กองวศวกรรมการแพทย กรมสนบสนนบรการสขภาพ

กระทรวงสาธารณสข

การจดการองคความร (KM)

เรอง ระบบกาซทางการแพทย

สารบญ

สวนท 1 หลกการของระบบกาซทางการแพทย

1.1 การวางระบบศนยจายกลาง 01 1.2 การใชงานไดดวยความรวดเรว 01 1.3 ใชงานแลวเกดความปลอดภย 01 1.4 สามารถใชงานไดตลอดเวลา 02

สวนท 2 องคประกอบของระบบกาซทางการแพทย 2.1 แหลงจาย (Central Supply) 02 2.2 เสนทอ (Piping) 07 2.3 วาลวควบคมพนท (Zone Valve) 08 2.4 หวจายกาซ (Outlet) 09 2.5 สญญาณเตอน (Alarm System) 09

สวนท 3 การบ ารงรกษาและเทคนคการแกไขปญหา 3.1 อนตรายของออกซเจน 10 3.2 อนตรายจากออกซเจนเหลว 09 3.3 ขนตอนและการใชงานทถกตองของระบบเสนทอกาซทางการแพทย 11 3.4 ขนตอนการบ ารงรกษาระบบควบคมการจายกาซ (Manifold) 12 3.5 ปญหาและแนวทางการแกไขเบองตน 13 3.6 ขอควรระวงในการเกบ 14 3.7 การบ ารงรกษา 14 3.8 การใช 14 3.9 การดแลระบบจายกาซเหลว 15

องคความรระบบกาซทางการแพทย 1

ระบบกาซทางการแพทย

ระบบกาซทางการแพทย เปนระบบหนงทมความส าคญในการใหบรการรกษาผปวยในหอผปวย หองผาตด หองฉกเฉนและแผนกอนๆ ระบบกาซทางการแพทยเปนระบบทมความเสยงสง ผใชงานและผทเกยวของควรมความรความเขาใจหลกการท างาน องคประกอบ การใชและบ ารงรกษาและเทคนคการแกไขปญหา เพอการใชงานไดทด มคณภาพและปลอดภย เพอใชรกษาพยาบาลผปวย โดยการจายเขาสรางกายผปวย และใชกบเครองมอในการรกษาพยาบาลผปวย

องคความรระบบกาซทางการแพทยนจะประกอบดวย 3 สวนดงน

สวนท 1. หลกการของระบบกาซทางการแพทย สวนท 2. องคประกอบของระบบกาซทางการแพทย สวนท 3. การบ ารงรกษาและเทคนคการแกไขปญหา

1. หลกการของระบบของระบบกาซทางการแพทย

กาซทน ามาใชจะบรรจไวในถง (Container) หรอทอบรรจ (Cylinder) แลวสงไปในระบบทอกาซทางการแพทย (Medical gas piping system) ออกไปทจดใชงานกบผปวย หรอบางแหงใชโดยตรงจากทอบรรจกาซโดยตดตงอปกรณควบคมความดน (Pressure Regulator) แลวจายกาซใหผปวย หลกของระบบกาซทางการแพทย

1.1 การวางระบบศนยจายกลางจากระบบเดมทใชกาซชนดทอ วางใชงานทบรเวณหวเตยงผปวย มาเปนการสรางจดรวมศนยจายกลางเพอลดความเสยงภายในหองแลวท าการบรหารจดการ ควบคมสงจายกาซทางการแพทยใหแตละอาคาร แตละแผนก แตละเตยงสามารถไดรบกาซออกซเจนทมคณภาพ ปลอดภย ตามวตถประสงคการใชงานในการจดการและการวางแผนนนเปนสงส าคญ ตองออกแบบและเรมวางระบบตงแตเรมตนประมาณการแผนกและจ านวนแหลงจายทตองการใชงาน ความตองการและความจ าเปน งบประมาณควรประมาณการและจดท าศนยจายกลางเพอรองรบอนาคต ในกรณทมการขยายตกตอเต มในอนาคตสามารถเพมเตมไดโดยไมตองรอหรอท าการกอสรางเปลยนแปลงมากนก

1.2 การใชงานไดดวยความรวดเรวจากการใชงานโดยการน าทอออกซเจนไวบรเวณหวเตยงผปวยและจะตองมการใชเครองมอประกอบถงออกซเจนเพอจายใหกบผปวยซงตองใชเวลาประมาณ 4 นาท แตถาเปลยนมาเปนระบบ Pipeline กจะท าใหการใชงานไดสะดวกรวดเรวยงขน อาจใชเวลาเพยงไมถง 10 วนาทกสามารถจายออกซเจนใหกบผปวยไดแลว

1.3 ใชงานแลวเกดความปลอดภย จากเดมการน าทอออกซเจนไปไวบรเวณหวเตยงผปวยซงทอออกซเจน 1 ทอ มแรงดนประมาณ 2,000 ปอนดตอตารางนว เมอเรามศนยจายกลางแลว ทอออกซเจนจะไปอยในศนยจายกลางทงหมดและจายกาซออกซเจนตามเสนทอถงหวเตยงผปวยทแรงดน 50 -60 ปอนดตอตารางนว ท าใหมความเสยงลดลงและมความปลอดภยมากขน

องคความรระบบกาซทางการแพทย 2

1.4 สามารถใชงานไดตลอดเวลาระบบกาซทางการแพทยทสมบรณเมอออกซเจนขางใดขางหนงหมด ระบบจะท างานโดยอตโนมต มกาซทางการแพทยพรอมใชงานอยตลอด ผปวยจะไมขาดออกซเจนเมอเทยบกบการตอทอออกซเจนแบบเดมทมโอกาสออกซเจนหมด จะตองมการเปลยนทอซงขณะเปลยนทอท าใหผปวยขาดออกซเจน

