กตตกรรมประกาศ

ขอถวายชวตนบชาพระพทธเจาผทรงพบความจรงและทรงแสดงแกมวลมนษย พระธรรมอนประเสรฐทน าไปสความดบทกขและสนตสขแกมวลมนษย และ พระสาวกสงฆผละกเลสไดแลวด าเนนชวตเพอประโยชนสขของมวลมนษย

ขอขอบพระคณแมและพอ ผใหชวต อบรมพร าสอนและเลยงดตงแตเกดจนเตบใหญ มหวใจเตมเปยมดวยความรกอนมนคงไมแปรเปลยน เปนหลกชยของชวต เปนพลงใจตลอดการเดนทาง และเปนมรรคาสสวรรค ขอขอบคณภรรยา ผเตมเตมชวต และเปนยอดสหาย ขอขอบใจลก ผใหความเปนพอ และท าใหซาบซงในความรกของแมและพอ ความดงามใดอนพงเกดมจากหนงสอเลมน ขอมอบใหกบแม พอ ลก ภรรยา และ สาม ทกคน ผท าใหความหมายของครอบครวสมบรณ

ผชวยศาสตราจารย ดร. มนตร ววาหสข ๑๖ มนาคม ๒๕๕๘

2

3

ค าน า หนงสอเลมนมวตถประสงคหลก คอ การน าผอานเขาเฝาฟงธรรมเกยวกบครอบครวจากพระพทธเจา ดวยการประมวลพระพทธพจนภาษาบาลซงเปนภาษาทพระพทธเจาทรงใชแสดงธรรม และค าแปลภาษาไทยทเกยวกบครอบครวจากพระไตรปฎกซงเปนทรวบรวมพระพทธพจน เนอหาสวนนปรากฏอยในภาคสอง สวนภาคหนงกลาวถงความเปนมาทท าใหเขยนหนงสอ ภาคสามเปนการประมวลจดกลมและเรยบเรยงพระพทธพจนตามสมาชกครอบครว และ ภาคสกลาวถงตวอยางการประยกตหลกธรรมผานเพลง และความรก เนอหาของหกบทแรกไดเผยแพรแลวในหนงสอ 1 เลม นตยสารหนงเลม 1 เลม 7 ฉบบ และ วารสารวชาการ 4 เลม ตามทระบไวในบทนนๆ จงกลาวไดวาหนงสอเลมนเกดจากการรวมบทความทกระจายอยมาไวในทเดยวกนเพอใหประชาชนทวไปทไมคนเคยกบการเขาถงวารสารสามารถเขาถงไดโดยสะดวก สวนเนอหาทเปนภาษาบาลทงหมด และบททเจดไดเพมเขามาใหม นอกจากนเนอหาสวนน สงใหมทเพมขนมาคอ การปรบหวขอ ส านวนภาษา และรปแบบใหชดเจนและเขาใจไดงายขน หนงสอเลมนแบงออกเปนภาค แตละภาคมจดเนนทตางกนดงกลาวขางตน และแตละบทในภาคนนๆ กมความสมบรณในตวเอง ผอานสามารถอานไปทละบทไดโดยไมเสยความ อนง หนงสอเลมน มเนอหาคอนขางเปนวชาการอดมไปดวยหลกการ จงเหมาะส าหรบนกวชาการ และครอาจารยทตองการน าหลกไปอธบายขยายความ อยางไรกตาม ส าหรบประชาชนทวไป และผไมคนเคยกบค าศพททางพระพทธศาสนากสามารถอานได แตอาจตองใชความพยายามเพมขนและคอยเปนคอยไป

ผชวยศาสตราจารย ดร. มนตร ววาหสข ๑๖ มนาคม ๒๕๕๘

4

5

พระไตรปฎก อรรถกถา การอานภาษาบาล และการอางอง

พระไตรปฎกทใชอางอง คอ พระไตรปฎกภาษาบาล ฉบบสยามรฐ และ พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบสยามรฐ อรรถกถาทใชอางอง คอ พระไตรปฎกและอรรถกถาภาษาไทย ฉบบมหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย

เครองหมายนคหต คอ เครองหมายวงกลมทอยบนตวอกษรใหออกเสยงเปน “อง” เชน ค าวา “มย ” อานวา “มะ – ยง” อกษรทมจดอยดานลาง ท าหนาทเปนตวสะกด เชน ค าวา “กมม ” อานวา “ก า – มง” ค าวา “พทโธ” อานวา “พด – โท” หากจดอยดานลางอกษรตวแรก หรออกษรทไมใชสะกดไมได ใหออกเสยงควบกล า เชน ค าวา “พรหมาต” อานวา “พร า – มา – ต” เครองหมาย “/” ใชคนระหวาง “เลม/ขอ/หนา” เชน “20/402/70” หมายถง พระไตรปฎกเลม 20 ขอ 402 หนา 70

6

7

สารบญ

หนา กตตกรรมประกาศ ……………………………..………………………………………………………….………….. 1 ค าน า …………………………………………………………………………………………………………….………….. 3 พระไตรปฎก อรรถกถา การอานภาษาบาล และ การอางอง .........................…………………. 5 สารบญ ................................................................................................................................... 7 สารบญตาราง ………………………………………………………………………………………..………………… 15 ภาค 1 อารมภบท .................................................................................................................. 17 บทท 1 แม คอ ผใหรกแททถกลม ……………………….…………………………………………………….. 19 การลมแม และการแกไข ……………………………………………………………………………………….. 19 สาเหตแหงการลมแม ……………………………………………………..……………………………………… 22 วกฤตรกแม …………………………………………………………………………..……………………………... 23 ภาค 2 เขาเฝาฟงธรรม …………………………………………..………………………………………………... 25 บทท 2 แผนทครอบครวในพระไตรปฎก …………………………….………………...…………………... 27 พระไตรปฎก …………………………………………………………………………………….………………….. 27 1. พระวนยปฎก ………………………………..……………………………………………………………. 27 2. พระสตตนตปฎก ……………………………………………………….………….…………………….. 28 3. พระอภธรรมปฎก ………………………………………………………………………..……………... 28 พระพทธเจากบหลกปฏบตในครอบครว ……………………………………………….………………….. 28 แผนทครอบครวในพระไตรปฎก ………………………………………..……………………………………. 29 เนอหาเกยวกบครอบครวทปรากฏในพระไตรปฎก …………………………..……………………….. 33 1. ภรรยาจ าแนกโดยทมา 10 ประเภท ………………………………………………………………. 33 2. พระพทธานญาตใหพระภกษอนเคราะหมารดาบดา ………………….…………………….. 34 3. การเปรยบเทยบบคคลมมารดาบดาเปนตนกบทศ 6 ทศ ………………..……………... 34 4. ความยนดในบตรเปนตนเปนเหตแหงความเศราโศก ……………………….………………. 35 5. ความรกตนอยเหนอความรกอนทงหมด ………………………………………………………… 36 6. ภรรยาทปรนนบตดประเสรฐกวาภรรยาทงหมด ……………………………………………… 37 7. การเปรยบเทยบวามารดาเปนกระทอม กรรยาเปนรง บตรเปนเครองสบตอ …..….. 38 8. มารดาเปนมตรในเรอน ……………………………………………………………………….……….. 38

8

สารบญ (ตอ)

หนา 9. ลกเปนอนาคตของมนษยชาต และภรรยาเปนยอดสหาย ……………………………….… 39 10. ความอาลยในบตรและภรรยาเปนเครองจองจ าทปลดเปลองไดยาก …………..……. 39 11. การเลยงดภรรยาเปนคณสมบตขอหนงททาวสกกะนบถอ ………………….……...….. 40 12. ความทกขของแมบาน 5 ประการ ……………………………………….………………………. 41 13. ความกตญญเปนภมของสตบรษ และ วธตอบแทนบญคณของมารดาบดา ……….. 42 14. การอปฏฐากมารดาบดาเปนบญญตประการหนงของสตบรษ ……………………..….. 44 15. มารดาบดา คอ พรหม บรพาจารย และ อาหไนยบคคลของลก ………………………. 45 16. การอยรวมกนของสามผหรอเทวดากบภรรยาผหรอเทวดา 4 ค …………………….… 46 17. เหตทท าใหสามภรรยาพบกนทงในชาตนและชาตหนา …………………………………... 49 18. มารดาบดา คอ พรหม บรพาจารย บรพเทพ และ อาหไนยบคคลของลก ………... 50 19. เหตแหงความเสอมหรอความเจรญของตระกล ……………………..……………………… 52 20. เหตทมารดาบดาปรารถนาจะมบตร ……………………………………………………………. 53 21. มารดาบดาและบตรธดาเปรยบเหมอนไฟ …………………………………..………………… 54 22. ภรรยาจ าแนกโดยพฤตกรรมทมตอสาม 7 ประเภท ………………………………..…….. 58 23. การอปฏฐากมารดาบดา และการสงเคราะหบตรภรรยาเปนอดมมงคล ……….…… 61 24. บตรจ าแนกโดยการเปรยบเทยบกบคณธรรมของมารดาบดา 3 ประเภท ……..….. 62 25. หลกการครองเรอน 4 ประการ …………………………………………………………………... 64 26. โทษจากการประพฤตผดตอสาม …………………………………………………………………. 65 27. โทษจากการปฏบตผดตอสาม …………………………………………………………………….. 66 28. โทษจากการเปนชกบภรรยาผอน …………………………………………………………..……. 68 29. เครองพนธนาการทยากตอการท าลายคอความหวงใยในบตรและภรรยา …………. 75 30. หญงทไมควรคบหา 5 ประเภท …………………………………………………………………… 75 31. ความทกขใจของภรรยา ………………………………………………………………………..…… 76 32. หลกปฏบตของยอดภรรยา ……………………………………………...…………………….…… 77 33. ลกษณะของภรรยาทน ามาซงสวสดมงคล …………………………………………………..… 77 34. การบ ารงเลยงภรรยาเปนกจของบณฑตผปรชา …………………………………………..… 78 35. เหตแหงความเดอดรอนใจของบรษ …………………………………………………………..…. 78 36. มารดาบดาคอเจาหนของลก ………………………………………………………………………. 79

9

สารบญ (ตอ)

หนา 37. บตรทจ าแนกโดยสายสมพนธ 3 ชนด ………………………………………………………….. 80 38. ความลบไมควรบอกกบใครแมแตสมาชกในครอบครว …………………………………... 81 39. มารดาเปนมรรคาแหงสวรรค กจ และ ฐานะอนของมารดา ……………………………. 82 40. หลกปฏบตตอภรรยาและพฤตกรรมประทษรายตอสาม ……………………………….... 86 41. พฤตกรรมของบคคลทไมใชภรรยาและบตร ……………………………………………..…… 89 42. โทษจากการเปนชกบภรรยาผอน …………………………..……………………………………. 90 43. ภรรยาไมควรเปนหญงสาธารณะ ……………………………………………..…………………. 94 44. การไมคบหาภรรยาของผอน และความพงพอใจในภรรยาของตนเปนพร ….......… 96 45. การคบหาภรรยาของผอนเปนเหตแหงความเศราหมองประการหนง ……………….. 97 ภาค 3 ธรรมประมวล ………………………………………………...………………………………………….. 99 บทท 3 แมพอคอสงศกดสทธของครอบครว …………………………..……………………………….. 101 ความหมายของค าวาแมและพอ …………………………………………………………………………...… 101 1. ประเภทของแมพอ .……………………………………………………………………………………... 102 2. ขอบเขตของค าวาแม ……………….…………………………………………………………………... 102 3. ค าวาแมส าคญกวาค าวาพอ ….……………………………………………………………..………... 103 4. กจของแมมากกวากจของพอ ………………….……………………………………………………... 103 หนาทของแมพอ 10 ประการ …………………………………………………………………………………. 104 1. กจชวงท 1 กอนตงครรภ – หยานม ม 4 อยาง …………………………………………….…. 104 2. กจชวงท 2 หยานม – แตงงาน ม 4 อยาง ……………………..………………………………. 105 3. กจชวงท 3 แตงงาน – ตาย ม 2 อยาง …………………………………………………………... 106 ฐานะของแมพอ 10 ประการ ……………………………………………………………………………….…. 107 1. พรหม …………………………………………………………………………………..……………………. 107 2. บรพาจารย …………………………………………………………………………………………………. 107 3. บรพเทพ ……………………………………………………………………………………………………. 108 4. อาหไนยบคคล ………………………………………………………………………………………….... 108 5. โลกววรณ ……………………………………………………………….………………………………….. 108 6. บรพทศ ……………………………………………………………………………………………………... 109 7. เจาหน …………………………………………………………………………………………………….…. 109

10

สารบญ (ตอ)

หนา 8. มรรคาแหงสวรรค ……………………………………………………………………………………….. 109 9. มตรแทคบาน ……………………………………………………………………………………………... 109 10. อคค หรอ ไฟ ………………………………………………………………………………………….... 109 ฐานะและเงอนไขแหงการไดฐานะ …………………………….…………………………………………….. 109 1. พรหม ……………………………………………………………………………………..…………………. 109 2. บรพเทพ บรพาจารย บรพทศ หนาตางโลก เจาหน และ มตรแทคบาน …………….. 111 3. อาหไนยบคคล และ มรรคาแหงสวรรค หรอ ไฟ ………………………………..…………... 112 บทสรปและขอเสนอแนะ ………………………………………………………………………….……………. 112 รายการอางอง …………………………………………………………………………………………………….... 114 บทท 4 ลกคอวตถมงคลของครอบครว ………………..…………………………………………….……. 115 ความหมายและประเภทของลก ……………………………………………………………………….……… 116 1. ความหมาย …………………………………………..…………………….……………………….……… 116 2. ประเภท ………………………….…………………….…………………………………………….……… 116 3. การจดกลมลก …………..………………………………………………………………………….……… 117 ฐานะและกจของลก …………………………………………………………………………………………….... 118 1. ฐานะ ……………….……………………………………………………………………………………….... 118 2. กจ …….……………………………………………………………………………………………………….. 119 สายใยแหงบพพการและกตญญกตเวท …………………………………………………….………………. 123 วงจรความเสอมและเจรญของครอบครว ………………………………………………………………….. 126 บทสรปและขอเสนอแนะ ………………………………………………………………………………….……. 131 รายการอางอง …………………………………………………………………………………………………….... 132 บทท 5 ภรรยาคอยอดสหายของสาม ………..……………………………………………………..……… 135 ความหมายและประเภท ………………………………………………………………………………………... 136 1. ความหมาย ……………………………………………..…………………………………………………. 136 2. ประเภท ………………………………………………………………………………………………..…… 136 3. ภรรยาทไมพงประสงค และพงประสงค …………..………………………..…………………… 141 4. ภรรยาชนยอด ……………………………………………………...………………….………………… 142 5. ทกขสขของภรรยา …………………………………………………………………………………..….. 142

11

สารบญ (ตอ)

หนา ฐานะของภรรยา …………………………………………………………………………………………………... 143 1. เครองจองจ า ………………………………………………………………………………………………. 143 2. รง ………………………………………………………………………………………………………….….. 143 3. ยอดสหาย ……………………..……………………………………………………………………….….. 144 4. ไฟ ………………………..……………………………………………………………………………..……. 144 5. ทศเบองหลง ……………………..……………………………………………………………………….. 145 ขอหามคอหลกการทไมควรปฏบต …………………………………………………………………………... 146 1. หามคบหาภรรยาสามของผอน ……………………………………………………………………... 146 2. หามมความลบตอกน …………………………………………………………………………………... 146 3. หามฝากภรรยาสามไวกบใครอนแมแตญาต ………………………………………………….... 146 4. หามดหมนสาม …………………………………………………………………………………………... 147 5. หามท าตนนาแคลงใจ ………………..………………………………………………………………... 147 ขออนญาตคอหลกการทควรปฏบต ……………………………………………………………………….... 148 1. หลกการครองรกนรนดร …………………………………………………………………………….… 148 2. หลกการครองใจ …………………………………………………………………………………………. 148 3. หลกการครองเรอน ……………………………………………………………………………………… 149 4. หลกคดของสาม ………………………………………………………………………………………….. 149 5. หลกปฏบตเพอการเปนศรสะใภ ……………………………………………………………………. 149 ผลเสยจากการปฏบตผด ………………………………………………………………………………………... 150 1. การเกดเปนเปรต ………………………………………………………………………………………... 150 2. การประสบทกขนานปการ ……………………………………………….………………………….. 150 3. การประสบโทษนานปการ ……………………………………………………………………………. 151 4. การเปนคนผดและเศราหมอง ………………………………………………………..……………... 151 ผลดจากการปฏบตชอบ ……………………………………………………………………………………….… 152 1. ความนยมยกยองและนบถอ …………………………………………………………………………. 152 2. ความแคลวคลาดปลอดภย …………………………………………………………………………... 152 3. กจของบณฑตผปรชา ……………………..…………………………………………………………... 152

12

สารบญ (ตอ)

หนา 4. การเกดเปนชาย ………………………………………………………………………………………….. 152 5. ความเปนผประเสรฐ ……………………………………………………………………………….…... 152 บทสรปและขอเสนอแนะ ………………………………………………………………………………….……. 153 รายการอางอง …………………………………………………………………………………………………….... 155 ภาค 4 ธรรมประยกต ………...………………………………………………………………………………….. 159 บทท 6 ภาพพจนของแมจากบทเพลง …………..………………………………………………………... 161 วตถประสงค และกรอบแนวคด ………………………………….……………………………………….….. 162 1. วตถประสงค …………………..…………….…………………………………………………………….. 162 2. กรอบแนวคด ………………….……….………………………………………………………………….. 162 ขนตอนการศกษา ………………………………………………………………………………………………….. 165 ผลการศกษา ……………………………………………………………………………………………………..…. 168 ก. ชวงท 1: กอนการเกด – การเกด …………………………………………………………………….... 171 1. ทองและคลอด ……………………………………………………………………………………….…… 171 ข. ชวงท 2: หลงการเกด – กอนการตาย ………………………………………………………………... 171 2. สงคหวตถขอท 1 พฤตกรรมทางกาย: ทาน=การให ……………………………..…………. 171 3. สงคหวตถขอท 2 พฤตกรรมทางวาจา: ปยวาจา=พดดวยความรก ………………….… 172 4. สงคหวตถขอท 3 อตถจรยา=ท าประโยชนใหดวยกายวาจา …………………..……..…. 172 5. สงคหวตถขอท 4 สมานตตตา=เสมอตนเสมอปลายและไมทอดทง …………..……… 173 6. จตพรหมขอท 1 เมตตา=ความรก เมอลกอยดมสข กปรารถนาดใหมสขยงขน …... 173 7. จตพรหมขอท 2 กรณา=ความสงสาร เมอลกอยรอนนอนทกขกปรารถนาใหพนทกข 174 8. จตพรหมขอท 3 มทตา=ความดใจ เมอลกไดดมความกาวหนา กพลอยยนด ….…… 174 9. จตพรหมขอท 4 อเบกขา=การวางเฉยเปนกลาง เมอลกตองรบผดชอบ ………………. 174 10. แมเปนผถกกระท า ……………………………………………………………………………………... 175 ค. ชวงท 3: การตาย – หลงการตาย ………………….………………………………………………….… 175 11. เจบ/ ตาย ………….…………………………………………………………………………………….. 175

12. ฐานะของแม ………………………………………………………………………………………….…. 175

13

สารบญ (ตอ) หนา ภาพพจนของแมจากบทเพลง ……………………………………………………………………………….... 176 1. แมคอผทอมทองและคลอด ...…………………………………………………………………….…. 176 2. แมคอผเสยสละ …………………………………..………………..………………………………..…… 177 3. แมคอผพด ...……………………………………………..…………………………………………….…. 177 4. แมคอผท าทกอยาง …………………………………………………….……………………………….. 177 5. แมคอผอยเคยงขางลกเสมอ …………….………………………………………………………..…. 178 6. แมคอผมความรกจรง ...........………………………………………………………………….…….. 179 7. แมคอผมหวใจใหลก …...………………………..………………………………………………..…… 179 8. แมคอผภมใจ …...…………………………………………………………………………………………. 179 9. แมคอผรกษาความยตธรรม …………………………………….………………………................ 179 10. แมคอผถกกระท า ………………………….....……………………………………………….……… 180 11. แมคอชาวสวรรค ………………………………………………………..………………………………. 180 12. แมคอผด ารงอยในฐานะพเศษ ………………………………………………...………………..…. 180 บทสรปและขอเสนอแนะ …………………………………………………………………………………….…. 181 รายการอางอง …………………………………………………………………………………………………….... 182 บทท 7 ความรกคออารมณแหงอารยะ ………..………………………………………………………….. 183 ความรก …………………………………………………………………………………………………………..…… 183 กรรมฐาน …………………………………………………………………………………………………………….. 184 1. สมถกรรมฐาน …………………………….…………………………………………………………….…. 185 2. วปสสนากรรมฐาน ………………………………….………………………………………………….... 187 สตปฏฐาน ……………………………………………………………………………………..…………………….. 187 1. กายานปสสนาสตปฏฐาน .………………………………………………………………………….... 188 2. เวทนานปสสนาสตปฏฐาน .…………….………………………………………………………….... 188 3. จตตานปสสนาสตปฏฐาน .………………………………………………………………………….... 188 4. ธรรมานปสสนาสตปฏฐาน .……………………………………….……………………………….... 188 ตวชวดความเปนอารยะ …………………………………………………………………………………….…… 189 1. จตรภาวนา ………………………………………………………………………………….………….…... 189 2. ไตรสกขา ………………………………………………………………………………….…………….…… 190 3. สงโยชนและอารยะ ……………………………………………………………….…………………..…. 190

14

สารบญ (ตอ)

หนา กระบวนการพฒนาความรกแหงอารยะ ……………………………………………………………….…… 191 1. กระบวนธรรมแหงความรกอารยะ ……………………….……………………………………….... 192 2. ความรกน าไปสการละกเลส ………………………………….…………………………………..…… 193 3. ความรกน าไปสการเจรญสกขา ……………….……………………………………………………... 194 4. การวดและประเมนผลความเปนอารยะดวยความรก ……………………………………….. 196 บทสรปและขอเสนอแนะ ………………………………………………………………………………….……. 197 รายการอางอง …………………………………………………………………………………………………….... 198 ประวตผเขยน ………………………………………………………………………………………………………….. 201

15

สารบญตาราง

หนา ตารางท 1 หลกธรรมเกยวกบครอบครวทปรากฏในพระไตรปฎก …..…………………….……….. 29 ตารางท 2 วงจรการเสอมและเจรญของครอบครวโดยมลกเปนตวชวด ……..……………..……. 129 ตารางท 3 ตวอยางเพลงทเกยวกบแม 1 ............................................................................... 166 ตารางท 4 ตวอยางเพลงทเกยวกบแม 2 ............................................................................... 166 ตารางท 5 ตวอยางเพลงทเกยวกบแม 3 ............................................................................... 167 ตารางท 6 ตวอยางเพลงทเกยวกบแม 4 ............................................................................... 167 ตารางท 7 ตวอยางการถอดเนอเพลง ………………..…………………………..………………………….. 168 ตารางท 8 กลมกรยาเกยวกบแม …………………………………………………..…………………………… 168

16

17

ภาค 1 อารมภบท

18

19

บทท 1 แม คอ ผใหรกแททถกลม

พระคณของแมยงใหญและมผกลาวถงไวเปนจ านวนมาก ดงนนแมจะไมกลาวถงพระคณแมไว

อก กเปนทเขาใจกนไดวาแมเปนผมคณยงใหญตอลกเพยงใด แมแมจะมคณตอลกถงเพยงนนแมกอาจถกลกลมได ในบางกรณการลมเปนเพยงครงคราว แตในบางกรณ แมถกลมเปนการถาวร บททน จงไมใชการพรรณนาพระคณแม แตเปนการกลาวถงการเผชญหนากบการลมแมของลกคนหนง ลกคนนนคอผมเอง เพราะผมเคยมชวงชวตทลมแมและแกไขกลบมาได และกลายเปนแรงบรรดาลใจใหเขยนหนงสอเลมนขนมา

การลมแม และการแกไข

ลกหลายคนทไมรกแม อาจเปนเพราะแมไดกระท าการบางอยางทขดกบความปรารถนาของลก แตไมใชกรณของผม เพราะแมท าทกอยางเพอใหผมสมปรารถนา ถงอยางนน แมยงเปนผทถกผมลม ผมรวาลมแมเพราะค าพดประโยคหนงของเพอน คอ พระมหาทรรศน คณทสส วดสทศนเทพ-วราราม กรงเทพมหานคร วา “เหนอาหารด ๆ อยางนแลว คดถงแม อยากใหแมไดกน” ผมไมรวาเพอนรสกอยางไรหลงจากพดประโยคนออกมา แตความรสกของผมมนวงเวงอยางยง “ท าไมเขาจงคด อยางนน ท าไมเราไมคดอยางเขา เขามแม เรากมแม เขาคดถงแม แตท าไมเราไมคดถง” ขาวมอนน มนจดชดไรรสชาตและกลนลงคอไดยากเยนเหลอเกน ค าพดของเพอนในวงขาวถกตอกย าดวยปณธานของเพอนอกทานหนง คอ พระมหาชด วชร-ญาโณ วดนคมผงสบหก นครราชสมา วา “ชวตนเพองาน งานนเพอธรรม ธรรมนเพอมารดาบดา” เพอนทงสองทานท าใหผมรสกดอยและเหมอนเปนคนทไมเตมคนคลายกบสตวเดรจฉานทไมรคณของแมมนเอง ผมจงคดทจะมความคดเหมอนเพอนบาง เมอคดไดเชนน พทธธรรมค าสอนเกยวกบแม 3 ชด ทเคยเลาเรยนมากหลงไหลพรงพรจากหวสมองเขาสหวใจ

ค าสอนชดแรกทปรากฏ คอ ค าสอนทผมเรยนเมอเปนสามเณรขณะมอาย 13 ป ค าสอนชดนปรากฏอยในหนงสอชอนวโกวาท ซงเปนแบบเรยนเลมหนงตามหลกสตรนกธรรมชนตรของคณะสงฆไทย เรอง บคคลทหาไดยาก 2 คอ บพพการ (บคคลทท าอปการะกอน) และ กตญญกตเวท (บคคล ทรคณทผอนท าแลวตอบแทน) ผมคดตอวา “บญคณตองทดแทน” เปนหลกยดถอของทกสงคม ไมวาใครมคณกบเรา เราควรตอบแทน แลวแมละ แมมคณยงใหญกวาใครอน แลวท าไมทานจงถกลม มนยตธรรมแลวหรอ หากเราลมคนทมคณยงใหญซงเปนผใหชวตได การทเรานกถงคณของคนอน

20

กเปนเพยงความรสกนกคดทตนเขนหรออาจเปนเพยงฉากหนากากลวง และคนทลมแมไดกพรอมทจะลมคนอนไดเชนกน

ความคดเชนนท าใหผมหวนใจยงนกวา มใครทผมคดถงอยบางหรอไม แลวเขาจะรสกอยางไร เขาจะคดไหมวาความคดถงของผมทมตอเขาเปนเพยงฉากหนากากลวง เมอรวาผมคดถงเขา แตไมคดถงแม แตเมอคดทบทวนแลวปรากฏวาผมไมมใครในหวใจใหคดถงเลย จะมกแตพระพทธเจา การคดถงคณของพระพทธเจาตองยกไวเหนอความคดถงคนอนเพราะการคดถงทานท าใหผมคดถงค าสอนของทานดวย และค าสอนของทานเปนเหตตนทท าใหผมคดถงแม การคดถงพระพทธเจาจงท าใหความคดของผมเขาใกลแมยงขนจนถงแม ค าสอนชดท 2 อยในมงคลสตร พระพทธเจาไดตรสมงคล คอ หลกปฏบตทจะน าชวตไปสความเจรญกาวหนาและประสบความส าเรจไว 38 ประการ หนงในนน คอ การเอาใจใสบ ารงเลยงมารดาบดา จากค าสอนนท าใหผมคดตอไปวา พรทพระและผใหญใหมหวใจอยทใหเราประสบความส าเรจ แตพรเหลานนทานใหเปนครงคราว สวนแมปรารถนาใหลกประสบความส าเรจทกเรองและทกลมหายใจ คนอนทใหพรเราอาจเปนเพราะวาเราไดท าการบางอยางให แลวพอแมทใหพรเราตลอดเวลาละ เราไดกระท าการอนใดใหทานบาง มนยตธรรมแลวหรอททานทงสองถกลม ดงนนพรใด ๆ จากใคร ๆ กไรผล หากคนผนนไมกตญญรคณพอแม ค าสอนชดท 3 เรองอนนตรยกรรม คอ กรรมหนกทจะใหผลกอนกรรมอน ๆ ทงหมด และท าใหผทท ากรรมนนตกนรกทนท ไดแก การฆาแม ฆาพอ ฆาพระอรหนต ท ารายพระพทธเจาจนพระโลหตหอ และ ท าลายสงฆใหแตกกน ผมคดตอไปวา คนทท ารายพอแมได กท ารายคนอนได คนทท าใหพอแมเสยใจได กท าใหคนอนเสยใจได หากการฆาทานเปนกรรมหนกฝายชว การตออายทานยอมเปนกรรมหนกฝายด และ การตออายทานทดทสดกคอการท าใหทานมความสขทงกายและใจ ดงนนความดมากมายทท า ยงถอวาไมสมบรณหากยงไมไดท าใหพอแมมความสข เพราะความดอนเปนความดนอยสวนความดทเกดจากความกตญญกตเวทตอพอแมเปนความดใหญ เปนประธานในการท าความดทงปวง

เมอมหลกอยางนแลว ผมจงวางแผนฟนฟความรกแมใหกลบมา สงแรกทผมท าคอ เมอเหนหรอไดของกนดๆ ผมจะถามตวเองวา แลวแมมกนไหม แมกนอะไร และอกประการหนงคอ เมอท าบญแลวกแผเมตตาใหแมมความสข จนหนาแมปรากฏทนท ทกททกเวลาเมอผมท าบญ ในทสดความรกแมกถกฟนฟเบงบานกลางใจผม ทผมรวาความรกแมกลบมาแลว เพราะเมอนกถงความตายของใคร ๆ รวมทงความตายของผมเองไมไดท าใหผมสะดงเลย แตเมอนกถงความตายของแม ทง ๆ ทรวาวนหนงทานจะตองตาย แตผมกลบสะดงและรสกอางวางอยางยง โลกมดมด หยดหมน ไรชวตชวา และไมรวาจะมชวตอยตอไปไดอยางไรหากไมมแม

21

ความรกทแมมตอผมผนวกกบความรกทผมมตอแม ไดแสดงพลงใหเหนทงในสถานการณคบขนและสามญ ตวอยางสถานการณคบขนเกดขนเมอประมาณ 10 ปทผานมา ตอนนนผมรวมอยในคณะพระวทยากรของคายพทธบตรจากวดประยรวงศาวาส เพอไปท าการอบรมเยาวชน 2 คน 3 วน ณ หอประชมใหญพทธมณฑล โดยพกอยทหองประชมเลกดานขวา กลางดกคนหนง ผมลกขนแลวเดนออกจากหองพกไปเขาหองน าและไมไดยอนกลบเขาหองพกอกเพราะเกรงวาเสยงประตจะรบกวนคณะพระวทยากร ผมจงนอนคมโปงบนโซฟาขางนอกหองประชมเพราะชวงนนยงชมมาก ขณะนนเวลาเทาไหรไมร ผมไดยนเสยงวงหนก ๆ ดงตง ๆ จากหองพกคณะพระวทยากรผานผมไปยงหองน า เรมแรก ผมคดวา คงเปนเดกวงเขาหองน าหรอหองประชม

แต เอะ เดกอะไรจะมาวงคนเดยวดกดนเชนน ขณะทผมคดอย กไดยนเสยงวงกลบจากหองน าไปทางหองพกพระวทยากร

ในบดเดยวนน “หากไมใชเดกแลวจะเปนอะไร” เพราะนเปนหองพกพระและพระยอมไมวง “หรอนคอผ” พรอมกบความคดน ขนทงตวและผมทกเสนลกซชชน ใจหนงอยากเปดผาจวรทคลมโปงอยออกมาด ใจหนงกกลววาจะจะเอกบเจาของฝเทา

สญชาตญาณบอกผมวาก าลงมภยและตองไปใหพน ผมคดวาการสวดมนตนาจะชวยได ผมคดไดแตท าไมไดเพราะจบตนชนปลายไมถก มวไปหมด ไมรบทไหนเปนบทไหน ในขณะทผมตกอยในสถานการณคบขนเชนนน หนาแมกปรากฏขน ความกลวทเกาะกมขวหวใจถกหนาแมดดหายไปจนหมดสน สตผมกลบคนมาและตงนะโมได เสยงฝเทากหายไปพรอมกบนาฬกาฝรงตบอกเวลาตส

นอกจากเหตการณคบขบทเกดขนอยางไมคาดฝนดงตวอยางขางตน ในยามปกตผมกไดพลงจากความรกของแมทมตอผมผนวกกบความรกของผมทมตอแม โดยเฉพาะในเวลาททอแทเพราะความทอแทเปนปกตของมนษย ผมจะนกถงแมและบอกตวเองวา “ลกแมบญชวยตองท าได” ความส าเรจของผมในวนนจงเปนความส าเรจของแม และทกครงทผานอปสรรคมาได ผมอยากจะกราบขอบคณแมเหลอเกน แตเนองจากผมอยหางไกลจากแม จงไดแตประพนธเปนค ากลอนชอวา “รกแม รกด” ตดไวขางฝาเพอเปนเครองเตอนใจใหระลกถงและบชาพระคณแมวา

สองมอพนมกมลงกราบ แกมทาบเทาแมแกคดถง ใจลกมแมเปนหนง ลกจงมหวงตงใจฯ

22

จากประสบการณทผานมาท าใหผมไดตงปณธานวาจะไมใหความรกแมเลอนลางจากใจจนกวาจะตาย และขอถอโอกาสนอทศความส าเรจและความดทงปวงใหแม เพอใหแมอยเปนรมโพธไทรทองของผมตลอดไปนานทสดเทาทจะเปนไปได

สาเหตแหงการลมแม

ผมพยายามทบทวนยอนกลบไปหาสาเหตทท าใหผมลมแม ท าใหเหนสาเหตทส าคญ 2 ประการ คอ ความเพลดเพลน และการเขาใจบกพรองตอพทธธรรม ความเพลดเพลนในชวงนน คอ การปรบตวเขากบสงคมใหมทวดมงคลทบคลอ จงหวดพจตร ส านกเรยนบาลทผมไปเปนศษยเพอศกษาอยเปนเวลา 3 ป เดอนแรก ๆ ทไป ผมเคยรองไหเพราะบณฑบาตไมไดและคดถงบาน “ท าไมเราตองมาล าบากอยางน อยบานเราแมไมสบายนกแตกมขาวกน” อาจารยเหนผมรองไห กใหขอคดวา ลกผชายไมรองไห ยกเวนตอนพอแมตาย หรอ เดนทางผดไปท าสงเลวราย ค าสอนของอาจารยมอทธพลตอผมมาก จากนนมาผมไมเคยรองไหอกเลยไมวาสถานการณใด เพราะสถานการณทจะท าใหผชายรองไหดงกลาวไมม เวนแตตอนปฏบตธรรมทเกดปตน าหน าตาไหล แตสภาพจตไมไดเศราสรอย กลบสขลนเปนน าตาแหงความสข เมอปรบตวเขากบชวตของสามเณรไดแลวกมความเพลดเพลนกบกจวตรและการเลาเรยนตงแตตนนอนจนเขานอน ท าใหจตไมวางพอทจะใหความคดถงใด ๆ เขามาแทรกไดรวมทงความคดถงแมกหายหนาหายตาไปจากหวใจผมจนถกลม สาเหตอกประการหนง คอ ความเขาใจบกพรองตอพทธธรรมทไดจากพทธพจนทตรสแสดงถงน าพระทยของพระองคเองทมเสมอกนตอพระเทวทต องคลมาล นายขมงธน และชางนาฬาคร ผประทษราย และ พระราหลผเปนพระโอรส พระพทธเจามอทธพลตอผมอยางยง ท าใหผมอยากมคณสมบตเชนกบพระพทธเจา และ จากพทธพจนนท าใหผมน ามาใชกบทก ๆ คน ทงดและเลววา เปนผทควรไดรบความเมตตาจากผมเสมอกน รวมทงแมดวย จากฐานความคดน ท าใหผมมความรสกกบแมเสมอกบคนอน และยงมองกวางออกไปสสงคม จะเหนวาคนทล าบากกวาแมผมมอยเปนจ านวนมาก ดงนน คนอนจงควรไดรบการอนเคราะหเรงดวนกอนแม นเปนการลดฐานะของแมลงใหเปนเพยงมนษยโลกคนหนง และเปรยบเทยบกบคนอน ทานยงถอวาไมเดอดรอน เมอไมเดอดรอนกพอพงตวเองได เอาตวเองรอดได สวนคนทเดอดรอนอนควรไดรบการชวยเหลอกอน

เนอหาตงแตตนถงจดน เผยแพรแลวโดย บตรบญชวย. (2551). แม: ผใหรกแททถกลม. วารสารสงคมศกษา เอกสารประชาสมพนธโปรแกรมวชาสงคมศกษา คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏนครปฐม . นครปฐม: ส เจรญการพมพ. หนา 75-77.

23

การลดแมลงเปนมนษยโลกคนหนงนถกแตไมทงหมดทงโดยฐานความคดและสภาพหรอสาระแหงความเปนแม ฐานความคดทมาจากพทธพจนขางตนของผมทตความแบบลดฐานะแมลงนนผด เพราะแทจรงความรกทพระพทธเจามตอพระราหลกบพระเทวทตเทากนนน ไมไดหมายถงทานยก พระเทวทตเปนตวตงแลวรกคนอนเทาพระเทวทต แตทานยกพระราหลเปนตวตง แลวรกคนอนเทา พระราหล หมายความวาสายพระเนตรของพระพทธเจามองพระราหลดวยความรกใดกมองพระเทวทตในฐานะนนดวย ถาจะเทยบกคอ ยกระดบของพระเทวทตขนไมไดลดพระราหลลง แตทผมตความและน ามาใชตรงกนขามท าใหลดแมลงเปนเชนคนอน เพราะยกเอาคนอนเปนตวตง ท าใหตดฐานะพเศษทงหลายทแมมเหนอคนอนออกเสยหมด ทถกคอผมตองรกแมเปนทหนงและขยายความรกแบบนนไปสผอน เราท ากบแมฉนใดกควรท ากบคนอนฉนนน เพราะคณของแมมมาก เมอเราจะปฏบตตอทานกยอมปฏบตดวยคดวาเปนสงทดทสดแลวคนอนจงไดรบการปฏบตเชนนนบาง แตหากยกคนอนเปนทตง เรากจะปฏบตกบแมเหมอนคนอน ดงนนแมจงถกลดฐานะและความส าคญลงโดยไมเปนธรรม ผมมาสะดงเฮอกใหญเมอพจารณาหลกการปฏบตของพระพทธเจาเมอทรงบ าเพญประโยชนใน 3 ฐานะ คอ บ าเพญประโยชนตอเขาในฐานะเปนพระญาต ในฐานะเปนชาวโลก และ ในฐานะทพระองคเปนพระพทธเจา จงท าใหผมเขาใจใหมวา ทานไมไดลดความส าคญของพระญาตลงใหเทากบคนอน แตยกคนอนใหเทากบพระญาตเพราะพระองคเปนพระพทธเจา ดวยเหตนจงยงคงพระญาตไวเปนแผนกหนงของการบ าเพญประโยชน ในขณะเดยวกนพระองคกทรงบ าเพญประโยชนกบคนอนเชนกบ พระญาต ไมใชลดพระญาตลงเปนเหมอนคนอน ๆ ดวยเหตทงสอง คอ ความเพลดเพลนในชวต และการเขาใจผดตอพทธพจนท าใหผมลมแมอยเปนเวลาสามถงสป แตในทสดกแกกลบมาไดดวยพระธรรม 3 ชด ทพระพทธเจาทรงสอนไวโดยไดรบการกระตนจากค าพดในวงขาวของเพอนทานหนงและตอกย าดวยปณธานของเพอนอกทานหนงดงกลาว

วกฤตรกแม

แมผมจะฟนฟความรกแมไดส าเรจแลว แตกมวกฤตเกดขนถง 2 ครง ทแมเสยต าแหนงอนดบหนงในใจผมใหกบผหญงอน แมเสยแชมป แตผมเสยใจและรสกผด การเสยแชมปทงสองครงมาจากความรกอกชนดหนงทเกดกบผม คอ ความรกแบบหนมสาว (ราคะ) หนาของหญงคนรกจะชงปรากฏกอนหนาแมในทกกจกรรม ผมตอสอยางหนกและปรามความรสกนนเสมอ “นอย ๆ หนอย ตองใหแมมากอนนะ” ชวงแรก กไมคอยจะส าเรจแตเมอท าบอย ๆ จตกยอมตามทเราตองการจะฝก

24

ดงนน เมอความรกทงสองครงไมประสบสมหวงดงตงใจ อาจจะถอวาเปนความโชคดหรอรายกได โชครายเพราะผมไมสมปรารถนา โชคดคอผมกลบมาเปนเหมอนเกาทมแมเปนทหนงและทงหมดของหวใจ จากประสบการณทงสองนท าใหผมวางเงอนไขใหกบตวเองวา จะไมยอมใหหญงใดปรากฏในใจกอนแมและจะไมรกหรอท าอะไรใหกบหญงใดมากไปกวาแม และหญงทผมจะรกแบบหนมสาวหรอสามภรรยานน ตองรกแมผมดวย ขอนจงเปนทมาของหญงในอดมคตของผมวาตอง “สวย สมอง สนองคณ” สวย ในทนไมไดหมายถงความสวยระดบนางงามจกรวาล แตหมายถง บคลกภาพดเดน มความมนใจในตนเอง สมอง ไมไดหมายถง ดษฎปรญญา แตหมายถง การรจกปรบตวใหเขากบคนและสงคมได โดยไมเสยหลกการใหญและเปาหมายในชวต และ สนองคณ คอ ความกตญญตอพอแม ทผมคดเชนนเพราะวา คนเรานนมแมไดเพยงคนเดยวและเมอเสยแลวกไมอาจหาหญงใดมาทดแทนได แตภรรยานน หญงทกคนสามารถจะเปนได ทส าคญยงกวานนกคอ หญงอนแมไมมผมเลยกอยได แตหากแมไมมผม ทานจะอยอยางไร ผมจงอาจอยกบหญงอนได แตตองอยกบแม หญงอนจงเปนผควร แตแมคอเปนหญงทตองอยดวย นอกจากน หากหญงใด ท าใหความรกทผมมตอแมนอยลง ในไมชาความรกทมตอหญงคนนนของผมกจะนอยลงดวย เพราะรกแทหรอรกประจ ายงหวนไหวได นบประสาอะไรกบรกลมลกหรอรกจรจะไมเปลยนแปลง ดงนน เมอไดยนชายหรอหญงใด บอกวารกใครมากวาพอแมตน กเตรยมใจและท านายลวงหนาไดเลยวา ไมนานนกความรกนนจกจางหาย

ประสบการณดงกลาวมาทงหมดเกดขนกบผมไดอยางไร หากพเคราะหใหด อาจเหนวานลวนเปนอทธพลทผมไดรบจากพระพทธศาสนา ทมหลกการเกยวกบเรองนอยางชดเจน เนอหาตอไปจากบทนจงเปนความพยายามทจะท าความเขาใจและน าหลกการนนมาแสดงใหสงคมไดรบรอนอาจเปนรากฐานแหงชวตและสงคมคณภาพตอไป อนง ไมเพยงแตแมเทานนทจะเปนประเดนในการศกษา แตจะรวมทงพอดวย เพราะทานทงสองถกกลาวถงในพระพทธศาสนาวา เปนบคคลทลกควรกตญญคกน ขอนแสดงใหเหนความพยายามทผเขยนตองการน าเสนอ คอ แม เปนแรงกระตนฝายอารมณใหเขยน แตเมอจะเขยน กเขยนถงพอดวยเพราะเปนหลกการของพระพทธศาสนาทพดถงพอแมไวคกน

25

ภาค 2 เขาเฝาฟงธรรม

26

27

บทท 2 แผนทครอบครวในพระไตรปฎก

พระพทธศาสนา คอ ค าสงสอนของพระพทธเจา ค าสงเรยกวาวนย ค าสอนเรยกวาธรรม วนย

เปนขอปฏบตทพระพทธเจาทรงบญญตไว สวนธรรมเปนความจรงและความดทพระพทธเจาทรงคนพบแลวแสดงไว สวนท เปนความจรงเรยกวาสจจธรรม และสวนท เปนความดเรยกวาจรยธรรม พระพทธศาสนาจงเรยกไดอกอยางหนงวา “ธรรมวนย” ผทศรทธาและปฏบตตามธรรมวนยเรยกวาพทธศาสนกชน หรอ ชาวพทธ ซงแบงออกเปนกลมเรยกวาบรษทม 4 กลม ไดแก 1) นกบวชชาย เรยกวา ภกษ 2) นกบวชหญง เรยกวา ภกษณ 3) ผครองเรอนชาย เรยก วาอบาสก และ 4) ผครองเรอนหญง เรยกวา อบาสกา หรออาจแบงเปนเพยง 2 ฝายกได คอ 1) ฝายนกบวชไดแกภกษและภกษณ เรยกวา บรรพชต และ 2) ฝายผครองเรอนไดแกอบาสกและอบาสกา เรยกวา ฆราวาส ในชาวพทธสองฝายนน ฆราวาสมจ านวนมากกวาบรรพชตตงแตสมยพทธกาลจนถงปจจบน

พระไตรปฎก

พระพทธเจาทรงประกาศพระศาสนาเปนเวลา 45 ป ตงแตทรงมพระชนม 35 พรรษา จนถงพระชนม 80 พรรษา จงปรนพพาน เมอพระพทธเจาปรนพพานแลว เหลาพทธศาสนกชนไดรวบรวมค าสงสอนของพระองคไวแบงเปน 3 หมวด เรยกวาพระไตรปฎก ไดแก พระวนยปฎก พระสตตนตปฎก และพระอภธรรมปฎก หรอเรยกใหสนวาพระวนย พระสตร และพระอภธรรม ตามล าดบ โดยเนอหาของพระไตรปฎกแตละหมวดนนตางกนดงน

1. พระวนยปฎก

พระวนยปฎก รวบรวมขอหามและขออนญาตทพระพทธเจาทรงบญญตไวเปนหลกปฏบตส าหรบภกษและภกษณเหมอนกบกฎหมายมจ านวน 21,000 ขอ หรอพระธรรมขนธ

ภาษาบาล เพมเขามาในหนงสอเลมน สวนอนเผยแพรแลวโดย มนตร ววาหสข . (2554). แผนทครอบครวในพระไตรปฎก. นตยสารพทธจกร. ปท 65 ฉบบท 1 มกราคม หนา 26-28, ฉบบท 2 กมภาพนธ หนา 29-37, ฉบบท 3 มนาคม หนา 46-50, ฉบบท 4 เมษายน หนา 42-51, ฉบบท 5 พฤษภาคม หนา 37-40, ฉบบท 6 มถนายน หนา 28-42, ฉบบท 7 กรกฎาคม หนา 28-34.

28

2. พระสตตนตปฎก

พระสตตนตปฎก รวบรวมธรรมทพระพทธเจาทรงแสดงแกบคคลตางๆ ทงทเปนบรรพชตและฆราวาส และทงทเปนพทธศาสนกชนและผทไมใชพทธศาสนกชนมจ านวน 21,000 ขอ หรอพระธรรมขนธ

3. พระอภธรรมปฎก

พระอภธรรมปฎก รวบรวมเฉพาะขอธรรมไมกลาวถงบคคล เวลา และสถานทมจ านวน 42,000 ขอ หรอพระธรรมขนธ

พระพทธเจากบหลกปฏบตในครอบครว

บคคลทถกลาวถงในพระสตรมทกประเภทซงมอยในสงคมอนเดยสมยนน บคคลทถกกลาวถงเหลานน แมจะมฐานะและบทบาทแตกตางกน แตทกคนลวนเปนสมาชกของครอบครว ทกครอบครวมหลกปฏบตทมทงเหมอนและแตกตางกนตามประเพณนยมทมมากอนพระพทธศาสนา ทาทของพระพทธเจาทมตอหลกปฏบตเกยวกบครอบครว อาจจดเปน 2 ลกษณะ ไดแก 1) เมอทรงเหนวาหลกปฏบตทมอยนนไมถกตอง ไมสมบรณ หรอยงไมมหลกปฏบตทถกตอง กจะทรงแสดงหลกปฏบตทถกตองไว หรอ 2) เมอทรงเหนวาหลกปฏบตนนถกตองดแลวกทรงยอมรบไวเพอเปนหลกปฏบตแกสมาชกครอบครวตอไป

หลกปฏบตดงกลาวขางตนนถอเปนหลกปฏบตของครอบครวชาวพทธ ดงนน พทธศาสนกชนทมครอบครว จงควรรหลกปฏบต เหลานนเพอด าเนนชวตใหสอดคลองกบเปาหมายสงสดในพระพทธศาสนาคอนพพาน จรงอย หลกปฏบตของสมาชกในครอบครวตามหลกพทธศาสนานน แมอาจจะรไดจากครอาจารยผานการฟงธรรมเทศนา หรอ จากผใหญทผานประสบการณในชวตมากอนโดยใชหลกธรรมในการประคบประคองครอบครวกตาม หลกปฏบตทไดจากครอาจารยและผใหญเหลานน แมจะมาจากหลกค าสอนของพระพทธเจาบาง แตกยอมผสมกบแนวคดและประสบการณชวตของผแสดงไวเรยบรอยแลว ดงนน จงไมจ าตองกลาวถงครอาจารยและผใหญบางทานทไมไดศกษาค าสอนของพระพทธเจามากอน สงททานแสดงยอมเปนทศนะของทานเพยงอยางเดยวซงอาจจะมบางทตรงกบหลกค าสอนของพระพทธเจา ในฐานะทเปนชาวพทธควรฟงค าสอนจากพระศาสดาโดยตรง เมอพระศาสดาปรนพพานไปแลว หลกค าสอนไดถกรวบรวมไวในพระไตรปฎก ดงนน ในทนจงจะน าเสนอพระไตรปฎกทมเนอหาเกยวของกบครอบครวเพอใหผอานประหนงไดเขาเฝารบฟงพระธรรมเทศนาโดยตรงจากพระศาสดา

29

แผนทครอบครวในพระไตรปฎก

ในเบองตนจะน าเสนอทมา และประเดนหลก เกยวกบครอบครวไวในตาราง: หลกธรรมเกยวกบครอบครวทปรากฏในพระไตรปฎก การเรยงล าดบกอนหลงนนเปนไปตามล าดบเลมของพระไตรปฎก และแหลงทมาใชระบบอางองแบบ เลม/ขอ/หนา เชน 1/430/568 เทากบ พระไตรปฎกเลม 1 ขอ 430 หนา 568 นอกจากนการแสดงขอและหนาของพระไตรปฎกนนแสดงไว 2 แบบ คอ 1) แบบสมบรณ ไดแก ระบขอและหนาทพระสตรหรอเนอหาเกยวกบครอบครวนนตงแตเรมตนจนจบพระสตรซงจะปรากฏอยในตาราง: ธรรมเทศนาเกยวกบครอบครว และ 2) แบบเฉพาะ ไดแก ระบขอทเนอหาเกยวกบครอบครวปรากฏ ซงจะอยทหนาขอความสวนทเปนเนอหาในหนานน ๆ

อนง เนอหาของพระไตรปฎกนน ไมใชเฉพาะพระพทธเจาเทานนททรงแสดงไว แตยงมผแสดงอนอก เชน พระเถระ พระเถร พระโพธสตว เทวดา และเปรต เปนตน ดงนน จงแสดงผแสดงและผสดบไวในตอนทวาดวยเนอหาเกยวกบครอบครวทปรากฏในพระไตรปฎก ในการแสดงเนอหาเกยวกบครอบครวทปรากฏในพระไตรปฎกนนจะใชประเดนหลกตามทปรากฏในตารางเปนหวขอและเรยงล าดบไปตามล าดบทปรากฏในตาราง

ตารางท 1 หลกธรรมเกยวกบครอบครวทปรากฏในพระไตรปฎก

ล าดบ ทมา ประเดนหลก ชอสตร ชอเลม เลม/ขอ/หนา

1 มาตกาวภงค มหาวภงค 1/430-431/568 ภรรยาจ าแนกโดยทมา 10 ประเภท 2 จวรขนธกะ มหาวรรค 5/162/173-174 พระพทธานญาตใหพระภกษอนเคราะห

มารดาบดา 3 สงคาลกสตร ทฆนกาย

ปาฏกวรรค 11/172-206/ 162-173

การเปรยบเทยบบคคลมมารดาบดาเปนตนกบทศ 6 ทศ

4 นนทสตร สงยตตนกาย สคาถวรรค

15/26-27/8-9 ความยนดในบตรเปนตนเปนเหตแหงความเศราโศก

5 นตถปตตสตร สงยตตนกาย สคาถวรรค

15/28-29/9 ความรกตนอยเหนอความรกทงปวง

6 ขตตยสตร สงยตตนกาย สคาถวรรค

15/30-31/9-10 ภรรยาทปรนนบตดประเสรฐกวาภรรยาทงปวง

7 กฎกาสตร สงยตตนกาย สคาถวรรค

15/40-43/11-12 การเปรยบเทยบวามารดาเปนกระทอม ภรรยาเปนรง และบตรเปนเครองสบตอ

30

ล าดบ ทมา ประเดนหลก ชอสตร ชอเลม เลม/ขอ/หนา

8 มตตสตร สงยตตนกาย สคาถวรรค

15/162-163/49-50

มารดาเปนมตรในเรอน

9 วตถสตร สงยตตนกาย สคาถวรรค

15/164-165/50 บตรเปนอนาคตของมนษย และภรรยาเปนยอดสหาย

10 พนธนสตร สงยตตนกาย สคาถวรรค

15/352-353/110-111

ความอาลยในบตรและภรรยาเปนเครองจองจ าทปลดเปลองไดยาก

11 ปฐมสกกนมสนสตร

สงยตตนกาย สคาถวรรค

15 /928-932/325-326

การเลยงดภรรยาเปนคณสมบตขอหนงททาวสกกเทวราชนบถอ

12 อาเวณกสตร สงยตตนกาย สฬายตนวรรค

18/462-466/274 ความทกข 5 ประการของแมบาน

13 สมจตตวรรค สงยตตนกาย ทกนบาต

20/277-278/70-71

ความกตญญเปนภมของสตบรษ และวธการตอบแทนบญคณมารดาบดา

14 ปณฑตสตร องคตตรนกาย ตกนบาต

20/484/169 การอปฏฐากมารดาบดาเปนบญญตประการหนงของสตบรษ

15 พรหมสตร องคตตรนกาย ตกนบาต

20/470/150 มารดาบดาถอวาเปนพรหม บรพาจารย และอาหไนยบคคลของลก

16 สงวาสสตร องคตตรนกาย จตกกนบาต

21/53/67-69 การอยรวมกน 4 ประเภทของชายผ-เทวดากบหญงผ-เทวดา

17 สมชวสตร องคตตรนกาย จตกกนบาต

21/55/71-72 เหตทท าใหสามภรรยาพบกนทงในชาตนและชาตหนา

18 สพรหมสตร องคตตรนกาย จตกกนบาต

21/63/80-81 มารดาบดาถอวาเปนพรหม บรพาจารย บรพเทพ และอาหไนยบคคลของลก

19 อภญญาวรรคท 6 องคตตรนกาย จตกกนบาต

21/254-263/281-287

เหตแหงความเสอมหรอความเจรญของตระกล

20 ปตตสตร ปญจกนบาต องคตตรนกาย

22/39/41-42 เหตทมารดาบดาปรารถนาจะมลก

21 อคคสตรท 1-2 องคตตรนกาย สตตกนบาต

23/43-44/44-47 มารดาบดาและบตรธดาเปรยบเหมอนไฟ

31

ล าดบ ทมา ประเดนหลก ชอสตร ชอเลม เลม/ขอ/หนา

22 ภรยาสตร องคตตรนกาย สตตกนบาต

23/60/87-88 ภรรยาทจ าแนกโดยพฤตกรรมทมตอสาม 7 ประเภท

23 มงคลสตร ขททกนกาย ขททกปาฐะ

25/5-6/3-4 การอปฏฐากมารดาบดา และการสงเคราะหบตรภรรยาเปนอดมมงคล

24 ปตตสตร

ขททกนกาย อตวตตกะ

25/252/257-258 บตรทจ าแนกโดยการเปรยบเทยบกบคณธรรมของมารดาบดา 3 ประเภท

25 อาฬวกสตร ขททกนกาย อตวตตกะ

25/310-311/329-331

หลกการครองเรอน 4 ประการ

26 นนทาเปตวตถ ขททกนกาย เปตวตถ

26/101/141-143 โทษจากการประพฤตผดตอสาม

27 กรรมมณฑเปตวตถ ขททกนกาย เปตวตถ

26/109/158-160 โทษจากการประพฤตผดตอสาม

28 อสทาสเถรคาถา ขททกนกาย เถรคาถา

26/473/435-439 โทษจากการเปนชกบภรรยาผอน

29 พนธนาคารชาดก ขททกนกาย ชาดก 27/251-252/76 เครองพนธนาการทยากตอการท าลายคอความหวงใยในบตรและภรรยา

30 จลลกณาลชาดก ขททกนกาย ชาดก 27/1601-1612/291-292

หญงทไมควรคบหา 5 ประเภท

31 สมพลาชาดก ขททกนกาย ชาดก 27/2406-2418/430-433

เหตแหงความทกขและสขของภรรยา

32 สจจชชาดก ขททกนกาย ชาดก 27/578-581/140 หลกปฏบตของยอดภรรยา 33 มหามงคลชาดก ขททกนกาย ชาดก 27/1473-

1482/271-272 ลกษณะของภรรยาทน ามา ซงสวสดมงคล

34 ทสรถชาดก ขททกนกาย ชาดก 27/1564-1576/286-287

การเลยงดภรรยาเปนกจของบณฑต ผปรชา

35 ชนสนธนชาดก ขททกนกาย ชาดก 27/1649-1660/296-297

เหตแหงความเดอดรอนใจของบรษ

32

ล าดบ ทมา ประเดนหลก ชอสตร ชอเลม เลม/ขอ/หนา

36 สาลเกทารชาดก ขททกนกาย ชาดก 27/1872-1882/324-325

มารดาบดาคอเจาหนของลก

37 ปณฑรกชาดก ขททกนกาย ชาดก 27/2387-2405/426-430

บตรทจ าแนกโดยสายสมพนธ 3 ชนด

38 ปญจปณฑตชาดก ขททกนกาย ชาดก 27/2228-2244/391-394

ความลบไมควรบอกแกใครแมแตสมาชกในครอบครว

39 โสณนนทชาดก ขททกนกาย ชาดก 28/134-162/38-46

มารดาเปนมรรคาแหงสวรรค กจและฐานะของมารดา

40 กณาลชาดก ขททกนกาย ชาดก 28/296-314/75-88

หลกปฏบตตอภรรยาและพฤตกรรมประทษรายตอสาม

41 มหาสตโสมชาดก ขททกนกาย ชาดก 28/315-393/88-101

พฤตกรรมของบคคลทไมใชภรรยาและบตร

42 มหานารทกสสปชาดก

ขททกนกาย ชาดก 28/834-892/199-215

โทษจากการเปนชกบภรรยาผอน

43 วธรชาดก ขททกนกาย ชาดก 28/893-1044/215-248

ภรรยาไมควรเปนหญงสาธารณะ

44 มหาเวสสนตรชาดก

ขททกนกาย ชาดก 28/1045-1269/248-318

การปฏบตถกตอภรรยาของตนและคนอนเปนพร

45 ตสสเมตเตยยสตตนเทส

ขททกนกาย มหานทเทส

29/224-267/130-150

การคบหาภรรยาของผอนเปนเหตแหงความเศราหมอง

ทมา: พระไตรปฎกภาษาไทยฉบบสยามรฐ

33

เนอหาเกยวกบครอบครวทปรากฏในพระไตรปฎก

เนอหาเกยวกบครอบครวนเรยงตามล าดบการปรากฏในพระไตรปฎกสอดคลองกบล าดบตามตารางขางตน โดยยกประเดนหลกของแตละการปรากฏเปนหวขอ ดงตอไปน

1. ภรรยาจ าแนกโดยทมา 10 ประเภท

ผแสดง: พระอบาลเถระ ผสดบ: พระอรหนต 500 รป ในการสงคายนาครงท 1

[431] ทส ภรยาโย ธนกกตา ฉนทวาสน โภควาสน ปฏวาสน โอทปตตกน โอภตจมพฏา ทาส จ ภรยา จ กมมการ จ ภรยา จ ธชาหฏา มหตตกา ฯ

[433] ธนกกตา นาม ธเนน กณตวา วาเสต ฯ ฉนทวาสน นาม ปโย ปย วาเสต ฯ โภควาสน นาม โภค ทตวา วาเสต ฯ ปฏวาสน นาม ปฏ ทตวา วาเสต ฯ โอทปตตกน นาม อทกปตต อามสตวา วาเสต ฯ โอภตจมพฏา นาม จมพฏ โอโรเปตวา วาเสต ฯ ทาส นาม ทาส เจว โหต ภรยา จ ฯ กมมการ นาม กมมการ เจว โหต ภรยา จ ฯ ธชาหฏา นาม กรมรานตา วจจต ฯ มหตตกา นาม ตขณกา วจจต ฯ

ภรรยา 10 จ าพวก คอ 1. ภรรยาสนไถ คอ หญงทชายเอาทรพยซอมาอยรวมกน 2. ภรรยาทอยดวยความพอใจ คอ หญงอนเปนทรกซงชายครกรบ 3. ภรรยาทอยเพราะสมบต คอ หญงทชายยกสมบตใหแลวอยรวมกน 4. ภรรยาทอยเพราะแผนผา คอ หญงทชายมอบผาใหแลวอยรวมกน 5. ภรรยาทเขาพธสมรส คอ หญงทชายจบมอจมลงในภาชนะน าดวยกนแลวอยรวมกน 6. ภรรยาทถกปลงเทรด คอ หญงทชายถอดเทรดลงแลวอยรวมกน 7. ภรรยาทเปนทงคนรบใชเปนทงภรรยา คอ หญงทเปนทงทาสเปนทงภรรยา 8. ภรรยาทเปนทงลกจางเปนทงภรรยา คอ หญงทเปนทงลกจางเปนทงภรรยา 9. ภรรยาทเปนทเปนเชลย คอ หญงทถกน ามาเปนเชลย 10. ภรรยาชวคราว คอ หญงทอยรวมกนเปนครงคราว

สรป: ภรรยาจ าแนกโดยทมา 10 ประเภท ไดแก ภรรยาสนไถ ภรรยาเตมใจ ภรรยาสมบต ภรรยาผา ภรรยาสมรส ภรรยาปลงเทรด ภรรยาคนใช ภรรยาเชลย และ ภรรยาชวคราว

34

2. พระพทธานญาตใหพระภกษอนเคราะหมารดาบดา

ผแสดง: พระศาสดา ผสดบ: ภกษทงหลาย

[162] เตน โข ปน สมเยน อ ตรสส ภกขโน พห จวร อปปนน โหต ฯ โส จ ต จวรมาตาปตน ทาตกาโม โหต ฯ ภควโต เอตมตถ อาโรเจส ฯ มาตาปตโรต โข ภกขเว ททมาเน ก วเทยยาม อนชานาม ภกขเว มาตาปตน ทาต น จ ภกขเว สทธาเทยย วนปาเตตพพ โย วนปาเตยย อาปตต ทกกฏสสาต ฯ

กโดยสมยนนแล ผาเกดขนแกภกษรปหนงหลายผนและทานปรารถนาจะใหผานนแกโยมมารดาบดา ภกษทงหลายกราบทลเรองนนแดพระผมพระภาค พระผมพระภาคตรสอนญาตวา ดกรภกษทงหลาย เมอภกษใหดวยรวามารดาบดา เราจะพงวาอะไร เราอนญาตใหสละแกมารดาบดา แตภกษไมพงท าศรทธาไทยใหตกไป รปใดใหตกไป ตองอาบตทกกฏ สรป: มารดาบดาเปนบคคลพเศษทลกแมจะบวชแลวกตองดแลอยางด

3. การเปรยบเทยบบคคลมมารดาบดาเปนตนกบทศ 6 ทศ

ผแสดง: พระศาสดา ผสดบ: นายสงคาลกะ

[198] กถ จ คหปตปตต อรยสาวโก ฉทสาปฏจฉาท โหต ฯ ฉ อมา คหปตปตต ทสา เวทตพพา ปรตถมา ทสา มาตาปตโร เวทตพพา ทกขณา ทสา อาจรยา เวทตพพา ปจฉมา ทสา ปตตทารา เวทตพพา อตตรา ทสา มตตามจจา เวทตพพา เหฏ มา ทสา ทาสกมมกรา เวทตพพา อปรมา ทสา สมณพราหมณา เวทตพพา ฯ [199] ป จห โข คหปตปตต าเนห ปตเตน ปรตถมา ทสา มาตาปตโร ปจจปฏ าตพพา ภโต เนส ภรสสาม กจจ เนส กรสสาม กลวส เปสสาม ทายชช ปฏปชชาม อถวา ปน เปตาน กาลกตาน ทกขณ อนปปทสสามต ฯ อเมห โข คหปตปตต ป จห าเนห ปตเตน ปรตถมา ทสา มาตาปตโร ปจจปฏ ตา ป จห โข าเนห ปตต อนกมปนต ปาปา นวาเรนต กลยาเณ นเวเสนต สปป สกขาเปนต ปฏรเปน ทาเรน ส โ เชนต สมเย ทายชช นยยาเทนต ฯ อเมห โข คหปตปตต ป จห าเนห ปตเตน ปรตถมา ทสา มาตาปตโร ปจจปฏ ตา อเมห ป จห าเนห ปตต อนกมปนต เอวมสส เอสา ปรตถมา ทสา ปฏจฉนนา โหต เขมา อปปฏภยา ฯ

35

[198] ดกรคฤหบดบตร กอรยสาวกเปนผปกปดทศทง 6 อยางไร ทานพงทราบทศ 6 เหลาน คอ พงทราบวา มารดาบดา เปนทศเบองหนา อาจารย เปนทศเบองขวา บตรและภรรยา เปนทศเบองหลง มตรและอ ามาตย เปนทศเบองซาย ทาสและกรรมกร เปนทศเบองต า สมณพราหมณ เปนทศเบองบน [199] ดกรคฤหบดบตร มารดาบดาผเปนทศเบองหนา อนบตรพงบ ารงดวยสถาน 5 ดวยตงใจไววา 1) ทานเลยงเรามา เราจกเลยงทานตอบ 2) จกรบท ากจของทาน 3) จกด ารงวงศสกล 4) จกปฏบตตนใหเปนผสมควรรบทรพยมรดก 5) กหรอเมอทานละไปแลว ท ากาลกรยาแลว จกตามเพมใหซงทกษณา ดกรคฤหบดบตร มารดาบดาผเปนทศเบองหนาอนบตรบ ารงดวยสถาน 5 เหลานแลว ยอมอนเคราะหบตรดวยสถาน 5 คอ 1) หามจากความชว 2) ใหตงอยในความด 3) ใหศกษาศลปวทยา 4) หาภรรยาทสมควรให 5) มอบทรพยใหในสมย ดกรคฤหบดบตร มารดาบดาผเปนทศเบองหนาอนบตรบ ารงดวยสถาน 5 เหลานแลว ยอมอนเคราะหบตรดวยสถาน 5 เหลาน ทศเบองหนานน ชอวาอนบตรปกปดใหเกษมส าราญ ใหไมมภยดวยประการฉะน สรป: การเปรยบเทยบบคคลมมารดาบดาเปนตนกบทศ 6 ทศ มทศตะวนออกเปนตน พรอมทงวธปฏบตทถกตองตอบคคลเหลานน

4. ความยนดในบตรเปนตนเปนเหตแหงความเศราโศก

ผแสดง: พระศาสดา ผสดบ: เทวดา

[26] เอกมนต ตา โข สา เทวตา ภควโต สนตเก อม คาถ อภาส นนทต ปตเตห ปตตมา โคมโก โคห ตเถว นนทต อปธห นรสส นนทนา น ห โส นนทต โย นรปธต ฯ [27] โสจต ปตเตห ปตตมา โคมโก โคห ตเถว โสจต อปธห นรสส โสจนา น ห โส โสจต โย นรปธต ฯ

[26] เทวดานน ครนยนอย ณ ทควรสวนขางหนงแลวแล ไดกลาวคาถานในส านกพระผมพระภาควา คนมบตรยอมยนดเพราะบตรทงหลาย คนมโค ยอมยนดเพราะโคทงหลายเหมอนกนฉะนน เพราะอปธเปนความดของคน บคคลใดไมมอปธ บคคลนนไมมยนดเลย ฯ

36

[27] พระผมพระภาคตรสวา บคคลมบตร ยอมเศราโศกเพราะบตรทงหลาย บคคลมโค ยอมเศราโศกเพราะโคทงหลายเหมอนกนฉะนน เพราะอปธเปนความเศราโศกของคน บคคลใดไมมอปธ บคคลนน ไมเศราโศกเลย ฯ สรป: ความยนดเปนปจจยใหเกดกเลสและน ามาซงความเศราโศก เชน ความยนดในบตรและโค

5. ความรกตนอยเหนอความรกอนทงหมด

ผแสดง: พระศาสดา ผสดบ: เทวดา

[28] เอกมนต ตา โข สา เทวตา ภควโต สนตเก อม คาถ อภาส นตถ ปตตสม เปม นตถ โคสมก ธน นตถ สรยสมา อาภา สมททปรมา สราต ฯ [29] นตถ อตตสม เปม นตถ ธ สม ธน นตถ ป าสมา อาภา วฏ เว ปรมา สราต ฯ

[28] เทวดานน ครนยนอย ณ ทควรสวนขางหนงแลวแล ไดกลาวคาถานในส านกพระผมพระภาควา ความรกเสมอดวยความรกบตรไมม ทรพยเสมอดวยโคยอมไมม แสงสวางเสมอดวยดวงอาทตยยอมไมม สระทงหลายมทะเลเปนอยางยง ฯ [29] พระผมพระภาคตรสวา ความรกเสมอดวยความรกตนไมม ทรพยเสมอดวยขาวเปลอกยอมไมม แสงสวางเสมอดวยปญญายอมไมม ฝนตางหากเปนสระยอดเยยม ฯ สรป: ความเหนเกยวกบความรก ทรพย แสงสวาง และสระทแตกตางกนระหวางเทวดากบพระพทธเจา

ความเหน ประเดน

เทวดา พระพทธเจา

1. ความรกมตอใครมากทสด ความรกลก ความรกตน 2. อะไรเปนทรพยอยางยอดเยยม โค ขาวเปลอก 3. แสงจากแหลงใดสวางทสด แสงจากดวงอาทตย แสงแหงปญญา 4. อะไรเปนทเกบน า(สระ)อยางยอดเยยม ทะเล ฝน

37

6. ภรรยาทปรนนบตดประเสรฐกวาภรรยาทงหมด

ผแสดง: พระศาสดา ผสดบ: เทวดา

[30] เอกมนต ตา โข สา เทวตา ภควโต สนตเก อม คาถ อภาส ขตตโย ทปท เสฏโ พลพทโธ จตปปท โกมาร เสฏ า ภรยาน โย จ ปตตาน ปพพโชต ฯ [31] สมพทโธ ทปท เสฏโ อาชานโย จตปปท สสสสา เสฏ า ภรยาน โย จ ปตตานมสสโวต ฯ

