1

ภาษากบวฒนธรรมในลกษณะประเพณและความเชอ

มนษยใชภาษาเปนเครองมอในการสอความคด ความตองการ พฤตกรรม ความเชอและ

ขนบธรรมเนยมประเพณ ภาษาจงเปนสวนหนงของวฒนธรรม ในขณะเดยวกนประเพณและความเชอกเปน

ปจจยส าคญในการก าหนดการใชภาษาของกลมคนในสงคม

ความหมายของประเพณ

ประเพณ หมายถง แนวปฏบตทยดถอกนมาในสงคมโดยคนรนหลงเรยนรจากคนรนกอนแลวยดถอ

ปฏบตตอๆกนเรอยมา อาจมการปรบปรงแกไขบางตามสภาพแวดลอมทางภมศาสตรและสภาพแวดลอม

ทางสงคม แตการเปลยนแปลงกเปนไปอยางชาๆ ใชเวลาเปนปๆ การประพฤตปฏบตตามธรรมเนยมนมทง

การประพฤตปฏบตในระดบบคคล เชน การถอดรองเทากอนเขาบาน ไมเคยวอาหารเสยงดง ไมหยบของ

ขามศรษะผอน และการประพฤตในระดบสงคม คอ การรวมท ากจกรรมพรอมๆกนในลกษณะพธกรรมเปน

การจดงานประเพณ เชน ประเพณแหนางแมว ประเพณทอดกฐน ทอดผาปา

ประเพณเปนสงหนงทควรคาแกการศกษาเพราะเปนลกษณะการด าเนนชวตของคนในสงคม ซง

แบงออกไดเปน 2 ประเภท ไดแก

1. ประเพณเกยวกบชวต เชน การเกด การตงชอ การบวช การแตงงาน การตาย เปนตน

2. ประเพณเนองในเทศกาลหรอวนส าคญทางพทธศาสนา เชน ประเพณลอยกระทง ประเพณ

สงกรานต ประเพณวนเขาพรรษา เปนตน

คนไทยสวนใหญเปนพทธศาสนกชน ประเพณไทยจงมลกษณะของพธกรรมทางศาสนาเปนหลก

ส าคญ ท าใหคนไทยมวดเปนศนยรวมของกจกรรมตางๆ นอกจากน ประเพณไทยยงเกยวเนองกบความเชอ

ของคนไทยอกดวย เชน ความเชอเรองฤกษยาม หรอ ความเชอเรองโชคลาง

ความหมายของความเชอ

ความเชอ หมายถง การทมนษยตกลงใจทจะยอมรบนบถอหรอยดมนในสงใดสงหนง ซงจะมตวตน

หรอไมมตวตนกตาม การยอมรบนมนษยเชอวามอยจรง ฉะนน การยอมรบนบถอนอาจมหลกฐานอยาง

เพยงพอทพสจนวาสงนนเปนจรง หรอบางครงกอาจไมมหลกฐานทสามารถน ามาพสจนวาสงนนเปนจรง

หรอไม แตมนษยกยอมรบและเชอถอสงนน

2

เมอมนษยเกดความเชอแลว แมวาความเชอนนจะเกดจากความรสกหรอการไตรตรองดวยเหตผลก

ตาม มนษยกจะแสดงถงความเชอนนโดยปฏบตในรปแบบตางๆ ไมวาจะแสดงออกในรปแบบของถอยค า

ภาษา ประเพณหรอพธกรรมตางๆกตาม เพอใหสอดคลองกบความเชอทมอยในใจของตน

สาเหตของการเกดความเชอ

1. ความเชอมสาเหตมาจากความกลวและความไมร

สงใดทเกดขนนนถามนษยไมรหรอไมทราบสาเหต กจะแสวงหาค าตอบ อาจใชวธการเดา หรอ

เปรยบเทยบกบสงทตนเคยรมากอน บางครงความเชอนนกดเหมอนไรเหตผล หรอบางครงกดเปนเหตเปน

ผลนาเชอถอ เชน

เมอไดพบกบเหตการณธรรมชาต เชน ฝนตก ฟาผา ฟาแลบ หรอแผนดนไหวกเกดความคดวา ตอง

มสงใดบงคบใหเกดเหตการณเชนน เปนตนวา ฝนตกเพราะนาคใหน า ฟาแลบเพราะแสงจากแกวเมขลาใช

ลอรามสร ฟาผาเพราะรามสรขวางขวาน หรอแผนดนไหวเพราะปลาอานนททหนนโลกอยเกดพลกตว ซง

สมยกอนมนษยยงไมมความรทางวทยาศาสตร ฉะนนเมอพบเหตการณธรรมชาตกเกดความคดวาจะตองม

สงใดสงหนงอยเบองหลง หรอบงคบใหเปนอยางนน มนษยจงอธบายปรากฏการณธรรมชาตดวยเหตผล

ทางไสยศาสตร และสมมตวาเปนเทพเจาหรอผมรปรางกระท า สงผลใหเกดพธกรรมตางๆ เชน บชา หรอ

เซนสรวงเพอใหสงทตนคดวาเปนเทพเจาหรอผสางเมตตากรณา ไมท าราย และชวยผอนคลายความรนแรง

และบนดาลความสขใหแกมนษย

ความเชอเหลานมแนวปฏบต และประพฤตตนใหสอดคลองตามศาสนาดวย โดยเชอวา

- คนท าดมบญยอมจะประสบผลเปนความสขไดเกดในสวรรค และจะหมดกเลสตณหาเขา

สนพพานได

- คนท าชวคอคนบาป จะไดรบความทกขทรมานตกนรกไมมวนหมดสน

2. ความเชอทเกดจากเจตนาของบรรพบรษ หรอผทมความรและประสบการณมากกวาตองการจะ

ใหลกหลานหรอคนในสงคมนนๆ เชอฟงและปฏบตตาม เพราะบางครงการหามตรงๆ หรอชแจง คนบางคน

กอาจจะไมเขาใจหรอคดคาน ฉะนน บรรพบรษหรอผรกจะคดหาวธการใหเดกเหนถงอาถรรพ หรอเกด

ความไมแนใจวา สงทประพฤตปฏบตนนอาจท าใหเกดผลเสยรายแรงแกตนได เดกจะไมฝาฟนหรอปฏบต

ตามอ าเภอใจ บรรพบรษจงพยายามปลกฝงความเชอเหลานนไว ซงความเชอเหลานนอาจมเหตผล หรอ

ความเชอบางอยางกอาจจะงมงายไรเหตผลกได

การสรางความเชอเพอใหคนในสงคมเชอฟงหรอปฏบต บรรพบรษอาจมจดมงหมาย ดงน

3

1. ตองการใหเปนผทมความกตญญกตเวทตอผมพระคณ เชน “ใครตพอแม มอจะโตเทาใบลาน”

“ใครดาพอแม ครบาอาจารย ปากจะเลกเทารเขม”

2. ตองการใหเปนผทมมารยาท มกรยาสภาพดงาม เชน “ใครทนอนกนขาว ชาตหนาจะเกดเปนง”

“ใครกนขาวในหมอ ปากจะกวางเทากบหมอทกน”

3. ตองการใหรกษาความปลอดภยของตนเองและคนในครอบครว เชน “หามเลนของมคมเวลา

กลางคนเพราะเชอวาผจะผลก” “หามนอนขวางประตเพราะเชอวาผจะมาขาม” “หามวงเวลากลางคนเพราะ

เชอวาผจะมาปดนอง หรอผจะลกพาตวไป”

4. ตองการใหรกษาสขภาพอนามยของตนเองและคนในครอบครว เชน “ถาสระผมเวลากลางคนจะ

แกเรว” “หามกนอาหารกบคนทเราไมรจกในภาชนะเดยวกน เพราะถอวาผนนจะน าเคราะหมาใหเรา”

เปนตน

5. ตองการกระตนใหเกดก าลงใจ มความหวง หรอมงมนทจะท าความด เชน “ท าความดแลวไดขน

สวรรค” “กอนออกจากบานใหสวดมนตการเดนทางจะปลอดภย” “ใหนงผาสตามวนจะเปนมงคล”

ธรรมดาของคนเราความเชอและไมเชอเปนของคกน การจะก าหนดใหคนเราเชออยางเดยวกนหมด

ยอมท าไดยาก เพราะความเชอทเปนผลดกม ความเชอทกอใหเกดผลรายกม โดยเฉพาะความเชอตามการเลา

ของบรรพบรษบางความเชอไมมการวเคราะหหาเหตผล งมงาย และไมใชวจารณญาณ แตเมอเกดการ

พฒนาทางสงคมและวฒนธรรม ความเชอบางอยางกขดแยงกบความเปนสมยใหม เพราะคนสมยใหมม

การศกษาคนควา และมกหาวธการทางวทยาศาสตรเขามาพสจนเพอใหไดขอมลทถกตองอยางชดเจน

วทยาศาสตรจงเขามาแทนทความเชอบางอยาง

ความเชอเกยวกบขอควรประพฤตและขอหามของคนไทยนนเปนสงทบรรพบรษไทยเปนผ

สงเกตเหน จงรวบรวมขนไวต งเปนสมมตฐาน และสรปออกมาผานถอยค าภาษาหรอขอความทควร

ประพฤตและไมควรประพฤตใหลกหลานไดสบตอกนมา โดยมจดมงหมายเนนทประโยชนในการ

ด ารงชวตเปนส าคญ โดยมไดมการบอกกลาวถงประโยชนโดยตรง บางครงขอควรประพฤตและขอหาม

ตางๆเหลานนกแทรกความเชอทางดานศาสนา เชน เรองกฎแหงกรรม ชาตหนา ตลอดจนความเชอทาง

ไสยศาสตรอกมากมาย สาเหตทบรรพบรษไทยไดก าหนดขอควรประพฤตและขอหามตางๆเหลานนไว อาจ

เปนเพราะเกรงวาถาหากบอกกลาวตกเตอนชใหกระท า หรอหามกระท าสงหนงสงใดโดยตรงจะไมมผใด

เชอหรอกระท าตาม

ดงนน บรรพบรษจงน าความเชอทางดานความเปนมงคลและไมเปนมงคล ความเชอทางดาน

ไสยศาสตรและความเชอทางดานพทธศาสนาเขามาเกยวของดวย และสาเหตอกประการหนงอาจเปนการใช

4

วธ “บวไมใหช า น าไมใหขน” ตามส านวนไทย เนองจากลกษณะนสยของคนไทยสวนใหญชอบความเปน

อสระ ไมชอบใหใครมาบงคบหรอสงสอนโดยตรง

ความสมพนธระหวางภาษากบประเพณและความเชอ

ประเพณ ความเชอ และพธกรรมตางๆ มความสมพนธใกลชดกบภาษา ซงประเพณ ความเชอและ

พธกรรมตางๆ เปนสวนหนงของวฒนธรรม และภาษากเปนสวนหนงของวฒนธรรม หากพจารณาดแลวจะ

เหนวาขนบธรรมเนยมประเพณและความเชอเปนเครองก าหนดการใชภาษา และขนบธรรมเนยมประเพณ

ความเชอตางๆกมกจะปรากฏอยในวรรณกรรม ซงเราใชวรรณกรรมในภาษาในการถายทอด ในการศกษา

ภาษากบประเพณและความเชอ ซงประเพณและความเชอทสมพนธกบภาษามดงน

1. ภาษากบประเพณและความเชอเกยวกบการเกด

2. ภาษากบประเพณและความเชอเกยวกบการตงชอ

3. ภาษากบประเพณและความเชอเกยวกบการบวช

4. ภาษากบประเพณและความเชอเกยวกบการเลอกคครองและการแตงงาน

5. ภาษากบประเพณและความเชอเกยวกบการตาย

6. ภาษากบประเพณและความเชอเกยวกบการปลกเรอนและการปลกตนไม

1. ภาษากบประเพณและความเชอเกยวกบการเกด

การเกดถอวาเปนการเรมตนชวต ในสมยโบราณอนตรายทเกดขนระหวางการตงครรภ ตลอดจน

การทใหเดกมชวตอยรอด เปนเรองยงยากและกอใหเกดความหวาดหวนแกมารดาและผใกลชด สมาชกใน

สงคมจงสรางพฤตกรรมทลบลางความหวนกลวนนเสย หรอมขอชแนะใหปฏบตและขอหามตางๆเกยวกบ

การเกดมากมาย ซงไดถายทอดสบทอดตอกนมาจนกลายเปนขนบธรรมเนยมประเพณและความเชอ แต

ความเชอบางอยางเมอพจารณาแลวถอวาไรเหตผล งมงาย ไมเหมาะสมกบสภาพสงคมปจจบน ซงวนหนง

ความเชอเหลานนกจะหมดไป

1.1 การตงครรภ

ระยะเวลาในการตงครรภจนถงคลอดเปนระยะทเสยงอนตรายมาก ฉะนน จงตองหาทางปดเปาดวย

วธตางๆ เชน การผกขอมอดวย ตะกรดพสมร ซงเปนแผนใบลานลงอกขระพระคาถา เรยกวา “ลงคณพระ”