2. องคประกอบของระบบกาซทางการแพทยประกอบดวย

โดยหลกๆของระบบกาซทางการแพทยประกอบไปดวย 5 สวน ดงน

2.1แหลงจาย (Central Supply) 2.2เสนทอ (Piping) 2.3 วาลวควบคมพนท (Zone Valve) 2.4 หวจายกาซ (Outlet) 2.5 สญญาณเตอน (Alarm System)

รปท 1 องคประกอบของระบบกาซทางการแพทย

2.1 แหลงจาย (Central Supply)

เปนศนยรวบรวมทอออกซเจนทงหมด ไวในทเดยวกนมระบบลดแรงดน สามารถวางทอกาซไดขางละหลายๆทอ โดยกาซ 1 ทอมปรมาตรกาซประมาณ 5,000 ลตร ดงนนเมอวางทอกาซหลายๆทอรวมกนในระบบจะมเนอกาซหลายพนลตร ซงแรงดนในทอทประมาณ 2,000 ปอนดตอตารางนวระบบจะไมขาดออกซเจน การท างานของระบบจะจายกาซสลบไปมา เมอกาซขางใดขางหนงหมด ระบบจะจายกาซส ารองอกขางหนงทนทพรอมกบมสญญาณเตอนใหท าการเปลยนกาซขางทหมด เพอเปนส ารองตอไป

องคความรระบบกาซทางการแพทย 3

แหลงกาซ 1.Oxygen Cylinder ทอบรรจหรอภาชนะบรรจทเปนทอ (Cylinder) เปนภาชนะส าหรบบรรจกาซ

ความดนสง ซงอาจเกน 13,600 กโลปาสคาล (2,000 ปอนดตอตารางนว หรอ 140 กโลกรมตอตารางเซนตเมตร) ออกซเจนทบรรจเปนกาซ ใชการรวบรวมทอออกซเจนไวทศนยกลาง (Central Supply) แลวจายกาซเขาระบบ pipingตอไป

รปท 2ทอบรรจหรอภาชนะบรรจทเปนทอ (Cylinder)

เครองหมายบนคอทอบรรจกาซ แสดงขอความใหเหนไดชดเจน และถาวร ดงน 1 ชอผท า หรอเครองหมายการคา 2 ชอกาซทบรรจ 3 หมายเลขล าดบทอ 4 ความจเปนลกบาศกเมตรหรอลตร (ปรมาตรแทจรง ใชสญญลกษณ V) 5 น าหนกของทอเปนกโลกรม (โดยปราศจากวาลวและฝาครอบวาลว ใชสญญลกษณ W) 6 เดอน ป ททดสอบ โดยใชความดนไฮดรอลค (ใชสญญลกษณเปนตวเลข) 7 ความดนทใชทดสอบเปน Kg/cm2 (ใชสญญลกษณ TP หรอ Test Pressure) 8 ความดนสงสดของกาซทใชบรรจเปน Kg/cm2 (ใชสญญลกษณ FP หรอ Filling Pressure)

องคความรระบบกาซทางการแพทย 4

รปท 3 เครองหมายบรเวณไหลทอบรรจ

สญลกษณบนทอ Oxygen Cylinder ทอสเขยวขนาดประมาณ 145 เซนตเมตร เสนผานศนยกลางประมาณ 28 เซนตเมตร

เครองหมายทางการคา TS221001 หมายเลขล าดบทอทโรงงานผลต V 40.1 ปรมาตรความจ 40.1 ลตร (น า) W 48.3 น าหนกทอเปลา 48.3 กโลกรม 2012.10 เดอน/ปทผลตและตรวจสอบครงสดทาย (ควรท าการตรวจสอบทกๆ 5 ป) TP 250 ความดนทดสอบ 250 กโลกรม/ตารางเซนตเมตร หรอ 3,600 ปอนดตอตารางนว

ทดสอบโดยการน าทอไปชงน าหนก ถาน าหนกลดลงเกน 5%ของน าหนกทอตอนผลต ตองท าลายทอนนทงทนทเพราะภายในทอกาซนนอาจผกรอนเกดสนม แตถาชงน าหนกแลวน าหนกไมลดลงเกน 5% ใหน าไปทดสอบโดยใสน าภายในทอ อดดวยแรงดน 3,600 ปอนดตอตารางนว ถาไมเกดการบวมหรอไมมรอยแตกราว ถอวาผาน สามารถใชงานได

WP 150 ความดนบรรจสงสด 150 กโลกรม/ตารางเซนตเมตร หรอ 2,200 ปอนดตอตารางนว(รานอาจจะบรรจไมเตมถงตองเชคใหดกอน)

การทดสอบการรวไหลของกาซโดยการใชน าฟองสบ เครองหมายทตองสนใจเปนพเศษคอ เดอน ป ทท าการทดสอบ ซงจะสามารถค านวณหาอายของทอ

ไดโดยประมาณคอ น าเดอน ป เกาทสด ลบออกจาก เดอน ป ทใหมลาสด กจะไดอายของทอ และจากเดอน ป ใหมลาสด กจะทราบวาทอนผานการตรวจสอบมาแลวกป ปลอดภยหรอไม

องคความรระบบกาซทางการแพทย 5

การสลบการจายกาซระหวาง Primary Bank และ Secondary Bank โดยใชระบบปด-เปดชนดมอเตอรจะมการปรบเปลยนแรงดนทราบเรยบและสมดล เกดการถายเทกาซทมความสม าเสมอกวาระบบทสลบการจายกาซโดยใช Solenoid Valve แบบปกต ทลกษณะการท างานแบบ ปด-เปด ทนทท าใหเกดการเปลยนแปลงของความดนอยางรวดเรว

