มนษยสมพนธ

เอกสารถวายความรแดพระสงฆาธการ หมวดวชาพนฐานทวไป มนษยสมพนธ

สถาบนพระสงฆาธการ ส านกงานพระพทธศาสนาหงชาต

มนษยสมพนธ

พมพครงท ๒

ปทพมพ ๒๕๕๗

จ านวน ๑,๐๐๐ เลม

จดพมพโดย

สถาบนพระสงฆาธการ ส านกงานพระพทธศาสนาหงชาต

ทปรกษา นายนพรตน บญจวฒนานนท ผຌอ านวยการส านกงานพระพทธศาสนาหงชาต นายอ านาจ บวศร รองผຌอ านวยการส านกงานพระพทธศาสนาหงชาต นายพนม ศรศลป รองผຌอ านวยการส านกงานพระพทธศาสนาหงชาต นายกนก สนประสรฐ รองผຌอ านวยการส านกงานพระพทธศาสนาหงชาต นายสมกยรต ธงศร ผຌอ านวยการส านกลขาธการมหาถรสมาคม นายปราณสวร อาวอรามรศม ผຌอ านวยการสถาบนพระสงฆาธการ

รวบรวมและเรยบเรยง นายอรญ วธจรญ นกวชาการศาสนาช านาญการ

ตรวจตนฉบบ นายอดมศกด ชตชนะ นกวชาการศาสนาปฏบตการ

พมพท รงพมพส านกงานพระพทธศาสนาหงชาต ๏๐-๏๒ ปากซอยบຌานบาตร ถนนบ ารงมอง ขตปอมปราบฯ กรงทพฯ

นายสรพล วรยะบรรจด ผຌพมพผຌฆษณา พศ ๑๑๓

ทร ๏ ๏๏๑ ๏ ๑๑๐๔

พมพส าหรบถวายพระสงฆาธการ

ค าน า

มนษยสมพนธ ปนวชาหนไงของหลกสตรถวายความรຌดพระสงฆาธการระดบจຌาอาวาสละพระสงฆาธการระดบจຌาคณะต าบล หมวดวชาพๅนฐานทไวเป มนษยสมพนธ วตถประสงคพไอ฿หຌพระสงฆาธการตระหนกถงความส าคญของการ

มมนษยสมพนธ฿นการบรหารงานละขຌา ฿จถงหลกทคนค วธการทไจะน าหลก

มนษยสมพนธเป฿ชຌ฿นการบรการงาน฿หຌมประสทธภาพมากขๅน

อกสารฉบบนๅ อาจารยสนาะ ผดงฉตร ป.ธ.๙ พ.ม. พ.ธ.ม. M.A. ผຌรยบรยง เดຌอนญาต฿หຌจดพมพส าหรบถวายพระสงฆาธการทไขຌารบการถวายความรຌ

หวงวาอกสารฉบบนๅ จะอ านวยประยชนตอจຌาคณะพระสงฆาธการตามสมควร ขอขอบคณผຌรวบรวมรยบรยง มา ณ อกาสนๅ

สถาบนพระสงฆาธการ

ส านกงานพระพทธศาสนาหงชาต

สารบญ หนา บทน า

ความหมายของมนษยสมพนธ ความส าคญของมนษยสมพนธ ๏ สไงทไตຌองรยนรຌกไยวกบพฤตกรรมของมนษยชาต ๒ หลกความตຌองการของคน ๔ หลกการละทฤษฎ฿นการสรຌางมนษยสมพนธ ๕ วธการ฿นการพฒนามนษยสมพนธ มนษยสมพนธกบการท างาน ๑ การสรຌางมนษยสมพนธทไดกบบคคล฿นองคกร ๒ การสรຌางมนษยสมพนธกบพไอนรวมงาน ๓ มนษยสมพนธระหวางผຌบงคบบญชาละผຌ฿ตຌบงคบบญชา ๔ กลวธ฿นการสรຌางมนษยสมพนธกบประชาชน ๕ ทคนคการท างานรวมกน ๕ นวปฏบตทไวเป฿นการสรຌางมนษยสมพนธ ประยชนของมนษยสมพนธ ประภทของมนษยสมพนธ ๏ ปรชญากไยวกบหลกมนษยสมพนธ ๐ หลกมนษยสมพนธของจฉ ๑ ลกษณะของผຌมมนษยสมพนธเมด ๑ ลกษณะของผຌมมนษยสมพนธด ๒ ความสมพนธระหวางมนษย฿นนวพทธศาสนา ๓ ความสมพนธระหวางพระกบชาวบຌาน ๓ ความสมพนธของคนเทย฿นอดตทไมตอพระพทธศาสนา ๔ บทบาทของพระพทธศาสนาทไมตอสงคมเทย ๕ มนษยสมพนธ฿นพระพทธศาสนา ๏ ทศ ๒ ๏๔ บรรณานกรม ๐

มนษยสมพนธ ๑

หลกมนษยสมพนธในพระพทธศาสนา (The Principle of human relations in Buddhism)

บทน า

มนษยสมพนธ Human Relations ปนวชาทไรยนเมรຌจกจบสๅน ละมความจ าปนตอมนษยชาตอยางยไง วชานๅมงนຌนถงพฤตกรรมของมนษย฿นสวนทไกไยวกบความสมพนธกน ดยความปนจรงลຌวมนษยมความสมพนธกนมาตครๅงดกด าบรรพลຌว คอความสมพนธระหวางครอบครวละกลมชน ตวายงเมคอยมความราบรไนมากนก มความขຌา฿จกนดบຌาง

เมดบຌางตามสถานภาพของสงคมนๅน โ ตอมาเดຌมผຌมความรຌความสามารถเดຌพยายามศ กษา คຌนควຌากຌเขขຌอบกพรองตางโ พไอสรຌางสรรคมนษยสมพนธ฿หຌดขๅน พราะมนษยทๅงหลาย

ตางจตตาง฿จกนจงปนรไองธรรมดาทไจะตຌองมความขดยຌงชงดชงดนมงอาชนะกน฿นทกระดบของส งคมตๅ งต ระดบครอบคร ว เปถ งระดบชาตละระดบชาตตอชาต การ ขຌ า ฿ จ

หลกมนษยสมพนธปนวธการทไดอนหนไงทไจะชวยลดความขดยຌงละกຌปญหาหลานๅเดຌ ถอวาปนวชาทไจ าปนของสงคมทกระดบ ดงนๅน ทกคนจงตຌอง฿หຌความส าคญตอวชาหลกมนษยสมพนธ ฿หຌมากปนกรณพศษ฿นการกຌปญหาตาง โ ฿หຌส ารใจเปเดຌดຌวยด พไอ฿หຌสงคมมความขดยຌง นຌอยทไสด มความปนอยทไสงบสข

ความหมายของมนษยสมพนธ

(The Meaning of human relations) พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พศ ๑๑ หนຌา ๒๐ เดຌ฿หຌความหมาย

ของมนษยสมพนธเวຌวา ความสมพนธ฿นทางสงคมระหวางมนษยซไงจะกอ฿หຌ กดความขຌา฿จ

อนดตอกน ดยยกมาจากค า ค าคอ มนษย มนษย Human สตวทไรຌจก฿ชຌหตผล สตวทไมจต฿จสง, คน. ส.; มนสส ๑ พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๒๕. กรงเทพมหานคร :ส านกพมพอกษรเจรญทศน, ๒๕๓๑

มนษยสมพนธ ๒

สมพนธ สมพนธ สมพนธน ผกพน กไยวขຌอง เว การยกความออกปนประยค โ ลຌวบอกการกไยวขຌองของประยค

จากค าจ ากดความดงกลาวมาลຌว ราอาจกลาวความหมายของค าวา มนษยสมพนธ Human Relations ดงนๅ

ศาสตรวาดຌวยการคบหาสมาคมระหวางคนกบคน

ศาสตรวาดຌวยการคบหาสมาคมระหวางคนกบกลมคน

๏ ศาสตรวาดຌวยการคบหาสมาคมระหวางกลมคนกบกลมคน

๐ ศาสตรวาดຌวยการอาชนะจต฿จของผຌอไนอยางสนต ๑ ศาสตรวาดຌวยการสรຌางความขຌา฿จทไดตอกน

๒ ศาสตรวาดຌวยการผกพนของคนอนกอ฿หຌกดวตถประสงคละรงบนดาล฿จ฿หຌกลมคนสามารถท างานรวมกนเดຌอยางมประสทธภาพสงบราบรไน

อนไง ความหมายของค าวา มนษยสมพนธ นๅมนกการศกษา นกวชาการละบคคลส าคญ โ หลายทานเดຌ฿หຌความหมายเวຌดงนๅ

คารตอร วดกด เดຌกลาวเวຌ฿นหนงสอพจนานกรมการศกษา ๕๑๕ : ๔๓ วา มนษยสมพนธปนปฏกรยาทางสงคมทไกดขๅนระหวางบคคลกบอทธพลทไบคคลมตอกน ละ

ยงหมายถงการศกษาอทธพลหรอปฏกรยาทไกดขๅนดงกลาวดຌวย

คยร ดวส เดຌกลาวเวຌ฿นหนงสอพฤตกรรมการท างานของมนษย ๕๓๓ : ๑ วา มนษยคอการพฒนาพลงกลม฿หຌท างานเดຌอยางมประสทธภาพละความพงพอ฿จ หรอ อกตอนหนไงกลาววา มนษยสมพนธคอ รงกระตຌนรวมกนของคณะบคคลทไกอ฿หຌกดวตถประสงค ของหนวยงานทไจะ฿หຌบคคลรวมกนท างานอยางมประสทธภาพ ดยรวมมอรวม฿จกน฿หຌกดผล

ทๅงดຌานศรษฐกจสงคมละวฒนธรรม๏

๒ Good, V. Carter. Dictionary of Education. New York Mc Gran - Hill Book, ๑๙๕๙ อางในสนนท พพฒนเพญ

ผชวยศาสตราจารย. เอกสารวชามนษยสมพนธ หลกสตรฝกหดครสอนพระปรยตธรรม

๓ Davic} Kicth. Human Bepavisr at work. New York, Mc Graw - Hill, ๑๙๗๗. อางในสนนท พพฒนเพญ ผชวย

ศาสตราจารย. เอกสารวชามนษยสมพนธ หลกสตรฝกหดครสอนพระปรยตธรรม

มนษยสมพนธ ๓

นพนธ คนธสว เดຌกลาวความหมายของมนษยสมพนธเวຌ฿นหนงสอมนษยสมพนธ พไอการพฒนา ๑๑ : วา มนษยสมพนธคอสภาพความสมพนธทไอๅออ านวยตอการด ารงชวตรวมกนอยางราบรไน หรอท างานรวมกนอยางมประสทธภาพละทกฝຆายเดຌรบ

ความพงพอ฿จ฿นทกดຌาน๐

ความส าคญของมนษยสมพนธ

(The importance of human relations) มนษยสมพนธนๅปนทๅงศาสตรละศลป Wisdom and Art ปนวชาการทไตຌองศกษาคຌนควຌา฿หຌรຌหลกการ฿นการทไจะอย ร วมกนกบสงคมอยางสงบรยบรຌอยพฒน าสงคม

฿หຌจรญกຌาวหนຌาเปดยล าดบตามทไควรจะปน ดยจะตຌองรຌหลกการทไจะปฏบต ขจดสไงทไตนองท าเมถกตຌองออกเป พรຌอมกบสรมสรຌางลกษณะนสยทได฿หຌกดมขๅน฿นตน ชน ปนคนยๅมยาก หรอเมคอยยๅมกใตຌองปนคนยๅมงาย รຌจกยกยองชมชยคนทไยกยองชมชย รຌจกสงคราะหชวยหลอคนบຌางตามความหมาะสม ปนตຌน อาจรวมรยกวา พรสวง คอตຌองสรຌาง฿หຌกดมขๅน฿นตนอง ขຌาท านองทไวา เมมตຌองหาเมมาตຌองสรຌาง เมมลกษณะการดลบนดาลจาก฿คร ผຌ฿ด ละทไวาปน ศลป พราะปนพรสวรรคฉพาะตนของคน ซไงบางคนมศลปะของตนอยลຌวพยงตฝຄกนดหนอยกใสามารถสรຌางมนษยสมพนธกบคนทไวเปเดຌด ชน ผຌมวาทศลป จะพดกง พดด พดพราะ พดจาคมคาย รวมทๅง฿หຌการชวยหลอผຌอไนตามฐานะอนควรของตน จกมคนรก฿ครมากมาย จงกลาวเดຌวามนษยสมพนธปนปจจยส าคญอยางยไง฿นการบรหารทกสาขาวชาชพ เมวาจะปนองคการธรกจ รฐวสาหกจ หรอองคการของรฐบาลกใตาม หนวยงาน฿ดคนมความรวมมอกนมาก สดงวาผຌบรหารหนวยงานนๅนมมนษยสมพนธปนลศ ประสทธภาพของงานจงออกมาปนรปธรรมทไชดจน ฿นรไองความส าคญของมนษยสมพนธนๅอาจกลาวปนประดในส าคญ โ ประการคอ