แลวพบเปนรปสเหลยมขนาดเลกๆ รอยเชอกหรอดายผก หรอคลองขอมอไวจนกวาจะคลอดลก การผก

5

ตะกรดพสมรเปนความเชอวาสามารถปองกนผราย มฉะนนอาจท าใหแมและลกตายหมด เรยกวา “ตายทง

กลม”

นอกจากนคนไทยยงมความเชอเกยวกบขอควรประพฤตและขอหามในขณะทต งครรภ ซง

สอดคลองกบภาษา ดงน

1) คนไทยบางทองถนมการหามไมใหหญงมครรภกนฝรง เพราะภาษาถนทองถนเหนอเรยกวาฝรง

วา “บะมน” จงมความเชอวา ถาคลอดลกอาจจะท าใหลกตดคาอยในทอง เพราะค าวา “มน” มความหมาย

หมายวา แนน

2) บางทองถนหามหญงมครรภกนของ “เผา” เพราะเชอวาจตใจจะเหยวแหงหรอเดกทเกดมาอาจ

ผอมแหง อกนยหนงคอค าวา “เผา” มความหมายไมด คอ ท าใหรอนใหสกหรอใหไหม, ท าใหเรารอน, ท าให

หมดไป

3) หามหญงมครรภนง “ขวาง” บนได ซงค าวา “ขวาง” มความหมายวา กดกน, สกด หรอหามหยด

พก “คา” บนได ซงค าวา “คา” มความหมายวา คางอย, ตดอย ดวยความหมายท าใหเชอวาไมเปนมงคลและ

อาจท าใหลกคลอดไมยากคลอดไมสะดวก

4) หามหญงมครรภ “ตรง” หรอ “ตอก” ตะป เพราะจะท าใหเดกคลอดยาก เพราะ “ตรง” กบ “ตอก”

มความหมายวาท าใหอยกบท

5) หามหญงมครรภกนของเผดรอน และของทมรสเคม เพราจะท าใหเดกในทองทรมานและตาย

6) หามหญงมครรภขาม “คราด” เพราะเปนค าทพองเสยงกบค าวา “คลาด” ทหมายถงเคลอนจากท

หมาย, เคลอนจากก าหนดเวลา จงเชอวาถาขามคราดแลวจะท าใหคลอดกอนก าหนด

7) หามหญงมครรภผาไม “รวก” เพราะพองเสยงกบค าวา “ลวก” ทหมายถงกรยาทถกน ารอน ไอ

รอน หรอไฟพลงมากระทบผว จงเชอวาลกในทองจะเปนอนตราย

8) เมอจวนจะคลอดตอง “เปด” ประต หนาตาง หรอไขกญแจตหรอลนชกทปดเอาไว ตองเปดออก

ใหหมด เพราะค าวา “เปด” หมายถง ท าใหสงทปดอยเผยออกมา เพราะเชอวาวาจะท าใหคลอดไดสะดวก

9) ในขณะทจะคลอดหามพดวา “ตด ขด คาง คา” เพราะเชอวาถาพดค านลกจ าคลอดยาก

1.2 การเตรยมฟน

เมอภรรยาทองแก สามตองตดฟนเตรยมไวใหภรรยาใชอยไฟหลงคลอด การตดฟนนนเชอกนวา

เปนการเสยงทาย ถาตดฟนไดขนาดยาว ลกทเกดมาจะเปนชาย ถาตดไดขนาดสน จะไดลกผหญง หรอเวลา

รวมฟนใหเปนกอง ถากองฟนเปนนนสงตรงกลาง ลกจะเปนชาย แตถาตรงกลางไมนน ลกจะเปนหญง

6

กองฟนทตงไวนนตองเอาหนามพทรามาสะหรอสมไว เชอวาเปนเครองปองกนผ เหตทใชหนาม

พทรามาสะหรอสมเปนกองไฟนนถอวามชอมงคล โดยเวลาตดหนามพทราใหทองคาถา “นโมพทธตสส”

เมอถงค าวา ตส ใหเอามดตดไมทนท คาถาบทนถอเปนการเอาเคลด เนองจากเสยงคลายคลงกน คอ นโม =

หนาม พทธตสส = พทรา

1.3 เวลาจะคลอด

เวลาจะคลอด คนใกลคลอดตองหนหนาไปทางตะวนออก หรอหนศรษะไปทางทศเหนอ เพอให

ลกเลอนลงใตไดสะดวก เมอเจบทองจวนจะคลอด หมอต าแยตองออกคนสงใหคนหนนหลง คอ ใชใหคน

เปนเหมอนพนกพงใหผปวย นอกจากนคนหนนหลงยงมหนาทเปนผชวยหมอต าแย ถาหมอต าแยบอกให

ชวย “ผลก” กตองเอามอทงสองกดสองขางทองของคนเจบเพอไมใหเดกในทองดนหนไปทางโนนทางน

แตถากดตอนเหนอทองเพอชวยกระตนใหเดกเลอนต าลง จะเรยกวา “ขมทอง”

ถาการคลอดเกดขลกขลก คลอดไดชา ตองหาวธการตางๆ เพอชวยใหคนทองมก าลงใจด บรรเทา

ความเจบเกดลมเบงแรงขนโดยท า “น าสะเดาะ” เพอประพรมคนเจบและใหคนเจบดม วธท า “น าสะเดาะ” ม

หลายวธ เชน ดมน าทแชตะกรดลงคาถา ดมน าทลางเทาของสาม หรอแมสาม เปนตน

เมอเดกคลอดหลดออกมาถงพน ซงเรยกวา “ตกฟาก” เหตทเรยกวาตกฟาก เพราะเดกคลอดมาจะตก

ลงมายงพนเรอนทท าดวยไมไผสบ ซงเรยกวา ฟาก

เวลา “ตกฟาก” ตองจดจ าเอาไวเพอเปนประโยชนในการใหโหรผกเปนดวงชะตา เมอเดกคลอดออก

มาแลวหมอต าแยจะอมเดกใหคว าหนา แลวเอานวมอลวงปากเดกเพอควกเอาเมอกในปากออกมา ซงถาหาก

ไมท าทนทเดกจะหายใจไมสะดวก เรยกวา “ส าลกน าคร า” และเมอควกเมอกออกจาปากเดก ถาเดกยงไม

รองอแว ตองตกนเดกเพอใหเดกรอง เมอเดกรองออกมาไดแลวเอาผาหอตวเดกเพอใหความอบอน และหมอ

ต าแยตองชวยจดการใหระกออกมาใหหมด แมเดกจงตะปลอดภย

1.4 การตดสายสะดอ

หมอต าแยจะใชเชอกหรอดายดบผกสายสะดอ หรอเรยกอกชอหนงวา “สายอทร” และวาคาถา

“นโมพทธายะ” แลวจงตดสายสะดอดวยผวไมรวกตด (ไมไผชนดหนง)

สายสะดอนนจะมเสนสด าๆ อยขางในเปนปลองๆ เรยกวา “เสนถานไฟ” คนไทยมความเชอวาเสน

ถานไฟถ จะมลกถ ถาเสนถานไฟหาง จะมลกหาง

สวนรกเดก คนไทยมความเชอวาตองใหคนทชอ “บญมน บญม บญคง หรอบญอย” เปนผฝงรก

เพอความเปนสรมงคล

1.5 การอาบน าใหเดก

7

เมอตดสายสะดอเสรจแลว ตองใชน าอนอาบใหเดกเพอช าระลางไขมนและเมอกทตดตว วธอาบน า

ในสมยกอนม 2 วธ คอ

1) การอาบน าเดกบนหนาแขง วธนเรยกวา “อาบ” โดยใหผอาบเหยยดขาทงสองขาง

ออกไปใหตรง อมเดกวางลงในชองวางระหวางแขง หนหวเดกไปทางปลายเทา เพอลางหนาเดกไดถนด

และตองดดแขนดดขาของเดกดวยเพอใหเดกมแขนขาออนและขาตรง วธอาบน าวธนเกดขนเพราะสมยกอน

ไมมอางส าหรบวางเดกลงอาบน า

2) การอาบน าเดกในอาง วธนเรยกวา “แช” ถาเปนผมอนจะกนจะน าเงนทองของมคาใสลง

ไปในอางดวย เพอเอาเคลดวาเมอเตบโตขนจะไดเปนคนมงคงดวยทรพยสนเงนทอง

เมอใชผาออมเสรจแลวน าไปซก หาม “บด” ผาออม ซงค าวา “บด” หมายถง หมนใหเปนเกลยว, ท า

ใหผดไปจากสภาพเดม จงเชอวาจะท าใหเดกไมสบายตว หรอเกดเจบไขไดปวย

1.6 การรอนกระดง

เมออาบน าเดกเสรจ กจะอมเดกวางไวบนกระดง เพราะหลงกระดงนนและหยนเหมอนสปรง ใน

กระดงทเดกนอนและใหน าสงของทเปนเคลดมาวางไว คอ

- ถาเปนเดกชายใหจดสมดและดนสอเอาไว เปนการเอาเคลดวา เมอเดกเตบโตจะไดรจกอานเขยน

หนงสอ

- ถาเปนเดกหญงใหหาเขมและดายเยบผาวางไว เปนการเอาเคลดวาเมอเตบโตขนจะไดรจกเยบปก

ถกรอย

เสรจแลวหมอต าแยจะยกกระดงขนรอนเบาๆ พอเปนพธ แลววางกระแทกกระดงลงเบาๆเหมอนพอ

ใหเดกรสกตกใจรองแว เดกจะไดคนเคยไมสะดงตกใจตอไป หมอต าแยรอนกระดงแลวพดวา “สามวนลกผ

สวนลกคน ลกของใครรบไปเนอ” ผทนงอยในทนน ซงเปนคนทเลยงลกงาย ใจด มความประพฤตเรยบรอย

จะเปนผตอบวา “ลกขาเอง” หรอ “ลกฉนเอง” หมอต าแยจะสงกระดงเดกใหผนนรบไว ผรบในทนจะ

เรยกวา “แมยก” จะใหเงนแกหมอต าแย เพอเปนพธวาเปนการซอเดก เปนความเชอทวา เปนการรบซอเดก

จากผทเรยกวา “แมซอ”

พระยาอนมานราชธน (2531: 76) ไดอธบายถงเรองการรบซอเดกจากผหรอแมซอไววา

แมซอเปนผมารงควานประจ าตวเดกทเพงเกดมา...แมซอมกรบกวนใหเจบไขไม

สบายเปนไปตางๆ เรองกเหนจะตองการเอาตวเดกไป เพราะดวยความรกใคร...จงตองออก

อบายขอซอเดกจากแมซอคอ หลอกผอกทหนง เปนเงนคาตว 33 เบย... เมอหมอต าแยรอน

กระดง กลาวค าวา สามวนลกผ สวนลกคน กนาจะเนองมาจากเรองขอซอเดกจากแมซอน

8

เอง เหนจะสมมตใหหมอต าแยเปนตวแมซอ แตพธทเราท าไมสตรงกบพธเดมดงแจงอยใน

โองการแมซอ เราท าตกไปเสยในเรองตองมเบย 33 เบย และการรอนนนตองท าสามวนลวง

แลว ไมใชท าในวนคลอด

1.7 การอยไฟ

ความเชอของคนไทยนนเชอวาการอยไฟถอวาเปนการช าระลางมลทน อนเกดจากการออกลก

มากกวาเปนเรองบ าบดพยาบาล การคลอดลกมเลอดฝาดและสงโสโครกออกมา คนไทยโบราณถอวาเปน

มลทน ก าหนดวนอยไฟมกจะเปนจ านวนค คอ 7, 9, 11, 13 หรออยางมาถง 29 วนกม ทก าหนดไวไวเชนน

เพราะถอคตทวา “วนคลกถ สวนลกหาง” และขณะอยไฟหามพดค าวา “รอน” หรอ “อบ” เพราะท าใหจตใจ

รอนรมตาม

ขนตอนการอยไฟหลงคลอด

สามจะท าเตาส าหรบอยไฟ เวลาตดไฟจะเรยกวา “ทอดเตาไฟ” กอนจะขนนอนบนกระดานไฟ ตอง

ท า “เขาขอ” เสยกอน คอ นอนตะแคงใหหมอต าแยเหยยบสะโพก เชอกนวาเพอใหกระดกเชงกรานเขาท

กอนขนนอนบนกระดานไฟตองกราบขอขมาเตาไฟเสยกอน เพราะถอวา เตาไฟเปนสงศกดสทธมผ

เทพารกษประจ าอย หญงอยไฟตองใชขมนกบปนแดงผสมเหลาแลวเอาส าลชบปดสะดอและทาทองทาหลง

ไวเสมอ เพอดบพษรอนและรกษารางกาย อาหารส าหรบผอยไฟตามปกตตองกนขาวกบเกลอหรอปลาแหง

และหลายๆ วนจงกนแกงเลยงบางโดยเชอวาชวยใหแมมน านมมาก หญงทอยไฟจะตองเขากระโจมซงท า

ดวยซไมไผเปนโครงสงและยกหมอยาทตมจนเดอดไวในกระโจม ผทเขากระโจมกจะไดรบไอรอนจาก

หมอจนเหงอไหลทวมตว การเขากระโม “ฝรงเรยกวา อาบเหงอ (sweat bath)...การเขากระโจมของเราไมใช