รปท 4 ระบบจายกลางกาซแบบทอบรรจทไมมแหลงจายส ารอง ชด Regulator (ชดลดแรงดน) การลดแรงดนตองคอยๆลดลงทละระดบจาก 2,000 ปอนดตอ

ตารางนวเปน 150-200 ปอนดตอตารางนวและสดทายเหลอ 60 ปอนดตอตารางนวหากท าการลดแรงดนจาก 2,000 ปอนดตอตารางนวเปน 60 ปอนดตอตารางนวในครงเดยวเมอ Regulatorเกดเสยหายหรอช ารด ระบบจะมแรงดนถง 2,000 ปอนดตอตารางนวซงอาจเปนอนตรายตอผปวยอกสาเหตหนงทตองคอยๆลดแรงดนทละระดบเนองจาก การท างานของ Regulator จะมการไหลผานของอากาศในรเลกๆ (Venturi) ดวยความเรวสง หากมชด Regulatorลดแรงดนเพยงชดเดยว จะท าใหรบภาระหนกจนเกดความรอนและจะดงความรอนรอบๆบรเวณจดนนท าใหเกดหยดน าหรอน าแขงเกาะ

ชด Regulator (ชดลดแรงดน) มอายการใชงานประมาณ 2 ป แตเนองจาก Regulator มราคาแพง การบ ารงรกษาสามารถเปลยนอปกรณในสวนทเปนชดซอมหรอชดลดแรงดนได

ลนทอบรรจกาซ (Valve) ท ามาจากโลหะประเภทบรอนซหรอทองเหลอง โดยวธอดขนรปสามารถทนแรงดนไดสง มประเกนรองรบดานหลงของลน (Back seating seal) ท าหนาทปองกนกาซทอาจรวรอบ ๆ กานลนขณะเปดกาซไปใชงาน ดงนนทกครงทเปดลนทอบรรจ ตองหมนมอหมนใหลนเลอนขนจนสด เพอปองกนกาซรวทรอบๆ กานลน

สวนประกอบทส าคญอกสวนหนงของลนทอบรรจ คอ ลนนรภย หรอ Safety valve เปนอปกรณปองกนอนตรายไมใหเกดการแตกระเบดของทอเมอกาซภายในมแรงดนสงกวาปกตประกอบดวยแผนจานนรภย (Safety disc) ท ามาจากโลหะออน เชน บรอนซ ทองแดง หรอทองเหลองบาง ๆ จะแตกตวทความดน

องคความรระบบกาซทางการแพทย 6

2,700 psig หรอ 75% ของความดนทดสอบ (TP) เพอระบายความดนของกาซในทอบรรจออกสบรรยากาศภายนอก

2.Oxygen Container ถงบรรจหรอภาชนะบรรจทเปนถง (Container) เปนภาชนะส าหรบบรรจกาซทอยในสถานะของเหลวและมความดนต าเปนถง 2 ชน ระหวางชนนอกกบชนในเปนฉนวนสญญากาศออกซเจนเหลวมจดเดอดทต ามากท -183 องศาเซลเซยล แรงดนออกซเจนเหลวประมาณ 120-150 ปอนดตอตารางนว เมอใชกบผปวยจะตองเปลยนสถานภาพเปนกาซออกซเจนเสยกอน โดยใชเครองระเหย (Vaporizers) ออกซเจนเหลว 1 ลตร สามารถขยายตวเปนกาซไดถง 862 ลตรม vaporizer ในการเปลยนสถานะจากของเหลวเปนกาซ ดงนนในจ านวนปรมาตรกาซออกซเจนทเทากน การเกบออกซเจนเหลวในถงจะกนเนอทนอยกวาการเกบกาซออกซเจนในทอบรรจโรงพยาบาลจงสามารถส ารองกาซออกซเจนไวใชไดทละมากๆและบางครงจะพบวามน าแขงเกาะอยมาก การมน าแขงเกาะเกดจากมปรมาณการใชสงวธการแกไขคอ การใชน าฉดหรอ vaporizer มขนาดเลกเกนไป วธการแกไขคอเพม vaporizer อก 1 ชด อกสาเหตหนงทน าแขงเกาะอาจเกดจากการรวไหลตามวาลวหรออปกรณตางๆ ใหตรวจสอบดวยน าสบหรอสงเกตต าแหนงทมน าแขงเกาะทวาลว

รปท 5 แสดงถงถงบรรจออกซอเจนเหลวทใชในโรงพยาบาล การเกบออกซเจนเหลว ไวในถงพเศษ (Cryogenic liquifide gas storage tanks) นแบบถงโลหะ 2

ชนนนชองวางระหวางชนนอกและชนในเปนสญญากาศและฉนวนเพอไมใหความรอนจากภายนอกเขาไปในถงชนใน แตกไมสามารถปองกนไดทงหมด ท าใหมการระเหยของออกซเจนเหลวในถงตลอดเวลา ถากาซทระเหยนถกน าไปใชอยางตอเนอง ความดนภายในถงออกซเจนเหลวจะคงทประมาณ 120 psig แตถาไมมการใชกาซหรอใชนอย ความดนภายในถงจะสงขนเรอย ๆเมอสงเกน 260 psig อปกรณ Safety relife valve จะเปดระบายกาซออกซเจนสวนเกนทง (ตามตารางท1)

องคความรระบบกาซทางการแพทย 7

ตารางท 1 เปรยบเทยบความดนของทอบรรจกาซออกซเจนและถงบรรจออกซเจนเหลว

ประเภทความดน ทอบรรจกาซออกซเจน ถงบรรจออกซเจนเหลว ความดนใชงานปกต 2,000 120 ความดนใชงานสงสด 2,200 200 ความดนท Relief valve ท างาน ไมม Relief valve 260 ความดนท Burst disc ท างาน 2,700 350 ความดนทดสอบ Hydrostatic 3,600 420 ความดนวกฤต (Critical pressure) ไมม 737 ความดนททอแตก 6,600 ไมม

สถานทตดตงถงออกซเจนเหลว ใชพนทขนาดไมนอยกวา 4x4 เมตร และอยในต าแหนงทเหมาะสมดงน 1. มระยะหาง 10 เมตร จากถงเชอเพลงเหลวบนดนขนาดไมเกน 5 เมตร หรอหางจากขอตอเตม

หรอสวนระบายของถงเชอเพลงเหลวใตดน หรอหางจากถงกาซไวไฟเหลวขนาดไมเกน 5 เมตร 2. มระยะหาง 15 เมตร จากถงเชอเพลงเหลวบนดน ขนาดบรรจเกน 5 เมตร หรอหางจากถงกาซ

ไวไฟเหลวซงมขนาดบรรจเกน 5 เมตร หรอจากเชอเพลงแขง ทางเดน ถนนสาธารณะ เตยงคนไขหนก 3. มระยะหาง 3 เมตร จากถงเชอเพลงเหลวใตดน ทจอดรถ 4. มระยะหาง 7.5 เมตร จากส านกงานหรอโรงอาหาร 5. มระยะหาง 5 เมตร จากสถานไฟฟายอยหรอหมอแปลง 6. มระยะหาง 4.5 เมตร จากสวนเปดของทอน าทง 7. มถนนกวางอยางนอย 4 เมตร และแขงแรงพอรบน าหนกรถบรรทกกาซเหลวได 8. พนททตองการใช จะท าเปนแทงคอนกรตทสามารถรบน าหนกของถงบรรจกาซเหลวและเครอง

แลกเปลยนความรอน อกทงตองมระบบไฟฟา 3 เฟสเพอเดนปมกาซเหลวทตดอยทายรถบรรทกขณะเตมกาซ พรอมทงไฟฟาและแสงสวางและน าประปาเพอการบ ารงรกษาถงเกบดวย

2.2 เสนทอ (Piping) เสนทอ (Pipeline หรอ pipe) ทนยมน ามาใชในระบบกาซทางการแพทยคอทอทองแดง Type L

(หามใชทอเหลก เพราะจะเปนสนมได) เสนทอตองทาสเปนสเดยวกบสสญลกษณของกาซ โดยทาเปนระยะหางกนไมนอยกวา 1.8 เมตร สวนทเปดเผยตองทาสแยกประเภทกาซตลอดแนวเสนทอ พรอมลกศรบอกทศทาง เพอสะดวกในการซอมบ ารงหรอตอเตม

ออกซเจน สเขยว ไนตรสออกไซด สน าเงน อากาศทางการแพทย สเหลอง อากาศความดนสง สด า สญญากาศ สขาว

การวางเสนทอโดยทวไปม 3 ลกษณะดงน คอ 2.2.1 เสนทอหลก (Main Line) เปนเสนทอของระบบทตอจากแหลงจายกาซไปยงเสนทอแนวตงหรอ

เสนทอสาขา (branch) หรอทงสองอยาง 2.2.2 เสนทอแนวตง (Riser) เปนเสนทอของระบบทวางตวในแนวตงเปนสวนตอระหวางเสนทอหลก

กบเสนทอสาขาของชนตาง ๆ

องคความรระบบกาซทางการแพทย 8

2.2.3 เสนทอสาขา (Branch หรอ Lateral Line) เปนเสนทอของระบบทปอนเขาสหองหรอกลมหองในชนเดยวกน

ขอตอลนทอบรรจ(Cylinder Valve Connector) ขอตอกาซทางการแพทยซงมทงชนดเกลยวและชนดโยก (yoke) ตามขอก าหนดมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม มาตรฐานเลขท มอก. 1095 -2535 ขอตอลนภาชนะบรรจกาซทใชในการแพทย

รปท 6การวางเสนทอ

2.3 วาลวควบคมพนท (Zone valve) เปนวาลวเพอควบคมการปดเปดกาซของแตละพนท เมอมปญหาตางๆสามารถปดการจายกาซและ

แกไขซอมบ ารงในแตละพนทไดอปกรณประกอบ Pressure gaugeตองอยต าแหนงหลง Valve เพอใหสามารถเปนตวบงชตรวจสอบการรวไหลของกาซแตละโซนได

รปท 7 แสดงโซนวาลวกาซทางการแพทย

องคความรระบบกาซทางการแพทย 9

บรเวณโซนวาลวควรตดปายเตอนทมภาษาไทยก ากบดวยขอความ

2.4 หวจายกาซ (Outlet)

เปนทางเปดออกของระบบเสนทอกาซทางการแพทยทผใชงานสามารถตออปกรณทางการแพทยเขา

และถอดออกได หวจายกาซ (Outlet) จะอยบรเวณหวเตยงผปวย ชนดและจ านวนขนอยกบความตองการของแตละโรงพยาบาล

หวจายกาซแตละชนดจะมลกษณะของ adapter รปรางไมเหมอนกนสามารถสวมไดเฉพาะของชนดกาซเดยวกนเพอปองกนการผดพลาดของผปฏบตงาน

รปท 7หวจายกาซ (Outlet)

2.5 สญญาณเตอน(Alarm system) ชวยแจงเตอนวากาซทางการแพทยก าลงจะหมด ระบบจะตดไปทระบบกาซทางการแพทยส ารอง

เมอมสญญาณแจงเตอนใหเจาหนาทไปเปลยนกาซขางทหมด 2.5.1 สญญาณเตอนหลก (Master Alarm) มไวเพอเฝาระวงการท างานและสภาพของแหลงจาย

และความดนในทอหลกของทกระบบเสนทอกาซทางการแพทยควบคมทศนยจายกลางทงหมด บงชวากาซทใชในระบบความดนต าหรอสงกวาทก าหนด

2.5.2 สญญาณเตอนประจ าท (Area Alarm) มไวเพอเฝาระวงการท างานและควบคมความดนของกาซในแตละพนท เชน หองผาตด หองฉกเฉน หอผปวย เปนตน

ตองมเสยงดงเพอใหทราบสภาพสญญาณเตอน มความดงอยางนอย 80 dBA วดทระยะหาง 1 เมตร สามารถปดเสยงใหเงยบไดแจงเตอนเมอแรงดนเพมหรอลด 20% ของกาซทตงไว

ค าเตอน ลนปดของ.......ชอกาซ.......... ลนนควบคมการจายไปทหอง.............. หามปด ยกเวนกรณฉกเฉน

องคความรระบบกาซทางการแพทย 10

ถาแจงเตอนทHigh pressure หมายถงความดนสงกวาทตงไว ใหตรวจสอบทชดregulator ถาแจงเตอนทLow pressure หมายถงความดนต ากวาทตงไว ใหตรวจสอบดทแหลงจายวากาซหมด

หรอไม หรอ regulatorช ารด

รปท 8 สญญาณเตอน(Alarm system)

3. การบ ารงรกษาและเทคนคการแกไขปญหา

ตองทราบหลกการท างานของระบบและอนตรายจากระบบ อนตรายของออกซเจน

1 ในบรรยากาศปกตมออกซเจนประมาณ 21 % ถามออกซเจนเพมขนในระหวาง 37-47% จะเกดการลกไหมของเชอเพลงอยางรนแรงทนททมประกายไฟหรอความรอน

2 น ามนและจารบหรอวตถเชอเพลง ถาอยในบรรยากาศของออกซเจน แมมความดนเพยงเลกนอย กจะเกดปฏกรยาอยางรนแรง เกดความรอนสง ท าใหเกดการลกไหมและระเบดได

3 สารเกอบทกชนดจะลกไหมในบรรยากาศทมออกซเจนถาอณหภมของการตดไฟสงพอถาในบรรยากาศมออกซเจนเพมมากขนอณหภมของการตดไฟจะต าลง ขณะเดยวกนความเรวของการเผาไหมจะเกดเรวขน

4 การซอมแซมชนสวนทเกยวกบออกซเจน จะตองลางคราบน ามนออกใหหมด โดยใชน ายาTCE (Trichlor Thylene) หรอไมกสารจ าพวก Methylene Choride หรอตองเปนสารทบรรจอยในภาชนะทมสลากเขยนวา “Clean for oxygen service”

อนตรายจากออกซเจนเหลว 1. จากความเยน ออกซเจนเหลวมอณหภมต ามาก คอ -183OC - อวยวะสวนทสมผสกบความเยนขนาดน เมอถกผวหนงจะแสดงอาการเหมอนแผลไฟไหมหรอน ารอน

ลวก ทเรยกกนวา Cold burn การบาดเจบมากหรอนอยขนอยกบอณหภมต าขนาดไหน และระยะเวลาสมผสอยนานเทาใด อวยวะทจะเปนอนตรายมากคอ ดวงตา ซงมเนอเยอทละเอยดออน แมจะถกออกซเจนเหลวเพยงเลกนอย เนอเยอเหลานนกอาจถกท าลายได ดงนนตองระวงไมใหรางกายไปสมผสกบทอทมกาซเหลวไหลผาน หรอสวนของอปกรณอนทไมมการหมฉนวน เพราะผวหนงจะตดแนนเขากบผวของโลหะนนจนยากทจะดงออก หรอถาเราพยายามฝนดงออก ผวหนงสวนนนกอาจฉกขาดได

องคความรระบบกาซทางการแพทย 11

- รางกายสญเสยความรอน เปนอาการทรางกายสญเสยความรอนออกไปทนท ท าใหคนไขหมดสต ใหเคลอนยายคนไขออกมาสบรเวณทอบอนกวา แลวหาผาหมมาหอหมตวไว รบตดตอแพทยโดยดวน อยาใหคนไขไดรบความรอนโดยตรง

- แผลถกน าแขงกด แผลชนดนเกดจากการสมผสกบบรรยากาศทมอณหภมต าเปนเวลานานจะมอาการเตอนใหทราบกอน โดยมอาการปวดในบรเวณทสมผสความเยน เชน ปลายจมก ใบห และจะหมดความรสกเมอสมผสนานๆ แตเมอลบหรอดงเนอเยอบรเวณนนจะหลดตดมอออกมา การปฐมพยาบาลท าไดโดยจมแผลลงในน าอน อณหภมประมาณ 42-45OC ไมควรใชน ารอนกวาน เพราะจะท าใหเนอเยอตาย

2. การเกดหมอก เมอมออกซเจนรวไหลออกสบรรยากาศภายนอก เชน ขณะทบรษทมาเตมกาซเหลวจากรถบรรทกเขาสถง อาจมการรวไหล ออกซเจนเหลวซงมอณหภมต าสมผสกบไอน าในบรรยากาศ จะท าใหเกดหมอกปกคลมไปทวบรเวณ มองเหนไมชด จนอาจเปนสาเหตท าใหเกดอบตเหตตางๆ ได

3. การลกไหมหรอระเบด การระเหยของออกซเจนเหลว ปรมาตรจะเพมขน 870 เทา การใชงานระบบออกซเจนเหลวควรอยบรเวณทอากาศถายเทสะดวก หรออยาถายกาซเหลวเขาไปในบรเวณทอบซงจะท าใหมออกซเจนในอากาศมากเกนไป ไอของออกซเจนจะหนกกวาอากาศมากและสามารถซมเขาไปอยในเนอผา เนอไม หรอวสดทมความพรนตางๆ ได ซงจะเปนตวเรงใหเกดการลกไหมขนในอณหภมทต ากวาทควรเปน ออกซเจนเหลวหากวาตดไฟกบน ามนหรอสารเชอเพลงอนๆ จะเกดการระเบดอยางรนแรงมากกวา ท.เอน.ท.

4. การแตกออกเนองจากความดน ออกซเจนเหลวหากถกกกไวโดยไมมทางระบายออก เมอเกดการระเหยปรมาตรจะเพมขนอยางมาก จนท าใหถงเกบหรออปกรณเสยหายได จงตองตดตงอปกรณปองกนไว เชน วาลวนรภย (Safety relief valve) หรอแผนโลหะแตกออก (Burst disc) ไว เพอเปดหรอแตกออก ระบายใหกาซทความดนสงเกนกวาทก าหนดไวออกสบรรยากาศภายนอก ชวยลดอนตรายทจะเกดขนกบระบบทงหมด

ขนตอนและการใชงานทถกตองของระบบเสนทอกาซทางการแพทย 1. ไมเสยบชดขอตอทอกาซทงคางไวททางเปดออก (station Outlet) หรอทางเปดเขา (station

Inlet) โดยทไมไดใชงานนานๆ เพราะซลยางภายในจะถกกดตวจนเสยรปทรงและขาดความยดหยน ท าใหกาซรวได และควรศกษาวาหวเสยบทใชอยนนเปนระบบเสยบแลวลอค เวลาจะถอดมปมกด หรอเปนชนดสวมเขาไปแลวบดเลกนอยจงจะลอคอย หรอเปนสปรงลอค ซงผใชทกคนควรศกษาใหดเสยกอนมฉะนนจะท าใหอปกรณช ารดเสยหายได

2. สถานททมการใชออกซเจน เชน แหลงจายกลาง หองเกบทอบรรจกาซ หองใหกาซผปวยตองงดการท าสงใดทเกยวกบเปลวไฟ มการตดปายเตอน ก าหนดเปนบรเวณหามสบบหร ส าหรบอปกรณทเกยวกบออกซเจนและไนทรสออกไซด ตองสะอาด ปราศจากไขมนและน ามน เพอปองกนการลกไหมและระเบด

3. ชดจายกาซ (Manifold) ในแหลงจายกาซออกซเจนและไนทรสออกไซด จะม 2 ดาน ซายและขวา เมอดานหนงเปดใชงานอย อกดานหนงจะเปนดานส ารองเสมอ เมอดานทใชงานกาซหมดจะตองเปลยนทอบรรจทมกาซเตมแทนทอทหมดทนท

4. ปรมาณทอบรรจกาซออกซเจนทตดตงในแหลงจายกาซ จะตองออกแบบใหเหมาะสมกบปรมาณการใชงานของโรงพยาบาล

5. ทอกาซทตงเรยงใชงานเพอจายกาซเขาระบบ ควรใชทอทมความสงใกลเคยงกน หากแตกตางกนมาก จะท าใหทอหางหม (Pig tail) บดงอแตกรวได

6. ขอตอตางๆ ในระบบเสนทอกาซทางการแพทย ควรมการตรวจสอบรอยรวอยางสม าเสมอโดยใชน าฟองสบตรวจหา หากตรวจพบตองแกไขทนท

องคความรระบบกาซทางการแพทย 12

7. ตองมการดแลรกษาแหลงจายกาซอยางสม าเสมอ เพอใหสามารถจายกาซไดอยางมประสทธภาพ โดยเฉพาะชดจายกาซออกซเจนส ารอง (Reserve Supply) ซงมไวใชงานเวลาทระบบออกซเจนเหลวไมสามารถใชงานได และตองมการทดสอบชดจายกาซส ารองน อยางนอย 6เดอน/ครง

8. เมอสญญาณเตอนในระบบทอกาซท างาน แสดงวาความดนในทอกาซผดปกต เชน กาซใกลจะหมด อปกรณในแหลงจายกาซช ารด หรอทอกาซรว ตองรบท าการแกไขสาเหตใหเรยบรอย หามถอดสายไฟหรอถอดฟวสแกปญหาเฉพาะหนา เพราะจะท าใหชดสญญาณเตอนทงหมดไมท างาน

9. เนองจากในแหลงจายกาซเปนระบบความดนสง และเปนจดควบคมแรงดนของกาซทงระบบ สามารถเกดอนตรายไดงายและรนแรง ดงนนผควบคมและชางทดแลตองมความรความช านาญในระบบนเปนอยางด

10. เมอตองการซอมแซมระบบเสนทอกาซทางการแพทย ตองวางแผนการซอมอยางเปนระเบยบ มการศกษาแผนผงทอกาซทตองการซอมอยางละเอยด และประสานงานแจงใหหนวยทเกยวของทงหมด เชน ศลยแพทย พยาบาลหองผาตด วสญญแพทยและพยาบาลทราบลวงหนา เพอ ส ารองกาซและเตรยมพรอม

