฤษฎองคการของแตละส านกตามขางตน จะพบวา ในการศกษาทฤษฎ องคการใหเกดความเขาใจขนไดนน จ าเปนจะตองท าความเขาใจหรอศกษาพฤตกรรม องคการประกอบดวย เพราะการบรรลผลส าเรจขององคการไดหรอไมนน ขนอยกบคน หรอสมาชกภายในองคการนนๆเปนส าคญ การออกแบบองคการ โดยทวไปองคการจะประกอบดวยองคประกอบ 5 สวน คอ ฝายบรหารระดบสง ฝายบรหารระดบกลาง กลมผปฏบตการ ฝายสนบสนนทางการ บรหาร และฝายสนบสนนทางเทคนค ซงระดบของบทบาทหนาทและความส าคญของ องคประกอบใดๆ ขางตน จะขนอยกบรปแบบขององคการ ทม 5 รปแบบ (มนซเบอรก) คอ องคการแบบโครงสรางอยางงาย องคการแบบเครองจกรกล องคการทางวชาชพ

องคการแบบโครงสรางแยกหนวยงานและองคการแบบเฉพาะกจ ทงนมแนวคดเกยวกบ วธการออกแบบองคการ โดยใชยทธศาสตร 3Rs (ฐตกร พลภทรชวน) คอ การปรบ ความคดความเขาใจ ( Rethinking) การปรบกระบวนการท างาน ( Reengineering) และการปรบโครงสราง (Restructuring) ซงเปนการพฒนาองคการเพอเพมประสทธผล ในการปฏบตงานนอกจากน ในปจจบนผออกแบบองคการควรตระหนกถงลกษณะของ องคการสมยใหม หรอ 5’s Model (รศ.ดร.เสนห จยโต) คอ องคการจวแตแจวคณภาพ (Small) องคการฉลาดทรงภมปญญา ( Smart) องคการยมแยมเปยมน าใจ ( Smile) องคการรวมมอไรความขดแยง ( Smooth) และ องคการท าเรองยากใหงายและเรว (Simplify) ซงจะตองอาศยความรความสามารถของผบรหาร ( Competency) การม วนยและความรบผดชอบตอตนเอง ของพนกงาน ( Self-Control) การมกระบวนการท ดมประสทธภาพ มความนาเชอถอ การมความคดรเรมสรางสรรค ซงลกษณะของ องคการตาม 5’s Model น จะสามารถเพมขดความสามารถใหแกองคการ สความเปน เลศได

ส าหรบการออกแบบสภาพฒนาการเมองจดเนนคอการออกแบบโครงสรางองคการและ การจดระบบการจดการทรพยากรมนษยในภาพกวาง หากพจารณาความสมพนธในทฤษฎองคการ ตามรปท 1 จะเหนความสมพนธระหวางโครงสรางองคการ การออกแบบองคการและวฒนธรรม องคการ ทงน พฒนาการของทฤษฎองคการเปนไปตามล าดบดงน ยคองคการแบบเครองจกร (ค.ศ.1900-1930) ยคมนษยนยม (ค.ศ.1930-1960) ยคส านกระบบเปด (ค.ศ.1960-1970) และส านกมนษยนยมแบบเปด (ค.ศ.1970-ปจจบน) (ทพวรรณ หลอสวรรณรตน, 2548: 136-141)

ความสมพนธในทฤษฎองคการ ระหวางโครงสรางองคการ การออกแบบองคการ และวฒนธรรมองคการ

ทมา: ดดแปลงจาก Jones, Gareth R. 1994. Organization Theory: Text and Cases. Addison-Wesley: 13

กระบวนการจดองคการ (Process of Organizing) ประกอบดวย กระบวนการ 3 ขน ดงน 1. พจารณาแยกประเภทงาน จดกลมงาน และออกแบบงานส าหรบผท างานแตละคน (Identification of Work & Grouping Work) กอนอนผบรหารจะตองพจารณาตรวจสอบแยกประเภทดวา กจการของตนนนมงานอะไรบางทจะตองจดท าเพอใหกจการไดรบผลส าเรจตามวตถประสงค ขนตอมากคอ การจดกลมงานหรอจ าแนกประเภทงานออกเปนประเภท โดยมหลกทวางานทเหมอนกนควรจะรวมอยดวยกน เพอใหเปนไปตามหลกการของการแบงงานกนท า โดยการจดจ าแนกงานตามหนาทแตละชนดออกเปนกลมๆ ตามความถนด และตามความสามารถของผทจะปฏบต 2. ท าค าบรรยายลกษณะงาน (Job Description & Delegation of Authority & Responsibility) ระบขอบเขตของงานและ

