รายงานฉบับสมบูรณ์ โครงการ “การออกแบบและการพัฒนาแบบจ าลอง ... · บทที่

รายงานฉบบสมบรณ

โครงการ “การออกแบบและการพฒนาแบบจ าลองประเมนความเสยงของเมองในประเทศไทยเพอสนบสนน

การตดสนใจในการบรหารความเสยงและการปรบตวตอการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

(ระยะท 1 การพฒนาแบบจ าลองตนแบบ)” Design and development of risk assessment model for cities in Thailand and decision support system for climate change adaptation: Phase 1 – prototype development and

proof of concept

โดย

หนวยวจยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศและโครงสรางพนฐาน สถาบนวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยมหาวทยาลยเชยงใหม

วนท 7 พฤษภาคม 2556

สญญาเลขท RDG5340042

รายงานฉบบสมบรณ

โครงการ “การออกแบบและการพฒนาแบบจ าลองประเมนความเสยงของเมองในประเทศไทยเพอสนบสนน

การตดสนใจในการบรหารความเสยงและการปรบตวตอการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

(ระยะท 1 การพฒนาแบบจ าลองตนแบบ)” Design and development of risk assessment model for cities in Thailand and decision support system for climate change adaptation: Phase 1 – prototype development and

proof of concept

คณะผวจย

ผชวยศาสตรจารย ดร.ปน เทยงบรณธรรม คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม อาจารย ดร.จฑาทพย เฉลมผล คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม อาจารย ดร. ชาครต โชตอมรศกด อาจารยชยา วรรณภต

คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

นางสาวนภาพร แสนสภา นาวสาววภาอนเรอง นางปองทพย เทยงบรณธรรม นายฉกาจ โชตนอก นางสาวพราวพรรณ อาสาสรรพกจ นายอภชย มยง นายฐตพงศ จระเจรญวงศ

หนวยวจยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศและโครงสรางพนฐาน หนวยวจยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศและโครงสรางพนฐาน หนวยวจยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศและโครงสรางพนฐาน หนวยวจยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศและโครงสรางพนฐาน หนวยวจยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศและโครงสรางพนฐาน หนวยวจยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศและโครงสรางพนฐาน หนวยวจยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศและโครงสรางพนฐาน

สนบสนนโดยส านกงานกองทนสนบสนนงานวจย (สกว.) (ความเหนในรายงานนเปนของผวจย สกว.ไมจ าเปนตองเหนดวยเสมอไป)

การออกแบบและการพฒนาแบบจ าลองประเมนความเสยงของเมองในประเทศไทยเพอสนบสนนการตดสนใจ

ในการบรหารความเสยงและการปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศ (ระยะท 1 การพฒนาแบบจ าลองตนแบบ)

ค ำน ำ

ผลการศกษาเกยวกบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศชใหเหนวาภายในป พ .ศ. 2600 จ านวนวนทมอณหภมสงกวา 35 องศาเซลเซยสเพมมากขนกวา 100 วน ในเกอบทกภมภาคของประเทศไทย โดยเฉพาะพนทในเขตเมอง ซงการเปลยนแปลงของอณหภมสงผลโดยตรงตอการเปลยนแปลงของสภาวะอากาศ ซงอาจจะท าใหเกดเหตการณภยพบตรนแรงขนได แตอยางไรกตามปจจบนงานวจยดานการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศและการปรบตวโดยเฉพาะในเขตเมองไดรบความสนใจคอนขางนอย ดงนนจงจ าเปนอยางยงทจะตองมการเรมตนงานวจยเกยวกบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศและการเตรยมการปรบตว เนองจากมความจ าเปนทจะตองสอสารขอมลดานผลกระทบ ความเสยง ความเสยหายและโอกาสทางเศรษฐกจตอผมอ านาจตดสนใจในระดบทองถนตอไป รายงานเลมนเปนการศกษางานวจยทเกยวของกบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ทงสาเหต ปจจย และผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ และการวเคราะหพนทเสยงภยดานตางๆทเกดขนบอยครงในประเทศไทย ซงประกอบดวย ดนถลม น าทวม ภยแลง และหมอกควน ซงการทราบพนทไดรบผลกระทบ จะน าไปสการศกษาในระดบพนท โดยเนนแนวทางการศกษาความเปราะบางและการปรบตวของเมอง ถารายงานฉบบนมขอบกพรองประการใด ตองขออภยมา ณ โอกาสน

สงหาคม 2556



สารบญ

บทท 1 บทน ำ 1.1 ความเปนมาของโครงการ 1-1 1.2 วตถประสงคของการวจย 1-5 1.3 แนวทางและขนตอนการด าเนนงาน 1-5 1.4 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 1-6 บทท 2 งำนวจยทเกยวของ 2.1 ค าส าคญ 2-1 2.2 กรอบแนวคดในงานวจยทเกยวของกบการจดท าโครงการฯ 2-6 2.3 กรอบแนวคดดานผงเมองกบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ 2-9 2.4 สาเหต ปจจยของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศและความเปราะบางของเมอง 2-19 2.5 ระบบสนบสนนการตดสนใจทางดานการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ (Climate Change

Decision Support System) 2-20

2.6 ผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ 2-22 2.7 แนวทางการวเคราะหการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศเพอประเมนความเสยงและความลอแหลม

ตอการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศของเมองทเลอกเปนกรณศกษา 2-27

2.8 นโยบายเมองทใหความส าคญกบสภาพภมอากาศเปลยนแปลง (Urban Policy on Climate Change)

2-28

2.9 กรอบการวเคราะห เทคนคเครองมอ วธการศกษางานวจย 2-31 บทท 3 กำรวเครำะหพนทเสยงภยดำนตำงๆ 3.1 ลกษณะทางกายภาพของประเทศไทย 3-1 3.2 คาดชนน าฝนทเกยวของกบการวเคราะหพนทเสยงภย 3-6 3.3 การวเคราะหพนทเสยงดนถลม 3-12 3.4 การวเคราะหพนทเสยงน าทวม 3-23 3.5 วเคราะหพนทเสยงภยแลง 3-29 3.6 การวเคราะหพนทเสยงหมอกควน 3-36 3.7 ผลกระทบจากภยพบตตางๆ 3-53 บทท 4 กำรพฒนำแบบจ ำลองตนแบบ 4.1 การเปดรบหรอภาวะคกคามทางภมอากาศ (Exposure) 4-1 4.2 การวเคราะหความออนไหวหรอความไวตอการเกดภย (Sensitivity) 4-6 4.3 ความสามารถในการรบมอกบภยพบต (Coping capacity) 4-8



สำรบญตำรำง

ตาราง 2-1 ผลกระทบจากภมอากาศเปลยนแปลงตอชมชนเมอง 2-16 ตาราง 2-2 ผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศทเปนไปไดตอเมอง 2-24 ตาราง 2-3 ดชนภมอากาศ (Climate indices) ทใชวเคราะหสภาพภมอากาศสดโตงและค าอธบาย

อยางยอ 2-30

ตาราง 3-1 ลมน าหลกและลมน ายอยในประเทศไทย 3-3 ตาราง 3-2 ดชนภมอากาศ (Climate indices) ป (1990 - 2009) 3-6 ตาราง 3-3 ปจจยทใชวเคราะหพนทเสยงดนถลมในการศกษาของ Gyeltshen 3-12 ตาราง 3-4 ปจจยทใชวเคราะหพนทเสยงดนถลมในการศกษาของ ศนยภมภาคเทคโนโลยอวกาศและ

ภมสารสนเทศ ภาคเหนอ 3-13

ตาราง 3-5 ปจจยและเงอนไขในการวเคราะหพนทเสยงดนถลมจากขอมลสภาพภมอากาศป (1990 – 2009)

3-14

ตาราง 3-6 ปจจยทใชวเคราะหพนทเสยงอทกภยในการศกษาของสพชฌาย ธนารณ 3-23 ตาราง 3-7 ปจจยทใชวเคราะหพนทเสยงอทกภยในการศกษาของประสทธ เมฆอรณ 3-24 ตาราง 3-8 ปจจยและเงอนไขในการวเคราะหพนทเสยงน าทวม 3-26 ตาราง 3-9 พนททไดรบผลกระทบจากภยแลง 3-29 ตาราง3-10 เหตการณภยแลงทเกดขนในประเทศไทย ตงแตป พ.ศ. 2510 – 2536 3-30 ตาราง 3-11 ปจจยทใชวเคราะหพนทเสยงภยแลงในการศกษาของวระศกด อดมโชค และ พลศร ชชพ 3-31 ตาราง3-12 ปจจยและเงอนไขในการวเคราะหพนทเสยงภยแลง 3-32 ตาราง3-13 เกณฑดชนคณภาพอากาศส าหรบประเทศไทย 3-40 ตาราง 3-14 สถานตรวจวดคณภาพอากาศทมปรมาณฝนละอองขนาดเลกมากกวา 100 ug/m3 เดอน

มนาคม 2550 - 2556 3-40

ตาราง3-15

สถานตรวจวดคณภาพอากาศทมปรมาณฝนละอองขนาดเลกมากกวา 100 ug/m3 เดอนมกราคม 2550 – 2556

3-45

ตาราง 3-16 สรปพนทเสยงจากภยพบต 3-53 ตาราง 4-1 ความสยงในการเกดภยพบตในประเทศไทย 4-1



สำรบญภำพ

ภาพ 1-1 กรอบการพฒนาเมองทสามารถลดผลกระทบของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ 1-4 ภาพ 1-2 ขนตอนการด าเนนงานของโครงการในสวนแรก (Phase I) 1-6 ภาพ 2-1 องคประกอบของความลอแหลมตามนยาม IPCC 2-4 ภาพ 2-2 การปรบตวไปสสงคมมนคงและทนทานตอความเสยงจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ 2-6 ภาพ 2-3 กรอบการพฒนาเมองทสามารถลดผลกระทบของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ 2-9 ภาพ 2-4 ตวอยาง Climate Change Decision Support System 2-21 ภาพ 2-5 ผลกระทบจากการเปลยนสภาพภมอากาศ 2-23 ภาพ 2-6 โครงสรางกรอบวเคราะห ESC Model ส าหรบการวเคราะหดวยบรบทในปจจบน 2-34 ภาพ 2-7 โครงสรางกรอบวเคราะห ESC Model ส าหรบการวเคราะหดวยบรบทในอนาคต 2-34 ภาพ 2-8 กระบวนการวเคราะหฯ จากบรบทในปจจบนไปสบรบทในอนาคต 2-35 ภาพ 2-9 กรอบการด าเนนงานส าหรบการใชเครองมอในการสนบสนนระบบการตดสนใจบรบท

นโยบาย 2-36

ภาพ 2-10 กรอบนโยบายส าคญในการปรบตวของเมองเขตภมอากาศรอน 2-37 ภาพ 3-1 ปรมาณฝนละอองขนาดเลก (PM10) เดอนกมภาพนธ - พฤษภาคม (2550-2556) 3-39 ภาพ 3-2 ปรมาณฝนละอองขนาดเลก (PM10) เดอนมถนายน – กนยายน (2550-2555) 3-43 ภาพ 3-3 ปรมาณฝนละอองขนาดเลก (PM10) เดอนตลาคม – มกราคม (2550-2555) 3-45 ภาพ 3-4 ปรมาณฝนละอองขนาดเลก (PM10) เดอนมกราคม – ธนวาคม (2550-2556) 3-47 ภาพ 3-5 พนทเสยงภยพบตแตละดาน 3-49 ภาพ 3-6 แนวทางในการวเคราะหแผนทความเสยง 3-50 ภาพ 4-1 ภาพตวอยางปรมาณน าฝนของป 1995 ของ Grid X1 Y2 4-3 ภาพ 4-2 กราฟแสดงปรมาณน าฝนตกสะสมตงแตป 1990-2009 ของ Grid(X3, Y11) 4-3 ภาพ 4-3 แนวทางในการก าหนดระดบของการเกดภยหรอขนาดของความเสยง 4-5 ภาพ 4-4 โอกาสในการเกดระดบเหตการณหรอขนาดของความเสยง 4-5 ภาพ 4-5 การศกษาความออนไหวหรอความไวตอการเกดภย 4-6

ภาพ 4-6 แนวทางการศกษาระดบของความสามารถในการตงรบมอตอภยพบต 4-8 ภาพ 4-7 แนวทางในการวเคราะหความเปราะบางเชงพนท 4-10



สำรบญแผนท

แผนท 3-1 ลกษณะภมประเทศ 3-4 แผนท 3-2 ขอบเขตลมน าหลกและลมน ายอย 3-5 แผนท 3-3 จ านวนเหตการณทมฝนตกสงสดในรอบป (rx1day) ป 1990-2009 3-7 แผนท 3-4 จ านวนเหตการณทฝนตกมากกวา 20 มม. ใน 1 วน (r20mm) ป 1990-2009 3-8 แผนท 3-5 จ านวนเหตการณทมฝนตกสะสม 5 วน มากกวา 200 มม. (rx5day_r200) ป 1990-

2009 3-9

แผนท 3-6 จ านวนเหตการณทฝนไมตกสะสมมากทสดในรอบป (cdd) ป 1990-2009 3-10 แผนท 3-7 จ านวนเหตการณทฝนไมตกตดตอกน 5 วน (cdd_5day) ป 1990-2009 3-11 แผนท 3-8 สถตการเกดดนถลมป 2531 - 2555 3-16 แผนท 3-9 ปจจยทใชวแคราะหพนทเสยงดนถลม ปจจยท 1 ความลาดชน 3-17 แผนท 3-10 ปจจยทใชวแคราะหพนทเสยงดนถลม ปจจยท 2 การระบายน าของดน 3-18 แผนท 3-11 ปจจยทใชวแคราะหพนทเสยงดนถลม ปจจยท 3 จ านวนเหตการณทมฝนตกสงสดในรอบ

ป (precip_rx1day) 3-19

แผนท 3-12 ปจจยทใชวแคราะหพนทเสยงดนถลม ปจจยท 4 จ านวนเหตการณทฝนตกมากกวา 20 มม. ใน 1 วน (precip_r20)

3-20

แผนท 3-13 ปจจยทใชวแคราะหพนทเสยงดนถลม ปจจยท 5 จ านวนเหตการณทมฝนตกสะสม 5 วน มากกวา 200 มม. (precip_rx5day_r200)

3-21

แผนท 3-14 ระดบความเสยงตอการเกดดนถลมในประเทศไทย 3-22 แผนท 3-15 ปจจยทใชวแคราะหพนทเสยงน าทวม (ปจจยดานพนทปาไม) 3-27 แผนท 3-16 ระดบความเสยงตอการเกดน าทวมในประเทศไทย 3-28 แผนท 3-17 ปจจยทใชวแคราะหพนทเสยงภยแลง ปจจยท 1 จ านวนเหตการณทฝนไมตกสะสมมาก

ทสดในรอบป (cdd) 3-33

แผนท 3-18 ปจจยทใชวแคราะหพนทเสยงภยแลง ปจจยท 2 จ านวนเหตการณทฝนไมตกตดตอกน 5 วน (cdd_5days)

3-34

แผนท 3-19 ระดบความเสยงตอการเกดภยแลงในประเทศไทย 3-35 แผนท 3-20 คาเฉลยรายเดอนของฝนละอองขนาดเลก (PM10) เดอนกมภาพนธ - พฤษภาคม (2550-

2556) 3-38

แผนท 3-21 คาเฉลยรายเดอนของฝนละอองขนาดเลก (PM10) เดอนมถนายน – กนยายน (2550 -2555)

3-42

แผนท 3-22 คาเฉลยรายเดอนของฝนละอองขนาดเลก (PM10) เดอนตลาคม – มกราคม (2550 -2556)

3-44

แผนท 3-23 ระดบความเสยงจากภยพบตทกดาน 3-51 แผนท 3-24 ลมน าทไดรบผลกระทบจากภยพบต 3-52



แผนท 3-25 ความหนาแนนประชากร พ.ศ. 2555 3-55 แผนท 3-26 ผลตภณฑจงหวดตอหว ป 2554 3-56

1-1



บทท 1 บทน ำ

1.1 ความเปนมาของโครงการ

ในชวงเพยงไมกปทผานมางานวจยดานการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศโดยเฉพาะในพนทลมนาโขงตอนลางไดรบความสนใจมากขน ส ำหรบประเทศไทย แบบจ ำลองกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศทไดถกพฒนำขนเพอคำดกำรณรปแบบกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศของประเทศไทยได ชใหเหนวำภำยในป พ.ศ. 2600 จ ำนวนวนทมอณหภมสงกวำ 35 องศำเซลเซยส เพมมำกขนกวำ 100 วน ในเกอบทกภมภำคของประเทศ ในขณะทจ ำนวนวนทมอณหภมต ำกวำ 16 องศำเซลเซยส ซงจ ำกดอยในภำคเหนอและตะวนออกเฉยงเหนอตอนบนมนอยกวำ 50 วน และทส ำคญคอควำมเสยงตอกำรเกดน ำทวมและภยแลงในฤดมรสม (อ ำนำจ ชดไธสง และคณะ 2553) ขอมลดงกลำวบงชใหเหนวำผลกระทบสวนใหญตกอยในหวขอกำรเกษตรและและกำรจดกำรทรพยำกรน ำในพนทชนบทเนองจำกไดรบผลกระทบโดยตรงจำกควำมแปรปรวนตอสภำพภมอำกำศและมควำมเปรำะบำงกวำ

จากการวเคราะหผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศในเชงพนทระดบยอย จะพบวาชมชนเมองกมความสาคญไมนอยกวาพนทชนบท เนองจำกมกำรคำดกำรณวำสดสวนของประชำกรเมองจะเพมอกรอยละ 30 ภำยในป พ.ศ. 2575 (UN, 2006) เมองเปนศนยกลำงของเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม พฤตกรรมของคนและอตสำหกรรมในเมองจงเปนตวก ำหนดปรมำณกำรปลอยกำซเรอนกระจก ไมวำจำกกำรคมนำคมหรอกำรใชพลงงำนในเมองมควำมหลำกหลำยขององคประกอบทำงสงคมคอนขำงมำก มประชำกรหนำแนนและเตบโตอยำงรวดเรว และยงมควำมแตกตำงในสถำนะของประชำกรอยำงมำก ซงเหนไดจำกสภำพชมชนแออด หรอสลมทมกตงอยในพนทเสยงตอภยธรรมชำตและกำรระบำดของโรค ควำมเปรำะบำงของเมองนนขนอยกบคณภำพและกำรใหควำมส ำคญในกำรดแลจดกำรโครงสรำงพนฐำนในระยะยำว ดงนนเมองใหญจงเปนตวแปรทส ำคญในเชงกำรบรรเทำปญหำ (mitigation) และปรบตว (adaptation) ตอกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศอยำงชดเจน ปจจบนหลำยเมองไดร เรมโครงกำรลดกำซเรอนกระจกในรปแบบลำงขนบน (Betsill and Bulkeley, 2007; Lowe et al., 2009) แต Hunt and Watkiss (2011) กลำววำงำนวจยดำนกำรปรบตวในระดบเมองไดรบควำมสนใจนอยกวำ และทส ำคญกำรวเครำะหผลกระทบเชงเศรษฐกจในระดบทองถนนนมนอย ดวยควำมส ำคญของเมองและควำมเสยงตอภยพบตทำงสภำพภมอำกำศ เชน คลนควำมรอนในยโรป 2546 เฮอรรเคนแคทรนำ ในนวออรลนส 2548 หรออทกภยในภำคกลำงของประเทศไทย 2554 ท ำใหมควำมจ ำเปนทจะตองสอสำรขอมลดำนผลกระทบ ควำมเสยง ควำมเสยหำยและโอกำสทำงเศรษฐกจตอผมอ ำนำจตดสนใจในระดบทองถน เพอน ำไปสกำรตอบสนองและลงทนในมำตรกำรทคมคำ

ตลอด 15 ปทผานมา มการตพมพงานวจยดานการปรบตวตอการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศในเมองสาคญจากทวทกทวป งำนวจยมควำมหลำกหลำยและครอบคลมในเนอหำดำนกำยภำพและสงคมมำกขน โดยสำมำรถแบงเปนประเภทยอยตำมผลกระทบดงน ก) น ำทวม - ลอนดอน (Holmann et al., 2005)อเลกซำนเดรย (OECD, 2004a,b) มมไบ (Range et al., 2011) ข) พำยและน ำทะเลหนน – สตอกโฮลม (Ekelund, 2007) ฟลอรดำ (Stanton and Acketman, 2007) สงคโปร (Ng and Mendelsohn, 2005) ค) กำรเปลยนแปลงอณหภมตอสขภำพ – ลสบอน (Dessai, 2003)

1-2



ฝรงเศส (Hallegatte et al., 2007) ชคำโก (Ebi and Meehl, 2007) อนเดย (Kovas and Akhtar, 2008) ง) ภยพบตทำงธรรมชำตโดยรวม – มะนลำ เมกซโก ญปน (Wisner, 2003) จ) ผลกระทบทเกดแบบองครวม เชน น ำทวม สขภำพ กำรใชพลงงำน กำรคมนำคม และประเมนควำมเสยหำยทำงเศรษฐกจ – ลอนดอน (Hall et al., 2009; Holman et al. 2005) บอสตน (Kirchen et al., 2008) นวยอรก (Rosenzweig et al., 2007) นอรเวย (O’Brien et al., 2004) โคเปนเฮเกน (Hallegette et al., 2011) งำนวจยเหลำนมควำมแตกตำงอยำงชดเจนในระเบยบวจย โดย Hunt and Watkiss (2011) ส ำรวจและพบวำงำนวจยจำกประเทศพฒนำแลวมวธวจยแบบเชงปรมำณ โดยมกใชแบบจ ำลองสภำพภมอำกำศระดบโลกและภมภำค และกำรวเครำะหผลกระทบในเชงตวเลขเพอเสนอมำตรกำรกำรปรบตว แตงำนในประเทศก ำลงพฒนำมกเปนแบบเชงคณภำพ โดยใชกำรสมภำษณกลมผเกยวของ วเครำะหโครงสรำงสถำบน กำรอภบำลควำมเสยงและประเมนศกยภำพ ทงนงำนวจยส ำหรบสตอลคโฮม ลอนดอน นวยอรก เปนงำนวจยแบบทงเชงปรมำณและคณภำพ มกำรบรณำกำรองคควำมรอยำงสมบรณแบบมำกทสด โดยค ำนงถงผลกระทบและมำตรกำรปรบตวตอทกภำคสวนในเมองทงในเชงกำยภำพและเศรษฐกจสงคม

งานวจยดานการประเมนผลกระทบ ความเสยงและการปรบตวเชงคณภาพสามารถแบงเปน 2 ประเภทยอยตามลกษณะเทคนคเพอใชจาลองอนาคตของผลกระทบเชงกายภาพและเศรษฐกจสงคมของทองถนนนๆ คอ 1) แบบ dynamical downscaling และ 2) แบบ statistical downscaling โดยกำรประเมนผลกระทบแบบ dynamical downscaling ใชแบบจ ำลองคอมพวเตอรในกำรก ำหนด และค ำนวณผลกระทบเชงกำยภำพและเศรษฐกจสงคมในระดบทองถน ยกตวอยำงเชน กำรประเมนควำมเสยงของอทกภยในสหรำชอำณำจกร (Hall et al., 2005) มขนตอนคอ 1) ค ำนวณควำมเสยงของน ำทวมในเชงพนท และควำมเสยหำยในเชงเศรษฐกจสงคมจำก ลกษณะทำงกำยภำพของพนทลมน ำ ควำมถและควำมรนแรงของน ำทวม โอกำสทน ำทะลกก ำแพงกนน ำ ประชำกรและประเภทพนทใชสอย 2) ก ำหนดภำพจ ำลองเหตกำรณเชงภมอำกำศระดบทองถน (regional climate scenario) เพอตรวจสอบวำลกษณะกำรปลอยกำซแบบต ำ กลำง สง (ตำม SRES scenario) มผลตอสภำพภมอำกำศในอนำคตอยำงไร เพอน ำมำซอนทบกบ 3) ภำพเหตกำรณจ ำลองของเศรษฐกจสงคมระดบทองถน เชนลกษณะกำรพฒนำเศรษฐกจแบบทองถนนยม โลกำภวฒน ระบบอภบำลแบบศนยกลำง หรอแบบกระจำย ซงเหลำนจะสมพนธกบประชำกร ผลผลตทำงเศรษฐกจ และกำรเปลยนแปลงกำรใชสอยพนท ผลลพธทไดจำกขอ 2 และ 3 จะเปนตวแปรและตวขบเคลอนแบบจ ำลองขอ 1 เพอสำมำรถค ำนวณหำผลกระทบของน ำทวมในอนำคตตำมภำพเหตกำรณจ ำลองตำงๆ ขอมลทไดจงน ำใสระบบภมสำรสนเทศในขนำด 10x10 กม. ผลลพธสดทำยคอแผนททสำมำรถแสดงพนทเสยงตออทกภย จ ำนวนประชำกรและมลคำของทรพยสนทเสยงลำสด งำนวจยของ Hallegate et al. (2011a) และ Hallegatte et al. (2011b) ไดน ำหลกกำรประเมนผลกระทบทำงเศรษฐกจมำตอยอดจำกแบบจ ำลองประเภท dynamical downscaling ดงทกลำวดำนบนเพอศกษำผลของกำรปลอยกำซเรอนกระจกในระดบโลกตอลกษณะกำรเปลยนแปลงของพำย storm surge และน ำทะเลหนนและลกษณะมำตรกำรกำรปรบตวในเมองโคเปนเฮเกน คณะวจยจงประเมนและเปรยบเทยบควำมเสยหำยทำงเศรษฐกจ (ทำงตรงและทำงออม) จำกกำรท 1) ไมมมำตรกำรปรบตวเลย (ไมมก ำแพงกนคลน) 2) มมำตรกำรกำรปรบตวบำง แตไมสมบรณ และ 3) มมำตรกำรกำรปรบตวทสมบรณ ระดบน ำทะเลทสง 50 ซม. จำกระดบน ำทะเลกลำงน ำควำมเสยหำย 500 ลำนยโรตอป หำกไมมก ำแพงกนคลนเลย แตหำกสรำงก ำแพงทควำมสง 200 ซม. จะลดควำมเสยเหลอเพยง 50 ลำนยโรตอป ดงนนขอมลนจงเปนประโยชนอยำงมำกในกำรปรบปรงหรอเสรมควำมสงของก ำแพงกนคลนทมอยในปจจบนเพอลดควำมเปรำะของชมชนชำยฝง เทคนคเดยวกนนไดใชกบงำนของ Ranger et al., (2011) ส ำหรบควำมเปรำะบำงตออทกภยขนรนแรงในนครมมไบ ประเทศอนเดย

1-3



เทคนคแบบ statistical downscaling หรอ empirical-statistical model เปนกำรหำควำมสมพนธเชงสถตของขอมลอดตและปจจบนเพอพยำกรณผลกระทบระดบทองถนในอนำคตภำยใตแบบจ ำลองกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศ เชนงำนของ Dessai (2002, 2003) และ Gosling et al. (2007, 2009) ไดศกษำผลกระทบของคลนควำมรอนในหลำยเมองในยโรป อเมรกำเหนอและออสเตรเลยโดยหำควำมสมพนธระหวำงจ ำนวนผเสยชวตตอกำรเพมขนของอณหภม เพอหำอณหภมขนต ำสดทน ำไปสกำรเสยชวต และพยำกรณจ ำนวนผเสยชวตในอนำคตภำยใตกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศ ทง 2 งำนวจยพบวำมำตรกำรปรบตว (เชน กำรเตอนภยลวงหนำ กำรใชพดลม รดน ำและเครองปรบอำกำศ และกำรวำงผงเมองใหมลมถำยเท) ชวยใหประชำชนปรบสภำพ (acclimatization) กบอณหภมทคำดวำจะเพมขนประมำณ 2 องศำเซลเซยสในอกหลำยทศวรรษขำงหนำ และทส ำคญจะชวยลดจ ำนวนผเสยชวตลงประมำณครงหนงในเกอบทกเมองทศกษำ

กำรศกษำวจยเชงคณภำพ โดยใชกำรสมภำษณกลมผเกยวของ วเครำะหโครงสรำงสถำบน กำรอภบำลควำมเสยงและประเมนศกยภำพ เชน กำรศกษำของ Tanner และคณะ ในป 2009 ไดสรำงกรอบกำรประเมนกำรปรบตวและควำมเปน ‘resilient city’ ส ำหรบ 10 เมองในทวปเอเชย เชน กรงเทพมหำนคร จตตำกอง โฮจมน ดำนง จำก 5 หวขอ คอ 1) ลกษณะกำรกระจำยอ ำนำจ 2) ควำมโปรงใสในกำรจดกำรเงน 3) กำรตอบสนองและควำมยดหยน 4) กำรมสวนรวม และ 5) ประสบกำรณและกำรไดรบกำรสนบสนน เมองทมศกยภำพในกำรปรบตวคอเมองทหนวยรำชกำรในแตละระดบท ำงำนอยำงมควำมสอดคลองกนและสำมำรถท ำงำนรวมกบองคกรต ำงๆไดเพอจะน ำแนวคดของกำรประเมนควำมเสยงดำนภมอำกำศไปใชกบแนวคดกำรพฒนำ และจะตองพฒนำเพอคนยำกจน (pro-poor development) และมควำมโปรงใสดำนกำรเงนโดยเฉพำะในกำรจดกำรภยพบต น ำและขยะ กรอบกำรวเครำะหดงกลำวมควำมคลำยคลงกบของ Birkman et al. (2010) ซงวเครำะหศกยภำพจำกวสยทศน กำรสอสำรใหขอมล กำรมสวนรวมขององคกรภำยนอก มำตรกำรเชงโครงสรำงและนโยบำย

ในป 2552 เครอขำยเมองในภมภำคเอเชยเพอกำรฟนตวจำกผลกระทบของกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศ (ACCCRN) ไดคดเลอก 10 เมอง จำก 4 ประเทศในทวปเอเชยเพอหำเมองตนแบบของกำรปรบตวตอกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศ ในประเทศไทย จงหวดเชยงรำยและ อ ำเภอหำดใหญไดรบกำรคดเลอก โดยกจกรรมทเกยวของคอกำรลดกำรปลอยกำซเรอนกระจกจำกนำขำว และกำรจดกำรอทกภยตำมล ำดบ (ACCCRN, 2009). Institute for Social and Environment Transition, ISET (2011) แสดงกรอบกำรพฒนำเมองทสำมำรถลดผลกระทบของกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศ (ภำพ 1-1)

1-4



ภำพ 1-1 กรอบกำรพฒนำเมองทสำมำรถลดผลกระทบของกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศ (ISET, 2009)

วรรณกรรมสวนใหญชวาประเทศกาลงพฒนาไมมนโยบายชมชนระดบทองถนเพอรบมอกบความเสยงตอภยพบตจากภมอากาศในระยะยาวทชดเจน และหำกมกอำจไมสอดคลองกบนโยบำยรบมอภยพบตประเภทอนๆ (Satterthwaite et al 2007; Tanner et al 2008) จรงๆแลวเมองไมจ ำเปนตองสรำงนโยบำยกำรปรบตวขนใหม (หรอแยกจำกนโยบำยดำนกำรจดกำรภยพบต) เพยงแตตองจดกำรนโยบำยเดมทมอย (โดยเฉพำะดำนพลงงำน กำรคมนำคม และโครงสรำงพนฐำน) ใหตงอยบนพนฐำนของกำรพฒนำทยงยนเพอลดกำซเรอนกระจกและปรบตวในระยะยำว และนโยบำยกำรปรบตวไมใชเพยงแคกำรปรบทโครงสรำงพนฐำนแตเปนกำรปรบโครงสรำงรฐบำลในแตละระดบและแนวทำงกำรอภบำล Birkman et al. (2010); Hunt and Watkiss (2011); Satterthwaite et al (2007); Tanner et al (2008)

ในประเทศไทยมการศกษาผลกระทบของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศแตมกจากดอย ในภาคการเกษตร (อ ำนำจ ชดไธสง และคณะ 2553; สกว. 2554) เชน Chinvanno et al., (2006) ซงไดใชเทคนคแบบ dynamical downscaling ปจจบนในประเทศไทยยงไมมกำรประเมนผลกระทบในระดบเมองและวเครำะหแบบรอบดำน ซงตรงกบท Hunt and Watkiss (2011) และ Satterthwaite et al (2007) ไดกลำวไวถงกำรท ำวจยดำนกำรปรบตวในประเทศก ำลงพฒนำวำมกเปนกำรเจำะจงผลกระทบทมตอภำคสวนใดภำคสวนหนง และขำดควำมชดเจนในกำรจดล ำดบควำมส ำคญของปญหำในพนท ท ำใหไมสำมำรถเชอมโยงผลกระทบทเกดขนในขนตำงๆ

จำกกำรทบทวนวรรณกรรมและงำนวจยทเกยวของท ำใหพบวำกำรก ำหนดยทธวธ หรอแนวทำงกำรปรบตวและกำรวำงแผนรองรบส ำหรบพนททมควำมออนไหวตอผลกระทบจำกกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศในประเทศไทยเปนสงส ำคญและจ ำเปนอยำงมำกในสถำนกำรณปจจบน จงตองเรงพฒนำแบบจ ำลองในกำรใชงำนอยำงเปนระบบเพอสนบสนนกำรตดสนใจ (Decision Support System) เพอใหสำมำรถบรหำรควำมเสยง และปรบตวตอกำรเปลยนแปลงสภำพ

1-5



ภมอำกำศทเกดขนได ทงนกำรออกแบบกรอบแนวทำงและกระบวนกำรในกำรพฒนำแบบจ ำลองทใชในกำรบรหำรควำมเสยงและกำรปรบตวตอกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศในประเทศไทยในกำรศกษำครงน จงเปนกำรศกษำและรวบรวมขอมลพนฐำนทส ำคญซงจ ำเปนตอกำรพฒนำแบบจ ำลองทใชในกำรวเครำะหควำมเสยงและกำรวำงแผนตงรบปรบตวของพนทตำง ๆ ในประเทศไทยตอไป

1.2 วตถประสงคของการวจย

1.2.1 เพอรวบรวมและทบทวนงำนวจยทเกยวของกบกำรประเมนผลกระทบจำกกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศ และแบบจ ำลองทมอยในปจจบน

1.2.2 เพอพฒนำแบบจ ำลองตนแบบเพอใชทดลองประเมนขดควำมสำมำรถของเมองในกำรตำนรบผลจำกสภำวะอำกำศรนแรง และบงชถงประเดนส ำคญทท ำใหเมองตกอยในภำวะลอแหลมเพอใชสนบสนนกำรตดสนใจในกำรวำงแผนพฒนำเมองใหมควมลอแหลมนอยลง

1.2.3 เพอทดสอบแบบจ ำลอง และประเมนควำมพรอมของขอมลทจ ำเปนตอกำรใชงำนแบบจ ำลอง ประเมนแบบจ ำลองและประเมนสถำนะควำมพรอมของขอมลทมอยและระบชดขอมลทตองศกษำรวบรวมเพมเตม ทจ ำเปนตองใชในกำรสรำง พฒนำและปรบปรงแบบจ ำลองตอไป

1.3 แนวทางและขนตอนการดาเนนงาน

โครงกำรนเปนสวนแรกของกระบวนกำรใหญซงแบงกำรด ำเนนกำรเปน 3 ชวงคอ 1) กำรพฒนำกรอบควำมคด แบบจ ำลอง และเครองมอ 2) กำรทดสอบแบบจ ำลอง และเครองมอ กบเมองตวอยำง 3) ขยำยผลเพอพฒนำขอมลเมองทส ำคญในระดบประเทศ ขนตอนกำรด ำเนนงำนของโครงกำรสวนแรกนประกอบดวย 3 ขนตอนคอ

ขนตอนท 1 คอ รวบรวมขอมลจำกกำรทบทวนวรรณกรรม ศกษำงำนวจยทเกยวของกบ กำรประเมนผลกระทบและกำรวำงแผนเพอกำรปรบตวตอกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศ ประเมนควำมเสยงเชงกำยภำพ ระบบสำรสนเทศภมศำสตรและเศรษฐกจ-สงคมจำกขอมลเชงพนทขอมลจำกระบบสำรสนเทศภมศำสตร และกำรสมภำษณเชงลกจำกผเชยวชำญ

ขนตอนท 2 คอ กำรพฒนำแบบจ ำลองเบองตนทใชในกำรบรหำรควำมเสยง และกำรปรบตวตอกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศในประเทศไทย ทอยบนฐำนของกรอบแนวคดเบองตน โดยแบบจ ำลองนจะบงชถงระดบควำมลอแหลมเปรำะบำงหรอภำวะเสยงทเมองจะตกอยในควำมเดอดรอนจำกผลของสภำพอำกำศรนแรง และ/หรอ สำเหตหรอจดออนของเมองทท ำใหเมองตกอยในภำวะลอแหลมนนๆ

ขนตอนท 3 คอ กำรทดสอบแนวคดของแบบจ ำลอง (proof of concept) และประเมนควำมพรอมของขอมลทจ ำเปนตอกำรใชงำนแบบจ ำลอง โดยใชขอมลและเงอนไขในกำรทดสอบแบบจ ำลอง และขอมลน ำเขำบำงสนกอำจเปนขอมลทสมมตขนเพอประกอบกำร กำรทดสอบแนวคดของแบบจ ำลอง

1-6



ภำพ 1-2 ขนตอนกำรด ำเนนงำนของโครงกำรในสวนแรก (Phase I)

1.4 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

1.4.1 ตนแบบของแบบจ ำลองในกำรประเมนขดควำมสำมำรถของเมองในกำรตำนรบผลจำกสภำวะอำกำศรนแรงทสำมำรถน ำไปพฒนำตอยอดตอไป

1.4.2 ฐำนขอมลงำนวจยทเกยวของกบกำรประเมนผลกระทบจำกกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศและแบบจ ำลองทมอยในปจจบน

1.4.3 กรอบแนวทำง และกระบวนกำรในกำรพฒนำแบบจ ำลองทใชในกำรบรหำรควำมเสยง และกำรปรบตวตอกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศในประเทศไทย เพอพฒนำ ทดสอบและขยำยผลตอ

1.4.4 สถำนะควำมพรอมของขอมลทมอย และรำยกำรชดขอมลทตองศกษำรวบรวมเพมเตม 1.4.5 กำรสรำงเครอขำยควำมรวมมอของหนวยงำนและองคกรตำง ๆ ในกำรเตรยมกำรและเตรยมพรอมขอมลเพอ