11. การตรวจสอบความสะอาดภายในทอเบองตนหลงการซอมแซมทอท าไดโดย เอาผาขาวบาง หรอผากอซ หรอส าลอดทอแลวอดอากาศใหผาน โดยปกตออกซเจนไมม ส กลน รส ดงนนหากออกซเจนทออกมามความผดปกตจากน คอเกดการปนเปอนถามส มกลนไหม แสดงวาอากาศยงไมสะอาด หรออาจใชเครองมอวดเปอรเซนตออกซเจน หากเปอรเซนตออกซเจนลดลงแสดงวาอากาศยงไมสะอาด

หามใชไฟ, น ามน, จารบ, ไมขดไฟ, บหร, คมลอค (เพราะคมลอคอาจใชในกรณอนๆเปนเหตใหเปอนคราบน ามนได) ตองใชประแจปากตายเบอร 29 หรอ 30 เทานน

ตองมแผนการบ ารงรกษา ตองเขยนแผนใหชดเจน เปนไปตามบรบทของแตละพนท

ขนตอนการบ ารงรกษาระบบควบคมการจายกาซ (Manifold)

ระยะเวลา ขอปฏบต วธปฏบต

ทกสปดาหหรอ เมอเปลยนทอ

บรรจกาซ

1. ตรวจสอบรอยรวบรเวณขอตอเกลยวหวทอบรรจกาซ

ตรวจเชคดวยน าฟองสบ

2. เชคระดบความดนท 1st Stage Regulator ต ร ว จ /ป ร บ ต ง ให อ ย ใน ร ะ ด บมาตรฐาน

3. เชคระดบความดนท Line Regulator ต ร ว จ /ป ร บ ต ง ให อ ย ใน ร ะ ด บมาตรฐาน

ทกเดอน

1. ตรวจสอบรอยรวบรเวณขอตอเกลยวทงระบบ ตรวจเชคดวยน าฟองสบ 2. เช ค ก ารท า งาน ช ด Automatic Change Over

ตรวจ/ทดสอบจากการใชงานจรง

3. ทดสอบระบบ Alarm & Lamp Control ตรวจ/ทดสอบจากการใชงานจรง 4. บนทกระดบความดนใชงาน ต ร ว จ /ป ร บ ต ง ให อ ย ใน ร ะ ด บ

มาตรฐาน ทกป เปลยน O-Ring & Seal ทจ าเปน ตรวจ/เปลยนตามอายการใชงาน

ทก 3 ป เปลยน High Pressure Filter Element ตรวจ/เปลยนตามอายการใชงาน หามใชน ามนหลอลนทกชนดกบอปกรณระบบกาซ

องคความรระบบกาซทางการแพทย 13

ปญหาและแนวทางการแกไขเบองตน ปญหา สาเหต การแกไข 1. มออกซเจนรวท Outlet - ซลยาง, วาลวใน Outlet ช ารด

- ขอตอทอกาซ (Adapter) สก - ซอมหรอเปลยนซลยาง, วาลว - เปลยนแกนเสยบ

2. มเสยงรวท Safety valve บน ฝากระบอกน า

-กาซไมระบายออกจากกระบอก หรอระบายไมทน, ชองทาง กาซออกทฝากระบอกน าอดตน - Safety valve สกปรก, ช ารด

- ดสายยางไมใหพบบดงอ หาก ตอพนยาใหคนไขตองตอตรง จาก Flow meter โดยไมผาน กระบอกน า, ลางชองทางกาซ ออกทฝากระบอกน า - ลาง, ซอม Safety valve

3. เครองมอทตอใชงาน เชน เครองชวยหายใจ ไมท างาน

- แรงดนกาซต ากวาก าหนด - เครองมอช ารด

- ปรบแรงดนทจดใชงานใหได 50-55 psig - ซอมเครองมอ

4. ลกลอยท Flow meter ไมขน หรอขนไดนอย

- ชองทางเดนกาซอดตน เชนท นมหนปมปรบปรมาณกาซ, แผนท าฟองอากาศ - ลกลอย, หลอดแกวสกปรก

- ลาง หรอเปลยนอปกรณทอด ตน - ลางลกลอย, หลอดแกว

5. น าในกระบอกไมเปนฟอง ฝอยละเอยด

- แผนท าฟองอากาศอดตน - ลาง หรอเปลยนแผนท า ฟองอากาศ

6. ออกซเจนไปสผปวยนอยกวา ทตงไว

- ฝากระบอกน าแตกราว - ซลยางทฝากระบอกน าช ารด หรอไมม - ขอตอทชดกระบอกน าไมแนน

- อดรอยแตกราวทฝา - เปลยน หรอจดหาซลยางใหม - ขนขอตอใหแนน

7. น าเปนฟองมากจนลนขวด, มน าอยในหลอดแกวชด Flow meter

- แรงดนกาซสงกวาก าหนด - น าไมบรสทธ น ามากเกนไป - น าไหลจากกระบอกเขาไป - ตดตงชด Flow meter และ กระบอกน าเอยง

- ปรบแรงดนทจดใชงานใหได 45-55 ปอนด/ตร.นว - ใชน ากลน, เตมน าใหไดระดบ - ระวงการถอ การวางชด Flow meter เมอมน าอยในกระบอก - ปรบชด Flow meter และ ก ร ะ บ อ ก น า เ อย ง ใ หไ ด แนวตงฉากกบพน

องคความรระบบกาซทางการแพทย 14

ขอควรระวงในการใชงาน การเกบ

1. สภาพของหองเกบทอบรรจกาซออกซเจน ตองเปนทแหง มการถายเทของอากาศไดด และมอณหภมสงสดไมเกน 50 oC

2. ทอบรรจกาซออกซเจนทกทอตองตงตรงในแนวดง หามวางทอบรรจกาซออกซเจนทมกาซอยเตมในแนวนอนโดยเดดขาด

3. แยกทอเปลาและทอทมกาซเตมออกจากกน และควรท าเครองหมายไว เพอปองกนสบสน 4. ทอบรรจกาซออกซเจนทกทอตองครอบฝาเหลกไวเสมอ เวนแตขณะใชงาน 5. บรเวณทเกบหรอหนวยจายกาซกลางตองมขอความ “หามบคคลภายนอกเขา” หรอ “กาซอนตราย” 6. หามเกบทอบรรจกาซออกซเจนไวรวมกบวสด หรอกาซอนๆ ทตดไฟไดงาย

การบ ารงรกษา 1. สของทอบรรจกาซหากเลอะเลอนหรอถลอก ควรน าไปทาสใหม และตองมสเดยวกบของเดม 2. หมนตรวจเชคอปกรณนรภยทตดอยกบสวนบนของทอบรรจกาซ อยาใหรระบายความดนเมอกาซม

ความดนเกนมสงอดตน หากมสงอดตนใหแกไขทนท 3. ลนปด-เปดของทอบรรจกาซะตองแนนและไมโยกคลอน และในการเปดจะตองเปดไดงายโดยไมตอง

ออกแรงบดมาก จนไมสามารถควบคมการเปดทละนอยได 4. สภาพของเกลยวขอตอ ตองไมบนหรอสกหรอ เพอใหการประกอบกบอปกรณควบคมความดนเปนไป

ไดงาย แนบสนทและไมรวไหล 5. รถเขนทอบรรจกาซตองอยในสภาพด โซตองรดทอบรรจกาซออกซเจนไดอยางมนคง

การใช 1. การล าเลยง ขนยาย และเคลอนยายทอบรรจกาซ จะตองใสรถเขนทละทอ มโซรด และมขอความ

“กาซอนตราย” แขวนใหเหนไดอยางชดเจน 2. ขณะเคลอนยายตองท าดวยความระมดระวง คอไมใหกระเทอน กระเแทก หรอโยนทอ 3. หามใชสารหลอลน น ามนหรอสารตดไฟกบอปกรณทใชงานกบออกซเจนเปนอนขาด 4. การตดตงชดอปกรณตางๆ เขากบทอบรรจกาซออกซเจน ตองขนยดใหแนน 5. การเปดลนทอบรรจ จะตองคอยๆ เปด ไมควรเปดอยางรวดเรวและรนแรง 6. กรณใชชดอปกรณใหออกซเจนกบผปวย กอนทจะเปดลนททอบรรจกาซ หรอกอนทจะเสยบเขากบ

Outlet จะตองปดปมปรบทชด Flow meter เพอปองกนลกลอยกระแทกกบปลายหลอดแกว 7. เมอเปดลนททอบรรจกาซออกซเจน แรงดนทปรากฏทมาตรวดความดนตองไมเกน 2,200 psig กรณ

ทมกาซเตมทอ 8. กรณใชอปกรณควบคมความดนกบทอบรรจกาซโดยตรง เมอเลกใชงานควรปดลนททอบรรจกาซ

ออกซเจนใหสนทเสยกอน แลวเปดลนทอปกรณควบคมความดน เพอปลอยกาซทเหลออยใหหมดแลวจงปดใหสนทอกครง เพอไมใหมกาซขงอยในอปกรณ

9. หามกระท าการใดๆ ทเกยวกบอปกรณนรภยทตดตงมากบทอบรรจกาซออกซเจน หากพบวาเกดอาการผดปกต ตองแจงใหชางหรอผทมความรมาแกไข

10. หามท าการเคลอนยายทอบรรจกาซออกซเจนขณะทวาลวของทอยงเปดอย 11. หามท าเครองหมายใดๆ บนตวทอบรรจกาซออกซเจน ดวยวธการทตองใชความรอน เพราะจะท าให

คณสมบตของเนอเหลกเปลยนไปเนองจากความรอน

องคความรระบบกาซทางการแพทย 15

12. หากทอบรรจกาซออกซเจนมการรวไหลของกาซ ใหเลกใช และสงคนรานเพอเปลยนทอใหม

การดแลระบบจายกาซเหลว 1. การเชครว ปกตจะมน าแขงเกดขนระหวางทอกบถงมาทเครองแลกเปลยนความรอน หากมน าแขง

เกดขนบรเวณอน อาจสนนษฐานไดวามการรว ถารวมากอาจจะไดยนเสยงกาซพงออกมา เชนบรเวณวาลว หรอขอตอตางๆ

2. การเชคความดน โดยจดคาความดนภายในถงไวในตารางบนทก 3. การเชคระดบกาซเหลว หากเหลอปรมาณ 30% กควรตดตอผผลตเพอสงกาซเหลวเพม 4. การเชคบรเวณทตงถง สงเกตวามคราบน ามน จารบ หรอสารหลอลนตางๆ ทเปนสารไวไฟอยบรเวณ

กาซเหลวหรอไม ถามควรจดการเคลอนยายออกไปโดยเรว เพราะเสยงตอการเกดเพลงไหม 5. ควรมการตรวจสอบสภาพชดจายกาซส ารองจากทอบรรจ อยางนอยทก 6 เดอน โดยทดลองจายกาซ

จากแหลงส ารองและปดระบบจายกาซเหลวชวขณะ เพอทดสอบการท างานของชดจายกาซส ารองวายงใชงานไดตามปกตหรอไม เพอมนใจไดวาโรงพยาบาลสามารถมกาซใชไดตลอดเวลา