[30] เทวดานน ครนยนอย ณ ทควรสวนขางหนงแลวแล ไดกลาวคาถานในส านกพระผมพระภาควา กษตรยประเสรฐสดกวาสตว 2 เทา โคประเสรฐสดกวาสตว 4 เทา ภรรยาทเปนนางกมารประเสรฐสดกวาภรรยาทงหลาย บตรใดเปนผเกดกอน บตรนนประเสรฐสดกวาบตรทงหลาย [31] พระผมพระภาคตรสวา พระสมมาสมพทธเจาประเสรฐสดกวาสตว 2 เทา สตวอาชาไนย ประเสรฐสดกวาสตว 4 เทา ภรรยาทปรนนบตด ประเสรฐสดกวาภรรยาทงหลาย บตรใดเปนผเชอฟง บตรนนประเสรฐสดกวาบตรทงหลาย สรป: ความเหนเกยวกบบคคลและสตวทประเสรฐทสดระหวางเทวดากบพระพทธเจา

ความเหน ประเดน

เทวดา พระพทธเจา

1. สตวสองเทาทประเสรฐทสด กษตรย พระพทธเจา 2. สตวสเทาทประเสรฐทสด โค มาอาชาไนย 3. ภรรยาทประเสรฐทสด ภรรยาทยงเยาว ภรรยาทปรนนบตด 4. บตรทประเสรฐทสด บตรคนแรก บตรทเชอฟง

38

7. การเปรยบเทยบวามารดาเปนกระทอม ภรรยาเปนรง บตรเปนเครองสบตอ

ผแสดง: พระศาสดา ผสดบ: เทวดา

[42] กนตาห กฏก พรม กนเต พรม กลาวก กนเต สนตานก พรม กนตาห พรม พนธนนต ฯ [43] มาตร กฏก พรส ภรย พรส กลาวก ปตเต สนตานเก พรส ตณห เม พรส พนธนนต ฯ สาห เต กฏกา นตถ สาห นตถ กลาวกา สาห สนตานกา นตถ สาห มตโตส พนธนาต ฯ

[42] เทวดา: ขาพเจากลาวแกทานวา อะไรเปนกระทอม ขาพเจากลาวแกทานวาอะไรเปนรง ขาพเจากลาวแกทานวาอะไรเปนเครองสบตอ ขาพเจากลาวแกทานวาอะไรเปนเครองผก [43] พระพทธเจา: กลาวกนวามารดาเปนกระทอม กลาวกนวาภรรยาเปนรง กลาวกนวาบตรเปนเครองสบตอ กลาวกนวาตณหาเปนเครองผกแกเรา สรป: การเปรยบเทยบวามารดาเปนกระทอม ภรรยาเปนรง บตรเปนเครองสบตอ และตณหาเปนเครองผก ซงสงเหลานพระอรหนตทงหลายมพระพทธเจาเปนตนพนแลว

8. มารดาเปนมตรในเรอน ผแสดง: พระศาสดา ผสดบ: เทวดา

[162] กส ปสวโต มตต กส มตต สเก ฆเร ก มตต อตถชาตสส ก มตต สมปรายกนต ฯ [163] สตโถ ปสวโต มตต มาตา มตต สเก ฆเร สหาโย อตถชาตสส โหต มตต ปนปปน สย กตาน ป าน ต มตต สมปรายกนต ฯ

[162] เทวดาทลถามวา อะไรหนอเปนมตรของคนเดนทาง อะไรหนอเปนมตรในเรอนของตน อะไรเปนมตรของคนมธระเกดขน อะไรหนอเปนมตรตดตามไปถงภพหนา [163] พระผมพระภาคตรสตอบวา พวกเกวยน พวกโคตางเปนมตรของคนเดนทาง มารดาเปนมตรในเรอนของตน สหายเปนมตรของคนผมธระเกดขนเนองๆ บญทตนท าเองเปนมตรตดตามไปถงภพหนา สรป: มตร 4 ชนด คอ โค มารดา สหาย และบญ

39

9. ลกเปนอนาคตของมนษยชาต และภรรยาเปนยอดสหาย

ผแสดง: พระศาสดา ผสดบ: เทวดา

[164] กส วตถ มนสสาน กสธ ปรมา สขา กส ภตา อปชวนต เย ปาณา ป ว สตาต ฯ [165] ปตตา วตถ มนสสาน ภรยา ปรมา สขา วฏ ภตา อปชวนต เย ปาณา ป ว สตาต ฯ

[164] เทวดาทลถามวา อะไรหนอเปนทตงของมนษยทงหลาย อะไรหนอเปนสหายอยางยงในโลกน เหลาสตวมชวตทอาศยแผนดน อาศยอะไรหนอเลยงชพ [165] พระผมพระภาคตรสตอบวา บตรเปนทตงของมนษยทงหลาย ภรรยาเปนสหายอยางยง เหลาสตวมชวตทอาศยแผนดน อาศยฝนเลยงชพอย สรป: องคประกอบจ าเปนตอการด าเนนชวต

1. ลกเปนอนาคตของมนษยชาต 2. ภรรยาเปนสหายอยางยง 3. สตวโลกอาศยฝนเลยงชพ

10. ความอาลยในบตรและภรรยาเปนเครองจองจ าทปลดเปลองไดยาก

ผแสดง: พระศาสดา ผสดบ: ภกษทงหลาย

[353] อถ โข ภควา เอตมตถ วทตวา ตาย เวลาย อมา คาถาโย อภาส น ต ทฬห พนธนมาห ธรา ยทายส ทารช ปพพช จ สารตตรตตา มณกณฑเลส ปตเตส ทาเรส จ ยา อเปกขา เอต ทฬห พนธนมาห ธรา โอหารน สถล ทปปม จ เอตมป เฉตวาน ปรพพชนต อนเปกขโน กามสข ปหายาต ฯ

[353] ครงนนแล พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงไดตรสพระคาถาเหลานในเวลานนวา นกปราชญทงหลายไมไดกลาวเครองจองจ าทท าดวยเหลก ท าดวยไม และท าดวยหญา (เชอก) วาเปนเครองจองจ าทมน

40

นกปราชญทงหลายกลาวความความรกใครพอใจนกในแกวมณ และกณฑล และความหวงอาลยในบตรและภรรยาทงหลายวาเปนเครองจองจ าทมน พาใหตกต า เปนเครองจ าทหยอนๆ แตปลดเปลองไดยาก

นกปราชญทงหลายตดเครองจองจ าแมเชนนนออกบวช เปนผไมมความหวงอาลย ละกามสขเสยแลว ฯ สรป: เครองจองจ า 2 ชนด 1. เครองจองจ าทปลดเปลองไดงาย คอ เครองจองจ าทางกายภาพแมจะท าดวยเหลก 2. เครองจองจ าทปลดเปลองไดยาก คอ ความรกใครพอใจ และความหวงหาอาลย

11. การเลยงดภรรยาเปนคณสมบตขอหนงททาวสกกะนบถอ

ผแสดง: ทาวสกกะจอมเทพ ผสดบ: เทพบตรชอมาตลสงคาหกะ

[930] ย นมสสนต เตวชชา สพเพ ภมมา จ ขตตยาฑ จตตาโร จ มหาราชา ตทสา จ ยสสสโน อห จ สลสมปนเน จรรตตสมาหเต สมมา ปพพชเต วนเท พรหมจรยปรายเน เย คหฏ า ป กรา สลวนโต อปาสกา ธมเมน ทาร โปเสนต เต นมสสาม มาตลต ฯ

[930] ทาวสกกะตรสตอบมาตลสงคาหกเทพบตรวา พราหมณทงหลายผบรรลไตรวชชา กษตรยทงหลาย ณ ภมภาคทงหมด ทาวมหาราชทง 4 และทวยเทพชาวไตรทศ ผมยศ นอบนอมทานผใดซงเปนผสมบรณดวยศล มจตตงมนตลอดกาลนาน ผบวชแลวโดยชอบ มพรหมจรรยเปนเบองหนา คฤหสถเหลาใดเปนผท าบญ มศล เปนอบาสก เลยงดภรรยาโดยชอบธรรม ดกรมาตล เรานอบนอมคฤหสถเหลานน ฯ สรป: บคคล 2 ประเภทททาวสกกเทวราชนอบนอม 1. บรรพชตผสมบรณดวยศล มจตตงมน และปฏบตเพอความดบทกข 2. คฤหสถผท าบญ มศล ถงพระรตนตรยเปนทพง และเลยงดภรรยา

41

12. ความทกขของแมบาน 5 ประการ

ผแสดง: พระศาสดา ผสดบ: ภกษทงหลาย

[462] ป จมาน ภกขเว มาตคามสส อาเวณกาน ทกขาน ยาน มาตคาโม ปจจนโภต อ ตเรว ปรเสห ฯ กตมาน ป จ ฯ อธ ภกขเว มาตคาโม ทหโร สมาโน ปตกล คจฉต

าตเกห วนา โหต ฯ อท ภกขเว มาตคามสส ป ม อาเวณก ทกขฯ [462] ป จมาน ภกขเว มาตคามสส อาเวณกาน ทกขาน ยาน มาตคาโม ปจจนโภต อ ตเรว ปรเสห ฯ กตมาน ป จ ฯ อธ ภกขเว มาตคาโม ทหโร สมาโน ปตกล คจฉต

าตเกห วนา โหต ฯ อท ภกขเว มาตคามสส ป ม อาเวณก ทกข ย มาตคาโม ปจจนโภต อ ตเรว ปรเสห ฯ [463] ปน จปร ภกขเว มาตคาโม อตน โหต ฯ อท ภกขเว มาตคามสส ทตย อาเวณกทกข ย มาตคาโม ปจจนโภต อ ตเรว ปรเสห ฯ [464] ปน จปร ภกขเว มาตคาโม คพภน โหต ฯ อท ภกขเว มาตคามสส ตตย อาเวณกทกข ย มาตคาโม ปจจนโภต อ ตเรว ปรเสห ฯ [465] ปน จปร ภกขเว มาตคาโม วชายต ฯ อท ภกขเว มาตคามสส จตตถ อาเวณกทกข ย มาตคาโม ปจจนโภต อ ตเรว ปรเสห ฯ [466] ปน จปร ภกขเว มาตคาโม ปรสสส ปารจรย อเปต ฯ อท โข ภกขเว มาตคามสส ป จม อาเวณก ทกข ย มาตคาโม ปจจนโภต อ ตเรว ปรเสห ฯ อมาน โข ภกขเว ป จ มาตคามสส อาเวณกาน ทกขาน ยาน มาตคาโม ปจจนโภต อ ตเรว ปรเสหต ฯ

[462] ดกรภกษทงหลาย ความทกขแผนกหนงของมาตคามทตนจะตองเสวย เวนจากบรษ 5 อยางน ความทกข 5 อยางเปนไฉน คอ มาตคามในโลกน เมอยงก าลงสาวไปสสกลผวเวนจากญาต อนนเปนความทกขแผนกหนงของมาตคามขอตนทตนจะตองเสวย เวนจากบรษ ฯ [463] อกประการหนง มาตคามมระด อนนเปนความทกขแผนกหนงของมาตคามขอท 2 ทตนจะตองเสวย เวนจากบรษ ฯ [464] อกประการหนง มาตคามมครรภ อนนเปนความทกขแผนกหนงของมาตคามขอท 3 ทตนจะตองเสวย เวนจากบรษ ฯ [465] อกประการหนง มาตคามคลอดบตร อนนเปนความทกขแผนกหนงของมาตคาม ขอท 4 ทตนจะตองเสวย เวนจากบรษ ฯ

42

[466] อกประการหนง มาตคามเขาถงความเปนหญงบ าเรอของบรษอนนเปนความทกขแผนกหนงของมาตคามท 5 ทตนจะตองเสวย เวนจากบรษ ดกรภกษทงหลาย ความทกขแผนกหนงของมาตคามทตนจะตองเสวย เวนจากบรษ 5 อยางนแล ฯ สรป: ความทกขของแมบาน 5 ประการ ซงผชายไมม 1. การออกจากตระกลทงญาตแตงงานไปอยกบตระกลสาม 2. การมประจ าเดอน 3. การตงครรภ 4. การคลอดบตร 5. การบ าเรอความใครของสาม

13. ความกตญญเปนภมของสตบรษ และ วธตอบแทนบญคณของมารดาบดา

ผแสดง: พระศาสดา ผสดบ: ภกษทงหลาย

[277] อสปปรสภม จ โว ภกขเว เทเสสสาม สปปรสภม จ ต สณาถ สาธก มนสกโรถ ภาสสสามต ฯ เอวมภนเตต โข เต ภกข ภควโต ปจจสโสสส ฯ ภควา เอตทโวจ กตมา จ ภกขเว อสปปรสภม อสปปรโส ภกขเว อกต โหตฎอกตเวท อสพภเหต ภกขเว อป าตยทท อกต ตา อกตเวทตา เกวลา เอสา ภกขเว อสปปรสภม ยทท อกต ตา อกตเวทตา สปปรโส จ โข ภกขเว กต โหต กตเวท สพภเหต ภกขเว อป าต ยทท กต ตา กตเวทตา เกวลา เอสา ภกขเว สปปรสภม ยทท กต ตา กตเวทตาต ฯ [278] ทวนนาห ภกขเว น สปปฏการ วทาม กตเมส ทวนน มาต จ ปต จ ฯ เอเกน ภกขเว อเสน มาตร ปรหเรยย เอเกน อเสน ปตร ปรหเรยย วสสสตายโก วสสสตชว โส จ เนส อจฉาทนปรมททนนหาปนสมพาหเนน ปฏชคเคยย เตป ตตเถว มตตกรส จเชยยย น เตวว ภกขเว มาตาปตนน กต วา โหต ปฏกต วา อมสสา จ ภกขเว มหาป วยา ปหตสตตรตนาย มาตาปตโร อสสราธปจเจ รชเช ปตฏ าเปยย น เตวว ภกขเว มาตาปตนน กต วา โหต ปฏกต วา ต กสส เหต พหปการา ภกขเว มาตาปตโร ปตตาน อาปาทกา โปสกา อมสส โลกสส ทสเสตาโร ฯ โย จ โข ภกขเว มาตาปตโร อสสทเธ สทธาสมปทาย สมาทเปต นเวเสต ปตฏ าเปต ทสสเล สลสมปทาย สมาทเปต นเวเสต ปตฏ าเปต มจฉร จาคสมปทาย สมาทเปต นเวเสต ปตฏ าเปต ทปป เ ป าสมปทาย สมาทเปต นเวเสต ปตฏ าเปต เอตตาวตา โข ภกขเว มาตาปตนน กต จ โหต ปฏกต จาต ฯ

43

[277] ดกรภกษทงหลาย เราจกแสดงภมอสตบรษและสตบรษแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง จงใสใจใหด เราจกกลาว

ภกษทงหลายนนทลรบพระด ารสพระผมพระภาคแลว พระผมพระภาคไดตรสวา ดกรภกษทงหลาย กภมอสตบรษเปนไฉน

อสตบรษยอมเปนคนอกตญญอกตเวท กความเปนคนอกตญญอกตเวทน อสตบรษทงหลายสรรเสรญ ดกรภกษทงหลาย ความเปนคนอกตญญอกตเวทน เปนภมอสตบรษทงสน

ดกรภกษทงหลาย สวนสตบรษยอมเปนคนกตญญกตเวท กความเปนคนกตญญกตเวทน สตบรษทงหลายสรรเสรญ ดกรภกษทงหลาย ความเปนคนกตญญกตเวททงหมดนเปนภมสตบรษฯ [278] ดกรภกษทงหลาย เรากลาวการกระท าตอบแทนไมไดงายแกทานทง 2 ทานทง 2 คอใคร คอ มารดา 1 บดา 1

ดกรภกษทงหลาย บตรพงประคบประคองมารดาดวยบาขางหนง พงประคบประคองบดาดวยบาขางหนง เขามอาย มชวตอยตลอดรอยป และเขาพงปฏบตทานทง 2 นนดวยการอบกลน การนวด การใหอาบน า และการดด และทานทง 2 นน พงถายอจจาระปสสาวะบนบาทงสองของเขานนแหละ ดกรภกษทงหลาย การกระท าอยางนน ยงไมชอวาอนบตรท าแลวหรอท าตอบแทนแลวแกมารดาบดาเลย ดกรภกษทงหลาย อนง บตรพงสถาปนามารดาบดาในราชสมบต อนเปนอสราธปตย ในแผนดนใหญอนมรตนะ 7 ประการมากหลายน การกระท ากจอยางนน ยงไมชอวาอนบตรท าแลวหรอท าตอบแทนแลวแกมารดาบดาเลย

ขอนนเพราะเหตไร เพราะมารดาบดามอปการะมาก บ ารงเลยง แสดงโลกนแกบตรทงหลาย สวนบตรคนใดยงมารดาบดาผไมมศรทธา ใหสมาทานตงมนในศรทธาสมปทา ยงมารดาบดาผ

ทศล ใหสมาทานตงมนในศลสมปทา ยงมารดาบดาผมความตระหน ใหสมาทานตงมนในจาคสมปทา ยงมารดาบดาทรามปญญา ใหสมาทานตงมนในปญญาสมปทา

ดกรภกษทงหลาย ดวยเหตมประมาณเทานแล การกระท าอยางนน ยอมชอวาอนบตรนนท าแลว และท าตอบแทนแลว แกมารดาบดา ฯ สรป: 1. ภมของอสตบรษและสตบรษ 1.1 ภมของอสตบรษ คอ ความอกตญญ อกตเวท 1.2 ภมของสตบรษ คอ ความกตญญ กตเวท

44

2. วธปฏบตทไมถอวาเปนการตอบแทนคณของมารดาบดา 2.1 การเลยงดรางกายมารดาบดา เชน การประคบประคองมารดาบดาดวยบา การอบกลน การนวด การอาบน าให การดด การใหมารดาบดาถายอจจาระและปสสาวะบนบาแมเปนเวลา 100 ป 2.2 การยกยองดวยอสรยยศ เชน การสถาปนามารดาบดาในราชสมบต อนเปน อสราธปตยในแผนดนใหญสมบรณดวยรตนะ 7 ประการ 3. วธปฏบตทถอวาเปนการตอบแทนคณของมารดาบดา 3.1 การชกน าใหมารดาบดาผไมมศรทธาใหมศรทธา 3.2 การชกน าใหมารดาบดาผทศลใหมศล 3.3 การชกน าใหมารดาบดาผตระหนใหบรจาคทาน 3.4 การชกน าใหมารดาบดาผมปญญาทรามใหมปญญา

14. การอปฏฐากมารดาบดาเปนบญญตประการหนงของสตบรษ

ผแสดง: พระศาสดา ผสดบ: ภกษทงหลาย

[484] ตณมาน ภกขเว ปณฑตป ตตาน สปปรสป ตตาน กตมาน ตณ ทาน ภกขเว ปณฑตป ตต สปปรสป ตต ปพพชชา ภกขเว ปณฑตป ตตา สปปรสป ตตา มาตาปตนน ภกขเว อปฏ าน ปณฑตป ตต สปปรสป ตต อมาน โข ภกขเว ตณ ปณฑตป ตตาน สปปรสป ตตานต ฯ สพภ ทาน อป ตต อหสา ส โม ทโม มาตาปตอปฏ าน สนตาน พรหมจารน สต เอตาน านาน ยาน เสเวถ ปณฑโต อรโย ทสสนสมปนโน ส โลก ภชเต สวนต ฯ

[484] ดกรภกษทงหลาย ธรรม 3 ประการน บณฑตไดบญญตไว สตบรษไดบญญตไว ธรรม 3 ประการเปนไฉน คอ ทาน 1 บรรพชา 2 มาตาปตอปฏฐาน 3

ดกรภกษทงหลาย ธรรม 3 ประการนแล บณฑตบญญตไว สตบรษบญญตไว ฯ ทาน การไมเบยดเบยน ความส ารวม การฝกตน การบ ารงมารดาและบดา สตบรษบญญตไว

เหตทบณฑตเสพ เปนเหตของสตบรษ ผเปนคนด เปนพรหมจารบคคล ผทเปนอรยสมบรณดวยทศนะ ยอมพบโลกอนเกษม ฯ

45

สรป: บญญตของสตบรษ 1. ทาน 2. บรรพชา คอ การไมเบยดเบยนและการฝกตนหรอการออกบวช 3. การบ ารงเลยงมารดาบดา

15. มารดาบดา คอ พรหม บรพาจารย และ อาหไนยบคคลของลก

ผแสดง: พระศาสดา ผสดบ: ภกษทงหลาย

[470] สพรหมกาน ภกขเว ตาน กลาน เยส ปตตาน มาตาปตโร อชฌาคาเร ปชตา โหนต สปพพาจรยกาน ภกขเว ตาน กลาน เยส ปตตาน มาตาปตโร อชฌาคาเร ปชตา โหนต สาหเนยยกาน ภกขเว ตาน กลาน เยส ปตตาน มาตาปตโร อชฌาคาเร ปชตา โหนต พรหมาต ภกขเว มาตาปตนน เอต อธวจน ปพพาจรยาต ภกขเว มาตาปตนน เอต อธวจน อาหเนยยาต ภกขเว มาตาปตนน เอต อธวจน ต กสส เหต พหการา ภกขเว มาตาปตโร ปตตานอาปาทกา โปสกา อมสส โลกสส ทสเสตาโรต ฯ พรหมาต มาตาปตโร ปพพาจรยาต วจจเร อาหเนยยา จ ปตตาน ปชาย อนกมปกา ฯ ตสมา ห เน นมสเสยย สกกเรยยาถ ปณฑโต อนเนน อถ ปาเนน วตเถน สยเนน จ อจฉาทเนน นหาปเนน ปาทาน โธวเนน จ ตาย ปรจรยาย มาตาปตส ปณฑตา อเธว น ปสสนต เปจจ สคเค ปโมทตต ฯ

[470] ดกรภกษทงหลาย สกลใดบตรบชามารดาบดาในเรอนตนสกลนนมพรหม สกลใดบตรบชามารดาบดาในเรอนตน สกลนนมบรพาจารย สกลใดบตรบชามารดาบดาในเรอนตน สกลนนมอาหไนยบคคล ดกรภกษทงหลาย ค าวาพรหมน เปนชอของมารดาและบดา ค าวาบรพาจารยน เปนชอของมารดาและบดา ค าวาอาหไนยบคคลน เปนชอของมารดาและบดา ขอนนเพราะเหตไร เพราะมารดาบดามอปการะมาก บ ารงเลยง แสดงโลกนแกบตร ฯ มารดาบดาผอนเคราะหบตร ทานเรยกวาพรหม วาบรพาจารย และวาอาหไนยบคคล เพราะฉะนน บณฑตพงนมสการและสกการะ มารดาบดา ดวยขาว น า ผา ทนอน การอบกลน การใหอาบน า และการลางเทาทงสอง เพราะการปรนนบตในมารดาบดา นนแล บณฑตยอมสรรเสรญเขาใน โลกนเอง เขาละไปแลว ยอมบนเทงในสวรรค ฯ

46

สรป: 1. ฐานะของมารดาบดาตอลก 3 ประการ

1.1 พรหม 1.2 บรพาจารย 1.3 อาหไนยบคคล หากตระกลใดลกบชามารดาบดา ตระกลนนจะมสงศกดสทธ 3 อยางน

2. ลกทปรนนบตมารดาบดา บณฑตยอมสรรเสรญในโลกนและเมอตายแลวยอมไปเกดในสวรรค

16. การอยรวมกนของสามผ-เทวดากบภรรยาผ-เทวดา 4 ค

ผแสดง: พระศาสดา ผสดบ: คหบดชายหญง และ ภกษทงหลาย

[53] เอก สมย ภควา อนตรา จ มธร อนตรา จ เวร ช อทธานมคคปฏปนโน โหต ฯ สมพหลาป คหปต จ คหปตานโย จ อนตรา จ มธร อนตรา จ เวร ช อทธานมคคปฏปนนา โหนต ฯ อถโข ภควา มคคา โอกกมม อ ตรสม รกขมเล นสท ฯ อททสส โข เต คหปต จ คหปตานโย จ ภควนต อ ตรสม รกขมเล นสนน ทสวา เยน ภควา เตนปสงกมส อปสงกมตวา ภควนต อภวาเทตวา เอกมนต นสทส ฯ เอกมนต นสนเน โข เต คหปต จ คหปตานโย จ ภควา เอตทโวจ จตตาโรเม คหปตโย สวาสา กตเม จตตาโร ฉโว ฉวาย สทธ สวสต ฉโว เทวยา สทธ สวสต เทโว ฉวาย สทธ สวสต เทโว เทวยา สทธ สวสต ฯ กถ จ คหปตโย ฉโว ฉวาย สทธ สวสต อธ คหปตโย สามโก โหต ปาณาตปาต อทนนาทาย กาเมส มจฉาจาร มสาวาท สราเมรยมชชปมาทฏ าย ทสสโล ปาปธมโม มจเฉรมลปรยฏ เตน เจตสา อคาร อชฌาวสต อกโกสกปรภาสโก สมณพราหมณาน ภรยาปสส โหต ปาณาตปาตน อทนนาทายน กาเมส มจฉาจารน มสาวาทน สราเมรยมชชปมาทฏ ายน ทสสลา ปาปธมมา มจเฉรมลปรยฏ เตนเจตสา อคาร อชฌาวสต อกโกสกปรภาสกา สมณพราหมณาน เอว โข คหปตโย ฉโว ฉวาย สทธ สวสต ฯ กถ จ คหปตโย ฉโว เทวยา สทธ สวสต อธ คหปตโย สามโก โหต ปาณาตปาต ฯเปฯ สราเมรยมชชปมาทฏ าย ทสสโล ปาปธมโม มจเฉรมลปรยฏ เตน เจตสา อคาร อชฌาวสต อกโกสกปรภาสโก สมณพราหมณาน ภรยา จ ขวสส โหต ปาณาตปาตา ปฏวรตา อทนนาทานา ปฏวรตา กาเมส มจฉารา ปฏวรตา มสาวาทา ปฏวรตา สราเมรยมชชปมาทฏ านา ปฏวรตา สลวต กลยาณธมมา วคตมลมจเฉเรน เจตสา อคาร อชฌาวสต อนกโกสกปรภาสกา

สมณพราหมณาน เอว โข คหปตโย ฉโว เทวยา สทธ สวสต ฯ

47

กถ จ คหปตโย เทโว ฉวาย สทธ สวสต อธ คหปตโย สามโก โหต ปาณาตปาตา ปฏวรโต อทนนาทานา ปฏวรโต กาเมส มจฉาจารา ปฏวรโต มสาวาทา ปฏวรโต สราเมรยมชชปมาทฏ านา ปฏวรโต สลวา กลยาณธมโม วคตมลมจเฉเรน เจตสา อคาร อชฌาวสต อนกโกสกปรภาสโก สมณพราหมณาน ภรยา จ ขวสส โหต ปาณาตปาตน ฯเปฯ สราเมรยมชชปมาทฏายน ทสสลา ปาปธมมา มจเฉรมลปรยฏ เตน เจตสา อคาร อชฌาวสต อกโกสกปรภาสกา สมณพราหมณาน เอว โข คหปตโย เทโว ฉวาย สทธ สวสต ฯ กถ จ คหปตโย เทโว เทวยา สทธ สวสต อธ คหปตโย สามโก โหต ปาณาตปาตา ปฏวรโต ฯเปฯ สราเมรยมชชปมาทฏ านา ปฏวรโต สลวา กลยาณธมโม วคตมลมจเฉเรน เจตสา อคารอชฌาวสต อนกโกสกปรภาสโก สมณพราหมณาน ภรยาปสส โหต ปาณาตปาตา ปฏวรตา ฯเปฯ สราเมรยมชชปมาทฏ านา ปฏวรตา สลวต กลยาณธมมา วคตมลมจเฉเรน เจตสา อคารอชฌาวสต อนกโกสกปรภาสกา สมณพราหมณาน เอว โข คหปตโย เทโว เทวยา สทธ สวสต ฯ อเม โข คหปตโย จตตาโร สวาสาต ฯ อโภ จ โหนต ทสสลา กทรยา ปรภาสกา เต โหนต ชานปตโย ฉวา สวาสมาคตา ฯ สามโก โหต ทสสโล กทรโย ปรภาสโก ภรยา สลวต โหต วท วตมจฉรา สาป เทว สวสต ฉเวน ปตนา สห ฯ สามโก สลวา โหต วท วตมจฉโร ภรยา โหต ทสสลา กทรยา ปรภาสกา สาป ฉวา สวสต เทเวน ปตนา สห ฯ อโภ สทธา วท จ ส ตา ธมมชวโน เต โหนต ชานปตโย อ ม ปย วทา อตถา สมปจรา โหนต ผาสก อปชายต อมตตา ทมมนา โหนต อภนน สมสลน อธ ธมม จรตวาน สมสลพพตา อโภ นนทโน เทวโลกสม โมทนต กามกามโนต ฯ

[53] ดกรคหบดและคหปตานทงหลาย การอยรวม 4 ประการน 4 ประการเปนไฉน คอ ชายผอยรวมกบหญงผ 1 ชายผอยรวมกบหญงเทวดา 1 ชายเทวดาอยรวมกบหญงผ 1 ชายเทวดาอยรวมกบหญงเทวดา 1

48

ดกรคหบดและคหปตานทงหลายกชายผอยรวมกบหญงผอยางไร สามในโลกนเปนผมกฆาสตว ลกทรพย ประพฤตผดในกาม พดเทจ ดมน าเมาคอสราและเมรยอนเปนทตงแหงความประมาทเปนคนทศล มบาปธรรม มใจอนมลทนคอความตระหนครอบง า ดาและบรภาษสมณพราหมณ อยครองเรอน แมภรรยาของเขากเปนผมกฆาสตว ลกทรพย ประพฤตผดในกาม พดเทจ ดมน าเมาคอสราและเมรยอนเปนทตงแหงความประมาท เปนคนทศล มบาปธรรม มใจอนมลทนคอความตระหนครอบง า ดาและบรภาษสมณพราหมณ อยครองเรอน ดกรคหบดและคหปตานทงหลาย ชายผอยรวมกบหญงผอยางนแล ฯ ดกรคหบดและคหปตานทงหลาย กชายผอยรวมกบหญงเทวดาอยางไร สามในโลกนเปนผมกฆาสตว ฯลฯ ดาและบรภาษสมณพราหมณ อยครองเรอน สวนภรรยาของเขาเปนผงดเวนจากการฆาสตว จากการลกทรพย จากการประพฤตผดในกาม จากการพดเทจ จากการดมน าเมาคอสราเมรยอนเปนทตงแหงความประมาท มศล มกลยาณธรรม มใจปราศจากมลทนคอความตระหน ไมดาไมบรภาษสมณพราหมณ อยครองเรอน ดกรคหบดและคหปตานทงหลาย ชายผอยรวมกบหญงเทวดาอยางนแล ดกรคหบดและคหปตานทงหลาย กชายเทวดาอยรวมกบหญงผอยางไร สามในโลกนเปนผงดเวนจากการฆาสตว ฯลฯ อยครองเรอน สวนภรรยาของเขาเปนผมกฆาสตว ฯลฯ ดาและบรภาษสมณพราหมณ อยครองเรอน ดกรคหบดและคหปตานทงหลาย ชายเทวดาอยรวมกบหญงผอยางนแล ดกรคหบดและคหปตานทงหลาย กชายเทวดาอยรวมกบหญงเทวดาอยางไร สามในโลกนเปนผงดเวนจากการฆาสตว ฯลฯ ไมดาไมบรภาษสมณพราหมณ อยครองเรอน แมภรรยาของเขากเปนผงดเวนจากการฆาสตว ฯลฯ ไมดาไมบรภาษสมณพราหมณ อยครองเรอน ดกรคหบดและคหปตานทงหลาย ชายเทวดาอยรวมกบหญงเทวดาอยางนแล

ดกรคหบดและคหปตานทงหลาย การ อยรวม 4 ประการนแล ฯ ภรรยาและสามทงสองเปนผทศล เปนคนตระหน มกดาวาสมณพราหมณ ชอวาเปนผมาอยรวมกน สามเปนผทศล มความตระหน มกดาวาสมณพราหมณ สวนภรรยาเปนผมศล รความประสงคของผขอ ปราศจากความตระหน ภรรยา นนชอวาเทวดาอยรวมกบสามผ

สามเปนผมศล รความประสงคของผขอ ปราศจากความตระหน สวนภรรยาเปนผทศล มความตระหน มกดาวาสมณพราหมณ ชอวาหญงผอยรวมกบสามเทวดา

ทงสองเปนผมศรทธา รความประสงคของผขอ มความส ารวม เปนอยโดยธรรม ภรรยาและสามทงสองนน เจรจาถอยค าทนารกแกกนและกน ยอมมความเจรญรงเรองมาก มความผาสก

ทงสองฝายมศลเสมอ กน รกใครกนมาก ไมมใจรายตอกน ครนประพฤตธรรมในโลกนแลว เปนผมศลและวตรเสมอกน ยอมเปนผเสวยกามารมณเพลดเพลนบนเทงใจอยในเทวโลก ฯ

49

สรป: ลกษณะการอยรวมกนของสามภรรยาจ าแนกโดยคณธรรม 4 แบบ 1. ชายผ อยรวมกบ หญงผ คอ สามเลว ภรรยากเลว 2. ชายผ อยรวมกบ หญงเทวดา คอ สามเลว แตภรรยาด 3. ชายเทวดา อยรวมกบ หญงผ คอ สามด แตภรรยาเลว 4. ชายเทวดา อยรวมกบ หญงเทวดา คอ สามด ภรรยากด

หมายเหต: สงวาสสตรท 2 องคตตรนกาย จตกกนบาต (21/54/70-71) มเนอความเชนเดยวกบสงวาสสตรทท 1 ตางกนเพยงสตรท 2 น ทรงแสดงแกภกษทงหลาย ดงนน จงไมน าเนอความมาแสดงไวในทน

17. เหตทท าใหสามภรรยาพบกนทงในชาตนและชาตหนา

ผแสดง: พระศาสดา ผสดบ: นกลมารดาบดา

[55] เอก สมย ภควา ภคเคส วหรต สสสมารคเร เภสกฬาวเน มคทาเย ฯ อถโข ภควา ปพพณหสมย นวาเสตวา ปตตจวรมาทาย เยน นกลปตโน คหปตสส นเวสน เตนปสงกม อปสงกมตวา ป ตเต อาสเน นสท ฯ อถโข นกลปตา จ คหปต นกลมาตา จ คหปตาน เยน ภควา เตนปสงกมส อปสงกมตวา ภควนต อภวาเทตวา เอกมนต นสทส เอกมนต นสนโน โข นกลปตา คหปต ภควนต เอตทโวจ ยโต เม ภนเต นกลมาตา คหปตาน ทหรสเสว ทหรา อานตา นาภชานาม นกลมาตร คหปตาน มนสาป อตจรตา กโต ปน กาเยน อจเฉยยาม มย ภนเต ทฏเ เจว ธมเม อ ม ปสสต อภสมปราย จ อ ม ปสสตนต ฯ นกลมาตาป โข คหปตาน ภควนต เอตทโวจ ยโตห ภนเต นกลปตโน คหปตสส ทหรสเสว ทหรา อานตา นาภชานาม นกลปตร คหปต มนสาป อตจรตา กโต ปน กาเยน อจเฉยยาม มย ภนเต ทฏเเจว ธมเม อ ม ปสสต อภสมปราย จ อ ม ปสสตนต ฯ อากงเขยย เจ คหปตโย อโภ ชานปตโย ทฏเ เจว ธมเม อ ม ปสสต อภสมปราย จ อ ม ปสสต อโภว อสส สมสทธา สมสลา สมจาคา สมป า เต ทฏเเจว ธมเม อ ม ปสสนต อภสมปราย จ อ ม ปสสนตต ฯ อโภ สทธา วท จ ส ตา ธมมชวโน เต โหนต ชานปตโย อ ม ปย วทา อตถา สมปจรา โหนต ผาสก อปชายต อมตตา ทมมนา โหนต อภนน สมสลน

อธ ธมม จรตวาน สมสลพพตา อโภ นนทโน เทวโลกสม โมทนต กามกามโนต ฯ

50

[55] พระผมพระภาคตรสวา ดกรคฤหบดและคฤหปตาน ถาภรรยาและสามทงสอง หวงจะพบกนและกนทงในปจจบนทงในสมปรายภพไซร

ทงสองเทยวพงเปนผมศรทธาเสมอกน มศลเสมอกน มจาคะเสมอกน มปญญาเสมอกนภรรยาและสามทงสองนน ยอมไดพบกนและกนทงในปจจบน ทงในสมปรายภพ ฯ ภรรยาและสามทงสองเปนผมศรทธา รความประสงคของผขอ มความส ารวม เปนอยโดยธรรม เจรจาค าทนารกแกกนและกน ยอมมความเจรญรงเรองมาก มความผาสก

ทงสองฝายมศลเสมอกน รกใครกนมาก ไมมใจรายตอกน ประพฤตธรรมในโลกนแลว ทงสองเปนผมศลและวตรเสมอกน ยอมเปนผเสวยกามารมณ เพลดเพลนบนเทงใจอยในเทวโลก ฯ สรป: เหตทท าใหภรรยาสามพบกนทงในชาตนและชาตหนา 1. หลกการใหญ

1.1 การมศรทธาเสมอกน 1.2 การมศลเสมอกน 1.3 การมจาคะเสมอกน 1.4 การมปญญาเสมอกน

2. หลกการยอย 2.1 การรความประสงคของผขอ 2.2 การมความส ารวม 2.3 การด าเนนชวตโดยชอบธรรมและปฏบตธรรม 2.4 การเจรจาค าทนารกแกกนและกน 2.5 ความรกใครกนมาก 2.6 การไมมจตคดรายตอกน

18. มารดาบดา คอ พรหม บรพาจารย บรพเทพ และ อาหไนยบคคลของลก

ผแสดง: พระศาสดา ผสดบ: ภกษทงหลาย [63] สพรหมกาน ภกขเว ตาน กลาน เยส ปตตาน มาตาปตโร อชฌาคาเร ปชตา โหนต สปพพาจรยกาน ภกขเว ตาน กลาน เยส ปตตาน มาตาปตโร อชฌาคาเร ปชตา โหนต สปพพเทวาน ภกขเว ตาน กลาน เยส ปตตาน มาตาปตโร อชฌาคาเร ปชตา โหนต สาหเนยยกาน ภกขเว ตาน กลาน เยส ปตตาน มาตาปตโร อชฌาคาเร ปชตา โหนต พรหมาต ภกขเว มาตาปตน เอต อธวจน ปพพาจรยาต ภกขเว มาตาปตน เอต อธวจน ปพพเทวาต ภกขเว มาตาปตน เอต อธวจน อาหเนยยาต ภกขเว มาตาปตน เอต อธวจน ต กสส เหต พหการา ภกขเว มาตาปตโร ปตตาน อาปาทกา โปสกา อมสส โลกสส ทสเสตาโรต ฯ

51

พรหมาต มาตาปตโร ปพพาจรยาต วจจเร อาหเนยยา จ ปตตาน ปชาย อนกมปกา ฯ ตสมา ห เน นมสเสยย สกกเรยยาถ ปณฑโต อนเนน อโถ ปาเนน วตเถน สยเนน จ อจฉาทเนน นหาปเนน ปาทาน โธวเนน จ ตาย น ปารจรยาย มาตาปตส ปณฑตา อเธว น ปสสนต เปจจ สคเค ปโมทตต ฯ

[63] ดกรภกษทงหลาย มารดาและบดา เปนผอนบตรทงหลายของตระกลเหลาใดบชาแลวภายในเรอน ตระกลเหลานน ชอวามพรหม

มารดาและบดา เปนผอนบตรทงหลายของตระกลเหลาใดบชาแลวภายในเรอน ตระกลเหลานนชอวามบรพาจารย

มารดาและบดา เปนผอนบตรทงหลายของตระกลเหลาใดบชาแลวภายในเรอน ตระกลเหลานนชอวามบรพเทพ

มารดาและบดาเปนผอนบตรทงหลายของตระกลเหลาใดบชาแลวภายในเรอน ตระกลเหลานนชอวามอาหไนยบคคล

ดกรภกษทงหลาย ค าวาพรหม บรพาจารย บรพเทพ อาหไนยบคคล นเปนชอของมารดาและบดา ขอนนเพราะเหตไร เพราะมารดาและบดาเปนผมอปการะมาก เปนผประคบประหงมเลยงดบ ตร เปนผแสดงโลกนแกบตร ฯ มารดาและบดาผอนเคราะหแกบตร ทานเรยกวา พรหมบรพาจารย และอาห ไนยบคคลของบตรทงหลาย

เพราะเหตนนแหละ บตรผเปนบณฑตพงนอบนอม พงสกการะทานดวยขาว น า ผานงหม ทนอน ทนง อบกาย ใหอาบน าและช าระเทา เพราะเหตทบตรผเปนบณฑตไดบ ารงบ าเรอในมารดาและบดา บณฑตทงหลายยอมสรรเสรญเขา ครนเขาละโลกนไปแลว ยอมบนเทงในโลกสวรรค ฯ สรป: 1. ฐานะของมารดาบดา 4 ประการตอลก

1.1 พรหม 1.2 บรพาจารย 1.3 บรพเทพ 1.4 อาหไนยบคคล หากตระกลใดลกบชามารดาบดา ตระกลนนจะมสงศกดสทธ 4 อยางน

2. ลกทปรนนบตมารดาบดา บณฑตยอมสรรเสรญในโลกนและเมอตายแลวยอมไปเกดในสวรรค

52

19. เหตแหงความเสอมหรอความเจรญของตระกล

ผแสดง: พระศาสดา ผสดบ: ภกษทงหลาย

[258] ยานกานจ ภกขเว กลาน โภเคส มหตต ปตตาน น จรฏ ตกาน ภวนต สพพาน ตาน จตห าเนห เอเตส วา อ ตเรน กตเมห จตห นฏ น คเวสนต ชณณ น ปฏสงขโรนต อปรมตปานโภชนา โหนต ทสสล อตถ วา ปรส วา อาธปจเจ เปนต ยานกานจ ภกขเว กลาน โภเคส มหตต ปตตาน น จรฏ ตกาน ภวนต สพพาน ตาน อเมห จตห าเนห เอเตสวา อ ตเรน ฯ ยานกานจ ภกขเว กลาน โภเคส มหตต ปตตาน จรฏ ตกาน ภวนต สพพาน ตาน จตห าเนห เอเตส วา อ ตเรน กตเมห จตห นฏ คเวสนต ชณณ ปฏสงขโรนต ปรมตปานโภชนา โหนต สลวนต อตถ วา ปรส วา อาธปจเจ เปนต ยานกานจ ภกขเว กลาน โภเคส มหตต ปตตาน จรฏ ตกาน ภวนต สพพาน ตาน อเมห จตห าเนห เอเตส วา อ ตเรนาต ฯ

[258] ดกรภกษทงหลาย ตระกลใดตระกลหนงถงความเปนใหญในโภคทรพยแลว ยอมไมตงอยไดนานเพราะสถาน 4 หรอสถานใดสถานหนงบรรดาสถาน 4 นน สถาน 4 เปนไฉน คอ 1. ไมแสวงหาพสดทหายแลว 2. ไมซอมแซมพสดทคร าครา 3. ไมรจกประมาณในการบรโภค 4. ตงสตรหรอบรษทศลใหเปนพอบานแมเรอน ดกรภกษทงหลาย ตระกลใดตระกลหนงถงความเปนใหญในโภคทรพยแลว ยอมไมตงอยไดนานเพราะสถาน 4 นหรอสถานใดสถานหนงบรรดาสถาน 4 นน ดกรภกษทงหลาย ตระกลใดตระกลหนงถงความเปนใหญในโภคทรพยแลว ยอมตงอยไดนานเพราะสถาน 4 หรอสถานใดสถานหนงบรรดาสถาน 4 นน สถาน 4 เปนไฉน คอ 1. แสวงหาพสดทหายแลว 2. ซอมแซมพสดทคร าครา 3. รจกประมาณในการบรโภค 4. ตงสตรหรอบรษผมศลใหเปนพอบานแมเรอน ดกรภกษทงหลายตระกลใดตระกลหนงถงความเปนใหญในโภคทรพยแลว ยอมตงอยไดนานเพราะสถาน 4 น หรอสถานใดสถานหนงบรรดาสถาน 4 นน ฯ

53

สรป: เหตแหงความเจรญของตระกล 4 อยาง ไดแก 1. แสวงหาพสดทหายแลว 2. ซอมแซมพสดทคร าครา 3. รจกประมาณในการบรโภค 4. ตงสตรหรอบรษผมศลใหเปนพอบานแมเรอน

20. เหตทมารดาบดาปรารถนาจะมบตร

ผแสดง: พระศาสดา ผสดบ: ภกษทงหลาย

[39] ป จมาน ภกขเว านาน สมปสสนตา มาตาปตโร ปตต อจฉนต กเล ชายมาน กตมาน ป จ ภโต วา โน ภรสสต กจจ วา โน กรสสต กลวโส จร สสต ทายชช ปฏปชชต อถ วา ปน เปตาน กาลกตาน ทกขณ อนปปทสสต อมาน โข ภกขเว ป จ านาน สมปสสนตา มาตาปตโร ปตต อจฉนต กเล ชายมานนต ฯ ป จฏ านาน สมปสส ปตต อจฉนต ปณฑตา ภโต วา โน ภรสสต กจจ วา โน กรสสต กลวโส จร ตฏเ ทายชช ปฏปชชต อถ วา ปน เปตาน ทกขณนปปทสสต านาเนตาน สมปสส ปตต อจฉนต ปณฑตา ตสมา สนโต สปปรสา กต กตเวทโน ภรนต มาตาปตโร ปพเพ กตมนสสร กโรนต เนส กจจาน ยถาต ปพพการน โอวาทการ ภตโปส กลวส อหาปย สทโธ สเลน สมปนโน ปตโต โหต ปสสโยต ฯ

[39] ดกรภกษทงหลาย มารดา บดา เลงเหนฐานะ 5 ประการน จงปรารถนาบตรเกดในสกล ฐานะ 5 ประการเปนไฉน คอ บตรทเราเลยงมาแลวจกเลยงตอบแทน 1 จกท ากจแทนเรา 1 วงศสกลจกด ารงอยไดนาน 1 บตรจกปกครองทรพยมรดก 1 เมอเราตายไปแลว บตรจกบ าเพญทกษณาทานให 1 ดกรภกษทงหลาย มารดา บดา เลงเหนฐานะ 5 ประการนแล จงปรารถนาบตรเกดในสกล ฯ มารดาบดาผฉลาด เลงเหนฐานะ 5 ประการจงปรารถนาบตร ดวยหวงวา บตรทเราเลยงมาแลว จกเลยงตอบเรา จกท ากจแทนเรา วงศสกลจกด ารงอยไดนาน บตรจกปกครองทรพยมรดก และเมอเราตายไปแลว บตรจกบ าเพญทกษณาทานให มารดาบดาผฉลาดเลงเหนฐานะเหลาน จงปรารถนา

54

บตร ฉะนนบตรผเปนสปบรษ ผสงบ มกตญญกตเวท เมอระลกถงบรพคณของทาน จงเลยงมารดาบดา ท ากจแทนทาน เชอฟงโอวาท เลยงสนองพระคณทาน สมดงททานเปนบรพการ ด ารงวงศสกล บตรผมศรทธา สมบรณดวยศล ยอมเปนทสรรเสรญทวไป ฯ สรป: เหตทมารดาบดาปรารถนาจะมบตร 5 ประการ

1. การเลยงตอบแทน 2. การชวยท ากจ 3. การด ารงวงศสกล 4. การรกษาทรพยมรดก 5. การท าบญทกษณาอทศให บตรทเปนสปบรษเปนคนกตญญกตเวท

21. มารดาบดาและบตรธดาเปรยบเหมอนไฟ

ผแสดง: พระศาสดา ผสดบ: ภกษทงหลาย และ อคคตสรรพราหมณ

[43] สตตเม ภกขเว อคค ฯ กตเม สตต ราคคค โทสคค โมหคค อาหเนยยคค คหปตคค ทกขเณยยคค กฏ คค อเม โข ภกขเว สตต อคคต ฯ [44] เอก สมย ภควา สาวตถย วหรต เชตวเน อนาถปณฑกสส อาราเม ฯ เตน โข ปน สมเยน อคคตสรรสส พราหมณสส มหาย โ อปกขโฏ โหต ป จ อสภสตาน ถณปนตาน โหนต ย ตถาย ป จ วจฉตรสตาน ถณปนตาน โหนต ย ตถาย ป จ วจฉตรสตาน ถณปนตาน โหนต ย ตถาย ป จ อชสตาน ถณปนตาน โหนต ย ตถาย ป จ อรพภสตาน ถณปนตาน โหนต ย ตถาย อถโข อคคตสรโร พราหมโณ เยน ภควา เตนปสงกม อปสงกมตวา ภควตา สทธ สมโมท สมโมทนย กถ สาราณย วตสาเรตวา เอกมนตนสท เอกมนต นสนโน โข อคคตสรโร พราหมโณ ภควนต เอตทโวจ สต เมต โภ โคตม อคคสส อาธาน ยปสส อสสาปน มหปผล โหต มหานสสนต ฯ มยาป โข เอต พราหมณ สตอคคสส อาธาน ยปสส อสสาปน มหปผล โหต มหานสสนต ฯ ทตยมป โข ฯเปฯ ตตยมป โข อคคตสรโร พราหมโณ ภควนต เอตทโวจ สต เมต โภ โคตม อคคสส อาธาน ยปสส อสสาปน มหปผล โหต มหานสสนต ฯ มยาป โข เอต พราหมณ สต อคคสส อาธาน ยปสส อสสาปน มหปผล โหต มหานสสนต ฯ ตยท โภ โคตม สเมต โภโตเจว โคตมสส อมหาก จ ยทท สพเพน สพพนต ฯ เอว วตเต อายสมา อานนโท อคคตสรร พราหมณ เอตทโวจ น โข พราหมณ ตถาคตา เอว ปจฉตพพา สต เมต โภ โคตม อคคสส อาธาน ยปสส อสสาปน มหปผล โหต มหานสสนต เอว จ โข พราหมณ ตถาคตา ปจฉตพพา อห ห ภนเต อคค

55

อาธาตกาโม ยป อสสาเปตกาโม โอวทต ม ภนเต ภควา อนสาสต ม ภนเต ภควา ย มม อสส ทฆรตต หตาย สขายาต ฯ อถโข อคคตสรโร พราหมโณ ภควนต เอตทโวจ อห ห โภ โคตม อคค อาธาตกาโม ยป อสสาเปตกาโม โอวทต ม ภว โคตโม อนสาสต ม ภว โคตโม มม อสส ทฆรตต หตาย สขายาต ฯ อคค พราหมณ อาเธนโต ยป อสสาเปนโต ปพเพว ย เ

ตณ สตถาน อสสาเปต อกสลาน ทกขทรยาน ทกขวปากาน ฯ กตมาน ตณ กายสตถวจสตถ มโนสตถ อคค พราหมณ อาเธนโต ยป อสสาเปนโต ปพเพว ย เ เอว จตต อปปาเทต เอตตกา อสภา ห นต ย ตถาย เอตตกา วจฉตรา ห นต ย ตถาย เอตตกา วจฉตรโย ห นต ย ตถาย เอตตกา อชา ห นต ย ตถาย เอตตกา อรพภา ห นต ย ตถายาต โส ป กโรมต อป กโรต กสล กโรมต อกสล กโรต สคตยา มคค ปรเยสามต ทคคตยา มคค ปรเยสต อคค พราหมณ อาเธนโต ยป อสสาเปนโต ปพเพว ย เ อท ป ม มโนสตถ อสสาเปต อกสล ทกขทรย ทกขวปาก ฯ ปน จปร พราหมณ อคคอาเธนโต ยป อสสาเปนโต ปพเพว ย เ เอว วาจ ภาสต เอตตกา อสภา ห นต ย ตถาย เอตตกา วจฉตรา ห นต ย ตถาย เอตตกา วจฉตรโย ห นต ย ตถายเอตตกา อชา ห นต ย ตถาย เอตตกา อรพภา ห นต ย ตถายาต โส ป กโรมต อป กโรต กสล กโรมต อกสล กโรต สคตยา มคค ปรเยสามต ทคคตยา มคค ปรเยสต อคค พราหมณ อาเธนโต ยป อสสาเปนโต ปพเพว ย เ อท ทตย วจสตถ อสสาเปต อกสล ทกขทรย ทกขวปาก ฯ ปน จปร พราหมณ อคค อาเธนโต ยป อสสาเปนโต ปพเพว ย เ สย ป ม สมารภต อสภา ห นต ย ตถาย สย ป ม สมารภต วจฉตรา ห นต ย ตถาย สย ป ม สมารภต วจฉตรโย ห นต ย ตถาย สย ป ม สมารภต อชา ห นต ห ตถาย สย ป ม สมารภต อรพภา ห นต ย ตถายาต โส ป กโรมต อป กโรต กสล กโรมต อกสล กโรต สคตยา มคค ปรเยสามต ทคคตยา มคค ปรเยสต อคค พราหมณ อาเธนโต ยป อสสาเปนโต ปพเพว ย เ อท ตตย กายสตถ อสสาเปต อกสล ทกขทรย ทกขวปาก อคค พราหมณ อาเธนโต ยป อสสาเปนโต ปพเพว ย เ อมานตณ สตถาน อสสาเปต อกสลาน ทกขทรยาน ทกขวปากาน ฯ ตโยเม พราหมณ อคค ปหาตพพา ปรวชเชตพพา น เสวตพพา ฯ กตเม ตโย ราคคค โทสคค โมหคค ฯ กสมา จาย พราหมณ ราคคค ปหาตพโพ ปรวชเชตพโพ น เสวตพโพ รตโต โข พราหมณ ราเคน อภภโต ปรยาทนนจตโต กาเยน ทจจรต จรต วาจาย ทจจรต จรต มนสา ทจจรต จรต โส กาเยน ทจจรต จรตวา วาจาย ทจจรต จรตวา มนสา ทจจรต จรตวา กายสส เภทา ปรมมรณา อปาย ทคคต วนปาต นรย อปปชชต ตสมา จาย ราคคค ปหาตพโพ ปรวชเชตพโพ น เสวตพโพ ฯ กสมา จาย พราหมณ โทสคค ปหาตพโพ ปรวชเชตพโพ น เสวตพโพ ทฏโ โข พราหมณ โทเสน อภภโต ปรยาทนนจตโต กาเยน ทจจรต จรต วาจาย ทจจรต จรต มนสา ทจจรต จรต โส

56

กาเยน ทจจรต จรตวา วาจาย ทจจรต จรตวา มนสา ทจจรต จรตวา กายสส เภทา ปรมมรณา อปาย ทคคต วนปาต นรย อปปชชต ตสมา จาย โทสคค ปหาตพโพ ปรวชเชตพโพ น เสวตพโพ ฯ กสมา จาย พราหมณ โมหคค ปหาตพโพ ปรวชเชตพโพ น เสวตพโพ มโฬห โข พราหมณ โมเหน อภภโต ปรยาทนนจตโต กาเยน ทจจรต จรต วาจาย ทจจรต จรต มนสา ทจจรต จรต โส กาเยน ทจจรต จรตวา วาจาย ทจจรต จรตวา มนสา ทจจรต จรตวา กายสส เภทา ปรมมรณา อปาย ทคคต วนปาต นรย อปปชชต ตสมา จาย โมหคค ปหาตพโพ ปรวชเชตพโพ น เสวตพโพ ฯ อเม โข พราหมณ ตโย อคค ปหาตพพา ปรชเชตพพา น เสวตพพา ฯ ตโยเม พราหมณ อคค สกกตวา ครกตวา มาเนตวา ปเชตวา สมมา สข ปรหาตพพา ฯ กตเม ตโย อาหเนยยคค คหปตคค ทกขเณยยคค ฯ กตโม จ พราหมณ อาหเนยยคค อธ พราหมณ ยสส เต โหนต มาตาต วา ปตาต วา อย วจจต พราหมณ อาหเนยยคค ต กสส เหต อโตหาย พราหมณ อาหโต สมภโต ตสมา จาย อาหเนยยคค สกกตวา ครกตวา มาเนตวา ปเชตวา สมมา สข ปรหาตพโพ ฯ กตโม จ พราหมณ คหปตคค อธ พราหมณ ยสส เต โหนต ปตตาต วา ทาราต วา ทาสาต วา เปสสาต วา อยวจจต พราหมณ คหปตคค ตสมา จาย คหปตคค สกกตวา ครกตวา มาเนตวา ปเชตวา สมมา สข ปรหาตพโพ ฯ กตโม จ พราหมณ ทกขเณยยคค อธ พราหมณ เย เต สมณพราหมณา มทปปมาทา ปฏวรตา ขนตโสรจเจ นวฏ า เอกมตตาน ทเมนต เอกมตตาน สเมนต เอกมตตาน ปรนพพาเปนต อย วจจต พราหมณ ทกขเณยยคค ตสมา จาย ทกขเณยยคค สกกตวา ครกตวา มาเนตวา ปเชตวา สมมา สข ปรหาตพโพ ฯ อเม โข พราหมณ ตโย อคค สกกตวา ครกตวา มาเนตวา ปเชตวา สมมา สข ปรหาตพพา ฯ อย โข ปน พราหมณ กฏ คค กาเลน กาล อชชเลตพโพ กาเลน กาล อชฌเปกขตพโพ กาเลน กาล นพพาเปตพโพ กาเลน กาล นกขปตพโพต ฯ เอว วตเต อคคตสรโร พราหมโณ ภควนต เอตทโวจ อภกกนต โภ โคตม ฯเปฯ อปาสก ม ภว โคตโม ธาเรต อชชตคเค ปาณเปต สรณ คต เอสาห โภ โคตโม ป จ อสภสตาน ม จาม ชวต เทม ป จ วจฉตรสตาน ม จาม ชวต เทม ป จ วจฉตรสตาน ม จาม ชวต เทม ป จ อชสตาน ม จาม ชวต เทม ป จ อรพภสตาน ม จาม ชวต เทม หรตาน เจว ตณาน ขาทนต สตาน จ ปานยาน ปวนต สโต จ เนส วาโต อปวายตต ฯ

อคคสตรท 1 [43] ดกรภกษทงหลาย ไฟ 7 กองน 7 กองเปนไฉน คอ

1. ไฟ คอ ราคะ 2. ไฟ คอ โทสะ 3. ไฟ คอ โมหะ

57

4. ไฟ คอ อาหไนยบคคล 5. ไฟ คอ คหบด 6. ไฟ คอ ทกขไณยบคคล 7. ไฟ เกด แตไม

ดกรภกษทงหลายไฟ 7 กองนแล ฯ

อคคสตรท 2 [44] ...อคคตสรรพราหมณไดกราบทลพระผมพระภาควา ขาแตพระโคดมผเจรญ ขาพระองคประสงคจะกอไฟ ปกหลกบชายญ ขอทานพระโคดมโปรดตกเตอนสงสอนขอทจะพงเปนไปเพอประโยชนเกอกล เพอความสขตลอดกาลนาน แกขาพระองคเถด ฯ ดกรพราหมณ ทานพงละ พงเวน ไมพงเสพไฟ 3 กองน 3 กองเปนไฉนไฟคอราคะ 1 ไฟคอโทสะ 1 ไฟคอโมหะ 1 ดกรพราหมณ กเพราะเหตไรจงพงละพงเวน ไมพงเสพไฟคอราคะน เพราะบคคลผก าหนดอนราคะครอบง าย ายจตยอมประพฤตทจรตทางกาย ทางวาจา ทางใจได

ครนประพฤตทจรตทางกายทางวาจาทางใจแลว เมอตายไปยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก ฉะนน จงพงละพงเวน ไมพงเสพไฟคอราคะน กเพราะเหตไร จงพงละพงเวน ไมพงเสพไฟคอโทสะน เพราะบคคลผโกรธ อนโทสะครอบง าย ายจต ยอมประพฤตทจรตทางกาย ทางวาจา ทางใจได

ครนประพฤตทจรตทางกาย ทางวาจา ทางใจแลว เมอตายไปยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก ฉะนน จงพงละ พงเวน ไมพงเสพไฟคอโทสะน กเพราะเหตไร จงพงละ พงเวน ไมพงเสพไฟคอโมหะน เพราะบคคลผหลงอนโมหะครอบง าย ายจต ยอมประพฤตทจรตทางกาย ทางวาจา ทางใจได

ครนประพฤตทจรตทางกาย ทางวาจา ทางใจแลว เมอตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก

ฉะนน จงพงละ พงเวน ไมพงเสพไฟคอโมหะน ดกรพราหมณ ทานพงละ พงเวน ไมพงเสพไฟ 3 กองนแล ดกรพราหมณ ไฟ 3 กองนควรสกการะ เคารพ นบถอ บชา บรหารใหเปนสขโดยชอบ 3 กอง เปนไฉน คอ ไฟคออาหไนยบคคล 1 ไฟคอคหบด 1 ไฟคอทกขไณยบคคล 1 ดกรพราหมณ กไฟคออาหไนยบคคลเปนไฉน ดกรพราหมณ คนในโลกน คอ มารดาหรอบดา เรยกวาไฟคออาหไนยบคคล

58

ขอนนเพราะอะไร เพราะบคคลเกดมาแตมารดาบดาน ฉะนน ไฟคออาหไนยบคคล จงควรสกการะ เคารพ นบถอ บชา บรหารใหเปนสขโดยชอบ กไฟคอคหบดเปนไฉน คนในโลกนคอ บตร ภรรยา ทาส หรอคนใช นเรยกวาไฟคอหบด ฉะนน ไฟคอคหบดจงควรสกการะ เคารพ นบถอ บชา บรหารใหเปนสขโดยชอบ กไฟคอทกขไณยบคคลเปนไฉน สมณพราหมณในโลกน งดเวนจากความมวเมาประมาทตงอยในขนตและโสรจจะ ฝกฝนจตใจใหสงบ ดบรอนไดเปนเอก นเรยกวาไฟคอทกขไณยบคคล ฉะนน ไฟคอทกขไณยบคคลน จงควรสกการะ เคารพ นบถอ บชา บรหารใหเปนสขโดยชอบ ดกรพราหมณ ไฟ 3 กองนแล ควรสกการะ เคารพ นบถอ บชา บรหารใหเปนสขโดยชอบ สวนไฟทเกดแตไม พงกอใหโพลงขน พงเพงด พงดบ พงเกบไวตามกาลทสมควร ฯ สรป: ไฟ 7 ชนด

1. ไฟ คอ ราคะ 2. ไฟ คอ โทสะ 3. ไฟ คอ โมหะ 4. ไฟ คอ อาหไนยบคคล ไดแก มารดาบดา 5. ไฟ คอ คหบด ไดแก บตร ภรรยา (สาม) ทาสหรอคนใช 6. ไฟ คอ ทกขไณยบคคล ไดแก พระอรหนต 7. ไฟเกดแตไม

ไฟ 3 ชนดแรกบคคลควรละเวน ไฟ 3 ชนดตอมาบคคลควรบชา และไฟชนดสดทายบคคลควรปฏบตตามทเหนสมควร

22. ภรรยาจ าแนกโดยพฤตกรรมทมตอสาม 7 ประเภท

ผแสดง: พระศาสดา ผสดบ: นางสชาดา สะใภของอนาถบณฑกเศรษฐ

[60] อถโข ภควา ปพพณหสมย นวาเสตวา ปตตจวรมาทาย เยน อนาถปณฑกสส คหปตสส นเวสน เตนปสงกม อปสงกมตวา ป ตเต อาสเน นสท ฯ เตน โข ปน สมเยน อนาถปณฑกสส คหปตสส นเวสเน มนสสา อจจาสททา มหาสททา โหนต ฯ อถโข อนาถปณฑโก คหปต เยน ภควา เตนปสงกม อปสงกมตวา ภควนต อภวาเทตวา เอกมนต นสท ฯ เอกมนต นสนน โข อนาถปณฑก คหปต ภควา เอตทโวจ ก น เต คหปต นเวสเน มนสสา อจจาสททา มหาสททา เกวฏโฏ ม เ มจเฉ วโลเปตต ฯ อย ภนเต สชาตา ฆรสณหา อฑฒา กลา อานตา สา เนว สสส อาทยต น สสสร อาทยต น สามก อาทยต ภควนตมป น สกกโรต น ครกโรต น มาเนต น ปเชตต ฯ อถโข ภควา สชาต ฆรสณห อามนเตส เอห สชาเตต ฯ เอว ภนเตต โข สชาตา ฆรสณหา ภควโต ปฏสสณตวา เยน ภควา เตนปสงกม อปสงกมตวา ภควนต อภวาเทตวา เอกมนต นสท ฯ

59

เอกมนต นสนน โข สชาต ฆรสณห ภควา เอตทโวจ สตต โข อมา สชาเต ปรสสส ภรยา กตมา สตต วธสมา โจรสมา อยยสมา มาตสมา ภคนสมา สขสมา ทาสสมา อมา โข สชาเต สตต ปรสสส ภรยา ตาส ตว กตมาต ฯ นาห ภนเต อมสส ภควตา สงขตเตน ภาสตสส วตถาเรน อตถ อาชานาม สาธ เม ภนเต ภควา ตถา ธมม เทเสต ยถาห อมสส ภควตา สงขตเตน ภาสตสส วตถาเรน อตถ อาชาเนยยนต ฯ เตนห สชาเต สณาห สาธก มนสกโรห ภาสสสามต ฯ เอว ภนเตต โข สชาตา ฆรสณหา ภควโต ปจจสโสส ฯ ภควา เอตทโวจ ปทฏ จตตา อหตานกมปน อ เ ส รตตา อตม เต ปต ธเนน กตสส วธาย อสสกา ยา เอวรปา ปรสสส ภรยา วธกา จ ภรยาต จ สา ปวจจต ฯ ย อตถยา วนทต สามโก ธน สปป วณชช จ กสมธฏ ห อปปมป ตสมา อปหาตมจฉต ยา เอวรปา ปรสสส ภรยา โจรา จ ภรยาต จ สา ปวจจต ฯ อกมมกามา อลสา มหคฆสา ผรสา จ จณฑ จ ทรตตวาทน อฏ ายกาน อภภยย วตตต ยา เอวรปา ปรสสส ภรยา อยยา จ ภรยาต จ สา ปวจจต ฯ ยา สพพทา โหต หตานกมปน มาตาว ปตต อนรกขเต ปต ตโต ธน สมภตมสส รกขต ยา เอวรปา ปรสสส ภรยา มาตา จ ภรยาต จ สา ปวจจต ฯ ยถาป เชฏ า ภคน กนฏ า สคารวา โหต สกมห สามเก หรมนา ภตตวสานวตตน ยา เอวรปา ปรสสส ภรยา ภคน จ ภรยาต จ สา ปวจจต ฯ ยาจธ ทสวาน ปต ปโมทต สข สขารว จรสสมาคต โกเลยยกา สลวต ปตพพตา ยา เอวรปา ปรสสส ภรยา สข จ ภรยาต จ สา ปวจจต ฯ อกกทธสนตา วธทณฑตชชตา อรทธจตตา ปตโน ตตกขต อกโกธนา ภตตวสานวตตน ยา เอวรปา ปรสสส ภรยา ทาส จ ภรยาต จ สา ปวจจต ฯ ยาจธ ภรยา วธกาต วจจต โจร จ อยยาต จ สา ปวจจต ทสสลรปา ผรสา อนาทรา กายสส เภทา นรย วชนต ตา ฯ ยาจธ มาตา ภคน สข 1 จ ทาส จ ภรยาต จ สา ปวจจต สเล ตตตา จรรตตสวตา กายสส เภทา สคต วชนต ตาต ฯ อมาน โข สชาเต สตต ปรสสส ภรยา ตาส ตว กตมาต ฯ อชชตคเค ม ภนเต ภควา ทาสสมสามกสส ภรย ธาเรตต ฯ

60

[60] พระผมพระภาคตรสพระพทธพจนนวา ภรยาผมจตประทษราย ไมอนเคราะหดวยประโยชนเกอกล ยนดในชายอน ดหมนสาม เปนผอนเขาซอมาดวยทรพย พยายามจะฆาผว ภรยาของบรษเหนปานนเรยกวา วธกาภรยา ภรยาเสมอดวยเพชฌฆาต สามของหญงประกอบดวยศลปกรรม พาณชยกรรม และกสกรรม ไดทรพยใดมา ภรยาปรารถนาจะยกยอกทรพย แมมอยนอยนนเสย ภรยาของบรษเหนปานนเรยกวา โจรภรยา ภรยาเสมอดวยโจร ภรยาทไมสนใจการงาน เกยจคราน กนมาก ปากราย ปากกลา รายกาจ กลาวค าหยาบ ขมขผวผขยนขนแขง ภรยาของบรษเหนปานนเรยกวา อยยาภรยา ภรยาเสมอดวยนาย ภรยาใดอนเคราะหดวยประโยชนเกอกลทกเมอ ตามรกษาสามเหมอนมารดารกษาบตร รกษาทรพยทสามหามาไดไว ภรยาของบรษเหนปานนเรยกวา มาตาภรยา ภรยาเสมอดวยมารดา ภรยาทเปนเหมอนพสาวนองสาว มความเคารพในสามของตน เปนคนละอายบาป เปนไปตามอ านาจสาม ภรยาของบรษเหนปานนเรยกวา ภคนภรยา ภรยาเสมอดวยพสาวนองสาว ภรยาใดในโลกนเหนสามแลวชนชมยนด เหมอนเพอนผจากไปนานแลวกลบมา เปนหญงมตระกล มศลมวตรปฏบตสาม ภรยาของบรษเหนปานนเรยกวา สขภรยา ภรยาเสมอดวยเพอน ภรยาใดสามเฆยนต ขตะคอก กไมโกรธ ไมคดพโรธโกรธตอบสาม อดทนได เปนไปตามอ านาจสาม ภรยาของบรษเหนปานนเรยกวา ทาสภรยา ภรยาเสมอดวยทาส ภรยาทเรยกวาวธกาภรยา 1 โจรภรยา 1 อยยาภรยา 1 ภรยาทง 3 จ าพวกนน ลวนแตเปนคนทศลหยาบชา ไมเออเฟอ เมอตายไป ยอมเขาถงนรก

สวนภรยาทเรยกวา มาตาภรยา 1 ภคนภรยา 1 สขภรยา 1 ทาสภรยา 1 ภรยาทง 4 จ าพวกนน เพราะตงอยในศล ถนอมรกไวยงยน เมอตายไป ยอมเขาถงสคต ดกรนางสชาดา ภรยาของบรษ 7 จ าพวกนแล เธอเปนภรยาจ าพวกไหน ใน 7 จ าพวกนน ฯ สรป: ภรรยาทจ าแนกโดยพฤตกรรมทมตอสาม 7 ชนด

1. ภรรยาประพฤตตวเหมอนเพชฌมาต 2. ภรรยาประพฤตตวเหมอนโจร 3. ภรรยาประพฤตตวเหมอนนาย 4. ภรรยาประพฤตตวเหมอนแม 5. ภรรยาประพฤตตวเหมอนนองสาว 6. ภรรยาประพฤตตวเหมอนเพอน 7. ภรรยาประพฤตตวเหมอนคนรบใช

ภรรยา 3 ชนดแรกเปนคนทศล หยาบคาย และไมเออเฟอ เมอตายแลวยอมไปเกดในนรก สวนภรรยา 4 ชนดทเหลอเปนคนมศล ถนอมรกไวอยางยงยน เมอตายแลวยอมไปเกดในสวรรค