๔ นพนธ คนธเสว. มนษยสมพนธกบการพฒนา. อางใน สนนท พพฒนเพญ ผชวยศาสตราจารย. เอกสารวชามนษยสมพนธ หลกสตรฝกหดครสอน

พระปรยตธรรม

มนษยสมพนธ ๔

ประสทธภาพของบคคล คอผຌปฏบตงานถຌามมนษยสมพนธดจะมลกษณะ ๐ ประการคอ๑

- ตใม฿จท า ฉนทะ ท างานดຌวยความพอ฿จละยนดม฿ชสกตวาท าหรอท าพไอ฿หຌสรใจเปตละวน การท างานดຌวยความตใม฿จชนนๅทากบวางรากฐานของงานเวຌดปนการรไมตຌนทไดของงาน

- ตๅง฿จท า วรย ท างานดຌวยความขยนหมไนพยรอา฿จ฿ส เมทอดธระทาทไก าลงความสามารถของตนทไมอย - สน฿จท า จตต ท างานดຌวยความขะมกขมຌน พไอ฿หຌงานสรใจตามปาหมายละระยะวลาทไก าหนด

- ขຌา฿จท า วมงสา ท างานดຌวยความสขมรอบคอบ กลาวคอท างานดຌวยมองวา งานพไอชวต ราท างานพไอจะเดຌผลตอบทนมาลๅยงชวต ราอาศยงานพไอ฿หຌชวตของราอยเดຌ ตอมากใพฒนาการเปอกระดบหนไงกใคอ งานพไองาน พไอ฿หຌงานส ารใจด พไอจดมงหมายของงาน ชน งานของพทยคอการรกษารค กใพไอจดมงหมายของงาน คอท า฿หຌคนหายรค มไอราท างานพไองานลຌว งานทไท ากใจะกลายปนกจกรรมหลกของชวตกลายปนตวชวตของรา งานพไองานกใกลายปนชวตพไองาน ชวตของรากใกลายปน ชวตพไองาน ละงานพไองาน

นไนหละมนกใปนธรรมเป฿นตวหมอนตวอยางทไบอกวาท างานพไอประยชนสขกสงคม หรอ

วาพทยท า฿หຌคนเขຌมสขภาพด การท า฿หຌกดประยชนสขกสงคมละการชวย฿หຌคนมสขภาพดกใปนตวธรรม การทไคร฿หຌการศกษากดใกนกรยน ท า฿หຌนกรยนมการศกษา มสตปญญา การทไมสตปญญา การทไมชวตทไดงามกใปนธรรม พราะฉะนๅน งานนๅนกใพไอธรรม มไอราอาชวต

ของราปนงาน อางานของราปนชวตเปลຌวกใกลายปนวาชวตของรากใพไอธรรม งานกใพไอธรรม ซไงมองกนเป฿หຌถงทไสดลຌว เม฿ชคพไอทานๅน คอ ทไวางานพไองาน งานพไอธรรม ชวตพไองาน ชวตพไอธรรมอะเรตาง โ นๅ ฿นทไสด ทๅงหมดกใปนอนหนไงอนดยวกน มไอถงขๅนนๅกใเมตຌอง฿ชຌ ค าวา พไอ ลຌวพราะท าเปท ามา ชวตกใคองาน งานกใคอชวต ละงานกใปนธรรมเป฿นตว มไองานปนธรรมชวตกใปนธรรมดຌวย ตกลงวา ทๅงชวตทๅงงานกใปนธรรม เปหมด๒

๕ ท.ปา. ๑๑/๒๓๔/๑๒๓๓ : อภ.ว. ๓๕/๕๐๕/๒๙๒. สยามรฏฐสส เตปฏก . กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย

, ๒๕๒๓

๖ เทพเวท พระ (ประยทธ ปยตโต). ชวตนเพองาน งานนกเพอธรรม. กรงเทพมหานคร : มลนธพทธธรรม พมพเผยแพร ๑๐

มนาคม ๒๕๓๓. ไมปรากฏโรงพมพ

มนษยสมพนธ ๕

ประดในนๅราสรปเดຌวา฿นการท างานตຌอง฿ชຌปญญา wisdom ปนตวก ากบเม฿หຌกดความผดพลาดเดຌจะชวย฿หຌรຌสไงทๅงหลายดຌวยความทานๅน ชวยกลไนกรองงาน฿หຌออกมา

อยางมประสทธภาพดงทไตຌองการ มไอผຌปฏบตงานมประสทธภาพอยางนๅลຌวจะกอ฿หຌกด

รงประสาน ๏ ฝຆายคอ

ผຌ฿หญดง คอ ระดบผຌบรหารกใจะชวยประคบประคองการบรหารงาน฿หຌปน

เปตามนยบายวางเวຌ รวมทๅงบรหารบคลากร฿นหนวยงานเดຌอยางด ผຌนຌอยดน คอผຌปฏบตงานกใจะทมทก าลงสตปญญาละความสามารถของตน

฿หຌกบงาน฿นหนຌาทไของตนอยางตใมทไ ดยค านงถงปาหมายของงานปนส าคญ

๏ คนสมอกนพยงเวຌ คอความรวมมอละการประสานงาน฿นระดบผຌบรหาร

ระดบดยวกน ผຌรวมงานระดบดยวกนเมวาหนวยงานดยวกนหรอตางหนวยงานกใจะปนเป

ดຌวยความราบรไน

ประสทธภาพของงาน ผลสมฤทธของงานจะมลกษณะปนเปดຌวยความด ตามปาหมายทไวางเวຌ ชน

งาน คณภาพ / เปาหมาย ของงาน

งานของคร ผຌรยนมสตปญญาด

ผຌรยนมความประพฤตรยบรຌอยดงาม

๏ ผຌรยนสรຌางประยชนสขกสงคม

งานของพอคຌา เมอาปรยบผຌบรภคเมวากรณ฿ด

คຌาขายดຌวยราคายตธรรม

๏ เมก าหนดราคาสนคຌาตามความพอ฿จของตน

ตก าหนดราคาตามทไกฎหมายก าหนด

มนษยสมพนธ ๖

สงทตองเรยนรเกยวกบพฤตกรรมของมนษยชาต (Knowledge of behavior on mankind)

฿นการบรหารผຌบรหารจะตຌองศกษา฿หຌขຌา฿จพๅนฐานของบคคลสยกอน พราะการขຌา฿จพๅนฐานของบคคลจะชวย฿หຌขຌา฿จพฤตกรรมตาง โ ของคนเดຌมากขๅนจะปนประยชนตอการบรหารงานเดຌอยางด ฿นทไนๅจะกลาวถงพๅนฐานของบคคล ๏ อยางคอ๓

สไงทไท า฿หຌคนตกตางกน คนราจะมความตกตางกนพราะปจจย ประการ คอ

พนธกรรม คอวาปนมรดกชวตทไเดຌรบการถายทอดมาจากบดามารดา

ทๅงรางกายละจต฿จดยรไมมาตๅงตมชวตทดยว ลกษณะของคน โ หนไงจะมความคลຌายเปทางบดามารดากใเดຌ หรออาจทๅงสองฝຆายผสมผสานกน รปรางหนຌาตาคลຌายกนสภาพจต฿จละอารมณจะคลຌาย โ กน สตปญญากใอาจถายทอดกนเดຌดຌวย ยไงกวา

นกจตวทยาบางคนยงชไอวารปรางหนຌาตาของคนตางบดาละมารดากใม ลกษณะทางรางกายคลຌายกน ชน คนอຌวนจะปนคนมจต฿จปนมตร อารมณด สนทคนงาย คนผอมมจต฿จทไมไนคง ตอารมณหงดหงดงาย ชอบอจฉาคน ปนตຌน

๏ สภาพวดลຌอม สภาพวดลຌอมทไถอวามอทธพลตอบคคล คอ

๏ จากการลๅยงด

๏ จากสถาบนการศกษา ๏๏ จากการประกอบอาชพ

๏๐ จากคานยมของสงคม

ตวอยางชน ผຌมอาชพปนต ารวจปกตทไว โเปลຌว จะมลกษณะชอบวางอ านาจ ถอวาตวองสงสงเมคอยคารพผຌอไนนอกจากผຌบงคบบญชา คาดหวงความสงคราะหจากผຌอไน ผຌมอาชพ

ปนครปกตทไว โ เปลຌวจะมลกษณะออนนຌอมถอมตน รຌจกกาละทศะนยมยกยองผຌอไน

๗ ประไพพรรณ เวชรกษ,ระววรรณ โพธวง.วชามนษยสมพนธพฤตกรรมศาสตร,เอกสารการประกอบการฝกอบรมหลกสตร

“ผบรหารสถานศกษาระดบสง”กองการมธยมศกษา กรมสามญศกษา, ฝพ.กม. ๐๑- ๖/๒๕๓๔ กรงเทพมหานคร : โรงพมพการศาสนา, ๒๕๓๓ (หนา ๑๓๑ – ๑๔๙)

มนษยสมพนธ ๗

มไอปนชนนๅ ผຌบรหารหรอผຌท างานตຌองรຌละขຌา฿จวาราละขาตางกนทๅงดຌานพนธกรรมละสภาพวดลຌอม เมควรคาดหวงวา฿หຌขาตຌองหมอนรา ตควรจะรຌวธการทไปกครองบงคบบญชาหรอปฏบตตอคนหลานๅนอยางเรจะดกวา

สไงทไหมอนกนของบคคล มຌวามนษยจะมความตางกนดงกลาวมาลຌวตกใมบางสไงทไมนษยทกคนมหมอน โ กน ซไงรยกวา สามญนสยมนษย มดงนๅ

เมชอบ฿หຌ฿ครมาต าหน อยากมชไอสยงดนดง ๏ จะท าอะเรส ารใจหรออยากท ากจการ฿ดกใตอมไอมความตຌองการ฿นสไงนๅน

๐ สน฿จตนองมากกวาคนอไน

๑ ชอบคนหนຌายๅมมากกวาคนหนຌาบๅง ๒ สน฿จชไอสยงของตนอง ๓ ชอบ฿หຌคนอไนฟงมไอตนพด

๔ ชอบ฿หຌคนอไนพด฿นสไงทไตนสน฿จ

๕ เมชอบ฿หຌ฿ครมาตຌถยง อยาก฿หຌผຌอไนคารพละหในดຌวยกบนวความคดของตน

ชอบหในความรบผดชอบมไอท าผด

ตຌองการ฿หຌมความปนกนอง ๏ มความปรารถนาวาทไขาท าอะเรปนผลดนๅนปนความคดของขา ๐ อยากเดຌรบการยกยองสรรสรญมไอท าด

฿นความตຌองการบางอยางทไหมอนกนของมนษยหลานๅ จะมความหลากหลายกใจรง ตจะปนความตຌองการพไอสนองความอยาก ตณหา ของตนอง พไอประยชนของตนอง ปน฿หญยงเมปนระบบสากลพไอน าเปสนวทางทไดเดຌ พระพทธศาสนาเดຌสอนนวปฏบตพไ อ฿หຌมนษย มความตຌองการทไหมอนกนบนรากฐานทไถกตຌอง อนเดຌกหลกเตรสกขา ๏ ประการ คอ๔

๘ ท.ปา.๑๑/๒๒๘/๒๓๑. อง.ตก. ๒๐/๕๒๑/๒๙๔. สยามรฏฐสส เตปฏก . กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย

,๒๕๒๓.