มอบหมายงาน พรอมทงก าหนดความรบผดชอบ และใหอ านาจหนาท ซงมรายละเอยด ดงน - ระบใหเหนถงขอบเขตของงานทแบงใหส าหรบแตละคนตามทได plan ไวในขนแรก เพอใหทราบวา งานแตละชนทไดแบงออกแบบไวนนจะเกยวของกบเรองอะไร ชนดไหน มขอบเขตและปรมาณมากนอยแคไหน โดยการระบชอเปนต าแหนงพรอมกบใหรายละเอยดเกยวกบงานชนนนเอาไว - ขนตอมา ผบรหารกจะด าเนนการพจารณามอบหมาย (Delegation) ให แกผท างานในระดบรองลงไป (ส าหรบงานทมอบหมายได) - การมอบหมายงานประกอบดวยการก าหนดความรบผดชอบ (Responsibility) ทชดแจงเกยวกบงานทมอบหมายใหท า พรอมกนนนกมอบหมายอ านาจหนาท (Authority) ให เพอใชส าหรบการท างานตามความรบผดชอบ (Responsibility) ทไดรบมอบหมายใหเสรจสนไปได 3. จดวางความสมพนธ (Establishment of Relationship) การจดวางความสมพนธจะท าใหทราบวา ใครตองรายงานตอใคร เพอใหงานสวนตางๆ ด าเนนไปโดยปราศจากขอขดแยง มการท างานรวมกนอยางเปนระเบยบเพอใหทกฝายรวมมอกนท างานมงไปสจดหมายอนเดยวกน

_____________________________________________________________________________________

บานจอมยทธ : baanjomyut@yahoo.com ศรพร พงศศรโรจน, 2543

การออกแบบองคการ (Organization design) เปนกระบวนการในการก าหนดและปรบเปลยนโครงสรางขององคการ ควรค านงสวนประกอบส าคญ 5ประการ คอ ลกษณะพเศษของงานหรองานเฉพาะดาน 1. การจดแบงงาน (Work specialization) เปนการแบงงานแยกออกไปตามลกษณะงานเฉพาะ ซงเรยกอกอยางหนงวา “Division of labor” (Adam Smith) เปนการจดแบงงานใหสมาชกในองคการเพอปฏบตโดยพจารณาถงความถนด ความรความสามารถเฉพาะบคคล อนกอใหเกดประสทธภาพในการทางาน และสามารถเพมพนประสทธภาพ โดยการฝกอบรมและสงเสรมใหมการปรบปรงวธการทางานใหดขนอกดวย 2. การจดแบงแผนกงาน (Departmentalization) เปนกระบวนการในการจดตงแผนกงานหรอจดกลมงานภายในระบบการบรหาร เพอบรรลเปาหมายขององคการ วธการจดแผนกงานขององคการมดงน :

1.ตามหนาทของกจการ(Enterprise function or Function Departmentalization) การจดแบงกลมตามการผลต การขาย การเงน หรอหนาทเหลานน ซงเปนไปตามปกตของกจการ 2. ตามขอบเขตพนท หรอภมศาสตร (Territory หรอ Geography) การจดแบงกจกรรมใหพนททมอบหมายหรอเขตแดน และมอบหมายใหแกผจดการในแตละภมภาคดแลความรบผดชอบ เชน ผจดการภาคกลาง ภาคเหนอ ภาคใต 3. ตามชนดของลกคา (Customer) การจดกลมโดยยดหลกบนพนฐานตามลกษณะหรอกลมของลกคา เพอสะดวกในการใหบรการ เชน ลกคาหนวยงานราชการ เอกชน 4. ตามอปกรณหรอกระบวนการ (Process or equipment) การจดแบงกลมตามกระบวนการผลตหรอบรการ หรอประเภทของอปกรณใชในการผลต 5. ตามผลตภณฑ (Product) การจดแบงกลมของกจกรรมโดยยดหลกตามผลตภณฑหรอสายการผลต เชน แผนกเครองดม อาหาร เวชภณฑ ฯลฯห