จะบ ารงผวปองกนฝาเทานน คงเปนเปนเรองช าระมลทนอนเกดจากการคลอดลกดวย” (พระยาอนมาน

ราชธน, 2531: 59-60)

เมออยไฟครบก าหนดแลว ตองเซนสงเวยแมเตาไฟดวยกนขาวใสกระทงเลกๆ แลวจงดบไฟ

หลงจากนนจงอาบน ามนตเพอปองกนเสนยดจญไร

1.8 การท าขวญและโกนผมไฟเดก

การท าขวญแบงออกเปน 2 ชวง คอ เมอเดกคลอดแลวได 3 วน และเมอเดกอายครบได 1 เดอน

การท าขวญเดกในชวงแรกเนองจากถอวาเปนชวงพนเขตอนตรายจากการเปนลกผ การท าครงนจะ

ท าเงยบๆ ในครอบครวโดยพอแมจะจดท าบายศรปากชาม มะพราวออน 1 ผล กลวย 1 หว ขนมตมแดง

ขนมตมขาว ไวเปนเครองสงเวยพระภมเจาท เตรยมเครองส าหรบใชในการท าขวญ มแปงหอม น ามนหอม

หรอกระแจะ ดอกไมธปเทยน ขาวสารบรรจลงขนส าหรบปกแวนเทยน 3 เลม ขนเลกใสน าอนกบชอนเลกๆ

9

เมอถงเวลาท าขวญผกระท าพธจดธปเทยนบชาพระรตนตรยน าเดกมาวางตรงหนา ยกชามบายศรตงทางหว

เดก หยบดายสายสญจนขนฟาดเคราะห คอ ปดดายลงบนแขนและขาขางละ 1 เสน เมอปดสงรายออกจาก

ตวเดกแลวเอาดายไปเผาไฟทงหมด หยบดายสายสญจนเสนใหมมาเสกแลวผกขอมอเดกทง 2 ขาง เรยกวา

“ผกขวญ” เจมแปงกระแจะใหทหนาผากเพอเปนมงคล เสรจแลวเอาชอนเลกตกน าในขนใหเดกกน 3 ครง

แลวจงใหศลใหพรตามธรรมเนยม ถงตอนนอาจยายเดกจากกระดงมาลงเปลผา หรอยงใหนอนอยในกระดง

ตอไปกม

ชวงทสองของการท าขวญ จะท าเมอเดกมอายครบ 1 เดอน 1 วน (เพอใหแนใจวาอายของเดกครบ 1

เดอนเตมจงเตมเขาไปอก 1 อก) เปนอนวาพนอนตรายจากโรคภยไขเจบ ซงเขาใจวาผเปนผกระท ากจะท าพธ

โกนผมไฟและท าขวญกนอยางออกหนาออกตา บางทกตงชอเดกในชวงนดวย ผมทโกนแลวจะบรรจลง

กระทงใสดอกไมหรอพาน แลวเอาไปลอยลงในน า ขณะทน าไปลอยกจะกลาววา “ขอใหอยเยนเปนสข

เหมอนแมคงคา” ตอจากนนญาตพนองกท าพธเอาดายขวญผกขอมอและขอเทาเดก และใหพรตามประเพณ

หรออาจมของขวญใหเดกดวยกได

1.9 พธลงอ

เสรจพธท าขวญและโกนผมไฟแลวจะท าพธเอาเดกลงเปลหรอลงอ โดยน าฟกเขยว 1 ลก มาลางให

สะอาดแลวทาแปงใหขาว หนบดยาทงแมหนและลกหน แมวคราว 1 ตว ถงผาบรรจขาวเปลอกอยางละ 1

ถง น าสงเหลานวางไวในเปล หากเดกทจะลงเปลเปนชายใหวางสมดดนสอลงในเปลดวย สวนถาเปน

เดกหญงกใหวางดายและเขม (ถายงไมไดวางในระยะรอนกระดง) เมอวางสงของดงกลาวลงเปลเสรจกรบ

ไกลเปล 3 ครงเพอไมใหแมวตกใจ แลวน าแมวออกจากเปล และอมเดกลงเปลแทน ไกว 3 ครงเหมอนกน

และกลาวค าใหศลใหพรไปดวยขณะทไกว ถามการตงชอเดกแลวกเขยนชอเดกลงในกระดาษแลววางลงใน

เปลดวย

สงของตางๆทวางลงไปในเปลของเดกนน พระยาอนมานราชธน (2531: 93-94) ไดอธบายวา

ในสวนขาวและพชตางๆเหนจะเอาเคลด หมายถง ความเจรญงอกงาม สวนฟก หน

บดยา และแมว จะเอาเคลดทมค ากลาวตดปากเปนค าใหพรวา ใหเยนเหมอนฟก หนก

เหมอนแฟง ใหอยเรอนเหมอนกอนเสา เปาเรอนเหมอนแมวคราว อนเปนค าผใหญใหพร

ไมเฉพาะแตเดก ใหพรแกบาวสาวกอยางนเหมอนกน เหนจะเปนพรเกาแกมาก เพราะ

ถอยค าเปนอยางงายๆ สามญผดกบทกลาวใหพรกนอยางทกวนน ซงมค าไทยเดมนอยเตมท

หนบดยากลาวค าใหพรเปนกอนเสา เหนทกอนเสาจะมากอน มาเปลยนเปนหนบดยา

ภายหลง ทเปลยนเสยกเปนการด เพราะกอนเสามนสกปรกนารงเกยจเตมท สวนแมวคราว

10

คอแมวตวผขนาดเของ เปนแมวผใหญมหนวด มเคราแลว ถาเปรยบกบคนกเหมอนผซงม

อายบรรลนตภาวะโดยบรบรณ จงเปนแมวไมทงถน น ามาใชเปนเคลดกไปกนได

1.10 การเลยงลก

เมอเดกอายไดประมาณ 3 เดอน คนโบราณจะใหกนขาวบดกบกลวยน าวา เครองบดขาวกบกลวย

จะใชชอนกะลามะพราวบขาวและกลวยในภาชนะจนเหนวาละเอยดดแลว กจะปนขาวและกลวยบดเปน

กอนเลกๆปอนใหเดกกน ในสมยโบราณภานะใชสอยมกจะใชกะลา และยงมกะโหลกน า กระบวย ซงท า

จากกะลา กะโหลกน านนใชสองหนาแทนกระจกเงาไดดวย จนมค าพดวา “ไมตกน าใสกะโหลก ชะโงกด

เงา” ซงจะเปนค ากลาวตเตยนคนทไมรจกพจารณาตนเองเสยกอน

เมอเดกอายไดประมาณ 7-9 เดอนกจะรจกลกขนในอาการโยงโย นงหรอคลานได ระยะนเองเดก

จะมฟนขน จะใหเรยกวา “ดอกไมขน” ทหามไมใหเรยกวาฟนขนอาจเนองมาจากค าวา “ฟน” มความหมาย

วา “ท ารายดวยของมคม” ซงถอวาเปนค าทไมมงคล ตอนทเดกฟนขนบางคนจะน าเอาทองค าหรอแหวนท

เปนทองค าถทฟนเดกเบาๆ เพอเอาเคลดวาใหเดกมปากเปนเงนเปนทอง หรอบางคนมความเชอวาในระยะน

ถาบดขาวปนทองค าใหเดกกนจะท าใหเดกมเสยงเพราะและมผวเหมอนทอง

เมอเดกยนไดเปนครงแรกจะเรยกวา “ต งไข” ทเรยกเชนนเพราะเดกยนตงตวตรงนานไมได ม

ลกษณะเหมอนการตงไข ขณะทเดกหดเดนผใหญจะรองวา “ตงไขลม จะตมไขกน ไขตกดนจะกนเสยเนอ”

ซงเปนจตวทยาอยางหนง ถอวาเปนการรองทชวยใหเดกเพลดเพลนและเผลอตวจะไดรจกยน ตงตว และกาว

เดนได

เมอเดกพดไดออแอยงไมเปนภาษา เราเรยกวา “เลนน าลาย” และเมอสอนเดกพด ถาเดกพดไดเรว

จะเรยกวา “ปากเบา” ถาเดกพดไดชาจะเรยกวา “ปากหนก”

อนง ถาเดกคนใดมรางกายอวนทวนสมบรณ จะไมกลาวชมตรงๆวา เดกอวนนารก ตองพดวา “นา

เกลยดนาชง” เพราะเชอวาเปนอบายลวงผไมใหเอาตวเดกไป

คนไทยยงมความเชอวา หามเดกกนปลา ถายงพดค าวา “ปลา” ไมได ความเชอเรองนอาจเกดจาก

บรรพบรษเหนวาเดกยงไมมความระมดระวง ฉะนน ถาใหกนปลา กางปลาอาจจะทมหรอต าคอได ซงเปน

อนตรายแกเดกเลกๆ

ความเชออกประการหนงทจะขอกลาวถงในทนคอ ถาเดกทเลยงนนเจบออดๆแอดๆ ถาเปน

เดกผชาย พอแมมกจะน าเดกไปทอดผาปา คอ น าไปถวายพระ พระจะรบไวและเอาดายผกขอมอไว สวน

เดกผหญงนนพระจะใหดายมาผกกนเองทบาน เรองทเดกเจบปวยบอยเชอวาถกผกระท า ผแกลงมาท าให

11

เจบปวย ผเกลยดผใหญแตท าอะไรผใหญไมไดจงมาแกลงเดก ถาเดกนนเปนของพระ ผกไมแกลงอกตอไป

เนองจากกลวพระ

ประเพณและความเชอเกยวกบการเกดนนเปนสงทก าหนดขอควรประพฤตปฏบตของคนในสงคม

และสามารถสะทอนใหเหนความฉลาดและความรอบคอบของบรรพบรษของเราเพราะในสมยกอน

การแพทยยงไมเจรญกาวหนา การตงครรภและการคลอดแตละครงกอาจไมปลอดภย และหยงมครรภอาจ

ทกขทรมานในขณะทคลอด หรอบางครงอาจถงแกความตายได หญงมครรภจงมความวตกกงวลสง

นอกจากหวงตนเองแลวยงหวงลกในครรภอกดวย จงมการก าหนดขอหาม ขอชแนะ หรอขอควรประพฤต

ใหแกหญงมครรภ เพอสรางความมนใจใหเกดขน

กจกรรมและพฤตกรรมตางๆทเกดขนนนท าใหเราทราบวาคนในสมยกอนเชอวา เดกมความส าคญ

เทวดาเปนผปน ตองดแลอยางดและควรประนประนอมกบผเพอใหลกของตนปลอดภย ฉะนน กจกรรมทก

อยางทท าไปเนองจากพอแมท าดวยความรกลก ตองการใหลกมชวตอยางปลอดภย และเมอเตบโตขนลกจะ

ไดเปนผใหญทดและมความเจรญกาวหนา

สงทนาสงเกตอกประการหนง ความเชอในเรองของเสยงและความหมายของค าคอ เมอจะท าสงใด

มกอาศยและความหมายของค าเปนเครองเตอนใจ หรอเพอเอาเคลดเรองความเปนสรมงคล ความเชอใน

เรองการเกดนนเกยวเนองกบภาษาอยเปนจ านวนมาก ดงนนประเพณและความเชอทเปนสวนหนงของ

วฒนธรรมจงมความสมพนธอนแนบแนนกบภาษา

2. ภาษากบประเพณและความเชอเกยวกบการตงชอ

เรองการตงชอเดกนนเกยวของกบประเพณและความเชอเกยวกบการเกด แตทน ามากลาวแยกไว

เนองจากการตงชอนนมรายละเอยดมากมาย สามารถพจารณาการตงชอของคนในอดตและปจจบนวามความ

นยมแตกตางกนอยางไร และท าใหเราทราบถงวฒนธรรมและคานยมของคนในสงคมนนซงสะทอนออกมา

ใหเหนไดจากการใชภาษาในการตงชอ

การตงชอเดกนนไมก าหนดเวลาแนนอน บางคนเมอโกนผมไฟกตงชอไปพรอมกน หรอบางคนก

จดวนเวลาตกฟากไปใหผรหรอพระตงให ซงในปจจบนพธกรรมทเกยวเนองกบการเกดเรมนอยลงไป

เนองจากความร ความทนสมยในวงการแพทยและคนมการศกษาเพมมากขน ความเชอในเรองผสางกลด

นอยลงไป แตสงทยงคงอยคอ พอแมนยมตงชอลกตามความเชอทางศาสนาพราหมณหรอหลกโหราศาสตร

โดยน าวน เดอน เวลา ปเกดของลกไปตงชอใหมความหมายทดงาม

12

ลกษณะการตงชอของคนไทยสะทอนใหเหนคานยม ความเชอ อนเปนสวนหนงของวฒนธรรม

ไทย ดงน

1. ในสมยกอนคนสามญไมพถพถนในการตงชอ สวนมากจะตงชอตามพอแม และมกเปนค าไทย

แทพยางคเดยว เชน อน ทอง แกว หรอตงชอทมลกษณะเปนไปในทางนาเกลยดเพอหลอกผ เมอรอดแลวจง

มาตงชอทเปนมงคลแกตว เชน ชอเดม “เหมน” แตเมอโตอาจเปลยนชอเปน “บญม”