มนษยสมพนธ ๘

สลสกขา การฝຄกอบรมความประพฤต฿หຌสงขๅน บคคลผຌฝຄกความประพฤตดงกลาวเดຌจะมความสวยงามรยบรຌอย นารก฿ครของคนทไวเป ดงค ากลาวของนกปราชญทไวา

คนจะงามงามน าใจใชใบหนา คนจะสวยสวยจรรยาใชตาหวาน คนจะแกแกความรใชอยนาน คนจะรวยรวยศลทานใชบานโต

สมาธสกขา การฝຄกอบรมจตพไอ฿หຌมสมาธสงขๅน บคคลผຌฝຄกจตเดຌดลຌว ความคด฿ฝຆตไ า

กใจะเมม กายทไท า ค าทไพด จตทไนกคดจงบรสทธยตธรรม

๏ ปญญาสกขา การฝຄกหดอบรมปญญาพไอ฿หຌกดความรຌจຌงอยางสง รຌตามความปนจรง ยถาภต ปชานาต นวปฏบตดงกลาวนๅ รยกวา ๏ ด ประพฤตด คดด ละรຌด มไอผสมผสานกนลຌวจะปนพลงผลกดน฿หຌมนษยมภมตຌานทาน฿นทางด ละปนความดจรง โ ม฿ชดพราะวาสไงทไตนท านๅนปนประยชนกตนจงด ถຌาทกคนยดหลกปฏบตชนนๅ ความดกใจะกดขๅน฿นสงคมทกหง

ละปนประยชนกสงคมอยางยไงตลอดเป

หลกความตองการของคน

(Need of human being) มค าพดวา นานาจตต ตางจตตาง฿จ หมายความวามไอมหลายคนกใมหลายความตຌองการ มຌจะมหลายความตຌองการกใจรง ตกใจะมความตຌองการบางอยางทไปนเป฿นนวดยวกน มคกรกอร นกทฤษฎ฿นทางการบรหารทานหนไง กลาววา มนษยปนสตวทไมความตຌองการ ฿นขณะทไขาเดຌรบการสนองตอบ฿นสไง฿ดสไงหนไงรยบรຌอยลຌว กใจะมตวกระตຌนอไนซไงท า฿หຌ กดความตຌองการขๅนอก สไงตาง โ หลานๅจะเมมวนสๅนสด๕

จงกลาวเดຌวา รงจง฿จ Motivitions ทๅงหลายคอตวก าหนดละควบคมพฤตกรรมของมนษยละมความหลากหลายเปตามลกษณะนสยของตละบคคลอกดຌวย ผຌบรหารทไสามารถ

๙ วชามนษยสมพนธ พฤตกรรมศาสตร. อางแลว หนา ๑๓๓ – ๑๓๖

มนษยสมพนธ ๙

จงตຌองรยนรຌรงจง฿จละความตຌองการ Motivitions and needs ของบคคล฿นวงการวามรปบบ฿ดบຌางพไอน ามาสระบบการบรหารทไดมประสทธภาพ

มาสลว เดຌศกษารงจง฿จละความตຌองการของมนษยลຌวเดຌสรปออกปนทฤษฎวา

คนทกคนมความตຌองการ ความตຌองการของคนจะมอยตลอดวลาเมมทไสๅนสด

ความตຌองการทไเดຌรบตอบสนองลຌวเมปนรงจง฿จส าหรบพฤตกรรมนๅนอกตอเป

๏ ความตຌองการของคนจะมลกษณะปนล าดบขๅนจากตไ าเปหาสงตามล าดบของความส าคญอก

การเดຌ฿นสไงทไ฿ฝຆฝน

ชไอสยงละ

กยรต฿นสงคม

การสงคม

ความมไนคงละ

ความปลอดภย

สไงจ าปนพๅนฐาน

฿นชวต

หลกการและทฤษฎในการสรางมนษยสมพนธ (The princhiple and theory of human relations)

หลกการสรຌางมนษยสมพนธดยทไวเปทไงายละ฿ชຌเดຌผล฿นการปฏบตงานประจ าวน ซไงจะน าสนอ฿นทไนๅม ๏ วธ คอ

ทฤษฎความสมดลยของเฮดอร ทฤษฎลง ๏ ตวของขงจๆอ

๏ ระบบคณธรรม

มนษยสมพนธ ๑๐

ทฤษฎความสมดลยของเฮดอร เฮดอร เดຌบอกหลกการสรຌางมนษยสมพนธเวຌวา หากทราบวาบคคลเมชอบสไงเร รากใเมชอบสไงนๅนดຌวย อกาสทไราละขาจะผกมตรกนจะมมากขๅน

ส

ร ข

จากภาพนๅ ร คอตวรา ข คอตวขา ส คอสไงทไขาชอบ ฿นทางตรงกนขຌาม หากทราบวาบคคลเมชอบสไงเร รากใเมชอบสไงนๅนดวย อกาสทไราละขาจะผกมตรกนจะมมากขๅน ดงภาพ

ส

ร ข

ทฤษฎลง ๏ ตวของขงจๆอ

ขงจๆอปนจຌาของทฤษฎลง ๏ ตว ซไงมลกษณะปຂดห ปຂดตา ปຂดปาก

ตวทไ ปຂดห หมายถง การควบคมการฟงการเดຌยน

ตวทไ ปຂดตา หมายถง การควบคมการดการหใน

ตวทไ ๏ ปຂดปาก หมายถง การควบคมการพดละการสดงออก

หลกค าสอนของขงจๆอ฿ชຌเดຌมาก฿นรไองการบรหารละการสรຌางมนษยสมพนธ กลาวคอ ถຌาจะผกมตรกบ฿ครราตຌองรຌจกปຂดห ควบคมหของรา฿หຌเดຌวา อะเรควรฟงหรอเมควรฟง มຌเดຌยนลຌวกใตຌองควบคมตวอง฿หຌเดຌวาอะเรควรกใบเปคดหรอเมอยางเร อะเรควรชไอหรอ เมควรชไอ ค าสอนสๅน โ ขຌอนๅ฿หຌคตกผຌบรหารวา ปຂดหซຌายขวา ปຂดตาทๅงสอง ปຂดปากสยบຌางลຌวจะนไงสบาย หมายความวาผຌบรหารจะตຌองรบฟงรไองทๅงหลายทไผຌบงคบบญชามารຌองรยน

มนษยสมพนธ ๑๑

หรอชมชยทกรไอง ตเมจ าปนตຌองเดຌยนทกรไองหรอชไอเปสยทกรไอง ควรด฿หຌหมาะ฿หຌควร การพด฿หຌหมาะ฿หຌควร หมาะกบอกาสละวลาทไควร ส าหรบขຌอ ๏ คอระบบคณธรรม จะเดຌกลาว฿นอกาสตอเป อนไง การท างานปนกลมหรอการท างานรวมกบบคคลอไนจะสอดคลຌองละปนเป฿น ทศทางดยวกนตຌองมมนษยสมพนธทได ดงค าสภาษตค าพงพยของเทยทไกลาวปนนวปฏบต ดงนๅ พายเรอคนละทไมมถง

ไมพรอมพรงเปนไปไมถงทา

เปรยบพวกพองแตกกนไมฉนทา

กจะพาเสยงานการทท า

ดวยตางเถยงกนเอาชนเชง

ทะนงเหลงขมเขาเขาเกนค า

ตางเจบใจวางมอดอไมท า

กระย ายบจรงถงทงงาน

เอาน าเยนเขาลบชะโลมไล

ถงเคองใจกออนผอนหนหน

พดประนอมยอมใจไมตรกน

ผกสมพนธงอนงอขอโทษกรณ

เรองรอนรายกกลายกลบรบสงบ

เพราะพดสบยนดไมตรกอน

พอเหนใจจรงแทลดแงงอน

กลบโอนออนรกกนเปนอนด

แมนกเลงเกงกาจหมายพฆาต

วางอ านาจจะขมใหเปนผ

ถกน าเยนลบไลดวยไมตร

แขงทมกลบออนใหผอนปรน

ปากเหนเอกเสกมนตใหคนเชอ

พอเหนเนอเชอใจเปนไดผล

แกศตรเปนมตรคดแยบยล

เกดเปนคนตองใจเยนรเจรจา

มนษยสมพนธ ๑๒

กบผนอยคอยเผอแผแลเหนอก

การณยกแกทกขสงสขให

แผเมตตาค าจนอนอกใจ

สมนสยใหเคารพนบบชา

กบคนแกคอยนอบนอมถนอมใจ

ยกยองใหวยวฒสงสดกวา

ผแกยอมชนใจในเมตตา

เปนเครองเชดชสงาราศตน

การท านาพงน าจดจงท าให

ทานเปรยบใหเหนค าร าแกนสาร

คนรจกสามคคมยนนาน

เมอหวงการพงพาอาศยกน

จะไมหวงพงใครไฉนเลา

อาจทเขาทเราเขาคบขน

จงไมควรผดพองหมองใจกน

ผกสมพนธมนไวดวยไมตร๑๐

วธการในการพฒนามนษยสมพนธ

(Method in development of human relations) มนษยสมพนธปนศาสตรทไตຌองสรຌาง฿หຌกดมขๅนดยหมาะสมกบบคลกภาพของบคคลพไอสมฤทธผลของงาน วธการ฿นการพฒนามนษยสมพนธ ม ๏ คอ

การพฒนาบคลกภาพ Personality คอ ลกษณะฉพาะของบคคล บคลกภาพ จงปนภาพรวมของคน฿ดคนหนไง รวมเปถงรางกาย ความรຌ ชาวน ความสน฿จ ละนสย฿จคอ ซไงสไงหลานๅจะปนอกลกษณหรอพฤตกรรมฉพาะตวทไท า฿หຌบคคลนๅนตกตางจากคนอไน ปนทไ

๑๐

ราศ ภมร. มนษยสมพนธ. ตามหลกสตรประกาศนยบตรวชาชพ ประเภทวชาพณชยกรรม สาขาวชาพาณชยการ พทธศกราช ๒๕๓๐ ของกรมอาชวศกษา กระทรวงศกษาธการ กรงเทพมหานคร : ส านกพมพศนยสงเสรมวชาการ,ไมปรากฏ พ.ศ. ทพมพ

มนษยสมพนธ ๑๓

นาสงกตวาผຌมบคลกดมกจะปนผຌทไประสบความส ารใจ฿นชวตละการงาน ซไงอาจกลาวดยสรป ดงนๅ บคลกภาพปนสมบตฉพาะตวบคคล

บคคลยอมมบคลกภาพตางกนยงเมคยม฿ครมบคลกภาพหมอนกนทกประการ ตอาจมบคลก฿กลຌคยงกน

๏ บคลกภาพทไดทไสดเมมเมวา฿นบคคล฿ด

๐ บคคลตຌองรຌวาจะท า฿หຌบคลกภาพดขๅนมาอยางเร

กระบวนการพฒนาบคลกภาพ ฿นการพฒนาบคลกภาพนๅ ปนการพฒนาเมมทไสๅนสด กลาวคอ ตຌองวคราะหตนอง คຌนหาจดบกพรอง จดออน ละพฤตกรรมอนนาต าหนของตนอง วคราะหยกออกมาปนขຌอ โ รยงตามล าดบความส าคญลຌวคอย โ ปรบปรงกຌเข฿นตละขຌอดย฿หຌวลาพอสมควร มไอกຌเขเดຌลຌวกลายปนพฤตกรรม฿หม กใ฿หຌปฏบตตามพฤตกรรม฿หม฿หຌคยชนปนนสย จากนๅนกใทดลองประมนผลดຌวยตนองวาดละหมาะสมหรอเม มอปสรรคอะเรบຌาง หรอ

มอปสรรคอะเรอกบຌางทไเมอาจท า฿หຌดกวานๅ จากนๅนกใรไมวคราะหตนอกรอบหนไง

วคราะหตน

Self Analysid

ประมนผล ปรบปรงกຌเข

Evaluation Self improvement

การสดงออก

Behavior

รปสดงกระบวนการพฒนาบคลกภาพ

๑๑

ทนวฒน มฤคพทกษ. พดไดพดเปน. กรงเทพมหานคร : บพธการพมพ พมพครงท ๒ หนา ๒๓ อางในวชามนษยสมพนธ พฤตกรรมศาสตร.อางแลว

มนษยสมพนธ ๑๔

อนไง บคลกภาพนๅบงออกปน ลกษณะคอ บคลกภาพภายนอก เดຌก รปราง หนຌาตา การตงกาย การปรากฏตว กรยามารยาท การจรจาละการ฿ชຌถຌอยค าภาษา ละบคลกภาย฿น เดຌก ความชไอมไน฿นตนอง ความกระฉบกระฉง ความรຌ ความคดรรไมสรຌางสรรค ความจรง฿จ ความรบผดชอบ ความมเหวพรบปฏภาณ ความจ าละอารมณขน ฿นบคลกภาพ อยางนๅ บคลกภาพภายนอกพฒนาการเดຌงายกวา จงควรรไมพฒนา ปนจดรไมตຌนกอน ส าหรบบคลกภาย฿น การพฒนาตຌอง฿ชຌระยะวลานานจงจะปรากฏออกมาปนรปธรรมทไชดจน การพฒนาการสไอสาร ลกยคนๅปนยคหงขຌอมลขาวสารหรอยคลกาภวตน จนมค ากลาววาลกราทกวนนๅมความคบลงเป พราะเมวาจะกดอะเรทไเหน กใสามารถจะรຌเดຌชไวพรบตาดยว การตดตอสไอสารทไดละสมบรณครบถຌวนกใตอมไอผຌสงขาวสารมาสามารถถายทอดความคด ความจรง หรอความหในทไตຌองการ฿หຌผຌรบขาวสาร สามารถรบขຌอความนๅน โ เดຌถกตຌอง ละขຌา฿จความหมายดยถกตຌองมนย า ทๅงมปฏกรยาหรอพฤตกรรมสนองตอบผຌทไสงขาวสารประสงคจะ฿หຌมดຌวย ดงตารางดงนๅ การ฿ชຌวาจา Verbal -การพด เม฿ชวาจา Non Verbal -การขยน ผຌสง ขาวสาร -วทย ทรทศน หนงสอพมพ ผຌรบ -ภาพ -สญญาณ ครไองหมาย ฯลฯ การ฿ชຌพฤตกรรม Behavioral -การสดงกรยาทาทาง รปสดงการ฿ชຌสไอ฿นการตดตอสไอสาร

๑๒

หลย จ าปาเทศ. “การตดตอสอสาร” กลมสมพนธทฤษฎและแนวปฏบต เลม ๑. กรงเทพมหานคร บรพาศลปการพมพ, ๒๕๒๒. (หนา ๗๙) อางใน วชามนษยสมพนธ พฤตกรรมศาสตร อางแลว

มนษยสมพนธ ๑๕

฿นบรรดาสไอการสงขาวสารขຌางตຌนดงกลาวมานๅ การพด นบวาปนสไอทไ฿ชຌพรหลาย สะดวก ประหยด ฿หຌผลดຌานมนษยสมพนธรวดรใวละมประสทธภาพมากทไสด

มนษยสมพนธกบการท างาน

(Human relations and work) มนษยปนสตวสงคมราเมอาจจะอยคนดยว฿นลกนๅเดຌ มไอปนชนนๅการอยรวมกนปนกลมจงตຌองมกฎกตกาละระบยบของสงคมปนนวปฏบต ซไงหมายถงการท างานรวมกน ความสมพนธทไดกบคนทไรากไยวขຌองจะท า฿หຌการปฏบตงานของราละหนวยงานของรา

บรรลปาหมายเดຌตามวตถประสงค วธทไจะท า฿หຌราละผຌทไรากไยวขຌอง฿นการปฏบตงาน

ปนเปดຌวยด ควรยดหลกปฏบตดงนๅ คอ

วธครองตน ผຌบรหารหรอผຌปฏบตงานตຌองศกษา฿หຌรຌละขຌา฿จตนอง฿หຌดกอน

วธครองคน คอรຌหลกการละวธการสรຌางความสมพนธกบบคคล฿นหนวยงาน

๏ รຌวธครองงาน คอรຌทไจะท าปนอยางด รຌล าดบความส าคญของงานวาสไง฿ดควรท ากอนหลง รวมทๅงรຌนวปฏบตงาน฿หຌมประสทธภาพดยยดหลกวา รวดรใว รงรบ รยบรຌอย ละราบรไน

๐ รຌปาหมายของงาน คอรຌวาผลประยชนของการท างานตຌองปนประยชนรวมกน ม฿ชของ฿ครหรอฝຆาย฿ด

๑ สรຌางความชไอ฿จพไอนรวมงาน มไอมอบงาน฿ด฿หຌ฿ครลຌวตຌองมอบอสระ

฿นการท างาน฿หຌดຌวย ชไอความซไอสตยสจรตละศกดศรของพไอนรวมงาน เมกຌาวกายจนปนทไร าคาญ฿จกผຌท างาน

๒ สรຌางรงจง฿จกผຌรวมงาน กจการ฿ด โ กใตามเมสยหายตอผຌท างานละงานลຌว ตຌองสรຌาง฿หຌกดม฿หຌจงเดຌ ชนมຌพยงการยกยองผຌท างานดຌวยความสยสละกใปนสไงทไควรท า

มนษยสมพนธ ๑๖

การสรางมนษยสมพนธทดกบบคคลในองคกร๏

(The human relations with a man in organization) หลกการทไผຌบงคบบญชาจะสรຌางมนษยสมพนธกบผຌ฿ตຌบงคบบญชา รຌจกอดทนละควบคมอารมณของตนอง เมปนคนกรธงายฉนฉยว

ยอมรบการวพากษวจารณ สดงความหในอกหใน฿จตอผຌ฿ตຌบงคบบญชา ๏ ยกยองละ฿หຌรางวลกผຌ฿ตຌบงคบบญชามไอขาปฏบตงานเดຌด ๐ วพากษวจารณผຌ฿ตຌบงคบบญชาตามความหมาะสม คอ

๐ เมวจารณหรอต าหนผຌ฿ตຌบงคบบญชาตอหนຌาผຌอไน

๐ เมต าหนการกระท าของผຌ฿ตຌบงคบบญชาอนกดจากหตสดวสย

๐๏ การวจารณหรอการต าหนควรท าดຌวย฿จปนธรรม

๑ มองเกล ฿จกวຌาง ยอมรบความคดหในของผຌ฿ตຌบงคบบญชาดຌวยความจรง฿จ

๒ สยสละละเมตระหนไตอผຌ฿ตຌบงคบบญชา ๓ สน฿จตอสวสดภาพ สวสดการละผลประยชนตอผຌ฿ตຌบงคบบญชา ๔ สงสรมความกຌาวหนຌา฿นการปฏบตงานของผຌ฿ตຌบงคบบญชา

๕ ฿ชຌคน฿หຌหมาะกบงานละความสามารถของบคคล

สรຌางความปนกนองกผຌ฿ตຌบงคบบญชา ฉลาด฿นการตดตอท าความขຌา฿จกบผຌ฿ตຌบงคบบญชาเดຌอยางหมาะสม

กบวลา ผຌบงคบบญชาตຌองมประสาทเว

๏ เมปดความรบผดชอบละยนความผด฿หຌผຌ฿ตຌบงคบบญชา

๐ เมจຌจๅขๅบนกบผຌ฿ตຌบงคบบญชาจนกนเป

๑๓

วชามนษยสมพนธ พฤตกรรมศาสตร. อางแลวหนา ๑๔๑ – ๑๔๙

มนษยสมพนธ ๑๗

การสรางมนษยสมพนธทดกบเพอนรวมงาน

(The human relations with a colleagen) ฿นการท างานหรอประกอบอาชพทกชนดยอมตຌองมพไอนรวมงานละพไอนรวมงานนๅ หมายถงคนทไท างาน฿นระดบดยวกบรา มวธการควรปฏบตดงนๅ

. ฿หຌความส าคญกพไอนรวมงานดยการขຌาเปปรกษาหารอ หรอจรจากอน

. มความจรง฿จตอขา ๏. เมพยายามจะนนทาวารຌายขา ๐. มไอราท าผดตຌองรบผดอยายนความผด฿หຌผຌอไน

๑. ยกยองชมชยละสรรสรญดຌวยความจรง฿จตามอกาสอนควร

๒. ชวยหลอการปฏบตงานดຌวยความจรง฿จ

๓. ยอมรบความคดหในของพไอนรวมงาน

๔. ท างานสมอตຌนสมอปลาย

๕. เมยกตนขมทาน อาดคนดยว

. ม฿จกวຌางละตຌองรຌจกปนผຌ฿หຌบຌาง พบปะสงสรรคกบพไอนบຌางตามอกาสอนหมาะสม ท างานตຌองมพไอน ราจะ

อยคนดยวเมเดຌ

มนษยสมพนธระหวางผบงคบบญชาและผใตบงคบบญชา

(The human relations between commander) สไงทไผຌ฿ตຌบงคบบญชาตຌองระวงละถอปนนยบาย฿นการท างานของตนคอการสนองงานของผຌบงคบบญชาเดຌอยางดละมประสทธภาพ ดยควรยดหลกปฏบตดงนๅ

หาวธการท าความคดของผຌบงคบบญชา฿หຌมผลปนรปธรรมมาสนวปฏบต ตຌองรยนรຌนยบายการท างานของผຌ บงคบบญชา รวมทๅงนสยสวนตวของ

ผຌบงคบบญชาดຌวย

๏ ควรรຌวลาทไจะขຌาพบผຌบงคบบญชาอยางหมาะสม

มนษยสมพนธ ๑๘

๐ ยกยองผຌบงคบบญชาทๅงตอหนຌาละรบหลงมไอมอกาสอนควร

๑ อทศวลา฿หຌกบการท างาน ท างานตใมความสามารถ เมประจบสอพลอ

๒ ยอมรบการตดสน฿จของผຌบงคบบญชาวาขาเดຌ฿ครครวญละตดสน฿จดลຌว

๓ ยกยองผຌบงคบบญชาตามควรกฐานะ

๔ เมควรคลຌอยตามหรอปฏสธความหในของผຌบงคบบญชาตลอดวลา

๕ เมควรรบกวนวลาของผຌบงคบบญชาดຌวยรไองลใกนຌอยซไงเมจ าปน

มไอผຌบงคบบญชาตຌยຌงเมหในดຌวยกบความคดของตนตຌองเมกรธ

ควรปนผຌมประสาทเว

สดงความหในอกหใน฿จมไอยามทไผຌบงคบบญชามปญหาทกขรຌอน

๏ วางตวหมาะสมจนปนทไคารพนบถอกบคคลทไวเป

๐ รຌจกยบยๅงชไง฿จควบคมอารมณเดຌ

กลวธในการสรางมนษยสมพนธกบประชาชน

(Principle of human relation with citizen) มนษยสมพนธม฿ชฉพาะตຌองสรຌางกบผຌบงคบบญชา ผຌ฿ตຌบงคบบญชาทานๅน พราะการท างานตຌองพบปะละท างานรวมกบผຌอไนอก ดยฉพาะประชาชนผຌมาตดตองาน มหลก

ควรปฏบตดงนๅ พยายามศกษาภาษาพๅนมอง฿หຌรຌละขຌา฿จจนสามารถพดเดຌ หรอพดเมเดຌกใควรรຌ พยายามศกษาความตຌองการของขา ๏ ออกเปยไยมยยนประชาชนบຌางตามอกาสอนควร ๐ เมปฏสธการตຌอนรบของชาวบຌานละตอบทนบຌางตามความหมาะสม

๑ หาวลาเปรวมพธทางศาสนา ๒ เมสดงความรຌสกวาปนจຌาขนมลนาย

๓ สจรต฿จ มทาทปนมตร น าบรการตาง โ เปสประชาชน

๔ ฿หຌประชาชนมอกาสขຌารวมงาน

มนษยสมพนธ ๑๙

๕ ตดตามสอดสองการปฏบตงานของลกนຌองทไออกปฏบตงานรวมกบประชาชน

ปนพศษ

ตຌองศกษาขຌอมลกไยวกบความปนอยละพฤตกรรมของชาวบຌานดยถไถຌวน

เทคนคการท างานรวมกน

(Technics on working) การตๅงค าถามตຌองปนเปพไอความสรຌางสรรค พไอจะเดຌรบความรวมมอ

ถามความหในขา ท า฿หຌขาพอ฿จ

ฟงความหในขา ท า฿หຌขารวมมอ

๏ ฿หຌขาสดงความคดหในบຌาง ชน อาจถามรไอง฿ด โ กใเดຌวา รไองนๅคณหในปนอยางเร ปนตຌน

๐ ถามน า฿นลกษณะกระตຌน฿หຌผຌถกถามอยากตอบสดงความคดหในของขาออกมา ชน ถามวา กไยวกบขຌอสนอนะนๅ คณหในวาอะเรดทไสด ปนตຌน

ตຌองปนนกฟงมากกวานกพด ท ามากกวาพด คอ

รยนดยวธฟง ม฿ชดยการพด

การฟงมากปนสนหอยางหนไงจะท า฿หຌผຌพดมความรຌสกวาตนองมความส าคญ

๏ ถຌาการสนทนามบรรยากาศครงครยดจงกลบมาปนผຌฟง฿หຌมาก

๐ ถຌาคนก าลงกรธ ตຌองพด฿หຌนຌอย ควร฿หຌขาพดระบาย฿หຌมากทไสด เมนาน

กใจะพดกนรຌรไอง ๑ ถຌาผຌถามก าลงเมสบาย฿จ กใจงฟง฿หຌมาก พดตนຌอย

๒ หลกลไยงการตຌถยงหรอการขดยຌง฿ด โ พราะสไงหลานๅเมมประยชน ก฿ครทๅงสๅน

๓ ฟงขา ตชไอตวราอง฿หຌมาก

มนษยสมพนธ ๒๐

๏ กรยามารยาททไนาชไอถอ

๏ กรยาทาท ทาทางละวาจาตຌองสอดคลຌองกน

๏ สดง฿หຌรຌวา ปากกบ฿จตรงกน ม฿ชปากอยางหนไง฿จอยางหนไง ๏๏ สบตาผຌพดขณะพด ม฿ชจຌองหนຌา จะท า฿หຌขารຌสกวารามความสน฿จ

฿นสไงทไขาพด

๏๐ เมควรมองขຌามหวผຌพด มองตพองาม อาจคพยงคางหรอปลายจมก

๐ ยๅมยຌมบบมเมตร ๐ คดเวຌกอนวาทกคนชอบรา ๐ สดงเมตรจตอยางผຌอไนกอนสมอ

๐๏ ตๅง฿จเวຌวาจงชอบทกคนทไทานพบ

๐๐ ยๅมยຌมกบทกคนดຌวยความบรสทธ฿จ

๑ มองคนอไน฿นงด ม฿ชคอยจบผด

๑ ตຌองปนคน฿จกวຌาง มองสวนดของผຌอไนมากกวาจะคอยจบผด

๑ มงนຌนความส ารใจของผຌอไน เมควรวจารณความผดพลาด

๑๏ ถຌามผຌสดงความคดหในตຌองพจารณาสวนดของขากอน

๒ ระวงการ฿ชຌสยง ๒ นๅ าสยงตຌองสภาพออนยน ชนะ฿จคน ๑%

๒ เมพดดຌวยนๅ าสยงกระทกดกดน กระดຌาง หยาบคายเมพราะห ๓ รຌจก฿ชຌการวพากยวจารณ฿หຌปนประยชน

๓ ท า฿นกรณจ าปนจรง โ

๓ ควรท าปนการภาย฿นละ฿นทไลบตาคน

๓๏ สรຌางบรรยากาศทไปนมตร ๓๐ ปรารภสวนดของขากอน

๓๑ จบดຌวยการยกยองสวนดของขา ๓๒ สงสรม฿หຌคน฿ชຌความคดกຌปญหาดຌวยตนอง ๓๓ สนอนวคด฿นลกษณะนะน า ม฿ชคอยจบผด

๓๔ วพากษวจารณการปฏบตงาน หลกลไยงรไองสวนตว

มนษยสมพนธ ๒๑

๔ สงสรมศกดศรของคน พไอสรຌางสรมความจงรกภกด ๔ เมกระท าการ฿ด โ จะท า฿หຌผຌอไนรຌสกวาท าลายศกดศรหรอท า฿หຌขารຌวาตวอง

ลใกลง ๔ ฿หຌความชไอถอสดงความยนด฿นความส ารใจของขา

๔๏ คารพ฿นสทธของทกคน

๕ ฿ชຌการยกยองพไอ฿หຌเดຌมาซไงความรวมมอ

๕ ดยทไวเปลຌวคนราชอบการยกยอง จงควรยกยองชมชยคน มຌจะ

ปนสไงลใกนຌอยกใควรท า ๕ คนสวนมากจะเมคอยน฿จตนอง ตกใจะพอ฿จมไอม฿ครมาท า฿หຌรຌสกน฿จ

฿นทางทไขาวาด

๕๏ พด฿หຌขาหในวา ขาปนบคคลส าคญคนหนไง฿นหนຌาทไการงานนๅน โ

฿ชຌการท าความคຌนคย พไอสรຌางความรวมมอ

คຌนคยปนการสวนตวกบบคคลทไทานกไยวขຌอง ชวย฿หຌผຌมาตดตอรຌสกวาเดຌรบการตอบรบละปนกนอง ๏ จ าชไอคนทไคยคยคยพบ฿หຌเดຌมากทไสด

๐ รຌรไองประวตสวนตวละครอบครวของขาบຌาง ๑ ฿จคอหนกนน สขมยอกยใน รຌจกฟงปน

แนวปฏบตทวไปในการสรางมนษยสมพนธ (General theory of human relations)

พดกบคนอไน พราะการพดละทกทายผຌอไนปนวธสรຌางสมพนธกบผຌอไนเดຌด

ยๅมกบคนอไน การยๅมคอปนความจรง฿จตอผຌทไราสนทนาดຌวย

๏ จงรยกชไอผຌอไน ฿นหมมนษยลຌว ชไอของคนคอภาษาทไเพราะทไสด

๐ จรง฿จ พดละสดงออกดຌวยความจรง฿จ

๑ สน฿จการฟงของผຌอไนอยางเมสดงอาการบไอหนาย

มนษยสมพนธ ๒๒

๒ ฿หຌกยรต ยกยองผຌอไน ละเมต าหนผຌอไนถຌาเมจ าปนจรง โ อยาลมวาทาน

อาจจบมลงวนดยนๅ าผๅงมากกวาจบมลงวนดย฿ชຌนๅ าสຌม

๓ ตຌองปนนกบรการทได สไงส าคญ฿นชวตของผຌท างานคอการท างาน฿หຌผຌอไน

๔ มองผຌอไน฿นงดเวຌกอน

๕ ยอมรบฟงความคดหในของผຌอไน

สรຌางความสน฿จบคคลอไนอยางจรง฿จ ละพยายามท า฿หຌเดຌถຌาทานพยายามทไจะท า

ดล คารนกๅ เดຌกลาวถงวธปฏบตพไอท า฿หຌผຌอไนชอบเวຌ฿นหนงสอ “วธชนะมตรละ

จง฿จคน” ดงนๅคอ

จงอา฿จ฿สอยางทຌจรงตอผຌอไน

ยๅม

๏ จงจ าเวຌวา ชไอของบคคล฿ดกใตามส าหรบบคคลนๅน

๐ จงปนนกฟงทได จงสนบสนน฿หຌอกฝຆายหนไงคยถงรไองของขา

๑ สนทนา฿นรไองทไอกฝຆายหนไงสน฿จ

๒ จงท า฿หຌผຌอไนกดความรຌสกปนคนส าคญ ละจงท าดຌวยความบรสทธ฿จ

ประโยชนของมนษยสมพนธ

(The benefit of human relations) มค ากลาววา มนษยปนสตวสงคม Social animal กลาวคอ การตดตอสมพนธของมนษยมมาตๅงตรไมมมนษย คอการตดตอระหวางบคคลตๅงต คนขๅนเป ชน ชวต

฿นครอบครวกใมมนษยสมพนธระหวางสามภรรยา บดามารดากบบตรธดาปนตຌน คงเมม฿ ครปฏสธวาเมมครอบครว฿ด หนวยงานหรอสงคม฿ดเม฿ชมนษยสมพนธ ทๅงหมดตຌอง฿ชຌ มนษยสมพนธปนสไอสรຌางความขຌา฿จพไอด านนกจกรรม฿ด โ ฿หຌบรรลวตถประสงคทไตๅงเวຌ มนษยสมพนธมประยชนดงนๅ

. ปนหลงสรຌางความสามคค คอ การอยละท างานรวมกนอยางปนสข ลดปญหาความขดยຌงตาง โ กอ฿หຌกดความมไนคง฿นการท างาน

มนษยสมพนธ ๒๓

. ปนหลงพฒนาบคลากรละองคการ คอ การท างานของบคคล฿นหนวยงานตาง โ จะมศกยภาพ มไอบคคล฿นหนวยงานมศกยภาพ งานกใจะมประสทธภาพมคณภาพ ละสงผล฿หຌองคการปนทไชไอถอละยอมรบจงทากบปนการพฒนาองคการ฿หຌปนทไยอมรบ฿นระดบสากล

๏. ปนหลงพฒนาตนอง คอ จะปนครไองมอชวย฿หຌบคคลรຌวาจะพฒนาตนอง

฿หຌขຌากบสภาพวดลຌอมละบคคลอไนเดຌอยางเร ดยบคคลจะรຌจกพฒนาตนองเปรไอย โ ๐. ปนหลงระดมความคดของคนมนษยสมพนธจะป นหลงระดมความคด

ของผຌท างานทไมศกยภาพ จะท างานตใมก าลงความสามารถของคน ทมท฿หຌกบงาน พไอ฿หຌผลงานออกมาดทไสด

๑. ปนหลงผลตคณภาพของงาน ผลงานทไกดจากการนๅจะมคณภาพปนทไยอมรบทไวเป ทไส าคญผลงานจะประทบ฿จละครอง฿จผຌอไนตลอด

๒. ปนหลงผลตคณภาพของทกงาน กลาวคอ฿นทกสาขาวชาชพตຌองมมนษยสมพนธขຌาเปกไยวขຌอง งานนๅน โ จงด านนเปตามวตถประสงค พราะวชามนษยสมพนธปนสหวชา ประกอบดຌวยหลาย โ วชามารวมกน ชน มานษยวทยา สงคมวทยา จตวทยา รฐศาสตร ฯลฯ รวมรยกวา วชามนษยสมพนธ จงกลาวเดຌวา เมมมนษยสมพนธ เมมความส ารใจของงาน

ทได

๓. ปนหลงประสานนยบาย ผຌบรหารละผຌท างานสามารถรຌนยบายละปฏบตเดຌดยงานส ารใจตามปาหมายละมประสทธภาพ

ประเภทของมนษยสมพนธ๐

(Types of human relations) . มนษยสมพนธทไวเป คอ การพบปะสนทนาลกปลไยนความคดหในละความรຌ

ของบคคล฿นสงคมทไว โ เป ชน นกรยน฿นหຌองดยวกน คร฿นรงรยนดยวกน บคคล

฿นหมบຌานดยวกน ต าบล อ าภอ ละจงหวดดยวกน รวมเปถงบคคลผຌอยตางประทศทไ เดຌมอกาสพบปะกน

๑๔

เอกสารวชามนษยสมพนธ หลกสตรฝกหดครสอนพระปรยตธรรม อางแลว. หนา ๘-๙

มนษยสมพนธ ๒๔

. มนษยสมพนธ฿นการท างาน คอ การท างานรวมกนตาง โ ชน การชวยกนสรຌางสะพาน สรຌางถนน สรຌางบຌาน การชวยกไยวขຌาว฿นนา การพฒนาท าความสะอาดวด รงรยน ละหมบຌาน ปนตຌน

๏. มนษยสมพนธ฿นการบรหารราชการ คอ การบรหารบคคล฿นหนวยงานราชการตาง โ ชน การกไยวขຌองระหวางผຌบงคบบญชาละผຌ฿ตຌบงคบบญชา ฿นกระทรวง ทบวง กรม กอง รงรยน ส านกงานศกษาธการ ฯลฯ ปนตຌน

๐. มนษยสมพนธ฿นการบรหารธรกจ คอ การบรหารงานของบคคล฿นหนวยงานอกชน ชน การกไยวขຌองของบคคล฿นบรษท ฿นรงงานอตสาหกรรม ตวอยา งชน บรษทประกนภย บรษทประกนชวต รงงานท ากระดาษ ฯลฯ ปนตຌน ผຌปนจຌาของกจกรรมนๅน โ ตຌองกไยวขຌองกบผຌรวมงานปนรายบคคลอยางทไวถง พราะการบรหารชงธรกจมงผลก าเรปน฿หญ การสรຌางมนษยสมพนธทไดตอกนจงส าคญยไง

ปรชญาเกยวกบหลกมนษยสมพนธ (Philosophy of human relations)

. ปรชญากไยวกบศาสนา มนษยสมพนธ฿นทางศาสนาจะมงนຌน

สนตสข ท างานรวมกนดຌวยความสงบสข

มตตา เมบยดบยนกนละกน

๏ สามคค พรຌอมพยงกนท างาน

ปรชญากไยวกบการปกครอง มงนຌน

ความจงรกภกดตอหวหนຌาผຌปกครองหรอผຌบรหาร

ความสามคคปนนๅ าหนไง฿จดยวกน

๏ ปรชญากไยวกบการบรหารองคการ ทๅงหนวยงาน ทๅงภาครฐละภาคอกชน หวหนຌางานจะนຌน฿นรไองปรมาณละคณภาพของผลงานปน฿หญ จงมงนຌน

๏ ความขຌา฿จดตอกน

๏ ความสามคค

๐ ปรชญากไยวกบการศกษา มงนຌน

๐ ความส าคญของบคคล฿นกลม ฿นชๅนรยน ฿นรงรยน พไอการพฒนาการดຌานการศกษา มนษยสมพนธระหวางผຌรยนผຌสอน ผຌบรหารการศกษาจงส าคญยไง

มนษยสมพนธ ๒๕

หลกมนษยสมพนธของโจโฉ

(Human relations of Jocho) ฿นวรรณกรรมรไองสามกຍก จฉนกรบจนเดຌ฿ชຌมนษยสมพนธ฿นการรบชนะขຌาศก กไยวกบการประสานคนกบประสานงานเดຌอยางยอดยไยม ดงนๅ

หลกการประสานคน โจโฉใชวธการดงน

ฟงความคดหในของทหารผຌ฿ตຌบงคบบญชา มความอบอຌอมอารตอทหารทกคน

๏ มความยตธรรม฿นการปกครองทหาร

๐ สดงความรกลกนຌอยดยความสจรต฿จ

๑ ลๅยงดทหารละปนบ าหนใจรางวลสมอกน

หลกการประสานงาน โจโฉใชวธการดงน

. ดใดขาด

. ท าทไชอบ

๏. คดกอนท า ๐. ท าตามธรรมนยมนยม

๑. ช านาญกลศก

ลกษณะของผมมนษยสมพนธไมด (Characteristic of bed human relations)

. หนຌาบด หมายถง หนຌาบๅง เมคอยยๅมยຌมจม฿ส ผຌอไนหในลຌวเมอยากคบหาสมาคม

. เมพดจา หมายถง ปนคนเมคอยชอบพด พดนຌอยพไอนเมคอยชอบ

๏. อารมณเมด หมายถง ปนคนมหงาย กรธงาย อะอะวยวาย

๐. จຌจๅขๅบน หมายถง ปนคนจຌจๅจกจก ชอบบน ชอบท ารไองลใกปนรไอง฿หญ ๑. เมมองหนຌาคน หมายถง ขณะก าลงสนทนาคนชนนๅจะเมมองหนຌาคน

มนษยสมพนธ ๒๖

๒. อาต฿จตนอง หมายถง ผຌทไชอบถอ฿จตนองปน฿หญ เมอา฿จขามา฿ส฿จรา ชอบ฿หຌผຌอไนอา฿จตนอง

๓. อวดกงวางทา หมายถง ผຌทไชอบถอวาตนกงกวาผຌอไน รຌมากกวาผຌอไน ผຌอไนงหมด

๔. เมคบหาสมาคม หมายถง ผຌทไเมชอบคบพไอน ชอบอยคนดยว เมชอบท างานปนกลม

๕. ชอบคนเมปน หมายถง ผຌทไเมคยละเมชอบยกยองคนอไน กรงวาคนอไนจะดนกวาตนตชอบทไจะ฿หຌผຌอไนชมตนมากกวา

. อวดดนอวดดง หมายถง ผຌทไชอบอวดบงกบคนอไน ยกตนขมทาน ดยคดวาตนองดนกวาคนอไน

ลกษณะของผมมนษยสมพนธด (Characteristic of dominant human relations)

ผຌมมนษยสมพนธด คอผຌทไมกาย วาจา ละ฿จ ปนเป฿นนวดยวกน ตรงกนขຌาม

กบผຌมมนษยสมพนธเมด กรมวชาการ กระทรวงศกษาธการ เดຌอธบายลกษณะผຌม มนษยสมพนธทได฿นหนงสอผนการสอนกลมสรຌางสรมประสบการณชวต ชๅนประถมปทไ ๑ เวຌ รวม ประการดงนๅ คอ

. ยๅมยຌมจม฿ส สภาพออนยน พดจาเพราะ ละปนกนองกบผຌอไน

ขຌา฿จละหในอกหใน฿จผຌรวมงาน มมตตากรณา ๏ มความจรง฿จตอผຌอไน ฿หຌความชวยหลอผຌอไนดຌวยความบรสทธ฿จ

๐ ชมชยคนอไนสมอ ฿หຌกยรตผลงานของผຌอไนมากกวาต ๑ เมนนทาวารຌายผຌอไน ละเมหวไนเหวตอสไงอไน

๒ ปนคนยตธรรม

๓ รຌจกประนประนอม

๔ มความมไน฿จ฿นตนอง ละรຌจกปนตวของตวอง ๕ รຌจกหาละ฿ชຌหตผล

ยกยองความรຌละความรรไมของผຌอไน

มนษยสมพนธ ๒๗

ความสมพนธระหวางมนษยในแนวพทธศาสนา

(Relations between the man in Buddhism) ความสมพนธของมนษย฿นนวพทธศาสนา อาจบงปน ๑ ประการ คอ

ความสมพนธของชาวพทธ฿นการท าบญกศลทไวด ส านกสงฆ ความสมพนธของชาวพทธ฿นการเปรวมประชม ณ พทธสมาคมตาง โ

๏ ความสมพนธของชาวพทธ฿นการเปรวมฟงทศน ปาฐกถาธรรม ละการปฏบตธรรม

๐ ความสมพนธของชาวพทธ฿นการเปรวมบรจาคงนท าบญ฿นทศกาลตาง โ รวมทๅงการสรຌางวด ปชนยวตถ ปชนยสถาน ละรงรยน ปนตຌน

๑ ความสมพนธของชาวพทธ฿นการท าบญทศกาลส าคญตาง โ ชน วนขຌาพรรษา วนออกพรรษา วนมาฆบชา ละวนวสาขบชา ปนตຌน

ความสมพนธระหวางพระกบชาวบาน

(Relations between monk and layman) ปนญาตธรรมชวยสอนธรรมะ฿หຌประพฤตดปฏบตชอบ

จรญพระพทธมนต฿นงานพธตาง โ ชน

งานมงคลสมรส

งานท าบญขๅนบຌาน฿หม ท าบญวนกด ฯลฯ

๏ สดงธรรมหรอปาฐกถา฿นทศกาลตาง โ ชน

๏ งานวนเหวຌครของนกรยน/สถานศกษาตาง โ

๏ งานวนขຌาพรรษา วนออกพรรษา ละงานท าบญ฿นพธตาง โ

๏๏ ปนพระอปชฌาย คสวด ละอนดบ฿นการบรรพชาอปสมบท

๏๐ สดงธรรม/ปาฐกถาธรรมทางสถานวทยทรทศน ฯลฯ

มนษยสมพนธ ๒๘

ความสมพนธของคนไทยในอดตทมตอพระพทธศาสนา

(Relations of the past thai citizen on Buddhism) คนเทยกบพระพทธศาสนามความผกพนกนตอดต ปนวลาชຌานานเมอาจยกจากกนเดຌจนกลายปนศาสนาประจ าชาตเทยมาตบราณกาล จากนๅนพระพทธศาสนาจงจรญมไนคง

฿นราชอาณาจกรเทยยไงกวาประทศ฿ด฿นลก หลกธรรมทางพระพทธศาสนาจงปนทไมา

หลงขนบธรรมนยมประพณ ศลปะ วฒนธรรม วถชวต ทศนคต ละความรຌสกนกคดตาง โ ของคนเทย สไงหลานๅจะมหลกพระพทธศาสนาขຌาเปกไยวขຌองกลาวเดຌอยางสนท฿จวาชาตเทยจรญรงรองมไนคงมาตราบทาทกวนนๅกใดຌวยพระพทธศาสนา

พระธรรมปຂฎก ประยทธ ปยต ต เดຌกลาวถ งความผกพนของคนเทยกบพระพทธศาสนา฿นฐานะปนศาสนาประจ าชาตเวຌ ประการดงนๅ๑

พระพทธศาสนาปนศาสนาของประชากรสวน฿หญของประทศ

พระพทธศาสนาปนกนน าละปนรากฐานส าคญของวฒนธรรมเทย

๏ พระพทธศาสนาปนศนยรวมจต฿จ ท า฿หຌกดความสามคค฿นหมชนชาวเทย

๐ พระพทธศาสนาปนหลกการทไชวยด ารงรกษาสรภาพ฿นการนบถอศาสนา ๑ พระพทธศาสนาปนสถาบนคชาตเทย

๒ พระพทธศาสนาสอดคลຌองกบลกษณะนสยของคนเทยทไรกความปนอสระสร ๓ พระพทธศาสนาปนหลงส าคญทไหลอหลอมอกลกษณของชาตเทย

๔ พระพทธศาสนาปนมรดกละปนคลงสมบตอนลๅ าคาของชนชาตเทย

๕ พระพทธศาสนาปนหลกน าทาง฿นการพฒนาชาตเทย

พระพทธศาสนาปนหลงของดมคาทไชนชาตเทยมอบ฿หຌกอารยธรรมของลก

๑๕

พระธรรมปฎก (ประยทธ ปยตโต) ,ความส าคญของพระพทธศาสนาในฐานะเปนศาสนาประจ าชาต. ครงท ๗. กรงเทพมหานคร : โรงพมพบรษท สหธรรมก จ ากด, ๒๕๓๗.

มนษยสมพนธ ๒๙

บทบาทของพระพทธศาสนาทมตอสงคมไทย

(The rule of Buddhism on Thai society) วดปนพทธศาสนาทไปนจดศนยกลางของชมชนเทยมาตบราณกาล พระสงฆ ปนปชนยบคคลทไคนทไวเปคารพนบถอยไง มຌปจจบนนๅจะมความปลไยนปลงเปบຌาง

ตความสมพนธระหวางวดละชมชนเทยกใยงคงมอยละมบทบาทตอสงคมเทยดงตอเปนๅ . ปนสถานทไสบตออายพระศาสนา฿หຌยไงยนถาวร ปนสถานทไอยของพระสงฆ

ผຌปฏบตด ปฏบตชอบ ละปนทไประดษฐานพระพทธรป ปชนยวตถ ปชนยสถานตาง โ มากมาย

ปนพทธศาสนสถานทไท าบญของประชาชนละกใบอฐของผຌลวงลบเปลຌว

๏ ปนสถานฝຄกอบรมวชาศลธรรมละวชาการตาง โ

๐ ปนสถานสงคราะหบตรหลานของชาวบຌานผຌดຌอยอกาสทางการศกษาเดຌอาศยศกษาลารยน

๑ ปนสถานพยาบาลรกษาผຌจใบปຆวย ชนทไวดพระชตพนปนหลงต ารบต าราละวธรกษารคตาง โ

๒ ปนทไพกคนดนทาง ๓ ปนสมสรทไประชมพบปะสงสรรคหยอน฿จของชาวบຌาน

๔ ปนสถานทไบนทงจดงานทศกาลละมหรสพตาง โ

๕ พระปนผຌเกลกลไยขຌอพพาทปนทไกຌปญหาครอบครวละทกขตาง โของชาวบຌาน

ปนศนยกลางทางดຌานศลปวฒนธรรมตาง โ ของชาตทๅงดຌานสถาปตยกรรม ประตมากรรมละจตรกรรม

ปนสถานทไกใบของ฿ชຌตาง โ ซไงชาวบຌาน฿ชຌรวมกนมไอมงานวดหรอเปยมมา฿ชຌ มไอมงาน

ปนศนยกลางการบรหารงานของก านนหรอผຌ฿หญบຌาน฿นการรยกลกบຌานมาประชมชๅจงกจการ ๏ ปนทไประกอบพธกรรมหรอ฿หຌบรการดຌานพธกรรม ซไงปนรไองผกพนกบชวต คนปจจบนบบคนเทยดยวนๅกใยงมความกไยวขຌองกบวดอย ตวอยางทไหในเดຌชด คอ

มนษยสมพนธ ๓๐

๏ พทธศาสนกชนเปท าบญทไวด ฿สบาตรพระ

๏ พทธศาสนกชนเปฟงทศน ปาฐกถาธรรม ละฝຄกอบรมทางดຌานศลธรรมทไวด

๏๏ บวชปนพระภกษ สามณร มทไวด

๏๐ นมนตพระสงฆเป฿นงานพธตาง โ ทๅงงานราษฎร ละงานหลวง ชน งานพระราชพธวนฉลมพระชนมพรรษาของพระบาทสมดใจพระจຌาอยหว งานป฿หม งานขๅนบຌาน฿หม งานบวชนาค งานตงงาน ฯลฯ

มนษยสมพนธในพระพทธศาสนา

(Human relations in Buddhism) หลายคนกใยงสงสยวาพระพทธศาสนามหลกมนษยสมพนธหรอเม ตความจรงลຌว ฿นการประกาศพระพทธศาสนา พระพทธองคทรง฿ชຌหลกมนษยสมพนธปนปฐมหงการประกาศพระพทธศาสนา กลาวคอกอนจะทรงทศนาหรอสไงสอนผຌ฿ดกใจะทรงตรวจดความพรຌอมของผຌนๅน ภมหลงของผຌนๅน ซไงรยกวา ตรวจดอปนสย อปนสสย อลกส พไอ฿หຌกดผลกผຌนๅนอยางจรงจง มนษยสมพนธตามหลกพระพทธศาสนา คอ

“การท าประโยชนตนและประโยชนผอนใหลลวงสมบรณดวยความไมประมาท”๒

ขຌอนๅจงหในเดຌจากการทไพระพทธองคทรงบ าพใญพทธจรยาพไอผຌอไน ๏ สถานะ คอ๓ . ลกตถจรยา conduat for the well - being of the world

พระพทธจรยาพไอประยชนกชาวลก ฿นฐานะทไทรงปนสมาชกของลกคนหนไง จงทรงบ าพใญประยชนกชาวลก สดใจเปสไงสอนธรรมกคนทๅงหลายพไอ฿หຌกดความรຌ ความขຌา฿จ฿นปญหาชวตละวธกຌเขปญหานๅน

. ญาตตถจรยา conduct for the benefit of his relations พระพทธจรยาพไอประยชนกพระญาตตามฐานะ ทรงบ าพใญประยชนกพระญาต฿นฐานะทรงปนสมาชกของราชตระกลศากยะทไหมาะสม

๑๖

ท.มหา. ๑๐/๑๔๓/๑๘๐. สยามรฏฐสส ตปฏก . กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๒๓ (อถ โข ภควา ภกข อามนเตส “หนททาน ภกขเว อามนตยาม โว วยธมมา สงขารา อปปมาเทน สมปาเทถาต อย ตถาคตสส ปจฉมา วาจา.) ๑๗

พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต) พจนานกรมพทธศาสตร. กรงเทพมหานคร : โรงพมพการศาสนา, ๒๕๒๐ ; ข. ปฏ. ๓๑/๔๔๙/๓๒๙ สยามรฏฐสส เตปฏก . กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๒๓

มนษยสมพนธ ๓๑

๏. พทธตถจรยา beneficial conduct as funetisns of the Buddha พระพทธจรยาทไทรงบ าพใญประยชนตามหนຌาทไของพระพทธจຌา ชน ทรงวางระบยบการปฏบตพไอการอยรวมกนของปจจกชน จนถงสงคมของพทธบรษท ๐

จงอาจกลาวเดຌวา วชามนษยสมพนธมมาตครๅงพทธกาล ละพระพทธองคกใทรง฿ชຌพไอการประกาศพระพทธศาสนาเดຌอยางด ละปนรากฐานของวชามนษยสมพนธมาตราบทาทกวนนๅ พไอ฿หຌกดมมมองทไชดจนจงขอบงมนษยสมพนธ฿นพระพทธศาสนาปน ลกษณะ฿หญ โ คอ

๑. มมกวาง หมายความวา ผຌจะท างานรวมกบผຌอไนเดຌประสบผลส ารใจสามารถครอง฿จ ชนะ฿จ ปนทไรกของพไอนรวมงานเดຌทกระดบ จะตຌองปฏบตธรรมครไองยดหนไยวจต฿จของบคคลซไงรยกวา สงคหวตถธรรม bases of sympathy; acts of doing fovonrs ม ๐ อยาง คอ๔

๑. ทาน giving generosity charity การ฿หຌ คอ อๅอฟຕอผไอผ สยสละบงปนชวยหลอกนดຌวยสไงของรวมเปถงการ฿หຌความรຌละนะน าสไงสอน บงออกปน ๏ คอ

อามสทาน การ฿หຌวตถสไงของพไอชวยหลอละสงคราะหกนละกน ซไงมลกษณะคอ

฿หຌพไอบชาพระคณละความด ชน การบ ารงมารดาบดาดຌวยวตถสไงของกใพไอบชาพระคณทาน การท าบญกใพไอบชาความดของพระสงฆ การบรจาคทรพยท าสาธารณประยชนกใพไอบชาความดของประทศชาตละประชาชนผຌกดมารวมผนดนชวยพฒนาชาตบຌานมอง฿หຌจรญยไงขๅน

฿หຌพไอการชวยหลอ ชน มไอคราวกดภยพบตตาง โ เมวาจะปนอคคภย อทกภย วาตภย ละหรอภยอไน฿ดกใตาม ยอมตຌองการความชวยหลอ รากใบรจาคสไงของตาง โ ฿หຌพไอบรรทาความดอดรຌอนของผຌประสบภยจากหนก฿หຌปนบา จากทลาปนหาย

๑๘

ท.ปา. ๑๑/๑๒๐/๑๖๗; ๒๖๗/๒๙๔; อง. จตกก ๒๑/๓๒/๔๖ ; อง.อฏฐก. ๒๓/๑๑๔/๒๒๒; ๒๐๙/๓๗๗ สยามรฏฐสส เตปฏก . กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย. ๒๕๒๓ ภาษาองกฤษอางจาก พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต) พจนานกรมพทธศาสตร. อางแลว

มนษยสมพนธ ๓๒

๏ ฿หຌพไอการสงคราะห ปนการ฿หຌกผຌยากเรຌขาดทไพไง เมสามารถชวยหลอตนองเดຌ ชน การ฿หຌการชวยหลอคนชราขาดทไพไง คนพการ ปนตຌน

ธรรมทาน การ฿หຌความรຌ฿หຌความขຌา฿จ พไอสนอนะ฿นทางทไถกตຌอง

กผຌยงเมรຌเมขຌา฿จ ซไงรยกวา฿หຌสมมาทฏฐ ซไงเดຌกตวปญญา

๏ อภยทาน การ฿หຌอภย การเมถอทษ การรຌจกท า฿จเวຌเดຌอยางหมาะสม เมฉนฉยวมหงาย

ทานนๅถอวาปนคณธรรมบๅองตຌนขຌอรกทไมอานภาพมาก ฿นการทไจะผกมด฿จ

ของผຌอไนเดຌอยางดยไง ดงพทธพจนทไวา ทท ปຂย หต ราชนต น พห นรชนผຌเมตระหนไ ฿หຌทานยอมปนทไรก ชนปนอนมากยอมคบหานรชนนๅน๕ พระพทธองคยงทรงยกยองความดของผຌ฿หຌทานเวຌ ๑ อยางคอ

. พหน ชนสส ปຂย หต มนาป ผຌ฿หຌทานยอมปนทไรกทไชอบ฿จของชนหมมาก

. สนต สปปรสา ภชนต สปบรษผຌสงบยอมคบหาผຌ฿หຌทาน

๏. กลยาณ กตตสทท อพภคคจฉต ชไอสยงอนงามของผຌ฿หຌทานยอมฟงขจรเป

๐. คหธมมา อนปคต หต ผຌ฿หຌทานยอมเมหางจากธรรมของคฤหสถ ๑ กายสส ภทา ปรมมรณา สคต สคค ลก อปชชต ผຌ฿หຌทานมไอตายลຌว ยอมขຌาถงสคคตลก – สวรรค

๒. ปยวาจา หรอ เปยยวชช dindly speech; convincing speech วาจา ทไนารก วาจาดดดไม฿จคอการจรจาดຌวยถຌอยค าสภาพออนยนสมานสามคค เมพดค าทไจะกอ฿หຌกดความสยหายท าลายประยชน มค ากลาววา คนทไพดพราะจะลๅยงทานดຌวย

ชຌอนปลา โ ฿นรไองกไยวกบประยชนของการพดนๅ มคตสอน฿จกลาวเวຌชน ปากปนอกลขปนท พราะพดถกดวงมนนนเวຌ รຌอยรกหกมหหาลาภรวยฮ หรออาจพดพไอ฿หຌปากยຌฟนยน

๑๙

อง. ปญจก. ๒๒/๓๔ – ๓๕/๔๓ – ๔๔ สยามรฏฐสส เตปฏก . กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๒๓. ๒๐

อง. ปญจก. ๒๒/๓๔ – ๓๕/๔๓ – ๙๔ สยามรฏฐสส เตปฏก . กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๒๓.

มนษยสมพนธ ๓๓

มกข กลยาณยา สาธ ปลงวาจางาม ยงประยชน฿หຌส ารใจ

ปຂยวาจา฿นทางพระพทธศาสนามลกษณะ ๐ อยางคอ

. เมพดทใจ

. เมพดสอสยด

๏. เมพดค าหยาบ

๐ เมพดพຌอจຌอ

๓. อตถจรยา useful conduct; rendering services; life of services ;

doing good การประพฤตประยชน คอ ขวนขวายชวยหลอกจการบ าพใญสาธารณประยชนตลอดถงชวยกຌเขปรบปรงสงสรม฿นทางจรยธรรม อา฿จ฿สความทกขยากของผຌอไน ชน ผຌรวมงานละผຌ฿ตຌบงคบบญชา

๔. สมานตตตา even and equal treatment ; equality conisting in

impartiality, participation and behaving aneself preperly in all cercnnstances ความมตนสมอ คอ มตนสมอตຌนสมอปลาย ปฏบตตนองสมไ าสมอ฿นชนทๅงหลาย วางตนเดຌหมาะสมกบฐานะ ภาวะ บคคล หตการณละสไงวดลຌอมทๅงหลายถกตຌองตามธรรม฿นทกกรณ เมถอวาตนกงกวาดกวาผຌอไน

๒. มมแคบ คอ มมมองทไรองลงมาจากมมกวຌาง฿นทไนๅหมายอาผຌปกครองทไปนหวหนຌาครอบครวทๅงชายละหญง นอกจากจะตຌองมคณสมบต฿นการสรຌางมนษยสมพนธ ฿นฐานะพอ ม ลก สาม ละภรรยา ซไงจะกลาวตอเป จะตຌองมฆราวาสธรรม ๐ ประการคอ ๒.๑ สจจะ truth and honesty ความจรง฿จ ซไอสตย เมมลกษณะหนຌาเหวຌหลงหลอก ม ๏ ลกษณะคอ๏

๒๑

ข. ขา. เอก. ๒๗/๘๘/๒๘. สยามรฏฐสส เตปฏก . กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๒๓. ๒๒

ส .ส. ๑๕/๘๔๕/๓๑๖ สยามรฏฐสส เตปฏก . กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๒๓. ๒๓

ปน มทกนต, พนเอก แนวการสอนธรรมตามหลกสตรนกธรรมชนตร. พระนคร : โรงพมพการศาสนา, ๒๕๑๔. (หนา ๔๕๗ – ๔๖๕)

มนษยสมพนธ ๓๔

ปนความจรง คอเมลน เมหลอก

ปนความตรง มความประพฤตทางกาย วาจา ละ฿จซไอตรง เมคดกง เมบดพลๅวบไยงบายจากความถกตຌอง ๏ ปนความทຌ เมหลาะหละหลวเหล฿นกจอนปนหนຌาทไอนพงปฏบต สจจะอนมลกษณะดงกลาว ผຌครองรอนพงปฏบต฿นสถานะ ๑ คอ

ตรงตอหนຌาทไ ปฏบตหนຌาทไตใมความสามารถ

ตรงตอการงาน ตๅง฿จท างาน฿หຌด

๏ ตรงตอวาจา ยดถอค ามไนสญญา ๐ ตรงตอบคคล ประพฤตดตอบคคลอไน

๑ ตรงตอความด ยดมไน฿นทางหงความด

คณของการมสจจะ

. ปนคนหนกนนมไนคง . ปนคนกຌาวหนຌา฿นการงาน

๏. งานทไท าเดຌผลดพศษ

๐. มคนชไอถอละคารพย ากรง ๑. ท าความมไนคงกครอบครว

๒. ท าดเมทຌอถอย

ฯลฯ

ทษของการเมมสจจะ

. หลาะหละ

ตกตไ า หายนะ

๏ ลຌมหลว

๐ คนหยยดหยามเมชไอถอ

๑ เมมความจรญ฿ด โ ทไตๅงอยมไนคง ฯลฯ

มนษยสมพนธ ๓๕

๒.๒ ทมะ taming and training oneself; adjirstmentคอ การฝຄก ละการขม฿จปรบปรงตวอง฿หຌหมาะกบงาน฿นหนຌาทไสมอ ม ๏ ลกษณะคอ๐ ความฝຄก ฝຄกท างาน฿หຌปน พราะถຌาคนท างานเมปนยอมปนภาระกสงคม ผຌจะท างานปนตຌองรຌจกฝຄกหดอบรมตนอง฿หຌปนงาน จะท าอยางนๅเดຌกใตຌองขม฿จ ฝຄก฿จตนอง ความหยด คอการยบยๅงตวองเม฿หຌถล าเปสความชไวทๅงหลาย ชน มไอราคดจะท าความผด คอจะทะลาะววาท จะคดท าทจรต จะตกเปสอบายมข จะหนเปสความปนคนลว ทๅงนๅกใตຌองขม฿จ ฝຄก฿จตนอง ๏ ความขม ขม฿จตนองเม฿หຌก ารบสบสานจนกนเป ปกตคนรา ถຌาปลอยตาม฿จตวกใจะมความจองหองมากกนเป ฿นการกนอย การทไยวตร จนกนฐานะ ปนคนประภทรายเดຌตไ ารสนยมสง กดหนๅสนรงรงพาครอบครวระสไ าระสาย ดงนๅนจงตຌองบ าพใญ ทมะ คอรຌจกขม฿จตนอง

คณหงความมทมะ

. ท า฿หຌมความสามารถ฿นการท างาน . เมปนทไรงกยจของคนอไน ๏. เมมวรภยกบ฿คร ๐. มตรภาพมไนคง ๑. ยๅงตวเวຌเดຌมไอจะผด ๒. ตๅงตวเดຌ ฯลฯ

ทษหงความเมมทมะ

. จะตกปนกาฝากสงคม . จะกลายปนอาชญากร ๏. จะจมลงสอบายมข ๐. ตใมเปดຌวยการทะลาะววาท ๑. พไอนฝงรงกยจ ๒. ตๅงตวเมตด ฯลฯ

๒๔

ปน มทกนต, พนเอก แนวการสอนธรรมตามหลกสตรนกธรรมชนตร. พระนคร : โรงพมพการศาสนา, ๒๕๑๔. (อางแลว)

มนษยสมพนธ ๓๖

๒.๓ ขนต tolerance; forbearance ความอดทนความขຌมขใงของ฿จ ท างานดຌวยความขยนหมไนพยรเมหวไนเหว มจดมงหมาย฿นการท างาน ซไงม ๐ ลกษณะคอ ๏ อดทนตอความยากล าบาก อดทนตอความหนาว ความรຌอน ความหวกระหาย สมผสหงยง หลอบละสตวลๅอยคลานอไน โ ปนตຌน ดยมงการประกอบอาชพ การงานปนส าคญ ๏ อดทนตอความทกขวทนา อดทนตอความจใบเขຌตาง โ ชน ปวดหว ปวดทຌอง ความปวดมไอย โ ตาง โ ปนตຌน เมสดงอาการจใบปวดกระสบกระสายจนกนพอด ๏๏ อดทนตอความจใบ฿จ อดทนตอการหมไนประมาทจากผຌอไน ดยการพดจาสยดส กระทบกระทไง หรอการกระท าอไน฿ดกใตาม ๏๐ อดทนตออ านาจกลส การอดทน฿น ๏ ขຌอขຌางตຌนนๅน ปนการอดทน ตออารมณ ฝຆายขด฿จ ตขຌอ ๐ นๅ ปนการอดทนตออารมณขຌางฝຆายพลดพลน ชน ความสนกสนานการทไยวตร การเดຌผลประยชน฿นทางทไมชอบปนตຌน อารมณทไนารก นาชอบ฿จ ดเมนาจะตຌอง฿ชຌความอดทน พราะเมท า฿หຌราล าบาก ตกใตຌอง฿ชຌพราะท า฿หຌราสยคน สยหายเดຌ ถຌาราเม฿ชຌความอดทนกใจะมพฤตกรรมอนเมหมาะสมตาง โ พราะอยากเดຌสไงทไตนรก ชน ๏๐ รบสนบน

๏๐ ผดลกผดมยขา ๏๐๏ หในงนตาต ๏๐๐ รຌมากอาปรยบมาก ๏๐๑ หอยศ หลงมวมาอ านาจ ๏๐๒ ขๅมຌ อຌอวด ฯลฯ

การอดทนตออ านาจกลสนๅ กลาวดยยอคออดทนตออ านาจ ความอยาก นไนอง คณหงความมขนต

. ท างานเดຌผลด . บ าพใญตนปนหลกหงบรวารชน ๏. ลดปญหาขຌอขดยຌงละการทะลาะววาท ๐. เมท าผดพราะหในกความอยาก ฯลฯ

มนษยสมพนธ ๓๗

ทษของการเมมขนต

. ท างานคไงคຌาง จบจด

. เมเดຌรบความเวຌวาง฿จจากผຌอไน

๏. ตใมเปดຌวยศตร ๐. จะกลายปนอาชญากร ฯลฯ

๒.๔ จาคะ liberality; generosity ความสยสละ มจต฿จกวຌางขวาง อๅอฟຕอผไอผ ม ประภท คอ

๐ สละวตถ คอการสละทรพยสนของตนพไอประยชนกผຌอไน ชน ท านบ ารงพระพทธศาสนา บรจาคงนสรຌางรงพยาบาล รงรยน ปนตຌน

๐ สละอารมณ คอ รຌจกปลอยวางอารมณมไอมรไองขด฿จอะเรกบ฿คร ตๅงตสาม ภรรยา หรอพไอนฝงเมควรกใบเวຌปนอารมณ ตຌองปลอยวางละคอยคดกຌเขภายหลง พไอ฿จจะเดຌรบอารมณ฿นการทไจะท างาน฿หมอกตอเป

คณของความมจาคะ

. ท าความปลอดภยกตน

. ท าความมไนคงกสงคม ประทศชาต ๏. ปนทไนบหนຌาถอตาของคนอไน

๐. ท าความสงบสขกครอบครวละสงคม

๑. ฿จมความสข

ฯลฯ

ทษของการเมมจาคะ

. บไนทอนความมไนคงของตนละของชาต . เดຌรบความครหาตตยน

๏. ทกข฿จ

มนษยสมพนธ ๓๘

฿นมมมองดงกลาวมาปนมมมองทไนຌนฉพาะผຌครองรอนชายหญงทไปนหวหนຌาครอบครว จะพงปฏบต ตอเปนๅจะกลาวถงหลกมนษยสมพนธ฿นพระพทธศาสนาซไงมงนຌน฿หຌตน฿นสงคมทกคนท าหนຌาทไของตน฿หຌดทไสด พไอ฿หຌกดความสมพนธ฿นทางทไถกตຌอง

ทศ ๖ (directions; quarters) บคคลทไราตຌองกไยวขຌองทางสงคมดจทศทไอยรอบตวรา ฿นพระพทธศาสนารยกวา ทศม ๒ คอ๑

๑. ปรตถมทศ ทศบๅองหนຌา คอ ทศตะวนออกเดຌก มารดาบดา พราะปนผຌม อปการคณกอน Parents as the east or the direction in front ๑.๑ บตรธดาพงบ ารงมารดาบดา ผຌปนทศบๅองหนຌาดຌวยสถานะ ๑ อยางดงนๅ

ทานลๅยงมาลຌว ลๅยงทานตอบ ภต นส ภรสสาม ชวยท ากจของทาน กจจ นส กรสสาม ๏ ด ารงวงศสกล กลว ส ฐปสสาม ๐ ประพฤตตน฿หຌหมาะสมกบความปนทายาท ทายชช ปฏปชชาม ๑ มไอทานลวงลบเปลຌว ท าบญอทศ฿หຌทาน อถวา ปน ปตาน กาลกตาน

ทกขณ อนปปทสสาม ๑.๒ มารดาบดายอมอนเคราะหบตรธดา ดຌวยสถานะ ๑ อยางดงนๅ

หຌามม฿หຌท าความชไว ปาปา นวารนต ฿หຌตๅงอย฿นความด กลยาณ นวสนต ๏ ฿หຌการศกษาศลปวทยา สกข สกขาปนต

๐ หาคครองทไสมควร฿หຌ ปฏรปน ทารน ส ยชนต ๑ มอบทรพยสมบต฿หຌ฿นอกาสอนสมควร สมย ทายชช นยยาทนต

๒๕

ท.ปา. ๑๑/๑๙๘-๒๐๔/๒๐๒-๒๐๖ สยามรฏฐสส เตปฏก . อางแลว. ภาษาองกฤษคดมาจาก พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต). พจนานกรมพทธศาสตร.(อางแลว).

มนษยสมพนธ ๓๙

๒. ทกขณทศ ทศบๅองขวา คอทศ฿ตຌ หมายถง คร อาจารย พราะปนทกขเณยบคคลผຌควรกการบชา teachers as the sauth or the direction in the

right ๒.๑ ศษยพงบ ารงครอาจารย ผຌปนทศบๅองขวา ดຌวยสถานะ ๑ อยาง ดงนๅ

ดຌวยลกขๅนยนตຌอนรบ อฏฐานน ดຌวยขຌาเปยนคอยรบ฿ชຌ อปฏฐานน ๏ ดຌวยชไอฟง สสสสาย ๐ ดຌวยอปฏฐาก ปารจรยาย ๑ ดຌวยรยนศลปวทยาดยคารพ สกกจจ สปป ปฏคคหณน

๒.๒ ครอาจารยพงอนเคราะหศษย ดຌวยสถานะ ๑ อยาง ดงนๅ นะน าด สวนต วนนต ฿หຌรยนด สคหต คาหาปนต ๏ บอกศลปวทยา฿หຌสๅนชง เมปຂดปงอ าพราง สพพสปปส ต สมกขายน

ภวนต ๐ ยกยอง฿หຌปรากฏ฿นพไอนฝง มตตามจจส ปฏวทนต ๑ ชวยคຌมครองปนทไพไงพ านก฿นทศทๅงหลาย ทสาส ปรตตาณ กรนต

มนษยสมพนธ ๔๐

บรรณานกรม

. สยามรฏฐสส เตปฏก ลมทไ ๑ ๏ ๓ กรงทพมหานคร : รงพมพมหามกฏราชวทยาลย ๑๏ . พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๒๕. กรงทพมหานคร : ส านกพมพ

อกษรจรญทศน ๑๏

๏. สนนท พพฒนพใญ ผຌชวยศาสตราจารย เอกสารโรเนยววชามนษยสมพนธ หลกสตรฝกหดครสอนพระปรยตธรรม. ๐. ทพวท พระ ประยทธ ปยตต ชวตนเพองาน งานนเพอธรรม. กรงทพมหานคร : มลนธพทธธรรม พมพผยพร มนาคม ๑๏๏ เมปรากฏสถานทไพมพ ๑. ประเพพรรณ วชรกษ ระววรรณ พธวง วชามนษยสมพนธ พฤตกรรมศาสตร. อกสารประกอบการฝຄกอบรม หลกสตร ผຌบรหารสถานศกษาระดบสง กองการมธยมศกษา กรมสามญศกษา ฝพ กมง – ๒/๑๏๐ กรงทพมหานคร : รงพมพการศาสนา ๑๏๏ ๒. ราศ ภมร มนษยสมพนธ ตามหลกสตรประกาศนยบตรวชาชพ ประภทวชาพาณชยกรรม สาขาวชาพาณชยการ พทธศกราช ๑๏ ของกรมอาชวศกษา กระทรวงศกษาธการ กรงทพมหานคร : ส านกพมพศนยสงสรมวชาการ เมปรากฏ พศ ทไพมพ ๓. ธรรมปຂฎก พระ ประยทธ ปยตต ความส าคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจ าชาต. กรงทพมหานคร : รงพมพบรษทสหธรรมก จ ากด ๑๏๓ พมพครๅงทไ ๓ ๔. ปຂດน มทกนต พนอก แนวสอนธรรมะตามหลกสตรนกธรรมตร. พระนคร : รงพมพ

การศาสนา ๑๐ หนຌา ๐๑๓ – ๐๒๑ ๕. ราชธรรมนทศ พระ ระบบ ฐตญาณ ปญญารกษาตน. กรงทพมหานคร : พรศวการพมพ ๑๔ หนຌา –