6. โดยจานวนธรรมดา (Simple numbers) พจารณาบคคลททาหนาทเหมอนกนรวมเปนกลมเดยวกนภายใตการชแนะของผจดการ 7. โดยเวลา (Time) การจดกลมของกจกรรมโดยแบงวนออกเปนกะ (Shift) ปกตมกจะใชในระดบลางขององคการ 8. Cross – functional teams เปนการจดการบคคลทมความเชยวชาญเฉพาะดานจากหนวยงานตางๆ กนมา ทางานรวมกน บางครงเรยก hybrid (แบบผสมผสาน) การรวมกนของการแบงแผนกงานตามหนาทและตามผลตภณฑในโครงสรางองคการ

เดยวกน

3. สายการบงคบบญชา (Chain of Command) เปนสายงานของอ านาจหนาท ซงไมสามารถแบงแยกได โดยเรมจากระดบสงขององคการ มายงระดบลางโดยระบการรายงานไวอยางชดเจน ซงตองพจารณาสงตอไปน อ านาจหนาท (Authority) คอ สทธอนชอบธรรมโดยต าแหนงซงบคคลใชอ านาจผานต าแหนงงานอยางสขมรอบคอบ ความรบผดชอบ (Responsibility) เปนภาระกจหรอความคาดหวงทจะกระทา เอกภาพในการบงคบบญชา (Unity of Command) เปนหลกการบรหารยคดงเดมของ Henry Fayol ซงระบวาผใตบงคบบญชาควรมหวหนาเพยงคนเดยวทรบผดชอบโดยตรง อ านาจ (Power) คอ ความสามารถในการทบคคลหรอกลมบคคลมอทธผลตอความเชอถอการกระทาของผอน ประเภทของอ านาจหนาท (Type of Authority) 1. อ านาจหนาทของหนวยงานหลก (Line authority) คอ ความสมพนธ ซงผบงคบบญชาใหควบคมโดยตรงตอผใตบงคบบญชา 2. อ านาจหนาทของหนวยงานรอง (Staff relationship) ประกอบดวยการใหคาแนะนาและคาปรกษา 3. อ านาจหนาท แบงตามหนาท (Functional authority) คอสทธทจะควบคมกระบวนการทไดเลอกสรรแลว การปฏบต นโยบาย หรอเรองอนๆ ในแผนก นอกเหนอไปจากทเปนของบคคลใดบคคลหนง ภาระหนาท (Accountability) เปนปรชญาทางการบรหารทแตละคนยดมนหรอรบผดชอบตอการใชอ านาจหนาทดอยางไร หรอการตงมนอยบนความรบผดชอบในการกระทากจกรรมทมการตดสนใจลวงหนา ความรบผดชอบเกยวของกบ 1) การแบงกจกรรมของงาน ซงนยมใชวธจดงานทเหมอนกนไวดวยกน แตตองระวงการกาวกายความรบผดชอบ และชองวางความรบผดชอบจะเกดขน หากการแบงนนไมชดเจน 2) ระบกจกรรมของงานของผบรหารอยางชดเจน คอ ก าหนดไววาผบรหารสามารถเขาไปมสวนรวมแคไหนกบผบงคบบญชา เพอนรวมงานและลกนองโดยอธบายไวอยางมระบบ โดยก าหนดวามงานอะไรตองกระทา และจะตองมบทบาทอยางไรตอความสมพนธกบกลมทางานในองคการ ทงนกเพอใหผบรหารไดทางานตามความรบผดชอบของตน โดยเฉพาะจะไมกอใหเกดความกาวกายหรอมชองวางของความรบผดชอบเกดขน 3) การมความรบผดชอบ ทกคนทไดรบมอบหมายไมวาจะเปนใครกตามตองรบผดชอบตองานนนๆ ความรบผดชอบจะเปนทางนาไปสความส าเรจ การใชหนวยงานชวยมผลดเชนเดยวกบขอจากด เชน อนตรายจากการประเมนหนวยงานหลกต าไป และขาดความรบผดชอบของหนวยงานชวย นอกจากนยงมความเปนไปไดทหนวยงานชวยใหคาแนะนาทไมสามารถปฏบตได และเปนการทาลายการมผบงคบบญชาเพยงคนเดยว 4. ชวงการควบคม (Span of Control) คอ จานวนของผใตบงคบบญชาทผบรหาร สามารถดแลไดอยางมประสทธภาพและประสทธผล ปจจยทก าหนดชวงการควบคมอยางมประสทธผล - การฝกอบรมผใตบงคบบญชา - การมอบหมายอ านาจหนาทเปนไปอยางชดเจน - แผนงานชดเจน - การใชมาตรฐานตามจดมงหมาย - อตราการเปลยนแปลง - เทคนคการตดตอสอสาร - จานวนของการตดตอสวนบคคลทจาเปน