2. เจานายและขนนางในสมยกอนจะพถพถนในการตงชอมากกวาคนสามญ โดยมพราหมณคดพระ

นามถวาย เชน เจาฟานราธเบศร เจาฟานรนทร เจาฟาเทพ เจาฟาสรยวงศ

3. ในสมยกอน แมวาการตงชอของคนไทยจะไดรบอทธพลอนเดย แตในทางปฏบตจะไมเหมอนกบ

อนเดย คอ อนเดยนยมใชชอเทพเจามาตง เชน ราม นรนทร สยมภ (พระผเปนเองหรอพระอศวร) สวนคน

ไทยแตเดม จะไมน าชอทมความหมายถง พระพทธเจา เทพ และพระเจาแผนดน มาตงเปนชอตน ยกเวนแต

ในฝายราชสกล เนองจากถอวาเปนค าสง แตในปจจบนมชอลกษณะนมใชนอย เชน อมาพร ศวะ ศวรนทร

อนทรา โกสนทร (พระอนทร)

4. การตงชอมการเปลยนแปลงตามระยะเวลา เหนไดชดเมอไทยไดรบอทธพลตะวนตก การตงชอ

ในลกษณะเดมจงเปลยนไป คอ คนสามญจะน าไวพจนพระนามของพระพทธเจา เทพเจา หรอกษตรยมาใช

ในการตงชอ เชน สรรเพชญ ทศพล กฤษณะ หรอตงชอจรงหรอชอเลนโดยใชภาษาองกฤษ เชน แอนนา

นาเดย บอลลน เบส

5. การตงเปลยนแปลงไปตามสภาพสงคม ในสมยกอนคนไทยจะไมมการแยกเพศดวยการตงชอ

การบอกเพศจะใชค าวา “อ” และ “อาย” เตมหนาชอ เชน อปรก อชอย อายจอย อายมน

การตงชอในสมยปจจบนจะบงแยกเพสระหวางผชายและผหญงอยางชดเจน คอ ผชายจะตงชอทม

ความหมายทบงบอกถงอ านาจ ชยชนะ เชน ประยทธ แกลวกลา สวนผหญงกจะตงชอทมความหมายทบง

บอกถงลกษณะทงาม เชน เลอลกษณ โฉมฉาย เพลนพศ

- ถาเปนผชาย จะนยมตงชอทมความหมาย ดงน

1. ชอทมควาหมายแสดงถงอ านาจหรอชยชนะ เชน อตชย (อต=ยง, พเศษ, มาก) ครรชต (กกกอง

บนลอเสยง) ณรงคพล ชยชนะ

2. ชอทมความหมายแสดงถงความเจรญหรอบญ เชน อภวฒน จรวตน (จร- =นาน, ชา) บญม

3. ชอทมความหมายแสดงถงคณลกษณะหรอความประพฤต เชน สธรรม ชธรรม ธรยทธ (ธร- =

ฉลาด ไหวพรบ มปญญา)

4. ชอทมความหมายแสดงถงความสข เชน สขสนต ปรดา ยอดปรดา

13

5. ชอทมความหมายแสดงถงธรรมชาต เชน ทนกร สายณห ตะวน ธารธารา บรรพต ภผา

6. ชอทมความหมายแสดงถงเทพ เชน วษณ เทพฤทธ ปรเมศวร (พระอศวร)

7. ชอทมความหมายแสดงถงธาต เชน นพรตน นพเกา ไพฑรย

8. ชอทมความหมายแสดงถงวงศตระกล เชน อนพงศ รฐพงษ ภทรสกล

- สวนผหญง จะนยมตงชอทมความหมาย ดงน

1. ชอทมความหมายแสดงถงความงามหรอลกษณะงาม เชน วมลวรรณ วไลลกษณ วจตร โสภา

2. ชอทมความหมายแสดงถงความเจรญหรอบญ เชน ขวญทว พรวฒนา เจรญศ

3. ชอทมความหมายแสดงถงธาต เชน เพชรพรง นพมาศ พลอยไพลน

4. ชอทมความหมายแสดงถงธรรมชาต เชน กงเดอน เดอนเพญ ศศธร แขไข จนทรา ปานตะวน

5. ชอทมความหมายแสดงถงคณลกษณะหรอความประพฤต เชน จรยา มารยาท อารรกษ ปาจรย

6. ชอทมความหมายแสดงถงตนไมหรอดอกไม เชน แคทลยา จงกลรตนา อบลทพย มาล

7. ชอทมความหมายแสดงถงจตใจ เชน จตด ดวงกมล รงฤทย หทยรตน

8. ชอทมความหมายแสดงถงความสข เชน เปรมสข เปรมกมล สขใจ พนสข

9. ชอทมความหมายแสดงถงเทพ เชน ศวพร อมาพร

6. ความยาวของชอ เดมมกจะนยมค าพยางคเดยว แตปจจบนค ามากพยางค คอ 3-4 พยางค เพราะม

ความรสกกนวาราบรนๆ นาฟง เชน ชอเดมอาจมพยางคเดยว ไดแก ศร ยง ยศ แตในปจจบนเปลยนแปลง

ใหยาวขน ไดแก ศรวรรณ ยงยศ ยศศกด

7. มการตงชอเลนขนแทนชอจรง ซงสวนใหญชอเลนจะเปนค าพยางคเดยว การตงชอเลนนเกดขน

เพราะชอจรงเปนค าหลายพยางค ท าใหเรยกไมสะดวก จงมการตงชอเลนเรยกแทน ซงอาจมวธการ ดงน

- ตงชอเลนโดยเลอกพยางคใดพยางคหนงของชอจรง อาจเปนพยางคหนาหรอพยางค ทาย

เชน ชอจรงชอ “นงนช” ชอเลนชอ “นช” ชอจรงชอ “สภาพร” ชอเลนชอ “ส”

- ตงชอเลนตามล าดบของพนอง เชน หนง สอง สาม ส

- ตงชอเลนตามชอผลไม ดอกไม เชน สม กลวย ออย แกว มะล

- ตงชอเลนตามลกษณะของเดก เชน อวน ปอม นย ยม

- ตงชอเลนเปนภาษาองกฤษ เชน แทน เบรด เอ บ บอล

- ตงชอเลนสอดคลองกบความนยมของคนทองถนนนๆ เชน ภาคเหนอและภาคอสานมก

ตงชอเลนวา “บว” หรอ “ค า” สวนภาคใต ชอเลนมกจะใชชอ “นย” “เอยด” “ไข”

14

หลกเกณฑการตงชอ

การตงชอของคนไทยมหลกเกณฑหลายประการ ซงสามารถสะทอนความคด ความเชอ คานยมและ

ภมปญญาของคนไทยไวอยางชดเจน ดงน

1. การตงชอตามเวลา วน เดอน ปทเกด เพอเตอนความจ า หรอเพอระลกถงวนเกดของตน เชน

จนทรแรม เมษ กนยา ตลย วสาขา เมษา ปใหม

2. การตงชอตามสถานทเกด เพอระลกถงถนก าเนด หรอเปนสถานทส าคญ หรอสถานทประทบใจ

ของพอและแม เชน สหรฐ สพรรณ อดร ทกษณ

3.การตงชอตามล าดบในการเกด เชน หนง สอง สาม พ นอง กนษฐา เชษฐา อนษา

4. การตงชอตามลกษณะของลก เชน นลเนตร เนตรทราบ งามตา แกมยย แกมบม

5. การตงชอโดยการน าอกษรหรอเสยงของชอพอและแมมารวมกน เพอแสดงถงความผกพน ความ

รกระหวางพอ แม และลก เชน พอชอ “วสทธ” แมชอ “ชฎาพร” ตงชอลกวา “วสฎา” , พอชอ “ดสต” แมชอ

“ศรวรตน” ตงชอลกวา “ศสต”

6. การตงชอโดยน าชอของบรรพบรษมาดดแปลง เพอแสดงถงความกตญญและระลกบรรพบรษ

ของตน เชน ป ชอ “รกษ” ตงชอหลานวา “อนรกษ” ยาชอ “ศร” ตงชอหลานวา “ศรสงา”

7. การตงชอใหคลองจองกนระหวางพนอง เพอแสดงถงความไพเราะของภาษาและแสดงถงความ

ผกพนระหวางพนอง

ชอจรง จะตงใหคลองจองกนคอ มสมพสสระหรอสมผสอกษร เชน พชอ “กฤตภาส” นองชอ

“กฤตพร” หรอ พชอ “อนชต” นองชอ “ขนษฐา”

ชอเลน มกจะตงใหคลองจองกนคอ มสมผสสระหรอสมผสอกษร เชน นด หนอย นอย, บม จม,

ปอง ปน ปน

8. การตงชอตามชอของตวละครเอกในนทาน วรรณคด หรอวรรณกรรม ซงแสดงวาคนไทยรกการ

อาน เชน สดา ราม ลกษณ บษบา จนตะหรา รจนา องศมาลน ปรศนา พจมาน

9. การตงชอตามเหตการณส าคญซงตรงกบวนเกดของลก เชน ปยะ รฐธรรมนญ ปฏวต

10. การตงชอตามอาชพของพอแม เพอแสดงถงความผกพนระหวางพอแมและลก เชน นาว อกษร

นตกร วศวะ

11. การตงชอใหนาเกลยดเพอปองกนผมาเอาชวต สวนใหญจะเปนชอของคนสมยกอน หรอ ชอ

เลน เชน เหล หมา ผ ทองเหมน ซงสะทอนใหเหนความเชอของคนไทยสมยกอนวา เชอเรอง ผสางเทวดา

และแสดงใหเหนถงความรกความหวงใยทมตอลกของตน

15

12. การตงชอเพอแกอปมงคล เชน เดกทเกดขนมาในวนทพอแม ป ยา หรอตายายเสยชวต กอาจจะ

ตงชอใหไพเราะมความหมายถงชวตทมนคง หรออายยนเพอเปนเคลด เชน คงกระพน ยนยง หรอเดกทเกด

มาแลวผอม ขโรคและไมเขงแรง กอาจจะตงชอ สมบรณ บรบรณ พนสข

13. การตงชอทมงความหมายในทางทดเปนมงคลแกชวต แสดงวาบคคลนนเปนผร นกปราชญ ม

ทรพยสนเงนทองหรอมความเจรญกาวหนา เชน อดมสน ศรชย สะทอนใหเหนถงความเชอของคนไทยวา

ถาตงชอใหเปนสรมงคลกจะมผลตอความเจรญรงเรองของลกหลานตอไป

ความเชอเรองการเปลยนแปลงชอของคนไทย

ความเชอเรองการเปลยนชอของคนไทยมมานานแลว ดงปรากฏในวรรณคดเรอง “ขนชางขนแผน”

ตอนทนางพมพลาไลยตองเปลยนชอเปนวนทอง ดงความวา

๏ ครานนจงทานขรวตาจ พเคราะหจบยามดหาชาไม

ครนดรประจกษกทกไป ออพมพลาไลยนเคราะหราย

มนตกลงทนงนางสดา เมอทศพกตรลกพาไปสญหาย

ถาแมนไมจากผวตวจะตาย ถายกยายแกไขไมเปนไร

ผลดชอเสยพลนวาวนทอง จะครอบครองทรพยสนทงปวงได

โรคนนพลนจะคลายหายไป หาบรรลยไมดอกสกายาย ฯ

จะเหนไดวา คนไทยมความเชอเรองโหราศาสตรและการค านวณวนเดอน ป เกด ฉะนน ถาชอดเปน

มงคลหรอความหมายไมด ไมเหมาะสมกบเจาของชอกตองมการเปลยนชอ และความเชอดงกลาวยงสง

อทธพลมาถงปจจบน ตวอยางเชน ไมมใครตงชอวาพมพลาไลย หรอวนทองเพราะเปนชอของตวละครทม

จดจบในชวตไมด เพราะเชอวาจะมสภาพชวตทเหมอนกบนางวนทอง

การตงชอทกลาวมาขางตน เปนเพยงตวอยางทชใหเหนวา การต งชอของไทยสะทอนใหเหน

ประเพณ ความคด ความเชออนเปนสวนหนงของวฒนธรรมนนเอง

3. ภาษากบประเพณและความเชอเกยวกบการบวช

ตามประเพณไทยนนชายไทยเมออายครบ 20 ปบรบรณ ควรบวชเรยนเนองจากเปนวยผใหญทม

ความรบผดชอบในชวตของตนและครอบครว การบวชพระเทากบเขามหาวทยาลยขนสงสดของชวต เพราะ

16

พทธศาสนาเปนหลกแหงความจรงในโลก ดวยสอนใหมนษยรเหตของทกขและสขอยางชดแจง อนจะน า

มนษยไปสทางทดและชอบ คนไทยมความเชอวาคนทบวชเรยนแลวจะเปน “คนสก” คอ ไดรบการอบรมมา

อยางดแลว รจกบาปบญคณโทษ มความรไดรบการยกยองวาเปน “บณฑต” และสามารถชวยใหพอแม

ไดผลบญ คอไดเกาะชายผาเหลองของลกขนสวรรค

ตามประเพณโบราณถอวา การบวชเปนสงทส าคญของผชายไทย เพราะเปนการพฒนาตนใหม

ความร รจกฝกฝนกรมารยาททเหมาะสม และชวยใหผทบวชเรยนมความคดอานทเหมาะสม เพอเตรยมตวท

จะเปนหวหนาครอบครวตอไป ฉะนน คนโบราณถอวาตองบวชกอนมภรรยา เราจงไดยนถอยค าส านวนทวา

“บวชกอนเบยด” ผชายไทยทยงไมไดบวช เมอไปขอลกสาวใคร เขากจะไมชอบและไมยอมยกลกสาวให

ค าวา “บวช” หมายถง เวนทควรละเวน

การบวชพระ เรยกวา “อปสมบท”