61

23. การอปฏฐากมารดาบดา และการสงเคราะหบตรภรรยาเปนอดมมงคล

ผแสดง: พระศาสดา ผสดบ: เทวดา

[6] อเสวนา จ พาลาน ปณฑตาน จ เสวนา ปชา จ ปชนยาน เอตมมงคลมตตม ฯ ปฏรปเทสวาโส จ ปพเพ จ กตป ตา อตตสมมาปณธ จ เอตมมงคลมตตม ฯ พาหสจจ จ สปป จ วนโย จ สสกขโต สภาสตา จ ยา วาจา เอตมมงคลมตตม ฯ มาตาปตอปฏ าน ปตตทารสส สงคโห อนากลา จ กมมนตา เอตมมงคลมตตม ฯ ทาน จ ธมมจรยา จ าตกาน จ สงคโห อนวชชาน กมมาน เอตมมงคลมตตม ฯ อารต วรต ปาปา มชชปานา จ ส โม อปปมาโท จ ธมเมส เอตมมงคลมตตม ฯ คารโว จ นวาโต จ สนตฏ จ กต ตา กาเลน ธมมสสวน เอตมมงคลมตตม ฯ ขนต จ โสวจสสตา สมณาน จ ทสสน กาเลน ธมมสากจฉา เอตมมงคลมตตม ฯ ตโป จ พรหมจรย จ อรยสจจานทสสน นพพานสจฉกรยา จ เอตมมงคลมตตม ฯ ผฏ สส โลกธมเมห จตต ยสส น กมปต อโสก วรช เขม เอตมมงคลมตตม ฯ เอตาทสาน กตวาน สพพตถมปราชตา สพพตถ โสตถ คจฉนต ตนเตส มงคลมตตมนต ฯ

[6] พระผมพระภาคตรสพระคาถาตอบ(เทวดา)วา การไมคบคนพาล 1 การคบบณฑต 1 การบชาบคคลทควรบชา 1 นเปนอดมมงคล การอยในประเทศอนสมควร 1 ความเปนผมบญอนกระท าแลวในกาลกอน 1 การตงตนไวชอบ 1 นเปนอดมมงคล พาหสจจะ 1 ศลป 1 วนยทศกษาดแลว 1 วาจาสภาสต 1 นเปนอดมมงคล การบ ารงมารดา

62

บดา 1 การสงเคราะหบตรภรรยา 1 การงานอนไมอากล 1 นเปนอดมมงคล ทาน 1 การประพฤตธรรม 1 การสงเคราะหญาต 1 กรรมอนไมมโทษ 1 นปนอดมมงคล การงดการเวนจากบาป 1 ความส ารวมจากการดมน าเมา 1 ความไมประมาทในธรรมทงหลาย 1 นเปนอดมมงคล ความเคารพ 1 ความประพฤตถอมตน 1 ความสนโดษ 1 ความกตญญ 1 การฟงธรรมโดยกาล 1 นเปนอดมมงคล ความอดทน 1 ความเปนผวางาย 1 การไดเหนสมณะทงหลาย 1 การสนทนาธรรมโดยกาล 1 นเปนอดมมงคล ความเพยร 1 พรหมจรรย 1 การเหนอรยสจ 1 การกระท านพพานใหแจง 1 นเปนอดมมงคล จตของผใดอนโลกธรรมทงหลายถกตองแลว ยอมไมหวนไหว 1 ไมเศราโศก 1 ปราศจากธล 1 เปนจตเกษม 1 นเปนอดมมงคล เทวดาและมนษยทงหลาย ท ามงคลเชนนแลว เปนผไมปราชยในขาศกทกหมเหลา ยอมถงความสวสดในททกสถาน นเปนอดมมงคลของเทวดาและมนษยเหลานน ฯ สรป: การปฏบตถกตองตอสมาชกครอบครวเปนขอหนงในอดมมงคล 38 ประการ

1. การบ ารงมารดาบดา 2. การสงเคราะหบตร 3. การสงเคราะหภรรยา

24. บตรจ าแนกโดยการเปรยบเทยบกบคณธรรมของมารดาบดา 3 ประเภท

ผแสดง: พระศาสดา ผสดบ: ภกษทงหลาย

[252] วตต เหต ภควตา วตตมรหตาต เม สต ตโยเม ภกขเว ปตตา สนโต สวชชมานา โลกสม กตเม ตโย อตชาโต อนชาโต อวชาโตต ฯ กถ จ ภกขเว ปตโต อตชาโต โหต อธ ภกขเว ปตตสส มาตาปตโร โหนต น พทธ สรณคตา น ธมม สรณ คตา น สงฆ สรณ คตา ปาณาตปาตา อปปฏวรตา อทนนาทานา อปปฏวรตา กาเมส มจฉาจารา อปปฏวรตา มสาวาทา อปปฏวรตา สราเมรยมชชปมาทฏ านา อปปฏวรตา ทสสลา ปาปธมมา ฯ ปตโต จ เนส โหต พทธ สรณ คโต ธมม สรณ คโต สงฆ สรณ คโต ปาณาตปาตา ปฏวรโต อทนนาทานา ปฏวรโต กาเมส มจฉาจารา ปฏวรโต มสาวาทา ปฏวรโต สราเมรยมชชปมาทฏ านา ปฏวรโต สลวา กลยาณธมโม เอว โข ภกขเว ปตโต อตชาโต โหต ฯ กถ จ ภกขเว ปตโต อนชาโต โหต อธ ภกขเว ปตตสส มาตาปตโร โหนต พทธ สรณคตา ธมม สรณ คตา สงฆ สรณ คตา ปาณาตปาตา ปฏวรตา อทนนาทานา ปฏวรตา กาเมส มจฉาจารา ปฏวรตา มสาวาทา ปฏวรตา สราเมรยมชชปมาทฏ านา ปฏวรตา สลวนโต กลยาณธมมา ฯ ปตโต จ เนส โหต พทธ สรณ คโต ธมม สรณ คโต สงฆ สรณ คโต ปาณาตปาตา ปฏวรโต อทนนาทานา ปฏวรโต กาเมส มจฉาจารา ปฏวรโต มสาวาทา ปฏวรโต สราเมรยมชชปมาทฏ านา ปฏวรโต สลวา กลยาณธมโม เอว โข ภกขเว ปตโต อนชาโต โหต ฯ

63

กถ จ ภกขเว ปตโต อวชาโต โหต อธ ภกขเว ปตตสส มาตาปตโร โหนต พทธ สรณคตา ธมม สรณ คตา สงฆ สรณ คตา ปาณาตปาตา ปฏวรตา อทนนาทานา ปฏวรตา กาเมส มจฉาจารา ปฏวรตา มสาวาทา ปฏวรตา สราเมรยมชชปมาทฏ านา ปฏวรตา สลวนโต กลยาณธมมา ฯ ปตโต จ เนส โหต น พทธ สรณ คโต น ธมม สรณ คโต น สงฆ สรณคโต ปาณาตปาตา อปปฏวรโต อทนนาทานา อปปฏวรโต กาเมส มจฉาจารา อปปฏวรโต มสาวาทา อปปฏวรโต สราเมรยมชชปมาทฏ านา อปปฏวรโต ทสสโล ปาปธมโม เอว โข ภกขเว ปตโต อวชาโต โหต ฯ อเม โข ภกขเว ตโย ปตตา สนโต สวชชมานา โลกสมนต ฯ เอตมตถ ภควา อโวจ ฯ ตตเถต อต วจจต อตชาต อนชาต ปตตมจฉนต ปณฑตา อวชาต น อจฉนต โย โหต กลคนธโน ฯ เอเต โข ปตตา โลกสม เย จ ภวนต อปาสกา สทธาสเลน สมปนนา วท วตมจฉรา จนโท อพภฆนา มตโต ปรสาส วโรจเรต ฯ

[252] พระผมพระภาคตรสวา ดกรภกษทงหลาย บตร 3 จ าพวกนมปรากฏอยในโลก 3 จ าพวกเปนไฉน คอ อตชาตบตร 1 อนชาตบตร 1 อวชาตบตร 1 ฯ ดกรภกษทงหลาย กอตชาตบตร เปนอยางไร ดกรภกษทงหลาย มารดาบดาของบตรในโลกน ไมถงพระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ วาเปนสรณะ ไมงดเวนจากการฆาสตว ลกทรพย ประพฤตผดในกาม พดเทจ การดมน าเมา คอ สราและเมรยอนเปนทตงแหงความประมาท เปนผทศล มธรรมอนลามก

สวนบตรของมารดาและบดาเหลานน เปนผถงพระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ วาเปนสรณะ งดเวนจากการฆาสตว ลกทรพย ประพฤตผดในกาม พดเทจ การดมน าเมา คอ สราและเมรยอนเปนทตงแหงความประมาท มศล มธรรมอนงาม ดกรภกษทงหลาย อตชาตบตรเปนอยางนแล ฯ ดกรภกษทงหลาย กอนชาตบตรเปนอยางไร ดกรภกษทงหลาย มารดาบดาของบตรในโลกน ถงพระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ วาเปนสรณะ งดเวนจากการฆาสตว ลกทรพย ประพฤตผดในกาม พดเทจ การดมน าเมา คอ สราและเมรยอนเปนทตงแหงความประมาท มศล มธรรมอนงาม

สวนบตรของมารดาบดาเหลานน ถงพระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ วาเปนสรณะ งดเวนจากการฆาสตว ลกทรพย ประพฤตผดในกาม พดเทจ การดมน าเมา คอ สราและเมรยอนเปนทตงแหงความประมาท เปนผมศล มธรรมอนงาม ดกรภกษทงหลาย อนชาตบตรเปนอยางนแล ฯ ดกรภกษทงหลาย กอวชาตบตรเปนอยางไร ดกรภกษทงหลาย มารดาบดาของบตรในโลกน ถงพระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ วาเปนสรณะ งดเวนจากการฆาสตว ลกทรพย ประพฤตผดในกาม พดเทจ การดมน าเมา คอ สราและเมรยอนเปนทตงแหงความประมาท เปนผมศล มธรรมอนงาม

64

สวนบตรของมารดาบดาเหลานน ไมถงพระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ วาเปนสรณะ ไมงดเวนจากการฆาสตว ลกทรพย ประพฤตผดในกาม พดเทจ การดมน าเมา คอ สราและเมรยอนเปนทตงแหงความประมาท เปนผทศล มธรรมอนลามก ดกรภกษทงหลาย อวชาตบตรเปนอยางนแล ดกรภกษทงหลายบตร 3 จ าพวกนแล มปรากฏอยในโลก ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาคตรสคาถาประพนธดงนวา บณฑตทงหลาย ยอมปรารถนาอตชาตบตร และอนชาตบตร ไมปรารถนาอวชาตบตร ซงเปนผท าลายตระกล สวนบตรเหลาใดเปนอบาสก บตรเหลานนแลชอวาเปนบตรในโลก บตรเหลานนมศรทธา ถงพรอมดวยศล ผ(โอบออมอาร) รความประสงค ปราศจากความตระหน ยอมรงเรองในบรษททงหลาย เปรยบเหมอนพระจนทรพนแลวจากเมฆ ฉะนน ฯ สรป: บตรทจ าแนกโดยการเปรยบเทยบกบคณธรรมของมารดาบดา 3 ประเภท

1. อตชาตบตร คอ ลกทคณธรรมสงกวามารดาบดา 2. อนชาตบตร คอ ลกทคณธรรมเทากบมารดาบดา 3. อวชาตบตร คอ ลกทคณธรรมต ากวามารดาบดา

บตร 2 ประเภทแรกเปนทปรารถนา สวนบตรประเภทสดทาย ไมมมารดาบดาคนใดปรารถนาเลย

25. หลกการครองเรอน 4 ประการ

ผแสดง: พระศาสดา ผสดบ: อาฬวกยกษ

[311] ...ยสเสเต จตโร ธมมา สทธสส ฆรเมสโน สจจ ธมโม ธต จาโค ส เว เปจจ น โสจต ฯ องฆ อ เ ป ปจฉสส ปถ สมณพราหมเณ ยท สจจา ทมา จาคา ขนตยา ภยโยธ วชชต ฯ

[311] พระผมพระภาคตรสตอบ(อาฬวกยกษ)ดวยพระคาถาวา ผใดมศรทธาอยครองเรอน มธรรม 4 ประการ น คอ สจจะ ธรรมะ ธต จาคะ ผนนแลละจากโลกนไปแลวยอมไมเศราโศก

ถาวาเหตแหงการไดชอเสยงยงไปกวาสจจะกด เหตแหงการไดปญญายงไปกวาทมะกด เหตแหงการผกมตรยงไปกวาจาคะกด เหตแหงการหาทรพยไดยงไปกวาขนตกด มอยในโลกนไซร เชญทานถามสมณพราหมณเปนอนมากแมเหลาอนดเถด ฯ

65

สรป: หลกการครองเรอน 4 ประการ 1. สจจะ คอ ความจรงใจ เปนคณธรรมชนยอดในการไดมาซงชอเสยง 2. ทมะ คอ การฝกฝนปรบปรงตนเอง เปนคณธรรมชนยอดในการแสวงปญญา 3. ขนต คอ ความอดทนอดกลน เปนคณธรรมชนยอดในการหาทรพย 4. จาคะ คอ ความเออเฟอ เปนคณธรรมชนยอดในการผกมตร

26. โทษจากการประพฤตผดตอสาม

ผแสดง: นางนนทาเปรต ผสดบ: นนทเสนอบาสก

[101] กาล ทพพณณรปาส ผรสา ภรทสสนา ปงคลาส กฬาราส น ต ม าม มานสนต ฯ อห นนทา นนทเสน ภรยา เต ปเร อห ปาปกมม กรตวาน เปตโลก อโต คตาต ฯ กนน กาเยน วาจาย มนสา ทกกฏ กต กสส กมมวปาเกน เปตโลก อโต คตาต ฯ จณฑ จ ผรสา จาส ตย จาส อคารวา ตาห ทรตต วตวาน เปตโลก อโต คตาต ฯ…

[101] นนทเสนอบาสกถามวา ทานมผวพรรณด า มรปรางนาเกลยด ตวขรขระดนากลว มตาเหลอง เขยวงอกออกเหมอนหม เราไมเขาใจวาทานเปนมนษย นางเปรตตอบวา ขาแตทานนนทเสน เมอกอน ฉนชอนนทา เปนภรรยาของทาน ไดท ากรรมอนลามกไวจงจากโลกนไปสเปตโลก นนทเสนถามวา ทานท ากรรมชวอะไรไวดวยกาย วาจา ใจ เพราะวบากแหงกรรมอะไรทานจงไปจากโลกนสเปตโลก นางเปรตนนตอบวา เมอกอนฉนเปนหญงดราย หยาบคาย ไมเคารพทาน พดค าชวหยาบกะทาน จงไปจากโลกนสเปตโลก. สรป: 1. ลกษณะการประพฤตผดตอสามซงเรยกวากรรมอนลามก

1.1 ดราย 1.2 หยาบคาย 1.3 ไมเคารพ 1.4 พดค าชวหยาบ

66

2. ลกษณะของเปรตทเกดจากการประพฤตผดตอสาม 2.1 ผวด า 2.2 รปรางนาเกลยด 2.3 ตวขรขระดนากลว 2.4 ตาเหลอง 2.5 เขยวงอกออกเหมอนหม

27. โทษจากการปฏบตผดตอสาม

ผแสดง: นางเวมานกเปรต ผสดบ: พระเจาพาราณส

[109] โสวณณโสปาณผลกา โสวณณวาลกสนถตา ตตถ โสคนธยา วคค สจคนธา มโนรมา นานารกเขห ส ฉนนา นานาคนธสเมรตา นานาปทมส ฉนนา ปณฑรกสโมหตา ฯ สรภ สมปวายนต มน า มาลเตรตา หสโก จาภรทา จ จกกวากาภกชตา นานาทชคณากณณา นานาสรคณายตา นานาผลธรา รกขา นานามาลธรา วนา ฯ น มนสเสส อทส นคร ยาทส อท ปาสาทา จ พหกา ตยห โสวณณรปยมยา ทททลลมานา อาเภนต สมนตา จตโร ทสา ฯ ป จ ทาสสตา ตยห ยา เตมา ปรจารกา ตา กมพกายรธรา ก จนาเจลภสตา ฯ ปลลงกา พหกา ตยห โสวณณรปยมยา กทลมคส ฉนนา สชชา โคณกสนถตา ยตถ ตว วาสปคตา สพพกามสมทธน ฯ สมปตตาย อฑฒรตตาย ตโต อฏ าย คจฉส อยยานภม คนตวาน โปกขร า สมนตโต ฯ ตสสา ตเร ตว าส หรเต สททเล สเภ ตโต เต กณณมณโฑ จ สนโข องคมงคาน ขาทต ฯ ยทา จ ขายตา อาส อฏ สงขลกา กตา

67

โอคาหส โปกขรณ โหต กาโย ยถา ปเร ฯ ตโต ตว องคปจจงค สจาร ปยทสสนา วตเถน ปารปตวาน อายาส มม สนตก ฯ กนน กาเยน วาจาย มนสา ทกกฏ กต กสส กมมวปาเกน กณณมณโฑ จ สนโข องคมงคาน ขาทตต ฯ กมพลาย คหปต สทโธ อาส อปาสโก ตสสาห ภรยา อาส ทสสลา อตจารน ฯ เอวมาตจรมานาย สามโก เอตทพรว เนต ฉนน ปฏรป ย ตว อตจราส ม ฯ สาห โฆร จ สปถ มสาวาท อภาสสส นาหนต อตจราม กาเยน อท เจตสา สจาหนต อตจราม กาเยน อท เจตสา อย กณณมณโฑ สนโข องคมงคาน ขาทต ฯ ตสส กมมสส วปาก มสาวาทสส จภย สตตวสสสตาน จ อนภต ยโตป เม กณณมณโฑ จ สนโข องคมงคาน ขาทตต ฯ ตว จ เทว พหปกาโร อตถาย เม อธาคโต สมตตาห กณณมณฑสส อโสกา อกโตภยา นาห เทว นมสสาม ยาจาม อ ชลกตา ภ ช อมานเส กาเม รม เทว มยา สหาต ฯ ภตตา อมานสา กามา รมโตมห ตยา สห ตาห สภเค ยาจาม ขปป ปฏนยาห มนต ฯ

[109] พระเจาพาราณสตรสถามนางเวมานกเปตรวา สระโบกขรณมน าใสสะอาด มบนไดทองค าลาดดวยทรายทองโดยรอบ ในสระนนมกลนหอมฟงนารนรมยใจ ดาดดนไปดวยหมไมนานา มกลนตางๆ หอมตลบไปดวยลมร าเพยพด ดารดาษดวยบวตางๆ เกลอนกลนดวยบวขาวมกลนหอมเจรญใจ อนลมร าเพยพดฟงขจร เสยงระงมไปดวยหงสและนกกระเรยน นกจกพรากมาร ารองไพเราะจบใจ เกลอนกลนไปดวยฝงนกตางๆ สงเสยงรองอยองม มหมรกขชาตอนมดอกและผลนานาพรรณ ไมมเมองใดในมนษยเหมอนเมองของทานน

68

ปราสาทเปนอนมากของทาน ลวนแลวดวยทองค าและเงน รงเรองงามสงาไปทวทง 4 ทศโดยรอบ นางทาส 500 คอยบ าเรอทานประดบดวยก าไรทอง นงหมผาทองค าบลลงกของทานมมาก ซงส าเรจดวยทองค าและเงน ปลาดดวยหนงชะมด และผาโกเชาวอนบคคลจดแจงไวแลว ทานจะเขานอนบนบลลงกใด กส าเรจดงความปรารถนาทกอยาง เมอถงเทยงคน ทานลกจากบลลงกนนลงไปสสวนใกลสระโบกขรณ ยนอยทฝงสระนนอนมหญาเขยวออน งดงาม ล าดบนน สนขหดวนกขนมาจากสระนน กดอวยวะนอยใหญของทานเมอใด ทานถกสนขกดกนแลวเหลอแตกระดกเมอนน ทานจงลงสสระโบกขรณ รางกายกกลบมเหมอนเดม ภายหลงจากเวลาลงสระโบกขรณ ทานกลบมอวยวะนอยใหญเตมบรบรณงดงามดนารก นงหมแลว มาสส านกของเรา ทานไดท ากรรมชวอะไรไวดวยกาย วาจา ใจ หรอและเพราะวบากแหงกรรมอะไร สนขหดวนจงกดกนอวยวะนอยใหญของทาน นางเวมานกเปรตกราบทลวา มคฤหบดคนหนง เปนอบาสกผมศรทธา อยในเมองกมพละ หมอมฉนเปนภรรยาของอบาสกนน เปนคนทศล ประพฤตนอกใจเขา เมอหมอมฉนนอกใจเขาอยางนน สามหมอมฉนจงพดวา การทเธอประพฤตนอกใจฉนนนเปนการไมเหมาะไมสมควร หมอมฉนไดกลาวมสาวาทสบถอยางรายแรงวา ฉนไมไดประพฤตนอกใจทานดวยกายหรอดวยใจ ถาฉนประพฤตนอกใจทานดวยกายหรอดวยใจ ขอใหสนขหดวนตวนกดกนอวยวะนอยใหญของฉนเถด วบากแหงกรรมอนลามก คอ การประพฤตนอกใจสาม และมสาวาททงสอง อนหมอมฉนไดเสวยแลวตลอด 700 ป เพราะกรรมอนลามกนน สนขหดวนกดกนอวยวะนอยใหญของหมอมฉน ขาแตพระองคผประเสรฐ พระองคมอปการะแกหมอมฉนมาก พระองคเสดจมาทน เพอประโยชนแกหมอมฉน หมอมฉนพนดแลวจากสนขหดวน ไมมความโศก ไมมภยแตทไหนๆ ขอเดชะ หมอมฉนขอถวายบงคมพระองค หมอมฉนขอประนมอญชลวงวอนวา ขอพระองคจงเสวยกามสขอนเปนทพย รนรมยอยกบหมอมฉนเถด สรป: โทษทเกดจากการนอกใจสาม และมสาวาทท าใหเกดเปนเปรตทถกสนขกด

28. โทษจากการเปนชกบภรรยาผอน

ผแสดง: พระอสทาสเถร ผสดบ: พระโพธเถร

[473] นครมห กสมนาเม ปาฏลปตตมห ป วยา มณเฑ สกยกลกลนาโย เทว ภกขนโย คณวตโย ฯ อสทาส ตตถ เอกา ทตยา โพธต สลสมปนนา จ

69

ฌานชฌายนรตาโย พหสสตาโย ธตกเลสาโย ฯ ตา ปณฑาย จรตวาน ภตตตถ กรย โธตาปตตาโย รหตมห สขนสนนา อมา ครา อพภวเทส ฯ ปาสาทกาส อยเย อสทาส วโยป เต อปรหโน ก ทสวาน วลก อถาส เนกขมมมนยตตา ฯ เอวมนย ชยมานา สา รหเต ธมมเทสนากสลา อสทาส อท วจนมพรว สณ โพธ ยถามห ปพพชตา ฯ อโต ปร วสชชนกถา อชเชนยา ปรวเร มยห ปตา สลสวโต เสฏ ตสสมห เอกา ธตา ปยา มนาปา ทยตา จ ฯ อถ เม สาเกตโต วรโก อาคจฉ อตตมกลโน เสฏ ปหตรตโน ตสส ม สณห อทาส ตาโต ฯ สสสยา สสสรสส จ สาย ปาต ปณามมปคมม สรสา กโรม ปาเท วนทาม ยถามห อนสฏ า ฯ ยา มยห สามกสส ภคนโย ภาตโน ปรชโน วา ต เอกวารกป ทสวา อพพคคา อาสน เทม ฯ อนเนน จ ปาเนน จ ขชเชน จ ย จ ตตถ สนนหต ฉาเทม อปนยาม จ เทม ย ยสส ปฏรป ฯ กาเลน อฏ หตวา ปตฆร สมปคม อมมารโธตหตถปาทา ป ชลกา สามกมเปมห ฯ โกจฉ ปสาท อ ชน จ อาทาสก จ คณหตวา ปรกมมการกา วย สยเมว ปต วภเสม ฯ สยเมว โอทน สาธยาม สยเมว ภาชน โธว มาตาว เอกปตตก ตถา ภตตาร ปรจราม เอว ม ภตตกต อนตตร การก ต นหตมาน อฏ ายก อนลส สลวต ทสสเต ภตตา ฯ โส มาตร จ ปตร จ ภณต อาปจฉาห คมสสาม อสทาสยา น สห วจฉ เอกาคาเรห สห วตถ ฯ มา เอว ปตต อวจ อสทาส ปณฑตา ปรพยตตาย อฏ ายกา อนลสา ก ตยห น โรจเต ปตต ฯ น จ เม หสต ก จ น จาห อสทาสยา สห วจฉ

70

เทสสาว เม อล เม อาปจฉาห คมสสาม ฯ ตสส วจน สณตวา สสส สสสโร จ ม อปจฉส กสส ตยา อปรทธ ภณ กต วสสฏ า ยถาภต ฯ นปห อปรชฌ ก จ นป หเสว น คณาม ทพพจน ก สกกา กาตเย ย ม วเทสสเต ภตตา ฯ เต ม ปต ฆร ปฏ นยส วมนา ทกเขน อธภตา ปตตมนรกขมานา ชนามหเส รปน ลจฉ ฯ อถ ม อทาส ตาโต อฑฒสส ฆรมห ทตยกลกสส ตโต อปฑฒสงเกน เยน ม วนทถ เสฏ ฯ ตสสป ฆรมห มาส อวส อถ โสป ม ปฏจฉต ทาสว อปฏ หนต อทสก สลสมปนน ฯ ภกขาย จ วจรนต ทมก ทนต เม ปตา ภณต โส สห เม ชามาตา นกขป โปนต จ ฆฏก จ ฯ โสป วสตวา ปกข อถ ตาต ภณต เทห เม โปนต ฆฏก จ กปลลก จ ปนป ภกข จรสสาม ฯ อถ น ภณต ตาโต อมมา สพโพ จ เม าตคณวคโค กนเต น กรต อธ ภณ ขปป ยนเต กรหต ฯ เอว ภณโต ภณต ยท เม อตตา สกโกต อล มยห อสทาสยา น สห วจฉ เอกฆเรห สห วตถ ฯ วสสชชโต คโต โส อหป เอกากน วจนเตม อาปจฉตวาน คจฉาม มรต วา ปพพชต ฯ อถ อยยา ชนทตตา อาคจฉ โคจราย จรมานา ตาตกล วนยธร พหสสตา สลสมปนนา ฯ ต ทสวาน อมหาก อฏ ายาสน ตสสา ป าปย นสนนาย จ ปาเท วนทตวา โภชนมทาส ฯ อนนปาเนน ขชเชน จ ย จ ตตถ สนนหต สนตปปยตวาน อวจ อยเย อจฉาม ปพพชต ฯ อถ ม ภณต ตาโต อเธว ปตตเก จราห ต ธมม อนเนน จ ปาเนน จ สนตปปย สมเณ ทวชาต จ ฯ อถาห ภณาม ตาต โรทนต อ ชล ปณาเมตวา อนชานาห ม ตาต มยา ปกต กมม ต นชชเรสสาม ฯ

71

อถ ม ภณต ตาโต ปาปณ โพธ จ อคคธมม จ นพพาน จ ลภสส ย สจฉกร ทวปทเสฏโ ฯ มาตาปต อภวาทยตวา สพพ จ าตคณวคค สตตาห ปพพชตา ตสโส วชชา อผสสย ฯ ชานาม อตตโน สตต ชาตโย ยสสา ย ผล วปาโก ต ตว อาจกขสส ต เอกมนา นสาเมห นครมห เอรกกจเฉ สวณณกาโร อห ปหตธโน โยพพนมเทน มตโต โส ปรทาร อเสวห ฯ โสห ตโต จวตวา นรยมห อปจจส จร ปกโก ตโต จ อฏ หตวา มกกฏยา กจฉโมกกม ฯ สตตาห ชาตกมม มหากป ยถโป นลลจเฉส ตสเสต กมมผล ยถาป คนตวาน ปรทาร ฯ โสห ตโต จวตวา กาล กรตวา สนธวาร เ กาณาย จ ข ชาย จ เอฬกยา กจฉโมกกม ฯ ทวาทสวสสาน อห นลลจฉโต ทารเก ปรวหตวา กมนาวฏโฏ อกลโล ยถาป คนตวาน ปรทาร ฯ โสห ตโต จวตวา โควาณชกสส คาวยา ชาโต วจโฉ ลาขาตมโพ นลลจฉโต ทวาทเส มาเส ฯ เต ปน นงคลมห สกฏ จ ธารยาม อนโธวฏโฏ อกลโล ยถาป คนตวาน ปรทาร ฯ โสห ตโต จวตวา วถยา ทาสยา ฆเร ชาโต เนว มหลา น ปรโส ยถาป คนตวาน ปรทาร ฯ ตสตวสสมห มโต สากฏกกลมห ทารกา ชาตา กปณมห อปปโภเค ธนกปรสปาตพหลมห ฯ ต ม ตโต สตถวาโห อสสนนาย วปลาย วฑฒยา โอกฑฒต วลปนต อจฉนทตวา กลฆรสส ฯ อถ โสฬสเม วสเส ทสวาน ม ปตตโยพพน ก โอรทธตสส ปตโต ครทาโส นาม นาเมน ฯ ตสสป อ า ภรยา สลวต คณวต ยสวต จ อนรตตา ภตตาร ตสสาห วทเทสนมกาส ฯ

72

ตสเสต กมมผล ย ม อปกรตน คจฉนต ทาสว อปฏ หนต ตสสป อนโต กโต มยาต ฯ

[473] พระโพธถามพระอสทาสเถรวา ขาแตพระแมเจาอสทาส พระแมเจาเปนทนาเลอมใสอย แมวยของทานกยงไมเสอม กพระแมเจาเหนโทษอะไรจงประกอบเนกขมมะ พระอสทาสนนเปนผฉลาดในการแสดงธรรมในฐานะแหงบญ เมอถกถามอยางน จงไดกลาวตอบอยางนวา ขาแตพระแมเจาโพธ ขอพระแมเจาจงฟงตามเรองทฉนบวชแลว โยมบดาของดฉนอยในบรอนประเสรฐชอวาอชเชน เปนเศรษฐผส ารวมแลวดวยศล ดฉนเปนธดาผเดยวของทาน ซงเปนทรกทชอบใจและเปนผอนทานเอนด ในเวลาทดฉนเจรญวยแลว เศรษฐผมรตนะมาก เปนสกลอนอดมคนหนงในเมองสาเกต มาขอดฉนเปนสะใภ โยมบดาไดใหดฉนเปนสะใภของเศรษฐนน ดฉนไดไปสส านกมารดาและบดาของสาม ท าการนอบนอมดวยเศยรเกลา ไหวเทาทานทง 2 ทกเชาเยน ทานทง 2 สอนดฉนอยางไร ดฉนกท าอยางนน พหญงนองหญง พชายนองชายหรอบาวไพรของสามดฉน ไมวาคนใด ดฉนเหนแลวแมครงเดยว กมความย าเกรงใหอาสนะ ดฉนตอนรบดวยขาวน าและของเคยว ซงเปนของทเขาจดหาไวทเรอน และสงใดควรแกผใด กใหสงนนแกผนน ดฉนลกขนแตเชาเขาไปยงเรอนสาม ลางมอลางเทาทธรณประตแลว ประนมมอเขาไปกราบสาม จดหาหว เครองผดหนา ยาหยอดตา แวนสองหนามาตบแตงสามเสยเองเหมอนสาวใช ดฉนหงขาวตมแกงเอง ลางภาชนะเอง มารดาบ ารงบ าเรอบตรนอยคนเดยว ฉนใด ดฉนกบ าเรอสาม ฉนนน ดฉนมความจงรกภกด มวตรอนยอดยง ท าการงานอนหญงพงท าทกอยาง ไมมความถอเนอถอตว ขยนไมเกยจคราน สมบรณดวยศลอยางน สามกยงโกรธ สามของดฉนพดกะมารดาของเขาวา ฉนจกลาไป จกไมอยรวมกบนางอสทาส ฉนไมควรอยรวมในเรอนหลงเดยวกบนางอสทาส มารดาบดาของเขาจงหามวา ลกเอย เจาอยาพดอยางนนเลย นางอสทาสเปนบณฑตฉลาดรอบคอบ ขยนไมเกยจคราน ไฉนจงไมชอบใจเจาละลก นางอสทาสไมไดเบยดเบยนอะไรฉนเลย แตวาฉนไมอยากอยรวมกบนางอสทาสเทานน ฉนไมอยากเหน ไมตองการ ฉนจกลาบดามารดาไปละ บดาของสามของดฉนฟงค าของเขาแลว ไดถามดฉนวา เจาท าผดอยางไร สามของเจาจกละทงเจาเชนน เจาจงบอกสงทเจาไดท าตามจรงเถด ดฉนตอบวา ดฉนไมไดท าผดอะไร ทงไมไดท าใหเขาเดอดรอนอะไร และไมไดดหมนอะไร ดฉนจกอาจกลาวค าชวหยาบอะไร อนเปนเหตใหสามโกรธดฉนไดเลา

73

มารดาและบดาของสามเสยใจ ถกทกขครอบง าแลวเหมอนกน แตหวงจกรกษาบตรไว จงไดน าดฉนกลบไปสงคนใหโยมบดาของฉนทเรอน ดฉนเปนหญงหมายมรปสวยเทยวไป ภายหลงโยมบดาของดฉน ไดยกดฉนใหแกกลบตรผมทรพยสมบตนอยกวาสามเกาครงหนง โดยสนสอดครงหนง ตอกบสนสอดทเศรษฐคนเกาไดหมนดฉน ดฉนอยทเรอนของสามคนทสองนนเดอนหนง ตอมาเขาไดขบดฉนผบ ารงบ าเรออยดงนางทาส ประพฤตตวดมศลจากเรอนเขาอก โยมบดาของดฉนบอกกะบรษคนหนงเปนผฝกจตแหงชนเหลาอน มกายและวาจาอนฝกแลว เทยวขอทานอยวา เจาจงทงผาขรวและหมอเสย จงมาเปนลกเขยเราเถด เขาอยกบดฉนไดครงเดอน กบอกโยมบดาของดฉนวา ทานจงใหผาขรว หมอ และกระเบองขอทานแกขาพเจา ขาพเจาจะไปเทยวขอทานอก ล าดบนน โยมบดามารดากบพวกหมญาตของดฉนทงหมดพากนถามคนขอทานนนวา สงใดทเจาท าไมส าเรจในทน ขอเจาจงรบบอกเรวๆ เขาจกท าสงนนๆ ใหเจา เมอโยมบดามารดาและพวกญาตของดฉนพดอยางนแลว คนขอทานนนจงตอบวาเราอาจท าตวของเราใหเปนไทยโดยแท แตขาพเจาไมตองการอยรวมเรอนหลงเดยวกบนางอสทาสได โยมบดาของดฉนปลอยใหเขาไป ดฉนผเดยวคดวา จกลาโยมมารดา โยมบดาไปตาย หรอไปบวชดกวาล าดบนน พระแมเจา ชนทตตาผทรงไวซงวนย เปนพหสต มศลสมบรณ มาเทยวบณฑบาตทสกลโยมบดาของดฉน ดฉนเหนทานจงลกไปจดอาสนะของดฉนถวายทาน และเมอทานนงเสรจแลว ดฉนกราบเทาและถวายโภชนาหารแกทาน ดฉนเลยงดทานดวย ขาว น าของเคยว และสงทจดไวใน เรอนใหอมหน าแลว จงกราบเรยนวาพระแมเจา ดฉนปรารถนาจะบวช ล าดบนน โยมบดาบอกกะดฉนวาลกเอย ขอเจาจงอยประพฤตธรรมในเรอนนเถด และเจาจงเลยงดสมณะพราหมณทงหลายดวยขาวน าเถด ครงนน ดฉนประนมอญชล รองไห พดกะโยมบดาวา ขอคณพอจงอนญาตลกเถด ลกจกยงกรรมทท ามาแลวใหพนาศ โยมบดาพดกะดฉนวา ของเจาจงบรรลโพธญาณแลธรรมอนประเสรฐ และจงไดนพพานทพระพทธเจาผประเสรฐกวาสตวทรงท าใหแจงแลว ดฉนไหวโยมบดามารดาและพวกญาตทงปวง แลวออกบวชได 7 วน กไดบรรลวชชา 3 ดฉนระลกชาตหนหลงของตนได 7 ชาต วบากแหงกรรมอนชวชาใด ซงเปนผลใหเกดความไมพอใจแกสาม ดฉนจะบอกวบากแหงกรรมนนแกทาน ขอทานจงมใจเปนหนงแนนอนฟงวบากแหงกรรมนนเถด

74

เมอกอนดฉนเปนนายชางทอง มทรพยมาก อยในนครเอรกกจฉะ เปนคนมวเมาเพราะความมวเมาดวยความเปนหนม ไดคบชภรรยาของบคคลอน ดฉนจตจากชาตนนแลว ตองหมกไหมอยในนรกตลอดกาลนาน ครนพนจากนรกนนแลวเกดในทองแหงนางวานร พอคลอดได 7 วน วานรใหญทเปนนายฝง กกดอวยวะสบพนธของดฉนเสย นเปนผลกรรมของดฉนทไดคบชภรรยาของชายอน ดฉนท ากาละจตจากก าเนดวานรนนแลว เกดในทองนางแพะตาบอดทงขากฉงในแควนสนธ อยมาได 12 ป กถกเดกตดอวยวะสบพนธเสย ตอมาเปนโรคถกหมหนอนฟอนทอวยวะสบพนธ นเพราะโทษทดฉนคบชภรรยาของชายอน ดฉนจตจากก าเนดแพะนนแลวเกดในทองแมโคของพอคาคนหนง เปนลกโคมขนแดงเหมอนสครงเมอลวงได 12 เดอน กถกตอน ดฉนถกเขาใชเทยมไถและเขนเกวยน ตอมาเปนโคตาบอด เปนโคกระจอก เปนโคขโรค นเพราะโทษทดฉนคบชภรรยาของชายอน ดฉนจตจากก าเนดโคนนแลว เกดในเรอนของนางทาสในถนน จะเปนหญงกไมใช เปนชายกไมเชง นเพราะโทษทดฉนคบชกบภรรยาของชายอน ดฉนมอายได 30 ป กถงแกกรรมแลวมาเกดเปนลกหญงในสกลชางสานเสอ เปนสกลขดสน มทรพยนอย ถกแตเจาหนรมทวงอยเปนนตย ตอมาเมอหนเจรญมากขน พอคาเกวยนคนหนงมารบทรพยสมบตแลว ฉดเอาดฉนลงจากเรอนแหงสกล ภายหลงทดฉนมอายครบ 16 ป บตรของพอคาเกวยนนนมชอวาครทาส ไดเหนดฉนเปนสาวก าลงรน มจตปฏพทธรกใครขอไปเปนภรรยา แตนายครทาสนนมภรรยาอนอกคนหนง ซงเปนคนมศลทรงคณสมบตทงมยศ รกใครสามเปนอยางดยง ดฉนบงคบนายครทาสใหขบไลภรรยาของตน สามทกคนไดหยารางดฉนผบ ารงอยเหมอนนางทาสไป นผลกรรมทขบไลภรรยาของชายอน และการบงคบสามใหขบไลภรรยาตน ทสดแหงบาปกรรมนนดฉนท าเสรจแลว สรป: 1. โทษของการเปนชกบภรรยาของผอน

1.1 ตายแลวไปเกดในนรก 1.2 จากนน ไปเกดเปนลง และเสยอวยวะสบพนธ 1.3 จากนน ไปเกดเปนแพะ และเสยอวยะสบพนธ 1.4 จากนน ไปเกดเปนโค ถกตอน และถกใชงานอยางหนกจนพการ 1.5 จากนน ไปเกดเปนทาส เปนหญงกไมใช ชายกไมเชง 1.6 จากนน ไปเกดเปนคนยากจน และเปนภรรยานอย

2. หญงทเพยบพรอมและปรนนบตสามดทกอยาง แตสามยงทง เปนผลจากการยยงใหสามภรรยาหยารางกน

75

29. เครองพนธนาการทยากตอการท าลายคอความหวงใยในบตรและภรรยา

ผแสดง: พระศาสดา ผสดบ: ภกษทงหลาย

[251] น ต ทฬห พนธนมาห ธรา? ยทายส ทารชปพพช จ สารตตรตตา มณกณฑเลส ปตเตส ทาเรส จ ยา อเปกขา ฯ [252] เอต ทฬห พนธนมาห ธรา โอหารน สถลทปปม จ เอตมป เฉตวาน วชนต ธรา อนเปกขโน กามสข ปหายาต ฯ

[251] เครองผกอนใด ทท าดวยเหลกกด ท าดวยไมกด ท าดวยหญาปลองกด นกปราชญไมกลาวเครองผกนนวา เปนเครองผกอนมนคง [252] ความก าหนด ยนดในแกวมณและกณฑลกด ความหวงใยในบตรและภรรยากดนกปราชญกลาวเครองผกนนวา เปนเครองผกอนมนคง ท าใหสตวตกต า หยอน แกไดยาก

แมเครองผกนน นกปราชญกตดได ไมมความหวงใย ละกามสข หลกออกไปได สรป: เครองผกทท าลายไดงายและเครองผกทท าลายไดยาก

1. เครองผกทท าลายไดไมยาก คอ เครองผกทางกายภาพแมท าดวยเหลก 2. เครองผกทท าลายไดยาก คอ ความก าหนดยนดและความหวงใย

30. หญงทไมควรคบหา 5 ประเภท

ผแสดง: พญานกดเหวาจลลกณาลโพธสตว ผสดบ: พญานกดเหลาปณณกะ

[1612] นจจนตวณณา น พหน กนตา น ทกขณา ปมทา เสวตพพา น ปรสส ภรยา น ธนสส เหต เอตตถโย ป จ น เสวตพพาต ฯ

[1612] หญงทงามเกนไป 1 หญงทชายเปนอนมากไมรกใคร 1 (หญงแพศยา) หญงทเหมอนมอขวา 1 (ช านาญการฟอนการขบ) หญงทเปนภรรยาของคนอน 1 หญงทเหนแกทรพย 1 หญง 5 จ าพวกนกไมควรคบหา สรป: ภรรยาของผอนเปนผทไมควรคบหา

76

31. ความทกขใจของภรรยา

ผแสดง: พระนางสมพลา ผสดบ: อสร และ เจาชายโสตถเสนกมาร

[2408]... น เม อท ตถา ทกข ย ม ขาเทยย รกขโส ย จ เม อยยปตตสส มโน เหสสต อ ถา ฯ [2409] อตถนเมสา ปวรา ยสสสน สนตา สมา อคครวคคเตชา ต เจ ตว รกขสาเทส ก มทธา จ ห สตตธา เต ผเลยย มา ตว ทห ม จ ปตพพตาย ฯ [2416] … สเจ อห ตาต ตถา ยถา ปเร ปต ตม ฉาย ปนา วเน ภเร สมมานเย ม น จ ม วมานเย อโตป เม ตาต ตโต วร สยา ฯ ยมนนปาเน วปลสม โอหเต นาร วมฏ าภรณา อลงกตา สพพงคเปตา ปตโน จ อปปยา อวชฌ ตสสา มรณ ตโต วร ฯ [2417] สทลลภตถ ปรสสส ยา หตา ภตตตถยา ทลลโภ โย หโต จ หตา จ เต สลวต ภรยา ชนนท ธมม จร สมพลาย ฯ

[2408] นางสมพลาถกปศาจผหยาบชามงอามสคกคามแลว ตองตกอยในอ านาจของศตร เศราโศกถงพระสวามเทานน ร าพนวา แมยกษจะพงกนเราเสย เรากไมมความทกข ทกขอยแตวาพระหฤทยของทลกระหมอม ของเราจกทรงเคลอบแคลงเปนอยางอนไป... [2409] หญงนประเสรฐกวาหญงทงหลาย สงบเสงยมเรยบรอยมเดชฟงเฟองดจไฟ แนะรากษส ถาเจาจะกนนางน ศรษะของเจาจะแตกออก 7 เสยง เจาอยาท าใหนางเดอดรอน จงปลอยไปเสย เพราะนางเปนหญงปฏบตสาม [2416] ...ขาแตพระราชบดา ถาพระเจาโสตถเสนะยกยองหมอมฉน ดงทหมอมฉนเคยเทยวแสวงหาผลาผลในปา มาเลยงดพระราชสวามในกาลกอนอก ไมทรงดหมนหมอมฉนไซร จะประเสรฐกวาราชสมบตในพระนครพาราณสน หญงใดอยในเรอนอนมขาวน าไพบลย ตกแตงไวเรยบรอยมเครองอาภรณอนวจตรประดบประดา แมจะเปนผถงพรอมดวยคณสมบตทกอยาง แตไมเปนทรกของสาม คอยแตประหตประหาร ความตายของหญงนนประเสรฐกวาการอยครองเรอน

ถาแมหญงใดเปนหญงเขญใจไรเครองประดบ มเสอล าแพนเปนทนอน แตเปนทรกของสาม หญงนนประเสรฐเสยกวาหญงผเพรยบพรอมดวยคณสมบตทกอยาง แตไมเปนทรกของสาม [2417] ภรรยาผเกอกลตอสาม เปนหญงหาไดแสนยาก สามผเกอกลตอภรรยากหาไดแสนยาก

77

ดกรเจาผจอมชน มเหสของเจาเปนผเกอกลเจาดวย มศลดวย เพราะฉะนน เจาจงประพฤตธรรมตอนางสมพลา (ภรรยา) สรป:

1. ความทกขใจของภรรยาคอการทสามมความแคลงใจคดวามชายอน 2. ภรรยาทปฏบตสาม เทวดาคมครอง 3. ความเปนภรรยาทสามใหเกยรต ไมดหมน มคามากกวาราชสมบตทงปวง 4. ความเปนภรรยาทสามรกแมจะขดสนจนยากดกวาร ารวยแตสามไมรก 5. ภรรยาทเกอกลสาม และสามทเกอกลภรรยา เปนบคคลทหาไดยาก

32. หลกปฏบตของยอดภรรยา

ผแสดง: พระโพธสตว ผสดบ: พระเจาพรหมทต [581] ยา ทลทท ทลททสส อฑฒา อฑฒสส กตตมา สา หสส ปรมา ภรยา สหร สส อตถโยต ฯ

[581] หญงใด เมอสามขดสนกขดสนดวย เมอสามมงคงกพลอยเปนผมงคง มชอเสยงดวย หญงนนแหละ นบวา เปนยอดภรรยาของเขา เมอมเงน กยอมมหญงเปนธรรมดา สรป: หลกปฏบตของยอดภรรยา 1. เมอสามขดสนกขดสนดวย 2. เมอสามมงคงกมงคงดวย

33. ลกษณะของภรรยาทน ามาซงสวสดมงคล

ผแสดง: พระโพธสตว ผสดบ: ฤาษทงหลาย

[1478] ยสส ภรยา ตลยวยา สมคคา อนพพตา ธมมกามา ปชาตา โกลนยา สลวต ปตพพตา ทาเรส เว โสตถาน ตทาห ฯ

[1478] ภรรยาของผใดมวยเสมอกน อยรวมกนดวยความปรองดอง ประพฤตตามใจกน เปนคนใครธรรม ไมเปนหญงหมน มศลโดยสมควรแกสกล รจกปรนนบตสาม บณฑตทงหลาย กลาวคณความดในภรรยาของผนนวาเปนสวสดมงคลในภรรยาทงหลาย

78

สรป: ลกษณะของภรรยาทน ามาซงสวสดมงคล 1. มวยสมกน 2. อยรวมกนดวยความปรองดอง 3. ประพฤตตามใจกน 4. เปนคนใครธรรม 5. ไมเปนหญงหมน 6. มศล ประพฤตตนเหมาะสมกบตระกล 7. รจกปรนนบตสาม

34. การบ ารงเลยงภรรยาเปนกจของบณฑตผปรชา

ผแสดง: พระรามบณฑตราชกมารโพธสตว ผสดบ: พระภรตราชกมาร

[1575] โสห ยส จ โภค จ ภรยาป จ าตเก เสส สมปาลยสสาม กจจเมต วชานโต ฯ

[1575] เราจกใหยศ และโภคสมบต แกผทควรจะได จกทะนบ ารงภรรยา ญาตทงหลาย และคนทเหลอ นเปนกจของบณฑตผปรชา สรป: กจของบณฑตผปรชา

1. การใหอ านาจและทรพยแกบคคลทสมควร 2. การทะนบ ารงภรรยา 3. การทะนบ ารงญาต 4. การทะนบ ารงคนทวไป

35. เหตแหงความเดอดรอนใจของบรษ

ผแสดง: พระชนสนธกมารโพธสตว ผสดบ: ประชาชน

[1654] พหส วต สนตส อนาปทาส อตถส ปรทาร อาเสวสส อต ปจฉานตปปต ฯ [1655] พหมห วต สนตมห อนนปาเน อปฏ เต น ปพเพ อทท ทาน อต ปจฉานตปปต ฯ [1656] มาตร ปตร จาป ชณณเก คตโยพพเน 6

79

ปหสนโต น โปสสส อต ปจฉานตปปต ฯ [1657] อาจรยมนสตถาร สพพกามรสาหร ปตร อตม สส อต ปจฉานตปปต ฯ

[1654] ผใดคบชในภรรยาผอน ยอมเดอดรอนในภายหลงวา หญงทไมมใครหวงแหนมอยเปนอนมาก ไมควรทเราจะคบหาภรรยาผอนเลย [1656] ผไมเลยงดมารดาบดา ยอมเดอดรอนในภายหลงวา เราสามารถพอทจะเลยงดมารดาและบดาผแกเฒาชราได กมไดเลยงดทาน [1657] ผไมท าตามโอวาทบดา ยอมเดอดรอนในภายหลงวา เราไดดหมนบดาผเปนอาจารยสงสอน ผน ารสทตองการทกอยางมาเลยงด. สรป: เหตแหงความเดอดรอนใจของบรษ

1. การเปนชกบภรรยาผอน 2. การไมเลยงดมารดาบดา 3. การไมท าตามโอวาทบดา

36. มารดาบดาคอเจาหนของลก

ผแสดง: พญานกแขกเตาโพธสตว ผสดบ: โกสยพราหมณ

[1878] อชาตปกขา ตรณา ปตตกา มยห โกสย เต ม ภตา ภรสสนต ตสมา เตส อณ ทเท ฯ มาตา ปตา จ เม วฑฒา ชณณกา คตโยพพนา เตส ตณเฑน หาตน ม เจ ปพพกต อณ ฯ อ เ ป ตตถ สกณา ขณปกขา สทพพลา เตส ป ตถโก ทมม ต นธ อาห ปณฑตา ฯ อทส เม อณทาน อณโมกโข จ อทโส นธนธานมกขาม เอว ชานาห โกสย ฯ

[1878] ขาแตทานโกสยะ บตรนอยทงหลายของขาพเจายงออน ขนปกยงไมขน บตรเหลานนขาพเจาเลยงมาแลว เขาจกเลยงขาพเจาบาง เพราะเหตนน ขาพเจาจงชอวาใหบตรเหลานนกหน

มารดาและบดาของขาพเจาแกเฒาลวงกาลผานวยไปแลว ขาพเจาคาบเอาขาวสาลไปดวยจะงอยปาก เพอทานเหลานน ชอวาเปลองหนททานท าไวกอน

80

อนง นกเหลาอนทปาไมงวนน มขนปกอนหลดหมดแลว เปนนกทพพลภาพ ขาพเจาตองการบญ จงไดใหขาวสาลแกนกเหลานน บณฑตทงหลายกลาวการท าบญนนวา เปนขมทรพย

การใหกหนของขาพเจาเปนเชนน การเปลองหนของขาพเจาเปนเชนน ขาพเจาบอกการฝงขมทรพยไวเชนน ขาแตทานโกสยะ ขอทานจงทราบอยางนเถด. สรป: หลกการใชทรพยตามอยางของพญานกแขกเตา

1. การใหหนใหม ไดแก การเลยงดลก 2. การใชหนเกา ไดแก การเลยงดมารดาบดา 3. การเกบไวในขมทรพย ไดแก การท าบญ

37. บตรทจ าแนกโดยสายสมพนธ 3 ชนด

ผแสดง: พญาครฑโพธสตว ผสดบ: พญานาคราชชอปณฑรกะ

[2390] น จตถ สตโต อมโร ป พยา ป าวธา นตถ น นนทตพพา สจเจน จ ธมเมน ธตยา ทเมน อลพภมพยาหรต นโร อธ ฯ มาตาปตา ปรมา พนธวาน นาสส ตตโย อนกมปกตถ เตสมป คยห ปรม น สเส มนตสส เภท ปรสงกมาโน ฯ มาตาปตา ภคนภาตโร จ สหายา วา ยสส โหนต สปกขา เตสมป คยห ปรม น สเส มนตสส เภท ปรสงกมาโน ฯ ภรยา เจ ปรส วชชา โกมาร ปยภาณน ปตตรปยสเปตา าตสงฆปรกขตา ตสสาป คยห ปรม น สเส มนตสส เภท ปรสงกมาโน ฯ [2396] หนทชช ตว มจจ วธา ทชวห ตโย ห ปตตา นห อ โ อตถ อนเตวาส ทนนโก อตรโช จ รชสส ปตต ตโร เม อโหส ฯ

[2390] แทจรง สตวทจะไมตายไมมเลยในแผนดน ธรรมชาตเชนกบปญญาไมควรตเตยน คนในโลกนยอมบรรลคณวเศษทยงไมไดเพราะสจจธรรม ปญญา และทมะ.

มารดาบดาเปนยอดเยยมแหงเผาพนธ คนทสามชอวามความอนเคราะหแกบคคลนน เมอรงเกยจวามนตจะแตก กไมควรบอกความลบส าคญแมแกมารดาบดานน

เมอรงเกยจวามนตจะแตกกไมควรบอกความลบส าคญแมแกมารดา บดา พสาว นองสาว พชาย นองชาย สหาย หรอพวกพองเลย

81

ถาภรรยาสาวพดเพราะ ถงพรอมดวยบตรธดา รปและยศ หอมลอมดวยหมญาต พงกลาวออนวอนสามใหบอกความลบ เมอรงเกยจวามนตจะแตก กไมควรบอกความลบส าคญแมแกภรรยานน [2396] ดกรนาคราช เอาเถอะ ทานจงพนจากการถกฆาในวนน กบตรม 3 จ าพวกคอ ศษย 1 บตรบญธรรม 1 บตรตว 1 บตรอนหามไม ทานยนดจะเปนบตรจ าพวกไหนของเรา สรป: 1. ความลบไมควรบอกกบใครแมแตมารดาบดา พ นอง สหาย และภรรยา 2. ลก 3 ชนด คอ ลกศษย ลกบตรธรรม และลกสายโลหต

38. ความลบไมควรบอกกบใครแมแตสมาชกในครอบครว

ผแสดง: ราชบณฑต (1-3) และ มหาโสถบณฑตโพธสตว (4) ผสดบ: พระเจาเทวราช

[2230] ยา สลวตว อน เถยยา ภตต ฉนทวสานคา ปยา มนาปา นนทยมตถ ปสสย วา ภรยายาวกเรยย คยหมตถ ฯ [2233] โย เว ปต หทยสส ปตถค อนชาโต ปตร อโนมป โ นนทยมตถ ปสสย วา ปตตสสาวกเรยย คยหมตถ ฯ [2234] มาตา ทวปทชนนทเสฏ ยา น โปเสต ฉนทสา ปเยน นนทยมตถ ปสสย วา มาตยาวกเรยย คยหมตถ ฯ [2244] คยหสส ห คยหเมว สาธ น ห คยหสส ปสตถมาวกมม อนปผนนตาย สเหยย ธโร นปผนนตโถว ยถาสข ภเณยย ฯ น คยหมตถ ววเรยย รกเขยย น ยถา นธ น ห ปาตกโต สาธ คโยห อตโถ ปชานตา ฯ ถยา คยห น สเสยย อมตตสส จ ปณฑโต โย จามเสน สหโร หทยตเถโน จ โย นโร คยหมตถมสมพทธ สมโพธยต โย นโร มนตเภทภยา ตสส ทาสภโตว ตตกขต ฯ ยาวนโต ปรสสสตถ คยห ชานนต มนตน ตาวนโต ตสส อพเพคา ตสมา คยห น วสสเช ฯ ววจจ ภาเสยย ทวา รหสส รตต คร นาตเวล ปม เจ อปสสตกา ห สณนต มนต ตสมา มนโต ขปปมเปต เภทนต ฯ

82

[2230] สามควรเปดเผยขอความทควรตเตยน หรอควรสรรเสรญ อนเปนเนอความลบ แกภรรยาผมศล ไมยอมใหบรษอนลกสมผส คลอยตามอ านาจความพอใจของสาม เปนทรกทพอใจของสาม [2233] บดาควรเปดเผยขอความทควรตเตยน หรอควรสรรเสรญ อนเปนเนอความลบ แกบตรผด าเนนไปตามใจของบดา เปนอนชาตบตรมปญญาไมทรามกวาบดา [2234] ขาแตพระจอมประชาราษฎร ผประเสรฐกวามนษยนกร บตรควรเปดเผยขอความทควรตเตยน หรอควรสรรเสรญ อนเปนเนอความลบ แกมารดาผเลยงดบตรดวยความพอใจ รกใคร [2244] การปกปด ความลบเอาไวนนแหละ เปนความด การเปดเผยความลบ บณฑตไมสรรเสรญเลย นกปราชญพงอดกลนไวในเมอประโยชนยงไมส าเรจ เมอประโยชนส าเรจแลวพงกลาวตามสบาย ไมควรเปดเผยความลบเลย ควรรกษาความลบนนไว เหมอนรกษาขมทรพย

ฉะนน ความลบอนบคคลผรแจมแจงไมเปดเผยไดนนแหละเปนความด บณฑตไมควรบอกความลบแกสตร และแกคนทไมใชมตร กบอยาบอกความในใจแกคนทถกอามสลากไป และแกคนทไมใชมตร

บณฑตยอมอดทนค าดา ค าบรภาษ และการประหารของคนผรความลบ ซงคนอนไมรเพราะกลวจะขยายความลบทคดไว เหมอนคนทเปนทาส อดทนตอค าดาวาเปนตนของนาย

ฉะนน ชนทงหลายรความลบทปรกษากนของคนๆ หนง เพยงใด ความสะดงหวาดกลวของคนนน ยอมเกดขน เพยงนน

เพราะเหตนน จงไมควรเปดเผยความลบเลย บคคลจะพดความลบในเวลากลางวน ควรหาโอกาสทเงยบสงด เมอจะพดความลบในเวลาค าคน อยาปลอยเสยงใหเกนขอบเขต เพราะวา คนแอบฟงจะไดยนความลบทปรกษากน เพราะฉะนน ความลบทปรกษากน กจะพลนถงความแพรงพรายทนท สรป: ราชบณฑต 3 คน เหนวาควรบอกความลบแกสมาชกในครอบครวทไวใจได แตมโหสถบณฑต เหนวา ไมควรเปดเผยความลบแกใครแมแตสมาชกในครอบครว

39. มารดาเปนมรรคาแหงสวรรค กจ และ ฐานะอนของมารดา

ผแสดง: โสณบณฑตโพธสตว ผสดบ: นนทบณฑต

[161] อนกมปกา ปตฏ า จ ปพเพ รสทท จ โน มคโค สคคสส โลกสส มาตา ต วรเต อเส ฯ ปพเพ รสทท โคตต มาตา ป ปส หตา มคโค สคคสส โลกสส มาตา ต วรเต อเส ฯ [162] อากงขมานา ปตตผล เทวตาย นมสสต นกขตตาน จ ปจฉต อตสวจฉราน จ ฯ

83

ตสสา อตส นหาตาย โหต คพภสสวกกโม เตน โทหฬน โหต สหทา เตน วจจต ฯ สวจฉร วา อน วา ปรหรตวา วชายต เตน สา ชนยนตต ชเนตต เตน วจจต ฯ ถนกขเรน คเตน องคปาวรเณน จ โรทนต ปตต โตเสต โตเสนต เตน วจจต ฯ ตโต วาตาตเป โฆเร มมม กตวา อทกขต ทารก อปปชานนต โปเสนต เตน วจจต ฯ ย จ มาต ธน โหต ย จ โหต ปตทธน อภยมเปตสส โคเปต อป ปตตสส โน สยา ฯ เอว ปตต อท ปตต อต มาตา วห ต ปมตต ปรทาเรส นสสเว ปตตโยพพเน สาย ปตต อนายนต อต มาตา วห ต ฯ เอว กจฉาภโต โปโส มาต อปรจารโก มาตร มจฉาจรตวาน นรย โส อปปชชต ฯ เอว กจฉาภโต โปโส ปต อปรจารโก ปตร มจฉาจรตวาน นรย โส อปปชชต ฯ ธนมป ธนกามาน นสสต อต เม สต มาตร อปรจรตวาน กจฉ วา โส นคจฉต ฯ ธนมป ธนกามาน นสสต อต เม สต ปตร อปรจรตวาน กจฉ วา โส นคจฉต ฯ อานนโท จ ปโมโท จ สทา หสตกฬต มาตร ปรจรตวาน ลพภเมต วชานโต ฯ อานนโท จ ปโมโท จ สทา หสตกฬต ปตร ปรจรตวาน ลพภเมต วชานโต ฯ ทาน จ ปยวาจ จ อตถจรยา จ ยา อธ สมานตตตา จ ธมเมส ตตถ ตตถ ยถารห ฯ เอเต โข สงคหา โลเก รถสสาณว ยายโต เอเต จ สงคหา นาสส น มาตา ปตตการณา ลเภถ มาน ปช วา ปตา วา ปตตการณา ฯ ยสมา จ สงคหา เอเต สมเวกขนต ปณฑตา

84

ตสมา มหตต ปปโปนต ปาสสา จ ภวนต เต ฯ พรหมาต มาตาปตโร ปพพาจรยาต วจจเร อาหเนยยา จ ปตตาน ปชาย อนกมปกา ฯ ตสมา ห เต นมสเสยย สกกเรยย จ ปณฑโต อนเนน อโถ ปาเนน วตเถน สยเนน จ อจฉาทเนน นหาเนน ปาทาน โธวเนน จ ฯ ตาย น ปารจรยาย มาตาปตส ปณฑตา อเธว น ปสสนต เปจจ สคเค ปโมทตต ฯ

[161] ดกรฤาษ มารดาเปนผอนเคราะห เปนทพงและเปนผใหขรรสแกเรากอน เปนทางแหงโลกสวรรค มารดาปรารถนาเจา มารดาเปนผใหขรรสกอน เปนผเลยงดเรามา เปนผชกชวนเราในบญกศล เปนทางแหงโลกสวรรค มารดาปรารถนาเจา [162] มารดาหวงผลคอบตร จงนอบนอมแกเทวดา และไตถามถงฤกษ ฤดและปทงหลาย เมอมารดานนมระด ความกาวลงแหงสตวผเกดในครรภกยอมม เพราะสตวเกดในครรภนนมารดาจงแพทอง เพราะเหตนน บณฑตจงเรยกมารดานนวาเปนผมใจด

มารดาบรหารครรภอยหนงปหรอหยอนกวาปแลวจงคลอด เหตนน บณฑตจงเรยกมารดานนวา ชนยนตและชเนตต ผยงบตรใหเกด

มารดายอมปลอบบตรผรองไหอยใหรนเรง ดวยการใหดมน านมบาง ดวยการขบกลอมบาง ดวยการอมแนบไวกบอกบาง เหตนน บณฑตจงเรยกมารดานนวา ปลอบบตรใหรนเรง

ตอแตนน มารดาเหนบตรผยงเปนเดกออน ไมรจกเดยงสา เลนอยทามกลางสายลมและแสงแดดอนกลากเขารบขวญ เพราะเหตนน บณฑตจงเรยกมารดานนวา โปเสนต ผเลยงดบตร

มารดายอมคมครองทรพยแมทงสองฝาย คอ ทรพยของมารดาและทรพยของบดาเพอบตรนน ดวยตงใจวา ทรพยทงสองฝายพงเปนของบตรแหงเรา

มารดายงบตรใหศกษาดงนวา อยางนซลกอยางโนนซลก ยอมล าบาก เมอบตรก าลงรนหนมคะนอง มารดายอมคอยมองดบตรผหลงเพลดเพลนในภรรยาผอน จน

พลบค ากยงไมกลบมา ยอมเดอดรอนดวยประการฉะน บตรผอนมารดาเลยงดมาแลว ดวยความล าบากอยางน ไมบ ารงมารดา บตรนนชอวาประพฤตผดในมารดา ยอมเขาถงนรก

บตรผอนบดาเลยงมาดวยความล าบากอยางน ไมบ ารงบดา บตรนนชอวาประพฤตผดในบดา ยอมเขาถงนรก

85

เราไดสดบมาวา เพราะไมบ ารงมารดา แมทรพยทเกดแกบตรทงหลายผปรารถนาทรพยยอมฉบหาย หรอบตรนนยอมเขาถงความยากแคน

เราไดสดบมาวา เพราะไมบ ารงบดา แมทรพยทเกดแกบตรทงหลายผปรารถนาทรพยยอมฉบหาย หรอบตรนนยอมเขาถงความยากแคน

ความรนเรง ความบนเทง และความหวเราะเลนหวกนทกเมอ บณฑตผรแจงพงไดเพราะการบ ารงมารดา

ความรนเรงความบนเทง และความหวเราะเลนหวกนทกเมอ บณฑตผรแจงพงไดเพราะการบ ารงบดา

สงคหวตถ 4 ประการนคอทาน การให 1 ปยวาจา เจรจาค านารก 1 อตถจรยา การประพฤตประโยชน 1 สมานตตตา ความเปนผมตนเสมอในธรรมทงหลายตามสมควร ในทนนๆ 1 ยอมมในโลกน เหมอนเพลารถยอมมแกรถทก าลงแลนไป ฉะนน

ถาวาสงคหวตถเหลานไมพงมไซร มารดากจะไมพงไดรบความนบถอหรอการบชา เพราะเหตแหงบตร หรอบดากจะไมพงไดความนบถอหรอการบชา เพราะเหตแหงบตร

กเพราะบณฑตทงหลายยอมพจารณาเหนสงคหวตถน ฉะนน บณฑตเหลานน ยอมถงความเปนผประเสรฐ และเปนผอนเทวดาและมนษยพงสรรเสรญ

มารดาและบดาบณฑตเรยกวาเปนพรหมของบตร เปนบรพาจารยของบตร เปนผควรรบของค านบของบตร และวาเปนผอนเคราะหบตร

เพราะเหตนนแล บตรผเปนบณฑต พงนอบนอมและสกการะมารดาบดาทง 2 นนดวย ขาว น า ผานง ผาหม ทนอน การขดส การใหอาบน า และการลางเทา บณฑตทงหลายยอมสรรเสรญบตรนน ดวยการบ ารงในมารดาบดาในโลกน ครนบตรนนละโลกนไปแลว ยอมบนเทงในสวรรค สรป: 1. มารดาเปนมรรคาแหงสวรรค 2. กจ 8 ประการของมารดา

2.1 ตงครรภ 2.2 แพทอง 2.3 ใจด (ทใหลกอยในครรภ) 2.4 คลอด 2.5 ปลอบประโลม 2.6 ปกปองคมครอง 2.7 สรางและรกษาทรพยไวใหลก 2.8 หวงหาอาลยในความปลอดภย

86

3. ผลจากการปฏบตตอมารดาบดา 3.1 ลกไมเลยงมารดาบดา ตายแลวไปเกดในนรก ปรารภนาสงใดกไมส าเรจ ทรพยสมบตทหามาไดกฉบหาย 3.2 ลกทเลยงมารดาบดา ยอมประสบความสข และบนเทงใจอยทกเมอ 4. ฐานะของมารดาบดา 4.1 พรหม 4.2 บรพาจารย 4.3 อาหไนยบคคล 4.4 ผอนเคราะห 5. ขอปฏบตตอกนระหวางบตรและมารดาบดา 5.1 ทาน 5.2 ปยวาจา 5.3 อตถจรยา 5.4 สมานตตตา

40. หลกปฏบตตอภรรยาและพฤตกรรมประทษรายตอสาม

ผแสดง: พญานกกณาลโพธสตว ผสดบ: พญานกปณณมขะ

[301] จตตารมาน สมม ปณณมข ยาน ปรกเล น วาเสตพพาน โคณ เธนน ยาน ภรยา จตตาร ธนาน ปณฑโต ยาน ฆรา น วปปวาสเย ฯ โคณ เธน จ ยาน จ ภรย าตกเล น วาสเย ภ ชนต รถ อยานกา อตวาเหน หนนต ปงคว โทเหน หนนต วจฉก ภรยา าตกเล ปทสสตต ฯ [302] ฉ อมาน สมม ปณณมข ยาน วตถน กจเจ ชาเต อนตถจราน ภวนต อคณ ธน าตกเล จ ภรยา ปาร นาวา อกขภคค จ ยาน ทเร มตโต ปาปสหายโก จ กจเจ ชาเต อนตถจราน ภวนตต ฯ [303] อฏ ห ขล สมม ปณณมข าเนห อตถ สามก อวชานาต ทลททตา อาตรตา ชณณกตา สราโสณฑตา มทธตา ปมตตตา สพพกจเจส อนวตตนตา สพพธนมนปปาทเนน อเมห ขล สมม ปณณมข อฏ ห าเนห อตถ สามก อวชานาต ฯ ภวต จ ปนตตเรตถ วากย ทลทท อาตร จาป ชณณก สรโสณฑก

87

ปมตต มทธปตต จ ทตต กจเจส หาปน สพพกามปณธาเนน อวชานาต สามกนต ฯ [304] นวห ขล สมม ปณณมข าเนห อตถ ปโทสมาหรต อารามคมนสลา จ โหต อยยานคมนสลา จ โหต นทตตถคมนสลา จ โหต าตกลคมนสลา จ โหต ปรกลคมนสลา จ โหต อาทาสทสสมณฑนานโยคมนยตตสลา จ โหต มชชปายน จ โหต นลโลกนสลา จ โหต ปทวารฏ ายน จ โหต อเมห ขล สมม ปณณมข นวห าเนห อตถ ปโทสมาหรตต ฯ ภวต จ ปนตตเรตถ วากย อารามคมนสลา จ อยยาน นท าตปรกล ทสสมณฑนมนยตตา ยา จตถ มชชปายน

ยา จ นลโลกนสลา ยา จ ปทวารฏ ายน นวเหเตห าเนห ปโทสมาหรนต อตถโย ฯ [306] ป จวสาย ขล สมม ปณณมข าเนห อตถ ปทฏ า เวทตพพา ภวต สามกสส ปวาส วณเณต ปวตถ น สรต อาคต นาภนนทต อวณณ ตสส ภณต วณณ ตสส น ภณต อนตถ ตสส จรต อตถ ตสส น จรต อกจจ ตสส กโรต กจจ ตสส น กโรต ปรทหตวา สยต ปรมมข ปชชต ปรวตตกชาตา โข ปน โหต กงกมยชาตา ทฆ อสสาสต ทกข เวทยต อจจารปสสาว อภณห คจฉต วโลมมาจรต ปรปรสสทท สตวา กณณโสต วทหต นหตโภคา โข ปน โหต ปฏวสสเกห สนถว กโรต นกขนตปาทา โข ปน โหต วสขานจารน อตจารน โข ปน โหต สามเก อคารวา ปทฏ มนสงกปปา อภณห ทวาเร ตฏ ต กจฉาน องคาน ถนาน ทสเสต ทโสทส คนตวา เปกขต อเมห ขล สมม ปณณมข ป จวสาย าเนห อตถ ปทฏ า เวทตพพา ภวต ฯ ภวต จ ปนตตเรตถ วากย ปวาส ตสส วณเณต คต ตสส น โสจต ทสวาน ปตมาคต นาภนนทต ภตตร วณณ น กทาจ ภาสต เอเต ปทฏ าย ภวนต ลกขณา ฯ อนตถ ตสส จรต อส ตา อตถ จ หาเปต อกจจการน ปรทหตวา สยต ปรมมข เอเต ปทฏ าย ภวนต ลกขณา ฯ ปรวตตชาตา จ ภวต กงกม ทฆ จ อสสาสต ทกขเวทน อจจารปสสาวมภณห คจฉต เอเต ปทฏ าย ภวนต ลกขณา ฯ วโลมมาจรต อกจจการน สทท นสาเมต ปรสส ภาสโต นหตโภคา จ กโรต สนถว เอเต ปทฏ าย ภวนต ลกขณา ฯ กจเฉน ลทธ กสราภต ธน วตต วนาเสต ทกเขน สมภต ปฏวสสเกห จ กโรต สนถว เอเต ปทฏ าย ภวนต ลกขณา ฯ

88

นกขนตปาทา วสขานจารน นจจ จ สามมห ปทฏ มานสา อตจารน โหต อเปตคารวา เอเต ปทฏ าย ภวนต ลกขณา ฯ อภกขณ ตฏ ต ทวารมเล ถนาน กจฉาน จ ทสสยนต ทโสทส เปกขต ภนตจตตา เอเต ปทฏ าย ภวนต ลกขณา ฯ สพพา นท วงกคต สพเพ กฏ มยา วนา สพพตถโย กเร ปาป ลพภมาเน นวาตเก ฯ สเจ ลเภถ ขณ วา รโห วา นวาตก วาป ลเภถ ตาทส สพพาว อตถ กยร น ปาป อ อลทธา ป สปปนา สทธ ฯ นรานมารามกราส นารส อเนกจตตาส อนคคหาส จ สพพตถตา ปตกราป เจ สย น วสสเส ตตถสมา ห นารโยต ฯ [310]… ฆตาสน ก ชร กณหสปป มทธาภสตต ปมทา จ สพพา เอเต นโร นจจยโต ภเชถ เตส หเว ทพพท สจจภาโว ฯ นาจจนตวณณา น พหน กนตา น ทกขณา ปมทา เสวตพพา น ปรสส ภรยา น ธนสส เหต เอตตถโย ป จ น เสวตพพา ฯ

[301] ดกรปณณมขะ ทรพย 4 อยางน คอ โคผ โคนม ยาน ภรรยา ไมควรใหอยในสกลอน บณฑตไมพงรกษาทรพย 4 อยางนใหอยพลาดจากเรอน

คนฉลาดยอมไมฝากทรพย 4 อยางน คอ โคผ 1 โคนม 1 ยานพาหนะ 1 ภรรยา 1 ไวในตระกลญาต เพราะวา คนทไมมยานพาหนะยอมใชรถทฝากไว ยอมฆาโคผเสยเพราะใชลากเขนเกนก าลง ยอมฆาลกโคเพราะรดนม ภรรยายอมประทษรายในตระกลญาต [302] ดกรสหายปณณมขะ สงของ 6 อยางน เมอกจธระเกดขน ใชประโยชนอะไรไมได คอ ธนไมมสาย 1 ภรรยาอยในตระกลญาต 1 เรอทฝงโนน 1 ยานพาหนะทเพลาหก 1 มตรอยไกล 1 สหายลามก 1 สงของทง 6 น เมอกจธระเกดขน ใชประโยชนไมได [303] ดกรสหายปณณมขะ หญงยอมดหมนสามเพราะเหต 8 ประการ คอ เพราะสามเปนคนจน 1 เพราะสามเจบกระเสาะกระแสะ 1 เพราะสามเปนคนแก 1 เพราะสามเปนนกเลงสรา 1 เพราะสามเปนคนโง 1 เพราะสามเปนคนมวเมา 1 เพราะคลอยตามในกจทกอยาง 1 เพราะไมกอใหทรพยทกอยางเกดขน 1 ดกรสหายปณณมขะ ไดยนวาหญงยอมดหมนสามดวยเหต 8 ประการน.. [304] ดกรสหายปณณมขะ หญงยอมน าความประทษรายมาใหสามดวยเหต 9 ประการ คอ หญงเปนคนมกไปปา 1 มกไปสวน 1 มกไปทาน า 1 มกไปหาตระกลญาต 1 มกไปหาตระกลอน 1 มกชอบใชกระจกและชอบประดบประดา 1 มกดมน าเมา 1 มกเยยมมองหนาตาง 1 มกยนแอบประต 1 ดกรสหายปณณมขะ ไดยนวา หญงยอมน าความประทษรายมาใหสามเพราะเหต 9 ประการนแล...