- ความผนผวนตามระดบขององคการ - อนๆ เชน สมรรถนะของการบรหาร ความสลบซบซอนของงาน และวฒภาวะของผใตบงคบบญชา - ความสมดลของปจจยตามทกลาวมาขางตน ชวงการบรหารอยางกวางจะมผลตอองคการทมจานวนของระดบชนในการบงคบบญชา ไมมากและชวงบรหารอยางแคบ และมผลตอองคการทมระดบในการบงคบบญชาเปนจานวนมาก ไมมจานวนคนทแนนอน ซงผจดการสามารถควบคมไดอยาง

มประสทธผล จานวนคนจะขนอยอยางมากกบปจจยหลายอยางดงกลาวขางตน 5. การมอบหมายงาน (Delegation) คอ กระบวนการของการมอบหมายกจกรรมของงานและอ านาจหนาททเกยวของ ใหคนใดคนหนงโดยเฉพาะในองคการ การกระจายอ านาจ (Decentralization) คอ สถานการณในการมอบหมายกจกรรมของงานและอ านาจหนาทจานวนมากใหแกผใตบงคบบญชา หรอมแนวโนมทจะกระจายอ านาจหนาทของการตดสนใจในโครงสรางทไดจดไว หรอเปนการใหผบรหารระดบรองๆ ลงมา ไดมอ านาจหนาทในการตดสนใจมากขน การรวมอ านาจ (Centralization) คอ สถานการณทกจกรรมของงานและอ านาจหนาทถกมอบหมายไปยงผใตบงคบบญชานอยมาก หรอเปนเรองทไมมการมอบหมายหนาท หรออ านาจหนาทในการตดสนใจอยทผบรหารระดบสงเปนสวนใหญ ไดแก - การรวมอ านาจในการปฏบตงาน เกยวกบสภาพภมศาสตร เชน มสถานทตงโรงงานเพยงแหงเดยว - การรวมอ านาจของแผนกงาน เปนการรวมแผนงานทกจกรรมเฉพาะ - การรวมอ านาจในการบรหาร เปนแนวโนมทจากดการมอบหมายการ ตดสนใจ เชน อ านาจหนาทเพอใหงานนนประสบผลส าเรจ การจดใหมความรบผดชอบตอผลทเกดขน กระบวนการในการมอบหมายอ านาจหนาท รวมถงการก าหนดผลทจะไดรบงานทไดมอบหมาย การมอบหมายอ านาจหนาทเพอใหงานนนประสบผลส าเรจ การจดใหมความรบผดชอบตอผลทเกดขน การมอบหมายงาน (Delegation) เปนศลปะอยางหนงทไดรบอทธพลจากเจตคตสวนบคคล นอกจากนนควรมขอชแนะในทางปฏบต ซงชวยใหผบรหารสามารถเอาชนะการมอบหมายทไมชดเจน การกระจายอ านาจมอทธพลจากปจจยอนๆ ซงทาใหผบรหารควรตระหนกเมอมการก าหนดระดบของการมอบหมายอ านาจหนาท อ านาจหนาทเคยกระจายมากอนอาจนากลบมาใชแบบการรวมอ านาจอกครง ความสมดลเปนกญแจส าคญในการกระจายอ านาจทเหมาะสม

สรป ผบรหารขององคการจะตองใหความตระหนกถงความจ าเปนจะตองใชโครงสรางองคการ เปนเครองมอในการจดการ เพอรองรบการด าเนนงานและการเชอมโยงการใชทรพยากรตางๆ ทมอย อยางจ ากดใหเปนไปตามนโยบายและแผน จงจะสามารถบรรลเปาหมายไดอยางมประสทธภาพ นอกจากนเพอใหองคการเกดความยดหยนในการด าเนนงานและสามารถปรบตวไดตามสภาวะแวดลอม ทเปลยนแปลงตลอดเวลา ดงนนการออกแบบองคการในปจจบนจงมงเนนทโครงสรางขององคการ ทตองมการประสานงานอยางมประสทธภาพ รวมทงการใหขอมลขาวสารสามารถลงไปสบคลากร ขององคการไดอยางรวดเรวและทวถง ส าหรบความหมายของ การออกแบบองคการ (Organizational Design) หมายถง กระบวนการ ในการตดสนใจเลอกโครงสรางขององคการทมความเหมาะสมและสอดคลองกบสภาวะแวดลอมทม การเปลยนแปลงอยอเสมอ เพอใหผบรหารสามารถด าเนนภารกจและบรรลวตถประสงคทตองการ สวนการออกแบบงาน (Job Design) หมายถง การตดสนใจเลอกและน าโครงสรางองคการมาใช ประโยชน เพอใหสอดคลองกบความตองการขององคการทสามารถเอออ านวยใหงานขององคการ บรรลวตถประสงคตามเปาหมายขององคการได สวนปจจยทมผลตอการออกแบบองคการนนประกอบดวยปจจยดานกลยทธ สภาวะแวดลอม เทคโนโลยทตองการ ขนาดขององคการ วงจรชวตขององคการ เปนตน การออกแบบองคการนนไดม การพฒนาอยางตอเนองและสามารถแบงออกไดเปน 3 ยค ไดแก การออกแบบองคการยคเดม การออกแบบองคการยคเดมแนวใหม และการออกแบบองคการสมยใหม การออกแบบงานเปนสงส าคญและจ าเปนทผบรหารจะตองท าการวเคราะหและพจารณา รวมทงท าการตดสนใจอยางเปนระบบเพอท าใหองคการสามารถสรางความเชอมโยง และเกดความ สอดคลองระหวางโครงสรางองคการกบสภาวะแวดลอมไดอยางเหมาะสม ส าหรบกระบวนการ ออกแบบงาน สามารถแบงออกไดเปน 3 ลกษณะ คอ ลกษณะเฉพาะของแตละงาน ลกษณะเฉพาะ ของวธการปฏบตงาน และการรวมแตละงานใหเปนงานเฉพาะของแตละคน การวเคราะหงาน หมายถง กจกรรมพนฐานของการจดการดานทรพยากรมนษย เนองจาก ขอมลสารสนเทศทไดจากการวเคราะหจะเกยวของกบงานแตละงานวามหนาท มภารกจ และ มกจกรรมอะไรบาง เมอวเคราะหงานเสรจกจะจดท ารายงานสรปเพอจะน าขอมลทไดนไปใชใหเกด ประโยชนตอกจกรรมดานการจดการทรพยากรมนษยตอไป นอกจากนหลกการออกแบบงานทดนน จ าเปนตองใหสอดคลองกบการออกแบบภารกจขององคการ ดงนนถาหากภารกจขององคการ เปลยนแปลงไปกจะสงผลใหการออกแบบองคการเปลยนแปลงไปดวย

อางอง

ศรพร พงศศรโรจน (2540, หนา 25),จากวทยานพนธวชาองคการและการจดการ ผศ.ดร.วรพจน บษราคมวด

สโขทยธรรมาธราช (2547, หนา 19),เชอรมาฮอรน (2002, p.282),คก เคอรตส และฮนสาเกอร (2001, p.87),เสนาะ ตเยาว (2543, หนา 174),เสนาะ ตเยาว (2544, หนา 229),จากวทยานพนธวชาองคการและการจดการ ผศ.ดร.วรพจน บษราคมวด

สโขทยธรรมาธราช (2547, หนา 27), (ศรวรรณ เสรรตนและคนอนๆ, 2545, หนา 287)

(ศรวรรณ เสรรตนและคนอนๆ, 2545, หนา 287),จากวทยานพนธวชาองคการและการจดการ ผศ.ดร.วรพจน บษราคมวด

(สโขทยธรรมาธราช, 2547, หนา 9),จากวทยานพนธวชาองคการและการจดการ ผศ.ดร.วรพจน บษราคมวด

ขาววจยและบรการ มหาวทยาลยเนชน

บานจอมยทธ : baanjomyut@yahoo.com ศรพร พงศศรโรจน, 2543 https://www.gotoknow.org/posts/518309 เอกชย เอก ขนฤทธ

จดท าโดย

นางสาวชลธชา ค าตะ รหส 59123466062

นายฉายฉตร ทองเกด รหส 59123466067

นายศาสตราวฒน มนพรหม รหส 59123466080