การบวชเณร เรยกวา “การบรรพชา”

การบวชเณรจะไมนบเปนงานส าคญเทากบการบวชพระ เพราะในสมยโบราณยงไมมโรงเรยนเชน

ในปจจบน การบวชเณรจงเทากบเปนการเขาไปศกษาเลาเรยนในวด โดยมพระสงฆเปนผสงสอน

สวนการบวชพระนน กอนทจะบวช ผบวชจะตองน าดอกไม 1 กระทง ธปเทยนแพ 1 แพ ใสพาน

ไปบอกกลาวแกญาตผใหญเพอขอขมาทเคยลวงเกนทงกาย วาจา และใจ ซงเราจะเรยกวา “การลาบวช” หรอ

“การลาอปสมบท” และใหญาตผใหญไดมโอกาสอนโมทนาสวนบญซงเรยกวา “ปตตานโมทนามย” คอ ได

แสดงความชนชมยนดในการท าบญของผอน ทงยงมโอกาสขอขมาญาตผใหญใหทานอโหสกรรมดวย

ขนตอนการบวช

กอนบวช 1 วน และจดการสมโภช ซงเรยกวา “การท าขวญนาค” ผทจะบวช เรยกวา “นาค” หรอ

“เจานาค” ทเรยกวา “นาค” เนองจากมต านานเลาสบตอกนมาวา มพญานาคแปลงเปนมนษยมาบวช แตบวช

ไมได เพราะถอวาเปนสตวเดรจฉาน พญานาคจงขอฝากชอนาคไวกบพระพทธเจา จงใชชอ “ฯค” แทนผท

บวช

การเตรยมตวกอนบวชนน ผทจะบวชจะตองฝกภาษาบาลเพอกลาวขอบวชจากพระอปชฌาย ซง

เรยกวา “การขานนาค” และคณะสงฆกจะท าพธ โดยพระสงฆยอมรบใหผนนบวชแลวโดยไมคดคาน กจะม

การบอกอนศาสน คอ พระอปชฌายสอนขอหามและขอปฏบตพรอมทงใหพรแกพระภกษใหม และ

พระภกษใหมกจะนงประนมรบพรจนจบ กเปนอนเสรจพธ

พระวนยเกยวกบการบวช

17

ผทจะบวชเปนพระภกษ เปนเรองทเกยวของกบพระวนยโดยตรง ผทจะบวชจงตองมคณสมบต ดงน

1. ตองเปนบรษเพศ มอายครบ 20 ปบรบรณ

2. ตองไมเปนอภพพบคคล คอ คนทไมสมควรแกการบวช เชน เปนคนมเพศบกพรอง

3. ตองไมเปนผประพฤตอนนตรยกรรม คอ กรรมทแมท าดเพยงไรกชวยไมได ถอวาท าผดทรายแรง

เชน ฆาบดามารดา ฆาพระอรหนต ยยงพระสงฆใหแตกแยกกน ท ารายพระพทธเจาจนถงหอพระโลหต

4. ตองไมเปนโรคตดตอทรกษาไมหาย เชน โรคเรอน โรคลมบาหม แตถาเปนโรคตองรกษาใหหาย

เสยกอน

5. ตองเปนผทมอวยวะทสมประกอบ มนวมอนวเทาครบถวนสมบรณ ไมทพพลภาพ เชน เปนงอย

โปลโอ

6. ตองเปนผทไดรบอนญาตจากบดามารดา ผปกครอง บตร ภรรยา หรอคนรกหรอถาเปน

ขาราชการตองไดรบอนญาตจากทางราชการกอน

7. ตองไมเปนผทมหนสนตดตว

8. ตองเปนผทมความประพฤตด ประกอบอาชพทเปนธรรม

9. ตองไมเปนผทกระท าผด หรอหลบหนอาญาแผนดน

ประเภทของการบวช

การบวชม 2 ประเภท คอ

1. การบวชระยะสน

- บวชตามประเพณ หมายถง การบวชทผชวยทกคนตองกระท าสบเนองกนมาแตโบราณ

เพอแสดงความกตญญตอบดามารดา ดงค ากลาวทวา “พอแมไดเหนชายผาเหลอง” หรอบวชกอน

แตงงาน

- บวชหนาศพ หรอบวชจงศพ หรอบวชหนาไฟ

- บวชแกบน

2. การบวชระยะยาว หมายถง การบวชเรยนเพอศกษาธรรม หรอปฏบตวปสสนากรรมฐาน อาจเปน

การบวชตลอดชวต

แตในปจจบนวตถประสงคในการบวชนนแตกตางไปจากเดม ค าเรยกเกยวกบการบวชจงแตกตาง

กน ดงน

1. บวชล หมายถง การบวชหลบหนความผด เชน ไปกอคดอาญา หรอไปกอหนไว

18

2. บวชลอง หมายถง การบวชโดยผบวชไมไดตงใจบวชอยางแทจรง แตอยากทราบวาเมอบวชแลว

จะเปนอยางไร เลยทดลองบวชด

3. บวชผลาญขาวสก หมายถง การบวชทผบวชไมท ากจของสงฆ หรอ ไมปฏบตหนาทอนเปนผลด

แกตนเองหรอแกผอน

4. บวชหนสงสาร หมายถง การบวชทเกดขนเพราะผบวชรสกเบอหนายตอทางโลก เบอหนายตอ

การตอสกบชวต

4. ภาษากบประเพณและความเชอเกยวกบการเลอกคครองและการแตงงาน

การแตงงาน คอ การตงวงศตระกลใหเปนทรงเรองตอไป ตามคตนยมของไทย ผชายมกจะแตงงาน

ภายหลงไดบวชเรยนแลว โดยถอวาเปนเวลาทสมควรตงตนและวงศตระกลเองได

สพตรา สภาพ (2536: 114) ไดแบงการแตงงานออกเปน 2 ประเภท คอ

1. ววาหมงคล เปนการกระท าพธสมรสกนทบานฝายหญง และเมอสมรสแลวฝายชายจะไปอยบาน

ฝายหญง โดยอยรวมกบพอตาแมยาย

2. อาวาหมงคล เปนการกระท าพธทบานของฝายชาย และเมอสมรสแลว ฝายหญงอยกบฝายชาย

โดยอยรวมกบพอสามแมสาม

การทแยกไปอยตางหากตามล าดบสามภรรยานน เปนวธทนยมปฏบตในสงคมปจจบน เพราะม

อสรเสรภาพมาก แตถามลก เดกจะขาดความอบอน ถาหากทงสามและภรรยาท างาน เดกจงตองอยกบคนใช

เพราะไมมญาตพนองดแล

ประเพณการแตงงานของคนไทยมล าดบขนตอน ดงน

ในสมยกอนพอแมมกจะพจารณาเลอกสรรคครองใหลกชายโดยทฝายหญงและฝายชายไมเคยรจก

กนมากอน แตผใหญทงสองฝายเปนเพอนหรอผทเคยนบถอรจกกนด จงจดการเลอกคให ซงมกเรยกกนวา

“คลมถงชน”

แตในปจจบนฝายชายหรอฝายหญงมกจะรจกคนเคยและพอใจซงกนและกน เมอตกลงวาจะ

แตงงาน ฝายชายกจะใหผใหญ (สมยกอนจะเรยก “ผเฒาแก” ตอมากลายเปน “เฒาแก” )ไปชวยจดการสขอ

ตอผใหญฝายหญง เมอตกลงกนแลว ฝายชายกใหผใหญน า “สนสอดทองหมน” ไปใหแกฝายหญง ซง

สนสอดทองหมนในปจจบนกคอ แหวนหมน และเงนทนนนเอง

ค าวา “สน” หมายถง เงน, ทรพย

ค าวา “สอด” หมายถง ใสเขาไปในชองหรอในระหวางทแคบ ๆ, แทรกเขาไประหวางกลาง

19

ค าวา “สนสอด” หมายถง เงนทฝายชายใหแกบดามารดาหญงทจะแตงงานเปนคาน านม หรอเพอ

ตอบแทนการทหญงยอมสมรส

ในพธการหมน ฝายชายน าขนหมากหมน 2 ใบ ใบหนงบรรจหมากดบ 8 ผล พล 4 เรยง เรยงละ 8

ใบ สวนขนอกใบหนงกบรรจสนสอดทองหมนตามทไดตกลงกนไวไปมอบใหฝายหญง กเปนอนเสรจพธ

การใหสอนสอดทองหมนกเปนหลกประกนวาฝายชายจะแตงงาน และเมอแตงงานแลวจะไมทงขวางหรอ

หยาราง เพราะฝายหญงเปนเพศทออนแอกวา และถาไมไดแตงงานหรอหยารางกถกนนทาไดงายกวาฝาย

ชาย ซงเมอพจารณาแลวกเหมาะสม แตกมพอแมของฝายหญงบางรายเกบเงนสนสอดไวเปนของตน และ

ถอวาเปนคาเลยงดลกสาว การกระท าเชนนจงเกดค าพดทวา “ขายลกสาวกน” ซงแลวแตมมมองความคดของ

ตน

หมอมเจาพนพสมย ดศกล (2518: 30-31) ไดกลาวถงประเพณการแตงงานไววา

การแตงงานเปนการตงตว คอ ผชายกรกจของพอบานและมบาน ผหญงกรกจของแมบาน

และมบานทจะตองเปนแมของบานไดจรง เปนเวลาทเรยกวา “พนอกพอแม” หมายความวาเปน

ผใหญไมตองหวงใยแลว ผใหญมกจะจดการตกลงกนปลกเรอน อนเรยกวา “เรอนหอ” โดยมาก

ฝายหญงมกจะใหปลกทางบานของตวดวยเหตกลวถกทงนนเอง

ค าวา “เรอน” คอ สงปลกสรางทยกพนและกนฝา มหลงคาคลม ส าหรบเปนทอย, ทอย

ค าวา “หอ” คอ เรอนซงปลกส าหรบใหคบาวสาวทแตงงานกนแลวอย

การปลกเรอนหอนน ถาปลกในทของฝายหญง ฝายชายจะตองออกคาใชจายในการปลกเรอนหอ

ทงหมด สวนเครองเรอนทงหมดฝายหญงจะเปนผจดหา คนไทยเรามความเชอเรองประเพณการปลกเรอน

ซงจะขอกลาวถงรายละเอยดภายหลง

สวนพธรดน าในปจจบนจะตองมโตะหมบชาพระอยทางขางขวาของเจาบาวเพอความเปนสรมงคล

เมอถงฤกษทก าหนด เมอถงฤกษทก าหนดผใหญทนบถอซงเปนประธานเปนผสวมมงคลแฝดใหแกคบาว

สาว แลวหลงน าพระพทธมนต แลวจงเจมหนาคบาวสาว “การรดน า” หมายถง การช าระกายใหบรสทธเปน

มงคล การใช “สงข” รดน า เพราะถอวาสงขเปนสงมงคล เปนเครองตกน ามนตส าหรบรดเทวรป สวนการ

”เจมหนา” คบาวสาวเทากบเปนการผดหนาแตงตว การเจมหนาจะใชนวหวแมมอเจม 3 แตม จะเปนรปหนา

จวหรอตามแนวนอนกได เหตทใชนวหวแมมอเจมเพราะถอวาเปนนวทถกสงสกปรกนอยทสด เมอรดน า

เสรจเรยบรอยแลวจะเชญผใหญทนบถอ ปลดมงคลจากศรษะของเจาบาวและเจาสาวแลววางในพาน แลว

20

ผใหญจะรวบมอเจาบาวเจาสาวใหลกขนพรอมกนเปนเคลดวาสองฝายเทาเทยมกน กลางคนจะมงานเลยง

หลงจากนนจะท าพธปทนอนและเรยงหมอน แลวจงสงตวเจาสาว

พธส าคญอกพธหนงทคนไทยนยมถอปฏบตกนจนถงปจจบนคอ พธปทนอนและเรยงหมอน เมอ

ถงฤกษกจะเชญผใหญทงสามภรรยาซงเปนผทอยดวยกนอยางมความสขจนแกเฒาและมหนามตา มฐานะด

ศลธรรม และมบตรธดาสบสกลเปนผปทนอน โดยมฟกเขยว 1 ลก หมอใหมใสน า 1 ใบ หนบดยา 1 อน

และถวงาวางไวบนพานและน าไปวางไวขางทนอน หลงจากผใหญชวยกนปทนอนจนเรยบรอยแลวกจะขน

ไปนงเคยงกนบนทนอน หนหนาไปทางหวนอนไหวพระสวดมนตดวยกน สกครหนงจงลงนอนเคยงกน

บนทนอน โดยทฝายหญงนอนดานซาย ฝายชายนอนดานขวา และใหพรแกบาวสาววาใหมน าใจใสสะอาด

และอยเยนเปนสขเหมอนน าและฟก ใหมความรกและความหนกแนนประดจศลา และใหความเจรญงอก

งาม มทรพยสนเพมพนเหมอนถวงา แลวนอนหลบตานงเหมอนกบหลบสกครหนงกลกจากเตยงเปนอน

เสรจพธ

สวนพธแตงงานตามประเพณโบราณจะแตกตางกบประเพณแตงงานในปจจบน คอ กอนถงฤกษ

แตงงาน 1 วน ซงเรยกวา “วนสกดบ” ในเวลาเยนจะนมนตพระสงฆมาสวดมนตทเรอนหอ เจาบาวเจาสาว

และเพอนเจาบาวเจาสาวจะมาฟงสวดมนตพรอมกน พอพระสวดมนตจบกมพธซดน า ซงพระสงฆทเปน

ประธานในพธจะเปนผสวมมงคลและซดน าพระพทธมนตใหแกบาวสาวแลวจงมงานเลยง ในคนนน

เจาบาวตองนอนเฝาหอ พอวนรงขนจะมพธตกบาตรเลยงพระ น าขนหมากไปบานเจาสาว และสงพธสงตว

เจาสาว

จะเหนไดวา ความแตกตางของพธแตงงานในอดตและปจจบนทเหนไดอยางชดเจนคอ พธรดน า

ซงแตเดมเปนพธซดน า พธดงกลาวจะปรากฏอยในวรรณคดเรอง “ขนชางขนแผน ตอนแตงงานพระไวย กบ

ศรมาลา” ดงความวา

๏ ครานนพระพจตรบษบา ตะวนบายไดเวลาหาชาไม

บอกเพอนสาวทหาเอามาไว ไดสบคนถวนลวนส าอาง

ใหอาบน าทาแปงแตงกาย นงลายหมแพรสตางตาง

ศรมาลาผดหนาเปนนวลปราง นงลายนอกอยางหมสจนทร

จดแจงผใหญใหเดนหนา พวกเพอนสาวตามมาเปนหลนหลน

เอาหนามสมเสยดผามาคนละอน ส าหรบไดปองกนเจาหนมกวน

หมหอกนออกนอกเคหา หอมผากลนอบตลบหวน

ศรมาลาเดนกลางอยางกระบวน แตละหนาหนานวลดงนางใน

21

ครนถงนอมนงฟงพระธรรม พระสด าจบมงคลคใส

สายสญจนโยงศรมาลามาพระไวย พอฆองใหญหงดงตงชยนโต

หนมสาวเคยงคงเขานงอด พระสงฆเปดตาลปตรซดน าโร

ปร าลงขางสกาหาหกโอ ทานยายโพสาวน าน าเขาตา

อดอดยดเยยดเบยดกนกลม เอาหนามสมแทงทองรองอยหนา

ทไมถกเทายนดนเขามา ทานยายสาออกมานงบงกนไว

มหาดเลกโลนโลนโดนกระแทก โอยพอขจะแตกไมทนได

ทานยายสาเตมทลกหนไป จนพระไวยศรมาลามาชดกน

ทานขรวหวรอซดตอไป พวกผใหญหนาวครางจนคางสน

อยาเตมน าอกเลยเฮยตาจน เตมทเทานนเถดเจาคณ ฯ

พธซดน าทปรากฏในวรรณคดเรอง “ขนชางขนแผน” นท าใหเราทราบถงประเพณโบราณ และ

ทราบทมาของการรดน าแตงงานทปจจบนวามาจากพธซดน า ซงมจดมงหมายเดยวกนวา ตองการใหคบาว

สาวช าระรางกายใหบรสทธกอนเขาพธแตงงาน แตทเปลยนจากการซดน าโดยพระสงฆมาเปนการรดน า

โดยญาตผใหญหรอบคคลทเคารพนบถอ “เพราะเหนวาพระสงฆไมควรจะเขาไปรวมในพธพรรณนดวย

ไมใชกจของสงฆ”

ภาษากบความเชอเกยวกบการเลอกคและประเพณการแตงงาน

คนไทยถอวาการแตงงานเปนการเรมตนชวตครอบครว โดยเฉพาะเปนการเรมตนชวตใหมของคน

หนมสาว คนไทยโบราณมความเชอวา ผหญงเมอเปนสาวหากยงไมออกเรอนไปจะถกเพอนบานเพงเลงวาม

ขอบกพรอง พอแมกพลอยเดอดรอนร าคาญใจจงพยายามใหลกสาวไดออกเรอน แตอยางไรกตาม พอแม

ตองพถพถนในการเลอกคครองของลกสาวตน พจารณาชายหนมทจะมาสขอจะตองเปนผทประพฤตด

ขยนท ามาหากน มฐานะพอสมควรทจะเลยงดลกสาวได การแตงงานเปนเรองส าคญในชวตของผหญง

เพราะอยในระยะหวเลยวหวตอทจะเปลยนจากการเปนเดกสาวมาเปนผใหญทตองรบผดชอบครอบครว

ประคบประคองครอบครว อดทนตอพฤตกรรมของสาม ซงอาจมทงดและชว ถงอยางไรกตาม สงคมไทยใน

อดตไมนยมการหยาราง สวนฝายชายนนการพจาณาเลอกคครองกมความส าคญเชนกน จงตองพจารณาเลอก

คครองกมความส าคญเชนกน จงตองพจารณาหญงสาวทเปนแมบานแมเรอน เรยบรอย สงบเสงยมและเปน

แมทดของลก

ประเพณการแตงงานของคนไทยมหลกใหญๆ ทยดถอและปฏบตตามกนมา 2 ประการ คอ

22

1. พธการแตงงานไมวาจะเปนการเลอกวน เดอน หรอสงของทจะใชในพธตองเปนเลขค โดยถอ

เคลดวา “ค” เพอความเปนสรมงคล และจะพยายามหลกเลยงภาษาทสอความหมายไมด เชน ในพธแตงงาน

หามพดค าวา “แตก” หรอ “หก” เพราะเสยงและความหมายของค าไมด

2. การอบรมสงสอนของพอแมในวนแตงงาน กจะมงเนนใหฝายหญงออนนอมถอมตน วาจาสภาพ

ออนหวาน รจกปรนนบตสาม เพอทจะเปนทรกของสาม แตอยางไรกตาม ในพธการแตงงานบางขนตอนก

จะพยายามหาหนทางใหฝายหญงไดแสดงความเปนใหญเหนอสามเปนการขมขวญ เชน

- เวลาใสบาตรใหเจาสาวพยายามจบทพพใหสงกวาเจาบาว

- ใหเจาสาวถอดมงคลจากศรษะกอน จะไดเปนใหญกวา

ในประเพณการแตงงานของไทยมความเชอเกยวกบการเลอกคครองและการแตงงานไวหลาย

ประการ เชน

การเลอกผชายและผหญงมาเปนคครอง

1. หามแตงงานกบ “ชายสามโบสถ” คอ ผทบวชแลวสกถง 3 หน ใชพดเปนเชงต าหนวาเปนคนท

ไมนาคบ เนองจากมจตใจไมมนคง โลเล ไมหนกแนน และ “หญงสามผว” คอ ผหญงทมสามถง 3 คน, ใช

พดต าหนเหยยดหยามวาเปนหญงไมด

2. หามเลอกผหญงทมลกษณะ “งวเลย” คอ เรยกผมทหนาผากซงตงชนขนไปแลวปลายยอนกลบลง

มา

3. การเลอกค ตองดดวงของฝายชายและหญงใหสมพงศกน

4. หามรองเพลงในครวจะไดแตงงานกบคนแก หรอหามชมแกงดวยจวก จะไมไดแตงงาน นยยะ

คอจะใหรกษาเรองความสะอาด

ในพธแตงงาน

1. ควรแตงงานวนศกร เพราะเชอวาจะท าใหชวตคมความสขสบายทงกายและใจ เพราะถอเคลด

เรองเสยงและความหมายของค าวา “ศกร” กบ “สข”

2. ควรแตงงานเดอน “ค” เพราะถอเคลดเรองเสยงและความหมาย ซงหมายถง ชวตคทย งยน อก

ความหมายหนงคอ เทา. เสมอ

3. ถาจ าเปนตองแตงงานเดอนค กใหแตงในเดอนเกา ซงถอเคลดค าวา “เกา” ทพองกบค าวา

“กาวหนา” ยงถาแตงงานเดอนเกาขางขนจะดมาก เพราะถอเคลดเรองเสยง และความหมาย เชอวาจะท าใหค

บาวสาวเจรญกาวหนาขน

23

4. ในการจดขนหมาก จะน า “ใบรก” “ใบแกว” “ใบเงน” “ใบสวาด” ใสไวดวย ซงถอกนในเรอง

ของเสยงและความหมาย เชอวาจะท าใหคบาวสาวรกใครกน และจ ามฐานะร ารวย มทรพยสนมากมาย

5. หมากและพลทอยในขนหมาก หามตด หรอผา หรอเฉอน และทส าคญหมากตองอยในกง

เดยวกนหามแยกออกจากน เพราะถอเคลดเรองของความหมายวาไมเปนมงคล

6. ภาชนะทบรรจเครองขนหมาก เมอใชแลวเหลอแตภาชนะเปลาๆ หามน ามาซอนกน เพราะม

ความเชอวาถาถาดซอนกนแสดงวา ของในถามหมดเกลยงไมมอะไรเหลอ ซงความหมายของค าวา “หมด”

“เกลยง” “ไมมอะไรเหลอ” เปนถอยค าทไมเปนมงคล

7. หามท าของ “แตก” หรอทะเลาะกนในงานแตงงาน เพราะเชอวาจะอยดวยกนไมยด

8. หามท าอาหารทมชอไมเปนมงคลในวนแตงงาน เชน

- “ลาบ” พองเสยงกบค าวา “ราบ” ทหมายถง ลมระเนระนาด , หมดสน

- “ย า” “ตมย า” เพราะมเสยงและความหมายไมเปนมงคล คอ เคลาคละ, ปะปน

9. ถาท า “ขนมจน” และ “ฝอยทอง” ในวนแตงงาน เสนจะตองสวยงาม ไมขาด เพราะเชอวาจะท า

ใหคบาวสาวมความผาสกราบรน อยดวยกนยดยาวเหมอนกบขนมจนและฝอยทอง

10. ในวนแตงงาน ไมควรพดค าวา “แตก” ทมความหมายวา แยกออกจากสวนรวม, คมหรอควบคม

ไวไมอย หรอ “หก” ทมความหมายวา ท าใหพบใหงอเพอใหขาดหรอหลดออกจากกน

11. หามแตงงานในเดอนทมจนทรคราส เพราะเชอวาจะท าใหคบาวสาวมชวตทมดมน

ความเชอดงกลาวสะทอนใหเหนวฒนธรรมของคนในสงคม และความเชอหรอวฒนธรรมเหลานน

กสมพนธกบการใชภาษาอยางหลกเลยงไมได ซงแสดงวาภาษาและวฒนธรรมมสวนสมพนธกนอยาง

ใกลชด

5. ภาษากบประเพณและความเชอเกยวกบการตาย

คนเราทกคนเกดมาแลวตองตาย ไมมใครหนพน แตละสงคมจะมประเพณความเชอเรองเกยวกบ

การตายและมการตายทแตกตางกน ในสงคมไทยนนมความเชอวาในรางกายของคนมสงหนงสงอย ครน

เมอรางกายนนแตกดบสญสลายไปแลว สงทสงอยในรางกายนนจะไมสญสลายตามรางกายไปดวย สงนนจะ

คงอยในลกษณะทไมเหนตวตน ลองลอยอย ทเรยกกนวา “วญญาณ”

“วญญาณ” เปนสงทท าใหคนเคลอนไหวได เมอใดทคนนอนหลบสนทวญญาณกจะออกจากรางไป

ชวคราว ถาวญญาณกลบมากจะรสกตวตนขน การตายกคอ การทวญญาณออกไปจากรางและไมกลบคนมา

สรางกายอก เพราะฉะนน เสถยรโกเศศ (2531: 22) ไดใหความหมายของการตายไววา “วญญาณแยกออก

24

จากรางกายไปอยางเดดขาด” รางกายทเหลออยโดยไมมวญญาณเราเรยกวา “ศพ” หรอ “ซากศพ” ซง

หมายถง รางของคนตาย

คนไทยมความเชอเกยวกบเรองวญญาณวาผตายเหลอเฉพาะรางกาย แตวญญาณยงคงอย ยงคง

ลองลอยเพอหารางใหม ซงเรยกกนวา “ผ” และแตละทองถนกจะเรยกชอผแตกตางกนไป

“ผ” ในความหมายเดมยอมมทงดและชว แตถาเปนผด เราจะใชค าอนเรยกแทน เชน พระเสอเมอง

พระภมเจาท เปนตน สวนพวกทไมเลวนก เชน ผเรอน ผป ยาตายายกยงคงใชค าวา “ผ” อย สวนผเลวคอผท

ชอบหลอกหลอนคนใหตกใจกลว แตขนชอวาผคนมกกลวและหาหนทางปองกนไวกอน ดวยเหตนเองจง

เกดพธ “เซนไหว” เพอท าใหเปนทถกใจผ

พธเซนไหวทเกดขนในสมยโบราณเกดจากความเชอของมนษยในเรองของปรโลก หรอโลกหนา

จงท าใหพธเซนไหวดวยอาหาร เสอผา เพอใหผตายไดมกน มเสอผาใชสอย โดยไมตองขาดแคลน อดอยาก

ถอวาเปนความผกพนรกใครของคนในครอบครว และแสดงความอาลยและหวงใยผทลวงลบไปแลว

เมอมนษยเจรญขน และนบถอศาสนาแตกตางกน มกจะน าเอาคตทางศาสนามาประกอบกบพธท า

ศพ โดยเชอวาจะท าใหผตายไดรบความสขและเปนการเชดชเกยรตของผตาย และกมสวนชวยใหผมชวตอย

มความสขและไดเชดชเกยรตดวยเชนกน ถาคนมก าลงทรพยมากในการท าศพกไมมปญหา แตคนมก าลง

ทรพยนอยแลวยงพยายามจดพธท าศพหนหนาใหญโต เพอไมใหนอยหนาถงกบไปกหนยมสนมาจดงานศพ

จงเกดส านวนทวา “คนตาย ขายคนเปน” หมายถงคนตายมหนสนใหลกหลานตองชดใชแทน ซงความจรง

แลวคนเปนนนเองทไมรจกประมาณตนเอง

คนไทยมความเชอตามหลกศาสนาพทธวา สงมชวตทเกดมาแลวจะไมคงทตองม เกด แก เจบ ตาย

อนเปนกฎธรรมดาของโลก ดงค าสอนของพระพทธเจาทวา “สพเพ สงขารา อนจจา” ซงหมายถง “ศสงขาร

ธรรมทงปวงลวนมไดเทยง”

ดงนนความเชอทสบเนองมาจากพทธศาสนาทวา สงมชวตตองตกอยในวฏสงสาร คอ ตองมการ

เวยนวายตายเกด เมอตายไปแลวตองเกดใหม ท าใหคนไทยเชอวาเมอมชวตอยตองท าบญท ากศลใหมากทสด

เมอตายไปแลวกหวงผลวา เมอตนเกดใหมจะไดมความสขกายสบายใจตามกศลกรรมของตน สวนญาตพ

นองทยงมชวตอยกจะบ าเพญกศลใหแกผตายใหมากทสด เพราะถอวาเปนการท าบญครงสดทายใหแกผตาย

เพอใหวญญาณของผตายไดไปเกดใหมในทดๆหรอเกดมารวมวงศาคณาญาตกนอก

การประกอบพธกรรมเกยวกบคนตายตามประเพณไทยนบวาเปนการบ าเพญกศลทางพทธศาสนา

ใหแกผทลวงลบไปแลว หลงจากนนกจะมพธฝงศพ หรอเผาศพ ซงจะเรยกวาพธ “ปลงศพ” มความหมายวา

การปลดเปลองภาระทแบกไวในเรองศพใหเสรจธระ

25

การเผาศพเปนวธปลงศพโดยปกตของไทยคลายกบคตของอนเดย ซงเชอ ซงอนเดยเชอวาไฟจะ

ช าระบาปมลทนของคนตายไดหมดสน และจะชวยวญญาณใหตามควนขนบนสวรรค สวนคนไทยนนยดคต

ทางพทธศาสนา ซงเชอวาการเผานนท าใหสงขารหมดสนไปเพอใหหลดพนวญญาณจะไมยดเหนยวอยกบ

รางทสนไปแลว

สวนศพทคนไทยไมนยมเผากคอ ศพเดกเลก ศพนกโทษ ศพคนทตายโหง เชน ฆาตวตาย ตกน าตาย

เกดอบตเหต เปนตน หรอคนทตายดวยโรคราย เชน อหวาตกโรค ไขทรพษ เปนตน และคนไทยมความเชอ

วาศพทฝงแลวหามขดขนเผา ถาขดขนเผาจะท าใหผทมชวตอยเกดความเดอดรอน หรอเจบไขไดปวย ซงตรง

กบส านวนทวา “ปล าผลก ปลกผนง” หมายถงพยายามท าใหมเรองมราวขนมา แตในปจจบนประเพณหาม

ไมใหขดศพขนเผานไมนยมอกตอไปแลว ผทเปนญาตมตรจะท าพธฝงหรอเผานนขนอยกบความสะอาดและ

ความพอใจเปนส าคญ

พธกรรมเกยวกบการตายไดกลายเปนขนบประเพณของไทย ซงถอวาเปนสวนหนงของวมนธรรม

และจดวาเปนประเพณทเกยวกบชวตของคนเรา

การจดพธเกยวกบการตาย มขนตอนดงตอไปน

1. การตออาย

พธส าหรบผปวยทใกลตาย พระสงฆจะท าพธตออายโดยการสวดโพชฌงค ถาผปวยมจตใจท

เลอมใสกจะคลายทกขได การสวดโพชฌงคนใชกบคนสงอาย ถาเปนเดกหรอคนหนมกไมใชสวด คงตะ

เปนเพราะคนสองจ าพวกนตามปกตยงไมมความรพอจะเขาใจซาบซงในพระธรรมทพระสงฆสวดให

(เสถยรโกเศศ, 2531: 40)

การสวดโพชฌงค คอ องคแหงธรรมเปนเครองตรสร ม 7 ประการ

1. สต (สตสมโพชฌงค) ความระลกได ส านกพรอมอย ใจอยกบกจ จตอยกบเรอง

2. ธมมวจยะ (ธมมวจยสมโพชฌงค) ความเฟนธรรม ความสอดสองสบคนธรรม

3. วรยะ (วรยสมโพชฌงค) ความเพยร

4. ปต (ปตสมโพชฌงค) ความอมใจ

5. ปสสทธ (ปสสทธสมโพชฌงค) ความสงบกายใจ

6. สมาธ (สมาธสมโพชฌงค) ความมใจตงมน จตแนวในอารมณ

7. อเบกขา (อเบกขาสมโพชฌงค) ความมใจเปนกลาง เพราะเหนตามเปนจรง

26

หลงจากทพระสงฆสวดจบแลวชกบงสกลเปนโดยการเอาผาคลมผปวยทงตวแลวพระสงฆจบชาย

ผาแลวกลาวคาถาเพอใหผปวยไดคลายทกขและการบงสกลเปน กเปนเครองเตอนสตใหผปวยปลงสงขาร

อกทงผทยงอยกจะไดคลายกงวลและความเศราหมอง

2. การบอกหนทาง

เมอผปวยใกลจะสนใจ ตองจดดอกไมธปเทยนบรรจกรวยใบตองใหพนมมอถอไวส าหรบบชา

ระลกคณพระรตนตรยหรอเชอกนวาเพอน าไปบชาพระจฬามณเจดยบนสวรรค และญาตพนองจะกลาวค า

วา “อรห ๆ ” ทหมายถงพระพทธเจา ใหผปวยไดยนเปนเครองเตอนสตใหระลกถงพระศาสนาเปนครงสดทาย

จะไดมบญตดตวไปยงปรโลก

เมอผปวยสนใจแลวใหจดเทยนกลเมด เปนเทยนขผงหนก 1 บาท มไส 7 เสน ซงเชอกนวา ถาเทยน

ทจดไวหมดเมอใด เปนเครองหมายวาตายแลวแนนอนจงจดการศพตอไป

3. การอาบน าศพและการแตงตวศพ

การอาบน าเปนพธทตองท าในขนตนใหแกผตาย ถาเปนแบบโบราณกตองอาบน ารอนกอนแลวจง

อาบดวยน าเยน ฟอกรางกายดวยสมมะกรด ต าขมนสดและผวมะกรดมาขดสใหทว รางกาย ถาเปนศพผ

ใหญทนบถอ มกจะน าผาขาวซบทหนา ฝามอและฝาเทาเพอเกบไวเปนทระลกและกราบไหวบชา

สวนการแตงตวศพนน เรมตนดวยการหวผม เมอหวแลวตองหกหวเปน 2-3 ทอนแลวโยนทง สวน

การแตงตวศพนนใหนงผาขาว สวมเสอขาวและตดกระดมเสอไวดานหลง แลวจงใสเสอผาอก 1 ชนแตงตว

แบบปกต ซงมความหมายวา การแตงตวดวยชดขาวแสดงวาเปนผบรสทธ และการแตงครงแรก หมายถงคน

ตาย สวนการแตงตวแบบปกตครงท 2 แปลวาเกด ซงถาอธบายตามปรศนาธรรมกหมายถง คนเราตองมการ

เวยนวายตายเกดไมมทสนสด

ถาผตายเปนคนกนหมาก กเอาหมากต าใสปากศพไว หลงจากนนเอาเงนหรอแหวนหอผาขาวผก

เชอกใหหางยาวหยอนลงไปปากศพใหเชอกหอยออกมานอกปาก เวลาเผาจงจะเอาออกมา ญาตจะเกบไว

เปนทระลกหรอเปนเครองราง สาเหตทน าเงนใสปากศพเพราะมความเชอวา ผตายจะไดมทรพยสนตดตว

ไปใชสอยในโลกหนา หรอเปนปรศนาธรรมวา คนเราเกดมาอยาไดลมหลงในทรพยสน ตายไปแลวยอมเอา

ไปไมได แตทน าตดตวไปในปรโลกไดคอ บาปบญทคนเองไดท าไว ตอจากนนกน าขผงมาแผปดหนาศพ

เหมอนหนากากหรอปดเฉพาะทตาและปากเพอปองกนความอจาด ถาใครมฐานะกใชทองค าแผนเปน

หนากากปดหนา

27

ในสวนของความคดความเชอเรองการน าทรพยสนตดตวไปไมไดหลงตาย นอกเสยจากความดนน

สะทอนใหเหนผานวรรณคดเรอง “กฤษณาสอนนองค าฉนท” พระนพนธในสมเดจพระมหาสมณเจา

กรมสมเดจพระปรมานชตชโนรส ความวา

พฤษภกาสร อกกญชรอนปลดปลง

โททนตเสนงคง ส าคญหมายในกายม

นรชาตวางวาย มลายสนทงอนทรย

สถตทวแตชวด ประดบไวในโลกา

4. การรดน าศพ

เมอแตงตวศพเสรจแลว ตามประเพณปจจบนกใหศพนอนอยบนเตยงหนหวศพไปทางทศตะวนตก

ทอดแขนขวายนออกมาเพอใหผมารดน าศพหยอดน าหอมทฝามอ ผทมารดน าศพนนถอวา มาขอขมาศพและ

มาขออโหสกรรม สวนการรดน าศพนนเปนปรศนาธรรมวา “๕นตายแลวถงใครจะเอาน าอบน าหอม มาชบ

สกเทาไรกไมกลบฟนขนได เปนทางใหสงเวชสลดใจกนความประมาทมวเมาในชวต” (เสถยรโกเศศ,

2531: 59)

5. การมดศพ

การมดศพ เรยกวา “ตราสง” โดยใชดายดบท าเปนหวง 3 หวง หวงแรกคลองคอ แลววาคาถาก ากบ

วา “ปตโต คว ” แปลวา “หวงลกผกคอ” แลวเอาดายโยงมากลางตวผกหวแมมอ แลวผกมดมอทงสองให

พนมไวทหนาอก แลววาคาถาก ากบวา “ธน หตเถ” แปลวา “หวงทรพยผกมอ” นบเปนหวงทสอง แลวโยง

ดายมาทเทาท าหวงผกหวแมเทาทงสอง แลวรวบผกขอเทาทงสองใหตดกน แลววาคาถาก ากบวา “ภรยา ปา

เท” แปลวา “หวงภรรยาผกเทา” เสถยรโกเศศ (2531: 59) ไดอธบายถงการตราสงตามปรศนาธรรมวา “หวง

ทงสามน ยอมผกมดสตวโลกใหจมอยในหวงทกขแหงสงสารวฏไมใหหลดพนไปได ตอเมอไดตดบวงน

ขาดจงจะพนทกขได”

เมอตราสงแลวจะใชผาขาวผนใหญยาว 5 แขนหอศพใหมด สวนชายผาขมวดไวทางศรษะ แลวเอา

ดายดบขนาดนวมอมดศพใหเปนเปลาะ 5-8 เปลาะ ปลอยชายเสนดายทมดใหยาวออกมานอกโลง การหอมด

เชนนเปรยบไดวาเปนกระเพาะและสายรกกหอหมตวเหมอนอยในครรภมารดา แลวจงยกศพทมดวางไวใน

โลงในทานอนตะแคง การหอศพเชนน เรยกวา “สงดอย” หรอ “ดอยนอก” (ดอย แปลวา ผก, มด)

6. การตงศพ

28

เมอบรรจศพลงโลงเรยบรอยแลว ตองหนหวโลงไปทางทศตะวนตกและตงไฟศพไวทปลายเทา ซง

เปนเครองเตอนสตคนเปนวา ใหหาทางไปแตทางสวาง คอ ใหหมนบ าเพญบญกศล ปฏบตตามค าสอนทาง

พทธศาสนา

ระหวางตงศพ เจาภาพจะนมนตพระสงฆ 4 รปมาสวดพระอภธรรมซงเปนการสวดสอนคนให

พจารณาวา คนเกดมาแลวกตองตาย เพอจะไดบรรเทาความทกขโศก แตคนทวไปเขาใจวาเปนการสวดให

ผตาย กอนสวดพระอภธรรม เจาภาพจะจดธปเทยนเครองสกการะแลวอาราธนาศลแลวเคาะขางโลงบอกให

ศพรบศลดวย วนรงขนจะมการนมนตพระทมาสวดใหมาฉนเชาหรอไมท ากได

7. การเซนศพ

ในระยะเวลา 3 วน นบแตวนตาย ตองจดน าและอาหารใสส ารบมาตงไวขางโลง วนละ 2 เวลา คอ

เชาและเยน เวลาจะเซนใหเคาะโลง 3 ครงบอกศพใหรบประทานอาหาร ตงอาหารเซนราว 1 ชวโมงจงยก

กลบ การเซนอาหารเชนนแสดงความเคารพและระลกถงผตาย อกทงเกรงวาผตายจะอดอยาก

8. การไวทกข

นบตงแตวนตายเปนตนไป ญาตพนองจะไวทกขใหแกผตายเพอแสดงความเศราเสยใจทคนทเรารก

ตองตายจากไป การไวทกขตามปกตจะใชสด าหรออาจใชสขาว สน าเงนหรอสนกพราบ ในปจจบนนยม

แตงไวทกขดวยสด า สวนระยะเวลาทไวทกขนนมก าหนดไมแนนอน อาจไวทกขเพยง 3 วน 7 วน 1 ป หรอ

3 ป แลวแตสะดวก

9. การเผาศพ

การเผาศพเปนวธหนงของการปลงศพ การปลงศพอาจใชวธ ฝงหรอเผากไดส าหรบประเพณการ

ปลงศพของไทยนยมเผามากกวาวธอนๆ วธเผาศพเปนพธทท าใหผตายไปผดไปเกด ไมตองเปนผรายคอย

วนเวยนหรอท าความเดอดรอนใหแกคนเปน และญาตพนองกสบายใจทหมดภาระเรองศพ

การเคลอนศพออกจากบานหรอเคลอนยายศพไปเผานน จะเรยกวา “พธชกศพ” โดยน าศพขน

รถบรรทก และมรถอกคนหนงน าหนาไปเปนรถทมพระสงฆรปหนงถอดายดบซงโยงมาจากหวโลงศพ บาง

รายมพระสงฆเดนน าหนาศพแตไมมการถอโยง บางรายกมญาต 2 คนเดนน าหนา โปรยขาวตอก 1 คน และ

อกคนถอผาโยงศพซงเรยกวา “การโยงโปรย” และจดใหมพระรปหนงขนรถอานหนงสอน าศพ

เมอเคลอนศพมาถงวด จะน าศพตงพกบนศาลากอน 1 หรอ 2 คน และมการท าบญ มสวด มเทศน

ในวนเผาจะนมนตพระมาบงสกลกอนจงเผาเปนพธทางสาสนาเรยกวา “ชกมหาบงสกล” แตในปจจบน การ

บงสกลจะเชญแขกผใหญหรอผมชอเสยงเปนผทอดผาไวหลงโลง

29

กอนเผาจะเปดโลงศพ น าศพออกจากโลงวางบนผาขาวเอามดตดเชอกตราสงและผาทหอศพออก

ใหศพนอนหงายเอาผาขาวทรองพบปดศพ เอากงไมสดวางบนศพและเอาผาบงสกลพาดบนกงไม

ตอจากนนจงนมนตพระสงฆมาชกมหาบงสกล แลวจงยกศพใสโลง แตใหศพนอนคว าหนา แลวจงยกศพ

เวยนรอบเชงตะกอน เวยนซายไปขวา 3 รอบโดยมญาตพนองเดนตามศพจากนนเอาโลงกระแทกเชงตะกอน

3 ครง แลวยกศพขนเชงตะกอนโดยหนหวศพไปทางทศตะวนตกและเจาภาพจะทงสตางคทเปนจ านวนคลง

ทเชงตะกอน หลงจากนนจงตอยมะพราวลางหนาศพแลวจงจดไฟเผา ในสมยโบราณชาวบานจะน าฝนและ

ดอกไมธปเทยนมาเพอขอขมาศพ แตการเผาศพในปจจบนใชธปเทยนและดอกไมจนทน

เสฐยรโกเศศ (2531: 142-146) อธบายเกยวกบพธเผาศพไววา

การคว าศพเผานนกลาววา เมอเวลาศพถกเผาจะไดไมงอตว อธบายเปนปรศนาธรรมวาคน

เกดมาดวยอวชชา ตายกดวยอวชชา ซงครอบง าสนดานอยไมรเทาสงขาร ดจบคคลนอนคว าไมรตว

วามภยบงเกดมาแตทศใด...

เรองยกศพเวยนเชงตะกอนแตซายไปขวาใหครบ 3 รอบ อธบายชนดปรศนาธรรมวา สตว

ทงหลายตองเวยนวายตายเกดอยในภพทง 3 เปนการเตอนสตผทยงไมตายใหคดถงตว จะไดบ าเพญ

กศลเพอหนการเวยนวายตายเกดในภพทง 3 น...

เรองเอาโลงกระแทกเชงตะกอนเปนการทศพตองการจะขอลาทเคารพนบถอ หากพดไมได

จงตองใชกระแทกตางลา

สวนการทงสตางคหนาเชงตะกอนนน เปนการขออนญาตซอทส าหรบฝงหรอเผาศพกบเจาของท

เสยกอน ถาไมซอทผจะไมมทอยเทยวรบกวนหลอกหลอนได หรอไมเชนนนผผตายจะถกเจาของปาชา

เบยดเบยนไมมความสข

สวนการตอยมะพราวลางหนาศพนนเชอวา “น ามะพราวมเครองหอหมหลายชน เปนของสะอาดผด

กบน าธรรมดา...ทเอาน ามะพราวลางหนาศพกหมายความวา เอาสงสะอาดจรงๆ ลางสงโสโครกเทากบเอา

กศลกรรมลางอกศลกรรม”

ในตอนเผา ถาลกชายหรอหลานชายผใดประสงคจะแสดงความกตญญรคณผตายกมกจะ “บวชหนา

ไฟ” เพอเปนการอทศสวนกศลแกผตาย “บวชหนาไฟ” เรยกอกอยางหนงวา “บวชหนาศพ” เสฐยรโกเศศ

(2531: 286) อธบายวา “ลกหลานของผตายบวชเณร หรอเปนภกษในวนเผาจะบวชชานานกมากนอยไม

30

จ ากด ตามปกตมกเปน 3 วน แตทบวชตลอดชวตกม” แสดงวาการบวชหนาไฟ ไมจ ากดระยะเวลาขนอยกบ

ความกตญญและความศรทธาของลกหลาน

ความเชอเกยวกบวนเผาศพนน คนไทยไมเผาศพวนศกร เพราะถอวาเสยงเหมอน “สข” และวนศกร

เปนวนด สวนการเผาศพเปนเรองทไมมงคล ถาเผาศพวนศกรอาจท าใหญาตพนองไดรบความทกข สวนวน

พฤหสบดเปนวนครกไมควรเอาศพ เพราะถอวาเปนอปมงคล และหามเผาวนพระ ซงจะเหนวาปจจบนความ

เชอดงกลาวไมมใครถอแลว มกจะจดตามความสะดวก

10. การเดนสามหาบและการเกบอฐ

เมอเผาศพแลว วนรงขนจะท าพธเดนสามหาบ แตละหาบจะมเตาอ งโล ขาวสาร พรก หอม

กระเทยม กะป ใสไวในสาแหรกขางหนง สวนสาแหรกอกขางหนงบรรจอาหารคาวหวาน สวนไมคานและ

สาแหรกพนดวยผาขาวหรอทาดนสอพองแตละหาบจดใหลกหลานหรอญาต 3 คนนงขาวเปนผหาบ จดคน

ถอผาไตรเดนน าหนาอกหาบละคน ใหเดนเวยนซายรอบกองฟอน 3 รอบ เวลาเดนใหรองว ๆ 3 ครง คนอนๆ

กใหขานรบ แลวน าหาบไปตงเรยงทอาสนสงฆ จากนนเจาภาพเอาผาไตรไปทอดทกองฟอน นมนต

พระสงฆ 3 รปมาชกบงสกล เสรจแลวถวายของในหาบ พระสงฆสวดยถาสพพ เจาภาพกกรวดน าอทศสวน

กศลใหแกผตาย

เสฐยรโกเศศ (2531: 168-169) ไดอธบายถงการเดนเวยนรอบกองฟอนและการกว ๆ ไววา “การเดน

วนเวยนกองฟอนเปรยบดวยสตวทงหลายเมอสนลมตายไปแลวกตองเวยนวายตายเกดในภพทง 3 ทกเรยก

ว ๆ 3 หน แสดงวาไมรวาผตายไปเกดในภพไหนจงไดกเรยกเพอใหรวา ไดท ากศลอทศสวนบญไปใหแลว”

สวนการเกบอฐนน ตามชนบทจะเกบอฐหลงจากการเผา 3 วน เนองจากใชฟนจงตองรอใหไฟมอด

สนทเสยกอน สวนในกรงเทพฯ หรอเมองใหญๆ หากเผาเยนกเกบเชาหรอรอเกบในวนเผากม กอนเกบอฐ

จะเอาอฐในกองฟอนมาเรยงเปนรปคนเทาทจะท าได หนหวของรปไปทางทศตะวนตกสมมตวาตาย เรยกวา

“แจงรป” แลวนมนตพระมาบงสกลผตาย เสรจแลวเกลยลงรป ท ารปใหม ใหหนหวไปทางทศตะวนออก

สมมตวาเกด เรยกวา “แปรรป” แลวโปรยดอกไมเงนดอกไมทอง ประพรมดวยของหอม บนอฐอาจวางเงน

ปลกไวดวยกไดแลวนมนตพระสงฆบงสกลเปน จากนนเกบอฐและเถาถานรวบรวมไวเพอเอาไปบรรจใน

เจดย แลวเลอกเกบอฐศรษะ แขน ขา และตว อยางละเลกละนอยเกบบชาไวในโกศ สวนเงนบนอฐมอบให

สปเหรอและดอกไมเงนดอกไมทองลกหลานจะเกบไวเพราะถอวาเปน “อฐเงนอฐทอง”

เมอเชญกระดกกลบบาน ทางบานจะเตรยมตงโตะบชาและออกทกขได เมอกระดกไปถงบานก

โปรยสตางคทงทานไปเรอยจนถงโตะทบชา แลวเรมท าบญ 7 วน คอ ท าบญสวดมนตเลยงพระ มเทศน

บงสกลตอเนองกนใหเสรจงานรวดเดยวแตบางรายอาจจะรอจนครบ 7 วน แลวจงเรมงานกม การท าบญ 7

31

วน เมอเผาศพแลวเปนการท าบญเรอนไมใชฉลองอฐ จงถอวาเปนการมงคลในพธจงตองตงบาตรน ามนต

และมวงดายสายสญจนใหรอบบานเพอความเปนสรมงคลดวย

จะเหนไดวา ประเพณและความเชอเกยวกบการตายเปนสงทคนเปนหรอลกหลานกระท าใหแกคน

ตาย โดยมงหวงใหวญญาณผลวงลบไปสภพหนาอยางสงบสข และเพอใหคนเปนไดมสต ไดขอคดวา ความ

ตายเปนอนจจง ไมควรยดตดกบความโลภ ความโกรธ ความหลง หรออวชชาทงปวง