สนบสนนกำรบรหำรควำมเสยงในกำรตดสนใจด ำเนนกำรในกจกรรมตำง ๆ ทเกยวของ

2-1



บทท 2

งานวจยทเกยวของ

การประเมนผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ และแบบจ าลองทมอยในปจจบนนนมความส าคญ

อยางยง เนองจากจะชวยใหคณะวจยไดทราบถงแนวคดและหลกการทเกยวของกบการออกแบบและการพฒนาแบบจ าลองประเมนความเสยงของเมองทไดมการศกษาไปแลว ซงมค าส าคญ (Keywords) ทเกยวของ คอ การบรหารความเสยง (Risk management) การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ (Climate change) การปรบตว (Adaptation) และดชนความเปราะบาง (Voluntary Index) ค าส าคญเหลานจะน าไปคนควา ศกษาในงานวจยอนๆ ซงประเดน มมมองทเหมอนหรอแตกตางจะเปนเครองมอในการตอยอดความคด และน ามาปรบปรง พฒนาวธการวจย รวมถงน ามาใชประโยชนในการอางอง สนบสนนทฤษฎ แนวคดทสามารถน ามาประกอบการพจารณาการจดท าโครงการตอไป

2.1 ค ำส ำคญ

1) กำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศ (Climate change) - การเปลยนแปลงเชงสถตอยางมนยยะส าคญ และยนยาวของรปแบบสภาวะอากาศทยาวนานเปนหลาย

ศตวรรษหรอลานๆ ป (ส านกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม, 2554)

- การเปลยนแปลงลกษณะอากาศเฉลย (average weather) ในพนทหนง (ลกษณะอากาศเฉลย หมายความรวมถง ลกษณะทงหมดทเกยวของกบอากาศ เชน อณหภม ฝน ลม เปนตน) ในชวงเวลานาน (ดร.วเชยร เกดสข, 2554)

- การเปลยนแปลงใดๆ ของภมอากาศทเกดจากการกระท าของมนษย ทงทางตรงและทางออม อนท าใหสวนประกอบของบรรยากาศโลกเปลยนแปลงไป นอกเหนอจากการเปลยนแปลงของธรรมชาตในชวงเวลาเดยวกน (ดร .วเชยร เกดสข 2554 อางถง IPCC)

- การปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศ หมายความถง การปรบตวเพอใหสามารถด ารงอย และด าเนนกจกรรมหรอวถชวตตอไปไดภายใตสถานการณทภมอากาศเปลยนแปลงไป ซงอาจหมายถงแนวทางใหมหรอวธการทจะลดภาวะลอแหลมเปราะบางของระบบ หรอภาคสวนตางๆ ตลอดจนสงคมมนษยตอผลกระทบ และผลสบเนองจากการเปลยนแปลงภมอากาศ (IPCC, 2007)

- การเปลยนแปลงซงจะน าไปสการเปลยนแปลงของสภาพทางภมศาสตร ลกษณะทางชวภาพ ระบบเศรษฐกจและสงคม ซงผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศจะมากหรอนอยขนอยกบระดบความรนแรงของสภาพอากาศและทตงของเมอง (Parry et al., 2007)

2-2



2) สภำพภมอำกำศเปลยนแปลงทมลกษณะเปนพลวตร (Dynamics of Climate Change)1 - การแปรเปลยนตลอดเวลา อนเปนปรากฏการณทพบเหนในหลายภมภาคของโลก นนหมายความวา สภาพ

ภมอากาศเปลยนแปลงไดพฒนาสความผนผวนมากขน เพราะผลกระทบของภาวะโลกรอนแผกระจายสทกภาคสวนของระบบนเวศบนโลก นนหมายความวา ผลกระทบจากภาวะโลกรอน อาจท าใหเกดภยแลงและน าทวมอยางรนแรงบนพนทเดยวกน อาจท าใหสงมชวตบางสายพนธเพมจ านวนมากขน แตท าใหบางสายพนธนอยลงหรอถงขนสญพนธอยางถาวร

- Dynamics of Climate Change มผลท าใหการวเคราะหดวยแบบจ าลองทางคณตศาสตร (Mathematic Modeling) คาดการณสภาพภมอากาศเปลยนแปลงไดยากมากขน ขาดความแมนย า และอาจท าใหการก าหนดนโยบายหลายดานผดพลาด อาจประเมนความเสยงต าเกนไป ดงกรณน าทวมใหญในป 2554 จากพายหมนพดผานประเทศไทยมากกวาคาเฉลย ท าใหสถานการณวกฤตเกนกวาคาดคด เมอขาดการเตรยมพรอมและขาดการบรหารจดการทด ความเสยหายจงมากมายมหาศาล

- นยาม Dynamics of Climate Change ยงไมคนเคยในประเทศไทย หนวยงานทเกยวของยงไมใหความส าคญมากนก แตนยามนสามารถอธบายปญหาและความผดพลาดในการบรหารจดการความเสยงภยพบตไดด และตอบค าถามวาท าไมโครงการขนาดใหญดวยงบประมาณมหาศาลจงแกปญหาน าทวมไมไดในหลายพนท แมเพงกอสรางเสรจไมนาน

- Dynamics of Climate Change ถกโยงเขากบนยาม Dynamics of Urbanization หรอความแปรเปลยนของเมองทผนผวน ซงเปนงานทาทายอยางยง ทนกผงเมองตองประยกตสาระความเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศลงในงานวางผงเมอง เพอลดผลกระทบตางๆ โดยเฉพาะภยพบตธรรมชาต

3) ควำมเปรำะบำง (Vulnerability) - ระดบความเสยงของบคคล หรอ กลม หรอ ระบบใดระบบหนงตอสงเราทมผลใหเกดอนตราย(ส านกงาน

นโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม, 2554) - การทระบบไมสามารถรบมอในการทจะแกไขผลกระทบในเชงลบ และความเสยหายอนเปนผลจากการ

เปลยนแปลงหรอความแปรปรวนของภมอากาศ ทงนเปนผลจากความรนแรงของผลกระทบ และความสมฤทธผลของความรบมอ ระดบความเปราะบางสามารถอธบายโดยใชความสมพนธของ 3 ปจจยคอ (ดร.วเชยร เกดสข, 2554)

1) Vulnerability = Risk/Coping capacity ความเปราะบาง= ความเสยง/ความสามารถในการรบมอ

2) Risk = Exposure x Sensitivity ความเสยง = การเปดรบหรอภาวะคกคามทางภมอากาศ x ความออนไหวหรอความไว

3) Vulnerability = (Exposure x Sensitivity) / Coping capacity ความเปราะบาง = (การเปดรบหรอภาวะคกคามทางภมอากาศ x ความออนไหวหรอความไว)/ความสามารถในการรบมอ

- ความเปราะบาง (Vulnerability) นน เปนค าทใชเพออธบายสถานการณในเชงลบทระบบ หรอภาคสวนหนง หรอหนวยสงคมหนงเผชญอย ซงเปนผลกระทบของการเปลยนแปลงกอใหเกดแรงกดดนและกลายเปนความเสยงโดยท

1 ดร.ธงชย โรจนกนนท, เอกสำรประกอบกำรบรรยำย กำรประชมเชงปฏบตกำร “นวตกรรมเมอง” พระนครศรอยธยาวนท 18-20 มกราคม 2555 เอกสำรประกอบกำรบรรยำย “กำรวำงแผนพฒนำเมอง/ชมชน และสงแวดลอมในองคกรปกครองสวนทองถน” มกราคม-มนาคม 2555 เชยงใหม อบลราชธาน กรงเทพมหานคร

2-3



ภาคสวนนนๆ ไมมขดความสามารถเพยงพอทจะด าเนนการเพอใหพนจากสภาวะนน หรอบรหารจดการใหตนเองพนจากความเสยงนนไปได (Adger et al., 2001) ซงในการพจารณาถงความเสยงและความเปราะบางตอผลกระทบของการเปลยนแปลงภมอากาศ หรอภาวะเสยงนนๆ ควรทจะตองมเปาหมายในการท าความเขาใจทชดเจนวา เปนความเสยง หรอความเปราะบางของระบบอะไร หรอของภาคสวนใด หรอของใคร ภายใตแรงกดดนจากปจจยเสยง หรอตวแปรทางภมอากาศใดบาง ตลอดจนพจารณาถงเงอนไขดานเวลาทเกดภาวะของความเสยงและความเปราะบางดงกลาว เพอทจะไดก าหนดยทธศาสตรการปรบตวไดอยางเหมาะสม (ศภกร ชนวรรณโน, 2553)

- ระดบความออนไหวของระบบใดระบบหนงทไมสามารถจดการกบผลกระทบเชงลบทเกดจากการเปลยนแปลง รวมถงความแปรปรวน และสภาวะความรนแรงของลมฟาอากาศ (คณะกรรมการระหวางรฐบาลวาดวยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ (Intergovernmental Panel on Climate Change : IPCC) โดยความลอแหลม (ความเปราะบาง) ภายใตนยามของ IPCC อธบายไดดวยหนาทของตวแปร 3 องคประกอบ คอ

1) การสมผสกบปจจยคกคาม (Exposure) ซงเกยวของกบลกษณะทางธรรมชาต และสภาวะทระบบก าลงประสบ หรอสมผสกบภยคกคาม โดยขนอยกบความถ ระยะเวลา ขอบเขตความรนแรง และพฤตกรรมของปจจยอนตราย หรอเหตการณทระบบก าลงสมผสหรอไดรบผลกระทบ ภายใตบรบทของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ภยอนตราย หมายถง เหตการณทางกายภาพทเกดจากความแปรปรวนและการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ เชน ภยแลง อทกภย พายและเหตการณฝนตกหนก ทงน ผลลพธของภยพบตดงกลาว ปรากฏในรปการสญเสยชวต ผทไดรบผลกระทบ การสญเสยดานเศรษฐกจ

2) ความออนไหว (Sensitivity) ซงอธบายถงระดบผลกระทบทงในเชงบวกและลบทระบบไดรบสมผสกบปจจยอนตราย โดยความออนไหวของระบบถกก าหนดดวยคณสมบตและสถานภาพของระบบเปนหลก

3) ความสามารถในการตงรบและปรบตวของระบบ (Adaptive capacity) หมายถง ความสามารถของระบบในการตอบสนองและปรบตวตอการเผชญกบปจจยคกคามเพอลดความเสยหาย ในขณะเดยวกน แสวงหาโอกาสและผลประโยชนจากผลกระทบและการเปลยนแปลงดงกลาว รวมทงการตงรบและปรบตวเขากบผลกระทบทอาจเกดขนภายหลง

Vulnerability=f(exposure, sensitivity, adaptive capacity) ในบรบทความเสยง (risk) ความลอแหลมอาจแสดงในรปสมการขางลาง

Vulnerability=risk –adaptation ส าหรบศาสตรทางดานภยพบต ความลอแหลมเปนองคประกอบหนงของความเสยง คอ

Risk=hazard (climate) x vulnerability (exposure) Vulnerability= risk/hazard

2-4



ภาพ 2-1 องคประกอบของความลอแหลมตามนยาม IPCC ทมา : IPCC (2007) 4) กำรปรบตว (Adaptation) - การด าเนนการใดๆ เพมเตมจากทมอยเพอลดความเปราะบางของทงระบบหรอภาคสวน ซงอาจจะเปน

“การเพมขดความสามารถในการตงรบ” ตอความเสยหายและผลกระทบทเกดขนจากความแปรปรวนในระยะสน และ/หรอ จากการเปลยนแปลงตอเนองในระยะยาว เชน การประกนภย การชดเชย และการฟนฟความสญเสยทเกดขน (ศนยประสานงานและพฒนางานวจยดานโลกรอนและการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ, 2554)

- การด าเนนการเพอรบมอกบผลกระทบจากปญหาโลกรอน (สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม, 2554)

- ความสามารถของระบบในการตอบสนองและปรบตวตอการเผชญกบปจจยคกคามเพอลดความเสยหาย ในขณะเดยวกน แสวงหาโอกาสและผลประโยชนจากผลกระทบ และการเปลยนแปลงดงกลาว รวมทงการตงรบและปรบตวเขากบผลกระทบทอาจเกดขนภายหลง

- การปรบตวในบรบททางเศรษฐศาสตร มาโนช โพธาภารณ อางถง Fourth assessment report of IPCC (IPCC 4AR) วาเปนกระบวนการทซบซอน มหลายปจจยทเขามาเกยวของ ตวอยางเชนมาตรการปรบตวถกจ าแนกตาม timing (anticipatory v reactive) scope (local v regional, short term v long term) purposefulness (autonomous v planned) & adaptive agent (natural systems v humans, individual v collective, private v public)แมมการปรบตวในอดต แตอาจไมทวถง หรอเปนการปรบตวใหมพนจาก range of historical experience (เชน อณหภมและระดบน าทะเล ทจะเพมสงขน ความเขมขนและการเกดทบอยครงขนของ weather extremes เชน ภยแลง heat waves น าทวมและพาย)

5) กำรบรหำรควำมเสยง (Risk management) - โอกาส หรอความนาจะเปนทระบบจะไดรบผลกระทบ อนเปนผลรวมของความถหรอความนาจะเปนของ

เหตการณทเกดขน รวมกบผลทเกดตามมา โดยความเสยงอนเกดจากสภาพความแปรปรวนของภมอากาศ ขนกบโอกาสในการเปดรบ (exposure) ของระบบสงคม นเวศ หรอภาคสวนนนๆ ซงหมายความวา หากระบบทเปดรบ (exposure unit) มความออนไหว (sensitivity) มาก กจะท าใหมโอกาสหรอความเสยงทจะไดรบผลกระทบในเชงลบมากขนไปดวย

- การก าหนดแนวทางและกระบวนการในการบงช วเคราะห ประเมนจดการ ตดตาม และสอสารความเสยงทเกยวของกบกจกรรม หนวยงาน หรอกระบวนการด าเนนงานขององคกร เพอชวยใหองคกรลดการสญเสยนอยทสดและเพม

2-5



โอกาสใหแกธรกจมากทสด การบรหารความเสยงยงหมายถง การประกอบกนอยางลงตวของวฒนธรรมองคกร กระบวนการและโครงสรางองคกร ซงมผลโดยตรงตอประสทธภาพการบรหารและผลไดผลเสยของธรกจ

- ความเสยง (Risk) คอเหตการณหรอการกระท าใด ๆ ความผดพลาด ความเสยหาย การรวไหล ความสญเปลา หรอเหตการณทไมพงประสงค ทอาจเกดขนภายใตสถานการณทไมแนนอน ซงหากเกดขนจะมผลในทางลบ ตอการบรรลวตถประสงคหรอเปาหมายขององคกร ความเสยง จ าแนกไดเปน ลกษณะ ดงน

Strategic Risk: ความเสยงทเกยวของในระดบเหตการณ Operational Risk: ความเสยงทเกยวของในระดบปฏบตการ Financial Risk: ความเสยงทเกยวของกบดานการเงน Hazard Risk: ความเสยงทเกยวของในดานความปลอดภยจากอนตรายตอชวตและทรพยสน

- ปจจยเสยง (Risk Factor) คอ ตนเหตหรอสาเหตทมาของความเสยง ทจะท าใหไมบรรลวตถประสงคทก าหนดไว โดยระบไดวาเหตการณทจะเกดขนนนจะเกดขนเมอใด เกดขนไดอยางไรและท าไมตองเกดขน สวนการบรหารความเสยง (Risk Management) คอ กระบวนการทใชในการบรหารปจจย และควบคมกจกรรม กระบวนการการด าเนนงานตาง ๆ โดยลดมลเหตแตละโอกาสทจะเกดความเสยหายเพอใหระดบของความเสยหายทจะเกดขนในอนาคตอยในระดบทองคการสามารถยอมรบได ประเมนได ควบคมและตรวจสอบไดอยางมระบบ โดยค านงถงการบรรลเปาหมายขององคการเปนส าคญ (นรภย จนทรสวสด, 2551)

6) ควำมมนคงและทนทำนตอควำมเสยงจำกกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศ (Climate Resilience) - ความสามารถของชมชน ในการรบมอ และตานทานตอผลกระทบจากภยพบตตางๆ รวมไปถงความสามารถ

ในการรกษาและฟนฟโครงสรางพนฐานจากผลกระทบของการเปลยนแปลงสภาพอากาศ (UNISDR as cited in Ambrose et al., 2009)

- การปรบกระบวนคดของผวางนโยบาย นกวางแผนและการปรบวธการวางแผนในกรอบเวลาทไมคนเคย กรอบเวลาทยาวนานในอนาคตในบรบทของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ และการขยายบรบทของการปรบตวตอการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ การสรางขดความสามารถใหสงคมและชมชนเพอรบมอกบความเสยงจากสภาพอากาศแปรปรวน รวมถงการจดตงหรอมอบหมายใหหนวยงานทเกยวของประสานงาน และรวมประเดนการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศลงในยทธศาสตรรายภาคสวน หรอยทธศาสตรการพฒนาพนท (ศภกร ชนวรรโณ, 2556)

2-6



ภาพ 2-2 การปรบตวไปสสงคมมนคงและทนทานตอความเสยงจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

ทมา : ศภกร ชนวรรโณ (2556)

- การตงรบหรอการเตรยมพรอมรบมอกบภยพบตเมอง (Urban Disaster Resilience) คอความสามารถในการรองรบ (absorb) ภยพบตอนตราย และหมายถงความสามารถในการเรยนร เตรยมตนเองรบภยรปแบบตางๆ ทงอทกภย ภยแลงและภยรายแรงอนๆทอาจไมคาดคด (shock) อยางเปนระบบ โดยการวางแผนตงรบประกอบดวยสาระส าคญ 4 ดานไดแก ระบบของเมอง (Urban Systems) ผปฏบต (Agents) องคกร ( Institutions) และการเกดภย (Exposures) (ดร.ธงชย โรจนกนนท, 2555) 2.2 กรอบแนวคดในงำนวจยทเกยวของกบกำรจดท ำโครงกำรฯ

กำรศกษำแนวคดตำงๆ ในกำรจดท ำงำนวจยทเกยวของกบกรอบแนวคดกำรจดท ำโครงกำรน จะเปนประโยชนตอกำรน ำไปประยกตใช หำแนวทำง กระบวนการทสามารถน าไปตอยอด และเปนตวอยางในวธการจดการรบมอกบการเปลยนแปลงสภาพอากาศ อปสรรคในการศกษาวจย การหาตวแปร หรอปจจยตางๆ ทเปนตนเหตของปญหา

กำรศกษำดำนกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศในระดบโลกเกดขนรำว 30 ปทแลว และไดรบกำรพฒนำอยำงตอเนอง ปจจบน (IPCC, 2007) รวบรวมการวจยและองคความรเกยวกบ 1) วทยาศาสตรของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ 2) ผลกระทบและการปรบตว และ 3) การลดกาซเรอนกระจก ในการวเคราะหความเสยงตอการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ นกวทยาศาสตรมกใชแบบจ าลองคอมพวเตอรเพอน าเขากบตวแปรทางภมอากาศ และสงคมเพอบงบอกถง

2-7



ผลกระทบทางตรงและทางออมทแตละพนทจะไดรบในอนาคต เชน ผลกระทบจากการทมอณหภมสงขน หรอจากการขาดแคลนฝน ดวยปจจยทองถนทหลากหลายจงเกดแนวคดเรอง “ความลอแหลม/ความเปราะบาง” หรอ Vulnerability (Smit, 2001, Turner et al., 2003 Adger, 2006) โดยความลอแหลมของระบบๆ หนงเปนสงทเกดขนอยางหลกเลยงไมได และอาจมสาเหตทงทางชวกายภาพและทางเศรษฐกจสงคมและการเมอง สวนการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศอาจท าใหความเสยงนนรนแรงขนและคาดการณไดล าบากขน (ศภกร ชนวรรโณ, 2553) ใหนยามของความลอแหลมวาเปน “ค าทใชเพออธบายสถานการณในเชงลบทระบบหรอภาคสวนหนงๆ หรอ หนวยสงคมหนงๆเผชญอยซงเปนผลกระทบของการเปลยนแปลงซงกอใหเกดแรงกดดนและกลายเปนความเสยงโดยทภาคสวนนนๆ ไมมขดความสามารถเพยงพอทจะด าเนนการเพอใหพนจากสภาวะนน หรอบรหารจดการใหตนเองพนจากความเสยงนนไปได” กลาวคอ ความลอแหลมเกดขนจากการทระบบไมสามารถจะรองรบกบความเสยง (risk) ไวไดทงหมด ความเสยงจะน าไปสความลอแหลมทสงหรอต าขนอยกบขดความสามารถของระบบในการรบมอหรอปรบตว (coping capacity หรอ adaptive capacity) นนหมายความวาจรงๆแลว ในแตละทองถนมกระบวนการเรยนรทจะอยรวมกบความแปรปรวน หรอการเปลยนแปลงของเศรษฐกจ สงคมและสงแวดลอมในสถานการณปจจบนอยแลว แตการเผชญกบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศในอนาคตทไมอาจคาดการณไดนนตองการการปรบตว (adaptation) ทมประสทธภาพเพอใหสามารถด ารงวถชวตและด าเนนกจกรรมตอไปภายใตการเปลยนแปลงพรอมกบลดปจจยทจะท าใหระบบลอแหลมดวย ดงนนระบบจงตองมคณลกษณะทยดหยน เพอใหมความทนทานตอการถกรบกวนและสามารถฟนคนสสภาพทพงประสงคอนกอใหเกดภมคมกน (resilience) และการพฒนาอยางยงยน การสรางระบบทมภมคมกนสงจงจ าเปนตองมวสยทศนในการพฒนาทองถนในระยะยาว เพอใหเกดการปฏรปอยางคอยเปนคอยไปและน าระบบไปสสภาพใหมตามเปาหมายทสงคมตองการ (Nelson, Adger and Brown, 2007) ทส าคญ (ISET, 2012) ไดใหความแตกตางระหวางการปรบตวและภมคมกนไววา กรณแรกนนเปนกจกรรมทเกดขนและสนสดลงขนอยกบความลอแหลมของพนท แตการสรางภมคมกนนนเปนกจกรรมทไมมทสนสด เพราะตองการความรวมมอระหวางชมชน องคกรและสถาบนอยางตอเนอง

ในประเทศไทยมกำรศกษำผลกระทบของกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศแตมกจ ำกดอยในภำคกำรเกษตร (อ านาจ ชดไธสง และคณะ 2553; สกว. 2554) เชน (Chinvanno et al., 2006) ซงไดใชเทคนคแบบ dynamical downscaling ในป 2552 เครอขายในภมภาคเอเชยเพอการฟนตวจากผลกระทบของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ (ACCCRN) ไดคดเลอก 10 เมองจาก 4 ประเทศในทวปเอเชยเพอหาเมองตนแบบของการปรบตวตอการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ในประเทศไทย จงหวดเชยงรายและอ าเภอหาดใหญไดรบการคดเลอก โดยกจกรรมทเกยวของคอการลดการปลอยกาซเรอนกระจกจากนาขาว และการจดการอทกภยตามล าดบ (ACCCRN, 2009) อยางไรกตามในประเทศไทยยงไมมการประเมนผลกระทบในระดบเมองและวเคราะหแบบรอบดาน ซงตรงกบท (Hunt and Watkiss, 2011) และ (Satterthwaite et al, 2007) ไดกลาวไวถงการท าวจยดานการปรบตวในประเทศก าลงพฒนาวามกเปนการเจาะจงผลกระทบทมตอภาคสวนใดภาคสวนหนง และขาดความชดเจนในการจดล าดบความส าคญของปญหาในพนท ท าใหไมสามารถเชอมโยงผลกระทบทเกดขนในขนตางๆ

หนวยงาน ACCCRN และ ISET ไดรวมพฒนากรอบการพฒนาเมองทสามารถลดผลกระทบของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ หรอ Urban Resilient Framework ส าหรบเมองในประเทศก าลงพฒนาแถบทวปเอเชย โดยกรอบนแบงเปน 3 สวนดวยกน คอ

1) องคความร 2) การท าความเขาใจความลอแหลม

2-8



3) การเสรมสรางภมคมกน ดานองคความรนน มการเปดโอกาสใหมการบรณาการระหวางองคความรทางวทยาศาสตร (ดานการ

เปลยนแปลงสภาพภมอากาศ) และภมปญญาทองถน โดยมองคกรทองถนเปนตวประสาน ดงนนลกษณะการท างานและกระบวนจงไมใชการบรหารจากบนลงลาง แตเปนจากลางขนบนเพอเปดโอกาสใหคนทองถนมสวนรวมกบกจกรรมและการวางแผน จากนนจงรวมกนระบระบบในเมองทมความเสยงตอผลกระทบของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ รวมไปถงแนวทางลดความลอแหลม นอกจากนนยงตองเพมขดความสามารถใหกบปจเจกบคคลและองคกร รวมทงลดอปสรรคทขดขวางการท างานของสถาบนเพอใหเพมความสามารถในการปรบตว สามารถระบความลอแหลมของเมองได ขนตอนสดทายเปนการจดกลมนโยบายพฒนาและการลดภยพบตทมอยเดม เพอใหสอดคลองกบปญหาทเกดขนในปจจบนและอนาคต ในขนตอนนมงเนนกระบวนการเรยนร การมสวนรวมและตดตามผล กรอบงานชนนไดระบกญแจส าคญ 3 ประการ คอ

1) ระบบ (System) หมายถงโครงสรางพนฐาน ระบบนเวศทชวยสนบสนนการด ารงชวตและเศรษฐกจของมนษย และระบบทมภมคมกน คอระบบทยงสามารถท างานประสานไดแมในยามทมแรงกดดน ซงวดไดจาก ความยดหยน ความเปนอเนกประสงค และความสามารถในการทนทานตอแรงกดดนทจะไมน าไปสวกฤตลมสลาย

2) หนวยงาน (Agency) หนวยงานทมภมคมกนสง หมายถงปจเจกบคคลและองคกรทมความพรอมในการรบมอและปรบตวเขากบสถานการณและแรงกดดนตางๆ โดยขดความสามารถในการปรบตวนน เกดจากกระบวนการเรยนรและประสบการณทสะสม ภมคมกนของหนวยงานวดไดจาก การเตรยมพรอม ความสามารถในการแกปญหาไดด และมการเรยนร

3) สถาบน (Institute) คอขอตกลงหรอกฎเกณฑ เพอลดความไมแนนอนและเออใหสงคมมนษยด าเนนตอไปไดอยางมนคง และคณสมบตทจ าเปนของสถาบน เพอเออใหเกดภมคมกนคอ สทธและการเขาถง อ านาจการตดสนใจ และขอมลทละเอยดถกตอง

2-9



ภาพ 2-3 กรอบการพฒนาเมองทสามารถลดผลกระทบของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ทมา : ISET (2009)

2.3 กรอบแนวคดดำนผงเมองกบกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศ

มำตรกำรดำนผงเมอง เปนมาตรการส าคญในระดบนโยบายทจะครอบคลมการจดการดานเปลยนแปลงสภาพภมอากาศทงเมอง เชอมโยงแนวคดแตละองคกร น ามาแปลงสการจดการระดบพนทหรอการออกขอก าหนดควบคมอาคาร ปรบผงใหสมดลระหวางการรกษาสภาพแวดลอม พนทสเขยว และพนททมกจกรรมสง เปนตน 2มาตรการมากมายถกน าเสนอผานงานวจยและนกวชาการชนน าของโลก มาตรการหนงทถกกลาวถงมากทสดคอมาตรการดานผงเมอง อยางไรกตาม ยงพบปญหาและอปสรรคในทางปฏบต โดยเฉพาะการน าขอมลและผลการวจยซงเปนขอมลทางวทยาศาสตรเขมขน ซงประสบความยงยากในการน ามาประยกตใชในงานผงเมอง แตหลายประเทศไดพยายามปรบใชใหเกดประโยชน ซงเปนสาระทนาสนใจ ส าหรบการประยกตใชในประเทศไทย

1) ควำมเปนมำของกำรตงรบภยพบตเมอง (Urban Disaster Resilience) ชวงกลางศตวรรษท 20 ยคความกาวหนาทางเทคโนโลยและวสดกอสรางทมคณสมบตแขงแรงทนทานมากขน การแกปญหาน าทวมดวยโครงสรางคอนกรตเกดขนมากมาย โดยเฉพาะการกอสรางเขอน เกดขนนบหมนแหงในประเทศสหรฐอเมรกา แตนกวชาการบางกลมสงเกตวา ปญหาน าทวมไมไดลดลง แตกลบทวความรนแรงมากขน ขยายเปนวงกวางมากขนกวาเดม จนเกดค าถามวามาตรการเนนสงกอสรางสามารถแกปญหาน าทวมไดอยางยงยนหรอไม งานวทยานพนธของ Gilbert White ในทศวรรษท 1940 หวขอ Human Adjustment to Flood เนนสาระส าคญดวยแนวความคดวา

2ดร.ธงชย โรจนกนนท. เอกสำรประกอบกำรบรรยำย โครงกำรขบเคลอนยทธศำสตรกลมภำรกจดำนสำธำรณภยและพฒนำเมอง. วนท 25 มถนายน 2559 โรงแรมเอเชย กรงเทพมหานคร และโครงการ GTZ วนท 20 สงหาคา 2553 ทจงหวดขอนแกน

2-10



“ไมวาดวยวธใด มนษยไมมทางชนะธรรมชาต แตมนษยตองปรบตนเองใหเขากบธรรมชาต เรยนรปรบวถชวตและตนเองใหอยไดกบน าทวม” ซงตองใชเวลานานรวมครงศตวรรษจงเกดกระแสยอมรบความคดน ปจจบนแนวความคดน ไดรบการพฒนากาวหนาและปรากฏเปนสวนหนงของมาตรการลดผลกระทบของสภาพภมอากาศเปลยนแปลง ในรปแบบของมาตรการปรบตว (Adaptation) ควบคกบมาตรการบรรเทา (Mitigation) ทองคการสหประชาชาตไดน าเสนอและเผยแพรมานานหลายป และพฒนาอยางตอเนองเปนโครงการตางๆมากมายในหลายประเทศทวโลก

มลนธ Rockefeller Foundation ไดจดพมพหนงสอ Catalyzing Urban Climate Resilience เพอเผยแพรแนวควำมคดตงรบภยพบตเมองจำกสภำพภมอำกำศเปลยนแปลง ส ำหรบโครงกำรควำมชวยเหลอดำนสภำพภมอำกำศเปลยนแปลงในประเทศอนเดย เวยดนำม อนโดนเซย และประเทศไทย ในเดอนกนยำยน พ.ศ 2554 นบเปนเอกสารทางวชาการจากองคกรระหวางประเทศทแสดงเจตนารมณชดเจน แสวงหาแนวทางตงรบภยพบตดวยการเลอกชมชนเมอง 10 เมองในประเทศเหลาน แลกเปลยนความรและประสบการณ โดยเนนปญหาน าทวมและผลกระทบจากสภาพภมอากาศเปลยนแปลง หนงสอเลมน กลาวถงองคประกอบหลก 3 ดาน คอ

1) ความร (Knowledge) หมายถงการน าความรโดยเฉพาะดานวทยาศาสตรมาประยกต และผนวกในงานผงเมองและการบรหารการจดการน าทวม ดวยเหตทสภาพภมอากาศเปลยนแปลงเปนปญหาของโลก และมนษยทกเผาพนธบนโลก การบรณาการความรทงระดบโลก ภมภาคและทองถนจงมความส าคญอยางยง นนหมายถง หลกพนฐานของการวางแผนตงรบภยพบต (Resilience Planning)

2) ความเขาใจเรองความคดตงรบ (Understanding Resilience) ดวยแนวทางการวเคราะห (Analytical Approach) โดยผนวกปจจยตางๆ เชน ความเปราะบาง (Vulnerability) เพอการสรางวธตงรบ (Building Resilience) ซงครอบคลมเรองระบบเมอง (Urban System) องคกร (Institutes) ทผเกยวของตองมสวนรวมในบทบาทหนาท และจกตองมความเขาใจรวมกน

3) กระบวนการ (Process) เพราะตองน าใหหลกวชาและขนตอนรวมถงกระบวนการมาประยกตรวมกน จนถงขนตอนน าไปปฏบต

องคประกอบเหลานมแนวทางคลายกบรฐบาลหลายประเทศในยโรป เชน รฐบาลสหพนธรฐเยอรมนไดเรมจากการปลกกระแสตระหนกร (Awareness) ใหผทเกยวของทกระดบ จากผปฏบตระดบลางถงผบรหารระดบสงใหเขาใจสาระอยางถกตอง และเขาใจผลกระทบของสภาพภมอากาศเปลยนแปลง ซงมลนธ Rockefeller Foundation ไดด าเนนการมานานพอสมควรในหลายประเทศ ปญหาทประสบคลายกนไดแก ประชาชนทวไปไมเขาใจและมองวาสภาพภมอากาศเปลยนแปลงเปนเรองไกลตว จบตองไมได ไมสามารถโยงเขาสปญหาโลกรอนกบเรองน าทวมได

เมอทตงชมชนเมองมความเปราะบางตอภยพบต (Disaster Vulnerability) เชน ตงอยบนทลมต า และมประชากรเขาไปอาศยเพมมากขน ท าใหเกดความเสยงน าทวม (Flood Risk) มากขน การใหความรและความเขาใจเหตเหลาน จงเปนขนตอนแรกทตองด าเนนการ และตองด าเนนการตอเนองตามความร และขอมลดานตางๆทเพมมากขน ตามความกาวหนาของหลกวชาการ ปญหาทมกพบในประเทศก าลงพฒนาสวนมากไดแก สงคมขาดการมองระยะไกล (Sight of Long-Term Trends) ท าใหไมเขาใจผลกระทบรายแรงทจะตามมาในอนาคต จากสภาพภมอากาศเปลยนแปลง ซงมชวงเวลาปรากฏผลกระทบนาน 10-50 ป หรอมากกวา ปญหาและอปสรรคทงหลายเหลาน ท าใหโครงการตงรบภยพบตเมองจากสภาพภมอากาศเปลยนแปลง ไมเลอกเมองขนาดใหญทคนทวไปรจก แตเลอกชมชนเมองขนาดกลาง พอเหมาะกบการด าเนนงาน กรณประเทศไทยมสองเมองไดรบเลอกเขาโครงการคอ หาดใหญและเชยงราย

2-11



มนษยก ำลงเผชญสภำพภมอำกำศทแปรเปลยนตลอดเวลำ (Dynamics of Climate Change) และควำมเปนเมองทสลบซบซอน (Complex Urbanization) ท ำใหกำรคำดกำรณภยพบตเมองขำดควำมแมนย ำ แมประเทศทมงคงร ารวยและมเทคโนโลยกาวหนาอยางสหรฐอเมรกา กยงประสบภยพบตเสยหายหนกจากพายเฮอรเคน ซงท าใหผทเกยวของวตกกงวลเรองผลกระทบภยพบตตอภมภาคยากจนและลาหลง ทจกประสบความเสยหายมากกวา หากไมมการเตรยมความพรอมรบภยพบต ดงไดกลาวถงโครงการในสประเทศเอเชย องคกรอสระในนามของ Institute of Social and Environmental Transition (ISET) มบทบาทในโครงการน ภายใตหวขอ “โครางการเครอขายเมองในเอเชยเพอเตรยมรบสภาพภมอากาศเปลยนแปลง” Asian Cities Climate Change Resilience Network (ACCCRN) โดย Rockefeller Foundation สนบสนนดานการเงน และมสถาบนสงแวดลอมไทยรวมกบองคกรทองถน เปนผประสานงานและจดการประชมทางวชาการในกลมประเทศโครงการ โดยใหความส าคญกบทองถนเพราะเปนผเผชญภยพบตโดยตรง

ยทธศาสตรการเตรยมรบภยพบตครอบคลมสาระหลายรปแบบและหลายดาน จากดรรชนการเตรยมรบภยพบต (Resilience Index) ในรปขององคกร (Institute) ทมการบรหารงานและกระบวนการคดอยางเปนระบบ พรอมรบเหตทไมคาดคดทอาจเกดอยางฉบพลน เพราะหลายองคกรมรปแบบและโครงสรางทไมสามารถตงรบภยพบตได ปญหาทมกพบในกลมเมองขนาดกลางทงสประเทศไดแก การขาดความร และไมมระบบจดเกบขอมลส าคญส าหรบการวเคราะห โดยเฉพาะเพอคาดการณ และเตรยมการปองกน (Predict and Prevent) ควบคกบการวางผงเมอง ดงกรณเมองชายฝงทะเลทจะไดรบผลจากการเพมระดบน าทะเลสงขนในอนาคต นโยบายการพฒนาเมองควรก าหนดแนวการวางผงเมองใหหลกเลยงผลกระทบจากภาวะโลกรอนในอนาคต ถอยรนหางจากพนททจะถกน าทะเลทวมถง เปนการเตรยมพรอมตงรบผลกระทบและลดความเสยงภยทสามารถเลยงไดลวงหนา การวางแผนตงรบ (Resilience Planning) ประกอบดวยสาระส าคญ 4 ดาน ไดแก

1) ระบบของเมอง (Urban Systems) นบตงแตระบบตางๆของเมอง โดยเฉพาะระบบสาธารณปโภคทมกเปราะบาง (Fragile) เชน ระบบถนน ไฟฟา ประปา สอสาร ฯลฯ ทกอสรางไมไดมาตรฐาน ไมแขงแรงจนไมสามารถรบภยพบตทรนแรงมากขนจากสภาพภมอากาศเปลยนแปลง โดยคลมถงการพฒนาระบบ การบรหาร การบ ารงดแลรกษาระบบตางๆใหพรอมใชงานเมอเกดภยรายแรง

2) ผปฏบต (Agents) หรอบคคลตางๆ ทเกยวของ เปนองคประกอบส าคญจากผบรหาร ผน าทกระดบจนถงประชาชนทอาศยอยในพนทภยพบต เพราะเปนผผลกดน และด าเนนการดานตางๆ ใหมขดความสามารถในการตงรบภยพบต บคคลเหลานตองมความรเรองภยพบต ตองเขาใจหลกการตงรบ และตองประสานความรวมมอกนอยางด หากชมชนเมองใดขาดผปฏบต ผรวมด าเนนการ และประสานรวมมอกนแกปญหาสภาพภมอากาศเปลยนแปลง ชมชนนนจะเผชญความเสยงและไดรบความเสยหายมากกวา เมอเปรยบเทยบกบชมชนอนทมการรวมกลมผปฏบตอยางเขมแขง ระดบความเปราะบางจงขนกบลกษณะของผปฏบต มากนอยขนกบความกระตอรอรน ความใสใจและความรบผดชอบในการรวมกนปฏบตงาน