89

[306] ดกรสหายปณณมขะ พงทราบเถดวา หญงเปนคนประทษรายสามดวยเหต 25 ประการ คอ ยอมพรรณนาการไปแรมคนของสาม ยอมไมระลกถงสามทไปแรมคน ยอมไมยนดกะสามทมาแลว ยอมกลาวโทษสาม ไมกลาวคณแหงสาม ยอมประพฤตสงทไมเปนประโยชนแกสาม ยอมไมประพฤตสงทเปนประโยชนแกสาม ยอมกระท ากจทไมสมควรแกสามยอมไมกระท ากจทสมควรแกสาม ยอมคลมหวนอน ยอมนอนเบอนหนาไปทางอน ยอมนอนพลกกลบไปมา ยอมท าวนวายนอนถอนหายใจยาว ยอมท าระทมทกข ยอมไปอจจาระ ปสสาวะบอยๆ ยอมประพฤตตรงกนขาม ไดยนเสยงชายอนยอมเงยหฟง ยอมลางผลาญทรพยสมบต ยอมทอดสนทชดชอบกบชายผคนเคย ยอมออกนอกบานเสมอ ยอมประพฤตผดจากความด ยอมประพฤตนอกใจไมเคารพในสาม ยอมมใจประทษราย ยอมยนอยทประตเนองๆ ยอมท าใหเหนรกแร นม ยอมไปเพงดทศตางๆ ดกรสหายปณณมขะ พงทราบเถดวา หญงเปนคนประทษรายสามดวยเหต 25 ประการนแล... [310] ... ไฟกนเปรยง 1 ชางสาร 1 งเหา 1 พระราชาผไดรบมรธาภเษกแลว 1 หญงทงปวง 1 สงทง 5 น นรชนพงคบดวยความระวงเปนนตย เพราะสงทง 5 น มความแนนอนทรไดยากแท

หญงทงามเกนไป 1 หญงทคนหมมากไมรกใคร 1 หญงทเหมอนมอขวา 1 หญงทเปนภรรยาคนอน 1 หญงทคบหาดวยเพราะเหตแหงทรพย 1 หญง 5 จ าพวกน ไมควรคบ สรป: หลกการทวไปของภรรยา 1) ภรรยาไมควรฝากไวกบผอนแมแตญาต 2) ภรรยายอมดหมนสามเพราะเหต 8 ประการ 3) พฤตกรรมของภรรยาทน าภยมาสสาม 9 ประการ 4) พฤตกรรมของภรรยาทประทษรายตอสาม 25 ประการ และ 5) ภรรยาของคนอนไมควรคบหา

41. พฤตกรรมของบคคลทไมใชภรรยาและบตร

ผแสดง: พระเจาสตโสมโพธสตว ผสดบ: พระเจาพาราณส เสนาบด และพระประยรญาต

[393] น โส ราชา โย อเชยย ชนาต น โส สขา โย สขาร ชนาต น สา ภรยา ยา ปตโน น วเภต น เต ปตตา เย น ภรนต ชณณ ฯ น สา สภา ยตถ น สนต สนโต น เต สนโต เย น ภณนต ธมม ราค จ โทส จ ปหาย โมห ธมม ภณนตาว ภวนต สนโต ฯ นาภาสมาน ชานนต มสส พาเลห ปณฑต ภาสมาน จ ชานนต เทเสนต อมตปท ฯ ภาสเย โชตเย ธมม ปคคเณห อสน ธช สภาสตทธชา อสโย ธมโม ห อสน ธโชต

90

[393] พระราชาใดชนะคนทไมควรชนะ พระราชานนไมชอวาเปนพระราชา ผใดเอาชนะเพอน ผนนไมชอวาเปนเพอน ภรรยาใดยอมไมกลวเกรงสาม ภรรยานนไมชอวาเปนภรรยา บตรเหลาใด ไมเลยงดมารดาบดาผแกแลว บตรเหลานนไมชอวาเปนบตร ในทประชมใดไมมสตบรษทประชมนนไมชอวาสภา ชนเหลาใดไมพดเปนธรรม ชนเหลานนไมชอวาเปนสตบรษ คนผละราคะ โทสะ โมหะ ไดแลว พดเปนธรรมนนแล ชอวาเปนสตบรษ บณฑตผอยปะปนกบคนพาล เมอไมพดใครๆ กไมรวาเปนบณฑต แตวาบณฑตเมอพดแสดงอมตธรรม ใครๆ จงจะรวาเปนบณฑต เพราะเหตนน บณฑตพงกลาวธรรมใหกระจาง พงยกธงของพวกฤาษ ฤาษทงหลาย มค าสภาษตเปนธง ธรรมแลเปนธงของฤาษทงหลาย สรป: บคคลทไมถอวาเปนภรรยาและบตร

1. ภรรยาทไมกลวเกรงสามไมถอวาเปนภรรยา 2. บตรทไมเลยงดมารดาบดาไมถอวาเปนบตร

42. โทษจากการเปนชกบภรรยาผอน

ผแสดง: พระนางรจาราชธดา ผสดบ:

[863] อหมป ชาตโย สตต สเร สสรตตตโน อนาคเตป สตเตว ยา คมสส อโต จตา ฯ ยา เม สา สตตม ชาต อห ปพเพ ชนาธป กมมารปตโต มคเธส อห ราชคเห ปเร ฯา ปาป สหายมาคมม พห ปาป กต มยา ปรทารสส เหเ นตา จรมหา อมรา วย ฯ ต กมม นหต อฏ า ภสมาจฉนโนว ปาวโก อถ อ เ ห กมเมห อชาย วสภมย ฯ โกสมพย เสฏ กเล อทเธ ผเต มหทธเน เอกปตโต มหาราช นจจ สกกตปชโต ฯ ตตถ มตต อเสวสส สหาย สาตเว รต ปณฑต สตสมปนน โส ม อตเถ นเวสย ฯ จาตททส ป จทส พห รตตมปาวส ต กมม นหต อฏ า นธว อทกนตเก ฯ อถ ปาปาน กมมาน ยเมต มคเธ กต ผล ปรยาคต ปจฉา ภตวา ทฏ วส ยถา ฯ

91

ตโต จตาห เวเทห โรรเว นรเย จร สกมมนา อปจสส ต สร น สข ลเภ ฯ พหวสสคเณ ตตถ เขปยตวา พห ทกข ภนนาคเต อห ราช ฉกโล อทธตปผโล ฯ [864] สาตปตตา มยา วฬหา ปฏ ยา จ รเถน จ ตสส กมมสส นสสนโท ปรทารคมนสส เม ฯ ตโต จตาห เวเทห กป อาส พรหาวเน นล จตผโลเยว ยถเปน ปคพภนา ตสส กมมสส นสสนโท ปรทารคมนสส เม ฯ

ตโต จตาห เวเทห ทสนเนส ปส อห นล จโต ชโว ภโทร โยคค วฬห จร มยา ตสส กมมสส นสสนโท ปรทารคมนสส เม ฯ ตโต จตาห เวเทห วชชส กลมาคมา เนวตถ น ปมา อาส มนสสตเต สทลลเภ ตสส กมมสส นสสนโท ปรทารคมนสส เม ฯ ตโต จตาห เวเทห อชาย นนทเน วเน ภวเน ตาวตสาห อจฉรา กามวณณน ฯ วจตรวตถาภรณา อามตตมณกณฑลา กสลา นจจคตสส สกกสส ปรจารกา ฯ ตตถ ตาห เวเทห สราม ชาตโย อมา อนาคเตป สตเตว ยา คมสส อโต จตา ฯ ปรยาคตนต กสล ย เม โกสมพย กต เทเว เจว มนสเส จ สนธาวสส อโต จตา ฯ สตต ชจจา มหาราช นจจ สกกตปชตา อตถภาวา น มจจสส ฉฏ าว คตโย อมา ฯ สตตม จ คต เทว เทวปตโต มหทธโก ปมา เทโว ภวสสาม เทวกายสมมตตโม ฯ อชชาป สนตานมย มาล คนเถนต นนทเน เทวปตโต ชโว นาม โย เม มาล ปฏจฉต ฯ มหตโต วย โส ทโพย อธ วสสาน โสฬส รตตนทโว จ โส ทโพย มานส สรโทสต ฯ

92

อต กมมาน อเนวนต อสงเขยยาป ชาตโย กลยาณ ยท วา ปาป น ห กมม วนสสต ฯ [885] อพภกฏสมา อจจา กณฏกาห จตา ทมา อโยมเยห ตกเขห นรโลหตปายภ ฯ ตมารหนต นารโย นรา จ ปรทารค โจทตา สตตหตเถห ยมนทเทสการภ ฯ ตมารหนต นรเย สมพล รหรมกขต วททธกาย วตจ อาตร คาฬหเวทน ฯ ปสสสนต มห อณห ปพพกมมาปราธก ทมมคเค วตจ คตต โก ต ยาเจยย ต ธน ฯ

[863] แมกระหมอมฉนกระลกชาตทตนไดทองเทยวมาแลวได 7 ชาต และระลกชาตทตนจตจากชาตนแลวจกไปเกดในอนาคตอก 7 ชาต

ขาแตพระจอมประชาชน ชาตท 7 ของกระหมอมฉนในอดต กระหมอมฉนเกดเปนบตรนายชางทองในแควนมคธราชคฤหมหานคร

กระหมอมฉนไดคบหาสหายผลามก ท าบาปกรรมไวมาก เทยวคบชภรรยาของชายอนเหมอนจะไมตาย กรรมนนยงไมใหผล เหมอนไฟอนเถาปกปดไว

ในกาลตอมาดวยกรรมอนๆ กระหมอมฉนนน ไดเกดในวงสรฐเมองโกสมพ เปนบตรเดยวในสกลเศรษฐผสมบรณ มงคง มทรพยมากมาย คนทงหลายสกการะบชาอยเปนนตย

ในชาตนน กระหมอมฉนไดคบหาสมาคมมตรสหายผยนดในกรรมอนงาม ผเปนบณฑต เปนพหสต เขาไดแนะน าใหกระหมอมฉนรกษาอโบสถศลในวน 14 ค า 15 ค า ตลอดราตรเปนอนมาก กรรมนนยงไมใหผล ดงขมทรพยทฝงไวใตน า

ครนภายหลงบรรดาบาปกรรมทงหลาย ปรทารกกรรมอนใดทกระหมอมฉนไดกระท าไวในมคธรฐ ผลแหงกรรมนนมาถงกระหมอมฉนแลว เหมอนดมยาพษอนรายแรง

ฉะนน ขาแตพระองคผครองวเทหรฐ กระหมอมฉนจตจากตระกลเศรษฐนนแลว ตองหมกไหมอยในโรรวนรกสนกาลนานเพราะกรรมของตน

กระหมอมฉนระลกถงทกขทไดเสวยในนรกนน ไมไดความสขเลย กระหมอมฉนยงทกขเปนอนมากใหสนไปในนรกนนนานป แลวเกดเปนลาถกเขาตอนอยในภนนาคตมหานคร [864] กระหมอมฉน (เมอเกดเปนลา) ตองพาลกผดทงหลายไปดวยหลงบาง ดวยรถบาง นนเปนผลแหงกรรม คอ การทกระหมอมฉนคบชภรรยาของผอน

93

ขาแตพระองคผครองวเทหรฐ กระหมอมฉนจตจากชาตเปนลานนแลว ไปบงเกดเปนลงในปาใหญ ถกนายฝงผคะนองขบกดลกอณฑะ นนเปนผลแหงกรรม คอ การทกระหมอมฉนคบชภรรยาของผอน

ขาแตพระองคผครองวเทหรฐ กระหมอมฉนจตจากชาตเปนลงนนแลว ไดเกดเปนโคในทสนนรฐ ถกเขาตอน มก าลงแขงแรง กระหมอมฉนตองเทยมยานอยสนกาลนาน นนเปนผลของกรรม คอ การทกระหมอมฉนคบชภรรยาของผอน

ขาแตพระองคผครองวเทหรฐ กระหมอมฉนจตจากชาตเปนโคนนแลว มาบงเกดเปนกะเทยในตระกลทมโภคสมบตมากในแควนวชช จะไดเกดเปนมนษยยากจรงๆ นนเปนผลแหงกรรม คอ การทกระหมอมฉนคบชภรรยาผอน

ขาแตพระองคผครองวเทหรฐ กระหมอมฉนจตจากชาตเปนกะเทยนนแลว ไดไปบงเกดเปนนางอปสรในนนทวน ณ ดาวดงสพภพ มวรรณนาใคร มผาและอาภรณอนวจตร สวมกณฑลแกวมณ เปนผฉลาดในการฟอนร าขบรอง เปนบาทบรจารกาของทาวสกกะ

ขาแตพระองคผครองวเทหรฐ เมอกระหมอมฉนอยในดาวดงสพภพนน ระลกชาตแมในอนาคตไดอก 7 ชาต ทกระหมอมฉนจตจากดาวดงสพภพนนแลว จกไปเกดตอไป กศลทกระหมอมฉนกระท าไวในเมองโกสมพตามมาใหผล

กระหมอมฉนจตจากดาวดงสพภพนนแลว ทองเทยวไปในเทวดาและมนษย ขาแตพระมหาราชา กระหมอมฉนเปนผอนชนทงหลายสกการบชาแลวเปนนตยตลอด 7 ชาต กระหมอมฉนไมพนจากความเปนหญงตลอด 6 ชาต

ขาแตพระองคผประเสรฐ ชาตท 7 กระหมอมฉนจกไดเกดเปนเทวดาผชาย เปนเทพบตรผมฤทธมาก เปนผสงสดในหมเทวดา แมวนนนางอปสรทงหลายกยงรอยดอกไมเปนพวงมาลยอยในนนทวน เทพบตรพระนามวาชวะสามของกระหมอมฉน ยงรบพวงมาลยอย 16 ป ในมนษยนราวครหนงของเทวดา 100 ปในมนษยเปนคนหนงวนหนงของเทวดา

ดงทไดกราบทลใหทรงทราบมาน กรรมทงหลายยอมตดตามไปทกๆ ชาต แมตงอสงไขย ดวยวากรรมจะเปนกรรมดหรอกรรมชวกตาม(ยงไมใหผลแลว) ยอมไมพนาศไป. [885] ตนงวสงเทยมเมฆ เตมไปดวยหนามเหลกคมกรบ กระหายเลอดคน หญงผประพฤตลวงสาม และชายผหากระท าชภรรยาผอน ถกนายนรยบาลผท าตามสงของพระยายม ถอหอกไลทมแทงใหขนตนงวนน

ใครเลาจะไปทวงทรพยจ านวนนน กะมหาบพตร ซงตองขนตนงวในนรกเลอดไหลเปรอะเปอน มกายเหยมเกรยมหนงปอกเปก กระสบกระสาย เสวยเวทนาอยางหนก

ใครเลาจะไปขอทรพยจ านวนเทานนกะพระองคผหอบแลวหอบอก อนเปนโทษของบรพกรรม หนงปอกเปก เดนทางผดได

94

สรป: โทษจากการเปนชกบภรรยาของผอน 1. เกดในโรรวนรก (นรกตนงว) ตองปนตนงวและถกหอกทมแทงเปนเวลานาน 2. ตายจากนรกไปเกดเปนลาถกเขาตอนและถกใชงานอยางหนก 3. ตายจากลาไปเกดเปนลงปาถกนายฝงกดลกอณฑะ 4. ตายจากลงไปเกดเปนโคถกเขาตอนและท างานอยางหนก 5. ตายจากโคไปเกดเปนกะเทย

43. ภรรยาไมควรเปนหญงสาธารณะ

ผแสดง: วธรบณฑตโพธสตว ผสดบ: พระเจาโกรพราช

[949] ต ตตถ คตมา ธตมา มตมา อตถทสสมา สงขาตา สพพธมมาน วธโร เอตทพรว ฯ น สาธารณทารสส น ภ เช สาธเมกโก น เสเว โลกายตก เนต ป าย วฑฒน ฯ สลวา วตตสมปนโน อปปมตโต วจกขโณ นวาตวตต อตถทโธ สรโต สขโล มท ฯ สงคเหตา จ มตตาน สวภาค วธานวา ตปเปยย อนนปาเนน สทา สมณพราหมเณ ฯ ธมมกาโม สตาธาโร ภเวยย ปรปจฉโก สกกจจ ปยรปาเสยย สลวนเต พหสสเต ฯ ฆรมาวสมานสส คหฏ สส สก ฆร เขมา วตต สยา เอว เอว น อสส สงคโห ฯ อพยาปชโฌ สยา เอว สจจวาท จ มาณโว อสมา โลกา ปร โลก เอว เปจจ น โสจต ฯ [996] อสสตถต โนปจ ทฏ ปพพ โย อาสเนนาป นมนตเยยย ตสเสว อตถ ปรโส กเรยย ยาตานยายต ตมาห ปณฑตา ฯ ยสเสกรตตมป ฆเร วเสยย ยตถนนปาน ปรโส ลเภถ น ตสส ปาป มนสาป จนตเย อลล จ ปาณ ทหเต มตตทพโภ ฯ ยสส รกขสส ฉายาย นสเทยย สเยยย วา น ตสส สาข ภ เชยย มตตทพโภ ห ปาปโก ฯ ปณณมป เจม ป ว ธเนน ทชชตถยา ปรโส สมมตาย

95

ลทธา ขณ อตม เ ยย ตมป ตาส วส อสตน น คจเฉ ฯ เอว โข ยาต อนยาย โหต อลล จ ปาณ ทหเต ปเนว อสต จ สา โส ปน มตตทพโภ โส ธมมโก โหห ชหสส อธมม ฯ

[949] วธรบณฑตผมคต มความเพยร มปญญาเหนอรรถธรรมอนสขม ก าหนดรธรรมทงปวง ไดกราบทลพระราชาในโรงธรรมสภานนวา

ผครองเรอนไมควรคบหญงสาธารณะเปนภรรยา ไมควรบรโภคอาหารมรสอรอยแตผเดยว ไมควรซองเสพถอยค าอนใหตดอยในโลก ไมใหสวรรคนพพานเพราะถอยค าเชนนนไมท าใหปญญาเจรญ

ผครองเรอนพงเปนผมศลสมบรณดวยวตร ไมประมาท มปญญาเครองสอดสองเหตผล มความประพฤตถอมตน ไมเปนคนตระหนเหนยวแนน เปนผสงบเสงยม กลาวถอยค าจบใจ ออนโยน

ผครองเรอน พงเปนผสงเคราะหมตร จ าแนกแจกทาน รจกจดท า พงบ ารงสมณพราหมณดวยขาวน าทกเมอ

ผครองเรอนพงเปนผใครธรรม จ าทรงอรรถธรรมทไดสดบมาแลว หมนไตถามพงเขาไปหาทานผมศลเปนพหสตโดยเคารพ

คฤหสถผครองเรอน จะพงมความประพฤตอนปลอดภยไดอยางน จะพงมความสงเคราะหไดอยางน จะพงมความไมเบยดเบยนกนไดอยางน และมาณพพงปฏบตอยางน จงจะชอวามปกตกลาวค าสตย จากโลกนแลวไปยงโลกหนาจะไมเศราโศกไดดวยอาการอยางน พระเจาขา [996] ผใดพงเชอเชญคนทไมคนเคยกน ไมเคยพบเหนกนแมดวยอาสนะ บรษพงกระท าประโยชนแกบคคลนนโดยแท บณฑตทงหลายกลาวบรษนนวา ผเดนไปตามทางททานเดนแลว

บคคลพงอยในเรอนของผใดแมคนเดยว ไดขาวน าดวย ไมควรคดรายแกผนนแมดวยใจ ผคดรายตอบคคลเชนนน ชอวาเผาฝามออนชม และชอวาประทษรายมตร

บคคลนงหรอนอนทรมเงาของตนไมใด ไมควรหกรานกงของตนไมนน เพราะผประทษรายมตรเปนคนชวชา

หญงทสามยกยองอยางด ถงแกใหแผนดนนอนบรบรณดวยทรพย ไดโอกาสแลวพงดหมนสามนนได บคคลไมควรตกอยในอ านาจของหญงเหลานน ผชอวาอสต

บคคลชอวาเดนไปตามทางททานเดนแลวอยางน ชอวาเผาฝามออนชมอยางน ชอวาตกอยในอ านาจของหญงผชอวาอสตอยางน ชอวาประทษรายมตรอยางน ทานจงเปนผตงอยในธรรม จงละอธรรมเสย สรป: ลกษณะของภรรยาทควรไดรบการนบถอ (สรปยอนกลบแบบเชงบวก)

1. ไมท าตนใหเปนบคคลสาธารณะ 2. ไมดหมนสาม

96

44. การไมคบหาภรรยาของผอน และความพงพอใจแตในภรรยาของตนเปนพร

ผแสดง: พระเวสสนดรโพธสตว ผสดบ: ทาวสกกะ จอมเทพ

[1213] วร เจ เม อโท สกก สพพภตานมสสร ปตา ม อนโมเทยย อโต ปตต สก ฆร อาสเนน นมนเตยย ป เมต วร วเร ฯ

ปรสสส วธ น โรเจยย อป กพพสการก วชฌ วธมหา โมเจยย ทตเยต วร วเร ฯ เย วฑฒา เย จ ทหรา เย จ มชฌมโปรสา มเมว อปชเวยย ตตเยต วร วเร ฯ ปรทาร น คจเฉยย สทารปสโต สย ถน วส น คจเฉยย จตตเถต วร วเร ฯ ปตโต เม สกก ชาเยถ โส จ ทฆายโก สยา ธมเมน ชเน ป ว ป จเมต วร วเร ฯ ตโต รตยา ววสเน สรยสสคคมน ปต ทพยา ภกขา ปาตภเวยย ฉฏ เมต วร วเร ฯ ททโต เม น ขเยถ ทตวา นานตเปยยห ทท จตต ปสาเทยย สตตเมต วร วเร ฯ อโต วมจจมานาห สคคคาม วเสสค อนพพตต ตโต อสส อฏ เมต วร วเร ฯ

[1213] ขาแตทาวสกกะผเปนใหญแหงสรรพสตว ถาพระองคจะประสาธพระพรแกหมอมฉนไซร

ขอใหพระบดาจงมารบหมอมฉน ขอพระบดาพงทรงตอนรบหมอมฉนผออกจากปาน ไปถงเรอนของตนดวยราชอาสนพรนเปนท 1 เปนพรทหมอมฉนปรารถนา

อนง ขอใหหมอมฉนไมพงพอใจซงการฆาคน แมผนนจะเปนนกโทษถงประหารชวตกระท าผดอยางรายกาจ ขอใหหมอมฉนพงปลอยใหพนจากการถกประหารชวตพรนเปนท 2 เปนพรทหมอมฉนปรารถนา

อนง ขอใหประชาชนทงปวงทงแกเฒา เดก และปานกลาง พงเขามาอาศยหมอมฉนเลยงชวตพรนเปนท 3 เปนพรทหมอมฉนปรารถนา

97

อนง หมอมฉนไมพงคบหาภรรยาผอน พงพอใจแตในภรรยาของตน ไมพงลอ านาจแหงหญงทงหลาย พรนเปนท 4 เปนพรทหมอมฉนปรารถนา

อนง ขาแตทาวสกกะ ขอใหบตรของหมอมฉน ผพลดพรากไปนน พงมอายยนนาน พงครองซงแผนดนโดยธรรมเถด พรนเปนท 5 เปนพรทหมอมฉนปรารถนา

อนง ตงแตวนทหมอมฉนกลบคนถงพระนครเมอราตรสนไป พระอาทตยอทยขนมาแลว ขอใหอาหารอนเปนทพยพงปรากฏ พรนเปนท 6 เปนพรทหมอมฉนปรารถนา

อนง เมอหมอมฉนใหทานอย ขอไทยธรรมอยาไดหมดสนไป เมอก าลงให ขอใหหมอมฉนท าจตใหผองใส ครนใหแลวขอใหหมอมฉนไมพงเดอดรอนใจในภายหลง พรนเปนท 7 เปนพรทหมอมฉนปรารถนา

อนง เมอลวงพนจากอตภาพนไป ขอใหหมอมฉนครรไลยงโลกสวรรค ใหไดไปถงชนดสต อนเปนชนวเศษ ครนจตจากชนดสตนนแลว พงมาสความ เปนมนษย แลวไมพงเกดตอไป พรนเปนท 8 เปนพรทหมอมฉนปรารถนา สรป: องคประกอบของพรขอท 4 ในพร 8 ขอทพระเวสสนดรปรารถนา

1. ไมคบหาภรรยาของผอน 2. ยนดในภรรยาของตนเอง

45. การคบหาภรรยาของผอนเปนเหตแหงความเศราหมองประการหนง

ผแสดง: พระศาสดา ผสดบ: พระตสสเมตไตย

[254] มนโทว ปรกสสตต กปโณ วย โมมโห วย กสสต ปรกสสต ปรกลสสต ปาณมป หนต อทนนมป อาทยต สนธมป ฉนทต นลโลปมป หรต เอกาคารกมป กโรต ปรปนเถป ตฏ ต ปรทารมป คจฉต มสาป ภณต เอวมป กสสต ปรกสสต ปรกลสสต ฯ

[254] ค าวา จกเศราหมอง เหมอนคนโง ฉะนน มความวา บคคลนนจกล าบาก จกเศราหมอง มวหมอง เหมอนคนก าพรา เหมอนคนหลงใหล ฉะนน คอ ยอมฆาสตวบาง ลกทรพยบาง ตดทตอบาง ปลนโดยไมเหลอบาง ปลนเรอนหลงเดยวบาง ดกปลนทหนทางเปลยวบาง คบหาภรรยาของผอนบาง กลาวเทจบาง จกล าบาก จกเศราหมอง มวหมอง แมอยางนฯลฯ สรป: การกระท าทเปนเหตแหงความเศราหมอง

1. การฆาสตว 2. การลกทรพย 3. การประพฤตผดในกาม 4. การกลาวเทจ

98

เนองจากเนอหาในพระไตรปฎกทน ามาแสดงนเรยงไปตามล าดบเลมพระไตรปฎก ท าใหเนอหาสลบไปมาระหวางเนอหาทเกยวกบมารดา บดา บตร สาม และภรรยา นอกจากน เนอความบางแหงในพระไตรปฎกอาจท าใหผทไมคนเคยกบส านวนภาษาไมเขาใจความหมายได ดงนน ในภาคตอไปจะประมวลและเรยบเรยงเนอหาแยกออกเปน 3 สวน คอ สวนทเกยวกบพอแม ลก และสามภรรยา ตามล าดบ พรอมทงอธบายขยายความเพอใหเขาใจไดกระจางขน

99

ภาค 3 ธรรมประมวล

100

101

บทท 3 แมพอ คอ สงศกดสทธของครอบครว*

กจของแมพอทมตอลก 10 ประการ และฐานะพเศษของแมพอทมตอลก 10 ประการ กจและฐานะของทานตงอยบนคณธรรม 2 หมวด คอ พรหมวหาร และสงคหวตถ สวนฐานะพเศษของทานมทงทเปนคณและโทษ คอ เปนคณเมอลกประพฤตชอบและเปนโทษเมอลกประพฤตผดตอทาน การบ ารงเลยงซงเปนการประพฤตชอบอยางหนงตอทานจงเปนเหตน ามาซงความสขความเจรญสงสดแกชวตประการหนงตามทพระพทธเจาตรสไว

พระพทธเจาตรสไวในมงคลสตรวา การบ ารงมารดาบดาเปนอดมมงคลประการหนง [1] มงคล

คอ ธรรมหรอเหตทน ามาซงความสขความเจรญ [2] [3] อดม แปลวา สงสด [4] ดงนน การบ ารงมารดาบดาจงเปนเหตหนงทน ามาซงความสขความเจรญอนสงสด เหตทการบ ารงมารดาบดาเปนอดมมงคลเพราะทานทงสองมคณยงใหญไพศาลตอลก

บทนจะแสดงใหเหนวาคณของมารดาบดาตามทศนะของพระพทธศาสนานนมอะไรและอยางไรบาง เพอการน ไดแยกเนอหาออกเปน 5 สวนตามล าดบคอ ความหมายและความส าคญของค าวาแมพอในบรบทของสงคมไทย อปการกจหรอคณของทานทมตอลก ฐานะ เงอนไขในการไดฐานะของทานทงสอง และบทสรปและขอเสนอแนะ

ความหมายของค าวา แมและพอ

มารดาบดา แปลวา แมและพอ ซงหมายถงหญงและชายผใหก าเนดหรอเลยงดลก [5] ค านยามนถอวาหนาท 2 ประการ คอ การใหก าเนดและการเลยงดเปนเครองแสดงความเปนแมพอ ซงอาจใชเปนหลกการในจดประเภทของแมพอไดดงน

*เผยแพรแลวโดย มนตร ววาหสข. (2552). แมพอแบบพทธ. วารสาร มนษยศาสตรและสงคมศาสตร. คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน. ปท 26 ฉบบท 1 มกราคม – เมษายน หนา 81 – 98.

102

1. ประเภทของแมพอ

1.1 แมพอ 3 ประเภท ตามหนาท จากค านยามขางตน แมพอจงแบงออกเปน 3 ประเภท ตามหนาทดงน

1.1.1 แมพอผใหก าเนด 1.1.2 แมพอเลยง 1.1.3 แมพอทงใหก าเนดและเลยง แมพอประเภทสดทายเทานนคอคทพงประสงคในพระพทธศาสนาโดยเฉพาะทมาในมงคลสตรทถอวาการบ ารงทานเปนอดมมงคล [6] แตมไดหมายความวาการบ ารงแมพอสองประเภทแรกจะไมเปนมงคลแตอยางใด เพยงแตลดหลนกนลงไปตามคณของทานทงสองทมตอลก

1.2 แมพอ 3 ประเภท ตามศลธรรม นอกจากการแบงแมพอตามหนาทแลว ยงอาจแบงโดยศลธรรมไดอก 3 ประเภท ดงน

1.2.1 แมพอทมศลธรรมสงกวาลก เรยกวาอต หรอ อภชาตมารดาบดา 1.2.2 มศลธรรมเสมอกบลกเรยกวา อนชาตมารดาบดา 1.2.3 มศลธรรมต ากวาลกเรยกวา อวชาตมารดาบดา

การแบงแมพอเปน 3 ประเภทตามศลธรรมนไดมาจากการเปรยบเทยบกบศลธรรมของลก 3 ประเภท คอ ลกทมศลธรรมสงกวาแมพอเรยกวาอตหรออภชาตบตร มศลธรรมเสมอกบแมพอเรยกวาอนชาตบตร และมศลธรรมต ากวาแมพอเรยกวาอวชาตบตร [7] นอกจากน อวชาตบตร ยงหมายถงบตรทเมอแมพอ เปนคนไมมศลธรรม ตนเองกเปนเชนนนเพราะการไมมศลธรรมเปนลกษณะของลกเลว [8] เหนไดวาไมใชความเกง แตคอความดทเปนตวชวดและจดระดบแบงกลมระหวางลกและแมพอวาดหรอไม

2. ขอบเขตของค าวาแม

ค าวาแม นอกจากจะใชเพอบรรยายคณลกษณะโดยตรงของหญงผใหก าเนด ผเลยงด หรอผใหทงก าเนดและเลยงดแลว ยงเปนค าบรรยายเชงสญลกษณ ทใชไดกบทงเพศหญงและชาย ทงคฤหสถและบรรพชต ทงสงมชวตและไมมชวต ซงท าใหค าทตามมามความส าคญขนเพราะเปนใหญหรอเปนหวหนาในเรองนน และ/หรอเพราะตองการใหการยกยองค าทตามมานน เชน แมงานหมายถงหวหนาผรบผดชอบในงาน แมทพหมายถงนายทพหรอผท าหนาทคมกองทพ แมกองหมายถงผเปนนายกองหรอหวหนางาน แมกองธรรมหรอบาลหมายถงพระเถระผมหนาทรบผดชอบในการสอบไลพระปรยตธรรมแผนกนกธรรมและธรรมศกษาหรอบาลและบาลศกษาของคณะสงฆ แมน าหมายถงล าน าใหญ ซงเปนทรวมของล าธารทงปวง แมพมพหมายถงสงทเปนตนแบบ สวนค าวาพอใชแสดงความส าคญของ

103

ชายทมหนาทเหนอคนอนเทานน เชน พอเมองหมายถงผเปนหวหนาของเมอง โดยไมใชกบผหญง สงไมมชวต และบรรพชต [9]

3. ค าวาแมส าคญกวาค าวาพอ

โดยนยแหงภาษา แมจงส าคญกวาพอ แสดงใหเหนวาแมในสงคมไทยมความส าคญตอลกมากกวาพอ จงท าใหแมไดรบความส าคญมากกวาและถกน าไปใชในเชงสญลกษณเพอใหความส าคญกบสงทถกกลาวถงนน

นอกจากนยทแฝงอยกบภาษาแลว แมในแงสภาวะหรอสาระของความเปนแมพอ กมนยสนบสนนความส าคญของแม เพราะกจของแมทมตอลก ยากกวา มากกวา และยงกวาพอถง 8 ประการคอ แพทอง อมทอง คลอด ใหนม ชบเลยง รกษาทรพยไวให พร าสอน และมจตอาวรณ [10]

4. กจของแมมากกวากจของพอ

กจทง 8 ประการขางตนนน กจ 4 ประการแรกเปนของเฉพาะแมทพอท าไมได สวนกจ 4 ประการหลงเปนสงททานทงสองท าได โดยพออาจท าไดนอยกวา เทากบ หรอมากกวาแมกได แตเพราะสภาพสงคมโดยทวไป พอเปนผหาเงนเลยงครอบครว วนอยกบการประกอบอาชพ ภาระการเลยงดทงหมดจงตกอยกบแม แมจงเปนผอยวงในใกลชดลกมากกวาท าใหกจของแมทง 8 ประการนนถกเรยกวาอปการกจ คอกจหรอหนาททเขาไปท าอยใกล ๆ หรอผดแลอยางใกลชด สวนพออยวงนอกคอยใหการสนบสนน แตปจจบน แมกบพอชวยกนท างานหาเลยงครอบครว จงไมแนวาระหวางแมกบพอใครจะเปนผอยวงในและวงนอกในการเลยงดลก ไมวาแมจะมคณมากกวาพอ หรอ พอมคณมากกวาแม แตโดยสรปทานทงสองถอเปนผมคณตอลกมากกวาใครอน หากใครเหนตรงขามไปจากน ถอวามองขวางกบความเปนจรง ลกษณะทไปขวางนเรยกวา “เดรจฉาน” เชน สงมชวตททรงตวขวางหรอขนานกบโลกเรยกวาสตวเดรจฉาน ซงตรงกนขามกบสตวทไมเปนเดรจฉานคอสตวประเสรฐหรอคนทมการทรงตวเปนแนวดง ความเปนเดรจฉานน อาจแบงได 3 ระดบ คอ ถาคดขวาง กเปนเดรจฉานทางความคด ถาพดขวางกเปนเดรจฉานทางวาจา และ ถาท าขวางกเปนเดรจฉานทางกาย

ดงนน มนษยแมมรางกายเปนคนแตหากมความคด ค าพด และการกระท าเปนเดรจฉาน กเรยกวา มนษยเดรจฉาน คนทไมกตญญตอแมพอและผมคณจงเปนคนเดรจฉานและถกเรยกวา “ทรพ” ซงเปนชอของควายตวหนงทไมรคณใครรวมทงแมพอของมนเอง ทรพนน จงนอกจากจะเปนชอของควายในเรองแลวอาจมความหมายในเชงสญลกษณไดคอ หมายถง สตวเดรจฉานทกชนด เพราะมลกษณะรวมกบทรพโดยความเปนผไมรคณของผมคณรวมทงแมพอของตน ขอนไมไดหมายความวาควายเทานนเปนสตวไมรคณใครหรอสตวชนดอนเปนสตวทรคณใคร แตอาจมองในเชงสญลกษณวา ควายเปนสตวเดรจฉาน ดงนนคนทไมรคณใครจงเปนเหมอนสตวเดรจฉานเหมอนควายตวหนงทชอทรพ

104

หนาทของแมพอ 10 ประการ

นอกจากกจ 8 ประการขางตนแลว แมพอยงอนเคราะหลกอก 5 ประการ คอ หามจากความชว ใหตงอยในความด ใหศกษาศลปวทยา เปนธระในการเลอกสามภรรยาทเหมาะสม และมอบทรพยมรดกใหตามสมควรแกเวลา [11]

เมอรวมกจทง 2 ชดเขาดวยกนท าใหไดกจ 10 ประการ แบงเปน 3 ชวง ตงแตกอนลกเกดจนตายจาก คอ ชวงท 1 กอนตงครรภ-อยานมมกจ 4 อยาง ชวงท 2 อยานม-แตงงานม 4 อยาง และชวงท 3 แตงงาน-ตายม 2 อยาง ซงเหนไดจากค าอธบายตอไปน

1. กจชวงท 1 กอนตงครรภ-หยานม ม 4 อยาง

1.1 ตงใจและเตรยมกายกอนตงครรภ ในดานจตใจ แมพอเมออยากมลก ไดเทยวออนวอนขอพรจากสงศกดสทธไมวาจะสถตอยไหนใกลไกลเพยงใดกตาม ทานสอตสาหดนดนคนหาเพอบชาแลวตงจตอธษฐานปรารถนาขอใหมลกทมสขภาพสมบรณแขงแรง ในดานวาจา ทานถามหาฤกษยามวาลกเกดฤดไหน ฤกษอะไร วนเดอนปเทาไหร จงจะด มอายยนยาว ในดานรางกายโดยเฉพาะแมตองดแลเอาใจใสใหมพลานามยดจนเปนทมนใจวา อนตรายใด ๆ อนเปนเหตใหลกพการจนกระทงการแทงโดยธรรมชาตจะไมเกดขนเพราะเหตทรางกายไมแขงแรง 1.2 บรหารครรภ สายสมพนธแม-ลก ทนททตงครรภ สายใยรกและสายใยเลยงกเรมตนขน แมพอดใจเทยวบอกใคร ๆ ใหรวาแมมครรภแลว แมตองอมทองตดตอกนไมวางเวนเพยงเสยววนาทเปนเวลาแรมป ทรวดทรงทเคยสวยงามกหายไป เคยท าอะไรไดอยางคลองแคลวกท าไมได กนของบางอยางกไมได ไมกนของบางอยางกไมได แถมยงมอาการแพทองสภาพทไมพงปรารถนา แม จ ะประสบทกขเวทนาทางกายเหลาน แตใจแมกลบดเปนพเศษโดยเฉพาะตอลก เพราะนอกจากอนญาตใหอาศยอยในทองแลว ยงรองเพลง พดคย สวดมนต อานหนงสอใหลกฟง พลงรกถกทอเปนสายใยอนแขงแกรงหาสงใดจะท าลายลงไมไดเพราะสรางขนจากเลอดเนอ ชวต และจตวญญาณ 1.3 คลอด แมเฝาประคบประคองทะนถนอมครรภเปนเวลา 9-10 เดอน จากนนกถงเวลาทลกจะลมตาออกมาดโลก วนคลอดและการคลอดเปนวนแหงการเสยงภยครงยงใหญและเจบปวดทรมานทสดในชวต ความรสกตาง ๆ เรมตงแตขดทอง ปวดทอง เบง จนถงคลอดไมวาโดยวธธรรมชาตหรอการผาตดเปนประสบการณพเศษทใคร ๆ ไมอาจลวงรไดเลยนอกจากแม เพราะเหตน แมวนเวลาจะผานไปไมวานานเทาใดจนใคร ๆ รวมทงลกอาจจะจ าวนเกดของตนเองไมได แตแมยงคงจ าไดและเปนวนทมความหมายพเศษเสมอไมเปลยนแปลง

1.4 เลยงกายใหเตบใหญ เลอดในทรวงอกของแมกลายเปนน านม เสยงของแมกลายเปนเพลงไพเราะ ออมกอดของแมกลายเปนเกราะก าบงใหลก เมอลกยงแบเบาะท าไดเพยงสงเสยง

105

หวเราะและรองไห แมพอเฝาคอยสงเกตอาการตาง ๆ จนเขาใจความหมายทซอนอย บางคร งลกไมสบาย แมพอใชปากดดน ามกออกจากจมก ยามทลกสบายกอาบน า แตงตวใหพรอมขบกดเบา ๆ ทปลายเทา และอมชใหลกเหยยบใบหนาราวกบเปนเครองประทนผวหรอพวงมาลยดอกไมหอม แมพอชวยกนถอดรหสรกบ ารงเลยงชวตลกใหเตบโตอยางตอเนอง จงเปนเรองปกตทแมพอจะหยงรความรสกนกคดทงผดถกของลกแมจะลวงกาลผานวยไปเพยงใดกตาม

2. กจชวงท 2 หยานม-แตงงาน ม 4 อยาง

2.1 ปกปองจากผองภย เมอมลมแรง แดดกลา ฝนบา และยงชม เปนตน เกดขนกระทบลก แมพอคอยดแลลกนอยไรเดยงสาดวยหวใจอนไหวหวนแนบสนทเหมอนกบวาความรสกเจบ รอน หนาวเหลานนเกดขนกบตนเอง เมอลกเรมเดนได แตยงไมรวาอะไรเปนภยแกตน ทานกคอยหวงใยปองกนจากภยเหลานนไมใหลกถกท ารายดวยความไมเดยงสาของลกเอง ท าใหลกไมพการหรอตายไปแตกลบเลยงอวยวะทกสวนใหเตบใหญเปนคนสมบรณมอวยวะครบใชการไดทกสวน แถมเมอลกสะดดหกลมแทนททานจะดลกแตกลบดเกาอทไมยอมหลกทาง ใหลก ทานจงเปนผพทกษประจ าตวลก

2.2 สรางและรกษาทรพย แมพอคอยเกบหอมรอมรบทรพยสนเงนทองเพอการศกษาเลาเรยนของลก และเอาไวใหลกในวนขางหนา โดยไมยอมบอกใคร ทานท าไดแมแตโกหกวาตนไมมทรพย เพอปกปดเกบเอาไวใหลก แมพอยอมเหนดเหนอยเมอยลาเพอทจะหาเงนมาเลยงลก อยากใหลกไดมอย มกน มใช เหมอนอยางลกคนอน บอยครงทแมพอยอมอดเพอใหลกอม ยอมรอนเพอใหลกเยน ยอมหนาวเพอใหลกอน ยอมยนเพอใหลกนง และยอมนงเพอใหลกนอน เมอลกตองการแมพอจะมใหเสมอโดยทลกอาจไมรเลยวาทานล าบากเพยงใดทจะไดเงนจ านวนนนมา

2.3 พร าสอนกอนและใหศกษาตามระบบ แมพอคอยพร าสอนครงแลวครงเลาวา อยางนท าได อยางนนท าไมได คนนเรยกพอ คนนเรยกแม ทนท าอยางน ทนนท าอยางนน เดนอย างน นอนอยางน กนอยางน เปนตน แมจะเหนอยหนายอยางไรกหยดไม ได เพราะกลววาลกจะมพฒนาการชาและเมอถงคราวทลกควรท าได ควรพดได ควรเดนได เปนตน แตยงท าไมได ทานกเดอดรอนวงหาปรกษาหมอหรอผร นอกจากนแมพอยงใหลกเลาเรยนอาชพทงทเปนของประจ าตระกลและสงลกเขาโรงเรยนตามระบบ เหมาะกบเพศ วย และกาลเทศะ เพอใหลกไดมวชาตดตวเอาไวเลยงตน 2.4 สบสวนดวยหวงหาอาลยในความปลอดภยของลก การออกไปนอกบานของลกไมวาเพอการเรยนหรอการงานท าใหแมพอหวงใยในความปลอดภยจงสอบสวนเพอใหแนใจถงสวสดภาพของลกวาไปไหน กบใคร ทไหน เวลาใด เปนตน โดยเฉพาะเมอลกเปนหนมสาวแลวตดเพอนไมกลบบานในเวลาทเคยกลบ แมพอมแววตาวตกกงวล เกรงวาจะมภย มลกหญงกกลวตดชายจนโดนเขาหลอก มลกชายกกลวตดหญงจนเสยผเสยคน โดยเฉพาะหากไปตดหญงหรอชายทมเจาของแลว อาจท าใหเกด

106

ความบาดหมางอนน าอนตรายมาสลกได ทานเฝามองทางทลกจะกลบมา เฝาฟงเสยงโทรศพทและตองนอนเปนทกขตลอดคน หากลกไมกลบมาในคนนน

3. กจชวงท 3 แตงงาน-ตาย ม 2 อยาง

3.1 อยากใหเขารกลกเราเทาตน เมอลกมคนรก แมพอกงวลอยในใจวา เขาจะรกลกเราจรงไหม จะเลยงกนรอดไหม จะอยกนกนอยางไร กลววาเขาจะไมรกลกเราเทาตน จงอาศยประสบการณทผานเรองเหลานมาแลวชวยลกหาคนหรอคดคนทคดวาเหมาะสมทสด ดทสด ทจะพาลกไปสความเจรญมความสขไปจนตลอดชวต วนทลกมความรกใหมกบใครบางคน แมพอกถกหางเหน ในขณะทลกก าลงอยในหวงแหงความรก แมพอกถกลม วนทลกเจบช าพลาดหวงจากความรกนนแหละ จงจะรวาแมพอยงเฝารอการกลบมาดวยความหวงหาอาทรดงเดม 3.2 มอบทรพยและมรดก เมอลกจะลงทนท ากจการ หรอ แมแตท างานเปนลกจาง แมพอกใหเงนไปเปนทนหรอใหไปตดชด เปนตน ทง ๆ ทเงนเดอนทลกไดรบอาจไมเคยถงมอแมพอเลย ทานกยงยนดปรดาเมอลกไดรบความกาวหนาในหนาทการงาน เมอลกจะออกเรอนกใหเงนไปเปนขวญถง ชวยสรางบาน ชวยออกรถ บางครงกท าบญใหลก และสดทาย เมอทานตายทรพยสมบตทงหลายกกลายเปนมรดกตกถงลก

ความรและความรกคอบอเกดแหงกจ กจทง 10 ประการนแทจรงกคอการแสดงตวของความรและความรกทแมพอมตอลก กลาวคอ เปนสงทแมพอดปฏบตซงตองอาศยความรและความรก จงจะปฏบตไดอยางถกตองและพอเหมาะ หากมความรแตขาดความรก การกระท าไมไดเกดจากความรสกอยางแทจรง เขาไมถงจตใจลก และสดทายจะเขาในลกษณะทวาแมพอเลยงไดแตกายสวนจตใจเปนเรองของลกเอง ในทางตรงกนขามแมพอทมความรกแตขาดความรแมบางครงท ารายลกอยกไมรตว ซงทงสองมผลเสยคอ ขาดความรกท าใหความสมพนธตงเครยด บงคบและขเขญ สวนการขาดความรท าใหปฏบตผด มากเกนและนอยเกน ท าใหลกขาดวนยและเอาแตใจตนเอง ดงนนแมพอดททมเทปฏบตกจเหลานตองมปญญาและเมตตาทสมดลเปนตวชน า หาไมแลวยอมเกดผลเสยตอลก จงไมจ าเปนตองกลาวถงแมพอทไมดเพราะยอมไมใสใจในกจเหลานและผลเสยยอมเกดขนตอลกอยางแนนอน

107

ฐานะของแมพอ 10 ประการ

แมพอบ าเพญกจทง 10 ประการ ขางตนดวยสายใยแหงความรและความรกกลายเปนหวงพเศษผกพนลกและแมพอไวดวยกน ดวยจตและกจดงกลาวท าใหแมพอด ารงอยในฐานะพเศษตอลก 10 ฐานะ คอ พรหม บรพาจารย บรพเทพ อาหไนยบคคล โลกววรณ [12, 13] บรพทศ [14] เจาหน[15] มรรคาแหงสวรรค [16] มตรแทคบาน [17] และ อคค (ไฟ) [18] มค าอธบายดงตอไปน

1. พรหม

แมพอ เปน พรหม เพราะทานมความประพฤตเชนกบทาวมหาพรหมทมคณธรรม 4 ประการ คอ เมตตา กรณา มทตา และ อเบกขา ตอสรรพสตว การเจรญพรหมวหารธรรมของแมพอนน ทานแสดงใหเหนตามล าดบดงน

1.1 เมตตา ตงแตตอนทลกอยในครรภ แมพอเกดเมตตาจตขนตอลกวา เมอไรหนอ เราจงจกเหนลกนอยทมสขภาพแขงแรง หลงคลอดเมอเหนลกอยดสบาย ทานกคอยแตจะเพมเตมใหลกมความสขอยเชนนนไมผนแปร

1.2 กรณา เมอลกยงเปนทารกนอนแบเบาะอย ถกสตวมยง มด เลน และไรเปนตนกด หรอเปนทกขเพราะการนอนแลวรองไห ทานมความสงสารลกจบใจเพราะไดยนเสยงรองไหของลก ยามเมอลกตกทกขไดยากไมประสบความส าเรจ เสยใจ ไมเบกบาน ทานกพลอยเปนทกขไปกบลก

1.3 มทตา ในเวลาทลกวงมาวงไปเลนไดสนกสนาน มกรยาอาการนาดนาชม ทานกมจตบนเทงเบกบานสขสนตหรรษาไปดวย แมเมอโตแลว ทกครงทลกไดดมความกาวหนาในหนาทการงาน ทานกปลมใจดใจไปกบลก และ

1.4 อเบกขา เมอลกแตงงานมครอบครว ทานกเฝาดดวยความหวงใยวา บดน ลกนอยของเราพงพาหาเลยงตนไดตามล าพงแลว รวมทงยามทลกตองฝกฝนพฒนาตนเพอทจะพงตนเองไดในภายหนา หรอเมอลกท าผดกฎกตกา ทานแมจะอยากเขาไปชวยลกหนกหนาแตตองวางอเบกขาใหลกไดเรยนรและรบผดชอบดวยตนเอง

พรหมทคนทงหลายเคารพนบถอวาศกดสทธ ตองมสงบชาสกการะ บวงสรวงออนวอน ขอพร จงจะใหการชวยเหลอเปนบางครงบางคราว หรอบางครงกไมเปนไปตามทขอ แตแมพอแมไมไดรบสงใด ๆ จากลก ทานกบ าเพญตนเปนพรหมอยเสมอ

2. บรพาจารย แมพอคอครคนแรกของลก ทานพร าสอนใหรจกสงทเปนเสาเขมของการด ารงชวต ตงแตการนง นอน ยน เดน ดม กน ขบถาย พดเปนตน นอกจากนยงสอนใหลกรวาใครเปนใครเชน แม พอ ป ยา ตา ยาย ลง ปา นา อา พ นอง เพอนพองทงหลายกรไดเพราะแมพอ ยงกวานนทานสอนใหรวา

108

อะไรด ชว ถก ผด ควร ไมควร กอนใครอน เพราะฉะนนทานจงไดชอวาเปนอาจารยตนหรอบรพาจารยของลก สวนอาจารยทใหความรทงหลายไมวาจะยงใหญเพยงใดกลวนมาทหลงจงเปนไดเพยงอาจารยตามหรอปจฉาจารยเทานน

3. บรพเทพ

เทพในทนหมายถงวสทธเทพ คอ พระอรหนต ซงมคณลกษณะดงน 3.1 สภาพจต พระอรหนตมดวงจตอนบรสทธไมค านงถงความผด พรอมใหอภยเสมอและมงแตจะท าประโยชนแกพหชน พอแมกเชนกน ทานประพฤตตนเหมอนวสทธเทพคอพระอรหนตของลกๆ ไมวาลกจะผดตอทานเพยงใดกพรอมใหอภย มใจปรารถนาดกบลกเสมอ 3.2 บญเขต การบชาสกการะทท าถวายพระอรหนตมอานสงสมากฉนใด แมพอกท าใหสกการะทลกน ามาบชามผลานสงสมากฉนนน 3.3 ปฐมเทพ เทพอนๆ ลกจะรไดกเพราะแมพอบอก ดงนนเทพเหลานนจงชอวาเปนเทพตาม สวนแมพอเปนเทพตนหรอบรพเทพ เพราะมากอนเทพเหลาอนและเปนผแนะน าเทพเหลาอนแกลก

4. อาหไนยบคคล

แมพอเปรยบเหมอนพระอรหนตเพราะคณสมบตขอหนงของพระอรหนตคอเปนผสมควรรบเครองสกการะทคนน ามาบชาเพราะมดวงจตปราศจากกเลสกลายเปนบญเขตอนประเสรฐของสรรพสตว แมพอกมดวงจตอนบรสทธตอลกกลายเปนบญเขตอนประเสรฐควรแกเครองบชาสกการะทลกน ามาบชาเชนกน สงใดทลกน ามาถวายไมวาจะเปนของกนหรอของใชเพอเปนเครองบชาคณทาน การบชาสกการะของลกเหลานนยอมมผลมากเทยบไดกบการถวายแดพระอรหนต พงสงเกตวา บรพเทพ และ อาหไนยบคคล แตละฐานะมความหมาย 2 นย ซงฐานะหนงซ ากน คอ เปนพระอรหนตผมจต บรสทธและควรแกการเคารพบชา ดงนนในบางครงทานจงกลาวไวเพยงค าวาอาหไนยบคคลซงกนความหมายของบรพเทพขอหนง สวนความหมายอกขอหนงของบรพเทพคอเปนผทแนะน าเทพองคอนตอลก สงเคราะหเขาไดกบฐานะบรพาจารยเพราะหมายถงความทแมพอเปนอาจารยคนแรกของลกทพร าสอนใหรวาอะไรเปนอะไรกอนอาจารยอนทงหมดโดยรวมทงสอนใหลกรจกเทพตางๆ ดวย

5. โลกววรณ

โลกววรณ หมายถง ผเปดโลกแกบตร หรอ ผเปนหนาตางโลก ถาแมพอทงหรอท าลายลกเสยตงแตแรกเกด ลกยอมหมดโอกาสจะเหนโลกประการตาง ๆ อยางทเปนในปจจบน การทลกไดเปน

109

เชนปจจบนเพราะทานไมท าอยางนน ในทางตรงกนขามแมพอตดชวตของสตวเหลาอน สละพสดและสมบตพสถานของตน แลวปกปองคมครองลกไวใหเตบใหญจนไดเรยนรโลก นอกจากนแมพอยงเปนตวแทนของคนทกคนในโลกคอ แมแทนผหญง พอแทนผชายแสดงบทบาทตาง ๆ ใหลกเหน และยงเปนผเปดหนาตางบานตาง ๆ ใหลกรโลกตามวยวานนคออะไร นคออะไร ทานจงเปนตวแสดงเอกเลนบทแทนคนทงโลกใหลกด

6. บรพทศ

พอแมเปนทศเบองหนาของลกเพราะเปนดงดวงตะวนสองสวางทางทศตะวนออกคอยบอกทางใหลกตลอดเวลา ทกครงทลกมปญหามองไปรอบทศไมพบใครแมพอไมหนหนาไปไหนพรอมเผชญหนาฝาฟนกบอปสรรคปญหาอาสาออกหนากอนลกเพอใหลกถกกระทบนอยทสด ทานจงเปนทศเบองหนาทลกมองไปไมวาทางซายหรอขวาหนาหรอหลงบนหรอลางกมสายตาสคของทานมองดลกและมองไปพรอมกบลกอยดวยเสมอ นอกจากนแมพอเปนเพยงบคคลคนคเดยวเทานนทท าคณทกอยางใหลกกอนใครแมแตกอนตวลกเองเหมอนกบทศตะวนออกทสาดสองแสงกอนทศอนใด

7. เจาหน

แมพอเปนเจาหนทอาจโดนโกงไดตลอดเวลาเพราะในการปลอยหนแตละครงไมมการค าประกนเลย คตนมาจากพระโพธสตวเมอเกดเปนพระยานกแขกเตา ทถอวาการเลยงลกเปนการสรางหนใหม การเลยงแมพอเปนการใชหนเกา และการเลยงนกทเลยงตนเองไมไดเหลาอนเปนการสรางบญคอขมทรพยส าหรบตน แมพอแมไมไดหวงสงใดตอบแทนจากลก ไมเคยคดค านวณวาไดใชจายไปกบการเลยงลกมากนอยแคไหน แตกมลกษณะเขากนไดกบคตขางตน ทลกจกพงระลกไววา หนทมตอแมพอเปนหนศกดสทธเพราะเกดจากความรกบรสทธชดใชอยางไรกไมหมด

8. มรรคาแหงสวรรค

ฐานะทกประการขางตนท าใหแมพอเปนผทควรแกการบชาสกการะดวยขาวและน า เสอผาและเครองหอม เปนตน และท าการบชานนใหมผลมาก หนงในผลเหลานนคอท าใหลกไปเกดในสวรรค ดงนนทานจงเปนหนทางสสวรรค และแมในปจจบนลกทเลยงแมพอกไดรบการสรรเสรญ มเกยรต เปนทนานบถอ และยอมไดรบความสะดวกในการท ากจตาง ๆ มากกวาคนอน ทานจงเปนทางสสถานทและเปาหมายอนพงปรารถนาทงในโลกนและโลกหนา

110

9. มตรแทคบาน

เมอมปญหา อบตเหต หรอโรคภยเกดขนในบาน คนทมาชวยเหลอในยามยากเชนนชอวาเปนมตร สวนคนทเปนสหายในการท าชวมการดมสราเปนตนไมชอวาเปนมตร อยางไรกตามมตรทงหลายใกลไกลรวมทงภรรยาสามและลก อาจรงเกยจเดยดฉนทหรอหลบหลหนหนาไปในบางครง แตแมพอไมมความรงเกยจลกเลย ไมวาจะเรองอะไรดหรอราย ไมวาจะโรคอะไรสกปรกแคไหนกรบได เหนรางกายลกทคนอนรงเกยจนนเปนเหมอนทอนจนทนหอมทพรอมจะโอบกอดไวในออมอก เพราะฉะนนแมพอจงเปนมตรแทคบาน

10. อคค หรอ ไฟ

เพราะแมพอคออาหไนยบคคลดงกลาวขางตน การเคารพบชาสกการะทานยอมน าความสขมาให ในททกสถาน ตรงกนขามหากปฏบตผดตอทานไมวาดวยกาย วาจา หรอใจ กจะไดรบผลรายนานาทงในชาตนและชาตหนาเหมอนไฟทตามเผาไหมในทกท ไมมความสขความเจรญในชวต แมแมพอไมเคยปรารถนาใหลกเดอดรอนนอนทกขกตาม แตเพราะความททานเปนผมคณมาก การท าใหทานเดอดเนอรอนใจ จงมความทกขใหญเปนผล เพราะฉะนน แมพอจงเปนอคคกองใหญใหลกพงสงวรระวงไมพลงเผลอท าผดตอทาน หากท าผดตองรบแกไขกลบตวเสยใหมใหทานยกโทษใหเพราะทานพรอมใหอภยลกเสมอ

แมพอผบ าเพญกจ 10 ประการ ยอมไดฐานะพเศษ 10 ประการ ซงเปนหวงทเกดจากใยแหงจตและกจอนประกอบดวยปญญาและเมตตาตอลก หวงใยชนดนเปนหวงพเศษทมระหวางแมพอตอลกเทานน เพราะฉะนน ลกทบ ารงเลยงแมพอทงกายและใจยอมไดรศมแหงหวงพเศษนนปองกนตนจากอคคกองใหญ ไมเปดชองสรางและสงสมเหตแหงความวบตแกชวต แตจะมความปลอดภยในททกสถานและเจรญกาวหนาเรอยไปเพราะไดคณ 10 ประการของแมพอ ตงแตความเปนพรหมจนถงมตรแทคบานคอยอภบาลและอคคเปนก าแพงแกวและเกราะคมกน กลบเรองรายใหกลายเปนด และเรองดอยแลวกดยงขนไป เหตนนการบ ารงเลยงแมพอจงเปนอดมมงคลประการหนงในมงคล 38 ประการ

ฐานะและเงอนไขแหงการไดฐานะ

กจและฐานะ 20 ประการ นน สามารถจดกลมตามองคธรรมทเกยวของได 3 หมวด คอ

1. พรหม

การด ารงอยในฐานะพรหมของแมพอมพรหมวหารอนเปนธรรมประจ าใจของพรหมเปนองคธรรมรองรบคอ เมตตาไดแกความรกมนไมเสอมคลาย กรณาคอความสงสารเปนหนกหนาเมอลก

111

ประสบทกข มทตาไดแกความพลอยยนดปรดาเมอลกมสข และอเบกขาคอคอยดพรอมชวยเหลออยตลอดเวลาเพอใหลกพงตนเองไดและรบผดชอบตอการกระท าตอตนเองและสงคม พรหมวหาร 4 ขอ แบงออกเปน 2 กลม คอ สามขอแรกเปนความรสก สวนขอทสเปนความร ในขณะทความรสกปรบเปลยนตามสภาพทลกประสบใน 3 ลกษณะ คอ เมตตาเมอลกอยดมสข กรณาเมอลกตกทกข และ มทตาเมอลกกาวหนา ในขณะทอเบกขาจะเปนตวตรวจสอบวาความรสกทง 3 นนถกตองและพอดหรอไมซงจะท าใหรกษาระยะระหวางแมพอลกไมใหหางเกนหรอใกลเกน หากไมถกตองและไมพอดแมพอตองหยดทนท การท าเชนนดเหมอนจะสรางความทกขยากล าบากใหกบลก แตไมใช เพราะ ในสถานการณนนลกตองพงตนเองและตองรบผดชอบตอตนเอง สงคม และกฎกตกาทเปนหลกปฏบตของทกคนในสงคม การไมมอเบกขาจะท าใหลกโตไมเปน ดงนนแมพอตองระลกอยเสมอวาเราไมไดอยกบลกไปตลอด ทางเดยวทลกจะรอดในวนไมมเราคอการตองเรยนรเตรยมพรอมทจะพงตนเองและอยรวมกบสงคมตามกฎกตกา แตกตองระวงทจะไมใชอเบกขาแบบสดโตงซงถามหาแตเหตผลไมเขาใจถงความแตกตางและความหลายหลายซงเปนเอกลกษณของแตละคน ดงนนการเลยงลกจงตองอาศยทงความรกและความรควบคกนไปอยางอยางสมดล

2. บรพเทพ บรพาจารย บรพทศ หนาตางโลก เจาหน และ มตรแทคบาน

การด ารงอยในฐานะบรพเทพ บรพาจารย บรพทศ หนาตางโลก เจาหน และ มตรแทคบานของแมพอ มองคธรรมทรองรบคอสงคหวตถ 4 ไดแก 1) ทานคอการใหไมมสนสด 2) ปยวาจาคอพด แนะน าพร าสอน ปลอบโยน ดและปรามดวยความปรารถนาดและถอยค าดทจบใจ 3) อตถจรยาคอประพฤตแตสงดมประโยชนตอลกพรอมเอาแรงกายเขาชวยในกจการงาน และ 4) สมานตตตาคอยนอยเคยงขางลกเสมอตงแตเกดจนตาย สงคหวตถแตละขอมขอบเขตของตนเอง คอ ทานเปนเรองภายนอกตว ปยวาจาและอตถจรยาเปนเรองภายในตวดานวาจาและกาย สวนสมานตตตาเปนตวก ากบและควบคมใหสงคหวตถสามขอแรกแตละขอเปนไปอยางถกตองพอเหมาะ และเปนไปอยางสมดลระหวางกนทงหมด ซงตองตอเนองเสมอตนเสมอปลาย หากขอใดขอหนงมากหรอนอยเกนไปกจะเกดผลเสย ใหมากเกนไปกไมรคณคา นอยเกนไปกขาดแคลนและขดเคอง พดดเกนไปกหลงละเรง พดดบอยเกนไปกไมรคา พดไมดกหดหและขดเคอง ท าประโยชนใหมากเกนไปกท าอะไรไมเปน ไมท าใหเลยกท าไมได สงคหวตถนเปนองคประกอบดานกายและวาจาซงเปนการแสดงออกของพรหมวหารทเปนองคประกอบดานจตใจ หากขาดองคประกอบดานใดดานหนงกไมส าเรจประโยชน แมไมผดกเปนความบกพรอง ไมเกดผลหรอผลทเกดไมสมบรณ ดงนนแมพอจงตองมองคประกอบใหครบถวนคอ ความรก ความร การใหทงทรพย ค าพด และแรงกาย อยางสมดลและเสมอตนเสมอปลาย

112

3. อาหไนยบคคล และ มรรคาแหงสวรรค หรอ ไฟ

การด ารงอยในฐานะอาหไนยบคคล และ มรรคาแหงสวรรค ไมมองคธรรมทเปนหลกปฏบตของแมพอมารองรบเปนการเฉพาะเพราะเปนการแสดงใหเหนเปนขอสรปวาเพราะแมพอบ าเพญฐานะตามองคธรรมขางตนตอลกทหาผใดจะเสมอเหมอนไมได จงไดรบฐานะพเศษ 2 ขอน ดงนน ทานจงมองคคณหนนน าท าใหเครองบชาสกการะทลกถวายทานมอานสงสใหญ ในฐานะเปนอาหไนยบคคลและมรรคาแหงสวรรคของลก ตรงกนขามหากท าผด คณกจะกลายเปนไฟเผาไหมใหโทษ อนง พรหมวหารเปนคณธรรมภายในจตใจของแมพอ ซงแสดงออกมาใหเหนอยางเปนรปธรรมดวยกายและวาจาตามหลกสงคหวตถ เปนหลกปฏบตทพระพทธเจาทรงวางไวใหครอบคลมมตทง 3 ดานของชวต คอ กาย วาจา และใจ หากขาดดานใดดานหนงไปกไมสมบรณ เมอเหตไมสมบรณกไมใหผลหรอใหผลทไมสมบรณซงจะเปนตวก าหนดคณภาพและปรมาณของคณหรอโทษตามขอทสามทแมพอมตอลก ดงนนคณและโทษของแมพอคใดจะมากนอยเพยงใดจงขนอยกบคณธรรมและพฤตกรรมของแมพอวาครบถวนสมบรณหรอไม ดงนนหากแมพอตองการใหลกทบ ารงเลยงตนไดอดมมงคลกตองตงตนอยในคณธรรมเปนอยางดและครบถวน ในทางกลบกนเมอลกตองการอดมมงคลแกชวตกตองบ ารงเลยง เคารพ บชาสกการะแมพออยางดดวยเชนกน ในทสดครอบครวทประกอบดวยแมพอลกกเปนปจจยเออตอความเจรญกาวหนาตอกนและกนกลายเปนหนวยสงคมพนฐานดทสรางสมาชกดใหกบสงคมในระดบใหญขนไป ปญหาสงคมกจะลดนอยลง ในความเปนจรง แมพอบางคนมองคธรรมเหลานนสมบรณ บางคนมไมสมบรณ จงเปนเหตปจจยหรอเงอนไขสงผลใหลกมปฏกรยาตอบสนองทงทพงประสงคและไมพงประสงค อกประการหนง องคธรรมและองคคณหรอโทษทง 3 (ธรรม คณ โทษ) ไมใชแยกกนเกด แตเกดตอเนองกนในลกษณะองคคณหนนองคธรรมหรอองคธรรมน าองคคณเรยกไดวาเปนองคคณธรรม กลาวคอ แมพอมพรหมวหารอยในใจซงปฏบตหรอแสดงออกผานทางสงคหวตถ ดวยองคธรรมเหลานทานจงมองคคณหรอโทษคอเปนอาหไนยบคคลและมรรคาแหงสวรรคหรออคคตอลกไปพรอมกนไมจ ากดดวยกาลและสถานท ดวยเหตนการบ ารงเลยงทานทงสองจงเปนอดมมงคลแกชวต

บทสรปและขอเสนอแนะ

แมพอแบบพทธทน าเสนอในทนเปนดานดทพงประสงคอนจะท าใหการบ ารงเลยงทาน ของลกเปนอดมมงคลเทานนซงเปนหลกการทวไปไมจ ากดเชอชาตและศาสนา สวนแมพอทไมพงประสงคตามหลกพทธศาสนาพงรไดโดยนยตรงกนขามหรออาจเปนประเดนในการศกษาเพมเตมส าหรบผสนใจกได จากหลกการนท าใหสงคมไทยมจดแขงอยางนอยทสดกระดบครอบครวเพราะไดรบค าสอนจากพทธศาสนาทใหความส าคญแกแมพอโดยยกฐานะเทยบเทากบพระพรหมและพระอรหนต ขอนเทากบรบรองวาแมพอ อยในฐานะสงสดทงในฐานะสงศกดสทธภายนอกและในฐานะมนษย เพราะกอน

113

พทธกาลมความเชอพนฐานของสงคมวา พระพรหมถอเปนสงศกดสทธเหนอมนษยและพระอรหนตเปนมนษยศกดสทธเหนอคนธรรมดา ในดานภาษาและสาระของแมพอในสงคมไทยกสอดคลองกบพทธศาสนาทถอวาแมมคณมากกวาพอเพราะท ากจทพอท าไมได 4 ประการ แมในภาษาไทยจงมความหมายในเชงสญลกษณทแสดงความส าคญของค านนๆ ดวย ขอทนาสงเกตคอในขณะทภาษาบาลใชค าวามาตาปตาหรอภาษาสนสกฤตวามารดาบดาซงแปลวาแมพอ แตภาษาไทยนยมใชค าวาพอแม การเรยงล าดบค าต างกนซงประเดนนคงยกใหเปนประเดนศกษาของนกวชาภาษาศาสตรตอไป ในทนใชค าวาแมพอ เพราะตองการชใหเหนลกษณะพเศษทสอดคลองกนระหวางภาษาและสาระของค า ซงจะเรยกวาพอแมตามความนยมกได และไมเปนประเดนในการถกเถยงแตอยางใดเพราะการใชค าวาพอแมในปจจบนใชดวยความเคยชนไมไดมงแสดงความยงหรอหยอนกวากนของคณธรรมของแมพอแตประการใด ขอทตองระวงคอ ความเขาใจและการปฏบตทบกพรอง ในทนใชค าวาบกพรองไมใชผดพลาด ซงเกดจากความเขาใจหลกธรรมและการปฏบตตามหลกธรรมทไมสมบรณทงหลกพรหมวหารและสงคหวตถ หากมแตพรหมวหารขาดสงคหวตถเทากบมแตใจแตไมลงมอท ากไมมอะไรเปนรปธรรม หากมแตสงคหวตถแตไมมพรหมวหารกท าสกแตวาท า ไมถงใจและไมยงยน ดงนนจงตองสมบรณทงกาย วาจา ใจ และการให แมมพรหมวหารและสงคหวตถทงสองแลว กตองปฏบตใหไดสมดลระหวางความรกและความรในสวนของพรหมวหาร และความสมดลระหวางการใหกบค าพดและการกระท าในสวนของสงคหวตถ ซงจะตองใหอยในลกษณะทวาแตละขอกถกตองระหวางขอกสมดล จงจะเปนการปฏบตทถกตองพอด แมพอทน าหลกธรรมทงสองมาใชไมสมดลมอยในสงคมไทยซงสงเกตไดจากการทลกเอาแตใจตนเองหรอถกบงคบขเขญ โตแตกายแตหวใจไมโต เดกบางกลมกเครงเครยด เดกบางกลมกเลอยเปอย เดกบางกลมกเกเร ขาดความรบผดชอบตอตนเองและสงคม สวนหนงเปนผลมาจากการเลยงดของแมพอ ซงโดยภาพรวมท าใหสงคมไทยกลายเปนสงคมแหงความรสกแสดงออกแตความเหน ไมใชสงคมแหงความรทแสดงความจรงและความถกตอง บางครงแมจะแสดงความจรงและความถกตองแตไมท าดวยเมตตามงแตจะเอาชนะ จงน าไปสการแตกแยกและความรนแรงดงทเปนอยในปจจบนและจะไมน าไปสความสขความเจรญหรอมงคลแกประเทศชาตแตอยางใด

ดงนน หากตองการความเปนมงคลแกประเทศจ าเปนตองเรมตนความเปนมงคลจากหนวยพนฐานของสงคมคอครอบครวทประกอบดวยแมพอและลก แมพอบ าเพญกจ 10 ประการและด ารงอยในฐานะพเศษ 10 ประการบนหลกพรหมวหารและสงคหวตถสรางความรกและความรพนฐานใหแกลก ลกกกตญญกตเวทเปนอดมมงคลบคคลอยในครอบครวใดครอบครวนนกเปนมงคล อยทใด สงคมใด และประเทศใด กสรางมงคลใหกบทนน สงคมนน และประเทศนน วกฤตของชาตทเกดขนถามองใหเหนความเปนเหตปจจยตอเนองทงหมด เราอาจไดค าถามขนมาอกค าถามหนงวาแมพอชาวไทยเลยงลกอยางไรไมสรางมงคลใหแกสงคมเลย

114

รายการอางอง

[1] มงคลสตร. ขททกนกาย ขททกปาฐะ-ธรรมบท-อทาน-อตวตตกะ-สตตนบาต. 25/6/3-4. [2] พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต). 2546. พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท. กรงเทพฯ:

เอส อาร พรนตง. หนา 178. [3] ราชบณฑตยสถาน. 2546. พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542. กรงเทพฯ:

นานมบคส. หนา 829. [4] ราชบณฑตยสถาน. 2546. พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542. กรงเทพฯ:

นานมบคส. หนา 1381. [5] ราชบณฑตยสถาน. 2546. พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542. กรงเทพฯ:

นานมบคส. หนา 876, 776. [6] มงคลตถทปนแปล เลม 2. 2549. กรงเทพ: มหามกฏราชวทยาลย. หนา 196. [7] ปตตสตร. ขททกนกาย ขททกปาฐะ-ธรรมบท-อทาน-อตวตตกะ-สตตนบาต. 25/252/257-258. [8] มงคลตถทปนแปล เลม 2. 2549. กรงเทพ: มหามกฏราชวทยาลย. หนา 131-134, 196. [9] ราชบณฑตยสถาน. 2546. พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542. กรงเทพฯ:

นานมบคส. หนา 876-878, 776. [10] โสณนนทชาดก. ขททกนกาย ชาดก. 28/162/44-46. [11] สคาลกสตร. ทฆนกาย ปาฏกวรรค. 11/198-199/169-170. [12] สพรหมสตร. องคตตรนกาย จตกกนบาต. 21/63/80-81. [13] พรหมสตร. องคตตรนกาย ตกนบาต. 20/470/150. [14] สคาลกสตร. ทฆนกาย ปาฏกวรรค. 11/198-199/169-170. [15] สาลเกทารชาดก. ปกณณกนบาตร ขททกนกาย ชาดก. 27/1817/325. [16] โสณนนทชาดก. ขททกนกาย ชาดก. 28/162/44-46. [17] มตตสตร. สงยตตนกาย สคาถวรรค. 15/163/50. [18] อคคสตรท 2. องคตตรนกาย สตตก-อฏฐก-นวกนบาต. 23/44/44-47.