3) องคกร (Institutions) หมายถงรปแบบการบรหารจนถงการจดการตามกรอบอ านาจตามกฎหมาย ทตองน ามาใชเปนเครองมอตามกฎหมาย (Legal Tools) ในเหตทตองอาศยอ านาจบงคบตามกฎหมาย เชน กฎหมายผงเมองเพอควบคมทศทางการเตบโตของเมอง การก าหนดเกณฑตางๆ ใหสงปลกสรางมความคงทนแขงแรงเพยงพอรบภยพบต เปนตน

4) การเกดภย (Exposures) หรอลกษณะการเกดภยพบตตางๆ ทเปนผลกระทบของความแปรปรวนและเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ จากภยแลงถงภยน าทวมในพนทเดยวกน จากวงจรภยแลงทเคยเกดทก 10-

2-12



12 ป ถขนเปนปเวนป และภยอนๆทสามารถเกดพรอมกน จนเปนความเปราะบางและมความเสยงมากขนจนถงระดบวกฤต

จากกรอบความคด (Conceptual Framework) น องคประกอบทงหมดจะถกน ามาวเคราะห เพอวางแผนเตรยมตงรบภยพบตส าหรบชมชนเมองนน เพอใหผบรหาร จนถงประชาชนผอาศยตองรบทราบแนวทางการเตรยมตงรบภยพบตรวมกน นบจากการยอมรบความจรงวา ภยพบตจากสภาพภมอากาศเปลยนแปลงไมสามารถแกไขได แตสามารถบรรเทาความเสยหายได มากหรอนอยขนกบปจจยตางๆขางตน จนถงการพฒนาแนวความคดนตอเนอง เพอปรบยทธศาสตรรบภยพบต ทจะทวความรนแรงและแปรปรวนมากขนในอนาคต

2) กรอบแนวคดดำนผงเมองกบกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศ (Conceptual Framework of Urban Planning and Climate Change)

แนวควำมคดดำนผงเมองและกำรพฒนำเมองปรบเปลยนและพฒนำไปมำกมำยในปจจบน แตกตำงจำกอดตทไมค ำนงถงผลกระทบดำนสงแวดลอมมำกนก หลงจากทนกวทยาศาสตรทวโลกน าเสนอเรองราวของภาวะโลกรอน และผลตอเนองถงความเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ และหลงจากผลกระทบชดเจนและรนแรงมากขน เชน ภยธรรมชาตตางๆ ทสรางความเสยหายแกสงคมมนษยอยางไมเคยปรากฏมากอน ดวยเหตนเอง การผงเมองในประเทศตะวนตกไดปรบแนวความคดดานผงเมอง เพอประยกตงานผงเมองใหเปนมาตรการบรรเทาผลกระทบ ในขณะทประเทศก าลงพฒนาซงสวนใหญยากจน พยายามปรบกระบวนการผงเมองเชนกน แตยงไมประสบความส าเรจเทาทควร ปญหาพนฐานไดแก นกผงเมองสวนใหญขาดทกษะในการน าขอมลดานวทยาศาสตรทเกยวของซงมสาระหลากหลายมาใชในงานผงเมอง

ศนยศกษำและตดตำมภยแผนดนไหว และส ำนกงำนผประสำนงำนควำมเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศเปลยนแปลง ตระหนกถงควำมส ำคญ และพบวำนกผงเมอง และบคลำกรดำนผงเมองในประเทศไทยยงขำดแหลงขอมล และควำมรควำมเขำใจดำนสภำพภมอำกำศเปลยนแปลง เชนเดยวกบประเทศก าลงพฒนาอนๆ ซงเปนประเดนหนงทถกพจารณาวาเปนจดออน และบรรจในแผนแมบทรองรบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศแหงชาต พ.ศ.2553-2562 และเสนอเปนแนวทางแกไขปญหาน โดยระบใหผบรหารและบคลากรทเกยวของในทกองคกร อยางนอยรอยละ 80 ตองมความรและความเขาใจเรองสภาพภมอากาศเปลยนแปลงภายใน 3 ป หรอ กอนป 2556

ในป 2006 หนงสอ Smart Growth and Climate Change ถกตพมพ โดยม Mathias Ruth เปนผเรยบเรยงผลงานของนกวชาการกลมหนง กลำวถงกำรพฒนำเมองอยำงชำญฉลำดเพอรบสภำพภมอำกำศเปลยนแปลง ซงเปนกระแสควำมเคลอนไหวทเนนสำระควำมเปนเมอง แหลงรวมกจกรรมทกอใหเกดปญหำภำวะโลกรอน โดยเชอวาการแกปญหาทตนเหตยอมเปนมาตรการเชงรกทคาดหวงผลไดดทสด

การผงเมองปรากฏเปนเรองส าคญตงแตแรกเรม เมอ Mathias Ruth กลาวในบทน าวา การเปลยนแปลงการใชประโยชนทดนมผลโดยตรงตอระบบคมนาคม อกนยหนงหมายถงการวางผงและการควบคมการใชประโยชนท ดนทด สามารถลดการใชพลงงานในภาคขนสง และลดการปลอยกาซเรอนกระจก ควบคกบการพฒนาและปรบปรงคณภาพชวตในชมชน ตวอยางเชน การพฒนาทางจกรยานใหมตนไมใหญใหรมเงาตลอดและเชอมโยงจากบานพกอาศยสยานตางๆ ในเมอง

ปญหาใหญส าหรบแนวความคดน ไดแก เมองใหญหลายเมองมโครงสรางและระบบตางๆทกอสรางมานาน เชน โครงขายถนนไมเปนระบบและถนนแคบมาก ไมเอออ านวยตอการบรรเทาปญหาโลกรอน การปรบแกผงเมองเปนเรองทาทายและยากล าบากอยางยง นนคองานของนกผงเมองในประเทศไทยทจะตองท างานหนกขนเพ อแกปญหาโลกรอนดวย “มาตรการผงเมอง”

2-13



แนวคดพฒนาการการเตบโตของเมองอยางชาญฉลาด (Development of Urban Smart Growth) มจดเรมตนราวตนทศวรรษท 1970 ในสหรฐอเมรกา ในรปแบบแนวความคดเมองกระชบ (Urban Compact) น าเสนอโดยนกผงเมองและวศวกรคมนาคม เพอลดงบประมาณและคาใชจาย แทนการขยายถนนและเพมผวจราจรส าหรบจ านวนรถยนตทมากขนอยางไมมทสนสด สนเปลองและไมสามารถแกปญหาใดๆของเมองได นอกจากนยงมผน าเสนอแนวความคดคลายกนหลายคน อยางเชน สถาปนกชอ Peter Calthorpe ไดเสนอแนวความคดเรอง Urban Village เพอสนบสนนการพฒนาเมองทใชระบบขนสงมวลชน เนนใหชมชนเมองใชรถจกรยาน และลดการใชรถยนตสวนตว ในขณะทสถาปนกอกคนคอ Andres Duany ย าถงความจ าเปนในการแกกฎหมายควบคมอาคารและกฎหมายผงเมองเพอใชบงคบใหลดการใชรถยนตในเขตเมอง แทนการทรฐบาลยงคงนโยบายขยายถนนออกไปยงชานเมองเพอแกปญหาจราจร พรอมกบท าใหเมองมขนาดใหญมากขนและใชทดนในแนวราบอยางสนเปลอง โดยเฉพาะเชอเพลงส าหรบการเดนทางทไกลมากขนตามขนาดของเมองทขยายออกไป

ทศวรรษตอมา นกวชาการน าเสนอผลงานวจยมากมาย โดยโตแยงทฤษฎและแนวความคดเดม Peter Newman และ Jeff Kenworthy ศกษาตวอยางเมองใหญในหลายประเทศ กลาวถงเมองทมความหนาแนนสง มการใชประโยชนทดนผสมผสานและมระบบขนสงมวลชนทด ตางมสดสวนการใชรถยนตสวนตวนอย เมอเทยบกบเมองทมประชากรหนาแนนนอยและแผกวางไปในแนวราบ มการใชรถยนตสวนตวมากกวา ในขณะทการศกษาอนกลาวเสรมถงพฤตกรรมของสงคมมนษยทพงพอใจการขบรถสวนตวโดยไมค านงถงเรองสงแวดลอมและปญหาโลกรอน ทงนเพอความสะดวกสบายของตนเองเปนล าดบแรกและไมใสใจเรองใดนอกจากประโยชนของตนเอง แนวความคดพฒนาเมองอยางชาญฉลาดแพรหลายในสหรฐอเมรกา ทางยโรปมแนวความคดการพฒนาเมองอยางยงยน โดยสาระส าคญไมตางกนมากนก ทงสองความคดตางกลายเปนวาทกรรมในงานผงเมอง และเปนนยามทดเหมอนขาดไมไดในงานผงเมองในปจจบน

Jan Rotmans กลาววา เมองสมยใหม (Modern Cities) ในปจจบนมลกษณะปรบเปลยนรปและเปลยนแปลงตลอดเวลา (Dynamics and Transformation) ทงขนาด (Size) โครงสราง (Structure) บทบาท (Functions) และหนาท (Roles) หลายเมองมความสมพนธดานเศรษฐกจระดบภาคและระดบโลก (Regional and Global Relationships) ทนกผงเมองตองเขาใจล าดบและขดจ ากดตางๆขององคประกอบเหลาน แนวความคดการพฒนาอยางยงยนจงมใชใหความส าคญแตเพยงเมองนนเทานน แตตองสรางสมดลการพฒนาดานสงคม เศรษฐกจ และสงแวดลอม สมดลเชงพนททงในเมอง และชนบทรอบเมอง และขยายสมดลถงกลมเมองทตองพงพากนและกน กลมเมอง (Cluster of Cities-Network Cities) นเองทกอใหเกดปญหาทมขนาดใหญมหาศาล เมอน าผลกระทบมารวมกน นบตงแตการปลอยกาซเรอนกระจก น าเสย ขยะ จนถงเครอขายอาชญากรรมครอบคลมกลมเมองทมประชากรนบสบลาน กรณกรงเทพมหานครและปรมณฑล ทงนนทบร ปทมธาน สมทรปราการ สมทรสาครและนครปฐม Jan Rotmans วจารณวา การผงเมองในอดตทใหความส าคญการใชประโยชนทดนและองคประกอบทางกายภาพ ไมสามารถตอกรและเผชญปญหาของเมองในปจจบน ทตองพจารณาสาระใหครอบคลมองคประกอบทางเศรษฐกจและสงคม โดยเฉพาะอยางยงเรองสงแวดลอมททวความส าคญมากขน เปนประเดนส าคญทเกยวของโดยตรงกบความเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ และองคประกอบเหลานเปนสวนหนงของการผงเมองในยคปจจบน ทตองบรณาการสาระตางๆเขาดวยกน และใหเกดสมดลระหวางการพฒนาเศรษฐกจสงคมกบสงแวดลอม หรออกนยหนงคอการแสวงหาการพฒนาอยางยงยนดวยมตผงเมอง

กำรวำงระบบคมนำคมในงำนผงเมองเพอบรรลเปำหมำยน ตองออกแบบระบบคมนำคมใหม (Re-design of Transport System) เพอลดผลกระทบจำกจรำจรคบคงและมลภำวะใหมำกทสด ซงจะสามารถลดการปลอยกาซคารบอนไดออกไซดทเปนตนเหตของภาวะโลกรอน เชน การก าหนดทางจกรยานในชมชนถงระบบขนสงมวลชนรปแบบ

2-14



ตางๆเพอลดการใชพลงงาน หลกการเดยวกนนถกน าไปประยกตใชเพอวางระบบสาธารณปโภคใหเกดความประหยดและมประสทธภาพ เชน การใชพลงงาน การวางระบบน าประปาและระบบบ าบดน าเสยจากชมชนเมอง

กำรวำงผงเมองในประเทศไทยและกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศ เอกสำรทำงวชำกำรทเกยวของกบกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศในประเทศไทยมอยไมนอย แตยงเทยบ

ไมไดกบเอกสำรและผลงำนวจยในตำงประเทศ โดยเฉพาะทางยโรป งานวจยเหลานยงด าเนนการอยตอไปและไดรบการสนบสนนอยางดจากรฐบาล อปสรรคหนงทเกยวของกบงานผงเมองทไมแตกตางจากประเทศอนไดแก ขอมลทางวทยาศาสตรจ านวนมากทตองน ามาใชในงานผงเมอง ขณะทนกผงเมองสวนใหญไมมความร และไมไดรบการฝกหดใหท างานกบขอมลทหลากหลายเกยวของกบสาระมากมาย จากหนวยของสงมชวตทงพชและสตวทไดรบผลกระทบจากกจกรรมของมนษย สหนวยของกาซคารบอนไดออกไซดทคา เปนตนตอคนตอป

เดอนกรกฎาคม 2551 Corinne Kisner, น าเสนอขอมลทนาสนใจวา ในป 2550 กรงเทพมหำนครปลอยกำซคำรบอนไดออกไซด 7.1 ตนตอคนตอป มำกกวำคำเฉลยของประเทศประมำณ 3 เทำ มากกวามหานครลอนดอนและโตเกยวทมคาประมาณ 6 ตนตอคนตอป จ าแนกกาซเรอนกระจกทปลอยในกรงเทพมหานครรอยละ 84 มาจากการจราจรทคบคง คมนาคมขนสงและการใชพลงงานประเภทตางๆ ซงเปนโจทยแรกทครบถวนชดเจนส าหรบการวางผงเมองกรงเทพมหานครทจะตองด าเนนการ อยางไรกตาม ขอมลทางวทยาศาสตรจากนกวชาการหลายแขนงยงมความแตกตาง บางครงท าใหยากตอการน าไปใชงาน ขอโตแยงระหวางนกวชาการสงแวดลอมท าใหเกดความสบสน เชน การปลอยกาซเรอนกระจกจากเกษตรกรรม ปศสตว และขยะจากชมชน ในภาพรวมแลว จ าเปนอยางย งทจะตองมการแปลขอมลดานวทยาศาสตรส าหรบใชงาน และเปนหลกอางองทนาเชอถอ

แนวความคดทไดรบการสนบสนนจากนกสงแวดลอมไดแก กำรศกษำจดท ำฐำนขอมลกำรปลอยกำซเรอนกระจกจ ำแนกตำมกำรใชประโยชนทดนและอำคำร ซงจะเปนประโยชนอยำงยงในกำรวำงผงเมอง สามารถทจะก าหนดแนวความคดในการวางผงเมองส าหรบชมชนเมองได ทงนจ าเปนตองจดท าฐานขอมลส าหรบเมองขนาดเลก กลาง และใหญ จ าแนกตามบทบาทหนาทของเมอง เชน เมองทองเทยว เมองอตสาหกรรม และเมองศนยกลางการบรหาร การศกษา การคาและการบรการ อนงนโยบายของรฐบาลไทยก าหนดใหประเทศไทยตองลดการปลอยกาซเรอนกระจก ใหไดรอยละ 25-40 ภายในป 2563 ซงเปนสาระหลกทรฐบาลไดใหสตยาบรรณกบประชาคมโลก ( Intergovernmental Panel on Climate Change : IPCC) ดวยเหตน กรมโยธาธการและผงเมองจ าเปนตองจดท าฐานขอมลการปลอยกาซเรอนกระจกในระดบเมอง เปนฐานขอมลปจจบน โดยอาจเลอกผงเมองรวม อยางนอยแยกตามภาค หรอเมองหลก เมองรอง ตอจากนนในป 2563 ตองศกษาปรมาณการปลอยกาซเรอนกระจกในเมองเหลานอกครง เพอประเมนเปรยบเทยบผลการปฏบตงาน (Monitoring) ส าหรบจดท ารายงานเสนอตอ IPCC ตอไป นนหมายความวา เมองทถกเลอกเหลานน หนวยงานทเกยวของรวมถงกรมฯ ตองมโครงการและแผนปฏบตการพรอมงบประมาณอยางเพยงพอและตอเนอง เปนแผน 5-10 ป เพอลดการปลอยกาซเรอนกระจก ใหบรรลเปาหมายทรฐบาลตงไวในป 2563

3) มำตรกำรดำนผงเมอง เพอรองรบกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศ (Planning Measures for

Climate Change) Urban Planning for Climate Change โดย Edward J. Blakely และ Urban Density and Climate

Change โดย David Dodman เปนเอกสารทางวชาการสองฉบบทนาสนใจ กลาวถงแนวความคดการประยกตมาตรการผง

2-15



เมองเพอบรรเทาปญหาภมอากาศเปลยนแปลง ทงสองไดรวบรวมขอมล และแนวความคดทเกยวของดานผงเมองกบภาวะภมอากาศเปลยนแปลง พรอมทงประมวลปญหาและประสบการณในหลายประเทศทพยายามน าการผงเมองมาใชประโยชน เหตผลหลกทนกวชาการใหความส าคญกบชมชนเมอง เพราะมนษยเปนผกอปญหาผานกจกรรมตางๆในชวตประจ าวน โดยการปลอยกาซคารบอนไดออกไซด เกดปรากฏการณเรอนกระจก โลกมอณหภมสงขน กระทงมผลท าใหภมอากาศเปลยนแปลง และการส ารวจพบวากวารอยละ 75 ของปรมาณกาซคารบอนไดออกไซดทงโลกมาจากชมชนเมองใหญนอยทมมนษยอาศยหนาแนนนนเอง ดงนน เมองและมาตรการดานผงเมองจงไดรบความสนใจและใหความส าคญ เปนมาตรการหลกในการแกและบรรเทาปญหาภมอากาศเปลยนแปลงทคาดหวงไดผลมากทสด3

กำรพฒนำเมองและกำรผงเมองไดรบกำรกลำวถงมำกทสด กระทงก ำหนดนโยบำยของเมองวำดวยสภำพภมอำกำศเปลยนแปลง (Urban Policy on Climate Change) และรฐบาลบางประเทศไดประกาศนโยบายวาจะลดการปลอยกาซเรอนกระจกใหไดอยางนอยรอยละ 25-50 กอนป 2020 หรอ พ.ศ. 2563 ท าใหเกดยทธศาสตรลดโลกรอนดวยมาตรการผงเมองตามมา นยามตามหลกสากลวาดวยลดโลกรอน ม 2 ค าหลก ไดแก มาตรการบรรเทา (Mitigation) และมาตรการปรบตว (Adaptation) ทงสองนยามถกแนะน าและเผยแพรไปยงกลมประเทศสมาชกทวโลก เพอรวมกนลดการปลอยกาซเรอนกระจก และเปนสวนหนงในดานผงเมอง

มำตรกำรบรรเทำเปนนยำมแรกทปรำกฏในยคเรมรณรงคมำตงแตทศวรรษท 1990 หมายถงปฏบตการระยะยาว (Long-Term) เพอก าจด (eliminate) และลดความเสยงภยพบตจากสภาพภมอากาศเปลยนแปลง แตพบวามาตรการนอาจไมทนการณ เมอเทยบกบภยธรรมชาตททวความรนแรงมากขนทวทกภมภาคตลอดปลายศตวรรษท 20

มำตรกำรปรบตวมระยะปฏบตกำรสนกวำ หรอตองปฏบตทนท เพอเรงรดผลใหแกไขปญหำท เรงดวน ไมอำจผอนปรนหรอรอคอยกำรเจรจำตอรอง หรอเพอประสำนประโยชนผมสวนไดสวนเสย เพราะระยะเวลาทผานไปจะเพมความเสยง และสรางความเสยหายมากเกนกวาประมาณการณได มาตรการปรบตวสามารถรวมแกปญหาโลกรอนและสภาพภมอากาศเปลยนแปลงไดดวยตนเอง จากรายงานการศกษา พบวาประเทศทตงอยในแนวใกลเสนศนยสตรมความเสยงทจะไดรบผลกระทบจากสภาพภมอากาศเปลยนแปลงมากกวาประเทศในเขตหนาว ในขณะทประเทศเสยงมากกวากลบด าเนนการนอยกวาเพอเตรยมรบผลกระทบ ทงสองมาตรการถกเรงรดเนองจากการปลอยระยะเวลาใหเนนนานออกไป ภยธรรมชาตตางๆจะรนแรงมากขนและแกไขไดยากล าบาก ความสญเสยและงบประมาณจะเพมมากขนตามไปดวย

เอกสำรบำงฉบบกลำวถงปญหำกำรเตบโตของเมองอยำงไรทศทำง (Urban Sprawl) ซงเปนเปำหมำยหลกทงำนผงเมองตองแกปญหำ เนองจากเปนแหลงก าเนดและตนเหตของการปลอยกาซเรอนกระจกมากทสด นบจากการกระจายตวของชมชนเมองทแผกระจาย ท าใหสนเปลองพลงงานในการเดนทาง สนเปลองในการวางระบบสาธารณปโภคสาธารณปการ และรายแรงทสดคอการใชประโยชนทดนอยางไมคมคา รวมถงการสญเสยพนทเกษตรกรรมอดมสมบรณยานชานเมองและการสญเสยพนทลมน า หรอพนทแกมลง ท าใหเกดน าทวมเมอง เชน กรณน าทวมใหญในประเทศไทยในเดอนตลาคม 2553 นอกจากน David Dodman ไดศกษาและน าเสนอแนวทางการลดปญหาโลกรอนดวยการควบคมความหนาแนนประชากรเมอง Urban Density และควบคมไมใหเกดการพฒนาเมองอยางไรทศทาง (Urban Sprawl) หรอการก ากบควบคมพฒนาเมองดวยมาตรการผงเมองนนเอง โดยมงหมายใหเมองมขนาดทเหมาะสม และสามารถประหยดตลอดจนใชทรพยากรอยางคมคา เชน การพฒนาเมองใหอาคารตางๆ อยในรศมไมหา งกนมากนก สะดวกตอการเดนเทา การเดนทางดวยจกรยานหรอระบบขนสงมวลชน เปนผลโดยตรงตอการลดปรมาณการใชน ามน ตอเนองถงลดการปลอยกาซ

3 ดร.ธงชย โรจนกนนท. เอกสำรประกอบกำรบรรยำย โครงกำรขบเคลอนยทธศำสตรกลมภำรกจดำนสำธำรณภยและพฒนำเมอง. วนท 25 มถนายน 2559 โรงแรมเอเชย กรงเทพมหานคร และโครงการ GTZ วนท 20 สงหาคา 2553 ทจงหวดขอนแกน

2-16



คารบอนไดออกไซดจากกจกรรมตางๆของมนษย ประเดนทถกถกคดและโตเถยงกนมากไดแก เมองแตละเมองควรมความหนาแนนเทาใด เพราะเมองใหญนอยตางมลกษณะและอตราการเตบโตไมเทากน เพอใหเมองมรปแบบทเอออ านวยตอการแกปญหาโลกรอน นกวชาการสวนใหญเหนพองวาจ าเปนตองน าทฤษฏเมองกระชบหรอ Theory of Urban Compact มาประยกตใชกบเมองเหลาน ซงเหมาะสมส าหรบเมองขนาดกลางและขนาดเลกทมอตราการขยายตวปานกลาง ในขณะทยากกวาในการประยกตใชกบเมองขนาดใหญระดบมหานครและเมองทขยายตวรวดเรว

กำรออกแบบเมองใหกระชบนน ตองระมดระวงไมใหมกลมอำคำรคอนกรตขนำดใหญเกำะกลมกนมำกเกนไป เพราะความรอนจากอาคาร ทงจากการสะสมพลงงานความรอนจากดวงอาทตยในเวลากลางวนและความรอนจากเครองปรบอากาศ โดยไมมระบบการหมนเวยนถายเทของลมพดพาความรอนออกจากเมอง จะท าใหเกดปรากฏการณเกาะกลมความรอนในเมอง (Urban Heat Island) ซงเปนปญหาใหญทปรากฏชดในเมอง เชน มหานครในกลมประเทศตะวนตก รวมถงกรงเทพมหานครและเชยงใหม

ในป 2005 Neumann กลำวสรปวำ กำรประยกตทฤษฏเมองกระชบหรอ Theory of Urban Compact โดยล ำพงนน ไมเพยงพอตอกำรบรรเทำปญหำโลกรอน ตอมาในป 2006 Jabareen ไดเสนอแนวความคดการออกแบบและวางผงเมองผนวกเพมจากทฤษฏเมองกระชบ ซงยอมรบวาเปนแนวทางทดทสด โดยเพมสาระการวางผงระบบคมนาคมอยางยงยน การคมเขมความหนาแนนของเมอง นอกจากนนยงเสนอใหเพมสาระหรอบรบท (Context) ดานการผงเมองเชงนเวศ (Urban Ecology) การพฒนาเมองดวยแนวทางตางจากความคดท เคยปฏบตกนมา (Neo-traditional Development) และการพฒนาทพงพาตนเองใหมากทสด รปแบบของความหนาแนน (Density Pattern) เปนอกประเดนหนงทนกวชาการกลมนกลาวถง โดยเฉพาะรปแบบการบรโภคของประชากรเมองกลมตางๆในเมอง เพราะประชากรทมรายไดสงมกไมใหความส าคญการใชทรพยากรอยางคมคา ตวอยางกรณการประหยดพลงงาน และการบรโภคอยางพอควร แมประชากรกลมนมจ านวนไมมากนก แตสามารถกอเหตทมผลกระทบตอปญหาโลกรอนไดมากกวาประชากรกลมอนในเมอง ดงนนการรณรงคใหทกภาคสวนรวมกนแกปญหาจงเปนอกกระบวนการหนงทส าคญ ตวอยางทนาสนใจไดแก การปลกจตส านกเรองสงแวดลอมในโรงเรยน เรมตงแตระดบอนบาล

David Dodman น าเสนอผลกระทบจากภมอากาศเปลยนแปลงตอชมชนเมอง มการจ าแนกเพอใหเกดความเขาใจ โดยสรปในรปของตาราง ดงตาราง 2-1

ตาราง 2-1 ผลกระทบจากภมอากาศเปลยนแปลงตอชมชนเมอง

ควำมเปลยนแปลง (Changes)

ผลกระทบตอมนษยและชมชนเมอง

อณหภมสงขน -ตองการใชพลงงานมากขน (เครองปรบอากาศ+ท าความรอน) -คณภาพอากาศต าลง -เกดปรากฏการณเกาะกลมความรอนในเมอง (Urban Heat Island)

สภาพอากาศ

-เพมความเสยงน าทวม -เพมความเสยงดนถลม -ประชากรชนบทยายถนบานเชาเมอง -ผลกระทบตอหวงโซอาหาร

ระดบน าทะเลสงขน -น าทวมพนทชายฝงทะเล

2-17



-ผลกระทบตอการทองเทยวและเกษตรกรรมชายฝง -การรกของน าเคมสแหลงน าจด

ควำมเปลยนแปลงขนรนแรง (Changes in Extreme)

ฝนตกหนกและพายไตฝน

-น าทวมรนแรงบอยครงมากขน -ภาวะดนถลมเสยงสงมากขน -เศรษฐกจชมชนเสยหาย -อาคาร บานเรอนเสยหาย

ความแหงแลง -ขาดแคลนน า -อาหารขาดแคลนและราคาแพง -ผลกระทบตอการผลตกระแสไฟฟาพลงน า

ทมา: Willbanks T.(2007), Climate Change 2007; Impacts, Adaptation and Vulnerability. Cambridge University Press, Cambridge

กำรประมวลผลกระทบจำกสภำพภมอำกำศเปลยนแปลงทจะกอใหเกดภยธรรมชำตรนแรง โดยเฉพำะตอ

พนทชมชนเมอง กำรประยกตทฤษฏเมองกระชบหรอ Theory of Urban Compact จงตองศกษำอยำงละเอยดรอบคอบ โดยยดหลกและเกณฑการวางผงเมอง พนททมประชากรอาศยหนาแนนควรเปนพนททปลอดภยมากทสด ในขณะทพนททมความเสยงภยพบตสง ควรมประชากรอาศยนอยทสด เพออตราเสยงและความสญเสยจากภยธรรมชาตทกประเภท ส าหรบชมชนเดม ควรทบทวนนโยบายการพฒนาเมอง พนทออนไหวควรปรบปรงระบบสาธารณปโภค เพมประสทธภาพในการรบผลกระทบจากภมอากาศเปลยนแปลง

แมแนวทำงกำรบรรเทำปญหำโลกรอนดวยมำตรกำรผงเปนมำตรเรมแรกทหลำยประเทศเรมด ำเนนกำรมำนำนหลำยป แตนกวชำกำรตำงสำขำไดน ำเสนอมำตรกำรอนประกอบและประยกตปฏบตอยำงจรงจง เชน การลดปรมาณขยะ การประหยดพลงงานรปแบบตางๆ และการสรางแหลงพลงงานใหมทเปนมตรตอสงแวดลอม ดงกรณการผลตกระแสไฟฟาจากกระแสลม และจากแสงอาทตย โดยรฐบาลสนบสนนทงดานวชาการและงบประมาณ

รำยงำนกำรศกษำมำกมำยไดเสนอแนวทำงหลำยประกำร และสรปแนวทำงส ำเรจดวยกำรก ำหนดนโยบำยกำรพฒนำ ผำนมำตรกำรผงเมอง กำรควบคมกำรกอสรำงอำคำรซงแตกตำงจำกวตถประสงคเดม ไมใชเพยงการพจารณาความมนคงแขงแรงเหมอนในอดต แตตองค านงเรองสภาพแวดลอมทเปลยนแปลง เชน การเพมระยะถอยรนอาคาร จากอาคารขางเคยงและจากแหลงน า เพอเพมทโลงส าหรบปลกตนไม ตลอดจนการเพมระยะหางระหวางอาคารในเมองใหญใหมการถายเทระบายความรอนในเมอง

หำกเปรยบเทยบควำมพยำยำมในกำรน ำมำตรกำรผงเมองมำลดและบรรเทำปญหำโลกรอนและสภำพภมอำกำศเปลยนแปลง กลมประเทศในยโรปหลำยประเทศไดด ำเนนกำรอยำงตอเนองมำนำนหลำยป ความกาวหนาสวนหนงมาจากการควบคมการพฒนาเมองอยางจรงจง ประกอบกบอตราการเพมประชากรนอยมาก ตวอยางกรณกรงเบอรลน มประชากรประมาณ 3 ลานคนเศษ อาศยในพนทราว 600 ตารางกโลเมตร ความหนาแนนประชากรเฉลย 12,000 คนตอตารางกโลเมตร แตทวาสามารถรกษาพนทสเขยว ทงสวนสาธารณะขนาดใหญและพนทโลงไดมาก ตามแนวนโยบายเมองสเขยว (Green City) เนนสงแวดลอมธรรมชาตในเมองใหญ

2-18



ดวยเหตทขอบเขตควำมเปนเมองกวำงใหญ และขยำยตวตอเนองอยำงรวดเรว มำตรกำรผงเมองจงมงเนนพนททมควำมออนไหว (Vulnerability) ซงครอบคลมสาระความออนไหวไวหลายดาน จากระบบนเวศธรรมชาต (Natural Ecology) จนถงระบบนเวศเมอง (Urban Ecology) ท าใหเกดนยามทตองผนวกในงานผงเมองมากขน เชน ความหลากหลายทางชวภาพ (Biological Diversity) ซงมาพรอมกบทฤษฏตางๆมากมายทนกผงเมองตองเรยนรเพมขน

สงเหลำนน ำมำซงกำรน ำเสนอมำตรกำรผงเมองเพอลดภำวะโลกรอน และลดผลกระทบจำกสภำพภมอำกำศเปลยนแปลง จากหลกการทกวางขน เชน การเพมพนทสเขยว ทงสวนสาธารณะขนาดใหญถงสวนหยอมในระดบชมชน เพอใหมสดสวนการผลตออกซเจนจากตนไมตอประชากรในเมอง และสดสวนพนทสเขยวมากขนในยานอตสาหกรรมซงอตสาหกรรมบางประเภทเปนแหลงปลอยกาซเรอนกระจกมากกวา สวนใหญมาตรการเขมขนปรากฏในรปการควบคมสดสวนการใชประโยชนพนทอาคาร (Floor Area Ratio-FAR) การก าหนดสดสวนพนทโลง (Open Space Ratio-OSR) และระยะถอยรนอาคารมากขนจากเขตทดนและจากแหลงน าธรรมชาต

การวางผงเมองทกระดบใหมทางจกรยานเปนอกมาตรการหนงทถกเรงรด เพอใหเกดผลในการลดการปลอยกาซเรอนกระจก และวางระบบขนสงมวลชนรปแบบตางๆเพอลดการใชรถยนตสวนตว และมาตรการดานผงเมองอนๆเพอลดการใชพลงงาน ลดการใชทรพยากรทไมจ าเปน ลดการทงขยะ และลดการกอมลพษทกประเภทจากเมอง

สรป การลดภาวะโลกรอนและลดผลกระทบของสภาพภมอากาศเปลยนแปลงดวยมาตรการผงเมอง เปนพฒนาการ

แนวความคดมานานหลายทศวรรษ ถกปรบปรงและผนวกสาระรวมถงขอมลทางวทยาศาสตรทกาวหนามากขน เพอใชเปนเครองมอในการแกไข บรรเทา และลดความเสยงภยพบตจากสภาพภมอากาศเปลยนแปลงทคาดวาจะทวความรนแรงมากขนในอนาคต

เดอนพฤศจกายน 2552 ส านกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ไดน าเสนอแผนแมบทรองรบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศแหงชาต พ.ศ.2553-2562 ก าหนดใหทกหนวยงานพฒนาความเขาใจ และทกษะเจาหนาทฝายปฏบตการ ในการเตรยมความพรอมรบผลกระทบจากความเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ซงมวตถประสงค เพอพฒนาความรความเขาใจดานความเปลยนแปลงสภาพภมอากาศเปลยนแปลงแกบคลากรดานการผงเมอง เพอเสรมแนวความคดและทฤษฏรวมสมยส าหรบประยกตใชในงานผงเมอง และเพอพฒนาทกษะในการบรหารการจดการทเกยวของกบสภาพภมอากาศเปลยนแปลง โดยมเปาหมายใหผบรหารระดบกลาง สถาปนก นกผงเมอง และเจาหนาทวเคราะหดานผงเมอง ทงสวนกลางและสวนภมภาค ในกรมโยธาธการและผงเมอง ซงเปนสวนหนงของแผนงานทส านกงานผประสานงานความเปลยนแปลงสภาพภมอากาศน าเสนอ ควบคกบแผนปฏบตการตางๆตอเนองถงป 2563

อยางไรกตาม ส าหรบประเทศไทยนน แนวความคดลดความเสยงภยจากสภาพภมอากาศเปลยนแปลงดวยมาตรการผงเมองยงเปนเรองใหม แมขาดความพรอมหลายดาน แตเปนหนาททกรมโยธาธการและผงเมองตองปฏบตตามสตยาบรรณทรฐบาลลงนามกบประชาคมโลก โดยมตวชวดและระยะเวลาทก าหนดไวชดเจน ซงจกมสาระทเขมขนมากขนใน

2-19



2.4 สำเหต ปจจยของกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศและควำมเปรำะบำงของเมอง

กำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศเปนเหตกำรณส ำคญ ซงเปนทมำของกำรเกดมหำภยพบตทำงธรรมชำต ท ำใหคนสวนใหญไดหนมำสนใจกบสำเหตทแทจรงของกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศ โดยสวนใหญแลวเกดจากการ

กระท าของมนษย ทมาจากการพฒนาในดานตางๆ ทงดานกายภาพ เศรษฐกจ และสงคม จากการศกษาของ4ศนยการ

วชาการแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย ในโครงการศกษามาตรการทเหมาะสมเพอลดผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ไดแสดงถงปจจยทสงผลใหภาคสวนการพฒนาเกดความเสยง และความลอแหลมเปราะบางตอภมอากาศ 4 ประเดน คอ

1) การพฒนาภาคการเกษตรกรรม (การผลตพชเศรษฐกจ) ประกอบดวย การจดการน าและภยพบต (น าทวม ดนโคลนถลม ขาดแคลนน า) ปจจยทท าใหเกดความเสยง คอ การบกรกท าลายปา (การสญเสยพนทปาไม) การกอสรางอาคาร ฯล และความสามารถในการกกเกบน าจากแหลงน าธรรมชาต

2) การพฒนาชมชนและพนทประเภทเมองธรกจ และสถาบนราชการ ประกอบดวย โรคระบาด ภยพบต (น าทวมและปญหาหมอกควน) ปจจยทท าใหเกดความเสยง คอ จ านวน/ความหนาแนนของประชากรและการขยายตวของเมอง วตถดบประกอบอาหาร การจดการน านอกเขตเมอง การจดการไฟปาและการจดการพนทเกษตรกอนและหลงการเกบเกยวโดยวธเผา (นอกเขตเมอง)

3) การพฒนาเศรษฐกจชายฝงทะเล เชน ภาคการทองเทยว ปจจยทท าใหเกดความเสยง คอ สภาวะฝนตกหนก การสอสารขาวภยพบต รปแบบการพฒนาทกระจกตว และความเสอมโทรมของทรพยากรทองเทยว (ปะการง คณภาพน าทะเล ฯลฯ)

4) การบรหารจดการแหลงทรพยากรธรรมชาต เชน การจดการพนทปาไม (ปญหาไฟปาและหมอกควน) ปจจยทท าใหเกดความเสยง คอ ลกษณะปา/อณหภม และการเผาในพนทเกษตร

Ebru A. Gencer (2007) กลาววา การเพมขนอยางรวดเรวของจ านวนประชากรประกอบกบความรนแรงของมหนตภยธรรมชาตไดท าใหเมองขนาดใหญเกดความเปราะบางยงขน โดยเฉพาะเมอทอยอาศย และโครงสรางพนฐานตางๆ ใชวสดทต ากวามาตรฐาน ความเลอมล าของเศรษฐกจ สงคม จะเพมความออนแอใหกบมหานครในการรบม อกบภยพบต นอกจากนหนาททางภมศาสตรทเกยวกบการเลอกพนทในการตงถนฐาน จะมความส าคญอยางยงตอความเสยงในการเกดภยพบต ซง Ebru A. Gencer ไดท าการศกษาวจยเชงคณภาพ ในเมองอสตนบล ประเทศตรก การวจยเรมจากการศกษาขอมลความเสยง โดยการทบทวน วเคราะหประวตศาสตรทผานมาของเมอง โดยการตรวจสอบกฎหมายในการจดวางผงเมอง รวมถงการออกแบบนโยบายเกยวกบความเปราะบางของเมอง นอกจากนยงมปจจยอนๆ ทมผลตอความเสยง (Components of Risks)

ACCCRN (2012) ใหนยามของภมคมกนตอการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ในบรบทของพนทในเมองวา เปนความสามารถทเมองจะสามารถทนทานตอการเปลยนแปลงตางๆ กอนทตวระบบเองจะปรบเปลยนโครงสรางและกระบวนสสภาพใหม โดยภมคมกนดงกลาววดไดจากความสามารถของเมองในการสรางความสมดลระหวางระบบนเวศ และสงคมมนษย ทส าคญ ในรายงานระบ 10 ปจจย ทจะชวยใหเมองมความลอแหลมนอยลงและมภมคมกนสงขนดงน

1) การใชสอยพนทและการวางผงเมอง 2) ทางระบายน าและการจดการน าทวมและขยะ

4 ศนยการวชาการแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย,โครงการศกษามาตรการทเหมาะสมเพอลดผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

2-20



3) ระบบจดการน า 4) ระบบจดการและชวยเหลอเตอนภย 5) ระบบสขภาพ 6) ระบบการคมนาคมและอาคารททนทาน 7) การดแลระบบนเวศ 8) การสรางความหลากหลายและการปองกนความเสยงตอวถชวต 9) การศกษาและการสรางขดความสามารถ 10) กลไกความรวมมอและสนบสนนจากสถาบน

จะเหนไดวาการปรบตวและสรางภมคมกนส าหรบเมองนนตองการวสยทศนทมองแบบองครวมกวาง และมองไปสอนาคต และเพยงตองการการปรบปรงแผนพฒนาทมอยเดมใหสอดคลองกบบรบทของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศในปจจบนและอนาคต

2.5 ระบบสนบสนนกำรตดสนใจทำงดำนกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศ ( Climate Change Decision Support

System)

กำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศไดสงผลกระทบตอมนษยและระบบสงแวดลอมทวโลก อยำงไรกตำมควำมไมแนนอนในกำรคำดกำรณกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศ และผลกระทบทอำจจะเกดขนในอนำคตกยงคงมอย อนเนองมาจากขอจ ากดในการท าความเขาใจทางดานวทยาศาสตรของปจจยทเปนสาเหตทเกยวของ ตลอดระยะเวลากวา 2 ทศวรรษทผานมาไดมความพยายามอยางยงเพอทจะพฒนาปรบปรงแบบจ าลองระบบมนษย และสงแวดลอมในระดบภมภาค เพอบรณาการแบบจ าลองสภาพภมอากาศ แบบจ าลองระบบสงแวดลอมและแบบจ าลองทางเศรษฐกจพลงงานเขาดวยกน เพอเปนขอมลสนบสนนการตดสนใจการจดการนโยบายการลงทน และการบรหารความเสยงทเกยวของกบการบรรเทา (Mitigation) การเปลยนแปลงภมอากาศ เชน ลดการปลอยกาซเรอนกระจก และการปรบตว (Adation) เชน การตอบสนองตอผลกระทบจากการเปลยนแปลงภมอากาศ อยางไรกตามถงแมวามาตรการการบรรเทาการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศโดยการจ ากดและลดการปลอยการเรอนกระจกขนสบรรยากาศจะประสบความส าเรจ แตผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศกยงจะเกดขนอนเนองมาจากกาซเรอนกระจกทมมากในชนบรรยากาศในปจจบน ซงจะตองใชเวลาอยางนอย 50 ปจงจะกลบสสภาพเดม (EU, 2009) ดงนนโลกจะตองเผชญกบผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศอยางหลกเลยงไมได โดยจะสงผลกระทบตอหลายภาคสวนไมวาจะเปน ภาคแหลงน า การเกษตร พลงงาน สขภาพ เปนตน

การเขาใจถงการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศเพอตรวจสอบวาสถานท หรอภมภาคใด และภาคสวนไหนทมความลอแหลมตอการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศถอวาเปนความทาทายส าหรบผมอ านาจตดสนใจและผมสวนไดสวนเสย เพอการด าเนนการหามาตรการปรบตวทเหมาะสมในแตละพนท เครองมอทส าคญยงทจะชวยในการตดสนใจเหลานคอระบบสนบสนนการตดสนใจ (Decision Support System, DSS) เกยวกบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ทมการรวบรวมขอมลการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศอยางเปนระบบ โดยการน าเสนอขอมลทสามารถเขาใจไดงาย ผใชสามารถเขาถงขอมลไดงาย และสามารถเลอกพนทได ซงขอมลทน าเสนอจะตองอยในรปแบบของแผนทหรอกราฟทสามารถสอสารและเขาใจไดงายระหวางผมอ านาจในการตดสนใจและผมสวนไดเสย

2-21



ตวอยำงของระบบสนบสนนกำรตดสนใจทำงดำนกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศ เชน Riverside's Climate Change DSS ไดออกแบบเพอบรกำรขอมลใหผทมหนำทจดกำรน ำเพอประเมนผลกระทบทอำจเกดขนจำกกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศทมตอทรพยำกรน ำ โดยใชแบบจ าลองอทกศาสตร (Hydrologic Model) เพอท าการแปลงขอมลจากแบบจ าลองสภาพภมอากาศโลก (Globla Climate Model, GCM) ทผานการยอสวนโดยวธทางสถต (Statistical Downscaling) ใหเปนขอมลอนกรมเวลาของการไหลของน าทาเพอใชในการสนบสนนการตดสนใจในการวางแผนเกยวกบทรพยากรน า ซงแตละอนกรมเวลาแทนการจ าลองการคาดการณของการไหลของน าทาจากแบบจ าลอง GCM แตละ emission scenarios โดยระบบสนบสนนการตดสนใจท Riverside's Climate Change DSS พฒนาขนมานน ใหบรการขอมลโดยสรปเพอใหผใชสามารถเปรยบขอมลการการคาดการณการไหลของน าในอนาคตเทยบกบการไหลของน าทาในปฐานได ขอมลเหลานสามารถน ามาใชในการวเคราะหสถานการณเพอดผลกระทบตอทรพยากรน าจากการประมาณการจากแบบจ าลอง GCM แตละตว ระบบ DSS มกลไกเพอทบทวน วเคราะห และ ผลลพธทอาจเกดขนเพอสนบสนนการวางแผนในการปรบตวตอการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศและรบรถงความไมแนนอนของสภาพภมอากาศในอนาคต

ภาพ 2-4 ตวอยาง Climate Change Decision Support System ทมา http://www.climatechangedss.com/

http://www.climatechangedss.com/

2-22



2.6 ผลกระทบจำกกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศ

1) ผลกระทบจำกกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศในทวปเอเชย ระบบกำรผลต (Production systems) โดยเฉพำะในภำคกำรเกษตร มควำมออนไหวตอผลกระทบจำก

กำรเปลยนแปลงของสภำพภมอำกำศมำกทสด (McCarthy & Group, 2001) ซงในอนาคตภายในป 2550 ทวปเอเชยจะมพนทเกษตรทเสอมสภาพมากขนประมาณ 18 ลานตารางกโลเมตร และในชวงป 1990 การผลตขาวในทวปเอเชยมการขยายตวทชากวาอตราการเตบโตของประชากร เนองจากการขาดแคลนน า การใชสารเคม และปญหาดานนโยบาย แตอยางไรกตามผลกระทบจากการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศตอภาคการเกษตรจะแตกตางกนในแตละพนทของภมภาค

กำรขำดแคลนดำนอำหำร (Food security) กำรเพมขนของประชำกร สงผลใหมประชำกรทขำดแคลนดำนอำกำรมำกขน โดยในระหวางป 1995-1999 มประชากรทขาดแคลนอาหารเพมขนจากรอยละ 6 เปนรอยละ 12 โดยกลมทไดรบผลกระทบมากทสดคอกลมเดกทมอายต ากวา 5 ป นอกจากการเพมขนของประชากรแลว การเปลยนแปลงดานรปแบบการบรโภค จะน าไปสการเกษตรทเขมขน การเปลยนแปลงการใชทดนจากพนทปากลายเปนพนทเกษตรกรรม ซงการท าการเกษตรอยางเขมขนท าใหเกดการสญเสยหนาดน สญเสยความอดมสมบรณของดนดวย ในชวงปทผานมาบางประเทศในทวปเอเชยไดชะลอการผลตอาหาร อนเนองมาจากการลดลงของสารอาหารในดน การขาดแคลนน า และปญหาดานสงแวดลอม

มหำสมทรและระบบนเวศชำยฝง (Oceanic and Coastal Ecosystems) กำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศสงผลตอสงมชวตทอำศยอยบรเวณชำยฝงทะเล ทงมนษยและสงแวดลอม รวมไปถงการเพมขนของระดบน าทะเลและเหตการณพายรนแรง เมองชายฝงทะเลทไดรบผลกระทบรนแรง เชน เซยงไฮ เทยนจน กวางโจว จาการตา โตเกยว กรงเทพมหานคร เปนตน

พำยและไซโคลน (Cyclones and storms) ควำมไมแนนอนของสภำพภมอำกำศและสภำวะโลกรอน สงผลใหมควำมถของกำรเกดพำยไซโคลนในเขตรอนและคลนพำยเพมขน ซงเหตการณดงกลาวสงผลตอการสญเสยชวตและทรพยสน เชน เหตการณพายไซโคลนนลามถลมประเทศอนเดยเมอเดอนตลาคม 2555

ดำนสขภำพ (Human Health) กำรเพมขนของอณหภมและมลพษทำงอำกำศ สงผลใหมจ ำนวนผปวยทไดรบผลกระทบจำกควำมรอนมำกขน (Heat Stroke) เชนเมออณหภมสงกวา 31 องศาเซลเซยส สงผลตอสขภาพของประชาชนในโตเกยว ญปน เมออณหภมสงกวา 35 องศาเซลเซยส สงผลตอสขภาพของประชาชนในหนานจง ประเทศจน (Ando et al., 1996)

2-23



ภาพ 2-5 ผลกระทบจากการเปลยนสภาพภมอากาศ (Mitchell, 2012)

2) ผลกระทบจำกกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศตอชมชนเมอง

ชมชนเมองตองเผชญหนากบผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศดงตอไปนคอ (Rosenzweing et al., 2011) - ปรากฏการณเกาะความรอนในเขตเมอง (Urban heat Island effects) โดยปกตแลวพนทในเขตเมองอณหภมจะสงกวาบรเวณขางเคยงเนองมาจากความสามารถในการดกลนความรอนทสงกวาและ - มลพษทางอากาศ (Air Pollution) ซงเปนสาเหตท าใหอณหภมอากาศในเขตเมองสงอกสาเหตหนง - สภาพภมอากาศสดโตง (Climate extremes) เชน พายฝนตกหนก คลนความรอน เปนตน ผลกระทบจำกกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศตอเมองจะขนอยกบกำรเปลยนแปลงทเกดขน เชนอณหภมทสงขน และปรมำณน ำฝนทเพมขน ซงกำรเปลยนแปลงเหลำนจะแตกตำงกนไปในแตละสถำนท ยกตวอยางเชนเมองใกลชายฝงทมความสงกวาระดบน าทะเลไมมาก การเกดแผนดนทรดอาจมความเสยงตอการไดรบผลกระทบจากการเพมขนของระดบน าทะเล และคลนทะเลจากพาย ในขณะทเมองในเขตภมอากาศรอน (หรอเขตอบอนในชวงฤดรอน) อ า จ จ ะ ไ ด ร บ ผ ล ก ร ะ ท บ จ า ก ค ล น ค ว า ม ร อ น ท น า น แ ล ะ ม ค ว า ม ร น แ ร ง ม า ก ข น T h e W o r l d B a n k (www.worldbank.org/eap/climatecities) ไดเสนอแนะวธการระบขอบเขตของเมองวาผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศทเปนไปไดในเขตเมองซงจะขนอยกบลกษณะท าเลทตงของเมอง ยกตวอยางเชน การเพ มขนของระดบน าทะเลเปนภยคกคามตอเมองทอยบรเวณชายฝง (World Bank, 2009) กำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศสงผลกระทบทงในระยะสนและระยะยำวตอเมอง ทงผลกระทบตอสขภำพพลำนำมยของประชำชน ทรพยสน ระบบเศรษฐกจและสงคม ซงผลกระทบจะมากหรอนอยขนอยกบความสามารถในการเตรยมความพรอมในการรบมอและการตอบสนองของเมอง ตาราง 2-2 แสดงผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศตอเมองภายใตการคาดการณการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศในชวงกลางถงปลายศตวรรษท

http://www.worldbank.org/eap/climatecities

2-24



21 โดย IPCC AR4 (IPCC,2008) และรายงานประเมนการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศและเมองของ Rosenzweig et al (2011)

ตาราง 2-2 ผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศทเปนไปไดตอเมอง

การคาดการณการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ (Likelihood)

ผลกระทบตอเมอง ทตงทางภมศาสตรทจะไดรบ

ผลกระทบมาก

-อากาศรอนขน จ านวนกลางวนทเยนและคนทเยนลดลง (Virtually certain) -ความถหวงความรอนหรอคลนความรอนมากขน (Very likely)

-อาการก าเรบของปรากฏการณเกาะความรอนในเมองซ งท าใหความเสยงของการตายและการเจบปวยทเกยวของกบความรอนโดยเฉพาะอยางยงผลกระทบตอผสงอาย ผปวยเรอรง เดกออนและผทแยกตวออกจากสงคม -ความตองการพลงงานในการท าความเยนมากขน ในขณะทความตองการพลงงานในการท าความรอนลดลง -คณภาพอากาศในเมองลดลง

-ความเครยดเกยวกบทรพยากรน าโดยเฉพาะเมองทอาศยน าจากการละลายของหมะ จากความตองการน าทเพมขน และคณภาพน าทลดลง -การเเพรระบาดของโรคทเกดจากแมลง (vector-bone) เชนโรคไขมาลาเรยแพรระบาดไปยงเมองทอยละตจดสงขน -อปสรรคตอการขนสงเนองมาจากหมะและน าแขงลดลง

ทกพนทโดยเฉพาะเมองในผนดนและเมองทตองใชน าจากหมะ

-ความถของเหตการณฝนตกหนกเพมมากขน (Very likely) - ความเขมของการเกดพายหมนเขตรอนมากขน (likely)

-น าทวม ลมแรง ดนถลม -การหยดชะงกของแหลงน าสาธารณะและระบบทอระบายน าและผลกระทบตอคณภาพของน าผวดนและน าใตดน -ความเสยหายและความสญเสยสนทรพยทางกายภาพและโครงสรางพนฐาน เชน บาน สงอ านวยความสะดวก ระบบสาธารณปโภค -ความเสยงของการเสยชวต บาดเจบและปวยเพมมากขน (โดยเฉพาะโรคทเกดจากน า) -การหยดชะงกของกจกรรมการของสง พานชย และเศรษฐกจ

เมองชายฝงหรอเมองทราบน าทวมถ งและ เม องท อยบรเวณภเขา

2-25



การคาดการณการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ (Likelihood)

ผลกระทบตอเมอง ทตงทางภมศาสตรทจะไดรบ

ผลกระทบมาก

-การถอนตวจากการคมครองความเสยงในพนทเสยงภยโดย บรษท ประกนเอกชน -ภาวะขาดน าผอนเบาลง (ขอดชวงสนๆ)

-พนทประสพภยแลงเพมมากขน (likely)

-ความครยดเกยวกบทรพยากรน า ความตองการน าทเพมขน และคณภาพน าทลดลง -แหลงจายพลงงานไฟฟาพลงน าลดลง -ดนเสอม คณภาพผลผลตทางการเกษตรลดลง ความเสยงของการขาดแคลนอาหารเพมขน ปญหาพายฝน - ศกยภาพส าหรบการโยกยายประชากรจากชนบทไปยงพนทในเมองมากขน

ทกเมอง โดยเฉพาะเมองในภมภาคทไมไดออกแบบใหเขากบสภาพแหงแลง

-การ เพ มข นของระด บน าทะ เล (Virtualy likely)

-เกดการกดเซาะชายฝงและพนดนจมน า คาใชจายในการปกปองชายฝงและการยายทอยอาศยมากขน -น าใตดนลดลงเนองจากการรกน าของน าทะเลในชนหนอมน า -ผลรายจากพายหมนเขตรอนคลนพาย (storm surge) โดยเฉพาะน าทวมชายฝง

เมองชายฝง

ทมา : ดดแปลงมาจาก IPCC 2007 และRosenzweig 2010.

การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศนอกจากการจะสงผลกระทบโดยตรงตอเมองแลวยงสงผลกระทบตอเมองทางออมโดยผานผลกระทบตอพนทนอกเมอง ตวอยางผลกระทบทเปนไปไดทางออมตอเมองจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ เชน การใชพลงงานทมากขนเนองจากการเพมขนของความถ และความนานของคลนความรอนในชวงฤดรอนและความตองการพลงงานเพอระบายความรอน นอกจากนเมองอาจจะตองเผชญปญหาการอพยพถนฐานจากชนบทเขาเขตเมองเนองผลกระทบจากปญหาภยแลงและสภาพอากาศสดโตง

เมองจะมควำมออนไหวทำงเศรษฐกจจำกกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศดวย ไมเพยงเพรำะควำมหนำแนนของคนในเมอง และควำมเจรญทำงเศรษฐกจของเมองเทำนน แตหากไมมการเตรยมความพรอมทดความเสยหายทางเศรษฐกจทเกดขนจากเหตการณทสมพนธกบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศจะมมลคาทสง ยกตวอยางเชน เหตการณพายเฮอรเคน Kattrina ไดสรางความเสยหายแกประเทศสหรฐอเมรกากวา 100,000 ลานเหรยญดอลลารสหรฐ (NOAA 2011) เปนตน การเปลยนแปลงความถและความรนแรงของพายหมนเขตรอนจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศจะสรางมลคาความเสยหายทวโลกระหวาง 28 ถง 68 พนลานดอลลารสหรฐตอป ในชวงปลายทศวรรษท 2100 (world Bank, 2010b) สวนในกรงมะลลา กรงเทพมหานคร และกรงโอจมนห จะเกดความเสยหายทสมพนธกบเหตการณน าทวม

2-26



ประมาณ 2-6 เปอรเซนตของ GDP ของประเทศ เหตการณน าทวมในรอบ 30 ปในกรงมะนลา สรางความเสยหายประมาณ 900 ลานเหรยญดอลลารสหรฐ และตองใชงบประมาณ 1.5 พนลานเหรยญดอลลารสหรฐเพอสรางโครงสรางพนฐานในการควบคมปองกนปญหาน าทวม (World Bank, 2010b) นอกจากน เหตการณน าทวมใหญในรอบ 50 ปในพนทกรงเทพมหานครและปรมณทลในป 2011 สรางความเสยหายมากวา 1.44 ลานลานบาท (World Bank, 2012)

จะเหนวำสภำพภมอำกำศทเปลยนแปลงไปเนองจำกสภำวะโลกรอน กอใหเกดผลกระทบตอระบบกำรหมนเวยนของอำกำศและสงมชวต โดยปจจบนความแปรปรวนของสภาพอากาศไดทวความรนแรงมากยงขน ในชวงหลายปทผานมาประเทศไทยกไดรบผลกระทบจากความแปรปรวนของสภาพอากาศ อาทเชน บอยครงทในชวงฤดมรสมตะวนตกเฉยงใตจะเกดฝนตกในหลายพนทของประเทศไทยและเกดน าทวมอยางหนก นอกจากนบางปยงประสบปญหาภยแลงและภาวะฝนทงชวงสรางความเสยหายตอทรพยสน พนทท าเกษตรกรรม และผลตผลทางการเกษตร สงผลกระทบตอการด ารงชวต ตลอดจนอตสาหกรรมทองเทยวและเศรษฐกจโดยรวมของประเทศ

ในป พ.ศ. 2553 และ 2554 ประเทศไทยไดเกดเหตกำรณน ำทวมจ ำนวนบอยครงและรนแรง และดเหมอนวำจะรนแรงกวำในอดต ยกตวอยางเชน ป พ.ศ. 2553 เกดเหตการณน าทวมหนกเกอบทวภมภาคของประเทศไทย โดยเฉพาะภาคใตตอนลาง และจงหวดในภาคกลางเชน อางทอง ส าหรบในภาคตะวนออกเฉยงเหนอซงโดยปกตเปนภาคทไดรบผลกระทบจากน าทวมคอนขางนอยเมอเทยบกบภาคอนๆ กเกดเหตการณน าทวมหนกในหลายๆ จงหวดเชนเดยวกน ยกตวอยางเชน จงหวดนครราชสมา ซงเหตการณน าทวมในป พ.ศ. 2553 ถอวาเปนเหตการณรนแรงทสดในรอบกวา 50 ป (ไทยรฐ, 2550)

ลาสดเมอป พ.ศ. 2554 ประเทศไทยไดรบผลกระทบจากเหตการณน าทวมอยางหนกใน หลายๆ จงหวด โดยเฉพาะพนทจงหวดในภาคกลาง เชน อยธยา กรงเทพ และปรมณฑลไดถกน าทวมขงกนเวลานานกวาหนงเดอน สรางความเสยหายตอชวตและทรพยสนจ านวนมาก ธนาคารโลกประเมนมลคาความเสยหายสงถง 1.44 ลานลานบาท (World Bank, 2011) เมอเดอนธนวาคม พ.ศ. 2554 และจดใหเปนภยพบตทสรางความเสยหายมากทสดเปนอนดบ 4 ของโลก (AccuWeather, 2011) เหตการณน าทวมดงกลาวท าใหพนดนกวา 150 ลานไร ซงในจ านวนนเปนทงพนทเกษตรกรรมและอตสาหกรรมใน 65 จงหวด 684 อ าเภอ ราษฎรไดรบความเดอดรอน 4,086,138 ครวเรอน 13,595,192 คน บานเรอนเสยหายทงหลง 2,329 หลง บานเรอนเสยหายบางสวน 96,833 หลง พนทการเกษตรคาดวาจะไดรบความเสยหาย 11.20 ลานไร ถนน 13,961 สาย ทอระบายน า 777 แหง ฝาย 982 แหง ท านบ 142 แหง สะพาน/คอสะพาน 724 แหง บอปลา/บอกง/หอย 231,919 ไร ปศสตว 12.41 ลานตว มผเสยชวต 813 ราย (44 จงหวด) สญหาย 3 คน (จ.แมฮองสอน 2 ราย จ.อตรดตถ 1 ราย) (กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย, 2554)

ในชวงไมกปทผำนมำมกำรศกษำเกยวกบแนวโนมในกำรเปลยนแปลงของดชนควำมรนแรงของอณหภมและฝนแบบสดโตงจ ำนวนมำกในภมภำคตำงๆทวโลก ยกตวอยางเชน การศกษาวเคราะหในทวปยโรปจากขอมลการตรวจวดชวงป ค.ศ. 1946-1999 พบวาจ านวนวนของกลางคนทหนาวเยน (cold night) มแนวโนมลดลงในขณะทจ านวนวนของกลางคนทอนมแนวโนมเพมขน (Tank and Konnen, 2003) ซงผลการศกษานสอดคลองกบผลการศกษาในทวปแอฟรกา (Aguilar et. al, 2009) จากการศกษาในประเทศจนจากขอมลสถานตรวจวดทวประเทศพบวาจ านวนวนของกลางคนทหนาวเยนมแนวโนมลดลงอยางมนยส าคญในชวงป 1961 -2000 สงผลใหคาพสยของอณหภม รายวน (Diurnal Temperature Range, DTR) มคาลดลง (Qian and Lin, 2004) ในขณะทการวเคราะหเกยวกบฝนพบวาจ านวนวนทฝนตก

2-27



มแนวโนมลดลงแตความเขมของฝนมคาเพมขน (Zhai et al., 2005) ในทวปออสเตรเลยจ านวนของวนทอบอนและกลางคนทอบอนมคาลดลงตงแตป ค.ศ. 1961 สวนจ านวนวนฝนตกหนกมคาเพมขนในบางพนท ส าหรบแนวโนมของอณหภมรายวนสดโตงและฝนสดโตงในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตจากการศกษาวเคราะหขอมลจากสถานตรวจวดชวงป ค.ศ. 1961-1998 พบวาจ านวนวนทรอนและจ านวนคนทอนรายปมแนวโนมเพมขนอยางมนยส าคญ ในขณะทจ านวนวนฝนตกรายปมแนวโนมมากขนเชนกน (Manton et al., 2001) ส าหรบการศกษาในวปอเมรกา เชนอเมรกาใต พบวาในชวงป ค.ศ. 1960-2000 จ านวนวนของกลางคนทอนมแนวโนมเพมขนอยางมนยทางสถต (Vincent et al., 2005) ในขณะการเปลยนแปลงดชนฝนมแนวโนมไปในทศทางทรนแรงมากขน (Haylock et al., 2006) บรเวณพนทแครเบยนเปอรเซนตของวนทอณหภมกลางวนและอณหภมกลางคนอนมากมแนวโนมเพมขนตงแตปลายทศวรรษท 1950 เปนตนมา (Peterson et al., 2002) ส าหรบในประเทศสหรฐอเมรกาพบวาเหตการณฝนตกหนกมแนวโนมเพมมากขน (Aguilar et. al, 2005)

จำกกำรศกษำเกยวกบแนวโนมกำรเปลยนแปลงของอณหภมและฝนแบบสดโตงขำงตนจะเหนวำในหลำยๆ ภมภำคทวโลกมแนวโนมทจะเผชญกบปญหำสภำพภมอำกำศสดโตงมำกขน ซงการเปลยนแปลงเหลานมผลกระทบโดยตรงและทางออมตอประชาชนทอาศยอยในเมอง ดงนนการไดทราบถงแนวโนมการเปลยนแปลงดงกลาวในพนทจะชวยใหเราสามารถประเมนและเตรยมความพรอมในการเผชญปญหาภาวะโลกรอนและการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศในพนทได และยงเปนขอมลส าคญในการประเมนผลกระทบตอดานตางๆ ได

2.7 แนวทำงกำรวเครำะหกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศเพอประเมนควำมเสยงและควำมลอแหลมตอกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศของเมองทเลอกเปนกรณศกษำ

ส าหรบขอมลการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศเพอประเมนผลกระทบทเปนไปไดในเขตเมองทเลอกเปนพนทศกษา จะวเคราะหขอมลจากผลการศกษาของ Chotamonsak (2012) ซงเปนขอมลจากแบบจ าลองสภาพภมอากาศภมภาค WRF ซงไดท าการยอสวนโดยวธทางไดนามค (Dynamical Downscaling) แบบจ าลองภมอากาศโลก ECHAM5 (ตอไปนแทนดวย ECHAM5-WRF) ภายใตภาพฉายในอนาคต (Scenario) แบบ A1B จากความละเอยดกรดประมาณ 160 กโลเมตร ยอสวนลงมาทความละเอยดกรดขนาด 20 กโลเมตรครอบคลมพนทประเทศไทยและประเทศขางเคยง ซงขอมลจากแบบจ าลองประกอบไปดวยขอมลสภาพภมอากาศปฐาน ค.ศ. 1990-2009 และขอมลการคาดการณสภาพภมอากาศในอนาคตป ค.ศ. 2045-2064 โดยในงานวจยนจะท าการวเคราะหการเปลยนแปลงคาดชนภมอากาศ (Climate indices) เกยวของกบการเปลยนแปลงฝนสดโตง (Precipitation extremes) 5 ตว (karl et al., 1999) ดงแสดงในตาราง 2-3 ขอมลจากการวเคราะหจะน าเสนอในรปแบบของแผนท ขอมลจากการวเคราะหการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศจะถกน าเขาแบบจ าลองประเมนความเสยงและความลอแหลมของเมองตอการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

2-28



ตาราง 2-3 ดชนภมอากาศ (Climate indices) ทใชวเคราะหสภาพภมอากาศสดโตงและค าอธบายอยางยอ

ท ดชน ตวยอ ค าอธบาย

1 precip_rx1day rx1day จ านวนเหตการณทมฝนตกสงสดในรอบป

2 precip_r20mm precip_r20 จ านวนเหตการณทฝนตกมากกวา 20 มม. ใน 1 วน

3 precip_rx5day_r200_events rx5d_r200 จ านวนเหตการณทมฝนตกสะสม 5 วน มากกวา 200 มม.

4 precip_cdd precip_cdd จ านวนเหตการณทฝนไมตกสะสมมากทสดในรอบป

5 precip_cdd_5days precip_cdd5 จ านวนเหตการณทฝนไมตกตดตอกน 5 วน

2.8 นโยบำยเมองทใหควำมส ำคญกบสภำพภมอำกำศเปลยนแปลง (Urban Policy on Climate Change) แนวโนมผลกระทบของสภำพภมอำกำศเปลยนแปลงทชดเจน ท ำใหรฐบำลหลำยประเทศตำงทบทวน

นโยบำยกำรพฒนำเมอง 5นโยบายการพฒนาเมองเรมเปลยนแปลงอยางชดเจน หลงจากองคการสหประชาชาตกอตง

หนวยงานดานสภาพภมอากาศเปลยนแปลง นนคอ The United Nations Framework Convention on Climate Change หรอ UNFCCC ในป 2535 มบทบาทและหนาทหลกในการรณรงคใหประเทศสมาชกลดการปลอยกาซเรอนกระจก ดวยมาตรการ กลยทธและยทธศาสตรตางๆ อยางตอเนองจนกระทงปจจบน รฐบาลหลายประเทศไดปรบเปลยนนโยบายหลายดาน เพอลดผลกระทบของสภาพภมอากาศเปลยนแปลง แมประสบปญหาและอปสรรค โดยเฉพาะการขาดความรวมมอจากประเทศทมสดสวนการปลอยกาซเรอนกระจกมากทสดอยางสหรฐอเมรกา

นโยบำยเมองวำดวยสภำพภมอำกำศเปลยนแปลงในแตละประเทศ ดเหมอนแตกตำงกนอยำงสนเชง สะทอนความคด ทศนคต ระดบการตนตว ความรบผดชอบ ดงกรณประเทศสหรฐอเมรกาซงเปนผปลอยกาซเรอนกระจกมากทสดในโลก กลบไมใหความส าคญและมองวาการผกมดตนเองในเวทโลก จะมผลกระทบตอการพฒนาเศรษฐกจของตน แตกตางกบระดบรฐบาลทองถน ในกรณทผวาการรฐหลายรฐไดเรมการลดการปลอยกาซเรอนกระจก ดวยการประกาศนโยบายตางๆ โดยเฉพาะนโยบายเมองวาดวยสภาพภมอากาศเปลยนแปลง เชน รฐ California

ภาคเอกชนและมลนธเพอสาธารณะกศลอยาง The Rockefeller Foundation กลบมบทบาทในการรณรงคและปลกกระแสสงคมรวมกนลดโลกรอน และเตรยมตนเองรบผลกระทบของสภาพภมอากาศเปลยนแปลง โดยเฉพาะพายหมน Tornado และ Hurricane ซงปรากฏชดวามความถและความรนแรงมากขนทกป ไมตางจากภมภาคอนอยางประเทศไทย ดงกรณพายหมนหลายลกผานประเทศไทย ท าใหเกดน าทวมครงใหญในป 2554


2-29



นโยบำยตำงๆ ทเกยวของกบสภำพภมอำกำศเปลยนแปลงดเหมอนเดนชดมำกทสด ไดแกกลมประเทศสมำชกสหภำพยโรป เอกสารทางวชาการทเกยวของแยกตามสาขาตางๆ จงปรากฏมากมาย รวมถงงานวจยทไดรบการสนบสนนจากรฐอยางตอเนอง ดงตวอยางสหพนธรฐเยอรมน

ในป 1992 รฐบาลกลางสหพนธรฐเยอรมนไดกอตงองคกรอสระ WBGU6 เปน องคกรอสระเพอใหค าปรกษาดานวทยาศาสร (An Independent Scientific Advisory Body) เพอท าหนาทศกษาวเคราะห ประเดนตางๆ ทเกยวของกบสงแวดลอม ครอบคลมการประเมนผลกระทบ และจดท ารายงานสรปทงระดบชาตและระดบทองถน พรอมกบเสนอแนะแนวทางแตละดาน เพอเปนฐานส าหรบทองถนและหนวยงานของรฐระดบสง ในการก าหนดนโยบาย หรออกนยหนง การก าหนดนโยบายมใชเปนเพยงจากแรงผลกดนทางการเมองเหมอนในอดต แตเปนการก าหนดนโยบายจากเหตผลและขอมลทางวทยาศาสตร โดยมวตถประสงคหลกเพอเตรยมรบผลกระทบจากสภาพภมอากาศเปลยนแปลง สหพนธรฐเยอรมนจงเปนประเทศในกลมแรก ทประกาศนโยบายชดเจนดานสภาพภมอากาศเปลยนแปลง ปจจบนนโยบายเมองวาดวยสภาพภมอากาศเปลยนแปลงในสหพนธรฐเยอรมน ครอบคลมสาระขยายกวางออกไป มใชเพยงดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยขนกาวหนาในประเทศเทานน แตไดขยายความรความเขาใจออกไปยงกลมประเทศยโรปตะวนออก

ส าหรบประเทศไทย แนวความคดเดยวกนถกประยกตใชกบโครงการความชวยเหลอของรฐบาลสหพนธรฐเยอรมนทใหประเทศไทยอยางตอเนองมานานกวาครงศตวรรษ ในนามของ GTZ ซงปจจบนเปลยนเปน GIZ แตยงคงบทบาทความชวยเหลอดานวชาการเรองสภาพภมอากาศเปลยนแปลง เนนสาระดานการทองเทยว อตสาหกรรมและผงเมอง โดยในป 2555 เปนระยะเวลาการก าหนดแนวทางและโครงการเสนอแนะ กอนเขาสระยะน าไปปฏบตตงแตป 2556 เปนตนไป เดอนกนยายน ป 2011 มลนธเพอสาธารณะกศล The Rockefeller Foundation ไดตพมพหนงสอชอ Catalyzing Urban Climate Resilience กลาวถงโครงการของมลนธทด าเนนการใน 4 ประเทศในทวปเอเชย คอ เวยดนาม อนเดย อนโดนเซยและไทย โดยใหความส าคญเรองการเตรยมตวตงรบภยพบตธรรมชาต ดวยการวเคราะหและประเมนความเปราะบาง (Vulnerability) คดเลอกชมชนเมองน ารองเปนกรณตวอยางใหชมชนอนปฏบตตาม การสรางความเขาใจ ความตระหนก การเรยนรและยอมรบวา ชมชนเมองในภมภาคนมความเปราะบาง สความเสยงตอภยพบตธรรมชาต (Disaster Risk) มลนธเพอสาธารณะกศล The Rockefeller Foundation เลอกจงหวดเชยงราย และอ าเภอหาดใหญเปนกรณศกษาในประเทศไทย และไดจดกจกรรมหลายครง เพอกระตนทองถนใหตนตว เตรยมตวตงรบ โดยเฉพาะกรณน าทวมหาดใหญ แมประสบปญหามากมาย แตทวา มลนธเพอสาธารณะกศล The Rockefeller Foundation ยงคงพยายามน าประสบการณจากสประเทศมาแลกเปลยนซงกนและกน และคาดหวงวาชมชนเหลานนจะกาวสขนตอนน าไปปฏบตไดภายในป 2012-2013

วรรณกรรมสวนใหญชวำประเทศก ำลงพฒนำไมมนโยบำยชมชนระดบทองถนเพอรบมอกบควำมเสยงตอภยพบตจำกภมอำกำศในระยะยำวทชดเจน และหากมกอาจไมสอดคลองกบนโยบายรบมอภยพบตประเภทอนๆ (Satterthwaite et al 2007; Tanner et al 2008) จรงๆแลวเมองไมจ าเปนตองสรางนโยบายการปรบตวขนใหม (หรอแยกจากนโยบายดานการจดการภยพบต) เพยงแตตองจดการนโยบายเดมทมอย (โดยเฉพาะดานพลงงาน การคมนาคม และโครสรางพนฐาน) ใหตงอยบนพนฐานของการพฒนาทยงยนเพอลดกาซเรอนกระจกและปรบตวในระยะยาว ดงนนนโยบายการปรบตวไมใชเพยงแคการปรบทโครงสรางพนฐาน แตเปนการปรบโครงสรางรฐบาลในแตละระดบและแนวทางการอภบาล Birkman et al. (2010); Hunt and Watkiss (2011); Satterthwaite et al (2007); Tanner et al (2008)

6 เอกสารเผยแพรสามารถคนควาเพมเตมไดท www.wbgu.de

2-30



นโยบำยดำนสภำพภมอำกำศเปลยนแปลงในประเทศไทย7

หากเปรยบเทยบนโยบายระดบชาตวาดวยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ จากการประชมในระดบองคการสหประชาชาตในประเทศบราซลในป 2535 หนวยงานดานนโยบายระดบชาตในประเทศไทย ใชเวลารวม 20 ป จงปรากฏสาระดานสภาพภมอากาศเปลยนแปลงในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11 สะทอนความตนตวในระดบชาตทลาหลงมาก นโยบายยงพะวาพะวงกบการขยายตวทางเศรษฐกจ ไมใหความส าคญเรองสงแวดลอมเทาทควร เชน ยงคาดการณการใชพลงงานทคงเพมสงขน ไมมนโยบายประหยดพลงงานทตองปฏบตอยางจรงจง ซงสวนหนงสบเนองมาจากการทประเทศไทยถกจดใหอยในกลมประเทศก าลงพฒนาและไมไดถกก าหนดใหมเปาหมายในการลดการปลอยกาซเรอนกระจกในชวงทผานมา