115

บทท 4 ลก คอ วตถมงคลของครอบครว*

ลกม 2 ประเภท คอ ลกแทและลกเทยม ฐานะของลกม 2 ประการ คอ วตถและอคค หนาททพงกระท าม 2 อยางคอ หนาทตอแมพอโดยตรง และหนาทตอการด ารงอยของวงศสกล มครอบครว 27 ประเภทจ าแนกตามสมาชกของครอบครวคอแมพอลก ครอบครวทเจรญทสดและเสอมทสดมเพยงอยางละหนงครอบครว ตามทศนะของพระพทธศาสนาถอวาลกทกคนไมวาจะอยในสถานะใดกตองเลยงแมพอ ซงการเลยงทจะถอวาเปนการตอบแทนคณของทานคอการเลยงใจไดแกการท าใหแมพอเปนคนดน าไปสการก าจดเหตแหงทกข ดวยหลกการนการสงเคราะหลกจงเปนอดมมงคลเพราะเปนปจจยหนงซงจะท าใหหนทางแหงความพนทกขประจกษตอแมพอและหากเปนเชนนทกครอบครวกเทากบวาหนทางแหงการพนทกขจะไมสญสนไปจากเผาพนธมนษย

สงคมไทยยดมนในกตญญจนเปนทมาของค าวาบญคณตองทดแทน แคนตองช าระ ความกตญญ

ดงกลาวนครอบคลมทกมตของชวต เชน ลกตอแมพอ ศษยตออาจารย และประชาชนตอชาต ปจจบนความขอนยงเปนจรงอยหรอ โดยเฉพาะความกตญญตอแมพอยงเปนกระแสหลกในจตใจของลกหรอไม ถาเปนอย การกระท าใดจงจะเรยกไดวาเปนความกตญญ ความกตญญนนถอวาเปนการตอบแทนคณของแมพอหรอยง ในทนจะไมตอบค าถามเกยวกบการเพมขนหรอลดลงของความกตญญของคนในสงคมไทย แตมงจะแสดงความกตญญของลกทถอวาเปนการตอบแทนคณของแมพอตามทศนะของพระพทธศาสนา นอกจากน เพราะพระพทธศาสนามหลกค าสอนวาการบ ารงแมพอเปนอดมมงคลซงนาจะไมมใครสงสยเพราะแมพอเปนผมพระคณตอลก จงท าใหการบ ารงแมพอของลกเปนมงคลตอลกเอง แตท าไมพระพทธเจายงตรสไวอกดวยวาการสงเคราะหลกกเปนอดมมงคล นคอค าถามอกประการหนงทจะหาค าตอบ สวนทายของบทจะชใหเหนถงความเจรญและความเสอมของครอบครวทประกอบดวยแมพอลกตามคณสมบตทแตกตางกนวาจะมอนาคตแตกตางกนหรอไมอยางไร เพอการนจงแบงเนอหาของบทนออกเปน 5 สวน คอ 1) ความหมายและประเภทของลก 2) ฐานะและกจ 3) สายใยแหงบพการและกตญญกตเวท 4) วงจรแหงความเจรญและเสอมของครอบครว และ 5). บทสรป

* เผยแพรแลวโดย มนตร ววาหสข. (2553). ลก: วตถมงคลแหงครอบครวชาวพทธ. วารสารศรนครนทรวโรฒวจยและพฒนา (สาขามนษยศาสตรและสงคมศาสตร). ปท 2 ฉบบท 3 มกราคม – มถนายน.หนา 27 – 43.

116

การเรยงล าดบเชนนเพอทจะก าหนดขอบเขตแหงความหมายของค าวาลก เมอก าหนดไดแลววาลกทหมายถงผซงท าใหการสงเคราะหของแมพอเปนมงคลนนคอลกชนดใด จากนนจะแสดงตอไปใหเหนวาลกนนด ารงอยในฐานะกอยางและมกจทตองท าอะไรบาง กจใดถอเปนหวใจแหงสายใยระหวางแมพอและลกอนจะขาดเสยไมได ครอบครวทประกอบดวยแมพอลกดงกลาวมาในขอขางต นจะท าใหวงศตระกลเจรญขนหรอเสอมลง และสดทายเปนการสรปพรอมทงขอเสนอแนะส าหรบสงคมไทย

ความหมายและประเภทของลก

1. ความหมาย

ลก คอ ผมก าเนดจากแมพอ หรอโดยออม คอ คนทถอวามฐานะเสมอนลก [1] ตามความหมายทใหไวโดยราชบณฑตยสถานน ลกจงหมายถงผทเกดจากแมพอกได หรอคนทแมแมพอไมไดใหก าเนดแตรสกหรอปฏบตเหมอนลกกได

สวนรากศพทของค าวาลก มาจากค าภาษาบาลวา ปตตะ ซงเดมนนเปนชอนรกขมหนงตามทศนะของลทธพราหมณ พวกพราหมณถอวาชายใดไมมลกชาย ชายนนตายไปตองตกนรกขม “ปตตะ” ถามลกชาย ลกชายนนชวยปองกนไมใหตกนรกขมนนได ศพทวาบตร จงใชเปนค าเรยกลกชายสบมา แปลวา “ลกผปองกนพอจากขมนรกปตตะ” [2]

ค าวา “ปตตะ” เปนภาษาบาล สวนภาษาสนสกฤตใชค าวา “บตร” ซงเปนทนยมใชในสงคมไทย ค าวาบตรนอกจากจะหมายถงลกชายแลวยงหมายถงลกหญงไดดวยเหมอนค าวา “แมน” (man) ในภาษาองกฤษทความหมายตรงตวคอผชาย แตเมอใชไมเจาะจงยงหมายถงคนทกคนรวมทงชายและหญงดวย

ดงนน ในมงคลสตรพระพทธเจาจงใชค าวาบตรค าเดยวหมายถงทงลกชายและลกหญง การสงเคราะหบตรในมงคลสตรจงไมไดหมายความวาการสงเคราะหลกชายเทานนเปนอดมมงคลแตหมายถงการสงเคราะหลกหญงดวย [3]

2. ประเภท

ลกทมาในคมภรทางพระพทธศาสนามความหมายครอบคลมความหมายของลกทงสองชนดทใหไวโดยราชบณฑตยสถาน คอ ทงลกทเกดจากแมพอและลกทแมพอไมไดใหก าเนดแตถอเปนลก โดยแบงออกเปน 3 ประเภท ตามทมา คณธรรม และ พฤตกรรมของลกตอแมพอ ดงตอไปน

2.1 ลกแบงโดยทมา ม 4 แบบ ไดแก 1) ลกสายโลหต คอ ผทอาศยแมพอเกดเรยกวาอตรชะ 2) ลกในปกครอง คอ ผทอยในปกครอง เชน คนในหมบานถอวาเปนลกของผใหญบานเรยกวา

117

ลกบาน เปนตน เรยกวาเขตรชะ 3) ลกศษย คอ ผทพกอยดวยเพอศกษาเลาเรยนเรยกวาอนเตวาสกะ และ 4) ลกใหหรอรบเลยง คอ ผทเขายกใหหรอรบไวเพอเลยงดเรยกวาทนนกะ [4; 5; 6] เพอใหงายตอการก าหนดในทนจงจะเรยกลกทง 4 แบบนวาลกตดและลกตาม ลกตดหมายถงลกแบบท 1 เพราะวาความเปนลกตดตวมาตงแตเกดและตดตวไปจนตาย สวนลกอก 3 แบบทเหลอถอวาเปนลกตามเพราะความเปนแมพอลกมขนตามมาหลงการเกดแลว โดยไมมก าหนดเวลาทแนนอนและเปลยนแปลงไปตามความรสกและการปฏบตตอกน ในมงคลสตรหมายถงลกตดเทานนทเมอแมพอท าการสงเคราะหแลวจะน ามาซงความเปนอดมมงคล [7]

2.2 ลกแบงโดยการเปรยบเทยบคณธรรมระหวางลกกบแมพอ ม 3 แบบ ไดแก 1) อตชาตบตร ไดแก ลกทดกวาแมพอ 2) อนชาตบตร ไดแก ลกทดเทากบแมพอ และ 3). อวชาตบตร ไดแก ลกทเลวเทากบหรอเลวกวาแมพอ คณธรรมหรอความดทใชเปรยบเทยบระหวางลกและแมพอในทน คอ การมศรทธาในพระรตนตรย ศล และ ธรรม ลกสองกลมแรกเทานนเปนทปรารถนาของแมพอ สวนลกกลมสดทายไมมแมพอคนใดปรารถนาเพราะเกดมาเพอท าลายวงศสกล [8] ลกประเภทท 2 นเปนคณสมบตของลกประเภทแรกทงลกตดและลกตามเพราะไมแนวาลกตดหรอลกตามใครอาจจะดกวา ดเทา เลว หรอ เลวกวาแมพอกได

2.3 ลกแบงโดยพฤตกรรมของลกทมตอแมพอ ม 2 แบบ ไดแก 1) ลกแท คอ ลกทลยงแมพอเมอแกเฒา ลกทไมเลยงแมพอเมอแกเฒา ไมนบวาเปนลก [9] การเลยงแมพอเปนหนงในการบ ารงทานใน 5 ดาน คอ การเลยง การชวยขวนขวายท าการงาน การด ารงวงศสกล การประพฤตตนใหเหมาะสมกบความเปนทายาท และการท าบญอทศใหเมอทานลวงลบไปแลว [10] 2) ลกประเสรฐ คอ ลกทเชอฟงแมพอ [11] การเชอฟงคอการท าตามโอวาทแลวตงตนอยในความด ไมของเกยวกบทจรตทงหลาย มโจรกรรม เปนตน [12]

3. การจดกลมลก

ลก 3 ประเภท 9 แบบตามนยขางตน สรปลงเปน 2 ชนด ไดแก 1) ลกแท ลกไมวาจะเปนลกตดหรอลกตาม ไมวาจะเปนอตชาตบตร อนชาตบตร หรออวชาตบตร หากเชอฟงและเลยงแมพอเมอทานแกเฒาถอวาเปนลกประเสรฐแท 2) ลกเทยม หากไมเชอฟงและไมเลยงแมพอเมอทานแกเฒาถอวาเปนลกเทยม โดยนยน ลกตามทเชอฟงและเลยงดสามารถทจะเปนลกแทได แตไมมโอกาสเปนลกตดไดเลย ตรงกนขามลกตดสวนมากจะเปนลกตามดวย เพราะเมอแมพอใหเกดมาแลวกปกปองคมครอง ใหอยอาศยในบาน พร าสอน สงเสย และ เลยงดจนเตบใหญ จงอาจเรยกรวมเขาดวยกนไดวาลกตดตาม ฉะนน ทานจงถอวาการสงเคราะหลกตดตามเทานนเปนอดมมงคลเพราะมคณสมบตครบทง 2 ประการ ในขณะทการสงเคราะหลกตามแมไมเปนอดมมงคลเพราะมคณสมบตของความเปนลกเพยงขอเดยวกยงถอวาเปนมงคลดวยแตในระดบรองลงมา สวนลกทสงเคราะหแลวไมเปนมงคลเลย

118

คอ ลกเทยม ซงลกเทยมจะมพฤตกรรมเปนอยางไรบางนนไมเปนประเดนของการศกษาในบทน แตกสามารถรไดโดยการเทยบเคยงกบพฤตกรรมของลกแททจะกลาวไวในทน

ฐานะและกจของลก

1. ฐานะ

พระพทธศาสนาถอวาแมพอด ารงอยในฐานะพเศษตอลก 10 ประการ คอ พรหม บรพาจารย บรพเทพ อาหไนยบคคล โลกววรณ [13; 14] บรพทศ [15] เจาหน [16] มรรคาแหงสวรรค [17] มตรแทคบาน [18] และ อคค หรอไฟ [19] ลกกมฐานะพเศษตอแมพอเชนกน ตางกนเพยงจ านวนของฐานะ คอ ลกด ารงอยในฐานะพเศษเพยง 2 ประการตอแมพอ ไดแก ในฐานะวตถ [20] และ อคค หรอ ไฟ [21] 1.1 วตถ ลกอยในฐานะวตถ คอ เปนทตงใหวงศตระกลของแมพอและเผาพนธมนษยด ารงอยตอไป ลกจงเปนความหวงและอนาคต ความหวงทส าคญของแมพอ คอ หวงใหลกปรนนบตตนในยามแกชรา [22] ดงนน ลกจงเปนตวก าหนดความเจรญหรอความเสอมของวงศตระกล หากลกดกท าใหวงศตระกลเจรญกาวหนาเรยกวาลกกลวฒนา สวนลกไมดกเปนผท าลายวงศตระกลเรยกวาลกกลคนธนา [23; 24] 1.2 ไฟ ลกอยในฐานะอคค หรอ ไฟ กอนพทธกาลมประเพณบชาไฟเพราะถอกนวาไฟเปนสงศกดสทธทตองบ ารงใหตดอยเสมอ ในสมยพทธกาล พระพทธเจาทรงถอวาแมพอเปนไฟทลกตองบ ารงเรยกวา “อาหไนยคค” และลกเปนไฟทแมพอตองบ ารงเรยกวา “คหปตคค” หากไฟทงสองนไมไดรบการบ ารงอยางเหมาะสมแลวกจะเผาไหมใหโทษ คหปตคค โดยตวอกษรแปลวาไฟ คอ เจาของบาน หรอ ไฟของเจาของบาน หรอ ไฟทเจาของบานตองบ ารง ซงหมายถง ลก ภรรยา ทาส คนใช ทอาศยอยในบานทเจาของบาน คอ แม พอ สาม และเจานายตองบ ารงบรหารใหอยเปนสขโดยชอบ [25]

ฐานะของลกทง 2 ประการนเปนปจจยเกอหนนซงกนและกน กลาวคอ ลกแทเปรยบเหมอนไฟทใหแสงสวางและความอบอน ชวยด ารงวงศสกลไวใหมนคงและเจรญรงเรองเรอยไป ลกแทจงกลายเปนวตถมงคล หรอ ไฟคณของแมพอ ในทางตรงกนขาม ลกเทยมเปรยบเหมอนไฟไหมบาน เผาพลาญวงศสกลใหยอยยบดบสญ ลกเทยมจงกลายเปนวตถอวมงคล หรอ ไฟโทษทเผาแมพอใหเดอดรอนไมสนสด

ฐานะของลกทง 2 ประการน ไดมาเพราะลกท ากจตอแมพอซงมการเลยงทานเปนตวน า ดงนน การเลยงนอกจากจะเปนตวตดสนความเปนลกแทและลกเทยมแลว ยงเปนตวน าในการตอบแทนคณของแมพออยางอนๆ ซงบณฑตเทานนถงจะท าไดเพราะเปนกจทท าไดอยางยากยง การเลยงแมพอจงถอกนวาเปนวงศของบณฑต

119

การเลยงแมพอทวาท าไดอยางยากยงนน เพราะพระพทธศาสนาถอวา แมลกจะประคบประคองแมพอไวบนบา ท าการปรนนบตบ าร งอยางดเลศ ใหทานทงสองถายปสสาวะและอจจาระบนบานนตลอดอาย 100 ป หรอ แมลกจะสถาปนาแมพอในราชสมบต อนเปนอสราธปตยแหงแผนดนใหญพรงพรอมดวยรตนชาตมากมาย กยงไมถอวาลกไดตอบแทนคณของทานเลย แต ล กคนใดทท าแมพอผไมมศรทธาใหมศรทธา ผทศลใหมศล ผตระหนใหมจาคะ และ ผมปญญาทราบใหมปญญา การท าไดเชนนเทานน จงจะถอวาเปนการตอบแทนคณทาน [26] เพราะศรทธา ศล จาคะ และ ปญญา จะน าแมพอไปสการปดประตอบายถงซงสขแท ลกทเกดมาแลวมแมพอทแย อาจถอวาตนเองเปนคนโชครายทไมไดรบการเอาใจใสจากแมพอเหมอนคนอน แตหากลกรหลกการตอบแทนคณของแมพอตามหลกการขางตน กจะไมหยดอยกบความนอยเนอต าใจ แตจะพยายามยกระดบคณธรรมของแมพอใหสงขน หากคดจากหลกการนถอวาลกทมแมพอแยกลบมโอกาสดกวาในการตอบแทนคณของทาน ขอนจงเปนทมาของการบวชแทนคณแมพอตามคตของพระพทธศาสนา

การบวชตามทศนะของพระพทธศาสนานนมวตถประสงคเพยงขอเดยว คอ การท าใหสนทกขไดแกการบรรลนพพาน เมอพระปฏบตธรรมจนบรรลนพพานแลวกกลบไปเทศนาโปรดโยมแมโยมพอใหมความมนคงในศรทธา ศล จาคะ และ ปญญา จนอาจบรรลธรรมเบองสงหมดทกขอยางถาวร จงจะเทยบไดกบเมอครงกอนทแมพอคอยปดเปาบรรเทาทกขทงทางกายและใจใหลก อาจมขอสงสยวาบางครอบครวทมฐานะขดสนแมพอทกขทนอยจะท าอยางไร เพราะแมการบรรลธรรมจะเปนเรองของจตแตถากายของทานยงล าบากอยจะน าไปสการบรรลธรรมไดอยางไร เพราะค านงถงความเปนจรงขอนพระพทธเจาจงอนญาตใหพระเลยงแมพอได [27]

ดงนน ลกไมวาจะเปนคฤหสถหรอบรรพชตจงตองบ ารงเลยงแมพอ แตวธในการเลยงอาจตางกน เชน ลกทเปนคฤหสถควรกราบไหวแมพอ แตบรรพชตไมควร เปนตน เฉพาะกจทลกผเปนฆราวาสตองท าม 2 ประการดงตอไปน

2. กจ

2.1 แสดงความเคารพ ลกทเปนฆราวาสควรท าการสกการะนมสการแมพอดวยขาว น า ผา ทนอน การอบกลน การอาบน า และ การลางเทา [28] คอ ไปเพอทจะบ ารงทานในเวลาเชาและเยนโดยความนอบนอมดวยคดวาทานทงสองน เปนบญเขตอนยอดเยยม และ ตอนรบดวยสกการะ คอ ขาวและน า เสอผาและเครองประดบ ทนงและทนอน การอาบน าและการนวด พรอมทง ยาและเครองส าอาง เปนตน [29] ความเคารพย าเกรงตอแมพอมคณคาตอจตใจของทานมากกวาแกวแหวนเงนทอง โดยเฉพาะครอบครวทมครบทกอยาง แมพอดแลตนเองได ขาวของใดกไรคาหากสรรหา

120

มาใหดวยใจทไมเคารพนบถอ ดงนน ความเคารพย าเกรงตอทาน จงเปนอาหารลอเลยงใจและท าใหขาวของหรอบรการตางๆ ทลกสรรหามาใหทรงคณ หรอ สญคาดวย 2.2 บ ารงดวยฐานะ 5 ลกทเปนฆราวาสควรบ ารงแมพออยางนอย 5 ประการ คอ เลยงด ชวยท ากจ ด ารงวงศสกล ปฏบตตนเหมาะสมทจะรบทรพยมรดก และ ท าบญอทศให [30] ดงน 2.2.1 เลยงด ลกดยอมเลยงดแมพอผแกเฒาดวยกจมการลางเทา การอาบน าให การเลยงดวยขาวและน า เปนตน [31] ค าอธบายนมองคประกอบดานเวลารวมอยดวย คอ เลยงแมพอยามททานแกเฒา ซงมนยทส าคญ 2 ประการ คอ ประการแรก เปนการยอมรบความจรงตามพฒนาการของคนโดยทวไปวา ลกใชวาอยากเลยงแมพอแลวกเลยงไดเลย เพราะหากไมมเงนแลวจะเอาอะไรมาเลยง ทานจงพดไวใหเปนแนวทางวาลกอาจจะตองเกบความในใจเอาไว แลวออกไปจากบานเพอการศกษาพฒนาตนหรอแมการท าอาชพในระยะหนงจงจะมก าลงทจะมาเลยงดแมพอได ประการทสอง ชวงทลกยงไมมก าลงนน แมพออาจพอดแลตวทานเองได จนเมอทานเรมจะไมไหว เพราะกลายเปนคนแกแลว พอดกบทลกเรยนจบมงานท าแลว มรายไดพงตนเองไดกกลบไปเลยงดแมพอ แตลกหลายคนไมท าอยางทบณฑตทงหลายมองเหนและท าเปนตวอยางไว กลาวคอ เมอเรยนจบมงานท าแลวกลมแมพอผแกเฒาทหาเงนสงเสยตนมาจนถงจดน มหน าซ าบางรายนอกจากจะไมเลยงทานแลวยงหอบลกซงไมรวาไปมตอนไหนกลบไปทงไวใหทานเลยงอก แมพอบางรายไมรความในใจของลก เมอเหนลกเอาหลานมาใหเลยงกคดวานาจะเปนจดเรมตนทลกจะกลบมาหาตนเพราะหลานคอลกของลกอยกบตน แมเขาไมไดคดถงตนแลวกคงคดถงลกของเขาเองบาง แมพอคดเชนนเพราะคดจากมมของตนซงเปนคนรกลก แตปรากฏวาแมพอหลายคนไมรกลกจงเมอเอาลกฝากปยาตายายเลยงแลวกหายไปเลย อยางไรกตาม ค าอธบายขางตนแมมเวลาระบอย แตไมไดหมายความวาตองรอใหทานแกกอนถงจะเลยงเพราะตามความเปนจรงไมมใครรไดวาทานจะจากเราไปเมอไหร และ แมแตเราเองกไมแนอาจจะตายกอนแมพอกได ดงนน เมอมโอกาสจงควรท าทนท และเพราะเหตนทานจงกลาววธการของการบ ารงเลยงดแมพอไวมากมาย ดงทกลาวมากอนหนาน แมในทนเองทานกชใหเหนพอเปนแนวทางวา การเลยงดแมพอไมจ าเปนตองใชเงนอยางเดยว แตการท าอยางอน เชน การลางเทา การอาบน าให เปนตน กถอเปนการเลยงดวธหนงดวย เพราะเหตน ลกกตญญ จงตองอยดวยความไมประมาทโดยคดไดวาความตายอาจมาพรากฝายใดฝายหนงไปเมอใดกได เมอเปนดงนเราตองท าทนทจะรรอไมได ซงการนกถงความตายทจะมตอตนและคนอนนนเปนการฝกสตและสมาธอนเปนธรรมทจะน าชวตใหรจกปลอยวางและท างานไดอยางมประสทธภาพ การกตญญตอแมพอ ทานจงกลาววา มขอดหลายประการ หนงในขอดเหลานน คอ จะท าใหประสบความส าเรจในชวตเพราะเปนผไมประมาทแลวพฒนาตนเพอใหเปนคนมความ สามรถในการเลยงดแมพอ ซงการพฒนาตนนนเองจะท าใหบรรลประโยชนสขทงในระดบโลกยะ และ โลกตตระ

121

2.2.2 การชวยท ากจ ความในคมภรกลาววา ลกพกกจของตนไวแลวไปท ากจทเกดขนในราชสกลเปนตนของแมพอ [32] ความขอนท าใหลกกตญญทกคน กลาวไมไดเลยวา เพราะตดงานจงมาชวยงานแมพอไมได เมอแมพอตองการการชวยเหลอ จงเปนเรองนาเศราทลกบางคนทงงานทานเพอเพอน เพอเจานาย เพอตนเอง เพอภรรยาหรอสาม แมแตเพอลกของตน ทงๆ ทคนทควรจะไดรบการชวยเหลอมากทสดกอนใครคอแมพอ ลกบางคนนอกจากจะไมชวยแลวยงใชแมพอท างานใหและไมเคยจายคาแรง บางรายแมจายคาแรงใหกจายดวยความรสกเปนคนงานของตนไมใชแมพอ ยงท าใหความรสกของทานแยลง และจตของตนกกระดางขน แมพอจงเปนคนทลกเอาเปรยบมากทสดในโลก เปนคนทโดนท ารายดวยลกมากทสด ขอนเปนเพราะเหตใด เพราะคนโดยสวนมากมกจะไมคดถงคนทรกตน แตจะคดถงคนทตนรก มกจะไมปกปองคนทรกตน แตจะปกปองคนทตนรก มกจะท ารายคนทรกตน แตจะท าดกบคนทตนรก มกจะเอาเปรยบคนทรกตน แลวเสยสละใหกบคนทตนรก ไมเฉพาะกรณแมพอลกเทานน แมกรณอนๆ กเชนกน คอ ระหวางเพอนกบเพอ ครกบศษย สามกบภรรยา เจานายกบลกนอง ดงนน เราจงเหนไดวาคนทรกทสดนนเอง คอ คนทท าใหเสยใจทสด การชวยเหลอกจของแมพอ จงเปนเครองชวดพฤตกรรมและแนวโนมของลกทใกลและชดเจนทสด คอ หากใครททงงานแมพอแลวไปชวยงานคนอนแมแตงานเรากเตรยมใจไวไดเลยวา ทนททคนอนนนหรอเรารกเขา หรอ ไวใจเขาเตมท เขากอาจทงเราเหมอนทเขาท ากบแมพอ ตรงกนขามตราบใดทเขายงไมไดใจเรา เขากจะพยายามใหถงทสดเพอเอาชนะใจเรา ดงนน จะเหนวา คนบางคนทนอยไดกบคนทไมใยดกบตนเลย เพราะตนรกเขา และ พยายามทจะเอาชนะใจเขา แตกบแมพอทรกตนกลบทนไมได คนทฉลาดหากเหนเชนนยอมท าตวใหหางคนประเภทนไวเพราะเราไดเหนจากเครองชวดดงกลาวแลววา จะหาความจรงใจจากคนททอดทงแมพอไมไดเลย ในบางรายอาจจะมความจรงใจอยบางแตกเปนเพยงละครไมจรงยงยน แมฝายททอดทงแมพอกควรตระหนกไววา คนทเหนคาเราเมอเราทอดทงแมพอเปนบคคลอนตราย จะหาความจรงใจจากเขาไมไดเชนกน การชวยกจแมพอจงเปนดชนชวดการเลอกคบคนไดดวย 2.2.3 การด ารงวงศสกล ความตามคมภรกลาวไววา ลกทถอวาเปนผด ารงวงศตระกลมกจอย 3 อยาง [33] คอ 1) การไมท าใหสมบตของแมพอมนา เงน ทอง เปนตน ฉบหายไป รกษาไวใหด 2) การน าแมพอออกจากวงศทไมตงอยในธรรม แลวใหเลกละความยดถอนนเสย ตงไวในวงศทประพฤตธรรม (อตชาตบตร) และ 3) การรกษาธรรมมทานเปนตนทแมพอเคยท ามา (อนชาตบตร) เหนไดวากจในการด ารงวงศสกลขอท 1) และ 3) เปนการรกษาสมบตภายนอกและความดงามภายในของวงศสกลใหด ารงคงอยตอไป สรปวาเปนการรกษาดไวไมใหเสอมคลาย ในขณะทกจขอท 2) คอการสละสงชวรายทมใหหมดไปแลวสรางใหมความดใหมเกดขน ซงการจะท าไดเชนน ลกเองตองเปนทงคนดและมความสามารถสงกวาแมพอ 2.2.4 ปฏบตตนเหมาะสมทจะรบทรพยมรดก ความตามคมภรกลาววา ไดแกการปฏบตตนตามโอวาทของทาน เพราะ แมพอตดลกผไมประพฤตตนอยในโอวาทของตนแลวปฏบตผด

122

ออกจากความเปนลก ตรงกนขามแมพอยอมยกทรพยสมบตใหกบลกผประพฤตตนอยในโอวาท [34] เหนไดวาเงอนไขของการปฏบตความเปนผควรรบทรพยมรดกมเพยงอยางเดยว คอ การประพฤตอยในโอวาทของแมพอ ดงนน ลกแมจะเกง ด และ มความกตญญตอแมพอเพยงใด แตหากไมท าตามค าของทานๆ กอาจไมยกมรดกใหเพราะไมใชคนโปรด อาจมการแยงวา แลวหากแมพอมคณธรรมต า โอวาทของทานกยอมอยในระดบต าไปดวย เชน หากเปนครอบครวทเหนการท าธรกจผดกฎหมายเปนเรองปกต โอวาททใหลกกคงเปนไปในท านองนน หากลกท าตามโอวาทของแมพอโดยค านงวา จะท าตนใหเปนผควรรบมรดก ลกกอาจเปนผมคณธรรมต าอนจะเปนตนเหตแหงปญหาสงคมกได ค าตอบ คอ ตามเงอนไขขอน สภาพการณยอมเปนไปเชนนน และเพราะทานไดเลงเหนความเปนจรงนจงท าใหทานกลาวถงลกษณะของการบ ารงประการท 3 ไวกอนแลว คอ การด ารงวงศสกลทมเงอนไขใหปฏบตอย 3 ขอ และหนงในนน คอ การน าแมพอออกจากวงศทไมตงอยในธรรมแลวใหเลกละความยดถอนนเสย แลวตงไวในวงศทประพฤตธรรม เหนไดวา ลกอาจจะมคณธรรมสงกวา เสมอกน หรอ ต ากวาแมพอกได ซงเปนทมาของลก 3 ประเภท เพราะเหตน ลกจงไมหยดอยเพยงระดบอนชาตและอวชาต แตควรเดนหนาตอไปใหเปนอตชาตหรออภชาต โดยการน าแมพอไปสแนวทางแหงความดงามยงขน และยงถอเปนโอกาสดในการพฒนาตนเองและตอบแทนคณของทานดวย เพราะการจะน าแมพอขนสทสงไดนนเรยกรองใหลกมความสามารถทจะกระท าอยางนนไดตองแขงแรงกวาแมพอ สถานการณเชนนจงเปนเงอนไขในการพฒนาตนของลกโดยเอาแมพอเปนทตงวาเราจะชวยทานทงสองใหสงขน ซงมตวอยางใหเหนเปนจ านวนมากทแมพอบางคนตดเหลา แตลกตงปณธานวาจะไมดมเหลา หรอ เพราะแมพอยากจน ลกเหนความยากล าบากของแมพอและตองการใหทานสบายในวนขางหนา จงขยนเรยนและอาจหารายไดเสรมเพออนาคตทดกวาและเพอแบงเบาภาระของทาน โดยนยน ลกทรกแมพอและมความกตญญกตเวทจงหวงความเจรญได ไมวาจะอยในตระกลไหน อย ณ ทแหงหนใดในโลกกตาม ตรงกนขามหากลกทเปนคนอกตญญกจะเสอมทรามลงแนนอน 2.2.5 ท าบญอทศให เมอแมพอตายแลว ความตามคมภรกลาววา ดวยความคดวาเราจกท าการใหสวนบญแกแมพอเหลานน ตามเพมใหทานแตวนท 3 เปนตน [35] ความขอนมนยลกซงมาก เพราะลกบางคนแมพอตายจงไดคดกลบตวกลบใจเปนคนด สวนลกทดอยแลว การแสดงออกซงความกตญญตอแมพอแมทตายแลว ยอมกลายเปนบรรทดฐานใหกบลกของตนเองและสงคมในการประพฤตตนตอแมพอ และเปนพฤตกรรมทถอวาท าดวยความบรสทธใจตอทานเพราะทานไมสามารถจะใหคณหรอโทษไดอกแลว นอกจากนยงเปนเครองสะทอนคณธรรมของแมพอไปในตววา มคณคามากนอยเพยงใดในใจลก ลกจงระลกถงหรอไมระลกถงเมอตายแลว

การเลยงแมพอตองท าดวยความเคารพและโดยธรรม [36] และตองครอบคลมทงกายและใจ การบ ารงดวยกจ 5 ประการ คอ เลยงดวยปจจยส ชวยท ากจ ด ารงวงศสกล ประพฤตตนเหมาะสมทจะเปนทายาท และ ท าบญอทศใหเปนการเลยงกาย สวนการท าใหแมพอมศรทธา ศล

123

จาคะ และปญญา ทเรยกวาสมปทา 4 ประการคอการเลยงใจ ในการเลยงแมพอท าใหลกมภาระ 2 ประการ คอ ภาระทเกยวกบแมพอ และ ภาระทเกยวกบวงศตระกล ภาระท 1 ท าไดใน 2 กรณ คอ เมอแมพอมชวตอยกเลยงดกายใจใหทานมความสขสะสมเสบยงในการเดนทาง และ เมอทานตายแลวกระลกถงท าบญอทศให ภาระขอนเรยกรองใหแมพอค านงถงตวเองวา ตนมคณอนใดทลกควรระลกถงหรอไม ในขณะเดยวกนกเรยกรองใหลกเปนคนดมความกตญญกตเวท ภาระท 2 ท าไดใน 3 กรณ คอ ชวยท าภารกจของแมพอ ด ารงวงศตระกล และ ประพฤตตนใหควรแก การรบมรดก ภาระขอน เรยกรองใหลกเปนคนมความสามารถ ลกทจะเลยงแมพอไดอยางสมบรณจงตองเปนทงคนดและคนเกง ดเพราะมกตญญและเกงเพราะมความสามารถใหงานส าเรจไดดวยด ทงสองภาระนนถกเชอมอยางแนบสนทดวยขอสดทายของภาระท 2 คอ การประพฤตตนใหเหมาะสมแกการรบทรพยมรดกเพราะการจะประพฤตตนไดเหมาะสมนนตองรใจแมพอ ลกบางคนเลยงดแมพอจรงและมคณธรรมคอเปนทงคนดและมความสามารถ แตแมพออาจไมอยากอยกบลกคนนนเพราะรสกไมสบาย ไมเปนตวของตวเอง เหนหางแมอยใกล ท าอะไรใหแมดเพยงใดกไมถกใจ ตรงกนขามลกบางคนท าใหแมพอทกขใจบอยๆ ความรความสามารถกไมเทาไหร แตรใจและเอาใจทาน อาจท าใหลกคนนกลายเปนลกคนโปรดทไดรบมรดกมากกวาลกคนอนๆ เพราะเหตน ลกบางคนทถกตดออกจากกองมรดกทงทในสายตาของคนอนอาจมองวาเปนผควรไดรบมรดกและเหนวาแมพอไมมความยตธรรม แตมรดกนนเปนของแมพอ ทานจงมสทธเดดขาดทจะใหหรอไมใหลกคนใดกได ขอนเรยกรองคณลกษณะขอหนงของลกตอแมพอ คอ ตองรใจทาน ตามหลกการดงกลาวมาทงหมดน แมพอและลกจงตางตองปฏบตธรรมหรอหนาทตอกนคอ แมพอตองท าคณดวยการบ าเพญสงคหวตถกบลกกอนจงจะมความชอบธรรมทจะไดรบการเคารพบชาจากลก [37; 38] และการบ ารงจากลกดวยประการตาง ๆ ดงกลาวขางตน

สายใยแหงบพพการและกตญญกตเวท

เงอนไขทถอวาเปนหวใจแหงสายสมพนธระหวางแมพอและลก คอ การเลยง แมพอตองเลยงดลก จงจะตงความหวงกบลกได หากไมเลยงดกไมสามารถตงความหวงตอลกได หรอแมแตจะตง ลกกอาจไมท าตามทแมพอหวงกได ลกจงเปนทมาทงสทธและหนาทของแมพอ คอ แมพอมสทธทจะมลกหรอหรอไมกได แตเมอมลกแลวเปนหนาทๆ ตองเลยง หาไมแลวแมพอถอวาบกพรองตอหนาท แมพระพทธเจากทรงกลาวถงเงอนไขขอนไววา แมพอปรารถนาจะมลกเพราะเหต 5 อยาง ในเหต 5 อยางนน เหตขอแรกคอ ความหวงวา ลกทเราเลยงแลวจะเลยงเราตอบ สวนเหตอก 4 ขอทเหลอไมมเงอนไขทแมพอตองท าตอลก มแตความหวงทจะไดรบการกระท าตอบจากลก คอ หวงวาลกจะชวยท า

124

กจ จะรกษาวงศตระกล จะปฏบตตนใหเหมาะแกการเปนทายาท และ จะท าบญอทศใหเมอตายแลว ดงพระพทธพจนวา

บณทตทงหลาย เมอเหนฐานะ 5 คอ บตรอนเราเลยงแลวจกเลยงเรา จกชวยท ากจของเรา สกลวงศพงด ารงอยไดนาน บตรจะปฏบตความเปนทายาท อกอยางหนง จกตามเพมใหทกษณาแกเราผลวงลบไปแลว จงปรารถนาบตร

บณฑตท งหลาย เมอเหนฐานะ 5 เหลาน จงปรารถนาบตร เพราะฉะนน บตรทงหลาย ผสงบ เปนสตบรษ ผกตญญกตเวท เมอหวนระลกอปการะททานท าไวในการกอนยอมเลยงมารดาบดา ชวยท ากจทงหลายของทาน เหมอนกตญญกตเวทบคคลชวยท ากจของบพการชนทงหลาย ฉะนน บตรผท าตามโอวาท เลยงทานผเลยง(ตน) มาแลว ไมท าสกลวงศใหเสอม มศรทธา ถงพรอมดวยศล ยอมเปนผนาสรรเสรญ [39]

คฤหสถบดบตร ทศเบองหนา คอ มารดาบดาอนบตรพงบ ารงดวยฐานะ 5 คอ เราอนทานเลยงแลวจกเลยงทาน จกท ากจของทาน จกด ารงวงศสกล จกปฏบตซงความเปนผรบทรพยมรดก กอกอยางหนง เมอทานถงแกกรรมลวงลบไปแลว จกตามเพมใหซงทกษณา คฤหบดบตร ทศเบองหนา คอ มารดาบดาอนบตรพงบ ารงดวยฐานะ 5 เหลานแล [40]

พระพทธพจนนแสดงใหเหนวา การเลยง เปนหวใจแหงสายใยระหวางแมพอและลก 3 ครง คอ ฝายแมพอ 1 ครง มาพรอมกบความปรารถนากอนการมลกวา บตรอนเราเลยงแลวจกเลยงเราตอบ ฝายลก 2 ครง คอ เมอหวนระลกอปการะททานท าไวในการกอน ซงกคอ การเลยงทแมพอไดท ามาแลวตงแตอยในครรภนนเอง และ ครงทสองมเนอความชดในตวโดยไมตองตความวา บตรเลยงทานผเลยงตนมาแลว แมค าวาอปการะในพระพทธพจนนนอาจจะกนความกวางรวมทงการใหก าเนดและการเลยงด แตพระด ารสทยกตวอยางวา เหมอนกตญญกตเวทบคคลชวยท ากจของบพพการชน ชวยใหการตความค าวาอปการะจ ากดอยเพยงการเลยงด ทงน เพราะบพพการชนและกตญญกตเวทบคคลนน ไมจ าเปนตองเปนผทใหก าเนดหรอระหวางแมพอกบลกเทานน ทกคนในโลกสามารถจะเปนบพพการและกตญญกตเวทตอกนไดเพราะใครๆ กสามารถท าอปการะอยางใดอยางหนงแกกนและกนได แตความเปนผมอปการะในฐานะแมพอผใหก าเนดนนจะมไดกบลกเทานน ดงนน อปการะของแมพอในทนจงหมายถงการเลยงดลกเทานน ซงสอดคลองกบค านยามของราชบณทตยสถานทถอวาผทเลยงดแมไมไดใหก าเนดกเปนแมพอชนดหนง [41] ความขอนท าใหแมพอผใหก าเนดและเลยงดลกดวยมคณยงใหญเปนสองเทากวาแมพอทเพยงใหก าเนดหรอเลยงดเพยงอยางเดยว

125

ดงนน แมพอหากตงความหวงกบลกกตองเลยงดลก หากไมเลยงดกไมตองตงความหวง จงจะไมผดหวง เงอนไขขอนยงอาจโยงกลบไปกอนการมลก คอ แมพอตองคดกอนมลกวาเมอมลกแลวจะเลยงลกอยางไร หากอยากมลก แตเลยงไมไหวกไมควรม เพราะจะสรางภาระใหกบบคคลรอบขางและผลรายจะตกไปอยทลกเพราะขาดความอบอนจากแมพอ ซงเมอโตขนอาจสรางปญหาใหกบตนและสงคมได เพราะฉะนน จดเรมตนของทกปญหาสงคมอาจไมไดเรมทเดกแตเรมทแมพอ เพราะแมแตลกทแมพอเลยงดมาอยางดโดยใหความอบอนเตมทแตดวยความรเทาไมถงการณบางอยางยงท าใหลกมปญหาทงดานพฤตกรรมและจตใจ [42] ลกทแมพอไมไดเลยงดหรอขาดความอบอนจากแมพอจงอาจเปนจดเรมแหงปญหาสงคมโดยมตองสงสย ดงนน เงอนไขแหงสายสมพนธระหวางแมพอและลกทน าไปสการตงความหวงและสนองตอบความหวงจงไดแก การเลยงด ซ งการเลยงของแมพอประการตางๆ สรปลงเปน 2 คอ การน าปจจยแหงสขเขา และ การน าปจจยแหงทกขออกไปตงแตอยในครรภ เมอเกดแลว ในบรรดาการเลยงประการตางๆ นน การใหลกดมนมถอวาเปนเอกสทธของแมเพยงผเดยวเทานน ดงนนหากแมไมใหลกดมนมยอมสญเสยหรอท าลายความพเศษทหาไมไดจากการเลยงอนๆ ทงหมด

การเลยงดมความรกเปนฐานหรอเสาเขม เหนไดวาแมพอทใหก าเนดลกแตไมรกลกกอาจทงลกได แตแมพอทแมไมไดใหก าเนดลกแตเลยงลกจนเตบโต หากไมมความรกแลวเปนไปไมไดเลย หวใจของการเลยงดจงคอความรกๆ เปนตวขบเคลอนใหการเลยงดเปนไปอยางดและตอเนอง ยงการเลยงดล าบากและยาวนานเพยงใดกยงเปนเครองพสจนความรกและความมนคงในรกเพยงนน ความรกของแมพอทมตอลกนนเปนรกบรสทธเพราะไมหวงสงใดตอบแทน แมแมพอเลยงดลกเพราะมความหวงบางประการทอยากใหลกกระท าตอบแทน แตเปนความหวงระดบทสอง คอ เปนความหวงระยะไกล เพราะความหวงแรกและเรงดวนทสดทมตอลกคอสวสดภาพของลกเอง ยงไปกวานนแมพอบางคนแมเหนอยวาไมอาจตงความหวงใดๆ กบลกได อาจจะเพราะลกพการ แตกไมหยดเลยงด แมพอทเลยงดจงอาจส าคญกวาแมพอทใหก าเนดและควรจะไดรบความเคารพบชามากกวาแมพอทไมไดเลยงด เพราะเหตนปญญานนทภกข [43] จงกลาวไววา

ความจรงแมเลยงนนแหละ ส าคญกวาแมเกด เพราะคนบางคน แมเกดตายไปเสยแลว แลวกมคนอนมาสมครเปนแม เขาไมไดเกดเรามา แตเขาสมครมาเลยงเรา ใหความอปถมภค าชแกเรา ใหเราไดอยไดกนอยางสะดวกสบาย มความเสยสละทกอยาง เพอใหเดกนนเจรญเตบโต ความจรงคนทเปนแมเลยง ควรจะไดรบความเคารพบชามากกวาแมทไมไดเลยงเสยอกดวยซ าไป

ลกนกถงการเลยงทแมพอเคยท าจงเลยงตอบ แลวหากแมพอไมไดเลยงลกเลา ลกจะนกถงอะไร การเลยงจงเปนตวเชอมหวใจของแมพอและลก การเลยงนอกจากจะเปนตวเชอมระหวางทงสอง

126

ฝายแลว ในฝายลกเองการเลยงถอวาเปนหวใจแหงการขบเคลอนการบ ารงอยางอนๆ ทงหมดตามทปรากฏขางตน เพราะมการเลยงเพยงอยางเดยวเทานนทกลายเปน หรอ เขาไปเปนเลอดเนอของแมพอ สวนการบ ารงอยางอนเปนเรองภายนอก ไกลตวของทานออกไปตามล าดบโดยเฉพาะประการท 5 ถอวาเปนเรองไกลตวแมพอมากทสด เพราะเมอตายแลวทานจะรบรหรอไมกไมอาจรได สวนอก 3 ขอทเหลอโดยรวมแลวกเปนประโยชนกบตวลกเองเพราะในขณะทบ ารงดวยกจทงขอท 2-4 นน ตนเองกไดพฒนาศกยภาพของตนไปพรอมกน โดยนยนจงท าใหไดเงอนไข 2 อยาง คอ แมพอเลยงลก ลกระลกถงการเลยงดนน จงเลยงดตอบแทน และ แมพอไมเลยงลก ลกไมมการเลยงใหระลกถง จงไมเลยงตอบ นอกจากน ความเปนจรงทปรากฏนนมอก 2 กรณ เพมขนมา คอ ลกบางคนแมพอเลยงมาแตไมเลยงแมพอ แตลกบางคนแมแมพอไมไดเลยงแตเลยงแมพอ โดยสรปจงมความเปนไปได 4 กรณ คอ 1) แมพอเลยงลก และ ลกเลยงตอบ 2) แมพอเลยงลก แตลกไมเลยงตอบ 3) แมพอไมเลยงลก และ ลกไมเลยงตอบ และ 4) แมพอไมเลยงลก แตลกเลยงแมพอ

วงจรความเสอมและเจรญของครอบครว

ความสมพนธระหวางแมพอลก รวมเปนหนวยสงคมทเลกทสด คอ ครอบครวและโดยพฤตกรรมของแมพอลก ทมตอกนนนอาจแสดงใหเหนถงสถานภาพของครอบครวในปจจบนและแนวโนมของความเจรญและเสอมในอนาคตได ดวยลกษณะความสมพนธดงกลาวท าใหสามารถแบงครอบครวไดถง 27 ประเภท ตามตารางแสดงวงจรความเสอมและเจรญของครอบครวโดยมลกเปนตวชวด ในครอบครวเหลาน บางครอบครวกพยากรณอนาคตได บางครอบครวกพยากรณไมได ซงกขนอยกบองคประกอบตวชวดทส าคญทสดของครอบครวคอลกทเปนวตถหรออนาคตนนเอง ครอบครวท 1 มสถานภาพสง แมพอใหก าเนดแตไมไดเลยงด คณธรรมของแมพอสง แตไมมลกใหเปรยบเทยบ ภาพโดยรวมในปจจบนอยในระดบสงทสด แตลกผด ารงวงศตระกลไมม จงไมสามารถพยากรณแนวโนมในอนาคตไดหรอไมมอนาคต ครอบครวท 2 สถานภาพสง แมพอใหก าเนดแตไมไดเลยงด คณธรรมของแมพอปานกลาง แตไมมลกใหเปรยบเทยบ ภาพโดยรวมในปจจบนอยในระดบสงมาก แตลกผด ารงวงศตระกลไมม จงไมสามารถพยากรณแนวโนมในอนาคตไดหรอไมมอนาคต ครอบครวท 3 สถานภาพสง แมพอใหก าเนดแตไมไดเลยงด คณธรรมของแมพอต า แตไมมลกใหเปรยบเทยบ ภาพโดยรวมในปจจบนอยในระดบสง แตลกผด ารงวงศตระกลไมม จงไมสามารถพยากรณแนวโนมในอนาคตไดหรอไมมอนาคต

127

ครอบครวท 4 สถานภาพสง แมพอไมไดใหก าเนดแตเลยงด คณธรรมของแมพอสงกวาลก ภาพโดยรวมในปจจบนอยในระดบสงมาก แตลกผด ารงวงศตระกลมคณธรรมต ากวาแมพอ จงท าใหอนาคตของตระกลมแนวโนมต าลง ครอบครวท 5 สถานภาพสง แมพอไมไดใหก าเนดแตเลยงด คณธรรมของแมพอเสมอกบลก ภาพโดยรวมในปจจบนอยในระดบสงมาก และลกผด ารงวงศตระกลมคณธรรมเสมอกบแมพอ จงท าใหอนาคตของตระกลมแนวโนมคงท ครอบครวท 6 สถานภาพสง แมพอไมไดใหก าเนดแตเลยงด คณธรรมของแมพอต ากวาลก ภาพโดยรวมในปจจบนอยในระดบสงมาก แตลกผด ารงวงศตระกลมคณธรรมสงกวาแมพอ จงท าใหอนาคตของตระกลมแนวโนมเจรญขน ครอบครวท 7 สถานภาพสง แมพอทงใหก าเนดและเลยงด คณธรรมของแมพอสงกวาลก ภาพโดยรวมในปจจบนอยในระดบสงทสด แตลกผด ารงวงศตระกลมคณธรรมต ากวาแมพอ จงท าใหอนาคตของตระกลมแนวโนมต าลง ครอบครวท 8 สถานภาพสง แมพอทงใหก าเนดและเลยงด คณธรรมของแมพอเสมอกบลก ภาพโดยรวมในปจจบนอยในระดบสงทสด และ ลกผด ารงวงศตระกลมคณธรรมเสมอกบแมพอ จงท าใหอนาคตของวงศตระกลมแนวโนมคงท ครอบครวท 9 สถานภาพสง พอแมทงใหก าเนดและเลยงด คณธรรมของแมพอต ากวาลก ภาพโดยรวมในปจจบนอยในระดบสงทสด แตลกผด ารงวงศตระกลมคณธรรมสงกวาแมพอ จงท าใหอนาคตของวงศตระกลมแนวโนมเจรญขน

ครอบครวท 10 มสถานภาพปานกลาง แมพอใหก าเนดแตไมไดเลยงด คณธรรมของแมพอสง แตไมมลกใหเปรยบเทยบ ภาพโดยรวมในปจจบนอยในระดบสงมาก แตลกผด ารงวงศตระกลไมม จงไมสามารถพยากรณแนวโนมในอนาคตไดหรอไมมอนาคต ครอบครวท 11 สถานภาพปานกลาง แมพอใหก าเนดแตไมไดเลยงด คณธรรมของแมพอปานกลาง แตไมมลกใหเปรยบเทยบ ภาพโดยรวมในปจจบนอยในระดบสง แตลกผด ารงวงศตระกลไมม จงไมสามารถพยากรณแนวโนมในอนาคตไดหรอไมมอนาคต ครอบครวท 12 สถานภาพปานกลาง แมพอใหก าเนดแตไมไดเลยงด คณธรรมของแมพอต า แตไมมลกใหเปรยบเทยบ ภาพโดยรวมในปจจบนอยในระดบปานกลาง แตลกผด ารงตระกลไมม จงไมสามารถพยากรณแนวโนมในอนาคตไดหรอไมมอนาคต ครอบครวท 13 สถานภาพปานกลาง แมพอไมไดใหก าเนดแตเลยงด คณธรรมของแมพอสงกวาลก ภาพโดยรวมในปจจบนอยในระดบสง แตลกผด ารงวงศตระกลมคณธรรมต ากวาแมพอ จงท าใหอนาคตของตระกลมแนวโนมต าลง

128

ครอบครวท 14 สถานภาพปานกลาง แมพอไมไดใหก าเนดแตเลยงด คณธรรมของแมพอเสมอกบลก ภาพโดยรวมในปจจบนอยในระดบสง และลกผด ารงวงศตระกลมคณธรรมเสมอกบแมพอ จงท าใหอนาคตของวงศตระกลมแนวโนมคงท ครอบครวท 15 สถานภาพปานกลาง แมพอไมไดใหก าเนดแตเลยงด คณธรรมของแมพอต ากวาลก ภาพโดยรวมในปจจบนอยในระดบสง แตลกผด ารงวงศตระกลมคณธรรมสงกวาแมพอ จงท าใหอนาคตของตระกลมแนวโนมเจรญขน ครอบครวท 16 สถานภาพปานกลาง แมพอทงใหก าเนดและเลยงด คณธรรมของแมพอสงกวาลก ภาพโดยรวมในปจจบนอยในระดบสงมาก แตลกผด ารงวงศตระกลมคณธรรมต ากวาแมพอ จงท าใหอนาคตของตระกลมแนวโนมต าลง ครอบครวท 17 สถานภาพปานกลาง แมพอทงใหก าเนดและเลยงด คณธรรมของแมพอเสมอกบลก ภาพโดยรวมในปจจบนอยในระดบสงมาก และ ลกผด ารงวงศตระกลมคณธรรมเสมอกบแมพอ จงท าใหอนาคตของตระกลมแนวโนมคงท ครอบครวท 18 สถานภาพปานกลาง พอแมทงใหก าเนดและเลยงด คณธรรมของแมพอต ากวาลก ภาพโดยรวมในปจจบนอยในระดบสงมาก แตลกผด ารงวงศตระกลมคณธรรมสงกวาแมพอ จงท าใหอนาคตของตระกลมแนวโนมเจรญขน

ครอบครวท 19 มสถานภาพต า แมพอใหก าเนดแตไมไดเลยงด คณธรรมของแมพอสง แตไมมลกใหเปรยบเทยบ ภาพโดยรวมในปจจบนอยในระดบสง แตลกผด ารงวงศตระกลไมม จงไมสามารถพยากรณแนวโนมในอนาคตไดหรอไมมอนาคต ครอบครวท 20 สถานภาพต า แมพอใหก าเนดแตไมไดเลยงด คณธรรมของแมพอปานกลาง แตไมมลกใหเปรยบเทยบ ภาพโดยรวมในปจจบนอยในระดบปานกลาง แตลกผด ารงวงศตระกลไมม จงไมสามารถพยากรณแนวโนมในอนาคตไดหรอไมมอนาคต ครอบครวท 21 สถานภาพต า แมพอใหก าเนดแตไมไดเลยงด คณธรรมของแมพอต า แตไมมลกใหเปรยบเทยบ ภาพโดยรวมในปจจบนอยในระดบต า แตลกผด ารงวงศตระกลไมม จงไมสามารถพยากรณแนวโนมในอนาคตไดหรอไมมอนาคต ครอบครวท 22 สถานภาพต า แมพอไมไดใหก าเนดแตเลยงด คณธรรมของแมพอสงกวาลก ภาพโดยรวมในปจจบนอยในระดบปานกลาง แตลกผด ารงวงศตระกลมคณธรรมต ากวาแมพอ จงท าใหอนาคตของวงศตระกลมแนวโนมต าลง ครอบครวท 23 สถานภาพต า แมพอไมไดใหก าเนดแตเลยงด คณธรรมของแมพอเสมอกบลก ภาพโดยรวมในปจจบนอยในระดบปานกลาง และลกผด ารงวงศตระกลมคณธรรมเสมอกบแมพอ จงท าใหอนาคตของวงศตระกลมแนวโนมคงท

129

ครอบครวท 24 สถานภาพต า แมพอไมไดใหก าเนดแตเลยงด คณธรรมของแมพอต ากวาลก ภาพโดยรวมในปจจบนอยในระดบปานกลาง แตลกผด ารงวงศตระกลมคณธรรมสงกวาแมพอ จงท าใหอนาคตของตระกลมแนวโนมเจรญขน ครอบครวท 25 สถานภาพต า แมพอทงใหก าเนดและเลยงด คณธรรมของแมพอสงกวาลก ภาพโดยรวมในปจจบนอยในระดบสง แตลกผด ารงวงศตระกลมคณธรรมต ากวาแมพอ จงท าใหอนาคตของตระกมแนวโนมต าลง ครอบครวท 26 สถานภาพต า แมพอทงใหก าเนดและเลยงด คณธรรมของแมพอเสมอกบลก ภาพโดยรวมในปจจบนอยในระดบสง และ ลกผด ารงวงศตระกลมคณธรรมเสมอกบแมพอ จงท าใหอนาคตของตระกลมแนวโนมคงท ครอบครวท 27 สถานภาพต า พอแมทงใหก าเนดและเลยงด คณธรรมของแมพอต ากวาลก ภาพโดยรวมในปจจบนอยในระดบสง แตลกผด ารงวงศตระกลมคณธรรมสงกวาแมพอ จงท าใหอนาคตของตระกลมแนวโนมเจรญขน

ตารางท 2 วงจรการเสอมและเจรญของครอบครวโดยมลกเปนตวชวด ท สถานะ

ของครอบครว

ความสมพนธระหวางแมพอ-

ลก

เปรยบเทยบคณภาพของแมพอ-ลก

ฐานะในปจจบน

แนวโนมจากลก(ผด ารงวงศ

ตระกล)

พยากรณอนาคต

แมพอ ลก ผลลพธ ผลลพธ

1 1 ก1 1 ? 3 ? ? 2 1 ก1 0 ? 2 ? ?

3 1 ก1 -1 ? 1 ? ?

4 1 ล1 1 -1 2 -1 1 สล

5 1 ล1 0 0 2 0 2 สล

6 1 ล1 -1 1 2 1 3 จข

7 1 กล2 1 -1 3 -1 2 สล

8 1 กล2 0 0 3 0 3 สล

9 1 กล2 -1 1 4 1 4 สล

10 0 ก1 1 ? 2 ? ?

11 0 ก1 0 ? 1 ? ? 12 0 ก1 -1 ? 0 ? ?

13 0 ล1 1 -1 1 -1 0 สล

14 0 ล1 0 0 1 0 1 สต

15 0 ล1 -1 1 1 1 2 จข

16 0 กล2 1 -1 2 -1 1 สล

130

ท สถานะของ

ครอบครว

ความสมพนธระหวางแมพอ-

ลก

เปรยบเทยบคณภาพของแมพอ-ลก

ฐานะในปจจบน

แนวโนมจากลก(ผด ารงวงศ

ตระกล)

พยากรณอนาคต

แมพอ ลก ผลลพธ ผลลพธ

17 0 กล2 0 0 2 0 2 สต

18 0 กล2 -1 1 2 1 3 จข

19 -1 ก1 1 ? 1 ? ?

20 -1 ก1 0 ? 0 ? ?

21 -1 ก1 -1 ? -1 ? ?

22 -1 ล1 1 -1 0 -1 -1 สล

23 -1 ล1 0 0 0 0 0 สต

24 -1 ล1 -1 1 0 1 1 จข 25 -1 กล2 1 -1 1 -1 0 สล

26 -1 กล2 0 0 1 0 1 สต

27 -1 กล2 -1 1 1 1 2 จข

ความหมาย “ก1” คอ แมพอผใหก าเนด, “ล1” คอ แมพอผเลยงด, “กล2” คอ แมพอทเปนทงผใหก าเนดและเลยงด, “4” คอ สงทสดของสงทสด, “3” คอ สงทสด, “2” คอ สงมาก, “1” คอ สงหรอสงกวา, “0” คอ ปานกลางหรอเสมอกน, “-1” คอ ต าหรอต ากวา, “?” คอ ไมมหรอยงไมแน พยญชนะคอความหมาย สวนตวเลขคอคะแนน ตวยอ “สล” คอ เสอมลง, “สต” คอ เสมอตว, “จข” คอ เจรญขน

จากตารางขางตนชใหเหนวาลกคอตวชวดหรอตวก าหนดอนาคตของวงศตระกลวาตระกลนน ๆ จะเสอมลง คงท หรอ เจรญขน หลงจากทแมพอตายแลว กจทเนองดวยการด ารงวงศตระกลถอวาเปนภาระหลกของลก เหนไดจากลกษณะการตอบแทนคณแมพอทง 5 ประการ ยกเวนประการท 1 และ 5 นอกนนเปนกจทเนองกบการด ารงวงศตระกลทงสน ตารางยงชใหเหนอกวา ตระกลทไมมลกยอมขาดสญซงอาจมตระกลขาดสญไดถง 9 ตระกล ไมวาตระกลนนจะอยระดบต า ปานกลาง หรอ สง ในขณะทตระกลทแมพอเปนทงผใหก าเนดและเลยงดนน มความไดเปรยบตระกลของแมพอทเลยงเพยงอยางเดยว แตกไมแนวาความไดเปรยบทมนนจะถกน ามาใชในการวางรากฐานใหตระกลเจรญขน เสอมลง หรอ คงท เพราะลกของแมพอก าเนดหรอของแมพอแท อาจแยกวาลกของแมพอเลยงและเปนตวเรงใหตระกลตกต ากได ในทางตรงกนขาม ลกทอยในตระกลระดบต า กสามารถยกระดบฐานะของตระกลใหสงขนได ทงนขนอยกบคณภาพของลกเอง โดยสรป ตระกลอาจแบงเปน 4 ลกษณะ และ 27 ชนดดวยตวชวดคอลกผด ารงวงศตระกล คอ ตระกลทขาดสญ เสอมลง คงท และ เจรญ ตระกลขาดสญอาจเกดขนได 9 กรณ เพราะไมมลกสบวงศตระกล สวนตระกลทยงไมขาดสญเพราะมลกสบวงศตระกลอาจจะเสอมลง 6 ตระกล คงท 6 ตระกล และ เจรญขน 6 ตระกล ในตระกลทเจรญขนนน มเพยงตระกลเดยวทกาวจากระดบสงทสด

131

ไปสระดบสงทสดของสงทสดโดยผลลพธจากการพยากรณไดหมายเลข 4 ซงมเพยงหนงเดยวใน 27 ตระกล ในทางตรงกนขามตระกลทเสอมลงจนตดลบมเพยงหนงตระกลไดแกหมายเลข -1 ดงนน ใน 27 ตระกล อาจมตระกลทเหนอกวาตระกลทงหมดอยหนงตระกล หากตระกลนไมหยดการพฒนากจะกาวหนาเรอยไปทกชวอายคนและจะกลายเปนการพฒนาทหางกบตระกลอนหนงเทาตวหรอหลายเทาตวกได ขนอยกบตระกลอนวามฐานะในปจจบนและตวตดสนอนาคต คอ ลกอยในระดบไหนและประเภทใด

บทสรปและขอเสนอแนะ

ลก 3 ประเภท 9 แบบซงจ าแนกตามทมา คณธรรม และ ความประพฤตตอแมพอตามนยขางตนสรปลงเปน 2 ชนด ไดแก ลกแท คอ ลกทเชอฟงและเลยงแมพอ และ ลกเทยม คอ ลกทไมเชอฟงและไมเลยงแมพอ แมจะเปนลกตดกไมถอวาเปนลก ฐานะของลกม 2 ประการ คอวตถ และ อคค วตถคอทตงและอนาคต อคคคอไฟทจะใหไดทงคณและโทษ หนาททลกพงกระท าม 2 อยาง คอ หนาทตอแมพอโดยตรง และ หนาทตอการด ารงอยของวงศสกล ดวยคณสมบตของลกดงกลาวมาท าใหไดครอบครว 27 ประเภท จ าแนกตามสมาชกของครอบครว คอ แมพอลก

ครอบครวทจะเจรญขนนนเรยกรองใหสมาชกในครอบครวมคณสมบตทจ าเปนบางประการ คอ แมพอตองมปญญาและเมตตา หรอความรและความรกในการเลยงลก สวนลกตองเปนคนดและมความสามารถ ความดท าใหกตญญ สวนความสามารถท าใหรกษาวงศสกลใหเจรญตอไปได นอกจากนการจะถอวาตอบแทนคณของแมพอไดนน คอ การท าใหทานมนคงในศรทธา ศล จาคะ และ ปญญา ซงจะน าไปสการปดประตอบายและความทกขไดอยางถาวร ดงนน การสงเคราะหลกของแมพอจงเปนอดมมงคลเพราะจะเปนการด ารงไวซงอนาคตทดงามจนถงความพนทกขของแมพอเองและของมนษยชาตโดยรวม เพราะเหตน แมพอทสงเคราะหลกจนลกบ าเพญกจของตนไดอยางสมบรณจงไดรบเกยรตและการยกยองนานาประการจากสงคม

สงคมไทยมความเชอเรองวตถมงคล ซงเกดจากการปลกเสกของผทรงคณธรรม เชน พระเครอง ถอเปนวตถมงคลซงเกดจากการผานพธปลกเสก โดยขนตอนทส าคญประการหนงในพธปลกเสกคอการนงปรกของพระเกจอาจารย หากพระเกจอาจารยทนงปรกปลกเสกนนมคณธรรมสงกจะท าใหวตถเปนมงคลสงตามไปดวย ลก พระพทธเจาถอวาเปนวตถของแมพอและของมนษยชาต ดงนน ลกจงควรไดรบการปลกเสกใหเปนวตถมงคล ซงสอดคลองกบทศนะของพระพทธศาสนาทถอวาแมพอเปนพระอรหนตของลก พระอรหนตคอผททรงคณธรรมสงสด ดงนนลกทไดรบการปรกปลกเสกจากแมพอจงเปนวตถมงคลไดอยางไมตองสงสย หากทกครอบครวท าไดเชนน คอ แมพอเปนพระอรหนตปรกปลกเสกใหลกเปนวตถมงคล ครอบครวนนกมวตถมงคลทจะด ารงรกษาวงศสกลใหเจรญกาวหนา เมอลก

132

เตบโตขนไปเปนสมาชกของสงคมใด สงคมนนกไดรบวตถมงคลไปดวย จากหลกการนท าใหแมพอและลก เรยกรองใหแตละฝายมคณธรรมตอกนอนจะน าไปสการมลกแททมแมพอเปนพระอรหนตปรกปลกเสกวตถมงคลใหกบครอบครว สงคม ประเทศชาต และมนษยชาตโดยรวม

ค าถามทขอฝากไว คอ บดนแมพอในสงคมไทยไดใสใจในการปรกปลกเสกลกมากนอยเพยงใด หนาทอนส าคญยงนแมพอยงรกษาไดดอยหรอ หรอวาถกสอลอแหลมทงหลายเขามาแทนทเสยแลว หากเปนเชนน ครอบครวและประเทศชาตรวมทงโลกจะด าเนนตอไปอยางไรได ในเมอไมมวตถมงคลแหงอนาคตเลย

รายการอางอง

[1] ราชบณฑตยสถาน. 2542. พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน 2542. กรงเทพฯ: นานมบคส. หนา 1020. [2] พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต). 2546. พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท. พมพครงท 11. กรงเทพ: เอส.อาร.พรนตง แมส โปรดกส. หนา 242. [3] อรรถกถามงคลสตร. ขททกนกาย ขททกปาฐะ-ธรรมบท-อทาน-อตวตตกะ-สตตนบาต. 25/6/119-214. [4] อรรถกถาปตตสตร. ขททกนกาย ขททกปาฐะ-ธรรมบท-อทาน-อตวตตกะ-สตตนบาต. 25/252/433-460. [5] ปณฑรกชาดก. ขททกนกาย ตงสนบาตชาดก. 27/2396/428. [6] อรรถกถากฏฐหารชาดก. ขททกนกาย เอกกนบาตชาดก อปณณกวรรค. 27/7/213-217. [7] อรรถกถาสตตนบาต ปรมตถโชตกา.125/416 อางใน มงคลตถทปนแปล. 2/152. [8] ปตตสตร. ขททกนกาย ขททกปาฐะ-ธรรมบท-อทาน-อตวตตกะ-สตตนบาต. 25/252/257-258. [9] มหาสตโสมชาดก. ขททกนกาย ชาดก. 28/393/101. [10] สงคาลกสตร. ทฆนกาย ปาฏกวรรค. 11/199/169-170. [11] ขตตยสตร. สงยตนกาย สคาถวรรค. 15/31/10. [12] อรรถกถาขตตยสตร. สงยตนกาย สคาถวรรค. 24/31/84-85. [13] สพรหมสตร. องคตตรนกาย จตกกนบาต. 21/63/80-81. [14] พรหมสตร. องคตตรนกาย ตกนบาต. 20/470/150. [15] สงคาลกสตร. ทฆนกาย ปาฏกวรรค. 11/199/169-170. [16] สารเกทารชาดก. ขททกนกาย ปกณณกนบาตชาดก. 27/1878/325 [17] โสณนนทชาดก. ขททกนกาย สตตตนบาตชาดก. 28/161/44.