อาจกลาวไดวา งานวจยดานการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศในประเทศไทย อาจมจ านวนไมมาก และสาระเนอหาของงานวจยไมละเอยดลก เมอเทยบกบประเทศทพฒนาแลว ขอสงเกตทส าคญไดแก งานวจยเหลานมบทบาทนอยในกระบวนการก าหนดนโยบาย แมขอเสนอแนะในมมกวางสามารถเขาใจไดในสงคมไทย เชน การอนรกษและฟนฟปาตนน า แตกลบขดแยงกบนโยบายอน หรอกระตนใหปาไมถกท าลายมากขน บางครงเกดความเขาใจผด ดงกรณการเพมพนทปลกยางพาราในเขตปาสงวน และปาอนรกษ ท าลายระบบนเวศตนน าครงใหญจนเปนสาเหตหนงของน าทวมและดนถลมในหลายจงหวด บางแหงเสยหายมากจนไมอาจน าสภาพปาฝนรอนชนกลบคนมาได และถกซ าเตมดวยการประกาศเปนปาเสอมโทรมและอนญาตใหประชาชนเขาท ากนได กระทงมการออกเอกสารสทธ และเปลยนสภาพการถอครองไปสนกการเมองและกลมทนจากเมองใหญในทสด

นโยบายดานการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศถกกลาวถงในแผนแมบทระดบชาต วาดวยการลดผลกระทบของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ แตความผนผวนทางการเมองท าใหรฐบาลไมสามารถก าหนดนโยบายใหกระทรวง กรม และหนวยงานราชการน าไปปฏบตไดตามก าหนดเวลา อยางไรกตาม องคกรปกครองทองถนบางแหง ไดใหความส าคญ และไดด าเนนการลดผลกระทบดานการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศมาหลายป เชน เทศบาลเมองแกลง จงหวดระยอง ดวยการลดปรมาณและก าจดขยะดวยชวภาพ การประหยดพลงงาน การลดการปลอยกาซเรอนกระจก และโครงการตางๆ เพอลดภาวะโลกรอน จนเปนตวอยางทดทสดแหงหนงในประเทศไทย

หากพจารณาการก าหนดนโยบายในประเทศไทย กระทรวง กรมและหนวยงานมนโยบายเปนของตนเอง เปนเอกเทศ และไมปรากฏชดวานโยบายเหลานเกอกลเปนประโยชนตอกนและกนอยางแทจรง โดยเฉพาะเพอประโยชนตอการลดผลกระทบของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ แมการก าหนดเปาหมายเปนตวเลขของการลดการปลอยกาซเรอนกระจก ยงไมสามารถระบชดเจนได แตกตางจากกรณประเทศสมาชกสหภาพยโรปทตางประกาศนโยบายของตนเพอลดการปลอยกาซเรอนกระจกใหไดรอยละ 20 30 และ 50 กอนป 2593 หรอ 2643

นโยบายการพฒนาเมองและการผงเมองวาดวยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ปรากฏในเอกสารบางฉบบเสนอโดยหนวยราชการ และนกวชาการฝายไทย แตยงไมเปนนโยบายทประกาศโดยรฐบาล และไมปรากฏวาอางองหลกการวทยาศาสตร หรองานวจยมากนก ภาพสะทอนขณะเกดน าทวมใหญในป 2554 ประการหนงไดแก สงคมไทยยงขาดความเขาใจถงความเชอมโยงของเหตน าทวมใหญกบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ แมความผดปกต และความแปรปรวนของ


2-31



สภาพอากาศปรากฏชด แตสงคมไทยยงไมตนตวเทาทควร ตามดวยเศษขยะจ าพวกกลองโฟม และถงพลาสตกปรมาณมหาศาล ตลอดเวลานานนบเดอนทจายแจกแกผประสบภย

อยางไรกตาม นโยบายการผงเมองทเกยวของกบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ (Urban Policy on Climate Change) ในประเทศไทยยงไมชดเจนเหมอนในประเทศตะวนตก ทก าหนดนโยบาย และเปาหมายชดเจน เตรยมพรอมรบภาวะสภาพการเปลยนแปลงภมอากาศ และมแนวทางปฏบตอยางเปนระบบ เชน การก าหนดเปาหมายลดปรมาณกาซคารบอนไดออกไซดใหไดรอยละ 10 ภายในระยะเวลา 10 ป และการลดการใชพลงงานใหไดรอยละ 30 ในเวลา 20 ป ฯลฯ ตราบทยงไมปรากฏนโยบาย และแนวทางปฏบตอยางเปนทางการ แนวความคดในการวางผงเพอตอบรบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศจงมลกษณะเปนเอกเทศ องคกรปกครองสวนทองถนทไดรบการถายโอนตามนโยบายกระจายอ านาจยงไมตนตวกรณการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศเทาทควร คงมเพยงทองถนบางแหงทตระหนกถงหนาทและเรมด าเนนการไปบางสวน นโยบายวาดวยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศมความส าคญอยางยง แตอาจนอยกวาแนวทางการน าไปปฏบต เพราะตองประสานความรวมมอจากทกภาคสวน การวางผงเมองและพฒนาเมองจ าเปนตองปรบเปลยน ชมชนเมองหลายแหงตองควบคมการพฒนาอยางเขมงวด โดยเฉพาะพนทเสยงภยทกประเภท การใชประโยชนทดนบางเมองตองปรบแก เพอเตรยมตงรบภยพบตเมอง (Resilience to Urban Disasters) เชน การก าหนดสดสวนการใชพนทอาคาร (Floor Area Ratio-FAR) ตามหลกเกณฑสากล เพอลดความเสยงลงใหมากทสด สงเหลานตองเรมจากภาคประชาชน และทองถน ดวยการเผยแพรองคความร ความเขาใจและความตระหนกถงมหนตภย ซงสามารถหลกเลยงหรอบรรเทาไดดวยมาตรการผงเมอง

2.9 กรอบกำรวเครำะห เทคนคเครองมอ วธกำรศกษำงำนวจย

Hunt and Watkiss (2011) ส ำรวจและพบวำงำนวจยจำกประเทศพฒนำแลวมวธวจยแบบเชงปรมำณ โดยมกใชแบบจ ำลองสภำพภมอำกำศระดบโลกและภมภำค และกำรวเครำะหผลกระทบในเชงตวเลขเพอเสนอมำตรกำรกำรปรบตว แตงำนในประเทศก ำลงพฒนำมกเปนแบบเชงคณภำพ โดยใชการสมภาษณกลมผเกยวของ วเคราะหโครงสรางสถาบน การอภบาลความเสยงและประเมนศกยภาพ ทงนงานวจยส าหรบสตอลคโฮม ลอนดอน นวยอรก เปนงานวจยแบบทงเชงปรมาณและคณภาพ มการบรณาการองคความรอยางสมบรณแบบมากทสด โดยค านงถงผลกระทบและมาตรการปรบตวตอทกภาคสวนในเมองทงในเชงกายภาพและเศรษฐกจสงคม

งานวจยดานการประเมนผลกระทบ ความเสยงและการปรบตวเชงคณภาพสามารถแบงเปน 2 ประเภทยอยตามลกษณะเทคนคเพอใชจ าลองอนาคตของผลกระทบเชงกายภาพและเศรษฐกจสงคมของทองถนนนๆ คอแบบ physical downscaling และ statistical downscaling โดยการประเมนผลกระทบแบบ physical downscaling ใชแบบจ าลองคอมพวเตอรในการก าหนดและค านวณผลกระทบเชงกายภาพและเศรษฐกจสงคมในระดบทองถน ยกตวอยางเชน การประเมนความเสยงของอทกภยในสหราชอาณาจกร (Hall et al., 2005) มขนตอน คอ

1) ค านวณความเสยงของน าทวมในเชงพนทและความเสยหายในเชงเศรษฐกจสงคมจากลกษณะทางกายภาพของพนทลมน า ความถและความรนแรงของน าทวม โอกาสทน าจะทะลกก าแพงกนน า รวมถงประชากรและประเภทพนทใชสอย

2) ก าหนดภาพจ าลองเหตการณเชงภมอากาศระดบทองถน (regional climate scenario) เพอตรวจสอบวาลกษณะการปลอยกาซแบบต า กลาง สง (ตาม SRES scenario) มผลตอสภาพภมอากาศในอนาคตอยางไร เพอน ามาซอนทบกบ

2-32



3) ภาพเหตการณจ าลองของเศรษฐกจสงคมระดบทองถน เชน ลกษณะการพฒนาเศรษฐกจแบบทองถนนยม โลกาภวฒน ระบบอภบาลแบบศนยกลาง หรอแบบกระจาย ซงเหลานจะสมพนธกบประชากร ผลผลตทางเศรษฐกจ และการเปลยนแปลงการใชสอยพนท

ผลลพธทไดจากขอ 2 และ 3 จะเปนตวแปรและตวขบเคลอนแบบจ าลองขอ 1 เพอสามารถค านวณหาผลกระทบของน าทวมในอนาคตตามภาพเหตการณจ าลองตางๆ ขอมลทไดจะน าไปสระบบภมสารสนเทศในขนาด 10x10 กม. ผลลพธสดทาย คอแผนททสามารถแสดงพนทเสยงตออทกภย จ านวนประชากรและมลคาของทรพยสนทเสยง ลาสด งานวจยของ Hallegate et al. (2011a) และ Hallegatte et al. (2011b) ไดน าหลกการประเมนผลกระทบทางเศรษฐกจมาตอยอดจากแบบจ าลองประเภท physical downscaling ดงทกลาวดานบน เพอศกษาผลของการปลอยกาซเรอนกระจกในระดบโลกตอลกษณะการเปลยนแปลงของพาย storm surge และน าทะเลหนนและลกษณะมาตรการการปรบตวในเมองโคเปนเฮเกน คณะวจยจงประเมนและเปรยบเทยบความเสยหายทางเศรษฐกจ (ทางตรงและทางออม) โดยม 3 ตวเลอก คอ

1) ไมมมาตรการปรบตวเลย (ไมมก าแพงกนคลน) 2) มมาตรการการปรบตว แตไมสมบรณ 3) มมาตรการการปรบตวทสมบรณ ระดบน าทะเลทสง 50 ซม. จากระดบน าทะเลกลางน าความเสยหาย 500 ลานยโรตอป หากไมมก าแพงกนคลน

เลย แตหากสรางก าแพงทความสง 200 ซม. จะลดความเสยเหลอเพยง 50 ลานยโรตอป ดงนนขอมลนจงเปนประโยชนอยางมากในการปรบปรงหรอเสรมความสงของก าแพงกนคลนทมอยในปจจบนเพอลดความเปราะของชมชนชายฝง เทคนคเดยวกนนไดใชกบงานของ Ranger et al., (2011) สาหรบความเปราะบางตออทกภยขนรนแรงในนครมมไบ ประเทศอนเดย

งำนวจยทใชเทคนคแบบ statistical downscaling หรอ empirical-statistical model เปนกำรหำควำมสมพนธเชงสถตของขอมลอดตและปจจบนเพอพยำกรณผลกระทบระดบทองถนในอนำคตภำยใตแบบจ ำลองกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศ เชนงานของ Dessai (2002, 2003) และ Gosling et al. (2007, 2009) ไดศกษาผลกระทบของคลนความรอนในหลายเมองในยโรป อเมรกาเหนอ และออสเตรเลยโดยหาความสมพนธระหวางจ านวนผเสยชวตตอการเพมขนของอณหภมเพอหาอณหภมขนต าสดทน าไปสการเสยชวต และพยากรณจ านวนผเสยชวตในอนาคตภายใตการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ทง 2 งานวจยพบวายทธวธการปรบตว (เชน การเตอนภยลวงหนา การใชพดลม รดน าและเครองปรบอากาศ และการวางผงเมองใหมลมถายเท) ชวยใหประชาชนปรบสภาพ (acclimatization) กบอณหภมทคาดวาจะเพมขนประมาณ 2 องศาเซลเซยสอกหลายทศวรรษขางหนาและทส าคญจะชวยลดจ านวนผเสยชวตลงประมาณครงหนงในเกอบทกเมองทศกษา

กำรศกษำวจยเชงคณภำพ โดยใชกำรสมภำษณกลมผเกยวของ วเครำะหโครงสรำงสถำบน กำรอภบำลควำมเสยงและประเมนศกยภำพ เชน งำนของ (Tanner et al. 2009) ไดสรำงกรอบกำรประเมน (เชงคณภำพ) ในกำรปรบตวและควำมเปน ‘resilient city’ ส ำหรบ 10 เมองในทวปเอเชย เชน กรงเทพมหานคร จตตากอง โฮจมน ดานง จาก 5 หวขอ คอ

1) ลกษณะการกระจายอ านาจ 2) ความโปรงใสในการจดการเงน 3) การตอบสนองและความยดหยน

2-33



4) การมสวนรวม 5) ประสบการณและการไดรบการสนบสนน เมองทมศกยภาพในการปรบตว คอเมองทหนวยงานราชการในแตละระดบท างานอยางมความสอดคลองกน และ

สามารถท างานรวมกบองคกรตางๆได เพอน าแนวคดของการประเมนความเสยงดานภมอากาศไปใชกบแนวคดการพฒนา และจะตองพฒนาเพอคนยากจน (pro-poor development) และมความโปรงใสดานการเงนโดยเฉพาะในการจดการภยพบตน า และขยะ กรอบการวเคราะหดงกลาวมความคลายคลงกบของ Birkman et al. (2010) ซงวเคราะหศกยภาพจากวสยทศน การสอสารใหขอมล การมสวนรวมขององคกรภายนอก มาตรการเชงโครงสรางและนโยบาย

ในบรบทของประเทศก ำลงพฒนำและทวปเอเชย Tyler et al. (2010) มควำมเหนวำมควำมจ ำเปนอยำงยงทจะตองปรบปรงกรอบกำรวเครำะหควำมลอแหลมและกำรปรบตวส ำหรบพนทในเมอง เนองจากระเบยบวจยทผานมาพงพงแบบจ าลองคอมพวเตอรในงานน าเสนอขอมลภมอากาศอยางมาก ซงไมสามารถประยกตใชกบประเทศก าลงพฒนาไดดนก เนองจากยงไมมทรพยากรองคความร และบคคลกรทเพยงพอ หรอหากมขอมลทไดอาจมคณภาพต า มความไมแนนอนสง หรออาจถกตความ และสอสารผดความหมาย มากไปกวานนการวางแผนการปรบตวตามผลกระทบทไดจากการคาดการณในแบบจ าลอง หรอทเรยกวา Impact-based approach นนจะยงเปนการบดบงปญหาแทจรง ทกอใหเกดความลอแหลมในพนท เพราะความลอแหลมอาจไมไดเกดจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศเพยงอยางเดยว แตอาจเปนผลจากการใช และจดการทรพยากรทผดพลาดกเปนได ดงนนสงทตองการคอมมมองทยดบรบทของ ความลอแหลมของทองถนเปนตวตง (Vulnerability-based approach) เพอใหสามารถมองเหนพลวตระหวางเศรษฐกจสงคม และสงแวดลอมในภาพแบบองครวม (holistic view) (O’Brien et al. 2007; Tyler et al. 2010; Chinvanno and Kerdsuk 2012)

ความเปราะบางและการปรบตวตอการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศของภาคอสาน ดร.วเชยร เกดสข (2555) มกรอบแนวคดการประเมนความเสยง/ภาวะลอแหลมเปราะบาง/การปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศ ดงน

ประเดนพนฐำนทควรพจำรณำ: Risk-based/ vulnerability-based approach - ผลกระทบของสภาพอากาศและการเปลยนแปลงภมอากาศ อาจน ามาซงความเสยงท

เปลยนแปลงไป - การเปลยนแปลงภมอากาศ ไมใชการเปลยนแปลงเดยวในสงคมทสงผลตอความเสยงของชมชน

พจารณาการเปลยนแปลงภมอากาศเปนเรองเอกเทศไมได - ความเสยงของชมชนตอผลกระทบจากสภาพอากาศผนแปรไปตามกาลเวลา ชมชนไทยมขด

ความสามารถทจะปรบตวไปตามการเปลยนแปลงไดหรอไม ศนยบรการวชาการแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย ไดท าการวเคราะหความเสยงและความเปราะบางตอ

ภมอากาศ โดยใชกรอบการวเคราะหของ ESC Model (อานนท สนทวงศ ณ อยธยา, 2554) การน าขอมล(บรบทของภาคสวนการพฒนา/ประเดนส าคญ รวมทงบรบททางภมอากาศ) เขาสโครงสรางของ ESC Model ดงทแสดงในภาพท 2-6

2-34



ภาพ 2-6 โครงสรางกรอบวเคราะห ESC Model ส าหรบการวเคราะหดวยบรบทในปจจบน

กำรวเครำะหดวยบรบทปจจบน จะเรมจำกกำรพจำรณำผลกระทบ ( impacts) แลวพจำรณำไปหำตนเหตพรอมจ าแนกประเภทของปจจยเหตเปน 2 ประเภทคอ ปจจยเปดรบ (exposure factors) และปจจยความออนไหว(sensitivity factors) จากนนจะพจารณาความเปนไปไดในการเกดประเดนความเสยงตางๆ (risk issues) และระดบความรายแรงของความเสยงแตละประเดน ขนตอนตอไปคอ การพจารณากลไกรบมอ (coping mechanisms) วามการใชในต าแหนงใดบาง ตอบสนองปจจยใดบาง แลวจงระบระดบความลอแหลมเปราะบาง (vulnerable level) ของแตละประเดนความเสยง รวมทงความลอแหลมเปราะบางโดยรวม

กำรวเครำะหดวยบรบทปจจบน จะเปนลกษณะกำรสรำงทฤษฎแบบอปมำน ( induction) คอวธกำรหำเหตจำกผล ซงเปนหนงในสองวธส ำหรบกำรสรำงทฤษฎในศำสตรแขนงตำงๆ การอปมานเปนการรวบรวมขอเทจจรงจากปรากฏการณทตางๆ ทเกดขน ตรวจสอบได ในทางสถตจะเรยกวาการสรปความจรงยอยเพอน าไปสความจรงหลก อยางไรกตาม ในการวเคราะหน จะใชวธอนมาน (deduction) ในบางสวน ซงเปนการตงสมมตฐานเบองตนแลวตรวจสอบหาขอมลสนบสนนเพออธบายตามหลกเหตและผลแบบตรรกวทยา (วธสรางทฤษฎแบบทสอง) ดงทแสดงในภาพท 2-7

ภาพ 2-7 โครงสรางกรอบวเคราะห ESC Model ส าหรบการวเคราะหดวยบรบทในอนาคต

2-35



การวเคราะหดวยบรบทในอนาคต จะเรมจากการพจารณาชดขอมลตามโครงสราง ESC Model ซงเปนผลการวเคราะหดวยบรบทในปจจบน จากนน เปนการคาดการณแนวโนมการเปลยนแปลงในอนาคตของปจจย 3 ประเภท คอ exposure factors – sensitivity factors – coping mechanisms (ESC) ในระยะเวลาประมาณ 30 ป ซงปจจยทางภมอากาศเปนสวนหนงในนน การคาดการณปจจยอนๆ นอกเหนอจากปจจยทางภมอากาศ จะพจารณาประเดนบางสวนทมนยส าคญตอการสรางการเปลยนแปลง ในทายสด เมอสรปแนวโนมการเปลยนแปลงของปจจย ESC ไดแลว จะท าการวเคราะห และระบแนวโนมความเสยงและความเปราะบาง กลาวโดยสรป การวเคราะหบรบทปจจบนและบรบทในอนาคต จะเปนลกษณะของเหตและผลทสบเนองกนไปเปนกระบวนการ ดงแสดงในภาพ 2-8

ภาพ 2-8 กระบวนการวเคราะหฯ จากบรบทในปจจบนไปสบรบทในอนาคต ทมา : สรปจากแนวคด ESC Model (อานนท สนทวงศ ณ อยธยา, 2554)

Claire Smith & Sarah Lindley (April 2008) ไดมกำรวจยถงกำรพฒนำเครองมอส ำหรบกำรวเครำะห

ตวแปรกำรปรบตวในพนทเมอง โดยเฉพาะอณหภมทสง และสงแวดลอมทมนษยเปนผสรางขนเพอตอบสนองความสะดวกสบาย ดงแสดงในภาพ 2-9 จดประสงคงานวจย คอ

1) เพอพฒนาแบบจ าลองสภาพภมอากาศเชงสถตส าหรบพนทเมอง ทสามารถใชในการศกษาถงผลกระทบและการปรบตว ผลทไดน ามาซงตวการทมผลตอการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ หรอปรากฏการณ “เรอนกระจก” และภมทศนเมองทมความรอนเพมขน

2) เพอสรางแบบจ าลองอาคารและสภาพแวดลอมทมการสรางขนมาใหม ทท าใหมนษยสามารถใชไดอยางสะดวกสบาย สงผลใหเกดความรอนทเพมขน ทเปนผลมาจากโครงสรางของอาคาร รปแบบ และการวางผง

2-36



3) เพอประเมนผลการปลอยความรอนจากอาคารตางๆ และอาคารทมการจดการเรองการลดการใชพลงงาน ลดการปลอยมลพษ และการเกดกาซเรอนกระจก รวมถงชแจงเรองงบประมาณคาใชจายทแตกตางของทงสองอาคาร

4) เพอพฒนาระบบสารสนเทศภมศาสตรทใชเครองมอสนบสนนการตดสนใจส าหรบทางเลอกในการปรบตว เพอการวางผงเมอง และการออกแบบ

5) เพอแสดงใหเหนถงวธการและเครองมอในการพฒนาเชงลกในกรณศกษา ซงมการท างานรวมกนระหวางนกวางแผน และนกออกแบบ ดงแสดงในภาพ 2-10

ภาพ 2-9กรอบการด าเนนงานส าหรบการใชเครองมอในการสนบสนนระบบการตดสนใจบรบทนโยบาย

2-37



ภาพ 2-10 กรอบนโยบายส าคญในการปรบตวของเมองเขตภมอากาศรอน

ทมา: Claire Smith & Sarah Lindley. Sustainable Cities: Options for Responding to Climate change Impacts and Outcomes. April 2008

3-1



บทท 3

การวเคราะหพนทเสยงภยพบตดานตางๆ

ปจจบนเหตการณภยพบตทางธรรมชาตไดเกดขนอยางตอเนองในทกภมภาคทวโลก โดยเหตการณภยพบตท

เกดขนสามารถแบงกลมของภยพบตได 3 กลมใหญ คอ 1) เหตการณพายพดถลม เชน พายเฮอรเคนแซนดพดถลมประเทศสหรฐอเมรกา พายไซโคลนพดถลมประเทศอนเดย พายไตฝนบพา พดถลมหมเกาะมนดาเนา ประเทศฟลปปนส 2) เหตการณแผนดนไหวทประเทศมาเลเซยและประเทศพมา 3) เหตการณนาทวมทประเทศอนเดย ประเทศจน ประเทศปากสถาน เปนตน สาหรบเหตการณภยพบตทเกดขนในประเทศไทย ในชวงหลายปทผานมา ไดเกดขนเหตการณครงรนแรงหลายเหตการณ เชน เหตการณแผนดนไหวและคลนสนามทสงผลกระทบตอพนท 6 จงหวดในฝงทะเลอนดามนในปพ.ศ. 2547 เหตการณนาทวมในพนทภาคเหนอและภาคกลางในป พ.ศ. 2554 เหตการณนาทวมและดนโคลนถลมในพนทภาคใตในป พ.ศ. 2554 สถานการณภยแลงในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอในป พ.ศ. 2555 และสถานการณหมอกควนปกคลมพนทภาคเหนอของประเทศไทยในชวงเดอนมนาคมของทกป เปนตน จากเหตการณภยพบตทเกดขน จงมความจาเปนอยางยงทจะตองทาการศกษาถงสาเหตทเปนตวกระตนใหเกดเหตการณตางๆ เพอนาไปสการวเคราะหพนทเสยงภยในแตละประเภท เพอใหประชาชนทอยในพนทเสยงภย สามารถเตรยมความพรอมรบมอกบเหตการณทอาจจะเกดขน เพอลดความเสยหายทจะสงผลกระทบตอชวตและทรพยสน

ในการศกษาครงน ไดมงศกษาเหตการณภยพบตท เกดขนในประเทศไทยบอยครง จ านวน 4 ภย ไดแก ดนถลม น าทวม ภยแลง และหมอกควน ซงภยพบตทเกดขนนนลวนมปจจยกระตนมาจากปรมาณนาฝนเปนหลก โดยเฉพาะดนถลม นาทวม และภยแลง ซงการศกษาเกยวกบภยตางๆนน เบองตนจะทาการศกษาเกยวกบลกษณะทางกายภาพของประเทศไทย ขอมลนาฝนทเกยวของกบการวเคราะหพนทเสยงภยแตละประเภท และแผนทพนทเสยงภยในแตละประเภท โดยมรายละเอยดในการศกษาดงน

3.1 ลกษณะทางกายภาพของประเทศไทย

ทตงและอาณาเขต ประเทศไทยตงอยท ละตจด 5 องศา 37 ลปดาเหนอถง 20 องศา 28 ลปดาเหนอ และมตาแหนงลองจจดท 97

องศา 21 ลปดาตะวนออกถง 105 องศา 37 ลปดาตะวนออก และมอาณาเขตตดตอดงน ทศเหนอ ตดตอกบประเทศลาว และประเทศพมา จงหวดทตดตอกบประเทศลาวเรมตงแต จงหวดเชยงราย ผาน

จงหวดพะเยา นาน อตรดตถ พษณโลก เลย หนองคาย นครพนม มกดาหาร อานาจเจรญ และอบลราชธาน รวมระยะทางทงสน 1,754 กโลเมตร โดยมพนทชายแดนทเปนทงภเขา แมนา และทราบ จงหวดทตดตอกบประเทศพมาบรเวณสามเหลยมทองคา อาเภอเชยงแสน จงหวดเชยงราย ผานชายแดนทเปนทงภเขาและแมนา ผานจงหวดเชยงใหม แมฮองสอน

ทศตะวนออก ตดตอกบประเทศลาว และประเทศกมพชา จงหวดทตดตอกบประเทศมพชา เรมตงแตจงหวดจงหวดอบลราชธาน ผานจงหวดศรสะเกษ สรนทร บรรมย สระแกว จนทบร และตราด รวมระยะทางทงสน 803 กโลเมตร

ทศใต ตดตอกบประเทศมาเลเซย ตงแตจงหวดสตล สงขลา ยะลา และนราธวาส รวมระยะทางเขตแดน 506 กโลเมตร

3-2



ทศตะวนตก ตดตอกบประเทศพมา บรเวณนจงหวดตาก กาญจนบร ราชบร เพชรบร ประจวบครขนธ ชมพร และระนอง โดยรวมระยะทางทตดตอกบประทศพมา ตงแตจงหวดเชยงรายจนถงจงหวดระนอง รวมระยะทางทงสน 1,800 กโลเมตร (เวบไซต http://th.wikipedia.org)

ลกษณะภมประเทศ ลกษณะภมประเทศของประเทศไทย โดยทวไปแบงออกเปน 6 ลกษณะ ดงแสดงในแผนท 3-1 (1) เขตภเขาและหบเขาภาคเหนอ ลกษณะภมประเทศสวนใหญเปนเทอกเขา แนวเทอกเขาทอดตวยาวในแนว

เหนอ-ใต เทอกเขาทสาคญไดแก เทอกเขาแดนลาว เทอกเขาถนนธงชย เทอกเขาผปนนา เทอกเขาหลวงพระบาง และมทราบหบเขาลกษณะแคบ ๆ อยระหวางแนวเทอกเขาเปนบรเวณทมแมนาไหลผานมดนตะกอนอดมสมบรณเหมาะแกการเพาะปลก (2) เขตทราบลมภาคกลาง ลกษณะภมประเทศสวนใหญเปนทราบลมแมนา แบงเปน 2 สวน คอทราบตอนบนตงแตจงหวดนครสวรรคขนไป จะเปนทราบลมแมนาและทราบลกฟก มภเขประปราย -ทราบตอนลางตงแตนครสวรรคลงมาถงอาวไทยเปนทราบดนดอนสามเหลยม มลกษณะดนเปนตะกอนนาพา (3) เขตเทอกเขาภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ลกษณะภมประเทศสวนใหญเปนทราบสง รปรางคลายกระทะหงาย มขอบทางดานตะวนตกและดานใตลาดลงทางดานตะวนออก เทอกเขาทสาคญไดแก เทอกเขาเพชรบรณ เทอกเขาดงพญาเยน เทอกเขาสนกาแพง เทอกเขาภพาน บรเวณตอนกลางของภาคเปนแอง เรยกวาแองโคราช

(4) เขตภเขาและทราบภาคตะวนออก ลกษณะภมประเทศสวนใหญเปนทราบลกฟกสลบกบภเขาและมทราบชายฝงทะเล มแมนาสายสน ๆ

(5) เขตเทอกเขาภาคตะวนตก ลกษณะภมประเทศสวนใหญเปนภเขาและหบเขาททอดตวในแนวเหนอ-ใต มพนทราบแคบ ๆ เทอกเขาทสาคญไดแก เทอกเขาตะนาวศร เทอกเขาถนนธงชยททอดตวยาวตอเนองลงมา

(6) เขตคาบสมทรภาคใต ลกษณะภมประเทศเปนคาบสมทรยนลงไปในทะเล ขนาบดวยทะเลทง 2 ดาน มภเขาทอดตวแนวเหนอ-ใต มแมนาสายสนๆและมทราบชายฝงทะเลดานตะวนออกกวางกวาทราบชายฝงทะเลดานตะวนตก

พนทลมน าหลก ลมน ายอย ประเทศไทยแบงขอบเขตลมนาหลก ออกเปน 25 ลมนา ดงแสดงในแผนท 3-2 ภาคเหนอ ประกอบดวย ลมนาสาละวน ลมนาโขง 1 ลมนาแมกก ลมนาปง ลมนาวง ลมนายม และลมนานาน ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ประกอบดวย ลมนาโขง 2 ลมนาช และลมนามล ภาคกลาง ประกอบดวย ลมนาเจาพระยา ลมนาสะแกกรง ลมนาปาสก ลมนาทาจน ภาคตะวนออก ประกอบดวย ลมนาปราจนบร ลมนาบางปะกง ลมนาโตนเลสาบ ลมนาชายฝงทะเลตะวนออก ภาคตะวนตก ประกอบดวย ลมนาแมกลอง ลมนาเพชรบร ลมนาชายฝงทะเลตะวนตก ภาคใต ประกอบดวย ลมนาภาคใตฝงตะวนออก ลมนาตาป ลมนาทะเลสาบสงขลา ลมนาปตตาน ลมนาภาคใต

ฝงตะวนตก (เวบไซต http://water.rid.go.th/) สาหรบลมนายอย มจานวน 254 ลมนา ดงแสดงในตาราง 3-1

http://water.rid.go.th/

3-3



ตาราง 3-1 ลมนาหลกและลมนายอยในประเทศไทย กลมลมน าหลก พนทลมน า

รวม (ตร.กม.) ชอลมน าหลก จ านวนลมน า

สาขา

1. กลมลมนาสาขาแมนาโขง 188,645 ลมนาโขง ลมนากก ลมนาช ลมนามล ลมนาโตนเลสาบ

95

2. กลมลมนาสาขาแมนาสาละวน 17,918 ลมนาสาละวน 17

3. กลมลมนาเจาพระยา – ทาจน 157,925 ลมนาปง ลมนาวง ลมนายม ลมนานาน ลมนาสะแกกรง ลมนาปาสก ลมนาเจาพระยา ลมนาทาจน

70

4. กลมลมนาแมกลอง 30,836 ลมนาแมกลอง 11

5. กลมลมนาบางปะกง 18,458 ลมนาปราจนบร ลมนาบางปะกง

8

6. กลมลมนาชายฝงทะเลอาวไทยตะวนออก

13,829 ลมนาชายฝงทะเลตะวนออก 6

7. กลมลมนาชายฝงทะเลอาวไทยตะวนตก

12,347 ลมนาเพชรบร ลมนาชายฝงทะเลตะวนตก (ประจวบครขนธ)

8

8. กลมลมนาภาคใตฝงตะวนออก (ฝงอาวไทย)

50,930 ลมนาชายฝงทะเลภาคใตฝงตะวนออก ลมนาตาป ลมนาทะเลสาบสงขลา ลมนาปตตาน

26

9. กลมลมนาชายฝงทะเลอาวไทยตะวนตก (ฝงอนดามน)

20,473 ลมนาชายฝงทะเลภาคใตฝงตะวนตก

13

รวม 511,361 25 ลมนาหลก 254

ทมา : สถาบนสารสนเทศทรพยากรนาและการเกษตร

3-4



แผนท 3-1 ลกษณะภมประเทศ

3-5



แผนท 3-2 ขอบเขตลมนาหลกและลมนายอย

3-6



3.2 คาดชนน าฝนทเกยวของกบการวเคราะหพนทเสยงภย

คาดชนน าฝนทใชวเคราะหพนทเสยงดนถลมและน าทวม ประกอบดวยขอมลสภาพภมอากาศป (1990 - 2009) โดยทขอมลสภาพภมอากาศปฐาน ใชคาดชนภมอากาศ

(Climate indices) จานวน 3 คา คอ ดชนตวท 1 จานวนเหตการณทมฝนตกสงสดในรอบป ตงแตป 1990 - 2009 (precip_rx1day) (แผนท 3-3) ดชนตวท 2 จานวนเหตการณทฝนตกมากกวา 20 มม. ใน 1 วน ตงแตป 1990 - 2009 (precip_r20) (แผนท 3-4) ดชนตวท 3 จานวนเหตการณทมฝนตกสะสม 5 วน มากกวา 200 มม. ตงแตป 1990 - 2009 (precip_rx5day_r200) (แผนท 3-5) คาดชนน าฝนทใชวเคราะหพนทเสยงภยแลง

ใชขอมลสภาพภมอากาศป (1990 - 2009) โดยทใชคาดชนภมอากาศ (Climate indices) จานวน 3 คา คอ ดชนตวท 1 จานวนเหตการณทฝนไมตกสะสมมากทสดในรอบป ตงแตป 1990 - 2009 (cdd) (แผนท 3-6) ดชนตวท 2 จานวนเหตการณทฝนไมตกตดตอกน 5 วน ตงแตป 1990 - 2009 (cdd_5day) (แผนท 3-7) โดยทดชนภมอากาศแตละตวสามารถอธบายไดดงน ตาราง 3-2 ดชนภมอากาศ (Climate indices) ป (1990 - 2009) ท ดชน คาอธบาย 1 rx1day จานวนเหตการณทมฝนตกสงสดในรอบป

หมายถงจานวนวนทมปรมาณนาฝนสงสดในรอบป ในชวงป 1990 – 2009 โดยในแตละปจะม 1 เหตการณ

2 precip_r20 จานวนเหตการณทฝนตกมากกวา 20 มม. ใน 1 วน หมายถงจานวนวนทฝนตกหนกมากกวา 20 มม. ในชวงป 1990 – 2009

3 rx5day_r200 จานวนเหตการณทมฝนตกสะสม 5 วน มากกวา 200 มม. หมายถงจานวนวนทฝนตกหนกตดตอกน 5 วน และมปรมาณนาฝนสะสมมากกวา 200 มม. ในชวงป 1990 – 2009

4 precip_cdd จานวนเหตการณทฝนไมตกสะสมมากทสดในรอบป หมายถงจานวนวนสะสมทฝนไมตกตดตอกนหรอวนทฝนขาดชวงนานทสดในรอบป ในชวงป 1990 – 2009

5 precip_cdd5 จานวนเหตการณทฝนไมตกตดตอกน 5 วน หมายถงจานวนวนทฝนไมตกสะสมตดตอกน 5 วน ในชวงป 1990 – 2009

3-7



แผนท 3-3 จานวนเหตการณทมฝนตกสงสดในรอบป (rx1day) ป 1990-2009

3-8



แผนท 3-4 จานวนเหตการณทฝนตกมากกวา 20 มม. ใน 1 วน (r20mm) ป 1990-2009

3-9



แผนท 3-5 จานวนเหตการณทมฝนตกสะสม 5 วน มากกวา 200 มม. (rx5day_r200) ป 1990-2009

3-10



แผนท 3-6 จานวนเหตการณทฝนไมตกสะสมมากทสดในรอบป (cdd) ป 1990-2009

3-11



แผนท 3-7 จานวนเหตการณทฝนไมตกตดตอกน 5 วน (cdd_5day) ป 1990-2009

3-12



3.3 การวเคราะหพนทเสยงดนถลม

ดนถลมเปนภยธรรมชาตท เกดขนบอยครงและสรางความเสยหายตอชวตและทรพยสนเปนอยางมาก (แผนท 3-8) จากการศกษาของกรมทรพยากรธรณ พบวาประเทศไทยมพนททมโอกาสเกดดนถลมมากถง 51 จงหวด โดยเฉพาะพนทบรเวณทลาดเชงเขาหรอบรเวณทลมทอยตดกบภเขาสง (กรมทรพยากรธรณ, 2547) การศกษาขอมลเกยวกบพนทเสยงภย จงมความจาเปนเพอใหประชาชนทอยในเขตพนทเสยง สามารถเตรยมการรบมอกบภยทอาจจะเกดขน ซงการศกษาพนทเสยงดนถลม สงทสาคญทสดคอ การระบปจจยทเปนตวกระตนใหเกดดนถลม ซงไดมการศกษาโดยหนวยงานตางๆ ดงน

ภาควชาวศวกรรมโยธา คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม (2556) ไดศกษาพนทเสยงดนถลมในจงหวดเชยงใหม โดยใชปจจยในการวเคราะหพนทเสยงดนถลมจานวน 2 ปจจย คอปรมาณนาฝน และคณสมบตของดน

1) ขอมลนาฝนเฉลยสะสมภายในระยะเวลา 10 ป (พ.ศ.2545-2554) โดยสามารถแบงเกณฑปรมาณนาฝนไดดงน

- ปรมาณนาฝนเฉลยสงสดอนดบ 1 พ.ศ. 2553 ปรมาณ 470.6 มม./วน - ปรมาณนาฝนเฉลยสงสดอนดบ 2 พ.ศ. 2548 ปรมาณ 436.3 มม./วน - ปรมาณนาฝนเฉลยสงสดอนดบ 3 พ.ศ. 2550 ปรมาณ 393.5 มม./วน

2) ปจจยสาคญทใชในการวเคราะหอก 1 ปจจยคอ ขอมลคณสมบตของดนจากการพฒนาทดน โดยสามารถจาแนกลกษณะของดนทมอตราเสยงตอการเกดดนถลมไดดงน

- กลมดนทมความเสยงตอดนถลมอนดบท 1 คอ ดนทมความลาดชนมากกวา 35 องศา - กลมดนทมความเสยงตอดนถลมอนดบท 2 คอ ดนทมความลาดชน 12-35 องศา - กลมดนทมความเสยงตอดนถลมอนดบท 3 คอ ดนทมความลาดชนนอยกวา 12 องศา

(Gyeltshen (2007) ไดประเมนพบตภยและความเสยงจากดนถลมของพนทดอยสเทพ-ดอยปยในจงหวดเชยงใหม ภาคเหนอของประเทศไทย โดยใชปจจยในการวเคราะหพนทเสยงดนถลมจานวน 4 ปจจย ดงแสดงในตาราง 3-3 ตาราง 3-3 ปจจยทใชวเคราะหพนทเสยงดนถลมในการศกษาของ Gyeltshen

ปจจยทใชวเคราะห เงอนไข 1) ความลาดชน (1) 0-15 % (2) 15-30 % (3) มากกวา 30 %

2) ลกษณะธรณสณฐาน (1) หนแกรนตและหนไนส (2) ตะกอนรวน (3) หนภเขาไฟ (4) หนคารบอเนต

3) การใชประโยชนทดน (1) เกษตรกรรม (2) พนทปาไม (3) พนทอยอาศย (4) แหลงนา

4) ระยะหางจากทางนา (1) นอยกวา 50 ม. (2) มากกวา 50 ม.

ศนยภมภาคเทคโนโลยอวกาศและภมสารสนเทศ ภาคเหนอ (2549) ไดศกษาพนทเสยงดนถลมในพนท 8 จงหวดภาคเหนอ โดยกาหนดปจจยทสงผลตอการเกดดนถลมจานวน 7 ปจจย ดงแสดงในตาราง 3-4

3-13



ตาราง 3-4 ปจจยทใชวเคราะหพนทเสยงดนถลมในการศกษาของ ศนยภมภาคเทคโนโลยอวกาศและภมสารสนเทศ ภาคเหนอ

ปจจยทใชวเคราะห เงอนไข 1) ปรมาณนาฝนเฉลย (1) มากกวา 1150 มม.

(2) 650 – 1,150 มม. (3) นอยกวา 650 มม

2) ชนหนพนฐาน (1) หนแกรนต หนไนส (2) หนปน ตะกอนไมแขงตว (3) หนทราย หนชน หนชนวน (4) หนตะกอน (5) หนตะกอนคารบอนเนต (6) หนภเขาไฟ

3) ความลาดชน (1) มากกวา 45% (2) 15 – 45% (3) นอยกวา 15%

4) สภาพปาไม (1) ไมใชพนทปา (2) ปาเสอมโทรม (3) ปาสมบรณ

5) แนวกนชนรอยเลอน (1) นอยกวา 1,000 เมตร (2) 1,000 – 2,000 เมตร

6) ทศทางการรบนาฝน (1) ทศตะวนตกเฉยงใต (2) ทศตะวนออกเฉยงเหนอ (3) ทศทางอนๆ

7) ระดบความสงจากนาทะเล (1) สงกวาหรอเทากบ 500 เมตร (2) ตากวาระดบ 500 เมตร

สาหรบการศกษาพนทเสยงดนถลมในตางประเทศ พบวาปจจยทใชในการวเคราะหพนทเสยงดนถลม ประกอบดวยปจจยตางๆ ดงน

- ปจจยดานความลาดชน พบวาโดยสวนใหญจะจาแนกความลาดชนเพมขนครงละไมเกน 10 องศา เชน Lee et al. (2003) จาแนกเปน 0-5 องศา 6-9 องศา 10-13 องศา 14-17 องศา 18-23 องศา 24-29 องศา 30-37 องศา และ 38-86 องศา Choi et al. (2012) จาแนกเปน 0-2 องศา 3-4 องศา 5-6 องศา 7-8 องศา 9-11 องศา 12-14 องศา 15-17 องศา 18-20 องศา 21-24 องศา และ 25-66 องศา

- ปจจยดานขอมลชดดน สวนใหญจะกาหนดเปนชดดนทพบในแตละพนทศกษา โดยจะพจารณาถงลกษณะของเนอดน เชนเนอดนหยาบ เนอดนละเอยด ความสามารถในการซบนาของดนซงจะสงผลตอการเกดดนถลม เชน Bui et al. (2012) Lee et al. (2003) และ Pradhan et al. (2010)

- ปจจยดานปรมาณนาฝน เชน Bui et al. (2012) จาแนกปรมาณนาฝนออกเปน 362-470 มลลเมตร 470-540 มลลเมตร 540-610 มลลเมตร และ 610–950 มลลเมตร

3-14



จากการศกษางานวจยทเกยวของดงทกลาวมาขางตน พบวาการศกษาพนทเสยงดนถลมสวนใหญจะใชหลายปจจยในการวเคราะหพนทเสยงดนถลม ซงลวนเปนปจจยสาคญทเปนตวกระตนใหเกดดนถลม สาหรบการศกษาครงนจะทาการศกษาพนทเสยงดนถลมในประเทศไทย จากการใชขอมลปรมาณนาฝนจากขอมลสภาพภมอากาศป (1990 – 2009) โดยสามารถสรปปจจยทใชในการศกษา ไดดงน

1) ความลาดชน เนองจากการศกษางานวจยทเกยวของพบวาระดบความรนแรงของดนถลมจะสมพนธกบความลาดชนของพนท ดงแสดงในแผนท 3-9

2) ปรมาณนาฝน เนองจากดนถลมจะเกดขนเมอฝนตกหนกหรอตกตดตอกนเปนเวลานาน นาฝนจะไหลซมลงไปในชนดน จนกระทงชนดนอมตวดวยนา ถาหากปรมาณนาในมวลดนเพมขนจนระดบนาในชนดนสงขนมาทระดบผวดน จะเกดการไหลบนผวดน และกดเซาะหนาดนทาใหลาดดนเรมมการเคลอนตวและเกดการถลมในทสด (กรมทรพยากรธรณ, 2554) ในการศกษาครงนใชดชนนาฝนในการวเคราะหพนทเสยงดนถลมจานวน 3 ดชน คอ

- จานวนเหตการณทมฝนตกสงสดในรอบป (precip_rx1day) - จานวนเหตการณทฝนตกมากกวา 20 มม. ใน 1 วน (precip_r20) - จานวนเหตการณทมฝนตกสะสม 5 วน มากกวา 200 มม.(precip_rx5day_r200) โดยการแบงชวงของดชนแตละตว ใชวธการจาแนกเงอนไขโดยเทยบกบเปอรเซนตไทลของ

ขอมลทมากทสดในแตละดชน (พนทเสยงนอยคอชวงทมคานอยกวาเปอรเซนตไทลท 25 พนทเสยงปานกลางคอชวงทมคาระหวางเปอรเซนตไทลท 25 – 75 และพนทเสยงมากคอชวงทมคามากกวาเปอรเซนตไทลท 75) ดงแสดงในแผนท 3-12 และ 3-13 3) การระบายนาของดน เนองจากลกษณะของดนจะสมพนธกบการเกดดนถลม กลาวคอ ดนทมการ

ระบายนาเลวสามารถอมนาไวไดมากสงผลใหเกดดนถลมไดงาย ดงแสดงในแผนท 3-10 และ 3-11

ตาราง 3-5 ปจจยและเงอนไขในการวเคราะหพนทเสยงดนถลมจากขอมลสภาพภมอากาศป (1990 – 2009)

ปจจยหลก เงอนไข ระดบความเสยง คะแนน 1) ความลาดชน (1) 0-15 องศา

(2) 16-30 องศา (3) มากกวา 30 องศา

(1) พนทเสยงนอย (2) พนทเสยงปานกลาง (3) พนทเสยงมาก

1 2 3

2) การระบายนาของดน (1) การระบายนามากเกนไป (2) การระบายนาคอนขางมากเกนไป (3) การระบายนาด (4) การระบายนาดปานกลาง (5) การระบายนาคอนขางเลว (6) การระบายนาเลว (7) การระบายนาเลวมาก

(1) พนทเสยงนอย (7) พนทเสยงมาก

1 2 3 4 5 6 7

3-15



ปจจยหลก เงอนไข ระดบความเสยง คะแนน

3) การเปลยนแปลงของจานวนเหตการณทมฝนตกสงสดในรอบป (precip_rx1day)

(1) 0-29 วน (2) 30-88 วน (3) มากกวา 88 วน


1 2 3

4) การเปลยนแปลงของจานวนเหตการณทฝนตกมากกวา 20 มม. ใน 1 วน (precip_r20)

(1) 0-246 วน (2) 247-739 วน (3) มากกวา 739 วน


1 2 3

5) การเปลยนแปลงของจานวนเหตการณทมฝนตกสะสม 5 วน มากกวา 200 มม(precip_rx5day_r200)

(1) 0-7 วน (2) 8-20 วน (3) มากกวา 20 วน


1 2 3

3-16



แผนท 3-8 สถตการเกดดนถลมป 2531 - 2555

ทมา : http://www.dmr.go.th/download/Landslide/event_landslide1.htm

http://www.dmr.go.th/download/Landslide/event_landslide1.htm

3-17



แผนท 3-9 ปจจยทใชวเคราะหพนทเสยงดนถลมโดย

ปจจยท 1 ความลาดชน

3-18



แผนท 3-10 ปจจยทใชวเคราะหพนทเสยงดนถลม

ปจจยท 2 การระบายนาของดน

3-19




ปจจยท 3 จานวนเหตการณทมฝนตกสงสดในรอบป (rx1day)

3-20




ปจจยท 4 จานวนเหตการณทฝนตกมากกวา 20 มม. ใน 1 วน (precip_r20)

3-21




ปจจยท 5 จานวนเหตการณทมฝนตกสะสม 5 วน มากกวา 200 มม. (precip_rx5day_r200)

3-22



แผนท 3-14 ระดบความเสยงตอการเกดดนถลมในประเทศไทย

3-23



จากการวเคราะหความเสยงในการเกดดนถลมในประเทศไทยดงแสดงใน แผนท 3-14 พบวาพนทเสยงดนถลมจะกระจายตวอยทวทกภมภาคของประเทศ โดยเฉพาะพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอเกอบทงภาค นอกจากนมการกระจายตวอยบรเวณพนทภาคเหนอ ไดแก จงหวดเชยงใหม จงหวดเชยงราย จงหวดะเยา จงหวดลาพน จงหวดลาปาง จงหวดแพร จงหวดอตรดตถ พนทภาคกลาง ไดแก จงหวดกาแพงเพชร จงหวดอทยธาน จงหวดนครสวรรค จงหวดลพบร จงหวดชยนาท จงหวดสงหบร พนทภาคตะวนออก ไดแก จงหวดฉะเชงเทรา จงหวดสระแกว จงหวดชลบร จงหวดระยอง จงหวดจนทบร พนทภาคใต ไดแก จงหวดเพชรบร จงหวดชมพร จงหวดปตตาน จงหวดยะลา จงหวดนราธวาส 3.4 การวเคราะหพนทเสยงน าทวม

ในชวงหลายปทผานมา ประเทศไทยไดประสบกบปญหาอทกภยครงใหญหลายครง ซงสรางความเสยหายตอชวตและทรพยสนของประชาชนทวทกภาค ดงเชน เหตการณนาทวมกรงเทพ ในป พ.ศ. 2526 และ ป พ.ศ. 2538 เหตการณนาทวมพนทภาคเหนอ ในป พ.ศ. 2548, ป พ.ศ. 2549 และป พ.ศ. 2554 เหตการณนาทวมพนทภาคใต ในป พ.ศ. 2543 และ ป พ.ศ. 2548 สาหรบพนทภาคกลางไดรบผลกระทบจากนาทวมทกป เนองจากมลกษณะภมประเทศเปนทราบ จงเปนพนทรบนาทไหลลงมาจากพนทภาคเหนอ เชนอทกภยครงใหญทเกดขนในป 2554 ทผานมา ซงเปนผลมาจากอทธพลของพายโซนรอนทาใหเกดนาหลากในพนทภาคเหนอ และปรมาณนาจานวนมากไหลลงสพนทภาคกลาง ทาใหเกดนาทวมขงในภาคกลางเปนเวลาหลายเดอน และสงผลกระทบในพนท 63 จงหวด 684 อาเภอ อทกภยในครงนธนาคารโลกได ประเมนมลคาความเสยหายสงถง 1.44 ลานลานบาท และจดใหเปนภยพบตครงสรางความเสยหายมากทสดเปนอนดบสของโลก โดยอทกภยในครงนสงผลใหประชาชนไดรบความเดอดรอน 4,086,138 ครวเรอน บานเรอนเสยหายทงหลง 2,329 หลง เสยหายบางสวน 96,833 หลง พนทการเกษตรคาดวาจะไดรบความเสยหาย 11.20 ลานไร (เวบไซต http://th.wikipedia.org, 2556)

จากการศกษางานวจยทเกยวของ พบวาการศกษาพนทเสยงนาทวมในแตละพนทมการกาหนดปจจยทแตกตางกน ซงสวนหนงเปนปจจยดานความแตกตางของลกษณะภมประเทศ เชนพนทภาคเหนอจะมลกษณะภมประเทศเปนภเขาสง และมความลาดชน พนทภาคกลางมลกษณะภมประเทศเปนทราบลมแมนา นอกจากปจจยดานลกษณะภมประเทศแลว ยงมปจจยอนทเปนตวสนบสนนใหเกดอทกภย ดงน

สพชฌาย ธนารณ (2553) ไดประยกตใชระบบสารสนเทศภมศาสตรรวมกบการวเคราะหศกยภาพเชงพนทในการกาหนดพนทเสยงอทกภยในจงหวดอางทอง โดยกาหนดปจจยและเงอนไขทใชในการวเคราะหดงตาราง 3-6

ตาราง 3-6 ปจจยทใชวเคราะหพนทเสยงอทกภยในการศกษาของสพชฌาย ธนารณ ปจจยทใชวเคราะห เงอนไข

1) ปรมาณนาฝนสงสดรวม 1 วน

(1) 0 - 60 มม. (2) 61 - 75 มม. (3) 76 - 100 มม. (4) > 100 มม.

2) พนทนาทวมในอดต (1) ไมทวม (2) นาทวมปใดปหนง (3) นาทวม ≥2 ป (4) นาทวม ≥3 ป

3) ความลาดชนของพนท (1) 0 - 5 % (2) 6 - 10 %

3-24



ปจจยทใชวเคราะห เงอนไข

(3) 11 - 15 % (4) > 5 % 4) ความสงจากระดบนาทะเล (1) 0 - 100 เมตร (2) 101 - 300 เมตร

(3) 301 - 500 เมตร (4) > 500 เมตร 5) สงกดขวางทางนา (1) 0.00 - 0.20 กม./ตร.กม. (2) 0.21 - 0.40 กม./ตร.กม.

(3) 0.41 - 0.60 กม./ตร.กม. (4) > 0.60 กม./ตร.กม.

6) ความหนาแนนของทางนา (1) 0.10 - 0.35 กม./ตร.กม. (2) 0.36 - 0.70 กม./ตร.กม. (3) 0.71 - 1.00 กม./ตร.กม. (4) > 1.00 กม./ตร.กม.

7) ขนาดของพนทลมนายอย (1) < 150 ตร.กม. (2) 150 - 250 ตร.กม. (3) 251 - 350 ตร.กม. (4) > 350 ตร.กม.

8) ความสามารถในการระบายนาของดน

(1) การระบายนาด (2) การระบายนาดปานกลาง (3) การระบายนาคอนขางเลว (4) การระบายนาเลว

9) การใชประโยชนทดน (1) พนทอยอาศย (2) นาขาว พชไร (3) พนทการใชประโยชนอน (4) พชสวน ไม ยนตน

ประสทธ เมฆอรณ (2544) ไดประยกตใชระบบสารสนเทศภมศาสตรในการวเคราะหพนทเสยงอทกภย บรเวณ

ลมนายมตอนลาง โดยกาหนดปจจยและเงอนไขทใชในการวเคราะหดงตาราง 3-7

ตาราง 3-7 ปจจยทใชวเคราะหพนทเสยงอทกภยในการศกษาของประสทธ เมฆอรณ ปจจยทใชวเคราะห เงอนไข

1) ปรมาณนาฝนเฉลย (1) 1,134 - 1,149 มม. (2) 1,149 - 1,164 มม. (3) 1,164 - 1,179 มม. (4) 1,179 - 1,194 มม.

2) จานวนวนทฝนตก (1) 97.3 - 97.8 วน (2) 97.8 - 98.4 มม. (3) 98.4 - 98.9 มม. (4) 98.9 - 99.4 วน

3) จานวนฝนทเคยตกมากทสด

(1) 126.87 - 141.26 มม. (2) 141.26 - 155.65 มม. (3) 155.65 - 170.04 มม. (4) 170.04 - 184.43 มม.

4) ความลาดชน (1) 0 - 5 เปอรเซนต (2) 5 - 10 เปอรเซนต (3) 10 - 15 เปอรเซนต (4) มากกวา 15 เปอรเซนต

5) ความสงจากระดบนาทะเล (1) ตากวา 100 ม. (2) 100 - 500 ม. (3) 500 – 1,000 ม. (4) มากกวา 1,000 ม.

6) ความหนาแนนของลานา (1) มากวา 53.98 กม. (2) 25.75 – 53.98 กม. (3) 0.01 – 25.75 กม. (4) ไมมลานาไหลผาน

7) สงกดขวางลานา (1) ไมมสงกดขวางลานา (2) 0.01 - 31.05 กม. (3) 31.05 - 74.01 กม. (4) มากกวา 74.01 กม.

8) การใชทดนและสงปกคลม (1) พนทปาไมและไมสวน (2) พนทตวเมองและทวางเปลา

3-25



ปจจยทใชวเคราะห เงอนไข

ดน (3) พนทเพาะปลกพชไร (4) พนทนา 9) ความสามารถในการ

ระบายนาของดน (1) ดนระบายนาไดดมาก (2) ดนระบายนาไดด (3) ดนระบายนาไดปานกลาง (4) ดนระบายนาไดเลว

Tran et al. (2008) ไดประยกตใชระบบสารสนเทศภมศาสตรและองคความรดานการจดการภยพบต ใน

การศกษาพนทเสยงนาทวมในประเทศเวยดนาม โดยปจจยทใชในการศกษาแบงเปนปจจยทางดานกายภาพ และปจจยดานสถตทเคยเกดนาทวม โดยมรายละเอยดของปจจยคอ ปจจยดานกายภาพ ประกอบดวย ลกษณะทางอทกวทยา ลกษณะภมประเทศ เสนทางคมนาคม สงปกคลมดน การใชประโยชนทดน ลกษณะของทอยอาศย ระยะหางระหวางบานและแมนา ระยะหางระหวางบานและสถานพยาบาล ระยะหางระหวางบานและถนนสายหลก ปจจยดานสถตทเคยเกดนาทวม ประกอบดวย ระดบของนาทวมในป 1999 ระดบของนาทวมในป 2004

Ahmed et al. (2011) ไดคาดการณพนทเสยงนาทวมฉบพลน (flash flood) บรเวณถนน Katherine ประเทศอยป โดยใชระบบสารสนเทศภมศาสตรและขอมลจากภาพถายดาวเทยม Landsat ETM+ โดยวเคราะหบนพนฐานของขอมล DEM การศกษานไดใชปจจยทางดานอทกวทยาเปนหลก ซงประกอบดวย ทศทางการไหลของนา การไหลสะสมของนา พนทรบนา และจดเชอมตอของทางนา

Zerger, A and Eealands, S (2004) ไดสรางแบบจาลองการตดสนใจในการจดการความเสยงจากนาทวม อนมสาเหตมาจากการเกดพายไซโคลน ในประเทศออสเตรเลย การศกษาครงนไดใชฐานขอมลสารสนเทศภมศาสตร ซงประกอบดวย ขอมลอาคาร (ความสงอาคาร วสดอาคาร การใชประโยชนอาคาร ทอยของอาคาร) ขอมลแบบจาลองระดบสงเชงเลข (Digital elevation model) ขอมลเสนชนความสง ขอมลโครงขายถนน ขอมลระดบนา ขอมลเหตการณการเกดภยพบตยอนหลง จากการศกษางานวจยทเกยวของทกลาวมาขางตน พบวาการศกษาพนทเสยงนาทวม จะใชหลายปจจยในการวเคราะห ซงในการศกษาครงนไดก าหนดปจจยทใชวเคราะหพนทเสยงน าทวมจ านวน 4 ปจจย โดยใชปจจยดชนนาฝนจานวน 3 ดชน เชนเดยวกบการวเคราะหพนทเสยงดนถลม คอ

- การเปลยนแปลงของจานวนเหตการณทมฝนตกสงสดในรอบป (precip_rx1day) (แผนท 3-11) - การเปลยนแปลงของจานวนเหตการณทฝนตกมากกวา 20 มม. ใน 1 วน (precip_r20) (แผนท 3-12) - การเปลยนแปลงของจานวนเหตการณทมฝนตกสะสม 5 วน มากกวา 200 มม.

(precip_rx5day_r200) (แผนท 3-13) โดยการแบงชวงของดชนแตละตว ใชวธการจาแนกเงอนไขโดยเทยบกบเปอรเซนตไทลของ ขอมลทมากทสดในแตละดชน (พนทเสยงนอยคอชวงทมคานอยกวาเปอรเซนตไทลท 25 พนทเสยงปานกลางคอชวงทมคาระหวางเปอรเซนตไทลท 25 – 75 และพนทเสยงมากคอชวงทมคามากกวาเปอรเซนตไทลท 75) นอกจากดชนนาฝน ยงไดเพมปจจยดานพนทปาไม เนองจากพนทปาเปนปจจยสาคญในการดดซบนาไมใหไหลเรวและแรงเกนไป สามารถชะลอการไหลของนา โดยเฉพาะพนทบรเวณตนนา (แผนท 3-15)

http://en.wikipedia.org/wiki/Digital_elevation_model

3-26



ตาราง 3-8 ปจจยและเงอนไขในการวเคราะหพนทเสยงนาทวม

ปจจยหลก เงอนไข ระดบความเสยง คะแนน 1) การเปลยนแปลงของ

จานวนเหตการณทมฝนตกสงสดในรอบป (precip_rx1day)

(1) 0-68 วน (2) 69-204 วน (3) มากกวา 204 วน


1 2 3

2) การเปลยนแปลงของจานวนเหตการณทฝนตกมากกวา 20 มม. ใน 1 วน (precip_r20)

(1) 0-22 วน (2) 23-65 วน (3) มากกวา 65 วน


1 2 3

3) การเปลยนแปลงของจานวนเหตการณทมฝนตกสะสม 5 วน มากกวา 200 มม(precip_rx5day_r200)

(1) 0-2 วน (2) 3-5 วน (3) มากกวา 5 วน


1 2 3

4) พนทปาไม (1) มพนทปา (2) ไมมพนทปา

(1) พนทเสยงนอย (3) พนทเสยงมาก

0 3

จากการวเคราะหพนทเสยงนาทวมในประเทศไทย สามารถจาแนกระดบความเสยงตอการเกดนาทวม ออกเปน 5 ระดบตามการใหคาคะแนน คอ ระดบ 1 ชวงคะแนน 0-2 ระดบ 2 ชวงคะแนน 3-4 ระดบ 3 ชวงคะแนน 5-6 ระดบ 4 ชวงคะแนน 7-8 และระดบ 5 ชวงคะแนน 9-10 ดงแสดงในแผนท 3-16 ผลการวเคราะห พบวาพนทเสยงตอการเกดน าทวมในระดบ 4 และ 5 สวนใหญคอพนทในเขตภาคกลางประกอบดวย จงหวดพจตร จงหวดนครสวรรค จงหวดสพรรณบร จงหวดอางทอง จงหวดสงหบร จงหวดสระบร จงหวดปทมธาน จงหวดพระนครศรอยธยา จงหวดลพบร จงหวดนครปฐม จงหวดนนทบร จงหวดสมทรสาคร จงหวดสมทรสงคราม จงหวดกาญจนบร และราชบร พนทภาคใต ประกอบดวย จงหวดสราษฏรธาน จงหวดนครศรธรรมราช จงหวดปตตาน จงหวดยะลา จงหวดนราธวาส พนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ประกอบดวย บางสวนของจงหวดนครราชสมา จงหวดนครพนม จงหวดศรสะเกษ จงหวดรอยเอด จงหวดกาฬสนธ

3-27



แผนท 3-15 ปจจยทใชวเคราะหพนทเสยงนาทวม (ปจจยดานพนทปาไม)

3-28



แผนท 3-16 ระดบความเสยงตอการเกดนาทวมในประเทศไทย

3-29



3.5 การวเคราะหพนทเสยงภยแลง

ภยแลง คอภยทเกดจากการขาดแคลนน าในพนทใดพนทหนงเปนเวลานาน จนกอใหเกดความแหงแลง และสงผลกระทบตอชมชน โดยมสาเหตจากธรรมชาต อนไดแก การเปลยนแปลงอณหภมโลก การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ การเปลยนแปลงของระดบนาทะเล และสาเหตจากภยธรรมชาต เชน วาตภย แผนดนไหว เปนตน นอกจากนยงมสาเหตจากการกระทาของมนษย เชน การทาลายชนโอโซน ผลกระทบของภาวะเรอนกระจก การพฒนาดานอตสาหกรรม การตดไมทาลายปา ฯลฯ จากเวบไซตของกรมอตนยมวทยา พบวาภยแลงในประเทศไทยจะเกดใน 2 ชวง คอ

(1) ชวงฤดหนาวตอเนองถงฤดรอน ซงเรมจากครงหลงของเดอนตลาคมเปนตนไป บรเวณประเทศไทยตอนบน (ภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคกลางและภาคตะวนออก) จะมปรมาณฝนลดลงเปนลาดบ จนกระทงเขาสฤดฝนในชวงกลางเดอนพฤษภาคมของ ปถดไป ซงภยแลงลกษณะนจะเกดขนเปนประจาทกป (2) ชวงกลางฤดฝน ประมาณปลายเดอนมถนายนถงเดอนกรกฎาคม จะมฝนทงชวงเกดขน ภยแลงลกษณะนจะเกดขนเฉพาะทองถนหรอบางบรเวณ บางครงอาจครอบคลมพนทเปนบรเวณกวางเกอบทวประเทศ ภยแลงในประเทศไทยสวนใหญมผลกระทบตอการเกษตรกรรม โดยเปนภยแลงทเกดจากขาดฝนหรอ ฝนแลง ในชวงฤดฝน และเกด ฝนทงชวง ในเดอนมถนายนตอเนองเดอนกรกฎาคม พนททไดรบผลกระทบจากภยแลงมาก ไดแกบรเวณภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนกลาง เพราะเปนบรเวณทอทธพลของมรสมตะวนตกเฉยงใตเขาไปไมถง และถาปใดไมมพายหมนเขตรอนเคลอนผานในแนว ดงกลาวแลวจะกอใหเกดภยแลงรนแรงมากขน นอกจากพนทดงกลาวแลว ยงมพนทอน ๆ ทมกจะประสบปญหาภยแลงเปนประจาอกดงตาราง 3-9 ตาราง 3-9 พนททไดรบผลกระทบจากภยแลง

ภาค/เดอน เหนอ ตะวนออก เฉยงเหนอ

กลาง ตะวนออก ใต

ฝงตะวนออก ฝงตะวนตก

มกราคม ฝนแลง

กมภาพนธ ฝนแลง ฝนแลง ฝนแลง

มนาคม ฝนแลง ฝนแลง ฝนแลง ฝนแลง ฝนแลง ฝนแลง

เมษายน ฝนแลง ฝนแลง ฝนแลง ฝนแลง ฝนแลง

พฤษภาคม ฝนแลง

มถนายน ฝนแลง ฝนทงชวง ฝนแลง ฝนทงชวง ทมา : http://www.tmd.go.th ในชวงหลายปทผานมาประเทศไทยประสบกบภาวะภยแลงหลายครง กรมอตนยมวทยาไดบนทกเหตการณภยแลงทเกดขนในประเทศไทย ตงแตป พ.ศ. 2510 – 2536 สรปไดดงตาราง 3-10

http://www.tmd.go.th/

3-30



ตาราง 3-10 เหตการณภยแลงทเกดขนในประเทศไทย ตงแตป พ.ศ. 2510 – 2536 ป เหตการณ

พ.ศ. 2510 พนทตงแตจงหวดชมพรขนมา รวมถงตอนบนของประเทศเกอบทงหมดในภาคกลาง ภาคตะวนออก ภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอรวมทงกรงเทพมหานคร มปรมาณฝนนอยมาก ทาใหเกดภยแลง

พ.ศ. 2511 พนทตงแตตอนกลางของภาคเหนอบรเวณจงหวดพษณโลก ภาคกลางทงภาคตลอด ถงดานตะวนตกของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคตะวนออก และตลอดฝงอาวไทยของภาคใตเกอบทงหมด ไดรบปรมาณฝนนอยมาก และสงผลใหเกดภยแลง

พ.ศ. 2520 มรายงานวาเกดภยแลวในชวงเดอนมถนายนถงกลางเดอนสงหาคม พนททประสบภยเกอบทวประเทศ พ.ศ. 2522 เปนปทเกดฝนแลงรนแรง โดยมรายงานวาเกดภยแลงในชวงครงหลงของเดอนกรกฎาคม และชวงปลาย

เดอนสงหาคมตอเนองถงสปดาหท 3 ของเดอนกนยายน เนองจากปรมาณฝนตกลงมามนอยมาก ทาความเสยหายและมผลกระทบตอเศรษฐกจของประเทศไทยโดยเฉพาะดานเกษตรกรรรม และอตสาหกรรมรวมทงการผลตไฟฟา นอกจากนนยงกระทบตอความเปนอยของประชาชนในประเทศเพราะขาดนากน นาใช บรเวณทแลงจดนนมบรเวณกวางทสดคอ ภาคเหนอตอภาคกลางทงหมด ทางตอนบนและดานตะวนตก ของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคใตฝงตะวนออกตอนบน

พ.ศ. 2529 มรายงานความเสยหายจากสานกเลขาธการปองกนภยฝายพลเรอน กระทรวงหมาดไทยวา บรเวณทประสบภยมถง 41 จงหวด ซงภยแลงในปนเกดจากภาวะฝนทงชวงทปรากฏ ชดเจนเปนเวลาหลายวน คอชวงปลายเดอนพฤษภาคมถงตนเดอนมถนายน ชวงปลายเดอนมถนายนถงเดอนกรกฎาคม ชวงครงหลงของเดอนกนยายนและชวงครงแรกของเดอนตลาคม

พ.ศ. 2530 เปนปทประสบกบภยแลงหนกอกครงหนงหลงจากทประสบมาแลวจากป 2529 โดยพนททประสบภยเปนบรเวณกวางใน เกอบทกภาคของประเทศ โดยเฉพาะภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคตะวนออก และทวความรนแรงมากขนในชวงตอนกลางฤดฝน

พ.ศ. 2533 มฝนตกนอยมากในเดอนมถนายนถงเดอนกนยายนทวประเทศ พนททางการเกษตรทประสบปญหาภยแลวสวนใหญอยในภาคใต

พ.ศ. 2534 เปนปทปรมาณฝนสะสมมนอยตงแตตนฤดฝน เนองจากมฝนตกในภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคกลางนอยมาก อกทงระดบนาในเขอนและอางเกบนาตาง ๆ อยในเกณฑตากวาปกตมาก กรมชลประทานไมสามารถทจะระบายนาลงมาชวงเกษตรกรทอยใตเขอนได ทาใหเกดภาวะการขาดแคลนนาขน ในหลายพนทบรเวณภาคเหนอตอนลาง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคกลางและภาคตะวนต

พ.ศ. 2535 มรายงานวาเกดภยแลงขนในชวงเดอนมนาคมตอเนองถงเดอนมถนายนจากภาวะทมฝนตกในชวงฤดรอนนอย และมภาวะฝนทงชวงปลายเดอนมถนายนตอเนองตนเดอนกรกฎาคม โดยพนททประสบภยแลงสวนใหญอยใน ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคกลาง ภาคใตและภาคเหนอตามลาดบ

พ.ศ. 2536 มรายงานวาเกดภยแลง ในชวงเดอนมนาคมถงกลางเดอนพฤษภาคม และในชวงกลางเดอนมถนายน เนองจากเกดภาวะฝนทงชวงตงแตประมาณกลางเดอนมถนายนถงตนเดอนกรกฎาคม นอกจากนนในชวงปลายฤด เพาะปลก ฝนหมดเรวกวาปกต โดยพนททประสบภยสวนใหญอย ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคกลาง ภาคตะวนออกและภาคใตตามลาดบ

ทมา : http://www.tmd.go.th

http://www.tmd.go.th/

3-31



จากการศกษางานวจยทเกยวของ พบวาปจจยท ใชในการวเคราะหพนทเสยงภยแลง ประกอบดวยปจจยตางๆ ดงน ประวทย จนทรแฉง (2553) ไดวเคราะหพนทเสยงตอความแหงแลงในพนทอาเภอกาแพงแสน จงหวดนครปฐม โดยประยกตใชระบบสารสนเทศภมศาสตร และหาสมการความสมพนธระหวางปจจยทใชในการศกษา ซงปจจยทใชในการศกษาประกอบดวย ปจจยทเกยวของกบลกษณะทางธรรมชาต คอ ปรมาณนาฝนตอป ปรมาณนาบาดาล ลกษณะเนอดน การระบายนาของดน ปจจยทเกยวของกบลกษณะทางกายภาพทมนษยทสรางขน ไดแก คลองชลประทาน และการใชประโยชนทดน Jeyaseelan (2003) ไดประเมนผลและตดตามพนทเสยงภยแลงในประเทศอนเดย โดยใชระบบสารสนเทศภมศาสตรและการสารวจระยะไกล โดยการศกษานไดแบงปจจยทใชในการวเคราะหออกเปน 3 ดาน คอ ภยแลงทเกยวของกบดานอตนยมวทยา ประกอบดวย ขอมลฝนทงชวง (ปรมาณฝน ความเขมฝน) อณหภม ลม ความชน แสงแดด ปรมาณเมฆปกคลม การแทรกซมของนา ปรมาณนาไหลบา ปรมาณนาใตดน ภยแลงทเกยวของกบดานเกษตรกรรม ประกอบดวย ปรมาณนาในดน การขาดนาในพชหรอการลดลงของมวลชวภาพ ภยแลงทเกยวของกบดานอทกวทยา ปรมาณการไหลของนา ปรมาณนาในอางเกบนา บอ ทะเลสาบ พนทชมนา วระศกด อดมโชค และ พลศร ชชพ (2548) ไดศกษาปจจยทสงผลตอการเกดภยแลงและกาหนดพนทเสยง บรเวณภาคตะวนออกของประเทศไทย โดยใชระบบสารสนเทศภมศาสตรในกาหนดคาถวงนาหนกของแตละปจจย โดยใชปจจยในการศกษาจานวน 6 ปจจย ดงตาราง 3-11 ตาราง 3-11 ปจจยทใชวเคราะหพนทเสยงภยแลงในการศกษาของวระศกด อดมโชค และ พลศร ชชพ

ปจจยทใชวเคราะห เงอนไข คาคะแนน

1) ดชนฝนแลง (1) ฝนปานกลาง-ฝนด (2) ฝนคอนขางแลง (3) ฝนแลง (4) ฝนแลงจด

1 2 3 4

2) การอมนาของดน (1) มาก (2) ปานกลาง (3) นอย

1 2.5 4

3) เขตชลประทาน (1) ในเขตชลประทาน (2) นอกเขตชลประทาน

1 4

4) ปรมาณนาใตดน (1) มาก (20- 50 ลกบาศกเมตรตอชวโมง) (2) ปานกลาง(10- 20 ลกบาศกเมตรตอชวโมง) (3) นอย(5- 10 ลกบาศกเมตรตอชวโมง)

1 2.5 4

5) จานวนวนทฝนตกเฉลยรายป

(1) ฝนตกมากกวา120 วน/ป (2) ฝนตก100- 120 วน/ป

1 2

6) การใชประโยชนทด (1) พนทชมนาและพนทรกรางอนๆ (2) พชสวนและไมยนตน พนทปา และไมพมเตย

1 2

3-32



ปจจยทใชวเคราะห เงอนไข คาคะแนน

(3) พชไร (4) เขตอตสาหกรรม ทอยอาศย เหมอง นาขาว บอปลาและก

3 4

จากการศกษางานวจยทกลาวมาขางตน พบวาการวเคราะหพนทเสยงภยแลงสวนใหญจะเกยวของกบปจจยดานน าฝนเปนหลก เชน ปรมาณนาฝนตอป ขอมลฝนทงชวง เชน ปรมาณฝน ความเขมฝน ดชนฝนแลง จานวนวนทฝนตกเฉลยรายป เปนตน ดงนนในการศกษาพนทเสยงภยแลงครงน จงใชดชนนาฝนทเกยวของกบการเกดภยแลง จานวน 2 ดชน คอ

(1) การเปลยนแปลงของจานวนเหตการณทฝนไมตกสะสมมากทสดในรอบป (cdd) ดงแสดงในแผนท 3-17 (2) การเปลยนแปลงของจานวนเหตการณทฝนไมตกตดตอกน 5 วน (cdd_5days) ดงแสดงในแผนท 3-18

โดยการแบงชวงของดชนแตละตว ใชวธการจาแนกเงอนไขโดยเทยบกบเปอรเซนตไทลของ ขอมลทมากทสดในแตละดชน (พนทเสยงนอยคอชวงทมคานอยกวาเปอรเซนตไทลท 25 พนทเสยงปานกลางคอชวงทมคาระหวางเปอรเซนตไทลท 25 – 75 และพนทเสยงมากคอชวงทมคามากกวาเปอรเซนตไทลท 75) ดงตาราง 3-12

ตาราง 3-12 ปจจยและเงอนไขในการวเคราะหพนทเสยงภยแลง

ปจจยหลก เงอนไข ระดบความเสยง คะแนน 1) การเปลยนแปลงของ

จานวนเหตการณทฝนไมตกสะสมมากทสดในรอบป (cdd)

(1) 0-16 วน (2) 17-47 วน (3) มากกวา 47 วน


1 2 3

2) การเปลยนแปลงของจานวนเหตการณทฝนไมตกตดตอกน 5 วน (cdd_5days) (เฉพาะปจจยท 2 ใชเปอรเซนตไทลท 25 และเปอรเซนตไทลท 50)

(1) 0-31 วน (2) 32-62 วน (3) มากกวา 62 วน


1 2 3

3-33



แผนท 3-17 ปจจยทใชวแคราะหพนทเสยงภยแลง ปจจยท 1 จานวนเหตการณทฝนไมตกสะสมมากทสดในรอบป (cdd)

3-34



แผนท 3-18 ปจจยทใชวแคราะหพนทเสยงภยแลง ปจจยท 2 การเปลยนแปลงของจานวนเหตการณทฝนไมตกตดตอกน 5 วน (cdd_5days)

3-35



แผนท 3-19 ระดบความเสยงตอการเกดภยแลงในประเทศไทย

3-36



จากการวเคราะหความเสยงในการเกดภยแลง ดงแสดงในแผนท 3-19 พบวาจงหวดทเสยงตอการเกดภยแลงในระดบ 2 และระดบ 3 สวนใหญจะอยในจงหวดบรเวณภาคกลาง ภาคตะวนออกฉยงเหนอ และภาคใต ซงประกอบดวยจงหวดตางๆ ดงน พนทภาคกลาง ประกอบดวย จงหวดเพชรบรณ จงหวดลพบร จงหวดสระบร นครปฐม จงหวดปทมธาน ราชบร พนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ประกอบดวย จงหวดชยภม จงหวดนครราชสมา จงหวดเลย จงหวดหนองบวล าภ จงหวดหนองคาย จงหวดอดรธาน จงหวดขอนแกน จงหวดกาฬสนธ จงหวดสรนทร จงหวดศรษะเกษ พนทภาคใต ประกอบดวย จงหวดระนอง จงหวดสราษฎรธาน จงหวดกระบ จงหวดตรง จงหวดนครศรธรรมราช จงหวดสตล จงหวดสงขลา จงหวดพทลง จงหวดปตตาน

3.6 การวเคราะหพนทเสยงหมอกควน

ปญหาหมอกควนในประเทศไทยเกดขนเปนประจ าทกป โดยเฉพาะพนทภาคเหนอตอนบนของประเทศไทย ซงเปนปญหาส าคญเนองจากสงผลกระทบตอความเปนอยของประชาชน ไดแก ผลกระทบตอสขภาพของประชาชน โดยเฉพาะผทมภมตานทานตา เชน ผสงอาย เดกเลก และผปวยโรคระบบทางเดนหายใจ รวมทงทาใหเกดความเสยหายตออาคารบานเรอน เกดความเดอดรอนราคาญแกประชาชน บดบงทศนวสย และเปนอปสรรคในการคมนาคมและขนสง การทาลายทรพยากรธรรมชาตและระบบนเวศปาไม รวมทงผลกระทบตอการทองเทยวทเปนระบบเศรษฐกจทสาคญของพนท ซงความรนแรงของปญหาโดยทวไปปรากฏชดเจนในชวงหนาแลง (ธนวาคม- เมษายน) ของทกป ทมสภาวะอากาศทแหงและนง ทาใหฝนละอองทเกดขนสามารถแขวนลอยอยในบรรยากาศไดนาน นอกจากนยงพบวาปรมาณฝนละอองขนาดเลกเพมขนเนองจากความแหงแลงทสงผลใหเกดการเพมขนของไฟปา ประกอบกบในชวงเวลาดงกลาวเกษตรกรจะทาการเผาเศษวสดเพอเตรยมพนทสาหรบทาการเกษตรในชวงฤดฝน สาหรบปทมฝนตกนอยหรอเกดภาวะแหงแลงจะทาใหการชะลางหมอกควนหรอฝนทแขวนลอยในอากาศเปนไปไดนอย

ในเดอนมนาคม พ.ศ. 2550 ภาคเหนอตอนบนประสบปญหาหมอกควนทรนแรงมาก พบวาระดบหมอกควนและฝนละอองขนาดเลกไดขนสงอยางมากตอเนองกนเปนระยะเวลา 3-4 สปดาห ปญหานสงผลกระทบตอธรกจการทองเทยวและการบรการ รวมถงการจราจรทงทางบกและทางอากาศ โดยเฉพาะอยางยงมผลตอสขภาพของประชาชนในพนทโดยตรง จากการตดตามตรวจสอบปรมาณฝนละอองขนาดเลกกวา 10 ไมครอน (PM10) โดยสถานตรวจวดคณภาพอากาศของกรมควบคมมลพษ ในป 2550 - 2553 พบวาหลายสถานใน 8 จงหวดภาคเหนอตอนบน ประกอบดวย จงหวดเชยงราย พะเยา ลาปาง แมฮองสอน เชยงใหม ลาพน นานและแพร พบวา ในชวงเดอนมกราคมถงเดอนเมษายนของทกป ทมการเผาในทโลงจานวนมากทงการเผาในพนทปา การเผาเศษเหลอจากการเกษตรในพนทเกษตร และการเผาขยะมลฝอยและเศษใบไม กงไมในพนทชมชน รวมทงผลกระทบจากการเผาในพนทประเทศเพอนบาน ในกลมภมภาคลมนาโขงปรมาณฝนละอองขนาดเลกกวา 10 ไมครอน (PM10) มคาเฉลย 24 ชวโมง สงเกนเกณฑมาตรฐาน 120 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร ในหลายพนทและตดตอกนเปนเวลานานหลายวน (เวบไซต http://www.pcd.go.th)

ในการศกษาครงนไดรวบรวมสถตของปรมาณฝนละอองขนาดเลกกวา 10 ไมครอน โดยใชคาเฉลยรายเดอน ตงแตเดอนมกราคม 2550 – เมษายน 2556 ดงแสดงในแผนท 3-20 โดยใชขอมลจากสถานตรวจวดคณภาพอากาศทงใน

http://www.pcd.go.th/

3-37



กรงเทพมหานครและตางจงหวด รวม 65 สถาน ทวประเทศ โดยการศกษาแบงตามชวงฤดกาลของประเทศไทยจากการแบงฤดกาลของกรมอตนยมวทยา ดงน

ฤดรอน ไดแก เดอนกมภาพนธ – พฤษภาคม ฤดฝน ไดแก เดอนมถนายน – กนยายน ฤดหนาว ไดแก เดอนตลาคม – มกราคม

ในการศกษาคาฝนละอองขนาดเลกกวา 10 ไมครอน ในภาพรวมระดบประเทศโดยพจารณาแยกเปนฤดกาลนน ไดใชวธการประมาณคา (Interpolate) เพอใหสามารถพจารณาภาพรวมไดทงประเทศ แตทงนเนองจากสถานตรวจวดคณภาพอากาศจานวน 65 สถานดงทกลาวมาขางตน ไมเพยงพอสาหรบการประมาณคาในภาพรวมทงประเทศ เนองจากสถานตรวจวดคณภาพอากาศไมไดกระจายอยทกจงหวด ดงนนในการประมาณคาเพอใหเหนภาพรวมทงประเทศ จงไดกาหนดใหบางสถานเปนตวแทนของคาฝนละอองขนาดเลกกวา 10 ไมครอนในพนททใกลเคยงกน ไดแก กาหนดใหสถานตรวจวดคณภาพอากาศทจงหวดขอนแกนเปนตวแทนของคาฝนละอองขนาดเลกกวา 10 ไมครอน ในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ซงการใชคาฝนละอองขนาดเลกกวา 10 ไมครอนจากสถานใกลเคยง อาจจะทาใหคาฝนละอองทไดไมใชคาจรงทปรากฎในพนทนนๆ

3-38



แผนท 3-20 คาเฉลยรายเดอนของฝนละอองขนาดเลก (PM10) เดอนกมภาพนธ - พฤษภาคม (2550-2556)

3-39



จากแผนท 3-20 แสดงคาเฉลยรายเดอนของฝนละอองขนาดเลกกวา 10 ไมครอน ชวงเดอนกมภาพนธ –

พฤษภาคม ป 2550-2556 เนองจากชวงเดอนกมภาพนธถงเดอนพฤษภาคม เปนชวงหนาแลง ไมมฝนตก สงผลใหเกดการ

สะสมของฝนละอองขนาดเลกไดงาย โดยเฉพาะอยางยงในพนทภาคเหนอตอนบนของประเทศไทย เชน จงหวดแมฮองสอน

จงหวดเชยงใหม จงหวดเชยงราย จงหวดลาพน จงหวดลาปาง ฯลฯ จะมปรมาณฝนละอองขนาดเลกสงกวาภาคอนๆของ

ประเทศเนองจากมการเผาในทโลง การเผาในพนทปาเพอหาของปา การเผาในพนทเกษตรกรรม และผลกระทบจากการเผา

ในพนทประเทศเพอนบาน นอกจากนยงเกยวของกบลกษณะภมประเทศในพนทภาคเหนอ ทเปนพนทสงมลกษณะเปนแอง

กระทะ โดยเฉพาะพนทจงหวดเชยงใหม ถามความกดอากาศสงเขามาปกคลมพนท จะสงผลใหหมอกควนถกกดไวในพนทท

เปนแองกะทะ ทาใหไมสามารถกระจายตวไปยงพนทอนๆได

ภาพ 3-1 ปรมาณฝนละอองขนาดเลก (PM10) เดอนกมภาพนธ - พฤษภาคม (2550-2556)

จากภาพ 3-1 พบวาปรมาณฝนละอองขนาดเลก ชวงเดอนกมภาพนธถงเดอนมนาคมจะมปรมาณคอนขางสง

ตงแตป 2550 ถงปจจบน โดยเฉพาะเดอนมนาคม แตอยางไรกตามปรมาณฝนละอองขนาดเลกทพบชวงเดอนกมภาพนธถง

เดอนมนาคม จะมคาคอนขางตาประมาณ 75 - 95 เนองจากเปนคาเฉลยรายเดอนของทกสถาน ซงคาดงกลาวเมอ

เปรยบเทยบกบเกณฑดชนคณภาพอากาศสาหรบประเทศไทยของกรมควบคมมลพษ (ตาราง 3-13) ถอวาไมมผลกระทบตอ

สขภาพ แตเมอพจารณาเปนรายสถานเฉพาะชวงเดอนเดอนมนาคมตงแตป 2550 - 2556 พบวามหลายสถานตรวจวด

คณภาพอากาศทมปรมาณฝนละอองขนาดเลกมากกวา 100 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร ดงตาราง 3-14

40

50

60

70

80

90

100

2550 2551 2552 2553 2554 2555 2556

ก.พ.

ม.ค.

เม.ย.

พ.ค.

คา PM 10

3-40



ตาราง 3-13 เกณฑดชนคณภาพอากาศสาหรบประเทศไทย

AQI ความหมาย สทใช แนวทางการปองกนผลกระทบ

0-50 คณภาพด ฟา ไมมผลกระทบตอสขภาพ 51-100 คณภาพปานกลาง เขยว ไมมผลกระทบตอสขภาพ

101-200 มผลกระทบตอสขภาพ เหลอง ผปวยโรคระบบทางเดนหายใจ ควรหลกเลยงการออกกาลงภายนอกอาคาร บคคลทวไปโดยเฉพาะเดกและผสงอาย ไมควรทากจกรรมภายนอกอาคารเปนเวลานาน

201-300 มผลกระทบตอ สขภาพมาก

สม ผปวยโรคระบบทางเดนหายใจ ควรหลกเลยงกจกรรมภายนอกอาคาร บคคลทวไปโดยเฉพาะเดกและผสงอาย ควรจากดการออกกาลงกายนอกอาคาร

มากกวา 300 อนตราย แดง บคคลทวไปควรหลกเลยงการออกกาลงภายนอกอาคาร สาหรบผปวยโรคระบบทางเดนหายใจควรอยภายในอาคาร

ทมา : เวบไซต http://www.pcd.go.th

ตาราง 3-14 สถานตรวจวดคณภาพอากาศทมปรมาณฝนละอองขนาดเลกมากกวา 100 ug/m3 เดอนมนาคม 2550 - 2556

ภมภาค สถาน สถานการณ

กรงเทพมหานคร วงเวยน 22 กรกฎา ถ.สนตภาพ - ป 2556 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 140.0 ug/m3

ปรมณฑล ศนยฟนฟอาชพคนพการและทพพลภาพ จ.สมทรปราการ

- ป 2550 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 122.3 ug/m3

บานพกกรมทรพยากรธรณ - ป 2550 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 108.8 ug/m3

เหนอ

สานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเชยงราย

- ป 2553 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 159.7 ug/m3 - ป 2556 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 121.0 ug/m3

สานกงานสาธารณสขอาเภอแมสาย จงหวดเชยงราย


ศาลากลางอาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม

- ป 2550 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 162.4 ug/m3 - ป 2552 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 110.7 ug/m3 - ป 2553 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 111.6 ug/m3 - ป 2555 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 120.2 ug/m3

โรงเรยนยพราชวทยาลย จงหวดเชยงใหม

- ป 2550 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 162.5 ug/m3 - ป 2552 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 118.4 ug/m3 - ป 2553 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 120.2 ug/m3

สานกงานเทศบาลเมองนาน จงหวดนาน


อทยานการเรยนรกวานพะเยา จงหวดพะเยา


สถานอตนยมวทยา จงหวดแพร - ป 2555 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 121.2 ug/m3


3-41




- ป 2556 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 123 ug/m3

สานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดแมฮองสอน


ศาลหลกเมอง จงหวดลาปาง

- ป 2550 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 126.4 ug/m3 - ป 2551 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 104.6 ug/m3 - ป 2552 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 128.4 ug/m3 - ป 2553 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 113.4 ug/m3 - ป 2555 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 123.6 ug/m3

สถานอตนยมวทยา จงหวดลาปาง


โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตาบลบานสบปาด จงหวดลาปาง


โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ ตาบลบานทาส จงหวดลาปาง


สานกงานการประปาสวนภมภาคแมเมาะ จงหวดลาปาง


สนามกฬาองคการบรหารสวน จงหวดลาพน


กลาง สถานต า รวจภ ธรต าบลหน าพระลาน จงหวดสระบร


ตะวนออก สนามกฬาเทศบาลแหลมฉบง - ป 2550 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 119.9 ug/m3



3-42



แผนท 3-21 คาเฉลยรายเดอนของฝนละอองขนาดเลก (PM10) เดอนมถนายน – กนยายน (2550 -2555)

3-43



จากแผนท 3-21 แสดงคาเฉลยรายเดอนของฝนละอองขนาดเลกกวา 10 ไมครอน ชวงเดอนมถนายน - กนยายน

ป 2550-2555 พบวาปรมาณฝนละอองขนาดเลกจะมคาตาในทกภมภาคของประเทศ เนองจากตรงกบชวงฤดฝน ถงแมวา

ในบางพนทของภาคกลางและภาคใตจะมคาฝนละอองขนาดเลกกวาสงกวาภาคอนๆ แตคาทพบกยงตากวา 35 ไมโครกรม

ตอลกบาศกเมตร ซงไมมผลกระทบตอสขภาพ ซงเมอพจารณาแยกเปนรายป (ภาพ 3-2) พบวาคาฝนละอองขนาดเลกเฉลย

ตงแตป 2550 - 2555 มคาอยในชวง 60-70 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร ซงไมมผลกระทบตอสขภาพเชนเดยวกน

ภาพ 3-2 ปรมาณฝนละอองขนาดเลก (PM10) เดอนมถนายน – กนยายน (2550-2555)

40

50

60

70

80

90

100

2550 2551 2552 2553 2554 2555

ม.ย.

ก.ค.

ส.ค.

ก.ย.

คา PM 10

3-44



แผนท 3-22 คาเฉลยรายเดอนของฝนละอองขนาดเลก (PM10) เดอนตลาคม – มกราคม (2550 -2556)

3-45



จากแผนท 3-22 แสดงคาเฉลยรายเดอนของฝนละอองขนาดเลกกวา 10 ไมครอน ชวงเดอนตลาคม – มกราคม ป

2550-2556 พบวาปรมาณฝนละอองขนาดเลกจะมคาสงในพนทภาคกลาง ทงนอาจจะเนองมาจากเปนชวงเรมตนเขาสฤด

แลง (ธนวาคม- เมษายน) ทมสภาวะอากาศทแหงและนงทาใหฝนละอองทเกดขนสามารถแขวนลอยอยในบรรยากาศไดนาน

(เวบไซต http://www.pcd.go.th) แตอยางไรกตามเมอพจารณาเปนรายป (ภาพ 3-3) พบวาคาฝนละอองขนาดเลกกวา

เฉลยทพบทงประเทศ มคาอยในชวง 60 - 100 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร ซงไมมผลกระทบตอสขภาพเชนเดยวกบปรมาณ

ฝนละอองขนาดเลกทพบชวงฤดฝน

ภาพ 3-3 ปรมาณฝนละอองขนาดเลก (PM10) เดอนตลาคม – มกราคม (2550-2555)

ทงนเมอพจารณาเปนรายสถานเฉพาะชวงเดอนมกราคมตงแตป 2550 - 2556 ซงเปนชวงเรมตนเขาสฤดแลง

พบวามหลายสถานตรวจวดคณภาพอากาศทมปรมาณฝนละอองขนาดเลกมากกวา 100 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร ดง

ตาราง 3-15

ตาราง 3-15 สถานตรวจวดคณภาพอากาศทมปรมาณฝนละอองขนาดเลกมากกวา 100 ug/m3 เดอนมกราคม 2550 –

2556


กรงเทพมหานคร

มหาวทยาลยราชภฎบานสมเดจเจาพระยา


กระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย - ป 2550 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 124.9 ug/m3 - ป 2551 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 101.4 ug/m3 - ป 2552 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 128.6 ug/m3

0

20

40

60

80

100

120

2550 2551 2552 2553 2554 2555

ต.ค.

พ.ย.

ธ.ค.

ม.ค.

คา PM 10


3-46





กรมการขนสงทางบก - ป 2554 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 101.4 ug/m3 - ป 2556 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 120.0 ug/m3

โรงพยาบาลจฬาลงกรณ - ป 2550 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 106.8 ug/m3 - ป 2551 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 103.5 ug/m3

วงเวยน 22 กรกฎา ถ.สนตภาพ - ป 2556 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 146.0 ug/m3

การเคหะชมชนดนแดง - ป 2550 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 134.4 ug/m3

ปรมณฑล

ศนยฟนฟอาชพคนพการและทพพลภาพ จงหวดสมทรปราการ


โรงไฟฟาพระนครใต จงหวดสมทรปราการ


บานพกกรมทรพยากรธรณ จงหวดสมทรปราการ


ศาลากลางจงหวดสมทรปราการ - ป 2550 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 146.7 ug/m3

ปรมณฑล การเคหะชมชนบางพล จงหวดสมทรปราการ


เหนอ วทยาลยอาชวศกษานครสวรรค - ป 2556 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 102.0 ug/m3

กลาง ศนยวศวกรรมการแพทยท 1 จงหวดราชบร

- ป 2551 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 111.7ug/m3

สถานตารวจภธรตาบลหนาพระลาน จงหวดสระบร

- ป 2550 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 172.7 ug/m3 - ป 2551 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 147.2 ug/m3 - ป 2552 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 121.5 ug/m3 - ป 2553 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 129.6 ug/m3 - ป 2554 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 135.9 ug/m3 - ป 2556 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 184 ug/m3

โรงเรยนอยธยาวทยาลย จงหวดพระนครศรอยธยา


ตะวนออก สนามกฬาเทศบาลแหลมฉบง - ป 2550 คาฝนละอองขนาดลก เทากบ 147.5 ug/m3

โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตาบลมาบตาพด จงหวดระยอง


โรงเรยนอนบาลศรอรญโญทย จงหวดสระแกว


บานพกทหารมณฑลทหารบกท 21 จงหวดนครราชสมา




3-47



เมอพจารณาภาพรวมของปรมาณฝนละอองขนาดเลก จากสถานตรวจวดคณภาพอากาศจ านวน 65 สถาน

ทวประเทศ ตงแตเดอนมกราคม ป 2550 ถงเดอนเมษายน ป 2556 (ภาพ 3-4) พบวาปรมาณฝนละอองขนาดเลก จะ

เรมมคาสงในชวงเดอนพฤศจกายนถงเดอนมนาคมของทกป ซงมสาเหตมาจากการเผาในทโลง การเผาในพนทปา การ

เผาเศษเหลอจากการเกษตรในพนทเกษตร รวมทงผลกระทบจากการเผาในพนทประเทศเพอนบาน ซงสาเหตดงกลาว

ไดสงผลกระทบโดยตรงตอพนทภาคเหนอของประเทศไทย (เวบไซต http://www.pcd.go.th)

ภาพ 3-4 ปรมาณฝนละอองขนาดเลก (PM10) เดอนมกราคม – ธนวาคม (2550-2556)

จากการวเคราะหพนทเสยงภยดงทกลาวมาขางตน ซงประกอบดวย ภยดนถลม ภยนาทวม ภยแลงและภยจาก

หมอกควนในชวงเดอนกมภาพนธถงเดอนพฤษภาคม สามารถสรปไดดงน พนทเสยงดนถลม จะกระจายตวอยทวทกภมภาคของประเทศ โดยเฉพาะพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอเกอบทง

ภาค นอกจากนมการกระจายตวอยบรเวณพนทภาคเหนอ ไดแก จงหวดเชยงใหม จงหวดเชยงราย จงหวดะเยา จงหวดลาพน จงหวดลาปาง จงหวดแพร จงหวดอตรดตถ พนทภาคกลาง ไดแก จงหวดกาแพงเพชร จงหวดอทยธาน จงหวดนครสวรรค จงหวดลพบร จงหวดชยนาท จงหวดสงหบร พนทภาคตะวนออก ไดแก จงหวดฉะเชงเทรา จงหวดสระแกว จงหวดชลบร จงหวดระยอง จงหวดจนทบร พนทภาคใต ไดแก จงหวดเพชรบร จงหวดชมพร จงหวดปตตาน จงหวดยะลา จงหวดนราธวาส

พนทเสยงน าทวม สวนใหญคอพนทในเขตภาคกลาง ประกอบดวย จงหวดพจตร จงหวดนครสวรรค จงหวด

สพรรณบร จงหวดอางทอง จงหวดสงหบร จงหวดสระบร จงหวดปทมธาน จงหวดพระนครศรอยธยา จงหวดลพบร จงหวด

นครปฐม จงหวดนนทบร จงหวดสมทรสาคร จงหวดสมทรสงคราม จงหวดกาญจนบร และราชบร พนทภาคใต

ประกอบดวย จงหวดสราษฏรธาน จงหวดนครศรธรรมราช จงหวดปตตาน จงหวดยะลา จงหวดนราธวาส พนทภาค

40

50

60

70

80

90

100

ม.ค. ก.พ. ม.ค. เม.ย. พ.ค. ม.ย. ก.ค. ส.ค. ก.ย. ต.ค. พ.ย. ธ.ค.

2550

2551

2552

2553

2554

2555

2556

คา PM 10


3-48



ตะวนออกเฉยงเหนอ ประกอบดวย บางสวนของจงหวดนครราชสมา จงหวดนครพนม จงหวดศรสะเกษ จงหวดรอยเอด

จงหวดกาฬสนธ

พนทเสยงภยแลง สวนใหญจะอยในจงหวดบรเวณภาคกลาง ภาคตะวนออกฉยงเหนอ และภาคใต ซงประกอบดวยจงหวดตางๆ ดงน พนทภาคกลาง ประกอบดวย จงหวดเพชรบรณ จงหวดลพบร จงหวดสระบร นครปฐม จงหวดปทมธาน ราชบร พนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ประกอบดวย จงหวดชยภม จงหวดนครราชสมา จงหวดเลย จงหวดหนองบวลาภ จงหวดหนองคาย จงหวดอดรธาน จงหวดขอนแกน จงหวดกาฬสนธ จงหวดสรนทร จงหวดศรษะเกษ พนทภาคใต ประกอบดวย จงหวดระนอง จงหวดสราษฎรธาน จงหวดกระบ จงหวดตรง จงหวดนครศรธรรมราช จงหวดสตล จงหวดสงขลา จงหวดพทลง จงหวดปตตาน

พนทเสยงหมอกควน พจารณาจาก คาเฉลยรายเดอนของฝนละอองขนาดเลกกวา 10 ไมครอน ชวงเดอนกมภาพนธ ถงเดอนพฤษภาคม ป 2550-2556 พบวาพนททมปรมาณฝนละอองขนาดเลกสง ไดแก พนทภาคเหนอตอนบนของประเทศไทย เชน จงหวดแมฮองสอน จงหวดเชยงใหม จงหวดเชยงราย จงหวดลาพน จงหวดลาปาง ฯลฯ

พนทเสยงภยดนถลม

พนทเสยงภยนาทวม

3-49



พนทเสยงภยแลง

พนทเสยงหมอกควน (กมภาพนธ-พฤษภาคม)

ภาพ 3-5 พนทเสยงภยพบตแตละดาน

จากพนทเสยงภยในแตละประเภทดงทกลาวมาขางตน ผวจยไดทาการศกษาพนทเสยงภยภาพรวมทงประเทศ เพอ

กาหนดจดพนท วาพนทบรเวณใดมระดบความเสยงจากภยทง 4 ดานมากทสด โดยมแนวทางในการวเคราะหแผนทความ

เสยงดงภาพ 3-6 จะพบวาการศกษาครงนใชขอมลนาฝนจากแบบจาลองสภาพภมอากาศ WRF (Downscale Climate

Data) ซงขอมลนาฝนชดนถกนาไปในการวเคราะหพนทเสยงภยนาทวมและดนถลม ซงในการพฒนาระยะท 2 จะมการใช

ขอมลนาฝนยอนหลง 1990-2009 เพอเปรยบเทยบกบขอมลนาฝนจากแบบจาลองสภาพภมอากาศ เพอ ใหไดชดขอมลท

ถกตองมากทสด

จากภาพจะเหนวานอกจากขอมลนาฝนจากแบบจาลองสภาพภมอากาศ และขอมลนาฝนยอนหลงแลว ในการ

วเคราะหพนทเสยงนาทวมและดนถลมจาเปนอยางยงทจะตองศกษาในระดบลมนา โดยปรมาณนาฝนจะถกสะสมอยในพนท

แตละลมนา ถาพนทลมนาใดสามารถเกบกกนาไดมาก พนทนนกมโอกาสทจะเกดนาทวมหรอดนถลมได สาหรบวธการแบง

ระดบความเสยงจากภยพบตทกดาน ใชวธการซอนทบ (overlay) ดวยระบบสารสนเทศภมศาสตร (GIS)

3-50



ภาพ 3-6 แนวทางในการวเคราะหแผนทความเสยง

ขอมลจากแบบจาลองสภาพภมอากาศ WRF

(Downscale Climate Data)

ขอมลนาฝนยอนหลง 1990-2009 (Historical Data) (การพฒนาระยะท 2) เปรยบเทยบบ

Gap Analysis

พนท

ปาไม

ขอมลนาฝนใน ลมนา

จานวนเหตการณของขอมลนาฝน

- ฝนตกสงสดในรอบป

- ฝนตกมากกวา 20 มม. ใน 1 วน

- ฝนตกสะสม 5 วน มากกวา 200 มม

ความ

ลาด

ชน

การ

ระบาย

นาของ

ดน

จานวนเหตการณทฝน

ไมตกสะสมมากทสด

ในรอบป

จานวนเหตการณทฝน

ไมตกตดตอกน 5 วน

ปรมาณฝน

ละอองขนาด

เลกกวา 10

ไมครอน

นาทวม ดนถลม ภยแลง หมอกควน

GIS Overlay

แผนภาพความเสยง

3-51



แผนท 3-23 ระดบความเสยงจากภยพบตทกดาน

3-52



แผนท 3-24 ลมนาทไดรบผลกระทบจากภยพบต

3-53



จากแผนท 3-23 และ 3-24 พบวาพนททมความเสยงจากภยพบตทกดานคอพนทบรเวณภาคกลาง และบางจงหวดในเขตภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคใต ซงสามารถสรปพนทบรเวณทมระดบความเสยงจากภยพบตในระดบสง (ระดบ 4) ไดดงน ภาคเหนอ ไดแกจงหวดเชยงใหม จงหวดเชยงราย จงหวดล าพน ภาคกลาง ไดแกจงหวดสโขทย จงหวดก าแพงเพชร จงหวดพจตร จงหวดนครสวรรค จงหวดชยนาท จงหวดสงหบร จงหวดลพบร จงหวดอางทอง จงหวดพระนครศรอยธยา จงหวดนครปฐม จงหวดสมทรสาคร ภาคใต ไดแกจงหวดปตตาน จงหวดยะลา จงหวดนราธวาส ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ไดแกจงหวดนครราชสมา จงหวดชยภม จงหวดอดรธาน จงหวดนครพนม จงหวดรอยเอด จงหวดสรนทร ตาราง 3-16 สรปพนทเสยงจากภยพบต

พนท พนททไดรบผลกระทบ ลมนาทไดรบผลกระทบ ภาคเหนอ จ.เชยงใหม จ.เชยงราย จ.ลาพน ลมนาปง ลมนากก ลมนาโขง

ภาคกลาง จ. สโขทย จ. กาแพงเพชร จ. พจตร จ. นครสวรรค จ. ชยนาท จ. สงหบร จ. ลพบร จ. อางทอง จ. พระนครศรอยธยา จ. นครปฐม จ. สมทรสาคร

ลมนายม ลมนาเจาพระยา ลมนาทาจน

ภาคใต จ. ปตตาน จ. ยะลา จ. นราธวาส ลมนาปตตาน

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

จ. นครราชสมา จ. ชยภม จ. อดรธาน จ. นครพนม จ. รอยเอด จ. สรนทร

ลมนาโขง ลมนาช ลมนามล

3.7 ผลกระทบจากภยพบตตางๆ

จากการวเคราะหพนทเสยงภยพบตทง 4 ดาน อนไดแก ดนถลม นาทวม ภยแลง และหมอกควน พบวามหลายพนทอยในพนทเสยงระดบสง ซงการเกดภยตางๆนนเมอพจารณาจากเหตการณตางๆทเกดขนในประเทศไทย เชนเหตการณนาทวมในพนทภาคเหนอและภาคกลางในป พ.ศ. 2554 เหตการณนาทวมและดนโคลนถลมในพนทภาคใตในป พ.ศ. 2554 สถานการณภยแลงในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอในป พ.ศ. 2555 สถานการณหมอกควนปกคลมพนทภาคเหนอของประเทศไทยในชวงเดอนมนาคมของทกป เปนตน จากเหตการณภยพบตทเกดข น ไดสงผลเสยอยางมากตอชวตและทรพยสนของประชาชน

ในการศกษาครงนไดพจารณาตวชวดดานผลกระทบตอชวตของประชาชนเพมเตม ไดแก ความหนาแนนประชากร (แผนท 3-25) เนองจากพนททมความหนาแนนของประชากรสง จะสงผลตอความสญเสยทงชวตและทรพสนยตามมาดวย สาหรบความเสยหายตอทรพยสนไดพจารณาตวชวดดานผลตภณฑจงหวดตอหว (แผนท 3-24) เนองจากการเกดเหตการณตางๆ สงผลใหกจกรรมดานเศรษฐกจชะงก ซงเปนผลใหสญเสยรายไดทงตอรายไดครวเรอน และรายไดภาพรวมของจงหวด

จากแผนท 3-25 พบวาพนททมความหนาแนนของประชากรมากกวา 1,000 คนตอตารางกโลเมตร ไดแกจงหวดกรงเทพมหานคร จงหวดสมทรปราการ และจงหวดนนทบร รองลงมาคอพนททมความหนาแนนของประชากรระหวาง 200 - 1,000 คนตอตารางกโลเมตร ไดแกจงหวดสงหบร จงหวดอางทอง จงหวดพระนครศรอยธยา จงหวดปทมธาน จงหวดนครปฐม จงหวดสมทรสงคราม จงหวดสมทรสาคร จงหวดชลบร จงหวดภเกต และจงหวดปตตาน

3-54



จากแผนท 3-26 พบวาจงหวดทมผลตภณฑจงหวดตอหวมากกวา 5 แสนลานบาท ไดแก จงหวดชลบร จงหวดระยอง และจงหวดสมทรสาคร รองลงมาคอจงหวดทมผลตภณฑจงหวดตอหวระหวาง 2 แสน - 5 แสนลานบาท ไดแกจงหวดสระบร จงหวดพระนครศรอยธยา จงหวดปทมธาน จงหวดปราจนบร จงหวดฉะเชงเทรา จงหวดกรงเทพมหานคร จงหวดสมทรปราการ และจงหวดภเกต

เมอพจารณาความหนาแนนของประชากรและผลตภณฑจงหวดตอหว (GPP per Capita) รวมกน พบวาจงหวดทมความหนาแนนของประชากรและผลตภณฑจงหวดตอหวสง สวนใหญเปนจงหวดในเขตภาคกลาง และภาคตะวนออก เนองจากพนทดงกลาวเปนศนยกลางเศรษฐกจ และเปนแหลงการจางงานทสาคญของประเทศ สงผลใหมความหนาแนนประชากรมากขนตามไปดวย ดงนนเมอมเหตการณภยพบตตางๆเกดขน พนทดงกลาวจงไดรบผลกระทบทงตอชวตและทรพยสนมากทสด เชนกรณทมความหนาแนนของประชากรตอพนทมากเกนไปจะทาใหการเคลอนยายคนเมอเกดภยพบตทาไดยากขน จงสงผลตอความเสยหายทมากขนดวย สวนภมภาคอนๆ ของประเทศทมความเสยงตอการเกดนาทวม ดนถลม ภยแลง และหมอกควน เปนพนทการเกษตร ซงในกรณการเกดภยพบตกจะสงผลกระทบเชงลกโซไปยงพนทอนๆของประเทศอยางหลกเลยงไมได ดงนนการบงชความเสยงและการเตรยมพรอมเพอรองรบหรอลดความเสยหายทจะเกดขน จงมความสาคญเปนอยางยงตอการพฒนาประเทศในระยะยาว

3-55



แผนท 3-25 ความหนาแนนประชากร พ.ศ. 2555

3-56



แผนท 3-26 ผลตภณฑจงหวดตอหว ป 2554

4-1



บทท 4

การพฒนาแบบจ าลองตนแบบ

แนวคดในการวเคราะหความเสยงจากวรรณกรรม และบทความทเกยวของกบการปรบตวจากผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศในบทท 2 รวมถงการทดลองวเคราะหความเสยงของพนทจากภยพบตตางๆ ในบทท 3 ไดแสดงใหเหนถงความเปนไปไดในการวเคราะหความเสยงในการเกดภยพบตในระดบพนทจากขอมลทมอย แตการคาดการณความออนไหวในระดบพนทนน ยงตองอาศยขอมลในสวนอนๆเพมเตม อาท ระดบของผลกระทบเชงพนทจากการเกดภยพบต และความสามารถของพนทในการรบมอกบภยพบต ซงจะตองท าการพฒนาดชนชวดเพมเตม ในบทนจะประกอบไปดวยเนอหาดงน การเปดรบหรอภาวะคกคามทางภมอากาศ (Exposure) ความออนไหวหรอความไวตอภยตางๆ (Sensitivity) ความสามารถในการรบมอ (Coping capacity) ความเปราะบาง (Vulnerability) และแนวทางในการพฒนาแบบจ าลองระยะท 2

4.1 การเปดรบหรอภาวะคกคามทางภมอากาศ (Exposure)

การสมผสกบปจจยคกคาม (Exposure) ซงเกยวของกบลกษณะทางธรรมชาต และสภาวะทระบบก าลงประสบ

หรอสมผสกบภยคกคาม โดยขนอยกบความถ ระยะเวลา ขอบเขตความรนแรง และพฤตกรรมของปจจยอนตราย หรอเหตการณทระบบก าลงสมผสหรอไดรบผลกระทบ ภายใตบรบทของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ภยอนตราย หมายถง เหตการณทางกายภาพทเกดจากความแปรปรวนและการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ (IPCC, 2007) ส าหรบประเทศไทยหมายถงความเสยงจากดนถลม น าทวม ภยแลง และหมอกควน ทงน ผลลพธของภยพบตดงกลาว ปรากฏในรปการสญเสยชวต ผทไดรบผลกระทบและการสญเสยดานเศรษฐกจ

การวเคราะหความเสยงในการเกดภยพบตในบทท 3 ไดแสดงใหเหนถงความเสยงในการเกดภยพบตในหลายจงหวดของประเทศไทย และบางจงหวดกมความเสยงทจะเกดผลกระทบจากภยพบตมากกวา 1 ประเภทรายละเอยดดงแสดงในตาราง 4-1

ตาราง 4-1 ความเสยงในการเกดภยพบตในประเทศไทย

ภยพบต ตะวนออกเฉยง

เหนอ เหนอ กลาง ตะวนออก ใต

ดนถลม เกอบทงภาค เชยงใหม เชยงราย พะเยา ล าพน ล าปาง แพร อตรดตถ

ก าแพงเพชร อทยธาน นครสวรรค ลพบร ชยนาท สงหบร

ฉะเชงเทรา สระแกว ชลบร ระยอง จนทบร

เพชรบร ชมพร ปตตาน ยะลา นราธวาส

น าทวมในระดบ 4 และ 5

บางสวนของจงหวดนครราชสมา

- พจตร นครสวรรค สพรรณบร อางทอง สงหบร

- สราษฏรธาน นครศรธรรมราช ปตตาน

4-2



ภยพบต ตะวนออกเฉยง

เหนอ เหนอ กลาง ตะวนออก ใต

นครพนม ศรสะเกษ รอยเอด กาฬสนธ

สระบรปทมธาน พระนครศรอยธยา ลพบร นครปฐม นนทบร สมทรสาคร สมทรสงคราม กาญจนบร และราชบร

ยะลา นราธวาส

การเกดภยแลงในระดบ 2 และ

ระดบ 3

ประกอบดวย ชยภม นครราชสมา เลย หนองบวล าภ หนองคาย อดรธาน ขอนแกน กาฬสนธ สรนทร ศรษะเกษ

- เพชรบรณ ลพบร สระบร นครปฐม ปทมธาน ราชบร

- ระนอง สราษฎรธาน กระบ ตรง นครศรธรรมราช สตล สงขลา พทลง ปตตาน

หมอกควน - ทวทงภาค - - -

การสมผสกบปจจยคกคาม ในทนจะรวมไปถงการศกษาความเสยง ซงหมายถง ผลรวมของความนาจะเปนของการเกดเหตการณและผลกระทบทจะเกดขน ดงสมการ

Risk = (probability) x (Impact) ความนาจะเปนของการเกดเหตการณ (probability) หมายถงความนาจะเปนของการเกดเหตการณทสงผลใหเกด

ภยพบตตางๆ ในการศกษานจะใชขอมลปรมาณน าฝน 20 ปยอนหลงตงแตป คศ.1990 ถงป คศ. 2009 เพอวเคราะหวาชวง

ใดมฝนตกมาก ชวงใดทฝนตกนอย เพอน ามาวเคราะหหาความนาจะเปนของเหตการณตอไป

4-3



ภาพ 4-1 ภาพตวอยางปรมาณน าฝนของป 1995 ของ Grid X1 Y2

ภาพ 4-2 กราฟแสดงปรมาณน าฝนตกสะสมตงแตป 1990-2009 ของ Grid(X3, Y11)

0

10

20

30

40

50

60

70

80

901

14

27

40

53

66

79

92

10

5

11

8

13

1

14

4

15

7

17

0

18

3

19

6

20

9

22

2

23

5

24

8

26

1

27

4

28

7

30

0

31

3

32

6

33

9

35

2

36

5

1995

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

1

16

31

46

61

76

91

10

6

12

1

13

6

15

1

16

6

18

1

19

6

21

1

22

6

24

1

25

6

27

1

28

6

30

1

31

6

33

1

34

6

36

1

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

4-4



จากภาพ 4-2 แสดงใหเหนวาปรมาณฝนสะสมในแตละปมลกษณะอยางไร ปไหนทมฝนตกสะสมมากทสดหรอปไหนมฝนตกนอยทสด และชวงใดของปทมปรมาณนาฝนเพมขนอยางรวดเรว เพอดแนวโนมของการเพมของปรมาณนาฝน

จากขอมลปรมาณนาฝนทกลาวมา ขอยกตวอยางการนาขอมลปรมาณนาฝนมาวเคราะหเหตการณของการเกดนาทวมในแตละป โดยคานวณมาจากปรมาณนาฝนทตกมากกวา 90 มลลเมตรตอวน ของแตละพนททแสดงในรปแบบ Grid X , Y เพอนามาหาความนาจะเปน และนาขอมลชดเดยวกนนนมาวเคราะหหาความนาจะเปนของการเกดภยแลง ซงคานวณมาจากเหตการณทฝนไมตกตดตอกน 5 วน ของ Grid นน ซงจะนบเปนหนงเหตการณ ในสวนของผลกระทบทเกดจากภยพบต (Impact) ดงทกลาวมาในบทท 3 จะใชตวชวดความเสยหายคอก าหนดให

ความหนาแนนของประชากร เปนตวแทนของ Social Impact และผลตภณฑจงหวดตอหว (GPP per Capita) เปนตวแทน

ของ Economic Impact ซงในการศกษาครงนยงไมไดระบวาพนทใดไดรบผลกระทบจากแตละภนมากทสด แตอยางไรก

ตามขอยกตวอยางการศกษาความนาจะเปนของเหตการณ และผลกระทบในพนทจงหวดเชยงราย (Grid X50 Y56) ซง

จงหวดเชยงรายมคาของผลตภณฑจงหวดตอหวเทากบ 59,018 บาทตอป ความหนาแนนของประชากร เทากบ 104 คนตอ

ตารางกโลเมตร จากนนจงน าคาความนาจะเปนของเหตการณของ Grid หรอของจงหวดนนซงกคอคาความเสยงหรอ ภาวะ

คกคามทางภมประเทศคณกบความออนไหว ซงในทนขอยกตวอยางของเหตการณของฝนตกมากกวา 90 มลลเมตรตอวน ก

จะไดคาของผลกระทบทเกดขน

จากแผนทความเสยงจากพบตทง 4 ดาน ดงทกลาวมาในบทท 3 น าไปสการคดเลอกพนทเปาหมาย เพอ

ท าการศกษาเชงลกถงโอกาสหรอความนาจะเปนของการเกดเหตการณภยพบตแตละดานตอไป (การพฒนาแบบจ าลอง

ระยะท 2) เพอใหสามารถก าหนดระดบของการเกดภยหรอขนาดของความเสยงได (magnitude) ดงแสดงในภาพ 4-3

Grid X50 Y56

Min 0.0055

Med 0.0329

Max 0.0521

ความนาจะเปนของเหตการณ Economic Impact

322.99

10.62

0.55

Social Impact

0.568

0.019

0.001

4-5



ภาพ 4-3 แนวทางในการก าหนดระดบของการเกดภยหรอขนาดของความเสยง

ภาพ 4-4 โอกาสในการเกดระดบเหตการณหรอขนาดของความเสยง

แผนทความเสยง

การเลอกพนท

เปาหมาย

ระดบของเหตการณ

หรอขนาดความเสยง

o เสยงตอการตอการเกดดนถลม o เสยงตอการตอการเกดน าทวม o เสยงตอการตอการเกดภยแลง o เสยงตอการตอการเกดหมอกควน

o

พจารณาจากคาคะแนน

รวมของภยทง 4 ดาน

o ระดบ 1 = < 10 คะแนน o ระดบ 2 = 11-15 คะแนน o ระดบ 3 = 16-20 คะแนน o ระดบ 4 = >20 คะแนน

o

ระดบของเหตการณ

หรอขนาดความเสยง

ดนถลม น าทวม ภยแลง หมอกควน

เกด - ความลาดชนสง

- ดนระบายน าเลวมาก

- ฝนตกมากกวา 90 มม./วน

ไมเกด - ความลาดชนต า

- ดนระบายน ามาก

- ฝนตกนอยกวา 90 มม./วน

เกด - ฝนตกมากกวา 90 มม./วน

- ไมมพนทปาชวยดดซบน า

ไมเกด - ฝนตกนอยกวา 90 มม./วน

- มพนทปาชวยดดซบน า

เกด – ฝนไมตกตด

ตอกนเกน 5 วน

ไมเกด – ฝนตกตด

ตอกนเกน 5 วน

เกด – PM 10 มากกวา

60 ug/m3

ไมเกด – PM 10 นอยกวา

60 ug/m3

4-6



จากภาพ 4-4 อธบายถงโอกาสในการเกดภยแตละดาน โดยตวแปรทนามาใชกาหนดวาจะเกดภยแตละดานหรอไมนน มาจากปจจยในการวเคระหพนทเสยงในบทท 3 ซงขอมลนาฝนจะใชจานวนเหตการณทไดมาจากการวเคราะหแบบจาลองสภาพภมอากาศภมภาค WRF ซงไดทาการยอสวนโดยวธทางไดนามค (Dynamical Downscaling) ซงการพฒนาแบบจ าลองระยะท 2 จะใชขอมลปรมาณน าฝน 20 ปยอนหลงตงแตป คศ.1990 ถงป คศ. 2009 (Historical Data) เพอความแมนย าในการวเคราะหความเสยง ทงนไดก าหนดปจจยเบองตนของโอกาสในการเกดและไมเกดภยแตละประเภทไว 4.2 การวเคราะหความออนไหวหรอความไวตอการเกดภย (Sensitivity)

ความออนไหวหรอความไวตอการเกดภย (Sensitivity) หมายถงการอธบายถงระดบของผลกระทบทงในเชงบวกและเชงลบทระบบไดรบสมผสกบปจจยอนตราย โดยความออนไหวของระบบถกก าหนดดวยคณสมบตและสถานภาพของระบบเปนหลก (IPCC, 2007) ในการศกษาความออนไหวหรอความไวตอการเกดภย หลงจากการคดเลอกพนทเปาหมายแลว จ าเปนตองศกษาขอมลเชงลกในพนทเปาหมาย และขอมลภาพรวมระดบประเทศเพอพจารณาวาในพนทนนๆ มอะไรทสามารถรองรบกบภยพบตทจะเกดขนได

ภาพ 4-5 การศกษาความออนไหวหรอความไวตอการเกดภย

เลอกพนท

เปาหมาย

ขอมลพนฐานระดบพนท

ขอมลพนฐานระดบประเทศ

ระดบของความไว

(Sensitivity)

โครงสรางทางกายภาพ o คณภาพทอยอาศย o การใชงานระบบสอสาร o พนทชลประทาน o การเขาถงระบบขนสงทางบก o การใชระบบพลงงานทดแทน

ความเขาใจของภาครฐ o การวางผงเมอง o การสนบสนนความรจากสถาบน o นโยบายจากภาครฐ o ความเขมแขงของ

4-7



จากภาพ 4-5 พบวาการศกษาความออนไหวหรอความไวตอการเกดภย จะพจารณาปจจยอย 2 ดาน คอ ลกษณะโครงสรางทางกายภาพ และความเขาใจของภาครฐ โดยมรายละเอยด ดงน

(1) ลกษณะโครงสรางทางกายภาพ ประกอบดวย คณภาพทอยอาศย จะเปนการบงบอกถงความสามารถในการรบมอเมอเกดภยตางๆ เชน วสดของทอยอาศยทมความมนคง จะสามารถทนทานตอสงกระตนใหเกดความเสยหายไดมากกวาวสดทไมมนคง เปนตน การใชงานระบบสอสาร หรอการเขาถงเทคโนโลย เนองจากในปจจบนเทคโนโลยตางๆสามารถเขาถงไดงาย เชนโทรศพทมอถอ อนเตอรเนท ฯลฯ ซงการเขาถงเทคโนโลยมความส าคญในแงของการรบรขอมลขาวสารทเปนประโยชนในการเตรยมความพรอมรบมอกบภยตางๆ พนทชลประทาน เนองจากพนททอยในเขตชลประทาน จะมระบบการจดการน าหรอระบบระบายน า ซงมความส าคญมากในการเกบกกน าไวใชเมอเกดภยแลง และเปนพนทรองรบน าเมอเกดน าทวม การเขาถงระบบขนสงทางบก มความส าคญในการเขาชวยเหลอพนททไดรบผลกระทบจากภยตางๆ รวมทงการอพยพเคลอนยายคนออกจากพนทเสยงภย เนองจากการขนสงทางบกมความสะดวก รวดเรวกวาการขนสงดานอน การใชระบบพลงงานทดแทน มความส าคญในชวงเวลาทเกดภยตางๆ เนองจากในชวงทเกดเหตการณ การเขาถงแหลงพลงงานหลกเปนไปไดยาก เชน น ามน ไฟฟา เปนตน ดงนนการเตรยมแหลงพลงงานส ารองจงมความส าคญมากทงในแงของการขนสงและการสอการ

(2) ความเขาใจของภาครฐ ประกอบดวย การวางผงเมอง มการศกษาภาพรวมของเมองเพอ ท าการพฒนาผงเมองเพอใหสวดคลองกบความเปนจรงมการวางแผนปรบปรงสวนตางๆ ทกอใหเกดความลอแหลมตอความเสยหายได สถาบนตางๆ ใหการสนบสนนความร ซงในปจจบนการใหความรในสถาบนตางๆ ยงเนนใหความรเกยวกบวชาชพนนๆ ซงจ าเปนตองมการสอดแทรกเนอหาของ เมองหรอการปรบเปลยนของเมองเขาไป หรออาจจะมการจดพนทของภาพเมองในอนาคตเพอใหเดกหรอผทสนใจไดเขาใจบรบทเมองมากขน มนโยบายจากภาครฐทชดเจน ในการจดการความเสยหายทเกดขนจ าเปนตองมภาครฐเปนแกนน า ซงจะสามารถท าใหนกวชาการไดสามารถน าความรลงสชาวบานได โดยนโยบายของภาครฐจ าเปนตองชแจงใหชดเจนในเรองของการปรบตว ความเขมแขงของผน า เปนแกนหลกในการพฒนาดานการปรบตว ซงในสวนของผน าจ าเปนตองเขาใจตอการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศและ เขาใจการแกปญหาอยางถกตองความเขมแขงของผน าจะเปนการน าทางไปสนโยบายทเขมแขงดวย ซงปจจยเหลาน เปนปจจยเชงพนท ซงจะตองไดรบการรวบรวมเพอน ามาเปนสวนหนงของสมการในการค านวณหรอวเคราะหความออนไหวเชงพนทในระยะท 2 ของการพฒนาแบบจ าลองตอไป

4-8



4.3 ความสามารถในการรบมอกบภยพบต (Coping capacity)

ความสามารถในการตงรบและปรบตวของระบบ (Coping capacity / Adaptive capacity) หมายถง

ความสามารถของระบบในการตอบสนองและปรบตวตอการเผชญกบปจจยคกคามเพอลดความเสยหาย ในขณะเดยวกน แสวงหาโอกาสและผลประโยชนจากผลกระทบและการเปลยนแปลงดงกลาว รวมทงการตงรบและปรบตวเขากบผลกระทบทอาจเกดขนภายหลง (IPCC, 2007) โดยทวไปการเตรยมการรบมอเมอเกดภยพบต ประกอบไปดวย 2 สวนคอ การเตรยมความพรอมดานโครงสรางพนฐาน (Infrastructure) เชน ระบบประปา ระบบน าทง ระบบไฟฟา และ ระบบสอสาร และโครงสรางพนฐานดานกฎระเบยบ (Soft Infrastructure) เชน กฏหมาย ขอก าหนดตางๆ ทสามารถน าไปปฏบตไดจรงเมอเกดภย ซงการวเคราะหการเตรยมความพรอมดานโครงสรางพนฐาน และโครงสรางพนฐานดานกฎระเบยบนน จะทาการศกษาดวยวธการวเคราะหเชงลาดบชน (Analytic Hierarchical Process : AHP) ซงเปนการศกษาโดยการแยกแยะถงองคประกอบของปญหา มการใหน าหนกเปรยบเทยบในแตละปจจยของปญหาในแตละล าดบชน ซงประกอบดวยทางเลอกตางๆ จนสดทายจงไดทางเลอกทตองการ ซงผลลพธจากการวเคราะหดวย AHP น าไปสการจ าแนกระดบของความสามารถในการตงรบมอตอภยพบตตอไป (การพฒนาแบบจ าลองระยะท 2)

ภาพ 4-6 แนวทางการศกษาระดบของความสามารถในการตงรบมอตอภยพบต

จากภาพ 4-6 พบวาการศกษาความสามารถในการตงรบมอตอภบพบต จะพจารณาปจจยอย 2 ดาน คอ ความสามารถรบมอสวนบคคล และความสามารถรบมอของขมชน โดยมรายละเอยด ดงน

(1) ความสามารถรบมอสวนบคคล ความหนาแนนของประชากร เปนปจจยทสงผลตอการปรบตว เนองจากปรมาณความหนาแนนของประชากร สงผลโดยตรงตอการเคลอนยายคนออกจากพนททประสบภยพบต

Insfrastructure

Soft Insfrastructure

o ถนน o สาธารณปโภค o สาธารณปการ

o กฏหมาย o ขอก าหนด o เทศบญญต

AHP (การพฒนาแบบจ าลองระยะท 2)

คา Coping capacity

o ความสามารถรบมอสวนบคคล o ความสามารถรบมอของชมชน o

http://th.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%9A%E0%B8%9A%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%9B%E0%B8%B2&action=edit&redlink=1

http://th.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%9A%E0%B8%9A%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3%E0%B8%97%E0%B8%B4%E0%B9%89%E0%B8%87&action=edit&redlink=1

http://th.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%9A%E0%B8%9A%E0%B9%84%E0%B8%9F%E0%B8%9F%E0%B9%89%E0%B8%B2&action=edit&redlink=1

http://th.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%9A%E0%B8%9A%E0%B8%AA%E0%B8%B7%E0%B9%88%E0%B8%AD%E0%B8%AA%E0%B8%B2%E0%B8%A3&action=edit&redlink=1

4-9



ระดบการศกษา ความร ความเขาใจเกยวกบเรองการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ และความสมพนธกบการเกดภยพบตยงเปนไปในระดบต า การเตรยมตวเพอตงรบกบการเกดภยพบตทมเพมขนหรอรนแรงขนจงเปนปจจยทตองเพมใหสงขน

(2) ความสามารถรบมอของชมชน รายไดเฉลยตอคน จะสงผลโดยตรงตอความสามารถในการใชงบประมาณในการซอมแซมหรอใชในการรกษาชวตในยามทเกดภยตางๆได การวางงาน สดสวนการวางงาน จะเปนตวพจารณาถงการเพมขนหรอลดลงของรายไดครวเรอน ซงเมอเกดภยตางๆ จะท าใหทราบถงความสามารถในการยงชพรวมทงซอมแซมทรพยสนทเสยหายดวย การรวมกลมภายในชมชน และความเขมแขงของชมชน เปนตวพจารณาถงความรวมมอของคนในชมชนเมอเกดภยตางๆ เชนในแงของการชวยเหลอซงกนและกน การกระจายขาวสารกอนและหลงการเกดภย เปนตน

4.4 การวเคราะหความเปราะบาง (Vulnerability)

ความเปราะบาง (Vulnerability) เปนค าทใชเพออธบายสถานการณในเชงลบทระบบ หรอภาคสวนหนง หรอหนวยสงคมหนงเผชญอย ซงเปนผลกระทบของการเปลยนแปลงกอใหเกดแรงกดดนและกลายเปนความเสยงโดยทภาคสวนนนๆ ไมมขดความสามารถเพยงพอทจะด าเนนการเพอใหพนจากสภาวะนน หรอบรหารจดการใหตนเองพนจากความเสยงนนไปได (Adger et al., 2001) ซงในการพจารณาถงความเสยงและความเปราะบางตอผลกระทบของการเปลยนแปลงภมอากาศ หรอภาวะเสยงนนๆ ควรทจะตองมเปาหมายในการท าความเขาใจทชดเจนวา เปนความเสยง หรอความเปราะบางของระบบอะไร หรอของภาคสวนใด หรอของใคร ภายใตแรงกดดนจากปจจยเสยง หรอตวแปรทางภมอากาศใดบาง ตลอดจนพจารณาถงเงอนไขดานเวลาทเกดภาวะของความเสยงและความเปราะบางดงกลาว เพอทจะไดก าหนดยทธศาสตรการปรบตวไดอยางเหมาะสม (ศภกร ชนวรรณโน, 2553)

สาหรบแนวทางในการวเคราะหความเปราะบางของพนทเปาหมาย สามารถสรปไดดงสมการดานลาง ซงการศกษาเพอระบวาแตละพนทมระดบของความเปราะบางเชงพนทในระดบใด จะท าการศกษาเชงลกตอไปในการพฒนาแบบจ าลองระยะท 2

Vulnerability = (Exposure x Sensitivity) / Coping capacity

โดยท ความเปราะบาง (Vulnerability) การสมผสกบปจจยคกคาม (Exposure) ความออนไหวหรอความไวตอการเกดภย (Sensitivity) ความสามารถในการตงรบและปรบตวของระบบ (Coping capacity / Adaptive capacity)

4-10



ภาพ 4-7 แนวทางในการวเคราะหความเปราะบางเชงพนท

4.5 แนวทางในการพฒนาแบบจาลองในระยะท 2

การศกษาออกแบบ และพฒนาแบบจ าลองเพอประเมนความเสยงของเมองในประเทศไทยเพอสนบสนนการ

ตดสนใจในการบรหารความเสยงและปรบตวตอการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ในระยะท 1 พบวาขอมลเชงพนทนนมอยอยางจ ากด ไมวาจะเปนในสวนของขอมลปรมาณน า และจ านวนครงในการเกดภยพบตในอดต จะเปนขอมลรายจงหวด การกดขอมลเชงพนทเปนไปอยางจ ากด ซงหากพนท หรอจงหวดทมความเสยงสงในการเกดภยพบต สามารถด าเนนการเกบขอมลเชงพนทเพมเตมกจะท าใหสามารถพฒนาแบบจ าลองส าหรบแตละอ าเภอ/ต าบล เพมเตมได เพอใหองคการปกครองสวนทองถน หรอประชาชนสามารถเขาถง และเขาใจความสมพนธระหวางการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ และการเกดภยพบตไดดยงขน และมสวนรวมในการก าหนดแนวทางในการปรบตว และ/หรอรองรบภยพบตทอาจเกดขนไดอยางเหมาะสม

การพฒนาแบบจาลองในระยะท 2 จะทาการพจารณาดชนชวดพนททเหมาะสมเพอศกษา และวเคราะหความเสยงของพนท รวมถงวเคราะหความเสยงทอาจเกดขนจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ และนามาตรการในการปรบตวมาผนวกเขากบแบบจาลองของพนท เพอวเคราะหแนวโนมของความเสยงวาจะเพ มขน หรอลดลงจากมาตรการดงกลาว เพอเปนเครองมอในการตดสนใจตอไป

Exposure Sensitivity

Coping capacity

Vulnerability



บรรณานกรม

กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย. 2554. เอกสารสรปสถานการณสาธารณภย ประจ าวนท 31 ธนวาคม 2554. ออนไลน. สบคนจาก อนเตอรเนท http://61.19.100.58/public/Group3/datagroup3/2554/ dailyreportdec/evening31.pdf คนเมอวนท 21 เมษายน 2556

กรมทรพยากรธรณ. “แผนทเสยงภยดนถลมระดบชมชนจงหวดอตรดตถ พ.ศ. 2554”. [ระบบออนไลน]. แหลงทมา : http://www.dmr.go.th/main.php?filename (25 สงหาคม 2555).

กรมทรพยากรธรณ. “โครงการจดท าแผนแมบทการจดการทรพยากรธรณ พ.ศ. 2547”. [ระบบออนไลน]. แหลงทมา : http://www.dmr.go.th/ (1 พฤษภาคม 2556).

กรมทรพยากรธรณ. “บนทกเหตการณดนถลม”. [ระบบออนไลน]. แหลงทมา : http://www.dmr.go.th/download/Landslide/event_landslide1.htm (14 พฤษภาคม 2556).

กรมอตนยมวทยา. 2550. ขอมลเกยวกยภยแลง. ออนไลน. สบคนจาก อนเตอรเนท http://www.tmd.go.th/info/info.php?FileID=71 คนเมอวนท 25 พฤษภาคม 2556

ดร.วเชยร เกดสข. ความเปราะบางและการปรบตวตอการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศของภาคอสาน. “เวทแลกเปลยนเรยนรงานวจยดานสงแวดลอม: การปรบตวของชมชนเพอรองรบการเปลยนแปลงภมอากาศโลก” 23 พฤษภาคม2555 ณ โรงแรมเจรญาน ขอนแกน

ดร.ธงชย โรจนกนนท. การตงรบภยพบต (ตอนท 1) (Urban Disaster Resilience). ธนวาคม 2555 ดร.ธงชย โรจนกนนท. ผงเมองเพอภมอากาศเปลยนแปลง (Urban Planning for Climate Change). เอกสาร

ประกอบการบรรยาย โครงการขบเคลอนยทธศาสตรกลมภารกจดานสาธารณภยและพฒนาเมอง วนท 25 มถนายน 2553 โรงแรมเอเชย กรงเทพมหานคร และโครงการ GTZ วนท 20 สงหาคม 2553 ทจงหวดขอนแกน

ดร.ธงชย โรจนกนนท. เรยนรการเตบโตอยางชาญฉลาดกบสภาพภมอากาศเปลยนแปลง (Reading on Smart Growth and Climate Change). เอกสารประกอบการเสวนาทางวชาการเรอง Urban and Town plan as Climate and Environmental Protection Tool จดโดยส านกงานความรวมมอทางวชาการ สหพนธรฐเยอรมน รวมกบส านกผงเมองรวมและผงเมองเฉพาะ วนท 4 พฤศจกายน 2553 กรมโยธาธการและผงเมอง ถนนพระรามท 9 กรงเทพมหานคร

ดร.ธงชย โรจนกนนท.นโยบายเมองวาดวยสภาพภมอากาศเปลยนแปลง (Urban Policy on Climate Change).เอกสารประกอบการบรรยาย การประชมเชงปฏบตการ “นวตกรรมเมอง” พระนครศรอยธยาวนท 18-20 มกราคม 2555 และเอกสารประกอบการบรรยาย “การวางแผนพฒนาเมอง/ชมชน และสงแวดลอมในองคกรปกครองสวนทองถน” มกราคม-มนาคม 2555 เชยงใหม อบลราชธาน กรงเทพมหานคร

ดร.ธงชย โรจนกนนท. การตงรบภยพบตเมอง ตอนท 1 (Urban Disaster Resilience). “วารสารกรมโยธาธการและผง เมอง” ธนวาคม 2555

ไทยรฐ. 2550. ขาวไทยรฐออนไลน : น าทวมหลายพนท โคราชอวม หนกสดรอบ 50 ป. ออนไลน. สบคนจากอนเทอรเนต, http://www.thairath.co.th/content/region/119277 , คนเมอวนท 21 เมษายน 2555

นรภย จนทรสวสด. การบรหารความเสยง (RISK MANAGEMENT) จากทฤษฎสปฏบต

http://61.19.100.58/public/Group3/datagroup3/2554/dailyreportdec/evening31.pdf

http://61.19.100.58/public/Group3/datagroup3/2554/dailyreportdec/evening31.pdf

http://www.dmr.go.th/main.php?filename

http://www.dmr.go.th/main.php?filename=index

http://www.dmr.go.th/download/Landslide/event_landslide1.htm

http://www.tmd.go.th/info/info.php?FileID=71

http://www.thairath.co.th/content/region/119277

http://www.thairath.co.th/content/region/119277



ประวทย จนทรแฉง. “การวเคราะหความเสยงตอความแหงแลงในพนทอ าเภอก าแพงแสน จงหวดนครปฐม โดยการ ประยกตใชระบบสารสนเทศภมศาสตร” วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต (การจดการสงแวดลอม) คณะพฒนาสงคมและสงแวดลอม สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร,2553.

ประสทธ เมฆอรณ. “การประยกตระบบสารสนเทศภมศาสตรเพอการวเคราะหพนทเสยงตออทกภยในเขตลมน ายม ตอนลาง” วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาภมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม,2544.

ภาควชาวศวกรรมโยธา คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม. (2556) นวตกรรมดานวศวกรรมโยธาเพอการ จดการภยพบต เอกสารประกอบการประชมวชาการวศวกรรมโยธาแหงชาต ครงท 18 ในหวขอ “วศวกรรมโยธา เพอการตอบสนองตอภยพบตทางธรรมชาต” วระศกด อดมโชค และ พลศร ชชพ. (2548) การกาหนดพนทเสยงภยแลงบรเวณภาคตะวนออกของประเทศไทย เอกสาร

ประกอบการประชมวชาการมหาวทยาลยเกษตรศาสตร ครงท 43 สาขาประมง สาขาการจดการทรพยากรและสงแวดลอม

ศภกร ชนวรรโณ. ขอเสนอเรองการปรบเปลยนไปสสงคมทมนคงและทนทานตอความเสยงจากภมอากาศ. “เวท Global Forum ปท 3 ครงท 6” 4 กมภาพนธ 2556 ณ หองประชมกมลทพย 3 โรงแรมสโกศล (สยามซต)

ศนยบรการวชาการแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. รายงานฉบบสมบรณ (ฉบบราง) แกไข โครงการศกษามาตรการทเหมาะสมเพอลดผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

ศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม . คมอการใชงานโปรแกรมคานวณดชนความลอแหลมจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศระดบชมชน(Prevalent Community Climate Change Vulnerability Tool; ERCCC version 1.0)

ศนยภมภาคเทคโนโลยอวกาศและภมสารสนเทศ (ภาคเหนอ). 2549. “การประยกตใชขอมลดาวเทยมและระบบสารสนเทศภมศาสตรในการศกษาพนทเสยงภยดนถลมในเขตภาคเหนอตอนบน”. รายงานฉบบสมบรณ. ภาควชาภมศาสตร คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม.

ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย-๑ (๒๕๕๓). ประเดนทาทาย ขอเสนอแนะเชงนโยบายและการเจรจาของไทย , กรงเทพมหานคร

ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย-๒ (๒๕๕๓). เรดดพลส. ประเดนรอนในเวทเจรจาโลก แนวคด และรปแบบทเหมาะสมสาหรบสงคมไทย. กรงเทพมหานคร

ส านกงานกองทนสนบสนนงานวจย. (2554). รายงานการสงเคราะหและประมวลสถานภาพองคความรดานการเปลยนแปลงสภาพอากาศของไทย ครงท 1. ม.ป.ป.

สพชฌาย ธนารณ. “การประยกตใชระบบสารสนเทศภมศาสตรในการก าหนดพนทเสยงอทกภยจงหวดอางทอง” ฃ วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต (การจดการสงแวดลอม) คณะพฒนาสงคมและสงแวดลอม สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร,2553.

อ านาจ ชดไธสง กณฑรย. บญประกอบ เจยมใจเครอสวรรณ, ศภกร ชนวรรโณ และคณะ 2553. การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศของประเทศไทย เลม 2 แบบจาลองสภาพภมอากาศและสภาพภมอากาศในอนาคต. Thai-GLOB

ACCCRN. 2009. Responding to the Urban Climate Challenge (eds). ISET, Boulder, Colorado, USA. Aguilar, E. et al., 2005. Changes in precipitation and temperature extremes in Central America and northern South America, 1961-2003. Journal of Geophysical Research-Atmospheres, 110(D23).



Aguilar, E. et al., 2009. Changes in temperature and precipitation extremes in western central Africa, Guinea Conakry, and Zimbabwe, 1955-2006. Journal of Geophysical Research-Atmospheres, 114. Ambrose, K., Dazé, A., & Ehrhart, C. (2009). Climate Vulnerability and Capacity Analysis: Handbook (pp. 1–52). AccuWeather. 2012. Top 5 Most Expensive Natural Disasters in History. Online. Available from Internet,

http://www.accuweather.com/en/weather-news/top-5-most-expensive-natural-d/47459, accessed 21 April 2012.

Ahmed, M. et al., 2011. Flash flood risk estimation along the St. Katherine road, southern Sinai, Egypt using GIS based morphometry and satellite imagery. Journal of Environment of Earth Sciences, (62): 611 – 623.

Bui, D. T., Pradhan, B., Lofman, O., Revhaug, I. and Dick, O. B. 2012. “Landslide susceptibility assessment

in the Hoa Binh province of Vietnam: A comparison of the Levenberg–Marquardt and Bayesian

regularized neural networks.” Journal of Geomorphology, 1-18.

Birkman, J., Garschagen, M., Kraas, F., Quang, N. 2010. Adaptive Urban Governance: new challenges for the second generationof urban adaptation strategies to climate change. Sustainable Science. 5: 185-206.

Blakely E.J. (2007), Urban Planning for Climate Change, Lincoln Institute of Land Policy, USA Black M. & King J. (2009). The Atlas of Water; Mapping the World’s most critical Resource. University

of California Press, California, USA Choi, J., Oh, H. J., Lee, H. J., Lee, C. and Lee, S. 2012. “Combining landslide susceptibility maps obtained

from frequency ratio, logistic regression, and artificial neural network models using ASTER

images and GIS.” Journal of Engineering Geology, 124 : 12–23.

Claire Smith & Sarah Lindley. (2008). Sustainable Cities: Options for Responding to Climate cHange Impacts and Outcomes.

Chinvanno, S. et al. 2006. Risk and Vulnerability of Rain-fed Farmers in Lower Mekong River Countries to Climate Change:Case study in Lao PDR and Thailand. START. Thailand.

Chotamonsak, C. “Climate Change Simulations for Thailand Using Regional Climate Model “. Thesis for the Degree of Doctor of Philosophy, Chiang Mai University. 2012. Dessai, S. 2003a. Heat stress and mortality in Lisbon Part I. model construction and validation.

International Journal of Biometeorology. 47: 6-12. Dessai, S. 2003b. Heat stress and mortality in Lisbon Part II. An assessment of the potential impacts

of climate change.International Journal of Biometeorology. 48: 37-44.

http://www.accuweather.com/en/weather-news/top-5-most-expensive-natural-d/47459



Dodman D. (2009), Urban Density and Climate Change, Human Settlements and Climate Change Groups, International Institute for Environment and Development, United Nations Population Fund (UNFPA), USA

Ebru A. Gencer. VULNERABILITY in HAZARD-PRONE MEGACITIES: An Overview of Global Trends and the Case of the Istanbul Metropolitan Area. Summer Academy for Social Vulnerability (Draft 01) July 2007

Gyeltshen, D. 2007. “Landslide hazard and risk assessment of doi suthep-pui area in chiang mai

province, northern thailand”. Degree of master of science in environmental science The

graduate school, Chiangmai University.

Haylock, M.R. et al., 2006. Trends in total and extreme South American rainfall in 1960-2000 and links with sea surface temperature. Journal of Climate, 19(8): 1490-1512.

Hallegatte S, Henriet F, Corfee-Morlot J (2011a). The economics of climate change impacts and policy benefits at city scale: a conceptual framework. Climatic Change. 51: 51-87

Hallegate, S. et al. 2011b. Assessing climate change impacts, sea level rise and storm surge risk in port cities: a case study on Copenhagen. Climatic Change. 104:113-137.

Hunt, A. and Watkiss, P. 2011. Climate change impacts and adaptation in cities: a review of the literature. Climatic Change 104:13–49

Jeyaseelan, A.T. 2003 “Droughts and Floods Assessment and Monotoring Using Remote Sensing And GIS AND GIS” Journal of Satellite Remote Sensing and GIS Applications in Agricultural Meteorology, pp. 291-313

Karl, T.R., N. Nicholls, and A. Ghazi, 1999: CLIVAR/GCOS/WMO workshop on indices and in dicators for climate extremes: Workshop summary. Climatic Change, 42, 3-7

Lee, S., Ryu, J. H., Min, K. and Won, J. S. 2003. “Landslide susceptibility analysis using GIS and artifitial

neural network.” Journal of Earth Surface Processes and Landforms, 28 : 1361–1376.

Manton, M.J. et al., 2001. Trends in extreme daily rainfall and temperature in Southeast Asia and the South Pacific: 1961-1998. International Journal of Climatology, 21(3): 269-284.

Moench M. and et al (2009).Catalyzing Urban Climate Resilience. The Rockefeller Foundation, New York, USA

Moench M., Tyler S. & Lage J. (2011), Catalyzing Urban Climate Resilience, Applying Resilience Concept to Planning Practice; Rockefeller Foundation, USA

McCarthy, J. J., & Group, I. P. O. C. C. W., II. (2001). Climate Change 2001: Impacts, Adaptation, and

Vulnerability (p. 1032). Cambridge University Press.

Mitchell, T. (2012). Managing Climate Extremes and Disasters in Asia:Lessons from the IPCC SREX Report

(pp. 1–24). Climate and Development Knowledge Network.



O’Brien K, Leichenko R, Kelkar U, Venema H, Aandahla G, Tompkins, H, Akram J, Bhadwal S, Barg S, Nygaarda L, West J.2004. Mapping vulnerability to multiple stressors: climate change and globalization in India. Global EnvironmentalChange, 14, 303–313

Peterson, T.C. et al., 2002. Recent changes in climate extremes in the Caribbean region. Journal of Geophysical Research-Atmospheres, 107(D21).

Parry, M. L., Canziani, O., Palutikof, J., van der Linden, P. J., & Hanson, C. E. (2007). Climate Change 2007

(p. 976). Cambridge University Press.

Pradhan, B., Lee, S. and Buchroithner, M. F. 2010 “A GIS-based back-propagation neural network model

and its cross-application and validation for landslide susceptibility analyses.” Journal of

Computers Environment and Urban Systems, 34 : 216–235.

Qian, W.H., Lin, X., 2004. Regional trends in recent temperature indices in China. Climate Research, 27(2): 119-134.

Rockefeller Foundation. 2011. “Asian Cities Climate Change Resilience Network.” http://www. rockefellerfoundation.org/what-we-do/current- work/developing-climate-change-resilience/ asian-cities-climate-change-resilience Rosenzweig, Cynthia, William Solecki, Stephen A. Hammer and Shagun Mehrotra. 2010. “Cities Lead the Way in Climate-change Action.” Nature 467: 909-911. Rosenzweig, Cynthia, William Solecki, Stephen A. Hammer, and Shagun Mehrotra, eds. 2011. Climate Change and Cities: First Assessment Report of the Urban Climate Change Research Network. Cambridge, UK: Cambridge University Press. Ruth M. (2006), Smart Growth and Climate Change; Regional Development, Infrastructure and

Adaptation, University of Maryland, Edward Elgar, MA, USA Tanner, T., Mitchell, T., Polack, E., and Guenther, B. 2009. Urban Governance for Adaptation: Assessing

Climate Change Resilience in Ten Asian Cities. Institute of Development Studies, Working Paper 315

Tank, A., Konnen, G.P., 2003. Trends in indices of daily temperature and precipitation extremes in Europe, 1946-99. Journal of Climate, 16(22): 3665-3680. Tran, P. et al., 2008. GIS and local knowledge in disaster management: a case study of flood risk

mapping in Viet Nam. Journal of GIS and local knowledge in disaster management, pp:152-169. Vincent, L.A. et al., 2005. Observed trends in indices of daily temperature extremes in South America

1960-2000. Journal of Climate, 18(23): 5011-5023. World Bank. 2009. Climate Resilient Cities: A Primer on Reducing Vulnerabilities to Disasters. Washington,

DC: World Bank. www.worldbank.org/eap/ climatecities



World Bank. 2010a. Climate Risks and Adaptation in Asian Coastal Megacities: A Synthesis Report.

http://siteresources.worldbank.org/EASTASIAPACIFICEXT/ Resources/226300-

1287600424406/coastal_mega- cities_fullreport.pdf. Washington DC: World Bank.

Worldbank. 2010b. Natural Hazards, Unnatural Disasters. http://www.gfdrr.org/gfdrr/sites/gfdrr.org/files/

nhud/files/NHUD-Overview.pdf. Washington, DC: World Bank.

Worldbank. 2010c. Citation of IEA, 2008. “Cities and Climate Change: An Urgent Agenda.” Washington

DC: World Bank. http://siteresources.worldbank.org/ INTUWM/Resources/340232-

1205330656272/ CitiesandClimateChange.pdf

Word Bank. 2012. The World Bank Supports Thailand's Post-Floods Recovery Effort. Online. Available From Internet,http://www.worldbank.or.th/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/EASTASIAPACIFI CEXT/THAILANDEXTN/0,,contentMDK:23067443~pagePK:141137~piPK:141127~theSitePK:333296,00.html, accessed 21 April 2012.

Zhai, P.M., Zhang, X.B., Wan, H., Pan, X.H., 2005. Trends in total precipitation and frequency of daily precipitation extremes over China. Journal of Climate, 18(7): 1096-1108.

Zerger, A and Eealands, S. 2004. Beyond Modelling: Linking Models with GIS for Flood Risk Management. Journal of Natural Hazards, (33): 191-208.

http://www.worldbank.or.th/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/EASTASIAPACIFI%20CEXT/THAILANDEXTN/0,,contentMDK:23067443~pagePK:141137~piPK:141127~theSitePK:333296,00.html



Documents

รายงานฉบับสมบูรณ์ โครงการ “การออกแบบและการพัฒนาแบบจ าลอง ... · บทที่