133

[18] มตตสตร. สงยตนกาย สคาถวรรค. 15/163/50. [19] อคคสตรท 2. องคตตรนกาย สตตกนบาต. 23/44/44-47. [20] วตถสตร. สงยตตนกาย สคาถวรรค. 15/165/50. [21] อคคสตรท 2. องคตตรนกาย สตตกนบาต. 23/44/44-47. [22] อรรถกถาวตถสตร. สงยตตนกาย สคาถวรรค. 24/165/276. [23] ปตตสตร. ขททกนกาย ขททกปาฐะ-ธรรมบท-อทาน-อตวตตกะ-สตตนบาต. 25/252/257-258. [24] อรรถกถาปตตสตร. ขททกนกาย ขททกปาฐะ-ธรรมบท-อทาน-อตวตตกะ-สตตนบาต. 45/252/433-460. [25] อรรถกถาอคคสตรท 2. องคตตรนกาย สตตกนบาต. 23/44/118-119. [26] องคตตรนกาย เอก-ทก-ตกนบาต. 20/278/70-71. [27] จวรขนธกะ มหาวรรค วนยปฎก. 5/162/173-174. [28] พรหมสตร. องคตรนกาย ตกนบาต. 20/470/150. [29] มงคลตถทปนแปล เลม 2. 2549. กรงเทพ: มหามกฏราชวทยาลย. หนา 208-209. [30] สงคาลกสตร. ทฆนกาย ปาฏกวรรค. 11/199/169-170. [31] มงคลตถทปนแปล เลม 2. 2549. กรงเทพ: มหามกฏราชวทยาลย. หนา 261-264, 221, 224. [32] โสณนนทชาดก. ขททกนกาย สตตตนบาตชาดก. 28/162/44-46. [33] มงคลตถทปนแปล เลม 2. 2549. กรงเทพ: มหามกฏราชวทยาลย. หนา 258. [34] ปตตสตร. องคตตรนกาย ปญจกนบาต. 22/39/41-42. [35] สงคาลกสตร. ทฆนกาย ปาฏกวรรค. 11/199/169-170. [36] ราชบณฑตยสถาน. 2542. พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน 2542. กรงเทพฯ: นานมบคส. หนา 876, 776. [37] ควโทก, ชเงโมร, แพทย (Dr.Shigemor Kyotoku). 2540. โรคแมท า (Bogembyo), สมอาจ วงษขมทอง, แพทย (แปลและเรยบเรยง), กรงเทพ: สนง.หมอชาวบาน. [38] ปญญานนทภกข, พระ (เปนตน). (มปป). กรงเทพ: ธรรมสภา, หนา 4.

134

135

บทท 5 ภรรยา คอ ยอดสหายของสาม*

ภรรยา/สามม 3 ประเภท ฐานะของภรรยา/สาม 5 ประการ ขอหาม 5 หมวด ขออนญาต 5 หมวด ผลรายจากการปฏบตผด 4 หมวด และผลดจากการปฏบตชอบ 5 หมวด คณลกษณะ 2 ประการของภรรยาทโดดเดนเหนอคนอนและเหนอภรรยาดวยกน คอ ภรรยาเปนยอดแหงสหายของสามเหนอสหายใด ๆ และภรรยาทปรนนบตสามเปนยอดของภรรยา ฐานะทงสองประการนใชวาภรรยาทกคนจะไดรบแตขนอยกบการปฏบตตนของภรรยาเองซ งคนทจะเปนทงผขดขวางและผสนบสนนใหเธอปฏบตไดส าเรจหรอไมกคอสาม ดงนนภรรยาคนใดทด ารงตนอยในฐานะพเศษทงสองนไดจงเปนความส าเรจรวมของสามภรรยาอนจะน าพาชวตคของทงสองไปสความส าเรจสงสดประการหนงในชวตมนษยตามหลกพระพทธศาสนา

ความออนแอของสถาบนครอบครวเหนไดจากหลายตวชวด หนงในตวชวดเหลานนคอปญหาอนเนองมาจากการปฏบตผดตอกนระหวางสามและภรรยา เชน การหยาราง ครอบครวทมเพยงพอหรอแมคนเดยว การท ารายรางกายกนจนกระทงเสยชวต และการตดโรคเอดสอนเปนผลมาจากการละเมดศลหาขอทสาม ปรากฏการณเชนนเกดขนไดอยางไรในสงคมไทยทมรากฐานอยบนพระพทธศาสนาซงสอนวาการสงเคราะหและอนเคราะหกนของสามภรรยาเปนอดมมงคลประการหนงในมงคล 38 ประการ

การประพฤตชอบตอภรรยาเปนทงศลและธรรม คอ การไมละเมดหญงชายทไมใชภรรยาสามของตนเปนศลขอทสาม ในขณะทการยนดในภรรยาสามของตนเปนเบญจธรรมขอทสามซงเกอหนนใหการปฏบตศลขอทสามนนมนคง

*เผยแพรแลวโดย มนตร ววาหสข. (2554). ภรรยาคอยอดสหาย. วารสารกระแสวฒนธรรม. มหาวทยาลยสยาม. ปท 12 ฉบบท 21 มกราคม – มถนายน. หนา 22-38. เบญจศลคอศล 5 ขอ ไดแก การเวนจากการฆาสตว การลกทรพย การประพฤตผดในกาม การพดเทจ และการดมสราและเสพสงมนเมาอนเปนทตงแหงความประมาท เบญจธรรมคอธรรม 5 ขอ ไดแก เมตตาและกรณา สมมาอาชพหรอทาน กามสงวรหรอสทารสนโดษ (ความพอใจในคครองของตน) สจจะ และ สตสมปชญญะหรออปปมาทะ (พระพรหมคณาภรณ, 2548: 238/175-239/176)

136

คนในสงคมไทยไมรความขอนหรอรแลวไมปฏบตตามหรอทงสอง บทนจะไมตอบค าถามเหลาน แตมงจะชใหเหนความส าคญของการปฏบตชอบตอกนของสามภรรยาวาเปนอดมมงคลประการหนงทพระพทธเจาทรงสอนไวและกระตนใหตระหนกถงผลดและผลเสยอนเกดจากการปฏบตถกผดตอกนระหวางสามภรรยาตามหลกการของพระพทธศาสนา เพอการน ไดแบงเนอหาออกเปน 7 สวน คอ 1) ความหมายและประเภทของสามภรรยา 2) ฐานะของภรรยา 3) ขอหามทไมควรปฏบต 4) ขออนญาตทควรปฏบต 5) ผลรายจากการปฏบตผด 6) ผลดจากการปฏบตชอบ และ 7) บทสรปและขอเสนอแนะ

ความหมายและประเภท

1. ความหมาย

ค าวาภรรยา เปนค าในภาษาสนสกฤตตรงกบค าวาภรยาในภาษาบาล และค าวาเมยในภาษาไทย ในขณะทค าวาสาม เปนค าภาษาบาลตรงกบค าวาสวามในภาษาสนสกฤต และค าวาผวในภาษาไทย ความหมายของค าวาผวเมยในภาษาไทยนนไมสจะตรงกนกบค าวาภรรยาสามในภาษาบาลสนสกฤตเทาใดนก เพราะค าวาเมยหมายถงหญงทเปนคครองของชายใชคกบค าวาผวซงหมายถงชายทเปนคครองของหญง [1] สวนค าวาภรรยาแปลวาผทสามพงเลยงดและสามแปลวานายหรอเจาของ [2] ดงนน ค าวาผวเมยในภาษาไทยจงมความหมายแคบกวาค าวาภรรยาสามในภาษาบาลสนสกฤต เพราะความหมายในภาษาไทยหมายถงหญงชายทเปนคครองกนเทานน ไมรวมถงหญงชายคนอน ๆ เชน พอ แม พนอง และเพอน เปนตน สวนค าวาภรรยาสามในภาษาบาลสนสกฤตนนมความหมายกวางกวาเพราะหมายถงหญงคนใดกไดทไดรบการคมครองเลยงดและไมใหอยรวมกบชายคนใดถอวาเปนหญงทมสามคอหญงทมนายหรอเจาของทงสน หากชายคนใดอยรวมกบหญงเชนนเขาถอวาละเมดภรรยาของผอน ทงน ผทใหการคมครองเลยงดหญงนน ไมจ าเปนตองเปนคครองหรอชายหรอบคคลเทานน แตเปนพอ แม พ นอง เพอน และกฎหมายกได ในขณะเดยวกนชายทคมครองเลยงดหญงกถอวาเปนผมภรรยาคอมผทตองคมครองเลยงดไดทงหมดซงจะเหนไดในภรรยาประเภทท 1 ตอไป

2. ประเภท

ความหมายในภาษาไทยและภาษาบาลสนสกฤตน เมอรวมเขาดวยกนแลวท าใหไดความหมายของค าวาเมยหรอภรรยาวาไดแกหญงทมคครองหรอหญงทมเจาของคมครองเลยงด และผวหรอสามคอชายทมคครองหรอชายทคมครองเปนเจาของหญงซงมทงสน 3 ประเภท แบงโดย 1) ทมาและผใหการรกษา 2) พฤตกรรม และ 3) คณธรรม ดงน

137

2.1 ภรรยาทแบงโดยทมาและผใหการรกษา 2.1.1 ภรรยาทแบงโดยทมา หรอ ภรรยาโดยทมา คอ หญงทถกชายน ามาดวย

วธการอยางใดอยางหนงแลวใหอยรวม [3] ม 10 จ าพวก [4] ไดแก 1) ภรรยาสนไถ คอ หญงทชายชวยมาดวยทรพยแลวใหอยรวม 2) ภรรยาเตมใจ หญงทชายครกใหอยรวม 3) ภรรยาสมบต หญงทชายยกสมบตใหแลวใหอยรวม 4) ภรรยาผา หญงทชายมอบผาใหแลวใหอยรวม 5) ภรรยาสมรส หญงทชายมพธสมรสดวยกนแลวใหอยรวม 6) ภรรยาปลงเทรด หญงทชายปลงเทรดลงแลวใหอยรวม 7) ภรรยาคนใช หญงทเปนทงคนรบใชและภรรยา 8) ภรรยาลกจาง หญงทเปนทงคนท างานและภรรยา 9) ภรรยาเชลย หญงทเปนทงเชลยและภรรยา และ 10) ภรรยาชวคราว ไดแก หญงทเปนภรรยาชวคราว

เมอพจารณาจากจดรวมของภรรยาเหลาน จะเหนวาภรรยา 6 จ าพวกแรกมค าทเปนกรยาค าหนงทตรงกนคอค าวา “ใหอยรวม” ซงน าไปใชกบภรรยาอก 4 ประเภททเหลอไดดวย คอ คนรบใชและคนงานทเจาบานหรอเจานายใหอยรวม หญงทผเปนคสงครามน ามาจากสมรภมแลวใหอยรวม และหญงทชายใหอยรวมเพยงชวคราว สามภรรยาตามความหมายนคอชายหญงทอยรวมกนซงตรงกบความหมายของค าวาผวเมยในภาษาไทย แตภรรยาในภาษาบาลสนสกฤตนอกจากจะหมายถงภรรยาทง 10 จ าพวกนแลวยงหมายถงภรรยาอก 10 จ าพวกทไมไดมความหมายตามค าวาผวเมยในภาษาไทยคอภรรยาทแบงโดยผใหการรกษา 2.1.2 ภรรยาทแบงโดยผใหการรกษา ม 10 จ าพวก [5, 6] คอ 1) หญงทมารดารกษา ไดแก หญงทมารดาคอยระวง ควบคม หามปราม และใหอยในอ านาจ โดยไมใหชายใดอยรวม 2) หญงทบดารกษา 3) หญงทมารดาบดารกษา 4) หญงทพนองชายรกษา 5) หญงทพนองหญงรกษา 6) หญงทญาตรกษา 7) หญงทโคตรรกษา 8) หญงทญาตธรรมรกษา 9) หญงทมคหมน และ 10) หญงทกฎหมายคมครอง คอหญงทมกฎหมายบญญตไววาหามชายใดอยรวมกบหญงเชนน หากละเมด ตองไดรบโทษ ค าวา “รกษา” มาพรอมกบหญง 8 จ าพวกแรกซงอาจน าไปใชกบหญงสองจ าพวกสดทายไดดวยคอหญงทคหมนและกฎหมายคมครองโดยไมใหอยรวมกบชายใด ภรรยาสามตามความหมายนจงไมใชหญงชายทเปนคครองกนแตสอดคลองกบความหมายเดมของค าวาภรรยาทแปลวาผทสามพงเลยงดและสามแปลวานายหรอเจาของนนเอง

การจดกลมภรรยา

ในภรรยาสามทเปนคครองกนนนภรรยาจ าพวกท 2 เทานนทระบไวอยางชดเจนวาอยรวมกนดวยความรก สวนอก 9 จ าพวกทเหลอไมแนวาจะมความรกเจออยดวยหรอไมและเมอแบงประเภทโดยทมาไดอยางนแลวยงสามารถใชการแบงโดยทมานเปนแนวในการจดกลมของการอยตอไปได 3 กลม คอ 1) กลมทอยดวยสงภายนอกกาย ไดแก ภรรยาสนไถ ภรรยาสมบต ภรรยาผา ภรรยา

138

ปลงเทรด ภรรยาคนใช ภรรยาลกจาง ภรรยาเชลย และภรรยาชวคราว 2) กลมทอยดวยความรก ไดแก ภรรยาเตมใจ และ 3) กลมทอยดวยประเพณของสงคม ไดแก ภรรยาสมรส การอยทงสามแบบนเรยกอยางงายๆ ไดวาอยเพราะเงน เพราะรก และเพราะสงคม หรอเหนแกเงน ความรก และสงคม

ภรรยาแตละจ าพวกนนมจดเรมของความเปนภรรยาอยางชดเจนแตความสนสดลงของความเปนภรรยาไมไดระบไว โดยเฉพาะภรรยาทอยดวยสงภายนอกกายมภรรยาผาเปนตน การเปนภรรยาเรมตนขนเมอหญงคนนนรบผาพรอมกบยอมอยรวมกบชายผทเปนเจาของผาหรอผทใหผานน สามจะตองใหผาเชนนนตลอดไปหรอหรอวาใหผาเพยงครงเดยวแลวเปนภรรยาไปจนตลอดชวตหรอวามขอตกลงอยางใดอยางหนงประกอบ การรบและการใหผาจะตองใหกครง สวนภรรยาทอยดวยความรกและภรรยาสมรสนนความสนสดลงของความเปนภรรยานาจะพอก าหนดไดคอเมอความรกทมตอกนหมดสนไมมอกตอไปแลวความเปนภรรยาสามกสนสดลง ส าหรบภรรยาทอยดวยความรก และในกรณทอยดวยประเพณของสงคมนนเมอประกาศใหสงคมรบรวาไมไดเปนภรรยาสามกนอกตอไปแลว ความเปนสามภรรยากนาจะสนสดลง อยางไรกตามในทนจะไมศกษาความเปนสามภรรยาในแงสงคมวทยาเพราะจะท าใหมเนอหากวางเกนขอบเขตทเปนวตถประสงคคอการชใหเหนความส าคญของการสงเคราะหและการอนเคราะหกนของสามภรรยาและหลกปฏบตอนเปนอดมมงคลเทานน การสมรสหรอการมพธแตงงานเปนเงอนไขของความเปนสามภรรยาเพยงจ าพวกเดยวอกเกาจ าพวกไมมพธแตงงานโดยเฉพาะคนรกกนยงไมจ าเปนตองมพธแตงงานและไมมสงแลกเปลยนใดไมวาจะเปนทรพยหรอขาวของทเรยกกนวาสนสอด เพยงทงสองตดสนใจอยรวมกนความเปนภรรยาสามกเรมตนขน แตในปจจบนทกสงคมนยมมพธแตงงานซงขอนคอกศโลบายของสงคมทบรรพบรษผเปนปราชญวางไวแลวปฏบตสบตอกนมาจนกลายเปนประเพณและวฒนธรรมของสงคมนน ๆ เพอตองการประกาศใหรวาชายหญงผนมคครองแลว หญงชายคนและหญงชายอนจะไดระวงไมลวงละเมดและเปนการยนยนวาหญงชายทก าลงอยในพธแตงงานนไดรบความยนยอมอนญาตจากผคมครองรกษาแลวอนจะเปนเครองปองกนไมใหเกดความบาดหมางและชวยสงเสรมการรกษาศลธรรมอนดงามของสงคมตอไปนนเอง

ภรรยาในบทในทนหมายถงภรรยา 10 จ าพวกแรกทอยรวมกนเทานนซงสามควรสงเคราะหและภรรยาเมอไดรบการสงเคราะหจากสามแลวกควรอนเคราะหสามตอบซงการท าเชนนจะท าใหการสงเคราะหภรรยาของสามเปนอดมมงคลคอเหตน ามาซงความส าเรจอนสงสดประการหนงในมงคล 38 ประการ [7] ตามทพระพทธเจาตรสตอบแกเทวดา

139

2.2 ภรรยาทแบงโดยพฤตกรรม

ภรรยาทแบงโดยพฤตกรรมทมตอสาม ม 7 จ าพวก ไดแก 2.2.1 วธกาภรยา ภรรยาเยยงเพชฌฆาต มจตคดประทษราย ไมอนเคราะหดวยประโยชนเกอกล ยนดในชายอน ดหมนสาม เปนผทซอไดดวยทรพย และพยายามจะฆาสาม 2.2.2 โจรภรยา ภรรยาเยยงโจร คดจะยกยอกทรพยแมมอยนอย 2.2.3 อยยาภรยา ภรรยาเยยงนาย ไมสนใจการงาน เกยจคราน กนมาก ปากราย ปากกลา รายกาจ กลาวค าหยาบ และขมขสามผขยนขนแขง 2.2.4 มาตาภรยา ภรรยาเยยงแม อนเคราะหดวยประโยชนเกอกลทกเมอ ตามรกษาสามเหมอนแมรกษาลก และรกษาทรพยทสามหามาไดไว 2.2.5 ภคนภรยา ภรรยาเยยงพสาวนองสาว มความเคารพในสามของตน เปนคนละอายบาป และเปนไปตามอ านาจสาม 2.2.6 สขภรยา ภรรยาเยยงเพอน เหนสามแลวชนชมยนด เหมอนเพอนผจากไปนานแลวกลบมา เปนหญงมตระกล มศล มวตร และปฏบตสาม และ 2.2.7 ทาสภรยา ภรรยาเยยงทาส แมสามเฆยนต ขตะคอก กไมโกรธ ไมคดพโรธตอบสาม อดทนได และเปนไปตามอ านาจสาม ในภรรยา 7 จ าพวก น ภรรยา 3 จ าพวกแรก คอ วธกาภรยา โจรภรยา และอยยาภรยาถอวาเปนภรรยาทไมพงประสงคเพราะเปนคนโหดรายมงหมายชวต มงทรพย และมงขมเหงสามตามล าดบ ภรรยาทไมพงประสงคเหลานนอกจากจะมนสยและพฤตกรรมสวนตนทไมเกอกลตอสามแตกตางกนไปตามอตลกษณของตนแลว พวกเธอยงมเอกลกษณรวมกนคอเปนคนทศล หยาบชา ไมเออเฟอ และเมอตายแลวจะตกนรก สวนภรรยาอก 4 ประเภททเหลอคอ มาตาภรยา ภคนภรยา สขภรยา และทาสภรยา เปนภรรยาทพงประสงคซงนอกจากจะมนสยและพฤตกรรมสวนตนทเกอกลตอสามแตกตางกนไปตามอตลกษณของตนแลวยงมเอกลกษณรวมกนคอเปนผมศล และทะนถนอมความรกไวอยางยงยน และเมอตายแลวจะไดไปสสคต [8] พระพรหมคณาภรณ [9] เรยกคครอง 2 กลมเหลานวา คชนชมคระก า หรอ คบญคกรรม พรอมทงแนะน าตอวาภรรยาควรส ารวจตนวา ทเปนอย ตนเปนภรรยาประเภทไหน ถาจะใหดควรจะเปนภรรยาประเภทใด ส าหรบชาย อาจใชเปนหลกส ารวจอปนสยของตนวาควรแกหญงประเภทใดเปนคครอง และส ารวจหญงทจะเปนคครองวาเหมาะกบอปนสยของตนหรอไม แมสามกยอมม 7 จ าพวกตามนสยและพฤตกรรมทมตอภรรยาเชนเดยวกบนสยและพฤตกรรมทภรรยามตอสาม คอ สามเยยงเพชฌฆาต สามเยยงโจร สามเยยงนาย สามเยยงพอ สามเยยงพนองชาย สามเยยงเพอน และสามเยยงทาส

140

ในภรรยาทพงประสงค 4 จ าพวกขางตนนนภรรยาจ าพวกท 3 คอสขภรยาหรอภรรยาเยยงเพอนหรอสหายถอวาเปนลกษณะของยอดภรรยาเพราะภรรยาเปนยอดแหงสหายเพราะฉะนนภรรยาเยยงเพอนจะเดนเคยงบาเคยงไหลคไปกบสามไดเหมาะส าหรบคนทตองการเพอนคชวตมตรคใจ ในขณะทมาตาภรยา ภรรยาเยยงแมเหมาะส าหรบสามทตองการการดแลเปนพเศษ แตจะท าใหสามทไมตองการการดแลเปนพเศษเกดความร าคาญได ภคนภรยาภรรยาเยยงพสาวนองสาวนเหมาะส าหรบสามขเลนและตองการใหการปกปองคมครองภรรยา สวนทาสภรยาภรรยาเยยงทาสนนเหมาะส าหรบสามทตองการการยอมรบและเปนผน าแบบเผดจการ

ธรรมดาวานสยของคนนนมกจะเดนไปดานใดดานหนงแตกใชวาจะไมมนสยดานอนมาผสม ดงนนในบางคราวเราจงตองการคนดแลเหมอนแม บางครงอยากเลนหยอกลอเหมอนพนอง บางครงตองการเพอนคคด และบางครงตองการการยอมรบ หรอบางครงชวตเหมอนขาดอะไรไปซกอยางทตองเตมเตมตามความตองการในแตละชวงเวลาและอารมณทแตกตางกนเชน บางครงกตองการใหผอนเอาใจใส ตองการเอาใจใสผอน ตองการแลกเปลยนความคดเหน ตองการเปนผน า และตองการเปนผตามหมนเวยนกนไปซงกไดแกลกษณะของภรรยาสามทพงประสงคทง 4 ตามล าดบนนเอง

ดวยเหตนถาจะใหดนนภรรยาสามควรมความสามารถปรบตนใหตรงกบความตองการของคครองวาในชวงเวลานน ๆ คครองของเราตองการหรอมความจ าเปนในดานใดกคอยสนบสนนในดานนนอยางกลมกลนสอดคลองกน อนง ควรตระหนกไวเสมอวาทกคนมพอแมพนองชายหญงหรอแมแตคนรบใชอยแลว ดงนน เมอจะมภรรยาหรอสามจงไมประสงคจะมภรรยาสามเยยงพอแมพนองและคนรบใชอกแตตองการใครซกคนทจะมาเปนเพอนคชวตมตรคใจและปรบเปลยนไดตามความเหมาะสม

2.3 คภรรยาสามทแบงโดยคณธรรม

คภรรยาสามทแบงโดยคณธรรมตงอยบนหลกการวาคนทไมมคณธรรมคอคนตายซงเรยกกนวาผ สวนคนทมคณธรรมถอวาเปนเทวดา [10] (อรรถกถาปฐมสงวาสสตร อง.จตกก.) แลวน ามาจบคระหวางสามภรรยาไดทงหมด 4 ค [11] ดงน

2.3.1 สามผกบภรรยาผ เพราะทงสองเปนผทศล เปนคนตระหน และมกดาวาพระสงฆ 2.3.2 สามผกบภรรยาเทวดา คอ กรณทสามเปนผทศล มความตระหน มกดาวาพระสงฆ

สวนภรรยาเปนผมศล รความประสงคของผขอ ปราศจากความตระหน 2.3.3 สามเทวดากบภรรยาผ คอ กรณทสามเปนผมศล รความประสงคของผขอ

ปราศจากความตระหน สวนภรรยาเปนผทศล มความตระหน มกดาวาพระสงฆ และ 2.3.4 สามเทวดากบภรรยาเทวดา คอ กรณททงสองเปนผมศรทธา รความประสงคของผ

ขอ มความส ารวม เปนอยโดยธรรม เจรจาถอยค าทนารกแกกนและกน มความเจรญรงเรอง มความ

141

ผาสก มศลและวตรสมดลกน รกใครกนมาก ไมมใจคดรายตอกน เมอประพฤตธรรมในโลกนแลวตายไปจะไดเสวยกามารมณเพลดเพลนบนเทงใจอยในเทวโลก

ภรรยาสามทแบงโดยคณธรรมนเปนคณลกษณะเฉพาะตนของสามภรรยาในขณะทภรรยาสามทแบงโดยพฤตกรรมนนระบทงคณลกษณะเฉพาะตนและลกษณะของความสมพนธทมตอกน ภรรยาสามประเภทท 2 และ 3 นมลกษณะสอดคลองกน คอ ภรรยาเยยงเพชฌฆาต ภรรยาเยยงโจร และภรรยาเยยงนายนนเปนภรรยาผเพราะไมมศลธรรม สวนภรรยาเยยงมารดา เยยงพนองสาว เยยงเพอน และเยยงทาสนนเปนภรรยาเทวดาเพราะมศลธรรม

จากหลกการนท าใหไดขอคดวาภรรยาสามจะดหรอไมนนจะดเพยงพฤตกรรมทเขาแสดงตอเราไมไดเพราะอาจเปนการแสรงท ากไดและเมอเปนคครองกนแลวพฤตกรรมทแทจรงกจะแสดงตวออกมาใหตองทกขใจในภายหลงเหมอนอยกบผ ดงนน ตองดทพฤตกรรมสวนตวของเขาวาแททจรงเปนอยางไรมศลธรรมหรอไมเพราะหากเขามศลธรรมกจะปฏบตตอคครองอยางดราวกบอยกบเทวดา จงเปนการดทจะสบสวนดเบองหลงและเครอญาตรวมทงพวกพองของคนทจะมาเปนคชวตวาเปนคนดมศลธรรมหรอไมเพอทจะไมไดเสยใจในภายหลง แมผทคดจะเปนคครองของคนอนกเชนกนตองเปดใจกวางใหอกฝายสอบสวนทวนถามใหขอมลในการตดสนใจแกเขาเพราะการเลอกคครองนนมความหมายเทากบเลอกชวตซงหากเลอกผดกจะเสยใจไปตลอดชวต ถาเลอกถกไดคนดมศลธรรมกสขใจไปตลอดชวตเชนกน

3. ภรรยาทไมพงประสงค และพงประสงค

ในภรรยา 3 ประเภท 31 จ าพวก ดงกลาวมาแลวนน สามารถจดเปนกลมได 2 กลม คอ ภรรยาทพงประสงค และภรรยาทไมพงประสงค ดงน

3.1 ภรรยาทไมพงประสงค ไดแก ภรรยาไมวาจะมทมาอยางไรกตาม ไมวาจะมพฤตกรรมเยยงใดตอสามกตาม และไมวาจะมคณธรรมหรอไมกตาม หากไมเกรงใจสามถอวาเปนภรรยาเทยม [12] ซงไมมสามคนใดปรารถนา ในขณะทสามทไมใหเกยรตภรรยากไมเปนทปรารถนาของภรรยาคนใดเชนกน

3.2 ภรรยาทพงประสงค ม 4 จ าพวก คอ 3.2.1 ภรรยาสวสดมงคล คอ ภรรยาทมคณสมบต 6 ประการ [13] ดงน 1) มวยเสมอกน 2) เหนอกเหนใจถอยทถอยอาศยกน 3) มธรรมเปนเครองด าเนนชวต 4) ไมเปนหญงหมน 5) วางตนไดเหมาะสมกบฐานะ และ 6) รจกปรนนบตสาม ภรรยาทมคณสมบตทง 6 ประการนอยในเรอนใดยอมเปนสวสดมงคลของสามในเรอนนน [14]

142

3.2.2 ภรรยาสามทหาไดยาก คอ ภรรยาผเกอกลตอสามและสามทเกอกลตอภรรยา [15] 3.2.3 ภรรยาทแสนประเสรฐ ไดแก ภรรยาทปรนนบตด [16] 3.2.4 ยอดภรรยา ไดแก ภรรยาทเมอสามจนลงกยอมจนดวย เมอสามมงคงกมงคงมชอเสยงไปดวย [17]

4. ภรรยาชนยอด

สรปวาภรรยาชนยอดนนตองใหเกยรตสามเปนอนดบแรกจากนนกมคณสมบตแหงความเปนภรรยาทพงประสงคประกอบดวย คณสมบตของภรรยาทพงประสงค 4 หมวดขางตนนนจดเปน 2 กลม ไดแก

4.1 กลมทเนองดวยกาย ม 2 ประการ ไดแก อายสมกนและไมเปนหมน ภรรยาสามแมจะเพรยบพรอมดวยคณสมบตและทรพยสมบตแตหากไมสามารถมลกไดกท าใหขาดองคประกอบของครอบครวไปประการหนงเพราะครอบครวตองประกอบดวยสามภรรยา พอแม และลก

4.2 กลมทเนองดวยใจ ม 2 ประการ ไดแก ตนเองเปนผศลธรรมอนดและเออเฟอเกอกลปรนนบตตอกนอยางด หากมศลธรรมแตไมเกอกลตอกนกเกดชองวางหางเหน หากเกอกลตอกนแตไมมศลธรรมก ากบกออกนอกลนอกทาง

ดงนน คครองทดตองมความสมดลทงกายและใจ อยางไรกตามคณสมบตทางกายไมไดเปนตวก าหนดความเปนยอดภรรยาหรอภรรยาแสนประเสรฐทหาไดยาก แตพระพทธศาสนาใหความส าคญกบคณธรรมทตนมและทปฏบตตอกนวาเปนตวก าหนดความเปนยอดภรรยาสาม เพราะฉะนนแมภรรยาสามทไมมลกดวยกนกไมไดเปนเหตใหชวตคของเขาทงสองไมเปนมงคลแตประการใด คณสมบตทพงประสงคสองประการนจะถกน าไปใชเปนเครองผกสองอยางในเครองผกภรรยาสามใหอยด วยกนยนนานในตอนทวาดวยฐานะของภรรยา

5. ทกขสขของภรรยา

ไมวาจะเปนภรรยาทพงประสงคหรอไมพงประสงคกตาม ขนชอวาภรรยานนมความทกขใจเพราะเหต 2 ประการ คอ

5.1 ความเคลอบแคลงใจของสาม ท าใหภรรยาทกขใจเจยนตายหรอตายเสยยงดกวา [18] ในทางตรงกนขาม ความไวเนอเชอใจของสามจะท าใหภรรยามความสข

143

5.2 ความไมเปนทรกของสาม ท าใหภรรยาทกขใจยงกวาความขดสนทรพยสนเงนทอง ในทางตรงกนขาม ความสขของภรรยาไมไดอยททรพยสมบตหรอบานเรอนทใหญโต แตคอความเปนทรกของสาม [19]

ความไวเนอเชอใจและความรกทมตอกนนตองอาศยคนทงสองชวยกนประคบประคองและทส าคญแตละฝายจะตองไมท าตนใหเปนทนาแคลงใจดงจะกลาวขางหนา

ฐานะของภรรยา

ภรรยาทพงประสงคหรอภรรยาดด ารงอยในฐานะพเศษ 5 ประการ ตอสาม ไดแก

1. เครองจองจ า ภรรยาเปนเครองจองจ าและเครองผกทมนคง พาใหตกต า เปนเครองจองจ าทหยอน แตปลดเปลองไดยาก เพราะภรรยาเปนทตงแหงความหวงหาอาลย [20, 21]

2. รง ภรรยาเปนรง [22] การทภรรยาเปรยบเหมอนรง (รงนก) เพราะวาเปนเหตแหงความหวงหาอาลย พวกนกเทยวหาอาหารตลอดวนแลวกลบมาเกาะอยทรงในเวลาเยนฉนใด สามทงหลายกฉนนนเหมอนกนแมจะไปในทไหน ๆ แลวกยอมกลบบานมาหาภรรยาผเปนทรกฉนนน [23] ฐานะทงสองประการนไมใชใชไดเฉพาะกบภรรยาเทานนสามกถอวาเปนรงและเครองจองจ าและเครองผกของภรรยาไดเชนกนโดยเฉพาะในปจจบนไมใชเฉพาะสามเทานนทออกบานไปท างานแตภรรยากออกบานไปประกอบอาชพเลยงครอบครวเคยงบาเคยงไหลสาม ดงนนภรรยาสามจงเปนรงและเครองผกจองจ าของกนและกน การน าฐานะท 1 และ 2 มาไวดวยกนนเพราะฐานะทงสองมสาเหตอยางเดยวกนคอความหวงหาอาลย ถาความหวงหาอาลยมมากฐานะกมนคง หากความหวงหาอาลยมนอยความมนคงกลดลงมาตามล าดบ ดงนนภรรยาสามตองมเครองผกมดท าใหฐานะมนคง สงททงคน ามาผกมดกนไวม 4 อยางไดแก 1) ของนอกกาย คอ ทรพยสนเงนทอง เปนตน 2) กาย คอ กามคณ 5 ประการททงสองฝายเสพจากกายของกนและกนผานทางตา ห จมก ลน และสมผสทางกาย 3) สายเลอด คอการมลกดวยกน และ 4) ใจ คอ การมคณธรรมตอกน ภรรยาสามบางคอยดวยกนเพอหวงทรพยสมบต เมอทรพยสมบตลดหมดลงกเลกรางกน บางคเสพตดกามคณเมอฝายหนงไมสามารถตอบสนองความตองการไดหรอมใครอนทสามารถตอบสนองไดมากกวาหรอประณตกวากเลกรางกน บางคทนอยเพราะเหนแกลกเมอความเยอใยในลกจ ากดวงแคบลงเหลอเพยงความรกในลกไมโยงไปถงผใหก าเนดลกกเลกรางกนได บางคอยดวยคณธรรมความดทตางฝายมตอกนโดยไมวาจะขดสนจนยาก ไมวาจะแกเฒาหรอพกลพการ ไมวาจะไมมลกรวมกน

144

หรอแมแตมลกแลวลกตายจากไปกยงอยดวยกนเพราะใจของทงสองผกพนกน ดงนน เครองผกทดทสดคอเครองผกใจทเปยมไปดวยคณธรรมททงสองมและปฏบตตอกน อยางไรกตามภรรยาสามโดยสวนมากทอยกนยนนานไมไดอาศยเพยงเครองผกอยางใดอยางเดยวแตมหลายอยางประกอบกนและทขาดไมไดเลยคอการผกใจไวดวยธรรม เมอผกใจกนไวไดแลวไมวาภรรยาสามจะออกบานไปไหนใกลไกลกจะเกดความหวงหาอาลยแลวกลบมาบานเมอมาถงบานกสบายใจโลงใจหายหวง ดงนนภรรยาสามจงตองหมนตรวจสอบเครองผกแตละขอวายงใชการไดดอยหรอไม กอนทอกฝายหนงจะไมอยากอยบาน อยากออกจากบาน และเมอออกจากบานแลวไมอยากหวนกลบ แตบางกรณ แมพอบานแมบานจะเปนผเพยบพรอม ไมมสงใดขาดตกบกพรอง อกฝายกอาจไมยนดในรงของตนเพราะเปนผมกมากในกาม ดงนน รงจะนาอย นากลบมาหาหรอไมนนจะตองอาศยความรวมมอรวมใจของทงสองฝาย ผทอยเฝารงกตองท ารงใหนาอย สวนผทออกจากรงกตองยนดในรงของตนดวย ความยนดในรงของตนนสงเกตไดจากการเอาใจใส ไมปลอยปละละเลยและไมท ารายใหเจบช าเพราะภรรยาสามบางคดดมน าใจมากเมอออกนอกบาน แตพอกลบเขาบานกลายเปนคนละคน ท าใหคนทรกตนตองทนทกขกม หากเปนเชนนนานวนเขา จากรงรกกจะกลายเปนคก จากสขขอไขกจะกลายเปนสกกอไก อนจะน าไปสการบาดหมาด การหยาราง และการลมสลายของชวตคและสถาบนครอบครวในทสด

3. ยอดสหาย ภรรยาเปนยอดสหาย [24] เพราะความลบทงปวงแมสามไมยอมบอกกบใครอน แตบอกกบภรรยาของตน [25]

4. ไฟ ภรรยาเปนเหมอนไฟ เพราะเปนผควรแกการบ ารงเลยงใหอยดมสขอยางตอเนองไมใหขาดตอนเหมอนการทชาวลทธบชาไฟบ ารงไฟใสเชอใหไฟตดอยตลอดทงคนทงวน ทงนบคคลทถอวาเปนเหมอนไฟทควรใสใจบ ารงเลยงใหความเคารพนบถอตามควรแกฐานะม 3 จ าพวก [26] คอ 1) ไฟคออาหไนยบคคล ไดแก มารดาหรอบดา 2) ไฟคอคหบด ไดแก บตร ภรรยา ทาส หรอคนใช และ 3) ไฟคอทกขไณยบคคล ไดแก พระสงฆ

การน าฐานะท 3 และ 4 มาไวดวยกนเพราะสหายและไฟมลกษณะทสมพนธกนคอสหายไดมาจากความไวใจ และลกษณะของไฟคอใหแสงสวางและความอบอน ซงทงสองอยางนเชอมโยงกนไดวา ความไวใจจะท าใหทงคปรกษาหารอกนเพอแกปญหาอนเปรยบเหมอนความมดเมอแกปญหาไดกพบกบแสงสวางหรอทางออก และการเชอมโยงกนระหวางความไวใจและความอนใจกเหนไดงายเพราะเมอไวใจใครไดกอนใจกบคนนน

ระดบของความอนใจขนอยกบระดบของความไวใจ ไวใจมากกอนใจมาก ยงภรรยาถอวาเปนยอดสหายเทากบวาเมอมภรรยาอยดวยกอนใจเปนทสด ความไวใจและความอนใจเปนหวใจของ

145

ภรรยาทจะน าไปสความเปนยอดแหงสหายเพราะความเปนยอดแหงสหายไดมาเพราะการไมมความลบตอกนระหวางสามภรรยา ระดบความลบตอกนมมากนอยเพยงใดกแสดงใหเหนความไมไวใจกนมากหรอนอยตามไปดวย หรอกลาวอกนยหนงกคอความไมไวใจท าใหมความลบตอกน แทจรงการเปดเผยความลบตอกนนควรท าตงแตกอนการตกลงใจเปนสามภรรยากนเพราะหากยงมความลบตอกนแลวตกลงเปนสามภรรยากนวนหนงทความลบเปดเผยจะเปนเหตแหงความบาดหมางวาถารเชนนคงไมยอมเปนสามภรรยาของเธอ

หญงชายทยงมความลบตอกนจงไมควรตกลงใจเปนสามภรรยากน จงบางครงเปนเรองจ าเปนทหญงชายตองรประวตของคนทจะมาเปนคชวตใหมากทสดเทาทจะมากไดเสรจแลวกถามตวเองวารบไดกบความจรงนนหรอไม ดงนน การเปดเผยความลบจงเปนการกระท าทอาศยความจรงใจหรอเทากบเปดเผยความจรงใจนนเอง และตองกลาหาญพอพรอมทจะเผชญกบปฏกรยาของอกฝายหนงอยางใดอยางหนงใน 3 อยาง คอ 1) รบไดโดยไมมขอแม 2) รบไดโดยมขอแม และ 3) รบไมได

ไมวาผลลพธจากการเปดเผยความลบหรอความจรงใจจะเปนอยางไรกตาม ลวนเปนประโยชนตอทงสองฝายคอ ฝายทเปดเผยจะไดรวาพฤตกรรมของตนนเปนทนาปรารถนาของสงคมหรอไม จะไดน าไปปรบปรงตนตอไป และฝายผฟงความลบนนจะเปนทรกนวาเปนคนใจกวางหรอแคบหรอมหลกการในการด าเนนชวตอยางไรสามารถเกบความลบไดหรอไม ทส าคญยงกวานนกคอเมอตางฝายเปดเผยความลบตอกนแลวตองพรอมทจะปรบพฤตกรรมบางอยางทอกฝายหนงรบไมไดเปนการลดอตตาและทฐทจะเปนเหตใหครองคกนอยางยนนานตอไป ดงนนความลบมไวเพอรบและรเพอลดละเลกและเรมสงใหมตอไปดวยหวใจทเปดกวางอยางจรงใจ

5. ทศเบองหลง

ภรรยาเปนทศเบองหลง พระพทธเจาทรงจดบคคลเปรยบเทยบกบทศทง 6 [27, 28] ดงน 1) ทศเบองหนาหรอทศตะวนออก ไดแก มารดาบดา เพราะเปนผมอปการะแกเรามากอน 2) ทศเบองขวาหรอทศใต ไดแก ครอาจารย เพราะเปนทกขไณยบคคลควรแกการบชาคณ 3) ทศเบองหลงหรอทศตะวนตก ไดแก บตรและภรรยา เพราะมขนภายหลงและคอยเปนก าลงสนบสนนอยขางหลง 4) ทศเบองซายหรอทศเหนอ ไดแก มตรสหาย เพราะเปนผชวยใหขามพนอปสรรคภยอนตราย และเปนก าลงสนบสนนใหบรรลความส าเรจ 5) ทศเบองลาง ไดแก คนรบใชและคนงาน เพราะเปนผชวยท าการงานตาง ๆ เปนฐานก าลงให และ 6) ทศเบองบน ไดแก พระสงฆ เพราะเปนผสงดวยคณธรรมและเปนผน าทางจตใจ ภรรยาคอทศเบองหลงนคอผคอยผลกดนอยดานหลงเปนพลงใหเดนหนาและเมอเหนดเหนอยมากเปนผคอยปลอบใจชวตของทงคกจะเดนหนาตอไปสความเจรญรงเรองไมรจบ

146

ขอหามคอหลกการทไมควรปฏบต

สามภรรยาทปรารถนาจะครองคอยางมความสขตองชวยกนประคบประครองชวตคไมท าตนใหเปนทเคลอบแคลงของกนและกนโดยการหลกเวนขอหามทไมควรปฏบต 5 หมวด ดงน

1. หามคบหาภรรยาสามของผอน

ภรรยาของคนอนเปนผทไมควรคบประเภทหนงในหญงทไมควรคบหา 5 ประเภท [29] คอ 1) หญงทงามเกนไป 2) หญงทชายเปนอนมากไมรกใคร (หญงแพศยา) 3) หญงทเหมอนมอขวา (ช านาญการฟอนการขบ) 4) หญงทเปนภรรยาของคนอน และ 5) หญงทเหนแกทรพย แม ภ ร ร ย ากเชนกนอยาไดเทยวปลอยเนอปลอยตวคบหาสามของหญงอน เพราะสามของหญงอนเปนผทไมควรคบประเภทหนงโดยการเทยบเคยงกบหญงทไมควรคบขางตน

2. หามมความลบตอกน

ภรรยาเปนบคคลทสามควรเปดเผยความลบทงทควรตเตยนหรอควรสรรเสรญโดยมขอแมวาภรรยานนตองมคณสมบต 4 ประการ [30] คอ 1) มศล 2) ไมยอมใหชายอนลกสมผสแมเพยงการถกเนอตองตว 3) คลอยตามอ านาจความพอใจของสาม และ 4) เปนทรกทพอใจของสาม แมภรรยากเชนกนอยามความลบกบสามโดยสามทควรแกการเปดเผยความลบตองมคณสมบต 4 ประการ สอดคลองกบคณสมบตของภรรยาขางตน

3. หามฝากภรรยาสามไวกบใครอนแมแตญาต

ภรรยาถอวาเปนหนงในทรพยทไมควรฝากไวกบตระกลอนใดแมแตในตระกลญาต เพราะเธออาจกอเรองในตระกลญาตได [31] ทรพยทไมควรฝาก ม 4 อยาง ไดแก 1) โคตวผ เพราะอาจถกใชจนตายได 2) โคนม เพราะอาจถกรดนมจนลกโคตายเพราะอดนม และ 3) ยานพาหนะ เพราะคนทไมมยานพาหนะจะใชจนสกหรอ และ 4) ภรรยา เหตผลอกประการหนงทไมควรฝากภรรยาสามไวกบใครอนเพราะภรรยาทอยหางไกลจากสามเชนในตระกลญาต ไมไดอยกบสามจะเปนสงทไรประโยชนใชการอะไรไมไดเลยเมอมกจธระเกดขนเหมอนสงของและบคคลอก 5 ประเภทรวมกบภรรยาทอยในตระกลญาตเปน 6 ประเภท [32] ไดแก 1) ธนไมมสาย 2) ภรรยาอยในตระกลญาต 3) เรอทอยฝงโนน 4) ยานพาหนะทเพลาหก 5) มตรทอยไกล และ 6) สหายลามก

147

ดงนน สามภรรยาควรอยดวยกนทกททกเวลาใหมากทสดเทาท เวลาและสถานทจะเอออ านวยให อยาไดท าตวเปนคนโสดเพราะโดยมากตวออกหางกเพราะใจออกหางและใจออกหางกเพราะตวออกหาง เพราะเหตนจงไมควรปลอยใหมชองวางระหวางกนเกดขน

4. หามดหมนสาม

ภรรยาหามดหมนสาม แมสามเองกตองระมดระวงไมท าตนใหตกอยในสภาพ 8 ประการอนเปนทดหมนของภรรยา [33] คอ 1) เปนคนจน 2) เปนคนเจบกระเสาะกระแสะ 3) เปนคนแก 4) เปนนกเลงสรา 5) เปนคนโง 6) เปนคนมวเมา 7) เปนคนไมมจดยนไดแตคอยคลอยตามคนอนเขา และ 8) เปนคนไมรจกท ามาหากนหรอเปนคนทไมสามารถตอบสนองความตองการได หากสาม ตกอยในสภาพเหลาน ภรรยาตองใหก าลงใจหาทางชวยใหสามกาวขามไปใหไดและอยาดหมนสาม เพราะชายทถกภรรยาดหมนจะเปนทดหมนของบคคลทวไปและภรรยาทสามดหมนกจะเปนทดหมนของคนทงหลายเชนกน แมภรรยากอาจเปนทดหมนของสามไดหากตกอยในสภาพอยางใดอยางหนงในสภาพเหลาน ดงนน ภรรยาสามตองรจกดแลตนเองและสงเสรมกนและกนใหดแลรางกายใหมสขภาพด ใหเปนคนมศลธรรม มหลกการและจดยน และใหเปนคนมความสามารถอยางใดอยางหนงในการท ามาหาเลยงชพ

5. หามท าตนนาแคลงใจ

หามภรรยาท าตนนาแคลงใจ โดยสามเองตองคอยระมดระวงไมใหภรรยามพฤตกรรมอยางใดอยางหนงในพฤตกรรมทนาแคลงใจ 34 ประการ อนจะน าความเดอดเนอรอนใจมาสตนได [34] คอ 1) ภรรยาชอบไปปา 2) ชอบไปสวน 3) ชอบไปทาน า 4) ชอบไปตระกลญาต 5) ชอบไปตระกลอน 6) ชอบสองกระจกและชอบประดบประดา 7) ชอบดมน าเมา 8) ชอบเยยมมองหนาตาง 9) ชอบยนแอบประต 10) ชอบพดถงการไปแรมคนทอนของสาม 11) ไมระลกถงสามทไปแรมคนทอน 12) ไมยนดกบสามทกลบมาถงบาน 13) ชอบกลาวโทษสาม 14) ไมกลาวคณแหงสาม 15) ประพฤตสงทไมเปนประโยชนแกสาม 16) ไมประพฤตสงทเปนประโยชนแกสาม 17) ท ากจทไมสมควรแกสาม 18) ไมท ากจทสมควรแกสาม 19) คลมหวนอน 20) นอนเบอนหนาไปทางอน 21) นอนพลกกลบไปมา ท าวนวาย 22) นอนถอนหายใจยาว ท าระทมทกข 23) ไปอจจาระ ปสสาวะบอยๆ 24) ประพฤตตรงกนขามกบสาม 25) ไดยนเสยงชายอนยอมเงยหฟง 26) ลางผลาญทรพยสมบต 27) ทอดสนทชดชอบกบชายผคนเคย 28) ออกนอกบานเสมอ 29) ประพฤตผดจากความด 30) ประพฤตนอกใจไมเคารพในสาม 31) มใจประทษราย 32) ชอบยนอยทประตเนองๆ 33) ชอบท าใหเหนรกแรและนม และ 34) ชอบเพงมองไปยงทศตาง ๆ

148

หากภรรยามพฤตกรรมอยางใดอยางหนงในพฤตกรรมเหลานแสดงวาภรรยานนอาจนอกใจ แตสามอยาดวนตดสนภรรยาวานอกใจ ควรตกเตอนใหประพฤตอยางเหมาะสมและคยกนกอนอยาคดเอาเอง ขอปฏบตเหลานสามารถน ามาเปนเครองวดพฤตกรรมของสามไดดวยเชนกน

ขออนญาตคอหลกการทควรปฏบต

สามภรรยาทปรารถนาจะครองคอยางมความสขและยนนานนนนอกจากจะตองเวนขอหามแลวตองปฏบตตามขออนญาตคอหลกทควรปฏบตตอกน 5 หมวด ดงตอไปน

1. หลกการครองรกนรนดร

ภรรยาสามทปรารถนาเปนคครองกนทงในชาตนและชาตหนา ตองมสมชวธรรม 4 ประการ [35] คอ 1) สมศรทธา มศรทธาเสมอกน 2) สมศลา มศลเสมอกน 3) สมจาคา มจาคะเสมอกน และ 4) สมปญญา มปญญาเสมอกน นอกจากน ทงคจะตองคณสมบตอก 5 ประการ คอ 1) มความส ารวม ไมคะนองกายและวาจา 2) เปนอยโดยธรรม 3) เจรจาค าทนารกตอกน 4) รกใครกนมาก และ 5) ไมมใจคดรายตอกน

สมชวธรรมแตละขออธบายไดดงน ขอท 1ได แก การเคารพนบถอในลทธศาสนา สงเคารพบชา แนวความคดความเชอถอ หรอหลกการตาง ๆ ตลอดจนแนวความสนใจอยางเดยวกน หนกแนนเสมอกน หรอปรบเขาหากนลงตวได ขอท 2 ไดแก การมความประพฤต ศลธรรม จรรยามารยาท พนฐานการอบรมพอเหมาะสอดคลองไปกนได ขอท 3 ไดแก การมความเออเฟอเผอแผ ความโอบออมอาร ความมใจกวาง ความเสยสละ ความพรอมทจะชวยเหลอเกอกลผอน พอกลมกลนกน ไมขดแยงกน และ ขอท 4 ไดแก การรเหตรผล เขาใจกน อยางนอยพดกนรเรอง ภรรยาสามทมสมชวธรรมนจะท าใหคสมรสมชวตสอดคลองกลมกลนกนเปนพนฐานอนมนคงทจะท าใหอยครองกนไดยดยาว คภรรยาสามเชนนเรยกวาคสรางคสม [36]

2. หลกการครองใจ

ภรรยาสามจะครองรกกนไดยาวนานนน ตองไมครองเพยงกายแตตองครองใจของกนและกนดวย คอ ไมตดอยเพยงการเสพกามคณจากกนและกน แตตองปฏบตหนาทตอกนอยางไมบกพรอง หลกปฏบตนถอวาภรรยาสามเปนทศเบองหลงของกนและกนเพราะมขนมาในภายหลง โดยสามควรสงเคราะหภรรยา 5 อยาง [37] คอ 1) การยกยองวาเปนภรรยา 2) การไมดหมน 3) การไมประพฤตนอกใจ 4) การมอบความเปนใหญให และ 5) การใหเครองแตงตว ด า น ภ ร ร ย า เ ม อ ไ ด ร บ ก า รสงเคราะหอยางนแลว ควรอนเคราะหสาม 5 อยางคอ 1) จดการงานด 2) สงเคราะหคนขางเคยงของ

149

สามอยางด 3) ไมประพฤตนอกใจ 4) รกษาทรพยทสามหามาได และ 5) ขยนไมเกยจครานในกจการทงปวง การทสามภรรยาปฏบตหนาทตอกนไดเชนนถอวาไดท าทศเบองหลงใหเกษมส าราญ และไมมภย คครองเชนนเรยกวา คถกหนาทตอกน [38]

3. หลกการครองเรอน

บานจะนาอยหรอไมขนอยกบการน าหลกการครองเรอนมาใชโดยเฉพาะสามภรรยาตองมฆราวาสธรรม 4 ประการ [39, 40] คอ 1) สจจะ ความจรง คอ ซอสตยตอกน ทงจรงใจ จรงวาจา และจรงในการกระท า 2) ทมะ ฝกตน คอ รจกควบคมจตใจ ฝกหดดดนสย แกไขขอบกพรองขอขดแยง ปรบตวปรบใจเขาหากน และปรบปรงตนใหดงามยงขนไป 3) ขนต อดทน คอ มจตใจเขมแขงหนกแนน ไมววามทนตอความลวงล าก าเกนกน และรวมกนอดทนตอความเหนอยยากล าบากตรากตร า ฝาฟนอปสรรคไปดวยกน และ 4) จาคะ เสยสละ คอ มน าใจ สามารถเสยสละความสขส าราญ ความพอใจสวนตนเพอคครองได เชน อดหลบอดนอนพยาบาลกนในยามเจบไข เปนตน ตลอดจนมจตใจเออเฟอเผอแผตอญาตมตรสหายของคครอง ไมใจแคบ

4. หลกคดของสาม

พอบานเหนใจภรรยา หญงมความทกขจ าเพาะตวอกสวนหนง ตางหากจากผชาย ซงสามพงเขาใจ และพงปฏบตดวยความเอาใจใส เหนอกเหนใจ [41, 42] คอ 1) ผหญงตองจากหมญาตมาอยกบตระกลของสามทงทยงเปนเดกสาว สามควรใหความอบอนใจ 2) ผหญงมระด ซงบางคราวกอปญหาใหเกดความแปรปรวนทงใจกาย ฝายชายควรเขาใจ 3) ผหญงมครรภ ซงยามนนตองการความเอาใจใสบ ารงกายใจเปนพเศษ 4) ผหญงคลอดบตร ซงเปนคราวเจบปวดทกขแสนสาหส และเสยงชวตมาก สามควรใสใจเหมอนเปนทกขของตน และ 5) ผหญงตองคอยปรนเปรอเอาใจฝายชาย ฝายชายไมควรเอาแตใจตว พงซาบซงในความเออเฟอและมน าใจตอบแทน

5. หลกปฏบตเพอการเปนศรสะใภ

หลกปฏบตเพอการเปนศรสะใภหรอสะใภดน คอ โอวาท 10 ขอของธนญชยเศรษฐทใหแกนางวสาขาผเปนลกสาวในคราวแตงงานวาธรรมดาหญงทอยในสกลพอปแมยานนควรปฏบต [43] ดงน 1) ไฟในไมน าออก คอ ไมน าเรองรายเขามาสครอบครว 2) ไฟนอกไมน าเขา คอ ไมน าเรองของครอบครวไปเลาภายนอก 3) ใหแกคนทให คอ ใหแกคนทยมของไปแลวสงคนเทานน 4) ไมใหแกคนทไมให คอ ไมใหแกคนทยมไปแลวไมสงคน 5) ใหแกคนทงทใหและไมให คอ เมอญาตมตรยากจนมายม เขาจะใชคนหรอไมกตาม ควรใหแกญาตมตรเหลานน 6) นงใหเปนสข คอ ไมควรนงในทๆ เหนแมยาพอปและสามแลวตองลกขน 7) บรโภคใหเปนสข คอ การไมบรโภคกอนแมยาพอปและสาม เลยงดทาน

150

เหลานน รสงททานเหลานน ทกๆ คนไดแลวหรอยงไมได แลวตนเองบรโภคทหลง 8) นอนใหเปนสข หมายความวา ไมพงขนทนอน นอนกอนแมยาพอปและสาม ควรท าวตรปฏบตทตนควรท าแกทานเหลานนแลว ตนเองนอนทหลง 9) บ าเรอไฟ หมายความวา การเหนทงแมยาพอปและสาม ใหเปนเหมอนกองไฟและเหมอนพระยานาค 10) นอบนอมเทวดาภายใน หมายความวา การเหนแมยาพอปและสาม ใหเปนเหมอนเทวดา โอวาทเหลาน แมสามกน าไปปฏบตตอพอตาแมยายไดเพอความเปนเขยทด

ผลเสยจากการปฏบตผด

1. การเกดเปนเปรต

1.1 การไมเคารพสามท าใหเกดเปนเปรต ดงนางเปรตผเคยเปนภรรยาของนนทเสนอบาสกซงบอกกบนนทเสนอบาสกวา สาเหตทตนเกดเปนเปรตมผวพรรณด า มรปรางนาเกลยด ตวขรขระดนากลว มตาเหลอง เขยวงอกออกเหมอนหม เพราะในอดตชาตครงเกดเปนมนษย ไดท ากรรมอนลามกไวจงจากโลกนไปสเปรตโลก กรรมชวทนางไดเคยท าคอ เปนหญงดราย หยาบคาย ไมเคารพสาม พดค าชวหยาบกบสาม [44] 1.2 การประพฤตนอกใจสามท าใหเกดเปนเปรต ดงนางเวมานกเปรตกราบทลพระราชาพระองคหนงวา ในอดตนน มคฤหบดคนหนง เปนอบาสกผมศรทธา เธอเปนภรรยาของอบาสกนน แตเปนคนทศล ประพฤตนอกใจเขา เมอสามจบไดกลบกลาวมสาวาทสบถอยางรายแรงวา ตนไมไดประพฤตนอกใจทงดวยกายหรอดวยใจ และยงสาบานวาถาตนประพฤตนอกใจดวยกายหรอดวยใจ ขอใหสนขหดวนกดกนอวยวะนอยใหญของตน วบากแหงกรรมอนลามก คอ การประพฤตนอกใจสาม และมสาวาททงสองท าใหนางเกดเปนเปรต 700 ป และถกสนขหดวนกดกนอวยวะนอยใหญอกดวย [45]

2. การประสบทกขนานปการ

โทษจากการคบชกบภรรยาของชายอนมโทษนานปการดงเรอง 2 เรอง ตอไปน 2.1 เรองท 1 พระอสทาสเถรเลาผลกรรมของตนใหพระโพธเถรฟงวา เมอกอนเกดเปนนายชางทอง มทรพยมาก เปนคนมวเมาในความเปนหนม ไดคบชกบภรรยาของบคคลอนจงท าใหไดรบผลกรรม [46] ดงน 1) เมอตายแลวไดตกนรกหมกไหมเปนเวลานาน 2) ครนพนจากนรกนนแลวเกดเปนลง 3) เมออายได 7 วน ลงใหญทเปนนายฝงกดอวยวะสบพนธ 4) เมอตายแลวไดเกดเปนแพะตาบอดทงขากฉง 5) เมออายได 12 ปถกเดกตดอวยวะสบพนธ 6)ตอมาเปนโรคถกหมหนอนชอนไชทอวยวะสบพนธ 7) เมอตายแลวไดเกดเปนวว 8) เมออายได 12 เดอน กถกตอน 9) ถกเขาใชเทยมไถ

151

และเขนเกวยน 10) ตอมาตาบอดกลายเปนโคกระจอกขโรค 11) จากนนไดเกดเปนทาสและเปนกระเทย 12) จากนนไดเกดเปนหญงในสกลชางสานเสอทขดสนมทรพยนอยถกแตเจาหนรมทวงอยเปนนตย 13) ตอมาเมอมหนมากขนพอคาเกวยนคนหนงมารบทรพยสมบตแลวฉดเอาไปจากบาน 14) เมอมอาย 16 ป ลกชายของพอคามจตปฏพทธรกใครขอไปเปนภรรยาแตเขามภรรยาอยกอนแลวซงเปนคนมศลทรงคณสมบตทงมยศรกใครสามเปนอยางดยง ผลรายเหลานเกดจากการคบชกบภรรยาของชายอน 15) นอกจากนนยงไมพอ ในปจจบนไดแตงงานและหยารางถง 3 ครง เพราะการบงคบใหสามขบไลภรรยา 2.2 เรองท 2 เปนค าพดของพระอานนทเมอครงเกดเปนพระนางรจาราชธดาของพระราชาทรงพระนามวาองคตราชทลตอพระราชบดาวา เมอ 7 ชาตทแลว ไดเกดเปนบตรนายชางทองแลวไดคบหาสหายผลามก ท าบาปกรรมไวมาก เทยวคบชภรรยาของชายอนเหมอนจะไมตาย เมอกรรมใหผลท าใหประสบกบทกขนานปการ [47] ดงน 1) ถกเผาไหมอยในโรรวนรกสนกาลนาน 2) จากนนไดเกดเปนลา 3) ถกเขาตอน 4) ถกใชเปนสตวพาหนะ 5) จากนนไดเกดเปนลง 6) ถกนายฝงผกดลกอณฑะ 7) จากนนไดเกดเปนโค 8) ถกเขาตอน 9) ถกใชเทยมยาน และ 10) จากนนไดเกดเปนกะเทย ทงหมดนเปนผลแหงกรรมคอคบชภรรยาของคนอน

3. การประสบโทษนานปการ

การคบชกบภรรยาสามของผอนจะไดรบกรรมดงน 3.1 จะท าใหเดอดรอนในภายหลงวา หญงทไมมใครหวงแหนมจ านวนมาก เราไมควรจะคบชกบภรรยาของผอนเลย [48] 3.2 จะประสบเหตแหงทกข 4 อยาง [49] คอ 1) ไดบาปคอจตใจใบหนาเศราหมอง 2) นอนไมเปนสข 3) ถกนนทา และ 4) ตกนรก 3.3 เมอตกโลกนตนรกแลวถกนายนรยบาลใชหอกไลทมแทงใหขนตนงวทสงเทยมเมฆเตมไปดวยหนามเหลกคมกรบและกระหายเลอดคน [50]

4. การเปนคนผดและเศราหมอง

การคบชกบภรรยาของผอนถอวาเปนการปฏบตผดและเปนการปฏบตทเศราหมองประการหนงในการปฏบตผดและเศราหมองหรอกรรมกเลส 4 ประการ [51] คอ 1) การฆาสตว 2). การลกทรพย 3) การคบชกบภรรยาของผอน และ 4) การกลาวค าเทจ ดงนน เพอทจะปองกนผลรายดงกลาวขางตน คอ เพอ 1) ไมท าบาป 2) ไมไดคตทเลว 3) ไมตองสะดงกลวแลกกบความสขเพยงเลกนอย และ 4) ไมผดกฎหมาย จงไมควรมชทงชายและหญง [52]

152

โดยสรปการประพฤตผดตอภรรยาสามมโทษ 3 ชน คอ 1) ในปจจบนจะท าใหเปนคนไรเกยรต จตใจใบหนาเศราหมองไมผองใส นอนเปนทกข และถกนนทา 2) ในอนาคตเมอตายแลวจะไปสทคตคอนรก เปรต อสรกาย และสตวเดรจฉาน 3) ชาตทเกดเปนสตวเพศผจะถกตอน เปนสตวพการ และถกใชงานอยางหนก ชาตทเกดเปนมนษยจะเกดเปนกะเทยและหญงในตระกลต าและถกใชแรงงานอยางหนก

ผลดจากการปฏบตชอบ

ผลดทเกดจากการประพฤตชอบตอกนระหวางสามภรรยานนม 5 หมวด คอ

1. ความนยมยกยองและนบถอ

การเลยงดภรรยาท าใหไดรบความนยมยกยองและนบถอจากสงคมมนษยและเทวดา ดงความในปฐมสกกนมสนสตรวา พราหมณทงหลายผบรรลไตรวชชา กษตรยทงปวง ทาวมหาราชทง 4 และเทวดาชนดาวดงสผมยศรวมทงทาวสกกะยอมนอบนอมตอคฤหสถผท าบญ มศล เปนอบาสก และเลยงดภรรยาโดยชอบ [53]

2. ความแคลวคลาดปลอดภย

หญงทปฏบตสาม เทวดาจะคมครองท าใหผปองรายท าอนตรายมได หากมใครท าอนตรายตอเธอ ผนนยอมมอนเปนไปจนถงแกชวต [54]

3. กจของบณฑตผปรชา

การทะนถนอมบ ารงเลยงภรรยาเปนกจของบณฑตผปรชา [55]

4. การเกดเปนชาย

การไมเปนชกบภรรยาหรอสามผอน จะท าใหชายหรอหญงผนนเกดเปนชายทกภพทกชาต [56] อนง การไมเปนชกบภรรยาผอนนมขอดอก 3 ประการ [57] คอ 1) มความประพฤตปลอดภย 2) เปนผสงเคราะหคอใหเกยรตและใหความไววางใจแกชายอน และ 3) เปนผไมมความเบยดเบยนเพราะไมไดเหยยบหยามน าใจใครไปทใดจงไมมใครปองราย

5. ความเปนผประเสรฐ

การไมคบหาภรรยาของผอน และการพอใจในภรรยาตนเปนเบญจศลขอทสาม เปนเบญจธรรมขอทหา และเปนพรประการหนงในพร 8 ประการ [58] ทพระเวสสนดรทรงประสงค พร หรอ

153

ความประเสรฐ 8 ประการ ทพระเวสสนดรทรงประสงค คอ 1) ขอใหพระบดาทรงตอนออกจากปาน ไปถงเรอนดวยราชอาสน 2) ขอใหไมพงพอใจซงการฆาคน แมผนนจะเปนนกโทษถงประหารชวตกระท าผดอยางรายกาจ ขอใหปลอยจากการถกประหารชวต 3) ขอใหประชาชนทงปวงทงแกเฒา เดก และปานกลาง เขามาอาศยเลยงชวต 4) ไมพงคบหาภรรยาผอน พงพอใจแตในภรรยาของตน ไมพงลอ านาจแหงหญงทงหลาย 5) ขอใหบตรผพลดพรากไปนน มอายยนนาน ครองซงแผนดนโดยธรรม 6) ตงแตวนทกลบถงพระนครเมอราตรสนไป พระอาทตยอทยขนมาแลว ขอใหอาหารอนเปนทพยพงปรากฏ 7) เมอใหทานอย ขอไทยธรรมอยาไดหมดสนไป เมอก าลงให ขอใหมจตผองใส ครนใหแลวไมเดอดรอนใจในภายหลง และ 8) เมอลวงพนจากอตภาพนไป ขอใหไปเกดในสวรรคชนดสต อนเปนชนวเศษ ครนจตจากชนดสตนนแลว พงมาสความ เปนมนษย แลวไมพงเกดตอไป

เพราะเหตทการประพฤตชอบตอกนระหวางสามและภรรยาท าใหไดรบผลดทงในชาตและชาตหนา และแมเทวดาทงหลายกนบถอ [59] ดงนน พระพทธเจาจงตรสวาการสงเคราะหภรรยาเปนอดมมงคลขอหนงในมงคล 38 ประการ [60]

โดยสรปอานสงสของการประพฤตชอบตอกนของสามภรรยาม 3 ชนตรงกนขามกบโทษขางตนคอ 1) ในปจจบนจะท าใหเปนคนมเกยรต จตใจใบหนาผองใส นอนเปนสข และไดรบการนยมนบถอ 2) ในอนาคตเมอตายแลวจะไปสสคต และ 3) ชาตทเกดเปนมนษยจะมเพศชาย

บทสรปและขอเสนอแนะ

ขอมลดงกลาวมาขางตนสามารถสรปประเดนตามสวนประกอบของเนอหา 6 ประการไดดงน 1) ภรรยาสามนอกจากจะหมายถงหญงชายทเปนคครองกนแลวยงหมายถงผทไดรบการคมครองเลยงดและผทใหการคมครองเลยงดมทงสน 3 ประเภท 31 จ าพวกซงจดเปน 2 กลมคอภรรยาสามทไมพงประสงคและภรรยาสามทพงประสงค 2) ฐานะของสามภรรยาทมตอกน 5 ประการคอ เครองผก รง ยอดสหาย ไฟ และทศเบองหลง 3) ขอหามทตองละเวนม 5 อยางคอ หามคบหาภรรยาสามของชายหญงอน หามภรรยาสามมความลบตอกน หามฝากหรอทงภรรยาสามไวกบใครอนรวมทงตระกลญาต หามภรรยาสามดหมนกน และหามภรรยาสามมพฤตกรรมอนนาแคลงใจ 4) ขออนญาตทตองปฏบตม 5 อยางคอ หลกการครองรกนรนดร หลกการครองใจ หลกการครองเรอน หลกคดของภรรยาสาม และหลกการเปนเขยและสะใภทด 5) ผลรายอนเกดจากการปฏบตผดม 4 หมวดสรปเปน 3 ชน คอ ในปจจบนจะท าใหเปนคนไรเกยรต จตใจใบหนาเศราหมองไมผองใส นอนเปนทกข และถกนนทา ในอนาคตเมอตายแลวจะไปสทคตคอนรก เปรต อสรกาย และสตวเดรจฉาน และชาตทเกดเปนสตวเพศผจะถกตอน เปนสตวพการ และถกใชงานอยางหนก ชาตทเกดเปนมนษยจะเกดเปนกะเทยและหญงในตระกลต าและถกใชแรงงานอยางหนก 6) ผลดจากการปฏบตชอบม 5 หมวดสรปเปน 3 ชนตรงกนขาม

154

กบผลรายคอ ในปจจบนจะท าใหเปนคนมเกยรต จตใจใบหนาผองใส นอนเปนสข และไดรบการนยมนบถอ ในอนาคตเมอตายแลวจะไปสสคต และชาตทเกดเปนมนษยจะมเพศชาย “กก” เปนค าใหมทไดรบความนยมอยางแพรหลายในสงคมไทย นยามของค านคอ “มากกวาเพอนแตไมใชแฟน” บคคลทเปนกกกนจงมลกษณะกงเพอนกงแฟน จะเปนแฟนกไมใชเพราะมขอจ ากดบางอยางโดยเฉพาะมแฟนอยแลว จะเปนเพอนกไมเชงเพราะเพอนไมท ากนเชนน อกอยางหนงทสงเกตไดคอเมออยตอหนาเพอนท ากกเหมอนแฟน เมออยตอหนาแฟนท ากกเหมอนเพอนเทากบวาปดความเปนเพอนเมออยกบเพอนแลวเปดความเปนแฟน และเมออยกบแฟนกปดความเปนแฟนแลวเปดความเปนเพอน ดงนน กกจงใชกบคนทมแฟนและมเพอนอยแลวและเปนตวอะไหลทจะเขามาแทนทเมอสงหนงขาดหายไป ขอบเขตของความเปนกกจงขนอยกบหรอสมพนธกบนยามของค าวาเพอนและแฟนวาหมายถงความสมพนธทมากนอยและหละหลวมแนบแนนเพยงใด หากแฟนหมายถงคนทเปนคครองกนหรอคนทมความสมพนธทางเพศตอกน ความหมายและพฤตกรรมของกกดงกลาวนคอการเปน “ช” นนเอง*

ชกบความลบมาพรอมกนคอทนททมความลบ ใจของทงสองกเรมมชองวางระหวางกนและทนททมชองวางกจะมคนเขามาเตมเตม เมอใจมชองวางกจะท าใหวาจามชองวางตอกนแลวเตมเตมดวยคนอน และในทสดกจะเกดชองวางระหวางกายแลวเตมเตมดวยกายของคนอน เมอถงขนนความเปนชกเกดขนอยางสมบรณ ชมลกษณะเหมอนเชอโรคทเตบโตขนพรอมกบการท าลายสขภาพกาย การมความลบตอกนพฒนาไปสความเปนชพรอมกบการท าลายฐานะอนส าคญทสดระหวางสามภรรยาคอความเปนยอดสหายตอกน คนทไมจรงใจตอยอดสหายไดกสามารถไมจรงใจตอใครอนไดทงหมด ความไมไวเนอเชอใจกนของคนในสงคมสวนหนงเรมจากจดนนเอง ดงนน ในบางสงคมจงถอวาการจรงใจตอกนระหวางสามภรรยาเปนเรองส าคญทสดและน ามาเปนเกณฑในการตดสนวาคนนนสมควรจะไดรบความไววางใจหรอไม สงคมไทยโชคดทมรากฐานอยบนค าสอนของพระพทธศาสนาทใหความส าคญและวางแนวทางในการปฏบตเพอชวตคทมความสขอยางยงยนโดยไมยอมรบใหมทวางใหกบชหรอกกแมแตโดยความคด แตสงคมไทยไดตระหนกถงความส าคญสอดคลองตามหลกพทธธรรมนหรอไมเพราะดเหมอนสงคมไทยจะยอมรบหรอยางนอยกเหนเปนเรองปกตกบการมชทมาในค าเกไกใหมวากก บทนเรยกรองใหสามภรรยาตระหนกและด ารงมนอยในค าสอนของศาสนาเพอสถาปนาฐานะอนประเสรฐททงคมตอกนคอความเปนยอดสหายใหเปนพนฐานของความจรงใจระหวางคนทงสองแลวกระจายออกไปทวทงสงคมอน * นกศกษาหญงชนปท 4 คนหนงใหค านยามของกกแกขาพเจาวา การมกกหรอช คอ ฝายใดฝายหนงมแฟนแลวแตวา

ยอมรบได แตมความสมพนธไมลกซงเทากบหรอมากกวาแฟน และพรอมทจะเลกไดตลอดเวลาเมอเราไมตองการ และไมแปลกทจะมกก แตถาแฟนรกตองเลก ประเดนค านยามและฐานะของกกนควรมการศกษาวจยตอไปในฐานะเปนตวชวดคณธรรมและจรยธรรมของสงคมประการหนง

155

จะเปนเหตน ามาซงสนตสขแกตนในการครองชวตคและสนตภาพแกสงคมประการหนง เพราะเหตนการสงเคราะหและอนเคราะหกนระหวางสามภรรยาจงเปนอดมมงคลประการหนงในมงคล 38 ประการ

รายการอางอง

[1] ราชบณฑตยสถาน. 2546. พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.2542. กรงเทพฯ: นานมบคส. หนา 874, 731. [2] นพพร สวรรณพานช. พจนานกรมพทธธรรม. <http://www.nkgen.com/buddhist/buddhist.htm> (13 November 2009). [3] มงคลตถทปนแปล เลม 2. 2549. กรงเทพ: มหามกฏราชวทยาลย. หนา 319. [4] มหาวภงค. วนยปฎก. 1/430/568-569. [5] มหาวภงค. วนยปฎก. 1/431/569. [6] มงคลตถทปนแปล เลม 2. 2549. กรงเทพ: มหามกฏราชวทยาลย. หนา 316-317. [7] มงคลสตร. ขททกนกาย ขททกปาฐะ. 25/6/3-4. [8] ภรยาสตร. องคตตรนกาย สตตกนบาต. 23/60/87-88. [9] พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต). 2548. ธรรมนญชวต. พมพครงท 36. กรงเทพฯ: สหธรรมก. หนา 50. [10] อรรถกถาปฐมสงวาสสตร. องคตตรนกาย จตกกนบาต. 21/53. [11] สงวาสสตร. องคตตรนกาย จตกกนบาต. 21/53/67-69. [12] มหาสตโสมชาดก. ขททกนกาย ชาดก. 28/393/101. [13] มหามงคลชาดก. ขททกนกาย ชาดก. 27/1478/272. [14] อรรถกถามหามงคลชาดก. ขททกนกาย ชาดก. 27/1478. [15] สมพลาชาดก. ขททกนกาย ชาดก. 27/431/2416. [16] ขตตยสตร. สงยตตนกาย สคาถวรรค. 15/31/9-10. [17] สจจชชาดก. ขททกนกาย ชาดก. 27/581/140. [18] สมพลาชาดก. ขททกนกาย ชาดก. 27/431/2408. [19] สมพลาชาดก. ขททกนกาย ชาดก. 27/431/2416. [20] พนธสตร. สงยตตนกาย สคาถวรรค. 15/353/110-111. [21] พนธนาคารชาดก. ขททกนกาย ชาดก. 27/251-252/76 [22] กฎกาสตร. สงยตตนกาย สคาถวรรค. 15/43/11-12. [23] อรรถกถากฎกาสตร. สงยตตนกาย สคาถวรรค. 15/43. [24] วตถสตร. สงยตตนกาย สคาถวรรค. 15/165/50.

156

[25] อรรถกถาวตถสตร. สงยตตนกาย สคาถวรรค. 15/165. [26] อคคสตร. องคตตรนกาย สตตกนบาต. 23/44/44-47. [27] สงคาลกสตร. ทฆนกาย ปาฏกวรรค. 11/198-204/202-206. [28] พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต). 2548. พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม. กรงเทพ: เอส.อาร.พรนตง แมส โปรดกส. หนา 191-196. [29] จลลกณาลชาดก. ขททกนกาย ชาดก. 27/292/1612. [30] ปญจปณฑตชาดก. ขททกนกาย ชาดก. 27/22330/392. [31] กณาลชาดก. ขททกนกาย ชาดก. 28/301/75-88. [32] กณาลชาดก. ขททกนกาย ชาดก. 28/302/75-88. [33] กณาลชาดก. ขททกนกาย ชาดก. 28/303/75-88. [34] กณาลชาดก. ขททกนกาย ชาดก. 28/304, 306/75-88. [35] สมชวสตร องคตตรนกาย จตกกนบาต. 21/55/71-72, [36] พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต). 2548. ธรรมนญชวต. พมพครงท 36. กรงเทพฯ: สหธรรมก. หนา 49. [37] สงคาลกสตร. ทฆนกาย ปาฏกวรรค. 11/201/170-171. [38] พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต). 2548. ธรรมนญชวต. พมพครงท 36. กรงเทพฯ: สหธรรมก. หนา 51. [39] สงยตตนกาย สคาถวรรค. 15/845/316. [40] พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต). 2548. ธรรมนญชวต. พมพครงท 36. กรงเทพฯ: สหธรรมก. หนา 51. [41] สงยตตนกาย สฬายตนวรรค. 18/462/297. [42] พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต). 2548. ธรรมนญชวต. พมพครงท 36. กรงเทพฯ: สหธรรมก. หนา 52. [43] อรรถกถาขททกนกาย. ขททกนกาย ธรรมบท. 41/4-149. [44] นนทาเปตวตถ. ขททกนกาย เปตวตถ. 18/101/141-142. [45] กรรมมณฑเปตวตถ. ขททกนกาย เปตวตถ. 26/109/158-160. [46] อสทาสเถรคาถา. จตตาฬสนบาต ขททกนกาย เถรคาถา. 26/473/435-439. [47] มหานารทกสสปชาดก. ขททกนกาย ชาดก. 28/863-864/207-208. [48] ชนสนธชาดก. ขททกนกาย ชาดก. 27/1654/297. [49] เขมเสฏฐปตตวตถ. ขททกนกาย ธรรมบท. 25/309-310/129-130. [50] มหานารทกสสปชาดก. ขททกนกาย ชาดก. 28/865/209.

157

[51] ตสสเมตเตยยสตตนเทส. ขททกนกาย มชฌมปณณาสก. 29/254/135. [52] เขมเสฏฐปตตวตถ. ขททกนกาย ธรรมบท. 25/309-310/129-130. [53] ปฐมสกกนมสนสตร. สงยตตนกาย สคาถวรรค. 15/930/326. [54] สมพลาชาดก. ขททกนกาย ชาดก. 27/431/2409. [55] ทสรถชาดก. ขททกนกาย ชาดก. 27/1575/287. [56] มหานารทกสสปชาดก. ขททกนกาย ชาดก. 28/865/209. [57] วธรชาดก. ขททกนกาย ชาดก. 28/948/216-248. [58] มหาเวสสนตรชาดก. ขททกนกาย ชาดก. 28/1213/303-304. [59] ปฐมสกกนมสนสตร. สงยตตนกาย สคาถวรรค. 15/930/326. [60] มงคลสตร. ขททกนกาย ขททกปาฐะ. 25/6/3-4.

158

159

ภาค 4 ธรรมประยกต

160

161

บทท 6 ภาพพจนของแมจากบทเพลง

ภาพพจนของแมทปรากฏอยในบทเพลงเกยวกบแมจ านวน 131 เพลง ค ากรยาทแมเปนประธานของประโยคในเพลงเหลานนมจ านวน 504 ค า จดเปนกลมกรยาได 45 กลม เรยงล าดบกลมกรยาตามวงจรของชวต 3 ชวง ไดแก 1) กอนการเกด – การเกด 2) หลงการเกด – กอนการตาย และ 3) การตาย – หลงการตาย กรอบการเรยงล าดบและเนอหาของแตละกลมเปนไปตามหลกธรรมทางพระพทธศาสนา 3 ขอ ไดแก หลกทศหก หลกสงคหวตถ และหลกพรหมวหาร ภาพพจนของแมทได แบงออกเปน 3 สวน ไดแก คณ และ โทษทแมกระท าตอลก และโทษทพอหรอลกกระท าตอแม ภาพพจนทไดนแสดงใหเหนวาแมเปนผมคณตอลกอยางยงใหญเกนกวาใครทงหมดและด ารงอยในฐานะพเศษตอลก 10 ประการ ดงนน จงน าไปสขอเสนอแนะวาทกคนควรฟงเพลงเกยวกบแมและหนวยงานทรบผดชอบตอสงคมควรจดสรรพนทและเวลาเพอเปดเพลงเกยวกบแมอนจะเปนแนวทางหนงในการสรางเสรมความกตญญใหแกทกคนทเปนลก

พระพทธศาสนาถอวาความกตญญเปนภมของสตบรษ คอ เปนทตง เปนเบองตน หรอเปน

ตวชวดแรกของคนด [1] หากกลาวในทางกลบกนกคอคนทอกตญญเปนคนดไมได ดงนน คนดตามทศนะของพระพทธศาสนาตองเรมตนจากความเปนคนกตญญและมความกตญญเปนแกนกลาง กตญญ แปลวา ความเปนผรคณทคนอนกระท าแกตน ซงบคคลคแรก ทท าคณแกมนษยทกคนคอพอแม เพราะพอแมเปนผใหก าเนดคอเปนผใหชวต ตอเมอเกดมามชวตแลวเทานน บคคลอน ๆ เชน ป ยา ตา ยาย คร อาจารย เปนตนจงมโอกาสสรางคณแกคนนน ๆ ดงนน หากไมไดรบคณจากพอแมเปนเบองตน คณจากคนอน ๆ กเกดขนไมได ดวยเหตนเอง ความกตญญ ตามหลกพระพทธศาสนาจงมงหมายถงความกตญญตอพอแมเปนทหนง

นอกจากพอแมจะเปนผมคณกอนใครอนแลว ย งเปนผมคณตอลกเหนอใครอนอกดวย เพราะการเลยงลกนนเปนกจทกระท าไดโดยยากเกนกวาคนทไมใชพอแมจะท าได ในขณะเดยวกน เมอเปรยบเทยบคณระหวางพอกบแมทมตอลก ตามทศนะของพระพทธศาสนาถอวาแมมคณมากกวาพอเพราะท ากจ 4 อยาง ทพอท าไมได คอ อมทอง แพทอง คลอด และใหดมนมจากทรวงอก [2] ดงนน

เผยแพรแลวโดย มนตร ววาหสข. (2554). ภาพพจนของแมจากบทเพลง. วารสาร อกษรศาสตร. มหาวทยาลยศลปากร. ปท 33 ฉบบท 1. หนา 208-236.

162

เมอกลาวใหถงทสดแลวความกตญญตอแมจงเปนภมชนแรก หรอเปนอฐกอนแรก หรอเปนคณสมบตขอแรกของคนด ภมขอแรกของคนดคอความกตญญตอแมน จะสรางและพฒนาไดอยางไร

แนวทางในการสรางและพฒนาความกตญญมอยแลวในค าวากตญญนนเอง เพราะความกตญญแปลวาความเปนผรคณทคนอนกระท าแกตน ดงนน การสรางและพฒนาความกตญญจงตองเรมตน ดวยความรโดยการใหลกรและตระหนกวาแมเปนผมคณตอลกเพยงใด ค าถามตอไปกคอความรจะเกดขนไดอยางไร ตามทศนะของพระพทธศาสนาความรเกดขนไดทางใดทางหนงใน 3 ทาง ไดแก จนตามยปญญา สตามยปญญา และภาวนามยปญญา [3]

ความรเกดจากการคดเรยกวาจนตามยปญญา ความรเกดจากการฟง อาน และดเรยกวาสตามยปญญา และความรทเกดจากการลงมอท าหรอประสบการณตรงเรยกวาภาวนามยปญญา แนวทางเหลานเหนไดในเชงประจกษวา บางคนกตญญกตอเมอไดคดไตรตรองเหตผลเกยวกบกจตาง ๆ ทแมท าตอตน บางคนกตญญกตอเมอไดฟง ไดอาน หรอไดดเรองราวเกยวกบแม และบางคนส านกไดกตอเมอตนเอง มลก ในทนจะใหความรเกยวกบคณของแมผานทางบทเพลงซงจดเขาในลกษณะของสตามยปญญา

วตถประสงค และ กรอบแนวคด

1. วตถประสงค

วตถประสงคหลกของบทน คอ การพรรณนาภาพพจนของแมทปรากฏในเพลงซงมเนอหาเกยวกบแม โดยใชค าสอนของพระพทธศาสนา คอ หลกทศหก หลกสงคหวตถ [4] และหลกพรหมวหาร [5] เปนกรอบในการพรรณนาภาพพจนดานกายวาจาหรอการกระท า และภาพพจนดานจตใจตามล าดบ การน าเสนอเชนนมาจากแนวคดทวาเพลงเปนภาษาสากลททกคนเขาถงได การใชเพลงเปนสอเพอใหความรวาแมมคณเพยงใดและอยางไรจงเปนแนวทางหนงในการสรางและพฒนาความกตญญใหแกลกทกคนทฟงเพลง

2. กรอบแนวคด

กรอบแนวคดทใชในการพรรณนาภาพพจนของแมคอหลกธรรมทางพระพทธศาสนา 3 ขอ ไดแก หลกทศหก หลกสงคหวตถ และหลกพรหมวหาร เพราะหลกธรรม 3 ขอนเปนคณสมบตของพอแม โดยหลกทศหก และหลกสงคหวตถเปนหลกปฏบตทแสดงออกมาทางกายวาจา จงใชเปนกรอบในการพรรณนาภาพพจนดานกายวาจา สวนหลกพรหมวหารเปนคณสมบตทางจตใจ จงใชเปนกรอบในการพรรณนาภาพพจนดานจตใจ ความหมายและค าอธบายของหลกธรรมทง 3 ขอ ในทนรวบรวมมาจากแนวทางทพระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) ไดแสดงไวในหนงสอพจนานกรมพทธศาสตร ฉบบ

163

ประมวลธรรม [6] และหนงสอเรอง ถาเชดชพระคณแมขนมาได สงคมไทยไมสนความหวง (คณมารดาบดา สดพรรณนามหาศาล) [7] ดงตอไปน

2.1 ทศหก หมายถง บคคลประเภทตาง ๆ ทเราตองเกยวของสมพนธทางสงคมดจทศทอยรอบตว ทศท 1 ปรตถมทศ ทศเบองหนา คอ ทศตะวนออก ไดแก มารดาบดา เพราะเปนผมอปการะแกเรามากอน อธบายวา พอแมนนท าหนาทส าคญ 5 ประการ ดงน

2.1.1 หามปรามจากความชว อธบายวา ทานหามปรามเราไมใหท าความชวชาเสยหาย ปองกนเราไมใหตกไปในทางทต าทรามมอนตราย

2.1.2 ใหตงอยในความด อธบายวา ทานสงสอนแนะน าเราใหตงอยในความด ชกน าเรา ใหมงไปในทางทจะพบความสขความเจรญ

2.1.3 ใหศกษาศลปวทยา อธบายวา ทานใหเราไดเลาเรยนศลปวทยา มความรทจะไปประกอบอาชพการงานเพอตงตวใหเปนหลกฐานตอไป

2.1.4 หาคครองทสมควรให อธบายวา ถงเวลาถงวยทจะมครอบครวทานกเปนธระเอาใจใสจดแจงชวยเหลอโดยรบทจะท าดวยความเตมใจ

2.1.5 มอบทรพยสมบตใหในโอกาสอนสมควร อธบายวา ทรพยสมบตของทาน กเปน ของลกนนเองซงทานจะมอบใหในเวลาอนสมควรเปนระยะ ๆ ไป จนครงสดทายทเรยกวามรดก

2.2 สงคหวตถ หมายถง ธรรมเครองยดเหนยว คอ ยดเหนยวใจบคคล และประสานหมชนไว ในสามคค หลกการสงเคราะห ม 4 ประการ ดงน

2.2.1 ทาน หมายถง การให คอ เออเฟอเผอแผ เสยสละ แบงปน ชวยเหลอกนดวยสงของ ตลอดถงใหความรและแนะน าสงสอน อธบายวา พอแมมแตการใหแกลก

2.2.2 ปยวาจา หมายถง วาจาเปนทรก วาจาดดดมน าใจ หรอวาจาซาบซงใจ คอกลาวค าสภาพไพเราะออนหวานสมานสามคค ใหเกดไมตรและคามรกใครนบถอ ตลอดถงค าแสดงประโยชนประกอบดวยเหตผลเปนหลกฐานจงใจใหนยมยนด อธบายวา พอแมพดจาดวยน าใจปรารถนาด และอบรมสงสอนใหค าแนะน าชแจงบอกเลาสงทเปนประโยชน

2.2.3 อตถจรยา หมายถง การประพฤตประโยชน คอ ขวนขวายชวยเหลอกจการ บ าเพญสาธารณประโยชนตลอดถงชวยแกไขปรบปรงสงเสรมในทางจรยธรรม อธบายวา พอแมลงมอลงแรง เอาแรงกายของทานท าโนนท านใหโดยเฉพาะเมอลกยงเลกอยท าอะไรเองไมไดพอแมกท าใหตงแตอมเรา จงเรา ปอนขาว อาบน า แตงตวให เปนตน การเลยงดตางๆ ทานตองลงมอปฏบตโดยใชเรยวแรงของทานชวยเราทงนน

2.2.4 สมานตตตา หมายถง ความมตนเสมอ คอ ท าตนเสมอตนเสมอปลาย ปฏบตสม าเสมอกนในชนทงหลาย และเสมอในสขทกขโดยรวมรบรรวมแกไข ตลอดถงวางตนเหมาะแกฐานะ ภาวะบคคล เหตการณและสงแวดลอม ถกตองตามธรรมในแตละกรณ อธบายวา พอแมอยกบลก รวม

164

สขรวมทกขกบลก ท าตวเขากบลกได ปฏบตตอลกทกคนอยางเสมอภาค เสมอตนเสมอปลายกบลก ไมถอเนอถอตว อยางลกสมยปจจบนน บางทเลนศรษะพอแมขามไปขามมา ทานกไมถอสา แตคนอน มาท าอยางนนไมไดพอแมจะโกรธ

2.3 พรหมวหาร หมายถง ธรรมเครองอยประเสรฐ ธรรมประจ าใจอนประเสรฐ หลกความประพฤต ทประเสรฐบรสทธ ธรรมทตองมไวเปนหลกใจและก ากบความประพฤต จงจะชอวาด าเนนชวตหมดจด และปฏบตตนตอมนษยสตวทงหลายโดยชอบ ม 4 ประการ ดงน 3.3.1 เมตตา หมายถง ความรก ปรารถนาดอยากใหเขามความสข มจตอนแผไมตรและคดท าประโยชนแกมนษยสตวทวหนา อธบายวา ใจของพอแมนนประกอบดวยความรกความปรารถนาด เอาใจใสเลยงดลกใหเจรญเตบโตและงอกงามมความสข อกนยหนง พอแมมเมตตาในยามปกต เมอลกเจรญเตบโตอยดตามทควรจะเปน (เขาปกต) 3.3.2 กรณา หมายถง ความสงสาร คดชวยใหพนทกข ใฝใจในอนจะปลดเปลองบ าบด ความทกขยากเดอดรอนของปวงสตว อธบายวา ใจของพอแมประกอบดวยกรณา มความสงสาร คอยชวยเหลอใหพนจากความยงยากเดอดรอน ชวยแกไขปญหา และปลดเปลองความทกข อกนยหนง พอแมมกรณา ยามลกมทกข เชน เจบปวย หรอมเรองล าบากเดอดรอน (เขาตกต า)

3.3.3 มทตา หมายถง ความยนด ในเมอผอนอยดมสข มจตผองใสบนเทง กอปรดวยอาการแชมชนเบกบานอยเสมอตอสตวทงหลายผด ารงในปกตสข พลอยยนดดวยเมอเขาไดดมสข เจรญ งอกงามยงขนไป อธบายวา ใจของพอแมมมทตา คอยสงเสรม ใหก าลงใจ และพลอยยนดเมอลกประสบความส าเรจ ประสบความกาวหนา หรอท าความดงามถกตอง อกนยหนง พอแมมมทตาเมอลกท าอะไรไดดมสขหรอประสบความส าเรจ เชน สอบไดทด ๆ สอบเขางานได หรอไดเลอนยศเลอนต าแหนง (เขาขนสง)

3.3.4 อเบกขา หมายถง ความวางใจเปนกลาง อนจะใหด ารงอยในธรรมตามทพจารณาเหนดวยปญญา คอ มจตเรยบตรงเทยงธรรมดจตราช ไมเอนเอยงดวยรกและชง พจารณาเหนกรรมทสตวทงหลายกระท าแลวอนควรไดรบผลดหรอชว สมควรแกเหตอนตนประกอบ พรอมทจะวนจฉยและปฏบตไปตามธรรม รวมทงรจกวางเฉยสงบใจมองด ในเมอไมมกจทควรท า เพราะเขารบผดชอบตนไดดแลว เขาสมควรรบผดชอบตนเอง หรอเขาควรไดรบผลอนสมกบความรบผดชอบของตน อธบายวา ใจของ พอแมมอเบกขา ในเวลาทสมควร เชน เมอลกจะตองรบผดชอบตวเอง หรอควรรจกฝกหดท าอะไรดวยตนเอง ทานกจะใหโอกาสแกลกทจะพฒนาตวเอง คอไมใชจะท าใหไปหมดทกอยางจนกระทงลกท าอะไรไมเปน อกนยหนง พอแมมอเบกขา เมอจะฝกหดใหลกรจกรบผดชอบตนเอง จะไดท าอะไร ๆ เปน และพงตนเองได เชน ใหเดนเอง ท าการบานเอง โดยพอแมวางทเฉยดใหเขาท า แตพรอมทจะชวยเมอถงเวลา หรอเปนทปรกษาให เมอลกสมควรตองรบผดชอบการกระท าของเขา เชน ลกท าความผด ลกทะเลาะกน พอแมวางตวเปนกลาง เพอใหมการพจารณา วนจฉย ตดสน และให

165

เขาปฏบตหรอไดรบการปฏบตอยางเปนธรรม และเมอลกรบผดชอบตนเองได เชน เรยนจบแลวมการงานท าเปนหลกฐาน ออกเรอนมครอบครวของตวเขาเอง พอแมรจกวางตววางเฉย ไมเขาไปกาวกายแทรกแซงในชวตสวนตวของครอบครวเขา

หนาทของแมตามหลกทศหกนนเปนการการกระท าทางกายและวาจาซงสามารถจดเขาในหลกสงคหวตถได ดงนน เมอจดกลมกรยาออกเปนสองกลมคอกลมกายวาจา และจตใจ จงคงเหลอกรอบในการจดกลมกรยาเพยง 2 กรอบ คอ กรอบตามหลกสงคหวตถแสดงการกระท าทางกายวาจา และกรอบตามหลกพรหมวหารแสดงสภาพจตใจของพอแม

ขนตอนการศกษา

การศกษาเรมตนดวยการคนหาและรวบรวมเพลงทมเนอหาเกยวกบแมโดยการพจารณาจาก ชอเพลง และการสมฟงหรออานเนอเพลง ชอและเนอเพลงเหลานไดมาจากการสบคนทางอนเทอรเนตเรมตนทเวบไซตกเกล (google) ค าทใชในการสบคน คอ “เพลงเกยวกบแม” ปรากฏหนาเวบไซตจ านวน 51 หนา 497 รายการ บางรายการปรากฏมากกวาหนงครงในหนาเดยวกนหรอในหนาอน การคนหาเพลงทมเนอหาเกยวกบแมคดจากเวบไซตเหลานโดยไมไดใหความส าคญตอจ านวนเวบไซต แตใหความส าคญกบความอมตวของชอเพลง เมอคนหาแลวปรากฏวาเพลงทพบในเวบไซตอน ๆ ซ ากบเพลงจากเวบไซตกอนหนาจนมนใจวาไมมเพลงเกยวกบแมนอกเหนอไปจากทคนพบแลว หรอแมมอยกคงมจ านวนนอยมากจงหยดคนหา ทงน หากสงสยวาเพลงเกยวกบแมอาจมอยในเวบไซตใดกคนหาจากเวบไซตนนเรอยไป นอกจากการคนหาจากเวบไซตแลว ยงไดด าเนนการอก 2 ทาง เพอใหมนใจวาขอมลทได จะครอบคลมเพลงเกยวกบแมทงหมดหรอมากทสดเทาทจะท าได คอ การเชญชวนนกศกษาใหชวยหา และการขอแลกเปลยนเพลงกบนกจดรายการวทยและนกจดดนตรชาวบาน ดวยวธการทง 3 น ท าใหไดชอเพลงทมเนอหาเกยวกบแมจ านวน 230 เพลง จากนนไดคนหาเนอรองของเพลงเหลานอกครงหน ง ผลจากการด าเนนการท าใหไดเนอเพลงจ านวน 131 เพลง เมอไดเนอเพลงแลวไดด าเนนการดงน 1) ถอดเนอเพลงโดยก าหนดใหค าวา “แม” เปนประธานของประโยคทงในฐานะเปนผกระท า และผถกกระท า 2) หากรยาของประโยคจากเนอเพลง 3) จดกรยาทเหมอนกนหรอมความหมายใกลเคยงกนเปนกลมเดยวกน และ 4) เรยงกลมกรยาตามล าดบชวตจรง ตามล าดบ

166

ตารางท 3 ตวอยางเพลงทเกยวกบแม 1 1. เพลง: ใครหนอ ศลปน: สวล ผกาพนธ ค ารอง/ท านอง: สรพล โทณะวณก ทมา: http://www.youtube.com/watch?v=TyuSCsU-m7c เนอเพลง ใครหนอ รกเราเทาชว ใครหนอ ปราณไมมเสอมคลาย

ใครหนอ รกเราใชเพยงรปกาย รกเขาไมหนาย มคดท าลาย ใครหนา ใครหนอ เหนเราเศราทรวงใน ใครหนอ เอาใจปลอบเราเรอยมา ใครหนอ รกเราดงดวงแกวตา รกเขากวางกวา พนพสธา นภากาศ จะเอาโลกมาท าปากกา แลวเอานภามาแทนกระดาษ เอาน าหมดมหาสมทรแทนหมกวาด ประกาศพระคณไมพอ ใครหนอ รกเราเทาชวน (เทาชวน) ใครหนอ ใครกนใหเราขคอ (คณพอ คณแม) ใครหนอ ชกชวนดหนงสจอ รแลวละก อยามวรงรอ ทดแทนบญคณ

ตารางท 4 ตวอยางเพลงทเกยวกบแม 2

2. เพลง: แม ศลปน: พงษสทธ ค าภร ค ารอง/ท านอง: (พงษสทธ ค าภร) ทมา: http://www.musicatm.com/thai/ฟงเพลง-แม-พงษสทธ-ค าภร-6428.html เนอเพลง กวนคนจะผานไป กฤดจะผานมา

แมกยงเฝารอใหลกกลบ นบวนเวลาเจาโตแลวไป สรางครอบครวใหม ไมหนมาสนใจแมเลย แมถนอมเลยงลกรก รกเกนรกยงสงใด ไมใหใครท ารายใหลกเจบ แมท างานหนกใหลกสบาย เมอเจาโตใหญ เปนคนดมคาของสงคม แมทงหวงหวง คดถงดวงใจ ลกจา แวะเวยนหาแมบางซ แมอยเหงา ๆ เดยวเดยวดาย เฝาคอยคดหวงวา ลกจะมา แตไมมเลย หรอลมแมแลวลกจา

167

ตารางท 5 ตวอยางเพลงทเกยวกบแม 3 3. เพลง: รอยจบบนฝาเทา ศลปน: หลง ลงลาย ค ารอง/ท านอง: (หลง ลงลาย) ทมา: http://www.musicatm.com/thai/ฟงเพลง-รอยจบบนฝาเทา-8899.html เนอเพลง เมอครงเยาววยใครขบกลอมเจา บรรจงจบเบาๆ ตรงฝาเทานอยๆ

เฝาเลยงดแลตงแตตนเทาฝาหอย เทใจเฝาคอยวนทเจาเตบโต เจาเปนอยางไรเมอเจาเตบใหญขนมา ดชวเกงกลามการศกษาสวยโก ลมตวโบยบนเมอมงมใหญโต โอหงยโสคยโวโออวดด จะเปนอยางไรใครกไมอาจหามเจา พอเพอนหนมสาวผไดฟงเพลงน กมลงมองตรงฝาเทากอนคดจะท าชวด สองตนของเจานแหละทพอแมเคยจบมน ยงจ าไดไหมใครเคยพร าสอน ยามเจาจะนอนใครกลอมใหหลบฝน ใครคอยหวงใยเจาไดทกววน ใครทนราวรานเมอเจานนเสยน าตา เจาเปนเดกดพอแมกภมใจ ถาเจาเปนผรายคงไมมใครปรารถนา รอยจบบนฝาเทากเพราะรกเจาเกนกวาฟา แลวสงใดเลาหนาเจาจะหามาตอบแทน

ตารางท 6 ตวอยางเพลงทเกยวกบแม 4

4. เพลง: ลกแม ศลปน: ครซน สมพงษ หมนจต ค ารอง/ท านอง: ครซน สมพงษ หมนจต ทมา: http://www.musicatm.com/indy/ลกแม-8568.html เนอเพลง กวาจะคลอด กวาจะคลาน กวาจะผาน...มาคดด

ทฉนมเลอดนกส เพราะฉนเคยอยในทองชาวนา... ฉนเกดมาจากความรก ฉนโตมาจากน าใจ รกของแมแสนสดใส คอ ความยงใหญสผองชน ยามฉนเจบแมเจบกวาฉน แมบากบนแมทกขแมทน ยามมไขแมไถถอน กอนจะนอนแมสอนสวดมนต ฉนจงมความรก ใหคนทกคน ฉนจงมน าใจ ใหคนทกคน แมหวงลก อยทกแหงหน แมออนโยน ดบความดอดง พระคณแม มากเกนคณานบ ลกขอกราบ ดวยความซาบซง รกของแมยงตดตรง เปนคนดทหนง ในดวงแด ลกจะทน บนทางชวต ไมท าผด ไมออนแอ ทกขปานใด ลกจะไมยอมแพ จะเปนคนดของแม... ตลอดไป

168

ตารางท 7 ตวอยางการถอดเนอเพลง ชอเพลง: คาน านม ศลปน: ชาญ เยนแข ค ารอง/ท านอง: ไพบลย บตรขน ทมา: http://lyrics.ohozaa.com/?search_song=คาน านม&search_artist=ชาญ เนอเพลง แมนมบญคณอนใหญหลวง ทเฝาหวงหวงลกแตหลงเมอยงนอนเปล

แมเราเฝาโอละเห กลอมลกนอยนอนเปลไมหางหนเหไปจนไกล เมอเลกจนโตโอแมถนอม แมผายผอมยอมเกดแตรกลกปกดวงใจ เตบโตโอเลกจนใหญ นแหละหนาอะไรมใชใดหนาเพราะคาน านม ควรคดพนจใหด คาน านมแมนจะมอะไรเหมาะสม โอวาแมจา ลกคดถงคาน านม เลอดในอกผสมกลนเปนน านมใหลกดมกน คาน านมครวญชวนใหลกฝง แตเมอหลงเปรยบดงผนฟาหนกกวาแผนดน บวชเรยนพากเพยนจนสน หยดหนงน านมกนทดแทนไมสนพระคณแมเอย

ผลการถอดเนอเพลง โดยก าหนดใหค าวา “แม” เปนประธานของประโยค

1.(แม) มบญคณใหญหลวง 2.(แม) เฝาหวงหวง 3.(แม) กลอมนอน 4.(แม) ถนอมเลยงด 5.(แม) ใหนม

ผลการศกษา

จากการด าเนนการ 4 ขนตอนขางตน ท าใหไดกรยาจ านวน 504 ค า จดเปนกลมกรยาไดจ านวน 45 กลม เรยงกลมกรยาตามจ านวนความถของกรยาจากมากไปหานอยดงตารางท 2

ตารางท 8 กลมกรยาเกยวกบแม กลมท จ านวน

ค า/ครง ค าส าคญ

1 46 รก 2 35 สอน, เตอน 3 32 หวงใย, ใสใจ, กงวล, ดแล 4 29 กลอม, นอน 5 27 กอด, จบ 6 25 เหนอย, ล าบาก, อดทน 7 24 ปลอบใจ, ระบายทกข, เชดน าตา, รกษาแผลใจ

169

กลมท จ านวนค า/ครง

ค าส าคญ

8 24 ก าลงใจ 9 22 เทพ, พรหม, พระ, เพอน, รมโพธไทรทอง, ผหญงทดทสด, สายน า, ทางสสวรรค 10 19 แววตา, สายตา, มอ, แกม, คอ, ตก, กาย, ใจ 11 14 เปน...ของลก 12 13 รอ, รอคอย, เฝา 13 13 เสอผา, อาหาร 14 13 มคณ 15 13 โกรธ, นอยใจ, เหนอยใจ, รองไห, ทกข, เจบ, หนกใจ, งอน 16 12 ฝน, หวง, ตองการ, อยาก, ปรารถนา, ประสงค

17 9 อมทอง, คลอด, เกด 18 9 ปลอบ, เคยงขาง, เปนทปรกษา 19 9 ใหความอบอน, ใหความสขใจ, ใหความมนใจ, ใหความบนเทงใจ 20 9 ชนใจ, ภมใจ, ปลมใจ, สขใจ, ดใจ 21 9 เกราะ, ปองกน, คครอง, ทพงพง 22 8 เลยง, ดแล 23 8 ใหนม, 24 8 ด, ดา, วา, ข, ต, ต 25 8 ทง, ถกทง, ถกลม, ถกฆา 26 7 ปราน, ไมคดราย, ไมท าราย 27 7 รใจ 28 6 ใหเรยน

29 6 ผให, ผเสยสละ 30 5 อภย 31 4 น าใจ(อเบกขา) 32 3 พยาบาล 33 3 โทรหา 34 3 บาน, โลก 35 3 เขมแขง 36 3 ยอม 37 3 ตาย, ลกมนใจ

170

กลมท จ านวนค า/ครง

ค าส าคญ

38 2 กอน 39 2 อยในใจลกเสมอ 40 2 ท าใหลก/พอ 41 2 แบบอยาง 42 1 ท าไดทกอยาง 43 1 รบกวน 44 1 สขภาพ 45 1 ขาดแมเหมอนฟาขาดเดอน รวม 504

การจดกลมขางตนน บางกลมไมใชกรยาแตเปนค านามหรอค าบรพบท พงเขาใจวาในกลม นน ๆ ไดละกรยาไวเพอไมใหซ าซากเชนกลมท 9 ประกอบดวยค าวา เทพ และพรหม เปนตน กรยาของกลมนคอค าวาเปน เมออานเรยงตวจะไดความวาแมเปนเทพ และเปนพรหม เปนตน อกประการหนงค านาม ทปรากฏในกลมนนๆ เปนอวยวะสวนตางๆ ของรางกายเชนในกลมท 10 ไมไดแสดงกรยาไวเพราะแมใชอวยวะสวนนนๆ ท าสงตางๆ ค ากรยาโดยรวมของกลมไดแกค าวาท า แตเพราะลกษณะและหนาทของอวยวะสวนนนๆ ตางกนจงมค ากรยาเฉพาะทตางกนเชนกรยาของตาคอด กรยาของมอคอจบ เปนตน ซงถาจะเขยนใหเตมประโยคกจะไดวาแมท าการดดวยตา ท าการจบดวยมอ แตการเขยนเชนนไมนยม ทนยมเขยนกนคอตาของแมด มอของแมจบ เพอเลยงการแสดงกรยาเฉพาะของอวยวะเฉพาะสวนนนๆ จงไดแสดงอวยวะเฉพาะสวนนนๆ ไวแทน กลมอนๆ ทไมมกรยากพงเทยบเคยงตามทกลาวมาน ในกรณทไมสามารถใชค ากรยาวา “ท า...ดวย” ใหใชค าวา “เปน” แทน เชนในกลมท 38 ค าทปรากฏคอ “กอน” ใหอานวาแมเปนบางอยางกอนใคร

วธแจงนบกลมกรยามแนวปฏบตดงน กลมกรยาท 1 มจ านวนกรยา 1 ค า คอค าวารก จ านวนทปรากฏ 46 ครง แสดงวามค าวารกปรากฏในเพลง 131 เพลง จ านวน 46 ครง กลมกรยาท 2 มจ านวนกรยา 2 ค า คอค าวาสอน และเตอน จ านวนทปรากฏ 35 ครง แสดงวามค าวาสอนปรากกฏในเพลง 131 เพลง จ านวน 17.5 ครง และมค าวาเตอนอก 17.5 ครง ในกลมค าอนกพงเขาใจตามตวอยางน กลมกรยาทง 45 กลมเหลาน เมอเรยงล าดบตามชวตจรงตงแตเกดจนตายแบงไดเปน 3 ชวง ไดแก 1) กอนการเกด – การเกด 2) หลงการเกด – กอนการตาย และ 3) การตาย – หลงการตาย ในแตละชวงมจ านวนรายการกลมกรยาตางกน ดงน ชวงท 1 มกลมกรยา 1 รายการ ชวงท 2 ม 42 รายการ คอ รายการท 2 – 43 ชวงท 3 ม 2 รายการ คอ รายการท 44 – 45

171

ทงน ชวงท 2 ไดแบงรายการของกลมกรยาเปน 2 กลม คอ 1) กายวาจาหรอการกระท า จดกลมตามหลกสงคหวตถ ไดแก ทาน ปยวาจา อตถจรยา และสามนตตตา 2) ความรสกและความคดหรอจตใจ จดกลมตามหลกพรหมวหาร ไดแก เมตตา กรณา มทตา และอเบกขา โดยแตละกลมยงไดแบงยอย ลงไปตามลกษณะเดนของกรยา ทงน หนาทของแมพอตามหลกทศหกสงเคราะหเขาในหลกสงคหวตถ จงไมแยกแสดงไวตางหาก

นอกจากนยงแบงกรยาตามลกษณะของประธานในประโยคออกเปน 2 ฐานะ คอ ฐานะ ของผกระท า และฐานะของผถกกระท า โดยการจดกลมค าในรายการนนๆ ด าเนนการดงน 1) ล าดบค าจดเรยงตามจ านวนของค าจากนอยไปหามาก และน าหนกของค าจากเบาไปหาหนก 2) กลมค าจดตามลกษณะของค าทอยในรายการนนๆ ไปตามล าดบ ไดแก กลมค าทแสดงลกษณะ อาการ ระยะเวลาและความถ ระดบและขนาด การเปรยบเทยบหรอการอปมา และผลจากการกระท านน ดงตอไปน

ก. ชวงท 1: กอนการเกด – การเกด

1. ทองและคลอด

กลมกรยาประกอบดวย 1) กาย: ทอง/ อวยวะเพศ: คลอด 2) ความรสก: ล าบาก/ ทรมาน/ ถนอมดงชวต/ ทกขสาหส/ หายโศก/ ยนด 3) เวลา: เกาเดอน/ เมออมทอง/ ขณะคลอด/ หลงคลอด

ข. ชวงท 2: หลงการเกด – กอนการตาย

ชวงท 2 นม 8 ขอ โดยขอท 2 – 5 แสดงภาพพจนดานกายวาจาหรอการกระท าซงจดเรยงล าดบตามหลกสงคหวตถ ไดแก ทาน ปยวาจา อตถจรยา และสมานตตตา และขอท 6 -9 แสดงภาพพจนดานจตใจซงมลกษณะ 4 อยาง ตามหลกพรหมวหาร ไดแก เมตตา กรณา มทตา และอเบกขา สวนขอท 10 แมเปนผถกกระท าจงจดแยกออกไปโดยไมองทงหลกสงคหวตถและหลกพรหมวหาร ดงตอไปน

2. สงคหวตถขอท 1 พฤตกรรมทางกาย: ทาน = การให

กลมกรยาประกอบดวย 1) สงของ: ให/ สละทกสงทกอยาง, สรอย, แหวน, ซดเครองใหม, รองเทา, นาฬกา, เสอผา, รางวล, ความฝนของตน 2) ความร: ใหเรยน/ สงเรยน/ ใหลกออกไปเรยนรโลกภายนอก/ ตงรางวลวาถาสอบผาน 3) ชวต: ยอมตาย/ ยอมสละชวตแทนลก 4) เวลา: เมอลกเดนทาง, ยามฉกเฉน

172

3. สงคหวตถ ขอท 2 พฤตกรรมทางวาจา: ปยวาจา = พดดวยความรก

3.1 เชงบวก กลมกรยาประกอบดวย 1) คยทวไป: โทรศพทหา/ บอกคดถง/ บอกขาวใหร/ ไมบน 2) อบรมสงสอน: สอน/ สงสอน/ สอนสง/ พร าสอน/ อบรมสงด ๆ, เรองคครอง: เปนหญงตองรกนวลสงวนตว, ระวงในการคบผชาย, อยาไวใจชาย, อยาใจเรวดวนได, อยาชงสกกอนหาม, ใหเรยนจบกอนรรก, ใหเปนคนกตญญ, ใหท าความด, ใหเรยนรสงาน, ใหขยนและอดทน, ใหสทน, ใหเขาใจโลก/ สอนสวดมนตกอนนอน/ สอนประคองใหเดน/ มค าสอนกระจายอยทวฟา/ คอยตอบค าถาม/ ขอรอง/ เตอน/ เตอนใจ/ คอยเตอน/ คอยตกเตอนเปนประจ าวาโตแลว, ใหอยในรองในรอย, ใหระวงในการคบคน, ไมใหรบของคนแปลกหนา/ ไมเคยสอนใหเปนคนใจราย 3) กลอมนอน: รองเพลงกลอม/ เหกลอม/ เลานทานกลอม/ เสยงรองกลอมของแมราวทพยดนตรไมมใครเหมอน 4) ปลอบขวญ: ปลอบโยน/ ปลอบใจ/ เอาใจ/ เอาใจชวย/ ถามไถทกขสขเกยวกบงาน/ สวดมนตออนวอนใหสงศกดสทธคมครอง/ อวยพร/ ไมเคยเรยกรองสงใด; 5) เวลา: เมอลกทกข/ เหนดเหนอย/ เดอดรอน/ เจอเรองราย/ หวาดกลว/ เศรา/ ทอใจ/ รองไห/ ออนแอ/ มปญหา/ อกหก/ เจอเรองราย/ ผดหวง/ หมองหมนขาดคนเหลยวแล/ เมอลกหนกลบมา

3.2 เชงลบ กลมกรยาประกอบดวย ด/ ดา/ วา/ ข/ ต/ บนซ า ๆ ดวยค ารายทเตมดวยความรกและความหวงด

4. สงคหวตถ ขอท 3 อตถจรยา = ท าประโยชนใหดวยกายวาจา

4.1 เชงบวก กลมกรยาประกอบดวย 1) กาย: เปนเกราะปองกนลกจากอนตราย, น ามอผชาย/ ไปไหน ๆ กบลก/ คดกรองคนทรกจรง/ ชวยเลอกคครอง/ ยนสกดกนไมใหไปเทยวกบแฟน/ ปกปองใหปลอดภย/ ท าใหลกไมกลวใครรงแก/ เลยง/ ถนอมเลยง/ เลยงด/ เลยงลกไดหลายคน/ ไมใหยงเปนตนกด ตงแตเลกจนใหญ ดวยความเหนอยยาก ล าบาก/ ดแลไมหาง/ เฝาแกวงไกวไมใหยงรนรบกวน/ คอยพยาบาล/ ไมกน ไมนอน/ ไมทงไปไหน/ กายสมผสกาย/ นอนไปพรอมกบลก/ เหนอย/ ลา/ อดทน/ ยากล าบาก/ ท างานหนก/ นอนดก/ ตนเชา/ เกบเงนทกบาท/ แบกรบเรองใหญ ๆ/ แบกปากทองของครอบครวทมหลายชวต/ บากบน/ ล าเคญ/ ยอมเจบ 2) มอ: ออนละมน/ ไมเหมอนใคร/ คอยลบตวให/ คอยประคอง/ ปกปอง/ คมภย/ ทายาให/ พดว/ ซบน าตา/ เชดน าตา/ ถก/ ทอผาไหม/ ซกผาออม/ หาของกน/ ท าอาหาร/ หงขาว/ ตมปลา เตรยมของกนไวให/ สงของกนไปให/ ปอน: ขาว น า/ ใหลกนอนเปล/ ใหนอนบนทนอน/ นอนพดไกว/ เชดตวให/ ไมเคยซอซนสวยเสองามตวใหม(เพอตวเอง)/ ยมเงนรายวน/ พรอมเชดน าตา; 3) ทรวงอก: ปองกนทกขภยไดดกวาหองนรภย 4) แขน+อก = ออมแขน/ ออมอก/ ออมกอด: อม/ กอด/ โอบออม/ กอดไมหางกาย/ โอบกอดแนบกาย/ โอบกอดกระซบในใจ/ อมแนบอก/ กกกอด/ ถนอมไวในทรวงอก/ กอดศพลกรองไห/ เหนอยลา/ หมด

173

เรยวแรง/ มแรงกอดลกเสมอ/ อากาศไมอาจผานเพราะสองใจรวมเปนหนงเดยว/ ท าใหหายเหนอย/ ท าใหมความสขเกนออมกอดใคร/ อากาศผานไมได 5) ตา/ แววตา/ ดวงตา/ สายตา/ น าตา: มแววตาทออนลา/ สบตา/ อมรก/ อาทร/ ออนโยน/ ปราน/ อาลย/ หวงใย/ รองไห/ เสยน าตา/ ไมเหมอนใคร/ เหนแลวสขใจ/ ตาประสานตา/ งามยงกวาหยาดน าฟา (น าคาง) ยามตองแสงตะวนทเปลงประกายเปนสรง/ ท าใหลกหายเหนอย/ เฝามองลกกลบบานแมดกดนทกวน/ เฝามองลกทแยกครอบครวไปแลวกลบมาเยยม 6) ลมหายใจ: อบอนทสด/ เปยมดวยเมตตา/ เกดจากรกจรง/ เทยงแท/ ใหความสข 7) เลอด: ใหนม/ ปอนนม ซงน านมแมคอน าทพยกลนจากเลอด 8) ปาก/ หนา/ แกม: ยม/ จบฝาเทา/ ซบแกมกบหนาลก 9) ขา=ตก: ใหลกนอนหนน/ เปนเหมอนยาลางใจทรมรอนและออนลา 10) ชวต: ท าเปนแบบอยางใหเหน/ ลกเลยนแบบแม 11) คอ: ใหลกข 12) ห: ฟงลกรองไห

4.2 เชงลบ กลมกรยาประกอบดวย มอ: ต/ ทายา/ เปดทวหนวกห/ ท าใหลกอานหนงสอไมรเรอง/ ทงลก

5. สงคหวตถขอท 4 สมานตตตา = เสมอตนเสมอปลายและไมทอดทง (กายและวาจา)

กลมกรยาประกอบดวย 1) เสมอกาย: เปนคนเดยวทไมทง/ อยเคยงขาง/ เขาขาง/ อยใกล/ อยขางหลงเสมอ/ รวมสขรวมทกขกบลกเสมอ, ตลอดเวลา, ไมวาลกจะเจอเรองดหรอราย/ ไมทงลก/ ออนโยนดบความดอดง/ เพยงคนเดยวทอยขางลกกมากพอทจะใหแสงสวาง/ รอ/ เฝา/ คอย/ เฝารอ/ คอยฟงขาวลก/ เฝาคอยวนส าเรจของลก 2) เสมอใจ: ใหความอนใจ/ ใหซมซบไออน/ ใหลกสขใจ/ ใหความรสกอบอนใจ/ ใหความมนใจ/ สรางสขใหลกดวยไออนรก/ ใหลกไดความบนเทง/ ใหลกอมอกอมใจอมรก/ รกษาแผลใจ/ ใจประสานใจ 3) เสมอกาย-ใจ: อภย/ พรอมอภย/ ใหอภยลกเสมอทกเรองทผดแมจะมากมายทคนอนไมใหอภย/ เขมแขง แมเหนอยลา เมอลกหวนไหว/ ออนไหว แตไมออนแอ/ ประคองใจใหลกกาวพนภย 4) เวลา: เมอลกเสยใจ/ เมอมปญหา/ เมออยใกล/ เมอนกถง/ เมอลกคดถง

6. จตพรหมขอท 1 เมตตา = ความรก เมอลกอยดมสข กปรารถนาดใหมสขยงขน

กลมกรยาประกอลดวย 1) รก: จรง/ แท/ เทยงแท/ สดใส/ อบอน/ บรสทธ/ เบกได/ ไมมขาย/ ไมเสอมคลาย/ ไมเปลยนแปลง/ ไมมขอแม/ ไมพบในใครอน/ ไมใชเพยงรางกาย/ อยาก: ใหลกไดด แมแมจน กไมปรารถนาทรพยสน/ ใหลกไดคครองทดมความสขสบาย/ รวาลกมคนรกหรอยง/ กอดลก/ ใหลกสบาย/ ใหลกไดเรยน 2) ตองการ: (เพยงอยางเดยวคอ) อยากใหลกตงใจเรยน/ ใหลกเปนคนด/ ใหลกเปนคนดมวชา/ ไมหวงสงตอบแทนจากลก/ ขอเพยงใหลกปลอดภย/ ขอใหลกคดถงเวลาทกข/ ไถโทษทท าตอนเปนวยรนหลงผด/ ใหฝนของลกเปนจรง 3) หวง: หวงดกบลกจนวนตาย/ มลกเปนความหวง/ ใหลกเลยงดเมอตกยาก 4) เวลา: ไมไดบอกทกวน/ ตงแตอยในครรภ/ เมอสน

174

หวงทอแท/ ทกวน/ ทกยาม/ ตลอดเวลา/ ชวนรนดร 5) ขนาด: ทงหวใจ/ หมดหวใจ/ เตมหวใจ/ สดหวใจ/ เกนสดหวใจ/ เทาชวต/ ยงใหญ/ เกนสงใด/ ไมมสงใดเทาเทยม/ ไมมสงใดเหมอน/ ยงใหญกวาฟากฟา/ กวางกวาพนพสธานภากาศ/ เหนอความรกของใครอน/ ไรขอบเขต 6) อปมา: ความรกเปนเหมอนดวงตะวนสองสวาง/ ความรกหวานซงยงกวาน าตาลใสน าผง/ ลกเปนเหมอน: เดอะสตาร/ แกวตา/ หวใจ/ ดวงใจ/ ดวงหทย/ ดวงจต

7. จตพรหมขอท 2 กรณา = ความสงสาร เมอลกอยรอนนอนทกข กปรารถนาใหพนทกข

กลมกรยาประกอบดวย 1) หวง: หวงหวง/ หวงใย/ หวงหา/ เฝาหวง/ คอยหวง/ คดถง/ ค านง/ นกถง/ ใสใจ/ ดแล/ ไมเบอ/ กงวล/ กลววาลกจะหว/ จะกนอะไร/ เหนลกเปนเดก/ ปรานไมมเสอมคลาย/ ไมหนาย/ ไมคดราย/ ไมคดท าลาย/ ไมเคยท าราย/ ไมทง/ เหนอย/ ทกขยาก/ สทน/ ไมยอมตอโชคชะตา/ อยากใหลกสบาย มากกวาตวเองทกเรอง 2) ทกข: เศรา/ เศราทรวง/ หนกใจ/ เสยใจ/ ช าใจ/ เจบปวดทใจ/ ทนราวราน/ ทกขหนก/ เจบยงกวา/ กงวลแทบใจสลาย/ เจบไปพรอมกบลก/ เอาใจชวยลกใหยมสตออปสรรค 3) เวลา: ตงแตเลกจนโต/ แมโตแลว/ เมอลกปวดราว/ เมอลกจากไป/ เมอลกอยทอน/ เมอมแผล/ ทกคนวน/ ทกนาท/ ตลอดเวลา/ ทกคน/ เสมอ/ เมอลกเจบ/ เมอลกเจบปวดทกาย/ เมอลกเจบไข ปวย/ เมอลกรองไห/ ทกแหงหน/ ตามไปทกยางกาว

8. จตพรหมขอท 3 มทตา = ความดใจ เมอลกไดดมความกาวหนา กพลอยยนด กลมกรยาประกอบดวย 1) ลกษณะ: ชนชม/ ภมใจ/ ปลมใจ/ ดใจ/ สขใจ 2) เวลา: เมอ

ลกส/ เมอลกชนะ (ไดขาวชยชนะของลก)/ เมอลกกลบบาน/ เมอลกยม/ เมอลกสบายด (เหนลกสบายด)/ เมอลกเปนคนด/ ตงแตเลกจนโต/ เสมอ

9. จตพรหมขอท 4 อเบกขา = การวางเฉยเปนกลาง เมอลกตองรบผดชอบ

กลมกรยาประกอบดวย 1) วางลง ปลงได: น าใจทน/ มนคง/ กลนจากรกแท/ กลนจากยอดดวงใจ/ เปยมดวยความหวงด/ อยากใหลกลกขนดวยตนเอง/ ตางจากน าทะเลทมขนมลง/ สะอาดยงกวาน าในสระอโนดาต; ขนาด: ยงใหญเกนกวาแมน าใด; เวลา: ตลอดเวลา/ ตางจากน าฝนทมตกเปนบางครง 2) วางไมลง ปลงไมได: เหงา/ งอน/ โกรธ/ โมโห/ นอยใจ/ คดถง/ กลววาลกจะจากไป; เวลา: เมอลกจากไป ไมคนมา/ เมอลกไมรจกโต/ เมอลกเกเร/ เมอสงลกขนรถไฟ/ เมอลกร าคาญ/ เมอลกจากลา

175

10. แมเปนผถกกระท า

กลมกรยาประกอบดวย ถกลกฆา เพราะโมโหหว/ เสยสาม/ ถกพอทง/ พอจากแมไป/ ถกลม/ ถกทง เมอลกมสข แตไมเคยขอใหคดถง/ ถกลกตะคอกกลบใสวาแมไมทนสมย/ ถกลกท าใหเสยใจ/ ถกลกกอดคอไวไมยอมหางกาย

ค. ชวงท 3: การตาย-หลงการตาย

11. เจบ/ ตาย

กลมกรยาประกอบดวย สขภาพไมด เวยนหวเพราะคดมาก/ อยไมไดหากลกเปนอะไรไป (ตาย)/ ตายท าใหลกอาลยสดร าพน/ เปนผทลกมนใจวา ตายไปเกดในสวรรค/ ขาดแมเหมอนฟาขาดเดอน

12. ฐานะของแม

การจดฐานะของแมเปนไปตามทศนะของพระพทธศาสนาซงเหนวาแมทปฏบตตามหลกสงคหวตถและพรหมวหารนนจะไดฐานะพเศษ 10 ประการ ไดแก 1) พรหม 2) บรพาจารย 3) บรพเทพ 4) อาหไนยบคคล 5) โลกววรณ 6) บรพทศ 7) เจาหน 8) มรรคาแหงสวรรค 9) มตรแทคบาน และ 10) อคค (ไฟ) [8] [9] [10] [11] [12] [13] [14]

12.1 พรหม กลมกรยาประกอบดวย เปนพรหม/ เปนเหมอนรมโพธรมไทรแผใบใหความรมเยน/ เปนผมความหมายยงใหญตอลก/ เปนผมบญคณ: ใหญหลวง, ล าฟามหาสมทร, เกนกวาจะพรรณนา, ยงใหญเหนอปฐพ, ยงใหญกวาใครในโลก, ยงกวาทะเล, ไรขอบเขต, ยากจะเปรยบปาน, เปนผมคณสมบตทคนอนไมม/ เปนผท าใหลกสมบรณแมไมมพอ/ เปนผท าใหพอ(สาม)เปนคนโชคด/ เปนสายน าทพดความรกมาไมเคยแหงหาย/ เปนทพง/ เปนทพกพงแหลงสดทาย

12.2 บรพเทพ กลมกรยาประกอบดวย เปนนางฟาผอารประจ าบาน/ เปนนางงามประจ าใจลก/ เปนผมจตใจงดงาม/ เปนคนทลกอยากกลบไปซบตก-นอนหนนตก/ เปนคนทลกพดค าวารกดวยไดยากทสด/ เปนคนทลกอยากกอดเมอคดถงบาน/ เปนผทลกปรารถนาใหมาอยใกลชดเคยงกาย/ เปนผทลกอยากใหดแล/ เปนผทลกอยากใหเชดน าตา/ เปนผทลกอยากใหปลอบใจ, ปลอบโยน/ เปนผทลกอยากไดยนค าวารกจากปาก

12.3 บรพาจารย กลมกรยาประกอบดวย เปนทปรกษา/ เปนเครองเตอนใจใหลกฝาฟน

176

12.4 อาหไนยบคคล (พระอรหนต) กลมกรยาประกอบดวย เปนพระ/ เปนผท าใหทกวนเปนวนด/ เปนผหญงทดทสด/ เปนคนทแสนด/ เปนคนดทหนงในดวงใจลก/ เปนดวงแกว/ เปนผหญงทเปนทสดเสมอ/ เปนผยบยงทกขทงปวง/ เปนคนทลกนกถงเมอใกลตาย/ เปนผทลกอยากใหพกผอนและมความสข/ เปนผรความคด, เปนผรใจลก แมลกไมพดอะไร เพยงแคมองตา

12.5 บรพทศ กลมกรยาประกอบดวย เปนพระจนทรในใจลกมแสงจากรกสองสวางไมเคยดบ/ เปนผท าใหโลกไมเลวรายส าหรบลก

12.6 โลกววรณ กลมกรยาประกอบดวย เปนเหมอนเรอล าใหญพาลกมงไปสจดหมาย/ เปนผถายทอดสายเลอดแหงความมงมน

12.7 เจาหน กลมกรยาประกอบดวย เปนผทไมมใครแทนทได/ เปนคนทลกอยากใหภมใจ/ เปนผทอยในใจลกเสมอ/ เปนเพยงผหญงตวเลก ๆ แตท าอะไรไดยงใหญเพอลก/ เปนแมนรนดร ไมวา แมจะดหรอชวกตาม/ เปนทกสง

12.8 มรรคาแหงสวรรค กลมกรยาประกอบดวย เปนทางสสวรรค/ เปนผมตกอนทลก อยากหนนนอนตาย/ เปนผทลกขอใหบวชให, ขอใหหมนสาวให

12.9 มตรแทคบาน กลมกรยาประกอบดวย เปนเพอนแท/ เปนเพอนรก/ เปนมากกวาเพอนและพสาวคนโต/ เปนเหมอนพสาวคนโต/ เปนผทลกคดถงทสด/ เปนทระบายความในใจ (สะทอนจากเนอเพลง)/ เปนมากกวาคนรใจ/ เปนผเขาใจชวตลก/ เปนเครองวดความรกของแฟน

12.10 อคค กลมกรยาประกอบดวย เปนพลง/ เปนผใหพลง/ เปนก าลงใจ/ เปนแรงใจ/ เปนผเตมไออนรก/ เปนผเตมแรงใจ/ เปนผทท าบาน: ใหเปนบาน, ใหอบอน, ใหมความหมาย/ เปนผท าใหลก: เดนไป ในทางทด, ท างานไดไมหลงทาง, สตอไป, ฝนตอไป, ไมถอดใจ, ไมเคยทอ, เดนตอไปแมในวนมดมน จนลกประสบความส าเรจ

ภาพพจนของแมจากบทเพลง

ภาพพจนของแมจากบทเพลงสามารถพรรณนาไดจ านวน 12 ขอ ดงตอไปน

1. แมคอผทอมทองและคลอด

ตลอดระยะเวลาประมาณเกาเดอนทอมทองแมล าบาก และทรมาน แตแมถนอมลกทอยในทองดงชวต ในขณะคลอดแมทกขแสนสาหส เมอคลอดเสรจ แมหายโศกและยนด

177

2. แมคอผเสยสละ

แมยอมสละทกสงทกอยางของตนเพอใหลกมทกสงทกอยางแทน เชน สรอย แหวน เครองเลนซด รองเทา นาฬกา เสอผา และแมแตความฝนของตนแมกสละไดเพอใหความฝนของลกเปนจรง วธใหของแมมทงทเปนปกตสามญและเปนรางวลในโอกาสพเศษ นอกจากใหสงของ และความฝนแลว แมยงใหความรดวยการใหออกจากบานไปเรยนรโลกทงในและนอกระบบ และสดทายแมแตชวตแมกสละใหลกได

3. แมคอผพด

แมเมอลกยงเดกกคอยตอบค าถาม เมอลกโตแลวกโทรศพทหาบอกวาคดถง และบอกขาวใหรเมอลกอยหางไกล ในขณะทไมวาลกจะอยไกลหรอใกลเพอใหลกเขาใจรเทาทนโลก แมจงคอยตกเตอนวาโตแลวและพร าอบรมสงสอนทกสงทกอยางโดยเฉพาะ 4 เรอง ไดแก การคบคน และคครอง การเรยนและความรก การงาน และคณธรรมจรยธรรม โดยในเรองการคบคนและคครองนน แมสอนวาเปนหญงตองรกนวลสงวนตว ใหระวงในการคบคนโดยเฉพาะผชาย อยาไวใจ อยาใจเรว ดวนได อยางชงสกกอนหาม และไมใหรบของจากคนแปลกหนา ในเรองการเรยนและความรกแมสอนวาใหเรยนจบกอนรรก ในเรองการงาน แมสอนใหเปนคนใฝเรยนรสงาน ขยน อดทน และในเรองคณธรรมจรยธรรมแมสอนใหเปนคนกตญญ อยในรองในรอย ท าความด ไมใหเปนคนใจราย และสอนสวดมนตกอนนอน เมอลกจะนอนกกลอมดวยการรองเพลง การเห และเลานทาน ซงเสยงกลอมนอนของแมไพเราะราวทพยดนตรไมมใครเหมอน เมอลกทกข เหนดเหนอย เดอดรอน เจอเรองราย หวาดกลว เศรา ทอใจ รองไห ออนแอ มปญหา อกหก ผดหวง หมองหมนขาดคนเหลยวแลแลวหนกลบมากจะพบกบแมทคอยปลอบโยน ปลอบใจ เอาใจ เอาใจชวย ถามไถทกขสขเกยวกบงาน และสวดมนตออนวอนใหสงศกดสทธคมครองอวยพรลก โดยไมเคยเรยกรองสงใดเปนการตอบแทนเลย แมบางคนไมบน บางคนบน วา ดา ด ข และตลกดวยค ารายแตเตมดวยความรกและความหวงด

4. แมคอผท าทกอยาง

4.1 รางกายของแมแบกรบเรองใหญ ๆ ไดแก 1) แมยอมเจบกายใชเปนเกราะปกปองคมครองลกใหปลอดภยจากอนตรายแมแตยงกไมใหมากร ากรายตงแตเลกจนใหญ 2) แมไมกนไมนอน คอยพยาบาล ถนอมดแล กายสมผสกาย ไมหาง ไมทงไปไหน แมแตยามนอนกนอนไปพรอมกบลก 3) แมเหนอยลา อดทน บากบน ท างานหนก นอนดก ตนเชา ล าบาก ยากล าเคญ เกบเงนทกบาท เพอเลยงดปากทองของครอบครวทมหลายชวตรวมทงลกหลายคน 4) แมสอนประคองใหเดน ไปไหนๆ กบลก ท าใหลกไมกลวใครรงแก และ ปองกนจากน ามอผชาย ชวยเลอกคครอง คดกรองคนทรกจรง

178

4.2 มอของแมออนละมน ไมเหมอนใคร คอยลบตวให คอยประคอง ปกปอง คมภย พดว ถกทอผาไหม ซกผาออม หาของกนเพอสงไปใหลก เมอลกอยใกลกเตรยมของกนไวรวมทงท าอาหารดวยการหงขาวตมปลาและปอนขาวน า เมอลกอมแลวกใหนอนเปลหรอนอนบนทนอน บางครงนอนไปพรอมกบลกเพอคอยพดไกว เมอลกเจบกายมอแมทายาให เชดตวให เมอลกเจบใจกพรอม เชดน าตา ซบน าตา และทายาให มอแมไมไดมไวเพอท าอะไร ๆ เพอตวเอง แมซนสวยเสองามตวใหมกไมเคยซอใหตวเอง ตรงกนขามเมอขดสนมอแมแบออกยมเงนรายวนเพอจบจายใชในครอบครว 4.3 ทรวงอก ออมอก ออมแขน และออมกอดของแมปองกนทกขภยไดดกวา หองนรภย แมโอบออมอมลกแนบอกกกกอดไมหางกาย จนอากาศผานไมไดถนอมลกไวในทรวง ท าใหหายเหนอย และใหความสขเกนออมกอดใคร แมเหนอยลาหมดเรยวแรง แตแรงกอดลกมเสมอ 4.4 ตา ดวงตา สายตา และแววตาของแมงามยงกวาหยาดน าฟายามตองแสงตะวน ทเปลงประกายเปนสรงและสามารถปรบเปลยนไดในหลายลกษณะ คอ บางครงออนลา บางคราอมรก อาทร ออนโยน ปราน หวงใยและอาลย สายตาของแมเมอลกอยใกลกสบตา ตาประสานตา เหนแลวสขใจ ท าใหหายเหนอย และเมอลกออกจากบานไปกเฝามองลกกลบบานแมดกดนทกวนและเฝามองการกลบมาเยยมของลกทแยกครอบครวไป ในขณะทบางครงดวงตาของแมกรองไหเสยน าตา 4.5 อวยวะสวนอนและชวตของแม อทศเพอลกดงน 1) ปาก หนา และแกมของแม ยม จบฝาเทา และ ซบกบแกมลก 2) หของแมคอยฟงลกรองไห 3) คอของแมใหลกข 4) ขาและตก ของแม ใหลกนอนหนน เปนเหมอนยาลางใจทรมรอนและออนลา 5) เลอดของแมกลนเปนน านมใหลกดม 6) ลมหายใจของแมอบอนทสด เปยมดวยเมตตา เกดจากรกจรง เทยงแทและใหความสข 7) ชวตของแมท าเปนแบบอยางใหเหนใหลกไดเลยนแบบ 4.6 แมบางคนหรอบางครงท ารายลกโดยการต เปดทวหนวกห ท าใหลกอานหนงสอ ไมรเรอง และทงลก

5. แมคอผอยเคยงขางลกเสมอ

แมเปนคนเดยวทตลอดเวลาไมวาลกจะเจอเรองดหรอรายกไมทงลกและอยขางหลง อยเคยงขางรวมสขรวมทกขกบลกเสมอ แมใชความออนโยนดบความดอดง แมเพยงคนเดยวทอยขางลกกมากพอทจะใหแสงสวาง และแมเมอลกออกจากบานไปกเฝารอคอยฟงขาวลกและวนแหงความส าเรจของลก นอกจากนในดานจตใจแมมความอบอนใจ ความสขใจ ความมนใจ ความบนเทงใจใหกบลกเสมอ และพรอมรกษาประสานแผลใจใหลก ยงกวานน แมพรอมอภยใหลกเสมอในทกเรองทผดแมจะมากมายทคนอนไมใหอภย แมแมจะเหนอยลาเมอลกหวนไหวกเขมแขงเพอประคองใจใหลกกาวพนภย

179

6. แมคอผมความรกจรง

แมมความรกจรงทเทยงแท สดใส อบอน บรสทธ ซงไมมขายแตเบกไดไมเปลยนแปลง ไมมขอแม ไมพบในใครอน ความรกของแมมาพรอมกบความหวงดตอลกจนวนตายโดยปรารถนาใหลกไดด ใหมวชาความร ใหความฝนเปนจรง ใหปลอดภย ใหมความสขสบาย ใหพบกบคนทรกจรง ใหไดคครองทดอยกนอยางมความสข แมแมจนกไมปรารถนาทรพยสนไปมากกวาความสขของลก แมไมหวงสงตอบแทนจากลก ขอเพยงใหลกคดถงเวลาทกข และถาเปนไปไดกอยากใหเลยงดเมอยามตกยาก ความรกของแมนแมจะไมเคยบอกลกแตกมมาแลวตงแตลกอยในครรภและคงอยชวนรนดรซงมขนาดเทากบหวใจเทากบชวตของแม มความยงใหญไรขอบเขตเกนสงใดทงหมด เกนกวาฟากฟา เกนกวาพนพสธา เหนอความรกของใครอน และไมมสงใดเหมอน เปรยบเปนเหมอนดวงตะวนสองสวางและม ความหวานซงยงกวาน าตาลใสน าผงเพราะลกเปนเหมอนแกวตาดวงใจ และเดอะสตารของแม

7. แมคอผมหวใจใหลก

แมหวงลกทงหวงหวง หวงหา หวงใย เฝาหวง และคอยหวง จตของแมคดถง ค านงถง นกถง ใสใจลกไมเบอ แมกงวลกลววาลกจะหว จะกนอะไร และเหนลกเปนเดกเสมอ น าใจของแมปรานตอลก ไมมเสอมคลาย ไมหนาย ไมคดราย ไมคดท าลาย ไมเคยท ารายและไมทงลก แมแมจะเหนอย ทกขยาก กยงสทน ไมยอมตอโชคชะตาเพราะอยากใหลกสบายมากกวาตวเองทกเรอง เมอลกมทกขแม กทกข เศรา หนกใจ เสยใจ ช าใจ เจบปวดใจ ราวราน และเปนทกขอยางหนก เมอลกเจบแมเจบไปพรอมกบลก เจบยงกวา กงวลแทบใจสลาย และเอาใจชวยลกใหยมสตออปสรรคตงแตเลกจนโต แมลกโตแลว แมยงคงมความหวงใยตอลกเสมอทกคนวน ทกนาท ทกแหงหน โดยเฉพาะเมอลกปวดราว เมอลกจากไป เมอลกอยทอน เมอลกมแผล เมอลกเจบ ไข ปวย ความหวงใยของแมยงคงตามลกไปทกยางกาว

8. แมคอผภมใจ

แมชนชม ภมใจ ปลมใจ และดใจกบความส าเรจของลกเสมอ แมเมอยงไมประสบ ความส าเสรจ เมอลกส เมอลกชนะ เมอลกกลบบาน เมอลกยม เมอลกสบายด เมอลกเปนคนด แมกสขใจกบลกตงแตเลกจนโตและตลอดไป

9. แมคอผรกษาความยตธรรม

แมเมอถงคราวทลกตองรบผดชอบตอตวเองแมจะอยากเขาไปชวยแตกตองวางเฉย ซงความวางเฉยของแมนนไมไดเฉยเมยแตเฉยดวยน าใจทใสสะอาดเปยมดวยความหวงดและมนคงตลอดเวลาซงตางจากน าทะเลทมขนมลง ตางจากน าฝนทมตกเปนบางครง แตแมบางคนบางครงกวาง

180

เฉยไมลงปลงไมไดจงมอาการเหงา งอน โกรธ โมโห นอยใจและกลววาลกจะจากไป โดยเฉพาะเมอลกจากไปไมคนมา เมอลกไมรจกโต เมอลกเกเร และเมอลกร าคาญ

10. แมคอผถกกระท า

แมแมมชวตเพอลกดงกลาวมาขางตนแตแมบางคนบางครงกเปนผถกกระท าโดยพอและลก เชน ถกทง ถกลม ถกตะคอกใส ถกท าใหเสยใจ และแมแตถกลกฆาเพราะโมโหหวกม

11. แมคอชาวสวรรค

แมเมอแกลงกจะมสขภาพไมด เจบ และตายในทสด ซงกอนจะถงวนตายแมเวยนหวเพราะคดกบลกมากถงขนทหากลกเปนอะไรไปแมกไมอาจมชวตอยตอได ความตายของแมจะท าใหลกอาลยสดร าพน ในขณะทลกมนใจวาแมจะเกดในสวรรคและชวตของลกทขาดแมเหมอนฟาขาดเดอน

12. แมคอผด ารงอยในฐานะพเศษ

12.1 แมเปนพรหม คอ เปนเหมอนรมโพธรมไทรแผใบใหความรมเยนเปนผมความหมายยงใหญตอลก เปนผมบญคณใหญหลวงเกนกวาจะพรรณนา ล าฟามหาสมทร ยงใหญเหนอปฐพ ยงใหญกวาใครในโลก ไรขอบเขต ยากจะเปรยบปาน เปนผมคณสมบตทคนอนไมม เปนผ ท าใหลกสมบรณแมไมมพอ เปนผท าใหพอ(สาม)เปนคนโชคด เปนสายน าทพดความรกมาไมเคยแหงหาย เปนทพง และเปนทพกพงแหลงสดทาย 12.2 แมเปนบรพเทพ คอ เปนนางฟาผอารประจ าบาน เปนนางงามประจ าใจลก เปนผมจตใจงดงาม เปนคนทลกอยากกลบไปซบตกหรอนอนหนนตก เปนคนทลกพดค าวารกดวยไดยากทสด เปนคนทลกอยากกอดเมอคดถงบาน เปนผทลกปรารถนาใหมาอยใกลชดเคยงกาย เปนผทลกอยากใหดแล เปนผทลกอยากใหเชดน าตา เปนผทลกอยากใหปลอบใจ และเปนผทลกอยากไดยนค าวารก 12.3 แมเปนบรพาจารย คอ เปนทปรกษา และเปนเครองเตอนใจใหลกฝาฟน 12.4 แมเปนอาหไนยบคคล คอ เปนพระ เปนผท าใหทกวนเปนวนด เปนผหญงทดทสด เปนคนทแสนด เปนคนดทหนงในดวงใจลก เปนดวงแกว เปนผหญงทเปนทสดเสมอ เปนผยบยงทกขทงปวง เปนคนทลกนกถงเมอใกลตาย เปนผทลกอยากใหพกผอนและมความสข และเปนผรความคดและรใจลกแมลกไมพดอะไร เพยงแคมองตา 12.5 แมเปนบรพทศ คอ เปนพระจนทรในใจลกมแสงจากรกสองสวางไมเคยดบ และเปนผท าใหโลกไมเลวรายส าหรบลก 12.6 แมเปนโลกววรณ (ผเปดเผยโลก) คอ เปนเหมอนเรอล าใหญพาลกมงไปสจดหมาย และเปนผถายทอดสายเลอดแหงความมงมนใหกบลก

181

12.7 แมเปนเจาหน คอ เปนผทไมมใครแทนทได เปนคนทลกอยากใหภมใจ เปนผทอยในใจลกเสมอ เปนเพยงผหญงตวเลก ๆ แตท าอะไรไดยงใหญเพอลก เปนแมนรนดร ไมวาแมจะดหรอชวกตาม และเปนทกสงของลก 12.8 แมเปนมรรคาแหงสวรรค คอ เปนทางสสวรรค เปนผมตกอนทลกอยากหนนนอนตาย และเปนผทลกขอใหบวชใหและขอใหหมนสาวให 12.9 แมเปนมตรแทคบาน คอ เปนเพอนแท เปนเพอนรก เปนเหมอนพสาวคนโต เปนมากกวาเพอนและพสาวคนโต เปนผทลกคดถงทสด เปนทระบายความในใจ เปนมากกวาคนรใจ เปนผเขาใจชวตลก และเปนเครองวดความรกของแฟน 12.10 แมเปนอคค (ไฟ) คอ เปนพลง เปนผใหพลง เปนก าลงใจ เปนแรงใจ เปนผเตมไออนรก เปนผเตมแรงใจ เปนผทท าบานใหเปนบาน ใหอบอน ใหมความหมาย และเปนผท าใหลกเดนไปในทางทด ท างานไดไมหลงทาง สตอไป ฝนตอไป ไมถอดใจ ไมเคยทอ เดนตอไปแมในวนมดมนจนลกประสบความส าเรจ

บทสรปและขอเสนอแนะ

เพลงเกยวกบแมจ านวน 131 เพลง มค ากรยาของแมจ านวน 504 ค า เปนค าทแสดงคณทแม มตอลกจ านวน 488 ค า แสดงโทษทแมท าตอลกจ านวน 8 ค า และแสดงโทษทแมถกกระท าโดยพอหรอลกจ านวน 8 ค า ดงนน เพลงหนงเพลงจงแสดงคณของแมประมาณเพลงละ 4 ค าหรอครง แสดงโทษ ของแม 63 เพลงตอครง และแสดงโทษทแมถกกระท า 63 เพลงตอครงเชนกน เพราะเหตน ลกจงควร ฟงเพลงเกยวกบแมประมาณ 62 เพลง หากไมตองการฟงโทษของแม ซงจะท าใหลกรวาแมมคณเพยงใดและอยางไร แตการฟงเพลงเกยวกบแมมากกวา 62 เพลงซงลกจะไดฟงโทษของแมดวยนนกไมท าใหคณของแมลดลงแตอยางใดเพราะแมท าโทษลกดวยความหวงดและโทษทถกกลาวถงเปนความในใจ ของลกทวงวอนหาแม และยงจะท าใหลกตระหนกในคณของแมมากยงขนเมอไดฟงเพลงทแมแมจะมคณยงใหญกยงถกพอหรอลกท าราย แตแมกยงไมทงลกและยงรกลกเสมอไปไมมวนเสอมคลายจนวนตาย เพราะฉะนนเพลงจงถอเปนแนวทางหนงในการสรางเสรมความกตญญของลกโดยเฉพาะลกทชอบฟงเพลง จงควรทหนวยงานทรบผดชอบตอสงคมจะมพนทและเวลาในการเปดเพลงเกยวกบแมใหลกไดฟงสม าเสมอ ไมเปดเพลงเฉพาะชวงเทศกาลวนแมซงในชวงวนดงกลาวการเปดเพลงแมมมากจนอาจ ท าใหเบอได ในสวนของแมเองกควรฟงเพลงเกยวกบแมเพอจะไดรวาตนถกกลาวถงอยางไร อนเปน การสะทอนใหแมไดรความจรงและความคาดหวงของสงคมทมตอตนอนจะท าใหแมทมคณดงกลาวถง ในเนอเพลงเชอมนและภมใจในการกระท าของตนวาเปนการกระท าทถกตองและมคนมองเหนอนจะท า

182

ใหมก าลงใจในการเดนหนาท าหนาทของแมทดตอไป สวนแมทยงไมไดท าหนาทอยางเตมทกจะไดรบการกระตนเตอนดวยเพลงใหหนกลบมาเอาใจใสลก เพราะเหตนเพลงซงเปนภาษาสากลทมหลากหลายแนวทคนทกเพศทกวย สามารถเลอกฟงไดตามความชอบในทกททกเวลายอมจะมประโยชนทงในแงของความบนเทงใจและจรรโลงใจพรอมทงเชอมโยงคนตางวยโดยเฉพาะแมกบลกใหรวาไมวาจะอยางไรกตามคนทจะมคณตอลกเทาแม รกลกเทาแมไมมอกแลว แตทงน แมเองตองท าหนาทของตนเปนอยางด จงจะท าใหลกชนใจและซงในคณของแมเมอฟงเพลงเกยวกบแม หาไมแลวลกจะคดตอตานเนอเพลงทแสดงคณของแมวา แมของขาพเจาไมไดเปนเชนนเลยซงจะท าใหลกต าหนแมอยในใจและอาจเกลยดชงแมไดในทสด ดงนน แมจงไมจ าเปนตองกงวลวาลกจะกตญญรคณหรอไม แตควรตระหนกวาเรามคณเกนกวาใครมากพอทจะท าใหลกระลกถงหรอไม

รายการอางอง

[1] สมจตตวรรค. องคตตรนกาย ทกนบาต. 20/277-278/70-71. [2] โสณนนทชาดก. ขททกนกาย ชาดก. 28/134-162/38-46. [3] สงคตสตร. ทฆนกาย ปาฏกวรรค. 11/228/231. [4] สงคาลกสตร. ทฆนกาย ปาฏกวรรค.11/199/162; 11/205/172. [5] องคตตรนกาย ปญจกนบาต. 22/192/252. [6] พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) (2551). พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม (พมพ

ครงท 16). กรงเทพฯ: เอส. อาร. พรนตง แมส โปรดกส. หนา 191, 143, 124. [7] พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) (2548). ถาเชดชพระคณแมขนมาได สงคมไทยไมสน

ความหวง (พมพครงท 3). กรงเทพฯ: พมพสวย. หนา 18-22. [8] สพรหมสตร. องคตตรนกาย จตกกนบาต. 21/63/80 – 81. [9] พรหมสตร. องคตตรนกาย ตกนบาต. 20/470/150. [10] สงคาลกสตร. ทฆนกาย ปาฏกวรรค. 11/198/162. [11] สาลเกทารชาดก. ปกณณกนบาตร ขททกนกาย ชาดก. 27/1878/325. [12] โสณนนทชาดก. ขททกนกาย ชาดก. 28/161/44. [13] มตตสตร. สงยตตนกาย สคาถวรรค. 15/163/49 – 50. [14] อคคสตรท 2. องคตตรนกาย สตตกนบาต. 23/44/44 – 47.

183

บทท 7 ความรก คอ อารมณแหงอารยะ

หลกวปสสนากรรมฐานสามารถประยกตเพอใชความรกใหเปนประโยชนในฐานะเปนแรงจงใจในการพฒนาตนของคนทมความรกไมวาจะสมหวงในความรกหรอไมกตาม กระบวนการในการพฒนาตนดวยหลกวปสสนากรรมฐานโดยใชความรกเปนตวขบเคลอนน มองคประกอบ 10 ขอ แบงเปนฝายทตองละคอกเลส 3 ขอ ฝายทตองสรางคอสกขา 3 ขอ และตวชวดคอภาวนา 4 ขอ กระบวนการพฒนาม 3 ขน คอ ฝน ฝก ฝน รวมกนเปนการพฒนาพฤตกรรมจากหยาบไปสละเอยด และจากสภาพแหงอนารยะไปสอารยะ

เราจะตอบอยางไรเมอถกถามวาความรกคออะไร ค าตอบของเรานนเรยกวาความรกจรงหรอ

หรอคอสงอนซงมาในนามของความรก หากค าตอบของเราคอความหมายทถกตองของความรกแลวไซร ค าถามกยงคงมตอไปวาแลวเราจะจดการกบความรกนนอยางไร ค าถามเหลานเกดขนเพราะมปรากฏใหเหนอยทวไปวาบางคนกเปนทกขบางคนกเปนสขภายใตค าๆ เดยวกนคอความรก ความจรงขอนแสดงใหเหนวาตองมใครคนหนงตอบค าถามเกยวกบความรกผดจงปฏบตผดตอความรกและน าไปสความทกข บทความชนนจะไมกลาวถงนยามความรกและการปฏบตตอความรกทบคคลผใดใครผหนงเขาใจ แตเปนความพยายามทจะท าความเขาใจและจดการกบความรกทเกดขนใหเปนเครองน าพาชวตไปสความดงามดวยการประยกตหลกการและวธการปฏบตกรรมฐานตามหลกพทธธรรมมาเปนกรอบในการศกษาเพอในทสดความรกจะเปนอารมณแหงอารยะคอเปนเครองมอพฒนาชวตใหดงามแกทกคนผมความรก

ความรก

ค าวาความรก ในภาษาไทยมความหมายครอบคลมธรรมสองขอคอ เสนหา และ เมตตา ความหมายของธรรมสองขอนตรงกนขามและลกษณะของธรรมสองขอนกเปนศตรตอกน กลาวคอ เมอเสนหาเกดขนยอมท าลายเมตตา และเมตตาเมอเกดขนกท าลายเสนหา ความรกแบบเสนหาและความรกแบบเมตตามลกษณะสรปจากค าอธบายโดยพระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต) [1]* ไดดงน

* ปจจบนด ารงสมณศกดทพระพรหมคณาภรณ

184

เสนหา คอ ความรกฝายอกศล มงจะเสพเสวยเวทนา และเกยวกบการปกปองรกษาตวตน เปนความรกทตองการความเปนอยดแหงชวตของผอนเพยงเพอเปนเงอนไขส าหรบตนจะใชเสพเสวยเวทนา หรอเปนเงอนไขส าหรบรองรบ เสรมหรอค าประกนความมนคงถาวรของตน

เมตตา คอ ความรกฝายกศล มงใหผอนมความสขและประสบแตสงทเปนคณประโยชน เปนความรกทปรารถนาความเปนอยดแหงชวตของผอนอยางตรงไปตรงมา

การตรวจสอบความรกวาเปนเมตตา หรอเสนหา หรอเมตตาเจอดวยเสนหา สามารถกระท าไดดวยการถามตนเองวา ถาไมอาจหาสขเวทนาจากตวเขาได และถาชวตของเขาไมเปนเครองค าจนความมนคงถาวรแหงตวตนของเราอกตอไป เราจะยงคงรกเขาหรอไม เราจะยงเหนชวตของเขามคณคาทพงใสใจทะนถนอมหรอไม เราจะยงยนดในความด ารงอยดวยดของเขาตอไปอกหรอไม

สรปไดวา ความรกมสองแบบ คอ ความรกแบบเสนหา ไดแก รกเพอครอบครอง รกเพอเสพสนองความสขของเรา และความรกแบบเมตตา ไดแก รกเพอคมครอง รกเพอสรางเสรมความสขของเขา หรอกลาวใหงายทสดกคอ รกเพอได กบ รกเพอให หรอ ความรกคอการได กบ ความรกคอการให อนง การไดและการใหในทนไมไดหมายเพยงรางกายและสงทเนองดวยกายหรอทรพยสนเทานนแตหมายรวมถงมตดานจตใจ เวลา และสถานทดวย

ในชวตของสามญชนจะมความรกทงสองชนดนควบคกนไป หากความรกแบบเสนหามก าลงมากกจะน าไปสการเบยดเบยนหรอความรสกอดอดขดเคองใหกบตนเองหรอคนทตนรก หากความรกแบบเมตตามก าลงมากกจะน าไปสการเกอกลตอกนไมเปลยนแปลงแมคนทตนรกแปรเปลยนไปทงดานรางกายและจตใจกตามโดยเวลาและสถานทไมเปนอปสรรคขดขวางความรกแบบเมตตาใหงอกงามไดเลย เพราะฉะนน จงควรทจะสรางความรกแบบเมตตาใหเกดขนและเสรมก าลงใหกบเมตตาทเกดขนแลวใหมก าลงมากกวาเสนหาจนก าจดเสนหาใหหมดไปไดในทสดซงเทากบการเปนอารยะโดยสมบรณ

อยางไรกตาม แมจะยงมความรกทงแบบเสนหาและแบบเมตตากไมเปนอปสรรคในการท าความดงาม ในทางตรงกนขามเราสามารถใชความรกทงแบบเสนหาและแบบเมตตาใหเปนอปกรณหรออารมณแหงจตเพอพฒนาชวตใหดขนไดอยางรอบดานตามหลกการเจรญกรรมฐาน

กรรมฐาน

กรรมฐาน แปลวา ทตงแหงการท างานของจต หรอทใหจตท างาน มความหมายเปนทางการวาสงทใชเปนอารมณในการเจรญภาวนา หรออปกรณในการฝกอบรมจต หรออบาย หรอกลวธเหนยวน าสมาธ พดงายๆ วา สงทเอามาใหจตก าหนด จตจะไดมงานท าเปนเรองเปนราว สงบอยทได ไมเทยววงแลนเตลดหรอเลอนลอยฟงซานไปอยางไรจดหมาย เฉพาะในกรณน

185

กคอสงทเอามาใหจตก าหนดเพอชกน าใหเกดสมาธ หรออะไรกไดทพอจตก าหนดจบเขาแลว จะชกน าจตใหแนวแนอยกบมนจนเปนสมาธไดเรวและมนคงทสด พดใหสนทสดวา สงทใชฝกสมาธ [2] กรรมฐานม 2 แบบ ไดแก สมถกรรมฐาน และ วปสสนากรรมฐาน

1. สมถกรรมฐาน

สมถะ แปลวา ความสงบ ดงนน สมถกรรมฐาน จงแปลวา ทตงแหงการท างานของจตเพอใหเกดความสงบ สงทจะใหจตใชเปนทท างานเรยกวาอารมณหรอภม อารมณแหงสมถกรรมฐาน ม 40 ประการ ไดแก กสณ 10, อสภะ 10, อนสสต 10, อปปมญญา 4, อาหาเร ปฏกลสญญา 1, จตธาตววฏฐาน 1, อรป หรอ อารปป 4 ดงน [3]

1.1 กสณ 10 แปลวา วตถอนจงใจ หรอวตถส าหรบเพงเพอจงจตใหเปนสมาธ เปนวธใชวตถภายนอกเขาชวย โดยวธเพงเพอรวมจตใหเปนหนง ม 10 อยาง คอ 1) ภตกสณ (กสณคอมหาภตรป) 4 คอ ปฐว (ดน) อาโป (น า) เตโช (ไฟ) วาโย (ลม) 2) วรรณกสณ (กสณคอส) 4 คอ นล (เขยว) ปต (เหลอง) โลหต (แดง) โอทาต (ขาว) 3) กสณอน ๆ คอ อาโลก (แสงสวาง) ปรจฉนนากาส เรยกสนวาอากาศ (ชองวาง)

1.2 อสภะ 10 ไดแก พจารณาซากศพในระยะตาง ๆ กนรวม 10 ระยะ เรมแตศพทขนอดไปจนถงศพทเหลอแตโครงกระดก ม 10 อยาง คอ 1) อทธมาตกะ (ศพขนอด) 2) วนลกะ (ศพเปนสเขยวคล าคละสตาง ๆ) 3) วปพพกะ (ศพมน าเหลองไหลเยมตามทแตกปร) 4) วจฉททกะ (ศพขาดจากกนเปน 2 ทอน) 5) วกขายตก (ศพถกสตวจกทงกดกนแลว) 6) วกขตตกะ (ศพกระจยกระจายมอเทาศรษะหลดไปอยขางๆ) 7) หตวกขตตกะ (ศพถกสบเปนทอน ๆ กระจาย) 8) โลหตกะ (ศพมโลหตอาบ) 9) ปฬวกะ (ศพมหนอนคลาคล า) 10) อฏฐกะ (ศพเหลอแตรางกระดกหรอทอนกระดก)

1.3 อนสต 10 คอ อารมณดงามทควรระลกถงเนอง ๆ ไดแก 1) พทธานสต ระลกถงพระพทธเจา และพจารณาคณของพระองค 2) ธมมานสต ระลกถงพระธรรม และพจารณาคณของพระธรรม 3) สงฆานสต ระลกถงพระสงฆ และพจารณาคณของพระสงฆ 4) สลานสต ระลกถงศล พจารณาศลของตนทไดประพฤตบรสทธไมดางพรอย 5) จาคานสต ระลกถงจาคะ ทานทตนไดบรจาคแลว และพจารณาเหนคณธรรม คอความเผอแผเสยสละทมในตน 6) เทวตานสต ระลกถงเทวดา หมายถงเทวดาทตนเคยไดรไดยนมา และพจารณาเหนคณธรรมซงท าคนใหเปนเทวดา ตามทมอยในตน 7) มรณสต ระลกถงความตายอนจะตองมมาถงตนเปนธรรมดา พจรณาใหเกดความไมประมาท 8) กายคตาสต สตอนไปในกาย หรอระลกถงเกยวกบรางกาย คอก าหนดพจารณากายน ใหเหนวาประกอบดวยสวนตาง ๆ คออาการ 32 อนไมสะอาด ไมงาม นาเกลยด เปนทางรเทาทนสภาวะของกายน มใหหลงใหลมวเมา 9) อานาปานสต สตก าหนดลมหายใจเขาออก 10) อปสมานสต ระลกถงธรรมเปนทสงบคอนพพาน และพจารณาคณของนพพาน อนเปนทหายรอนดบกเลสและไรทกข

186

1.4 อปปมญญา 4 คอ ธรรมทพงแผออกไปในสตวมนษยทงหลายอยางมจตใจสม าเสมอทวกน ไมมประมาณ ไมจ ากดขอบเขต โดยมากเรยกวนวาพรหมวหาร 4 (ธรรมเครองอยอยางประเสรฐ ธรรมประจ าใจทประเสรฐบรสทธ หรอคณธรรมประจ าตวของทานผมจตใจกวางขวางยงใหญ) ไดแก 1) เมตตา ความรก คอ ปรารถนาด มไมตร อยากใหมนษยสตวมสขทวหนา 2) กรณา ความสงสาร คอ อยากชวยเหลอผอนใหพนจากความทกข 3) มทตา ความพลอยยนด คอ พลอยมใจแชมชนเบกบาน เมอผอนอยดมสขและเจรญงอกงามประสบความส าเรจยงขนไป 4) อเบกขา ความมใจเปนกลาง คอ วางจตเรยบสงบ สม าเสมอ เทยงตรงดจตราชง มองเหนมนษยสตวทงหลายไดรบผลดรายตามเหตปจจยทประกอบ ไมเอนเอยงไปดวยชอบหรอชง 1.5 อาหาเร ปฏกลสญญา ก าหนดหมายความเปนปฏกลในอาหาร 1.6 จตธาตววฏฐาน ก าหนดพจารณาธาต 4 คอ พจารณาเหนรางกายของตน โดยสกวาเปนธาต 4 แตละอยาง ๆ 1.7 อรป หรอ อารปป 4 ไดแก ก าหนดภาวะทเปนอรปธรรมเปนอารมณ ใชไดเฉพาะผทเพงกสณ 9 อยางแรกขอใดขอหนง จนไดจตตถฌานมาแลว คอ 1) อากาสานญจายตนะ ก าหนดชองวางหาทสดมได (ซงเกดจากการเพกกสณออกไป) เปนอารมณ 2) วญญาณญจายตนะ ก าหนดวญญาณหาทสดมได (คอเลกก าหนดทวาง เลยไปก าหนดวญญาณทแผไปสทวางแทน) เปนอารมณ 3) อากญจญญายตนะ (เลกก าหนดวญญาณเปนอารมณ เลยไป) ก าหนดภาวะไมมอะไรเลยเปนอารมณ 4) เนวสญญานาสญญายตนะ (เลกก าหนดแมแตภาวะไมมอะไรเลย) เขาถงภาวะมสญญากไมใช ไมมสญญากไมใช กรรมฐานทงหมดน บางททานจดเปน 2 ประเภท คอ 1) สพพตถกรรมฐาน แปลวา กรรมฐานทใชประโยชนไดหรอควรตองใชทกททกกรณ คอ ทกคนควรเจรญอยเสมอ ไดแก เมตตา และมรณสต 2) ปารหารยกรรมฐาน แปลวา กรรมฐานทตองบรหาร หมายถงกรรมฐานทเหมาะกบจรยาของแตละบคคล ซงเมอลงมอปฏบตแลวจะตองคอยเอาใจใสรกษาอยตลอดเวลาใหเปนพนฐานของการปฏบตทสงยงขนไป

ความเสนหากบอารมณกรรมฐาน

จากหลกการของสมถกรรมฐานทกลาวมาขางตนนแสดงใหเหนวาความรกแบบเสนหาไมสามารถน ามาเปนอารมณของสมถกรรมฐานไดเลย สวนเมตตาสามารถน ามาเปนอารมณของสมถกรรมฐานไดตลอดเวลา ความรกแบบเสนหาไมสามารถเปนอารมณของสมถกรรมฐานไดนนเพราะเหตผล 2 ประการ ดงน

ความรกแบบเสนหา ไมสามารถเปนอารมณของสมถกรรมฐานจ าพวกวตถหรอรปธรรม คอ กสณ อสภะ อาหาเร ปฏกลสญญา จตธาตววฏฐาน เพราะความรกไมวาจะเปนแบบเสนหาหรอ

187

แบบเมตตากไมใชวตถหรอรปธรรม ไมสามารถสมผสไดดวยประสาทสมผสทง 5 ประการ คอ ตา ห จมก ลน และกาย แตความรกเปนนามธรรมคอสงทรไดดวยใจ

ความรกแบบเสนหา ไมสามารถเปนอารมณของสมถกรรมฐานจ าพวกนามธรรมหรอจต คอ อนสต อปปมญญาหรอพรหมวหาร และอรปหรออารปป เพราะเปนอกศลธรรมท าใหจตเศราหมองตดของอยไมเปนอสระน าไปสการเวยนวายตายเกดในสงสารวฏไมมทสนสดซงเปนวงจรแหงทกขคอการเกดแกเจบตายเรอยไป สวนเมตตาเปนอารมณของสมถกรรมฐานไดเพราะเปนกศลมผลตรงกนขามกบเสนหา

ความรกแบบเสนหาไมสามารถน ามาเปนอารมณสมถกรรมฐานเพราะเปนนามธรรมและเปนอกศล แตไมใชขอจ ากดของกรรมฐานอกชนดหนงเรยกวาวปสสนากรรมฐาม เพราะไมวาสงใดกตามทงทเปนรปธรรมและนามธรรมหรอวตถและจตใจ ทงทเปนกศลธรรมและอกศลธรรมหรอดและไมด ลวนเปนอารมณของวปสสนาไดทงสน โดยนยนความรกแบบเสนหาจงไมเปนอารมณแหงอารยะตามหลกสมถกรรมฐาน แตเปนอารมณแหงอารยะตามหลกวปสสนากรรมฐาน สวนเมตตาเปนอารมณแหงอารยะทงตามหลกสมถกรรมฐานและวปสสนากรรมฐาน

2. วปสสนากรรมฐาน

วปสสนา แปลวา การเหนแจง หรอวธท าใหเกดการเหนแจง [4] ดงนน วปสสนากรรมฐาน จงแปลวา ทตงแหงการท างานของจตเพอใหเกดความเหนแจง ไดแก การเหนสงทงหลายตามเปนจรงคอไมเทยง เปนทกข และเปนอนตตา สงทงหลายเหลานนไมใชสตว ตวตน บคคล เรา เขา สกวาเปนสงปรงประกอบดวยเหตปจจยเกดขน ตงอย แลวกดบไป อารมณของวปสสนาเรยกวาวปสสนาภม ไดแก ขนธ 5, อายตนะ 12, ธาต 18, อนทรย 22, อรยสจ 4, ปฏจจสมปบาท 12 และปฏจจสมปปนนธรรมทงหลาย วาโดยสาระกคอ ธรรมชาตทงปวงทมในภมสาม [5] อารมณวปสสนากรรมฐานแมมจ านวนมากแตสามารถรวมลงในสตปฏฐาน 4 ไดทงหมด

สตปฏฐาน

สตปฏฐาน แปลวา ธรรมเปนทตงของสต ขอปฏบตมสตเปนประธาน การตงสตก าหนดพจารณาสงทงหลายใหรเหนเทาทนตามความเปนจรง การมสตก ากบดสงตาง ๆ และความเปนไปทงหลาย โดยรเทาทนตามสภาวะของมน ไมถกครอบง าดวยความยนดยนราย ทท าใหมองเหนเพ ยนไปตามอ านาจกเลส ม 4 อยาง

188

1. กายานปสสนาสตปฏฐาน

การตงสตก าหนดพจารณากาย การมสตก ากบดรเทาทนกายและเรองทางกาย ม 6 หมวด คอ การก าหนดพจารณาลมหายใจเขาออก การก าหนดพจารณาการอรยาบถ การก าหนดพจารณาการเคลอนไหว การก าหนดพจารณาความไมสะอาดประการตางๆ ของรางกาย การก าหนดพจารณาสวนประกอบตาง ๆ ของรางกาย การก าหนดพจารณารางกายเปรยบเทยบกบศพ

2. เวทนานปสสนาสตปฏฐาน

การตงสตก าหนดพจารณาเวทนา การมสตก ากบดรเทาทนเวทนา คอ เมอเกดความรสกสขกด ทกขกด เฉยๆ กด ทงทเปนชนดสามส และนรามส กรชดตามทเปนอยในขณะนนๆ

3. จตตานปสสนาสตปฏฐาน

การตงสตก าหนดพจารณาจต การมสตก ากบดรเทาทนจตหรอสภาพและอาการของจต คอ จตของตนในขณะนนๆ เปนอยางไร เชน มราคะ ไมมราคะ มโทสะ ไมมโทสะ มโมหะ ไมมโมหะ ฟงซาน เปนสมาธ หลดพน ยงไมหลดพน เปนตน กรชดตามทมนเปนอยในขณะนนๆ

4. ธมมานปสสนาสตปฏฐาน

การตงสตก าหนดพจารณาธรรม การมสตก ากบดรเทาทนธรรม ม 5 หมวด คอ ก าหนดพจาณาสงไมดทเกดขนในใจไดแกนวรณ ก าหนดพจารณาสงดทเกดขนในใจไดแกโพชฌงคและอรยสจ และก าหนดพจารณาสงทเปนกลางทเกดขนในใจไดแกขนธและอายตนะ ในตอนทายของทกขอทกลาวน มขอความอยางเดยวกนวา “ภกษพจารณาเหนกายในกายภายใน (= ของตนเอง) อยบาง พจารณาเหนกายในกายภายนอก (= ของคนอน) อยบาง พจารณาเหนกายในกายทงภายในภายนอกอยบาง พจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในกายอยบาง พจารณาเหนธรรมคอความเสอมสนไปในกายอยบาง พจารณาเหนธรรมคอความเกดขนและความเสอมสนไปในกายอยบาง กแล เธอมสตปรากฏชดวา “กายมอย” เพยงพอเปนความร และพอส าหรบระลกเทานน และเธอเปนอยอยางไมองอาศย ไมยดมนสงใดๆ ในโลก” [6] [7] ในกรณของเวทนา จต และ ธรรม กเชนเดยวกน จากหลกการของวปสสนากรรมฐานดงกลาวมาแสดงใหเหนวาความรกทงแบบเสนหาและแบบเมตตาสามารถเปนอารมณของวปสสนากรรมฐานไดเพราะวปสสนากรรมฐานก าหนดอารมณคอความรกทเกดขน ในขณะนนไวแลวพจารณาเหนความเกดและดบของอารมณโดยไมใหจตหยดนงอยกบอารมณจนไมรบรอาการเกดและดบของอารมณนน หรออารมณอนทชดกวาซงเกดขนในขณะนน ๆ

189

เพราะฉะนนไมวาสงทเกดขน ในขณะนน (ปฏจจสมปปนนธรรม) จะเปนรปธรรมหรอนามธรรม สงดหรอไมด กมคาตอวปสสนากรรมฐานเทากนคอเปนเพยงอารมณเพอใหก าหนดและพจารณาเหนความเกดดบตามความเปนจรงเทานนเอง

ตวชวดความเปนอารยะ

วปสสนากรรมฐานสามารถช าระจตใหบรสทธสะอาดปราศจากกเลสบรรลความเปนอรยบคคลไดตงแตชนตนจนถงชนสงสดตามล าดบ คอ พระอรยบคคลชนโสดาบน สกทาคาม อนาคาม และอรหนต แตในการด าเนนชวตบคคลไมวาจะเปนพระอรยบคคลหรอปถชนยอมมหนาทตองปฏบต เพราะเหตน ตามหลกพทธธรรมจงไมไดใหหยดอยกบการงานทางจตอยางเดยวแตใหปฏบตการงานทางกายและวาจาดวยซงเหนไดจากพระปจฉมวาจาทพระพทธเจาตรสเปนโอวาทครงสดทายกอนเสดจดบขนธปรนพพานวา ดกอนภกษทงหลาย สงขารทงหลายมความเสอมสนไปเปนธรรมดา เธอทงหลายจงท ากจใหสมบรณดวยความไมประมาทเถด [8] พระปจฉมโอวาทนแบงเปนสองตอน คอ ตอนแรกมความวาสงขารทงหลายมความเสอมสนไปเปนธรรมดาเปนตอนททรงแนะใหท าจตปราศจากความเศราหมองดวยการรสงทงหลายตามเปนจรงวาลวนแตมความเสอมสนไปเปนธรรมดา ตอนทสองมความวาเธอทงหลายจงท ากจใหสมบรณดวยความไมประมาท เปนตอนททรงแนะใหท ากจดวยจตทผองใสทไดจากตอนแรก สรปกคอชวตทดงามตองมาจากการท าจตใหผองใสและท ากจใหสมบรณควบคกน

1. จตรภาวนา

นอกจากน ตวชวดการพฒนาตามหลกพทธธรรมกไมไดวดจากมตดานจตใจอยางเดยวแตยงวดจากมตดานกาย วาจา และสงคมอกดวย ซงเรยกวาภาวนาม 4 ประการ ดงน [9]

1.1 กายภาวนา การเจรญกาย, พฒนากาย, การฝกอบรมกาย ใหรจกตดตอเกยวของกบสงทงหลายภายนอกทางอนทรยทงหาดวยด และปฏบตตอสงเหลานนในทางทเปนคณ มใหเกดโทษใหกศลธรรมงอกงาม ใหอกศลธรรมเสอมสญ, การพฒนาความสมพนธกบสงแวดลอมทางกายภาพ

1.2 สลภาวนา การเจรญศล, พฒนาความประพฤต, การฝกอบรมศล ใหตงอยในระเบยบวนย ไมเบยดเบยนหรอกอความเดอดรอนเสยหาย อยรวมกบผอนไดดวยด เกอกลแกกน

1.3 จตตภาวนา การเจรญจต, พฒนาจต, การฝกอบรมจตใจ ใหเขมแขงมนคง เจรญงอกงามดวยคณธรรมทงหลาย เชน มเมตตากรณา มฉนทะ ขยนหมนเพยร อดทน มสมาธ และสดชน เบกบาน เปนสขผองใส เปนตน

190

1.4 ปญญาภาวนา การเจรญปญญา, พฒนาปญญา, การฝกอบรมปญญา ใหรเขาใจสงทงหลายตามเปนจรง รเทาทนเหนแจงโลกและชวตตามสภาวะ สามารถท าจตใจใหเปนอสระ ท าตนใหบรสทธจากกเลสและปลอดพนจากความทกข แกไขปญหาทเกดขนไดดวยปญญา ตวชวดทงสประการนจะบรรลไดดวยการเจรญไตรสกขา คอ อธศลสกขา อธจตตสกขา และอธปญญาสกขา หรอเรยกสนๆ วา ศล สมาธ และปญญา ตามล าดบ

2. ไตรสกขา

สกขา คอ การศกษา การส าเหนยก การเรยน การฝกฝนปฏบต การเลาเรยนใหรเขาใจ และฝกหดปฏบตใหเปนคณสมบตทเกดมขนในตนหรอใหท าไดท าเปน ตลอดจนแกไขปรบปรงหรอพฒนาใหดยงขนไปจนถงความสมบรณ ขอทจะตองศกษา ขอปฏบตส าหรบฝกอบรมพฒนาบคคล ม 3 อยาง ดงน [10] 2.1 อธศลสกขา คอ เรองอธศลอนจะตองศกษา การศกษาในอธศล ขอปฏบตส าหรบฝกอบรมพฒนาศลอยางสง ทจะใหตงอยในวนย รจกใชอนทรย (อวยวะตาง ๆ) และมพฤตกรรมทางกายวาจาดงาม ในการสมพนธทจะอยรวมสงคมกบผอนและอยในสงแวดลอมตางๆ ดวยด ใหเปนประโยชนเกอกล ไมเบยดเบยน ไมท าลาย และใหเปนพนฐานแหงการฝกอบรมพฒนาจตใจในอธจตตสกขา 2.2 อธจตตสกขา คอ เรองอธจตตอนจะตองศกษา การศกษาในอธจตต ขอปฏบตส าหรบฝกอบรมพฒนาจตใจอยางสงเพอใหเกดสมาธ ความเขมแขงมนคงพรอมทงคณธรรมและคณสมบตทเกอกลทงหลาย เชน สต ขนต เมตตา กรณา สดชน เบกบาน เปนสข ผองใส อนจะท าใหจตใจมสภาพทเหมาะแกการใชงาน เฉพาะอยางยง ใหเปนฐานแหงการเจรญปญญา 2.3 อธปญญาสกขา คอ เรองอธปญญาอนจะตองศกษา การศกษาในอธปญญา ขอปฏบตส าหรบฝกอบรมพฒนาปญญาอยางสง เพอใหเกดความรแจง มองเหนสงทงหลายตามเปนจรง อนจะท าใหจตใจหลดพนเปนอสระ ปราศจากกเลสและความทกข การท าจตหรอการปฏบตวปสสนากรรมฐานนนเปนเพยงครงหนงของกระบวนการพฒนาหรอครงหนงของตวชวดการพฒนาสความเปนอารยะตามหลกพทธธรรม ดงนน ความรกจะเปนอารมณแหงอารยะไดรอบดานกตอเมอน าไปสการท าจตไดแลวกเดนหนาท ากจตอไปไดดวยซงอาจเรยกไดวาเปนกระบวนการพฒนาสความเปนอารยะดวยความรก

3. สงโยชนและอารยะ

อารยะ มาจากค าวา อรยะ แปลวา ประเสรฐ หรอ ไมมขาศกคอกเลส หมายถง อรยบคคล 4 ชน ตามหลกพทธธรรม คอ อรยบคคลชนโสดาบน สกทาคาม อนาคาม และอรหนต ตามล าดบ การ

191

เรยงล าดบชนนจดตามล าดบการละกเลส หากก าจดกเลสไดนอยกเปนอรยบคคลชนตน หากละกเลสไดมากกเปนอรยบคคลชนสงตามล าดบ กเลสทตองก าจดเรยกวาสงโยชน ม 10 อยาง ไดแก

1) สกกายทฏฐ ความเหนวาเปนตวของตน เชน เหนรป เหนเวทนา เหนวญญาณ เปนตน เปนตน 2) วจกจฉา ความสงสย ความลงเล ไมแนใจ 3) สลพพตปรามาส ความถอมนศลพรต โดยสกวาท าตาม ๆ กนไปอยางงมงายเหนวาจะบรสทธหลดพนไดเพยงดวยศลและวตร 4) กามราคะ ความก าหนดในกาม ความตดใจในกามคณ 5) ปฏฆะ ความกระทบกระทงในใจ ความหงดหงดขดเคอง 6)รปราคะ ความตดใจในอารมณแหงรปฌาน หรอในรปธรรมอนประณต ความปรารถนาในรปภพ 7) อรปราคะ ความตดใจในอารมณแหงอรปฌาน หรอในอรปธรรม ความปรารถนาในอรปภพ 8) มานะ ความส าคญตน คอ ถอตนวาเปนนนเปนน 9) อทธจจะ ความฟงซาน 10) อวชชา ความไมรจรง [11]

ในสงโยชนเหลาน พระโสดาบนละได 3 ขอแรก พระสกทาคามละได 3 ขอแรกพรอมกบท าราคะ โทสะ โมหะ ใหเบาบางลง พระอานาคามละได 5 ขอแรก สวนพระอรหนตละสงโยชนไดทงหมด [12] ดวยกเลสทละไดแสดงใหเหนวาอรยบคคลหรออารยชน 2 ชนแรก คอ พระโสดาบน และสกทาคาม ยงมความรกทงแบบเสนหาและแบบเมตตา ดงนน ความรกจงเปนอารมณแหงอารยะไดเพยงสองชนแรก ตอเมอละความรกแบบเสนหาไดจงจะเปนอารยชนชนท 3 คอพระอนาคาม และเมอละความรกแบบเมตตาไดจงจะเปนอารยชนชนสงสดคอพระอรหนต* เพราะเหตน พระโสดาบนและพระสกทาคามจงยงมเพศสมพนธและการครองเรอน ความตางระหวางการมเพศสมพนธและการครองเรอนของอารยชนกบปถชนคออารยชนนนมงรกษาเผาพนธมนษยเพอใหมผสบทอดความดงามพรอมกบมองเหนโทษของกามและหาทางลดละเลกเสย แตปถชนมงรกษาวงษตระกลของตนใหสบทอดความยงใหญพรอมกบมองเหนคณของกามและหาทางพอกพนเพมขยายยงขน

กระบวนการพฒนาความรกแหงอารยะ

จากหลกการทกลาวมานสามารถสรปเปนกระบวนการพฒนาความรกใหเปนอารมณแหงอารยะได 3 ขน ดงน 1) ความรกตองน าไปสการละกเลส 3 ขอ คอ สกกายทฏฐ วจกจฉา และสลพพตปรามาส 2) ความรกตองด าเนนไปดวยการเจรญสกขา 3 ขอ คอ ศล สมาธ และปญญา 3)

* ไมไดหมายความวาพระอรหนตไมมเมตตา ตรงกนขามคณสมบตฝายดของจตทงหมดมอยในจตของพระอรหนต แตในขณะทจะบรรลอรหนตนนตองช าระธรรมทงปวงทงทเปนกศลและอกศลอนเปนระดบโลกยะทงหมดแลวกศลธรรมกไมเกดขนพรอมกบการเกดขนของกศลธรรมทเปนโลกตตรธรรมทงหมดและกศลอนเปนโลกตตรธรรมนเมอเกดขนแลวกไมเสอมเหมอนเมอยงไมบรรลเปนพระอรหนต

192

ตวชวดความส าเรจของความรกคอภาวนา 4 ขอ คอ กายภาวนา ศลภาวนา จตตภาวนา และปญญาภาวนา กระบวนการพฒนาความรกสอารมณแหงอารยะนเมอนบรวมหวขอธรรมได 10 ขอ จดเปนฝายชวทตองละ 3 ขอ ฝายดทตองเจรญ 3 ขอ และฝายตรวจสอบความส าเรจ 4 ขอ เมอจดตามหลกแหงเหตและผล ธรรม 2 ฝายแรกคอฝายทตองละและฝายทตองเจรญจดเปนเหต สวนฝายตรวจสอบจดเปนผล อนง ความหมายของหมวดธรรม และขอธรรมเหลานไดแสดงไวแลวในทนนๆ สวนความหมายของขอธรรมในเชงประยกตจะกลาวถงในตอนตอไป

1. กระบวนธรรมแหงความรกอารยะ

ความรกยอมเกดขนเพราะมบคคล 2 ฝาย คอ ฝายผรก และฝายถกรก การพฒนาความรกใหเปนอารมณแหงอารยะเปนโอกาสในการพฒนาตนของฝายผรกเพราะมความรกเกดขน สวนฝายผถกรกเพราะไมมความรกเกดขนจงไมมอารมณชนดนอยในจต เมอไมมอารมณชนดนอยในจต จตกไมสามารถจะก าหนดพจารณาเหนความเกดดบของความรกได และการกระท าใดๆ ยอมเปนไปโดยไมมความรกเปนแรงขบเคลอนหรอแรงจงใจ ดงนน จงไมมโอกาสใชความรกเปนอารมณสความเปนอารยะได เวนไวแตทงสองฝายรกกน แตละฝายยอมสามารถทจะใชประโยชนจากความรกนนไดเหมอนกน

กอนทจะแสดงการจดการกบความรกตามกระบวนการพฒนาความรกใหเปนอารมณแหงอารยะขางตน ดวยเหตทการจดการกบความรกตามกระบวนการนเปนการประยกตกระบวนการเจรญวปสสนากรรมฐานมาใชในชวตประจ าวนโดยเฉพาะกบความรกจงจ าเปนตองใหความหมายเชงประยกตของขอธรรมทง 10 ขอ ไวใหสอดคลองกน ดงน 1) สกกายทฏฐ คอ ความเหนแกตว คดเพอตวเอง พดเพอตวเอง และท าเพอตวเอง 2) วจกจฉา คอ ความไมเชอใจใคร ความไมเชอในหลกการใด 3) สลพพตปรามาส คอ ความยดมนในแนวทางหนงเดยว การปฏเสธแนวทางทตรงขามกบตนทงหมด 4) ศล คอ ความประพฤตด 5) สมาธ คอ สภาพจตด 6) ปญญา คอ ความเขาใจและความคดด 7) กายภาวนา คอ สขภาพกายด 8) ศลภาวนา คอ มนษยสมพนธด 9) จตตภาวนา คอ สขภาพจตด 10) ปญญาภาวนา คอ การจดการด ความหมายเหลานใหไวเพอสะดวกในการท าความเขาใจโดยเฉพาะในการด าเนนชวตประจ าวน ทงนความหมายโดยสมบรณของขอธรรมเหลานไดใหไวกอนหนานแลวตามททขอธรรมเหลานปรากฏเปนครงแรก ดงนน พงเขาใจเสมอวาบทความชนนเปนความพยายามหนงเพอจะท าความเขาใจและจดการกบความรกโดยการประยกตหลกวปสสนากรรมฐานมาเปนกรอบเพอจะใชประโยชนจากความรกใหน าไปสความดงาม เพราะเหตน เนอหาจงมสองสวนผสมกนคอ สวนทเปนหลกพทธธรรมแทผศกษาตองเขาใจไปตามนนเหมอนกบน าบรสทธยอมมคณสมบตอยางหนง สวนการประยกตพทธธรรมมาใชเปรยบเหมอนการน าน าบรสทธไปประกอบอาหาร ยอมขนอยกบปญญาของผประยกตวาจะม

193

ความสามารถมากนอยเพยงใดและน าทกลายเปนน าแกงแลวกจะมคณสมบต รส และกลนตางไปจากน าบรสทธซงผอานอาจเหนดวยหรอไมกได เนอหาตอไปนเปนเนอหาแหงการประยกตกระบวนการพฒนาความรกใหเปนอารมณแหงอารยะซงประกอบดวย 3 ขน ไดแก การละกเลส การเจรญสกขา และการตรวจสอบความส าเรจดวยตวชวด ตามล าดบ ดงน

2. ความรกน าไปสการละกเลส

บคคลเมอมความรกยอมขมกเลส 3 ขอ คอ สกกายทฏฐ วจกจฉา และสลพพตปรามาสไดโดยธรรมชาต ในทนใชค าวาขมเพราะในเบองตนยงก าจดกเลสไมได เปนเพยงขมไวเพอเอาชนะใจคนทตนรก หากเอาชนะใจไดแลวหรอเอาชนะใจไมไดแตเลกรก กเลสเหลานอาจกลบมาไดอก หากไมฉวยโอกาสพฒนาจากการขมไวไปสการถอนรากกเลสออกเสย การขมและการถอดกเลสเหลานเกดขนไดกบคนทมความรกดงน

2.1 สกกายทฏฐ คอ ความเหนแกตว คดเพอตวเอง พดเพอตวเอง และท าเพอตวเอง บคคลเมอมความรกยอมเกดความหวงใยคนทตนรก ปรารถนาสวสดภาพใหเกดมกบคนทตนรก ขอนถอเปนกาวแรกของการท าลายความเหนแกตวและขยายความปรารถนาดใหกวางออกไปนอกตว ความหวงใยนจะสงผลใหคด พด และท าเพอคนทตนรกดวย บางกรณคนทมความรกค านงถงสวสดภาพของคนทตนรกมากกวาสวสดภาพของตนจงยอมเสยงภยเพอใหคนทตนรกปลอดภย เปนตน ในขณะนจตของคนทมความรกจะมขนาดและพลงมากกวาเดมเพราะขนาดและพลงเทาเดมนนมไวเพอตน เมอมความรก ขนาดและพลงของจตจะมากขนเพอคนทตนรกซงเหนไดจากการทคนทมความรกจะท าอะไรไดมากกวาคนทวไป เชน คนทมความรกนอกจากจะท ากจของตนเชนกบคนทวไปแลวยงเอาเวลาและพลงงานทเหลอไปท ากจบางอยางเพมเตมเพอคนทตนรกไดดวย เราจงอาจเคยไดยนค าวาคนนท างานไมรจกเหนดเหนอยเพราะมคนรกใหก าลงใจ เปนตน คนทมความรกควรจดการกบความรกนนใหมาชงพนทแหงสกกายทฏฐหรอขมสกกายทฏฐไวดงกลาวมานและพฒนาใหกลายเปนนสยแหงความมจตปรารถนาดตอคนอนและท ากจไมใชเพยงเพอตนแตเพอคนอนดวย คนทมความรกทกคนอาจไมสามารถจดการกบความรกไดเชนนจงตองมธรรมขออนเขามาชวยโดยเฉพาะศลจะก ากบใหไมท ารายกนเมอมสงทไมคาดหวงเกดขน 2.2 วจกจฉา คอ ความไมเชอใจใคร ความไมเชอในหลกการใด บคคลกอนนอาจไมเคยเชอใจใครเลย แตเมอมความรก ยอมเกดความไวเนอเชอใจคนทตนรก หากไมมความไวเนอเชอใจกนเปนฐานรองรบไวแลวความรกจะด าเนนตอไปไมได ความไวเนอเชอใจนแสดงออกมาเปนความสบายใจในการทจะเลาเรองราวแมแตความลบใหกบคนรกฟง หรอเชอในค าพดหรอขอตกลงของคนรกโดยไมตองมสงใดมาเปนหลกฐานหรอพยานค าประกน

194

ความไวเนอเชอใจนแทจรงกคอเชอในความสจรตหรอคณธรรมของคนรก ความสจรตหรอคณธรรมนคอหลกการทบคคลทมความรกเชอมนอยแลววาคนทมหลกการเชนนยอมเชอถอไดหรออยางนอยกมนใจวาคนทตนรกนนมหลกการทเชอถอได ความเชอใจในบคคลจงเชอมโยงสความเชอมนในหลกการ ในทสดจตกจะขยายไปสคนอนวาหลกการนคนอนนอกจากคนทตนรกกมไดเปนสากล คนทมความรกควรจดการใหความรกทมตอคนเชอมโยงไปหาหลกการใหไดวาความเชอใจในคนทตนรกนมขนและด ารงอยไดเพราะเขามหลกการขอน คนทมความรกตองไมหยดความเชอไวเพยงกบคนทตนรกโดยไมมหลกการใดมารองรบ เพราะดวยหลกการเทานนทจะประคบประคองทงตนและคนทตนรกไมใหออกนอกแนวทางหรอกระท าผดตอกนและกน 2.3 สลพพตปรามาส คอ ความยดมนในแนวทางหนงเดยว การปฏเสธแนวทางทตรงขามกบตนทงหมด บคคลกอนนอาจไมยอมใครเลย เคยท ามาอยางไรกยนกรานทจะท าตอไปเชนนนจนบางครงแมแตพอแมครบาอาจารยกไมอาจใหปรบเปลยนพฤตกรรมได แตพอมความรกกเรมปรบเปลยนตวเองจนบางครงบคคลรอบขางถงกบแปลกใจวาเปนไปไดอยางไร การปรบเปลยนแนวความประพฤตทเคยยดถอน เชน บางคนถอปฏบตจนเปนททราบกนทวไปวาจะไมชวนใครเกนสามครงหรอจะไมใหอภยใครเกนสามครง แตพอรกใครกชวนคนนนนบครงไมถวนหรอแมแตใหอภยครงแลวครงเลา เปนตน ในชวงนคนทมความรกจะกาวเขาไปสอกมตหนงซงคนทไมมความรกเขาไมถง เขาจะฟงเพลงรกรเรอง เขาจะเขาใจความหมายของขวญโดยเฉพาะของขวญทท าขนเอง เขาจะซาบซงกบการเดนทางไกลเพยงเพอพบหนาใครซกคนในเวลาไมกนาท เขาจะมความสขทตองหวของพะรงพะรงใหกบใครซกคนเปนตน จนในทสดเขาจะไมเหลอบคลกภาพทเคยมมากอนเลยจนบางครงถกมองวาเปนคนไรจดยน แทจรงแลวชวงนเปนโอกาสหนงทจะตกตวงความดงามเพราะจตออนโยนยอมปรบเปลยนไมแขง บคคลทมความรกตองอาศยชวงนเปดใจกวางรบฟงขอปฏบตอนๆ ทสงคมยอมรบกนวาดแลวพฒนาใหมขนในตนอยางนอยทสดกเพอคนทตนรกนนจะไดไมเกอเขนกบพฤตกรรมของตนซงอาจน าไปสการพฒนาบคลกภาพอนเปนทตองการของสงคมไดอยางถาวรและพรอมจะรบฟงและเรยนรไมรจบ

3. ความรกน าไปสการเจรญสกขา

บคคลเมอมความรกยอมปลกฝงและพฒนาสกขา 3 ขอ คอ ศล สมาธ และปญญา ไดโดยธรรมชาต ในทนใชค าวาปลกฝงและพฒนาเพราะเปนเรองทตองด าเนนการอยางตอเนองจงจะเกดผลโดยเรมจากการฝนฝก ฝกฝน และพฒนาไปจนเปนคณสมบตตดตนไมวาความรกนนจะคงอยหรอไม แตสงทเปนมรดกหรอผลจากความรกนนคอตนทไดรบการฝกฝนดแลวอยางรอบดานกยงคงอยตอไป ดงน

195

3.1 ศล คอ ความประพฤตด บคคลกอนนอาจจะมความประพฤตดหรอไมดกได แตเมอมความรก ยอมจะประพฤตดอยางนอยกตอคนทตนรกหรอตอญาตมตรของคนทตนรกหรอแมแตตอคนอนๆ เพราะเปนทยอมรบกนโดยทวไปวาไมมใครยอมรบความประพฤตชวได ความประพฤตดนอยางนอยทสดกตองสอดคลองกบศลหา คอ 1) ไมโหดราย ไมทะเลาะววาท ไมเบยดเบยนรงแกท าลายชวตคนและสตวทงหลาย 2) ไมคดโกง ไมลกขโมย ไมท าลายทรพยสนของผอน 3) ไมเจาช ไมประพฤตผดในกาม ไมมากรก 4) ไมโกหก ไมกลอนปลนปลอนหลอกลวง 5) ไมตดสงเสพตด ไมท าลายสขภาพ นอกจากการรกษาศลโดยการงดเวนความประพฤตชวทงหาดานแลวคณธรรมทจะค าหนนใหศลมนคงกเกดตามมา คอ 1) นอกจากจะไมโหดรายแลวยงมความปรารถนาดตอคนและสตวอยางนอยกทเกยวของกบคนทตนรกซงบางครงจะไดยนค าวาหากรกฉนกรกหมาของฉนดวย 2) นอกจากจะไมคดโกงแลวยงเออเฟอเผอแผดวย เชน การซอของฝาก ความพรอมทจะชวยเหลอ เปนตน 3) นอกจากจะไมเชาชแลวยงพอใจและใหเกยรตกบคนทตนรกดวยโดยการแนะน าใหญาตมตรและคนทงหลายรจก 4) นอกจากจะไมโกหกแลวยงพดดมประโยชนดวย 5) นอกจากจะไมท าลายสขภาพแลวยงดแลใหมสขภาพดพรอมทงพฒนาใหรางกายมความสามารถในดานนนๆ ดวย การเวนจากการประพฤตชวและประพฤตดนมระยะในการพฒนา 3 ระยะ คอ 1) ฝนฝก หมายความวาในเบองตน คนทมความรกนนอาจจะยงไมเคยประพฤตเชนนนมากอนจงตองฝนใจท า ฝนใจจากความเคยชนใหท าสงใหมทไมเคยชนเพอทจะฝกตน 2) เมอฝนฝกไดพอสมควรแลวกกลายเปนฝกฝนไมรสกฝนใจอกตอไป 3) เมอไมหยดฝกฝนกกลายเปนนสยตดตวไมวาจะมความรกหลอเลยงหรอไม นสยอนดงามนนกคงอยตอไป 3.2 สมาธ คอ สภาพจตด บคคลกอนนอาจจะมสภาพจตทไมด คอ จตทมนวรณหรอวชพชใจ 5 อยาง ไดแก ความหมกหมน ความหงดหงด ความหงอยเหงาเซองซม ความฟงซานร าคาญ และความโลเลไรจดหมาย [13] แตพอมความรกสภาพจตทดงามอนเปนลกษณะของจตทมสมาธกเกดขนโดยลด ละ และก าจดจดนวรณแลวเปดใหคณธรรมตาง ๆ เกดขน เชน ความมงมนทมเท ความอดทนอดกลน ความตนตวขยนขนแขง ความมนคงแนวแนในจดหมาย และความมนใจในจดหมายชวตทชดเจน สภาพจตดนจะสงเกตไดจากพฤตกรรมภายนอก เชน กอนหนานเคยหมกหมนอยกบสงไรสาระและมโทษตอรางกาย กเปลยนมาเปนความทมเทใหกบสงทเปนสาระหรอแมแตท าสงทไมมสาระใหมสาระขนมา กอนหนานเคยหงดหงดโกรธงาย กเปล ยนมาเปนอดทนอดกลนไดแมจะถกยวยโดยเฉพาะเมอการยวยนนมาจากคนทตนรก เปนตน การละนวรณและการเจรญสมาธขออนกเปนไปในลกษณะน

196

3.3 ปญญา คอ ความเขาใจและความคดด บคคลกอนนอาจจะไมยอมท าความเขาใจอะไรเลย ยดถอแตความคดของตนเปนใหญ คดใหสงทงหลายเปนไปตามทตนอยากใหเปน ไมยอมรบสงทงหลายทเปนไปตามทมนเปน แตพอมความรก เขายอมจะเรมตนท าความเขาใจธรรมชาตและนสยของคนทตนรก เพราะเปนทยอมรบกนทวไปวาคนทจะไดรบรกตอบนนไมไดมาดวยการยดเยยดความเปนเราใหกบเขา แตตองเรยนรและเขาใจเขาและยอมรบเขาตามทเขาเปน เมอเขาใจถกตอง ความคดกจะถกตอง เมอคดถกตองการจดการกบสถานการณนนกจะถกตองตามไปดวย ความเขาใจทถกตองนเมอกลาวใหถงทสดกคอการเหนตน คนทตนรก และแมแตความรกนนแปรเปลยนอยตลอดเวลาทงดานรางกาย จตใจ และสภาพแวดลอมทงทมชวตและไมมชวต อาการอยางใดอยางหนงของสงเหลานเกดขน ตงอยชวขณะแลวกดบไปปลอยใหอาการอกอยางหนงเกดขน ตงอยแลวกดบไปหรอแมแตอาการเดยวกนนนเองทเปลยนดขนหร อเลวลงกลวนเปนการเปลยนแปลง การเหนความเปลยนแปลงของสงทงหลายตามความเปนจรงนจะเปนตวควบคมสดทายและเปนตวควบคมสงสดทจะท าใหการละกเลสและการเจรญสกขาเปนไปอยางถกตองและตอเนองและสามารถยกความทกขและความสขอนเกดจากความสมหวงหรอผดหวงในความรกมาเปนอารมณในการพจารณาใหเหนความไมเทยงไดทงสนซงสดทายแลวเรากจะสามารถจดการกบความรกและสงทเปนเหตและผลของความรกนนไดอยางถกตองดงาม แมจะประสบทกขหรอสขกตาม ความดงามกงอกงามเรอยไปจนน าสความเปนอารยะไดในทสด

4. การวดและประเมนผลความเปนอารยะดวยความรก

ความส าเรจในการพฒนาความเปนอารยะดวยความรกนไมไดหมายถงความสมหวงในรกหรอการรกใครแลวไดรบรกตอบ แตหมายถงความดงามทเกดขนกบบคคลทมความรก โดยไมวาจะสมหวงหรอผดหวงในความรก หรอไมวาจะสขหรอทกขเพราะความรก กสามารถใชความรกนนเปนอารมณพฒนาไปสความเปนอารยะไดดวยการละกเลสและการเจรญสกขาดงกลาวขางตน โดยการพฒนาจะส าเรจหรอไมนนรไดดวยตวชวด 4 ประการ ดงน 4.1 กายภาวนา สขภาพกายด คนทมความรก ตองดแลรางกายใหมสขภาพด ปฏบตตอสงแวดลอมทางกายภาพไดอยางเหมาะสม และพฒนาความสามารถทางรางกายชนดตางๆ ใหมขน หากมความรกแลวท าใหสขภาพกายแยลง ปฏบตผดตอสงแวดลอม และบนทอนความสามารถดานตางๆ ลง แสดงวาไมผานการประเมน 4.2 ศลภาวนา มนษยสมพนธด คนทมความรก ตองใสใจคนรอบขาง มมนษยสมพนธด อยรวมกบสงคมไดอยางมความสข และเคารพในกฏกตกาของสงคมนน ๆ อยางนอยทสดกกบญาตมตร

197

ของคนทตนรก หากมความรกแลวท าใหละเลยคนรอบขาง ท าลายความสมพนธอนดงามกบคนทงหลาย อยรวมกบสงคมอยางหวาดระแวงเปนทกข และละเมดกฎ กตกา ประเพณของสงคม แสดงวาไมผานการประเมน 4.3 จตภาวนา สขภาพจตด คนทมความรก ตองมสขภาพจตด มความทมเทเสยสละ มความอดทนอดกลน มความตนตวขยนขนแขง มความมนคงสงบเยน และมเปาหมายในชวตทชดเจนโดยเฉพาะเกยวกบความรกและคนทตนรก หากมความรกแลวท าใหเปนคนหมกมนไรสาระ หงดหงดโกรธงาย หงอยเหงาเซองซม ฟงซานร าคาญ และโลเลไรจดหมาย แสดงวาไมผานการประเมน 4.4 ปญญาภาวนา การจดการด คนทมความรก ตองเขาใจสงทงหลายตามทมนเปน จดการกบสงทงหลายไดอยางถกตอง ไมยดตดถอมน มความเปนอสระ ปลอดโปรง ไมวาจะสมหวงหรอไมสมหวง ไมวาสขหรอทกขกจดการกบสถานการณนนๆ ไดอยางเหมาะสม ท าใหเกดประโยชนเพอการฝกหดพฒนาตนไดทงหมด หากมความรกแลวท าใหเขาใจสงทงหลายผดเพยนไปตามความพอใจของตน จดการกบสงทงหลายอยางผดพลาดท าใหคนอนเปนทกขเดอดรอน ยดตดถอมนในตวตน ไมมอสระตกอยในอ านาจของโลกธรรมและอคตทงหลาย แสดงวาไมผานการประเมน

บทสรปและขอเสนอแนะ

ความรกไมวาจะเปนแบบเสนหาหรอแบบเมตตา คอ รกเพอ ไดกบรกเพอให หรอรกเพอครอบครองกบรกเพอคมครอง กเปนเพยงอารมณทเกดกบจตทเมอเกดขนแลวกตงอยและดบไปเปนธรรมดาซงเปนโอกาสทคนมความรกจะก าหนดพจารณาใหเหนความเปนจรงตามหลกวปสสนากรรมฐาน อยางไรกตาม ความรกนเปนอารมณทอาจเรยกไดวาพเศษเพราะเมอเกดขนแลวกมความคมชดและเกดไดไมจ ากดกาลและสถานท เพราะฉะนนคนทก าลงมความรกอาจจะเหนใบหนาของคนทตนรกลอยอยทกหนทกแหง หกไดยนเสยงไมขาดหาย และใจกนกถงตลอดเวลา ซงกเทากบวาความรกนนเปนอารมณปจจบนของจต จงถอวาเปนโอกาสดอยางยงทจตไดอารมณเพอการก าหนดและพจารณาซงการก าหนดและพจารณานเองทเปนจดเรมตนแหงการพฒนาสอารยะ จตในขณะทมความรกนจะมพลงเพมขนมามากพอทจะพลกดนใหเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมน าไปสการละสงชวและการเรมสงดจนในทสดพฤตกรรมนนกกลายเปนคณสมบตตดตวซงในทางกลบกนกจะท าใหความรกทเกดแลวนนไมเปลยนแปลงแมรางกายและจตใจของคนทตนรกจะแปรเปลยนไปกตาม เพราะความรกทเกดขนครงนนไดกลายเปนความดงามของคนทมความรกไปแลว จงนาเสยดายทบคคลเมอมความรกแลวไมไดพฒนาตนดวยอารมณอนพเศษน หรอปลอยใหความรกเปนไปตามธรรมชาตขาดการพจารณาซงหาจดเรมตนและจดจบไมไดและกจะกลายสภาพไปตางๆ ซง

198

สภาพทเลวรายทสดคอการท าลายคนทตนเคยรกนนเอง หากน าหลกวปสสนากรรมฐานมาใชความรกจะไมน าไปสการท ารายกนเลยแมจะไมสมหวงในความรกกตาม ดงนน คนทมความรกจงควรรหลกวปสสนากรรมฐานอนจะท าใหอารมณอนพเศษนน าพาไปสการพฒนาตนจนถงอารยะไดในทสด และทส าคญทสดเราจะรวาควรจะเดนหนาตอไปหรอไมกบความรกโดยไมเอาความสมหวงดงใจตนเปนทตง แตเอาความสขความสบายใจและสวสดภาพของคนทเรารกเปนทตง เพราะเหตนทกคนจงควรมความรกไมวาจะแบบเสนหาและแบบเมตตา แตตองจดการกบความรกนนใหถกตองตามกระบวนการพฒนาสอารยะดวยหลกวปสสนากรรมฐานซงมกระบวนการทชดเจนพรอมทงตวชวดความส าเรจ ดวยเหตนเทานน คนทมความรกจงจะไดประโยชนจากความรกและเปนคนโชคดทมความรกเพราะความรกคออารมณแหงอารยะ ในทสดความรสกขอบคณจะมตอคนทเรารก เวลา สถานท องคประกอบทงหลายรวมทงบคคลทมสวนรวมใหเรามความรกเพราะสงเหลานรวมกนสรางโอกาสแหงการพฒนาอารมณสอารยะใหกบเราและคนทเรารกนนเอง

รายการอางอง

[1] พระธรรมปฏก (ป.อ. ปยตโต). (2546). พทธธรรม ฉบบปรบปรงและขยายความ. กทม.: สหธรรมก. หนา 507-508. [2] พระธรรมปฏก (ป.อ. ปยตโต). (2546). พทธธรรม ฉบบปรบปรงและขยายความ. กทม.: สหธรรมก. หนา 850-851. [3] พระธรรมปฏก (ป.อ. ปยตโต). (2546). พทธธรรม ฉบบปรบปรงและขยายความ. กทม.: สหธรรมก. หนา 305, 851 – 853. [4] พระธรรมปฏก (ป.อ. ปยตโต). (2546). พทธธรรม ฉบบปรบปรงและขยายความ. กทม.: สหธรรมก. หนา 306. [5] พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) (2). (2556). พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท. พมพ

ครงท 11 (ช าระ-เพมเตมชวงท 1/ยต). มปท. หนา 371. [6] พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) (2). (2556). พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท. พมพครงท 11 (ช าระ-เพมเตมชวงท 1/ยต). มปท. หนา 391 [7] พระธรรมปฏก (ป.อ. ปยตโต). (2546). พทธธรรม ฉบบปรบปรงและขยายความ. กทม.: สหธรรมก. หนา 811 – 812. [8] ทฆนกาย มหาวารวรรค. พระไตรปฎกบาล ฉบบสยามรฐ. เลม 10 ขอ 143 หนา 180.

199

[9] พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) (1). (2553). พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม. พมพครงท 19. นนทบร: เอส อาร. หนา 70.

[10] พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) (2). (2556). พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท. พมพครงท 11 (ช าระ-เพมเตมชวงท 1/ยต). มปท. หนา 442, 478 – 479 [11] พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) (1). (2553). พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม. พมพครงท 19 นนทบร: เอส อาร. หนา 243 – 244. [12] พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) (1). (2553). พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม.

พมพครงท 19 นนทบร: เอส อาร. หนา 128. [13] พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) (1). (2553). พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม. พมพครงท 19 นนทบร: เอส อาร. หนา 167.

200

201

ประวตผเขยน ผชวยศาสตราจารย ดร.มนตร ววาหสข

วฒการศกษา

1. นกธรรมชนเอก 2. เปรยญธรรม 7 ประโยค (ปธ. 7) 3. พทธศาสตรบณฑต (พธ.บ.) (ปรชญา) (เกยรตนยมอนดบหนง) มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย 4. Master of Arts (M.A.) (Philosophy) (First Class) Madras Christian College, India 5. Master of Philosophy (M.Phil.) (Southeast Asian and Southwest Pacific Studies) Jawaharlal Nehru University, India 6. Doctor of Philosophy (Ph.D.) (Southeast Asian and Southwest Pacific Studies) Jawaharlal Nehru University, India

สาขาวชาทเชยวชาญ สาขาวชาสงคมศกษา

สถานทท างาน คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏนครปฐม