รายงานผลการศกษา(ฉบบยอ)

โครงการวจยเรอง “ความไมเปนธรรมดานเศรษฐกจและแรงงาน: ปญหาและขอเสนอเชงนโยบาย”

เรอง ปญหาและอปสรรคในการสรางความเขมแขงและเอกภาพของขบวนการแรงงานไทย

ศกดนา ฉตรกล ณ อยธยา

15 กรกฎาคม 2555

1

ประเดนสำาคญทคนพบ• แมสทธในการรวมตวและเจรจาตอรองรวมจะไดรบการรบรองวาเปนสทธมนษย

ชนขนพ นฐานของผใชแรงงานทกคน แตสทธดงกลาวยงไมไดรบการยอมรบอยางแทจรงในประเทศไทย ทำาใหผใชแรงงานสวนใหญไมสามารถเขาถงสทธดงกลาว จากผใชแรงงานกวา 38 ลานคน มเพยง 559,734 คนเทานนทสามารถใชสทธในการรวมตวกนได ซงถอเปนอตราทตำามากเมอเทยบกบประเทศอนๆ ในโลก

• นอกจากจะมความออนแอเชงปรมาณคอมสดสวนของผเปนสมาชกสหภาพแรงงานนอยแลว ขบวนการแรงงานไทยยงมความออนแอเชงคณภาพดวย นนคอความไมเปนเอกภาพและสมรรถนภาพในการทำางานเพอพทกษปกปองผลประโยชนของมวลผใชแรงงาน ขบวนการแรงงานไทยมสภาพทแยกยอย เปนองคกรขนาดเลกๆ ท กระจดกระจาย และยงแตกแยกกนดวยฐานความคดความเชอทแตกตางกนดวย

• ความออนแอไมเปนเอกภาพของขบวนการแรงงานไทยเปนเหตทำาใหอำานาจการตอรองของผใชแรงงานในประเทศไทยตำา สงผลใหผใชแรงงานไมไดรบความเปนธรรมในดานตางๆ และมสวนอยางสำาคญททำาใหเกดความเหลอมลำาและชองวางในสงคมไทยโดยรวมเนองจากผใชแรงงานคอคนสวนใหญของสงคม

• สาเหตททำาใหขบวนการแรงงานในประเทศไทยออนแอ ไมเปนเอกภาพเกดจาก 2 ปจจยสำาคญคอ

o ปจจยภายนอกทเปนสภาพแวดลอม ไดแกมรดกจากการเมองการปกครองแบบอำานาจนยมและวฒนธรรมทางการเมองแบบจารต กระแสโลกาภวตน อดมการณ และกรอบการพฒนาเศรษฐกจของประเทศทเปนแบบเสรนยมสดโตง กลไก กฎหมายและมาตรการของรฐทมงสนองตอบประโยชนของฝายทนเปนสำาคญ โครงสรางของตลาดแรงงานและรปแบบการจางท

2

เปลยนไป ทศนคตของสาธารณะชนทมอคตตอขบวนการแรงงาน การหนมาใชแรงงานสมพนธเชงรกของฝายนายจางในชวง 2-3 ทศวรรษทผานมา

o ปจจยภายในของขบวนการแรงงานซงพจารณาไดจาก 2 ดานคอ 1 ขนาดของฐานสมาชก ซงถอเปนการพจารณาเชงปรมาณและ 2 สมรรถนภาพในการทำางานของขบวนการแรงงาน ซงเปนการพจารณาเชงคณภาพ ไดแกเรองความไมเปนอสระของสหภาพแรงงานและการแทรกแซงครอบงำาจากฝายการเมอง ความไมเปนประชาธปไตยและการผกขาดอำานาจของผนำาแรงงานอาวโส ความแตกแยกภายในขบวนการแรงงาน ปญหาการขาดฐานสนบสนนทางการเงนจากมวลสมาชก การขาดบคคลากรและสมรรถนะภาพทางเทคนค เปนตน

• เพอสรางความเปนธรรมใหกบผใชแรงงานและสงคมไทย จำาเปนอยางยงทจะตองมการดำาเนนการอยางจรงจงเพอฟนฟสรางความเขมแขงและความเปนเอกภาพใหกบขบวนการแรงงานไทยอยางจรงจง

• แนวทางในการสรางขบวนการแรงงานใหเขมแขงและเปนเอกภาพ เปนภารกจทยากลำาบากมาก ในอดตทผานมาไดมความพยายามทำาอยบางแตไมประสบความสำาเรจ เพราะขาดยทธศาสตรทถกตองและทสำาคญคอขาดความมงมน ทมเททจะเหนการเปลยนแปลงเกดขนจรงๆ การจะสรางความเขมแขงและเปนเอกภาพใหกบขบวนการแรงงานตองทำาในสองดานใหญคอ

o ตองปรบเปลยนสภาพแวดลอมทเปนขอจำากดตอการสรางความเขมแขงและเปนเอกภาพของขบวนการแรงงานไดแก เปลยนกรอบการพฒนาประเทศทเสรนยมสดโตง เปลยนวฒนธรรมการเมองแบบอำานาจนยมและระบบอปถมป เปลยนกฎหมาย สถาบนดานแรงงานตางๆ ทมงแบงแยกแลวปกครอง

3

o ตองปรบเปลยนภายในขบวนการแรงงานเอง เรงขยายการจดตงการรวมตวของแรงงานกลมตางๆ อยางกวางขวางเพอสรางความเขมแขงเชงปรมาณใหได โดยกำาหนดยทธศาสตรการจดตงใหมทเหมาะสมกบแรงงานแตละกลมทมความแตกตางกน เรงสรางเอกภาพและคณภาพใหกบขบวนการแรงงาน การควบรวมองคกรตางๆ ทกระจดกระจายเขาเปนองคกรเดยวกนเปนสงทตองทำาเชนเดยวกบทขบวนการแรงงานในประเทศอนๆ เขาทำากน ขบวนการแรงงานไทยจะตองปรบไปสแนว “สหภาพแรงงานทเปนขบวนการทางสงคม” หรอ Social Movement Unionism ทจะตองทำาพนธมตรกบขบวนการภาคประชาสงคมอนๆ ปรบประเดนเคลอนไหวใหขยายไปสประเดนรวมทางสงคม เพอขยายแนวรวมและเพมอำานาจการตอรอง

4

รายงานผลการศกษาเรอง ปญหาและอปสรรคในการสรางความเขมแขงและเอกภาพของขบวนการแรงงานไทย

จากรายงานของสำานกงานสถตแหงชาตพบวา ประเทศไทยมคนทำางานทงสน 38.6 ลานคน1 ในจำานวนนเปนนายจาง 0.99 ลานคน ทเหลอคอผใชแรงงานประเภทตางๆ ซงมสภาพการจางและสวสดการทแตกตางกนออกไปโดยอาจจำาแนกแรงงานประเภทตางๆ ไดดงนคอ

1. ขาราชการ พนกงานรฐวสาหกจและลกจางรฐ 3.23 ลานคน จำานวนแรงงานในภาครฐกำาลงมอตราสวนทลดนอยถอยลงดวยแนวความคดแบบเสรนยมใหมทตองการลดภาระและบทบาทภาครฐ ซงรฐบาลไทยไดสนองตอบนโยบายดงกลาวอยางเตมท โดยการแชแขงอตราการจางงานในภาครฐไว และมแนวโนมหนมาจางงานแบบ Outsourcing มากขน อาจารยมหาวทยาลยของรฐจำานวนมากแปรสภาพเปนพนกงาน และมการจางอาจารยจากขางนอกมาเปนอาจารยบรรยายประจำามาก

2. แรงงานททำางานอยในภาคเอกชน ซงสามารถจำาแนกตามสถานของการไดรบการคมครองและการมหลกประกนทางสงคมไดเปนสองประเภท คอ พวกแรกคอพวกทไดรบการคมครองตามกฎหมายและอยในระบบประกนสงคมทเรยกกนวา “แรงงานในระบบ” จากตวเลขผประกนตนในระบบประกนสงคมลาสดพบวาแรงงานกลมนมจำานวน 9,012,280 คน2 พวกทสองคอแรงงานททำางานอยในภาคเศรษฐกจนอกระบบ ทเรยกกนวา “แรงงานนอกระบบ” มจำานวน 24.6 ลานคน หรอรอยละ 62.6 ของผมงานทำาทงหมด แรงงานกลมหลงไดขยายตวอยางมาก ภายหลงวกฤตเศรษฐกจป 2540 ซงมการเลกจางแรงงานในระบบจำานวนมากและไมสามารถคนกลบสสภาพการจางงานในระบบทปดแคบลงไดอก ทำาใหแรงงานเหลานตองออกมาอยในภาคเศรษฐกจนอกระบบอยางถาวร อกทงระบบการจางงานแบบใหมของบรษทขามชาตทเขามาลงทนในไทยไดหนมาใชวธการจางงานแบบ Outsourcing และ subcontracting มากข น ทำา ใหภาคเศรษฐกจนอกระบบ กลายเปนการจางงานชวคราวแบบถาวรของแรงงานไรฝมอจำานวนมากในประเทศไทย

1 สำำนกงำนสถตแหงชำต สรปผลกำรสำำรวจสภำวะกำรมงำนทำำของประชำกรเดอนกมภำพนธ 2555 กรงเทพฯ: สำำนกงำนสถตแหงชำต 2555 หนำ 2-32 ขอมลจำำนวนผประกนตนภำคบงคบมำตรำ 39 ณ เดอนกมภำพนธ 2555 http://www.sso.go.th/sites/default/files/R&D122009/statisticsmid3.html

5

3. ยงมแรงงานไทยทออกไปทำา งานในตางประเทศอกจำานวนหนงประมาณ 470,000 คน

4. แรงงานขามชาตทเขามาทำางานในประเทศไทยอกประมาณ 2 ถง 4 ลานคนดวยระบบการแขงขนทางการคาทเขมขนรนแรงมากในยคโลกาภวตน บบใหรป

แบบการผลตและการจางงานตองปรบเปลยน ตลาดแรงงานถกบงคบใหมความยดหยนเพอเปนแมเหลกดงดดเงนลงทนจากตางประเทศทเชอวาเปนปจจยสำาคญของการสรางความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ การจางงานแบบยดหยนทมความหลากหลายไดถกนำามาใช สงผลใหผใชแรงงานแตละกลมมสภาพการจาง คาจาง สวสดการ หลกประกนดานความมนคงและคณภาพชวตทแตกตางกนออกไป ลองมาสำารวจปญหาเบองตนของแรงงานกลมตางๆ

ขาราชการ ทงทเปนขาราชการ ทหาร ตำารวจ และพลเรอนนบเปนกลมแรงงานทมความมนคงในการทำางานกวากลมอนๆ แมจะมคาจางเงนเดอนไมสงเทาลกจางในภาคเอกชน แตกมสวสดการทดกวา มสถานภาพทางสงคมสง เปนทยอมรบนบถอของคนโดยทวไป แมขาราชการจะไมมปากมเสยมอำานาจตอรอง ไมมกฎหมายรองรบใหมสทธในการรวมตวและเจรจาตอรอง แตกไดรบการดแลอยางดจากรฐ เนองจากสถาบนราชการเปนสถาบนเกาแกมพฒนาการทตอเนองยาวนาน ในไทยคำาวา “ขาราชการ” หมายถงผททำางานใหพระมหากษตรย จงเปนงานทถอวามเกยรต แตในระบบราชการมคนทำางานอกประเภททไมไดเปน “ขาราชการ” เหมอนคนอน แตมฐานะเปน “ลกจาง” หมายถง ผทเปนลกจางหนวยงานรฐแตไมไดรบการบรรจเขาเปนขาราชการไมวาจะประจำาหรอชวคราวซงมจำานวนมากข นเรอยๆ คนกลมนไมมสถานภาพทางสงคมเทาขาราชการ นอกจากไดคาจางตำากวาแลว ยงไมมสวสดการรองรบเชนเดยวกบขาราชการ ทำาใหขาดความมนคงในการทำางาน ทสำาคญพวกเขาไมไดรบการคมครองโดยกฎหมายแรงงานจงรวมตวกนไมได

พนกงานรฐวสาหกจถอเปนกลมลกจางทถอวาไดรบคาจางและสวสดการทดมากกลมหนงในประเทศไทย ดวยรฐวสาหกจไทยมพฒนาการทยาวนาน พนกงานสามารถรวมตวและเจรจาตอรองได องคกรแรงงานของพนกงานรฐวสาหกจจงมความเขมแขง การตอสเรยกรองคาจางและสวสดการถกนำาไปใชเปนบรรทดฐานใหกบการเรยกรองของลกจางเอกชน แตเนองจากนโยบายการแปรรปรฐวสาหกจทเปนไปตามกระแสโลกาภวตนและไดรบการขานรบจากรฐบาลไทยทกชด ทำาใหพวกเขาอยในสภาพทไมมความมนคงในการทำางานมากนก เพราะเกรงวาหากมการแปรรปไปแลว จะมการเลกจาง และลดทอน

6

สวสดการตางๆ ทเคยไดรบลงลกจางททำางานอยในสถานประกอบการของภาคเอกชนมอยประมาณ 9 ลานคน

แรงงานกลมนไดรบการคมครองโดยกฎหมายแรงงานสมพนธ กฎหมายคมครองแรงงานและระบบประกนสงคม แตแมจะมกฎหมายรองรบสทธในการรวมตวกนและเจรจาตอรองทำาขอตกลงรวมกนได แตกลบมแรงงานเพยงราว 4 % เทานนทสามารถรวมตวกนเปนสหภาพแรงงาน ทเหลออกราว 96 % ยงคงเขาไมถงสทธดงกลาว ทำาใหแรงงานเอกชนสวนใหญไมมอำานาจตอรอง การกำาหนดสภาพการจาง รายได สวสดการจงตกอยในอำานาจของฝายนายจาง แนนอนยอมนำามาซงการแบงปนทไมเปนธรรม เปนสาเหตททำาใหแรงงานไทยไดรบคาจางจากการมสวนรวมในการพฒนาเศรษฐกจโดยเฉลยตำา คนงานสวนใหญตองทำางานลวงเวลาเพอใหมรายไดเพยงพอกบการดำารงชพ3

แรงงานในภาคเศรษฐกจนอกระบบซงมมากกวา 24 ลานคน แบงเปน 2 กลมใหญ คอ กลมททำางานรบจางมรายไดประจำา ไดแก ผรบงานไปทำาทบาน กบกลมทมอาชพอสระไมมนายจาง ไดแก กลมเกษตรกรทมทดนทำากนเปนของตนเอง หรอเชาททำากน แมคาหาบเร แผงลอย ผขบแทกซ และผขบขมอเตอรไซดรบจาง เปนตน กลมแรงงานนอกระบบเหลาน ยงขาดการดแลอยางทวถง โดยเฉพาะการไมไดรบความคมครองจากมาตรการของรฐ สงผลใหแรงงานนอกระบบไมไดรบคาจางทเปนธรรม ไมมหลกประกนสขภาพและสวสดการทางสงคมเชนเดยวกบทแรงงานในระบบไดรบ กฎหมายแรงงานคมครองแรงงานและกฎหมายแรงงานสมพนธไมไดครอบคลมไปถงแรงงานกลมน แรงงานกลมนจงเปนผทมสวนในการกำาหนดเกยวกบสภาพการจาง คาจาง คาตอบแทนนอยมาก เพราะไมมกฎหมายรองรบ อกทงยงไมมการรวมตวกนเพอสรางอำานาจตอรองใหกบคนงานกลมน

ในกลมของแรงงานไทยทไปทำางานในตางแดนนน พบวามคนงานจำานวนมาทประสบปญหาถกโกง เอารดเอาเปรยบไมไดรบความเปนธรรมจากนายจาง นายหนาและบรษทจดหางาน ดงมรายงานขาวอยเสมอ คนงานไทยทไปทำางานในตางประเทศสวนใหญไมไดมการเตรยมตวอยางดวาจะตองไปเผชญอะไรบาง สวนใหญเปนลกษณะ “ไปตายเอาดาบหนา” เมอไปทำางานอยในตางประเทศกยอมจำานนกบสภาพการจาง คาจาง สวสดการทฝายนายจางเปนผกำาหนดให เพราะโดยทวไปคนงานไทยในตางแดนไมไดรวม

3 ด ศกดนำ ฉตรกล ณ อยธยำ ปญหาคาจางขนตาและการกาหนดคาจางในประเทศไทย: ถงเวลาตองทบทวน http://prachatai.com/journal/2011/07/36032

7

ตวกนเปนองคกรเพอชวยเหลอเกอกลกน และตอรองกบฝายนายจาง แรงงานขามชาต ทเขามาทำางานในประเทศไทย แมโดยกฎหมายเขาจะตองไดรบ

สทธทเทาเทยมกบแรงงานไทย แตในทางปฏบตคนงานเหลานจำานวนมากไดรบการปฏบตทตำากวากฎหมาย แมกฎหมายแรงงานสมพนธป 2518 จะยนยอมใหแรงงานขามชาตเขารวมเปนสมาชกสหภาพแรงงานได(กฎหมายไมอนญาตใหกอตงองคกรเอง หรอเปนกรรมการบรหารสหภาพ) แตในทางปฏบตแรงงานขามชาต ไมกลาเขาเปนสมาชกและรวมกจกรรมกบสหภาพเพราะเกรงจะถกเลกจาง แรงงานขามชาตจงมสภาพการจาง คาจาง สวสดการโดยทวไปตำากวาแรงงานไทย ไมมอำานาจตอรอง

จะเหนไดวาแรงงานกลมตางๆ มปญหาทแตกตางกน โดยภาพรวมแลวถอวาแรงงานในประเทศไทยยงไมไดรบสวนแบงจากการทำางานทเปนธรรม ทงๆ ทประเทศไทยมแรงงานรบจางมากวา 200 ปแลว แตคนกลมนเปนคนทไมมอำานาจตอรอง การไมยอมรบในสทธในการรวมตวของแรงงานในประเทศไทย พยายามทำาลายสหภาพแรงงาน พยายามเขาแทรกแซงทำาใหขบวนการแรงงานในประเทศไทยออนแอและแตกแยก

ความเขมแขงออนแอของขบวนการวดจากอะไรความเขมแขงของขบวนการแรงงานขนอยกบสงทเรยก “เสาหลกแฝดของขบวนการ

แรงงาน”(Twin pillars of the trade union movement) อนประกอบดวย “อำานาจจากฐานสมาชก” (membership power) และ “ความเกงกาจสามารถของขบวนการ” (organizational competent) ซงมความสมพนธเกยวโยงพงพงกนและกนอยางใกลชด ขบวนการแรงงานทมสมาชกจำานวนมาก แตลมเหลวในการบรหารจดการ ไมมแผนงานทด ผนำาแรงงานไมมความสามารถ เตมไปดวยการคอรปชน ขาดการมสวนรวมของสมาชก กไมสามารถททำาใหขบวนการดงกลาวประสบความสำาเรจในการตอสเพอผลประโยชนของมวลสมาชกได ในทางกลบกน ขบวนการแรงงานทมผนำาทเกงกาจ มการบรหารจดการยอดเยยม มแผนงานยทธศาสตรทแจมชด แตไมมสมาชกมากเพยงพอ กยากทจะประสบความสำาเรจได4 การวดความเขมแขงหรอออนแอของขบวนการแรงงานนาจะพจารณาไดในสองมตคอ

4 Frank Hantke 2009 Trade unions in the 21st Century: A discussion Handbook for Trade Unions in the Transition Countries Berlin: Friedrich Ebert Stiftung p. 5

8

1 ความเขมแขง/ออนแอทวดไดในเชงปรมาณซงพจารณาไดจาก สดสวน/ความเขมขนของสมาชกสหภาพแรงงานตอจำานวนผมงานทำาทงหมด

ของประเทศทเรยกวา union density ความครอบคลมของขอตกลงรวมตอจำานวนผมงานทำาทงหมดของประเทศท

เรยกวา(CBA coverage) ปรมาณของทรพยาการทางการเมองทมความหมายตอการตอสเรยกรองทมอย

ของขบวนการแรงงานมากนอยเพยงใด จำานวนสมาชกสหภาพแรงงานทมความกระตอรอรนเขารวมกจกรรมของ

ขบวนการแรงงาน จำานวนผนำาแรงงาน ปญญาชน ผเชยวชาญททำางานใหกบขบวนการแรงงาน จำานวนของพนธมตรและองคกรสนบสนน

2 ความเขมแขง/ออนแอทวดไดในเชงคณภาพซงอาจพจารณาไดจากองคประกอบเหลาน ความสมานฉนท การชวยเหลอเกอกลซงกนและกน(Solidarity)ของสมาชกคน

งานและองคกรสมาชกของขบวนการแรงงาน ความเปนอสระ (Independence) ไมถกครอบงำา ทงจากภายในและภายนอก

ขบวนการ มความสามารถในการพงตนเองพงสมาชกมากนอยเพยงใด หรอวาตองพงพงการสนบสนนชวยเหลอจากภายนอก

ความเปนประชาธปไตย (Democracy) ขบวนการมการบรหารงานแบบมสวนรวมโดยสมาชกหรอวาตกเปนกรรมสทธของผนำาแรงงานไมกคน ขบวนการมความโปรงใสตรวจสอบไดหรอไม หรอเตมไปดวยผนำาทฉอฉล ทจรต เขามาสตำาแหนงผนำาเพอการแสวงหาประโยชนสวนตนและพวกพอง สมาชกเขาถงขอมล รบรและมสวนรวมกบการดำาเนนงานของขบวนการหรอไมอยางไร

ความเปนเอกภาพ (Unity) ขบวนการแรงงานมความขดแยง แตกแยกกนหรอไม เวลาเรยกรองสามารถทจะพดกนเปนเสยงเดยวกนหรอไม องคกรแรงงานสมาชกระดบตางๆ ทมอยมความรวมมอใหการสนบสนนการทำางานไปในทศทางเดยวกนหรอไม

ความรบผดชอบ การแบงงาน แบงบทบาทหนาท และการม จตสำานกรบผดชอบตอภารกจหนาทในฐานะผแทนของผใชแรงงาน (Responsibility) องคกร

9

ผนำาแรงงานตางๆ มการแบงหนาท ความรบผดชอบ มแผนงาน มวสยทศน เปาหมายในการทำางานชดเจนเพยงใด

ขบวนการแรงงานไทยเขมแขงหรอออนแอพจารณาในเชงปรมาณ

พจารณาจากสดสวน/ความเขมขนของสมาชกสหภาพแรงงานตอจำานวนผมงานทำาทงหมดของประเทศ ขอมลจากกรมสวสดการและคมครองพบวาเรามผใชแรงงานเปนสมาชกสหภาพในภาคเอกชนจำานวน 381,008 คน และภาครฐวสาหกจจำานวน 178,626 คนรวมกนเปน 559,634 คน คดเปนอตราสวนเทากบ 1.5 % จากจำานวนของผมงานทำาทวประเทศราว 38 ลานคน ซงถอวามอตราสวนทตำามากเมอเทยบกบประเทศอนๆ ทงในยโรปและเอเชย วฒนธรรมการเมองแบบ “นายกบบาว” และการจำากดสทธในการรวมตวและเจรจาตอรองของผใชแรงงานในประเทศไทยของรฐโดยการออกกฎหมายกดกนใหผใชแรงงานไทยสวนใหญไมสามารถใชสทธในการรวมตวและเจรจาตอรองไดเปนปจจยสำาคญททำาใหแรงงานไทยออนแอเชงปรมาณ

ขบวนการแรงงานในประเทศไทยมคนงานเปนสมาชกสหภาพแรงงานในสดสวนทตำามาก ถอเปนลำาดบรงทายของโลกเลยทเดยว ในแงของความครอบคลมของขอตกลงรวมตอจำานวนผมงานทำาทงหมดของประเทศทเรยกวา (CBA coverage) จากขอมลการจดทะเบยนขอตกลงสภาพการจางของกรมสวสดการและคมครองแรงงาน พบวาจากสถานประกอบการเกอบสแสนแหงตามขอมลของสำานกงานประกนสงคม พบวามการทำาขอตกลงรวมเฉลยอยทปละประมาณ 400 ฉบบเทานน ซงครอบคลมลกจางจำานวน 288,368 คน จากผใชแรงงานในระบบประกนสงคมและพนกงานรฐวสาหกจรวมกนราว 10 ลานคน ขณะทแรงงานสวนอนๆ ทเหลอกฎหมายไมไดรองรบสทธในการเจรจาตอรองทำาขอตกลงรวมไว ในแงของปรมาณของทรพยาการทางการเมองทมความหมายตอการตอสเรยกรองทมอยของขบวนการแรงงานและจำา นวนสมาชกสหภาพแรงงานทมความกระตอรอรนเขารวมกจกรรมของขบวนการแรงงาน กตองถอวาขบวนการแรงงานไทยมสงเหลานนอยมาก ดไดจากการเขามสวนรวมในการเคลอนไหวเรยกรองตางๆ ของขบวนการแรงงานวามคนงานเขารวมมากนอยเพยงใด ขบวนการแรงงานมผนำาแรงงาน ปญญาชน ผเชยวชาญททำา งานให กบขบวนการแรงงานในจำา นวนนอยมาก นกสหภาพแรงงานในประเทศไทยทำางานแบบ part time คอทำางานหลงเลกงานหรอวนหยด เนองจากสหภาพแรงงานในประเทศไทย เปนสหภาพขนาดเลก เกบคาบำารงตำามาก ทำาให

10

มรายไดไมมากพอทจะจางนกสหภาพแรงงานททำางานเตมเวลาได ผนำาแรงงานทออกมาทำางานใหสวนรวมจงมจำานวนนอยมาก ผนำาแรงงานในภาคเอกชนในสหภาพทเขมแขงบางสวนสามารถทำาขอตกลงกบนายจางใหมาทำางานเตมเวลาใหกบสหภาพแรงงานได โดยถอเปนการทำางานใหบรษท แตกมจำานวนนอยมาก ผนำาแรงงานในภาครฐวสาหกจหลายแหงสามารถขอตวมาทำางานใหกบสหภาพแรงงานได แตกนาเสยดายทภายหลงการรฐประหารของคณะรสช. เมอป 2534 ไปแลว ภาครฐวสาหกจกบภาคเอกชนไดถกแบงแยกออกจากกน ทำาใหทรพยากรบคคลจากภาครฐวสาหกจทมอยมากกวาไมอาจเผอแผมาเสรมสรางความเขมแขงใหกบภาคเอกชน ดวยเหตทขาดทงเงนและขาดทงคนในภาคเอกชนทำาใหเกดชองวางททำาใหมการสรางผนำาอำาพรางเขามาทำางานใหขบวนการแรงงาน ดวยกฎหมายแรงงานพยายามกดกนคนออกจากขบวนการแรงงาน จงไดจำา กดใหสหภาพแรงงานเปนองคกรของลกจาง ดงนนจงเกด ลกจางเทยม เพอเขาสรวมสทธการเปนผนำาแรงงานเขาทำางานใหกบองคกรแรงงาน สวนใหญผนำาเหลานจะเหนมบทบาทอยในองคกรระดบสภาองคการลกจาง บางสวนกทมเททำางานเพอมวลพนองแรงงาน แตบางสวนกเขาใชตำาแหนงผนำาสการแสวงประโยชนและอำานาจใหตนเองและพวกพรอง พจารณาในเชงคณภาพ

การทกฎหมายไดแยกคนงานในประเทศไทยออกเปนสวนๆ ประกอบกบการทสหภาพแรงงานสวนใหญในประเทศไทยเปนสหภาพแรงงานในสถานประกอบการ ทำาใหเกดการแบงแยกคนงานออกจากกน ทำาใหความสมานฉนท การชวยเหลอเกอกลซงกนและกน(Solidarity)ของสมาชกคนงานและองคกรสมาชกของขบวนการแรงงานเปนไปอยางจำากด องคกรแรงงานแตละสวน แตละระดบ คอนขางจะแยกกนอยแบบตวใครตวมน การรบรขาวสารความเปนไประหวางกนมอยางจำากดมาก การเชอมโยงประสานความรวมมอมอยางจำากด ฉะนนเราจงเหนการแสดงออกในลกษณะ “สมานฉนท” ระหวางคนงานสวนตางๆ นอยมาก การนดหยดงานทวไปซงเปนการแสดงออกถงความสมานฉนทของคนงานนนนาจะเกดขนครงสดทายกอนเกดเหตการณ 6 ตลาคม 2519 ขบวนการแรงงานไทยประสบความลมเหลวในการปลกจตสำานกทางชนชน ไมอาจเชอมรอยคนงานใหเกดความรสกเปนอนหนงอนเดยวกน พรอมทจะทกข สขดวยกน ในแงของความเปนอสระ (Independence) หากเปรยบเทยบกบประเทศอนแลวตองถอวาขบวนการแรงงานมความเปนอสระจากการครอบงำาทางการเมองของฝายการเมองตางๆ ไมปรากฏวาพรรคการเมองหรออำานาจทางการเมองไดเขามามบทบาท อทธพลครอบงำาเหนอองคกรแรงงานตางๆ แตกไมอาจบอกไดวาขบวนการแรงงานไทยมความอสระเตมท องคกร

11

แรงงานหลายแหงแนบแนนไปในทศทางเดยวกบรฐและนายจาง และหากพจารณาจากความสามารถในการพงตนเอง กยงถอวาเปนไปอยางจำากดมาก ดวยการเกบคาบำารงนอย ดวยทศนะในสงคมทยงไมยอมรบสหภาพแรงงาน และการไมตระหนกในความสำาคญของสหภาพทำาใหสมาชกใหความสนใจตอองคกรแรงงานของตนนอย ทำาใหองคกรแรงงานจำานวนไมนอยตกอยใตอำานาจของผนำาและพวกพรองอยางเบดเสรจเดขาด ผนำาหลายคนสามารถผกขาดตำาแหนงสงสดไวไดอยางตอเนองยาวนาน ทำาใหขบวนการขาดความเปนประชาธปไตย การบรหารงานแบบมสวนรวมโดยสมาชกเปนไปอยางจำากด นำาไปสความไมโปรงใส และบางกรณนำาไปสการแสวงหาประโยชนเขาตวเองและพวกพรอง ในแงของความเปนเอกภาพ (Unity) แลวตองถอวาขบวนการแรงงานไทยมไมมากนก ดไดจากการมองคกรแรงงานระดบชาตหรอทเรยกวาสภาองคการลกจางมากถง 13 แหง ประเทศไทยจดอยในกลมประเทศทเรยกวามสภาศนยกลางแรงงานแหงชาตมากเกนไปคอมากกวา 10 แหงขนไป จดอยในกลมทมขบวนการแรงงานออนแอ ซงกไดสงผลทำาใหขบวนการแรงงานของเราไมสามารถทำาใหการตอสเพอพนองผใชแรงงานบงเกดผลตามทตองการ หลายครงในการเคลอนไหวในประเดนเดยวกนมขอเสนอทแตกตาง ขดแยงกนเอง หลายครงพวกเขาแขงขนชวงชงบทบาทการนำาจนนำาไปสความขดแยง ซงทำาใหผใชแรงงานตองเสยประโยชน ขณะทฝายรฐและนายจางไดรบประโยชนจากความแตกแยกทเกดขนในขบวนการแรงงานไทย

ขบวนการแรงงานไทยปจจบนไดผกตวเองไวกบคนงานในระบบสหภาพแรงงานทถกจำากดดวยกฎหมายแรงงานสมพนธป 2518 และกฎหมายแรงงานรฐวสาหกจสมพนธป 2543 สงผลใหขบวนการแรงงานไทยมขนาดเลก เนองจากคนงานทอยนอกระบบซงนบวนมจำานวนมากขนจะถกกนออกจากการเปนสวนหนงของขบวนการแรงงานขบวนการแรงงานไทยจงมสภาพเปนขบวนการสหภาพแรงงานซงมความออนแอทงเชงปรมาณและคณภาพ มผใชแรงงานเปนสมาชกสหภาพแรงงานเพยงแค 1.5 % โดยประมาณ สหภาพแรงงานสวนใหญเปนสหภาพขนาดเลกอยในสถานประกอบการใดสถานประกอบการหนงเปนสวนใหญ มสมาชกไมมาก ทำาใหมอำานาจตอรองตำา สหภาพทถกจดตงขนมา 1,329 แหงในภาคเอกชนนน จำานวนหนงถกจดตงขนมาเพอเปนฐานเสยงในการเลอกตงในองคกรไตรภาคตางๆ ไมไดทำาหนาทเจรจาตอรองเพอมวลสมาชกอยางแทจรง

องคกรระดบสงขนไปเชนสหพนธแรงงาน, สภาองคการลกจางและกลมยาน ลวนมสมาชกไมมากและขาดความเปนเอกภาพ แตกแยก มความซำาซอนในองคกรสมาชก

12

คอนขางมากไมมการประสานงาน ห น น ช ว ย และแบงงานกนทำาอยางชดเจนระหวางองคกรแรงงานระดบตางๆ ปจจบนมองคกรศนยกลางแรงงานระดบชาตทจดทะเบยนหรอทเรยกวาองคกรสภาองคการลกจางมากถง 13 แหง ซงสวนใหญไมไดแสดงบทบาทในฐานะองคกรระดบชาตทจะตองผลกดนเคลอนไหว เรยกรองเกยวกบกฎหมายและนโยบายระดบชาต องคกรระดบชาตเหลานมงเนนทการชวงชง ตำาแหนง ผลประโยชน และงบประมาณทจะไดจากระบบไตรภาค เงนชวยเหลอจากรฐ(กรณการจดวนกรรมกร)และองคการแรงงานระหวางประเทศตางๆ ทมกมงสนบสนนผานองคกรแรงงานระดบชาต ขณะทมสหพนธแรงงานอตสาหกรรมตางๆ ทจดทะเบยนจำานวน 19 แหง จำานวนมากไมไดดำาเนนกจกรรมแลว มเพยงสหพนธแรงงานทเปนสมาชกและไดรบการสนบสนนจากสหพนธแรงงานระหวางประเทศ(Global Union Federations) เทานนทยงมกจกรรมดำาเนนการอย สหพนธแรงงานไมไดมบทบาทในการเจรจาตอรองมากนก เนองจากกฎหมายแรงงานไทยไมไดกำาหนดและใหบทบาทไว

อะไรคอสาเหตททำาใหสหภาพแรงงานไทยออนแอและไมมเอกภาพการทขบวนการแรงงานจะเขมแขงหรอออนแอนนขนอยกบปจจยหลายประการ

โดยทวไปจะพจารณากวางๆ จากปจจยสองดานใหญนนคอ ปจจยทเปนสภาพแวดลอม หรอบรบททางสงคมทเปนปจจยภายนอกของขบวนการ กบอกดานกคอพจารณาจากปจจยภายในขบวนการแรงงานเอง5 1 ปจจยภายนอกทเปนสภาพแวดลอม

ปจจยภายนอกทมอทธพลตอความเขมแขงและออนแอของขบวนการแรงงานไดแกมรดกจากการเมองการปกครองแบบอำานาจนยมและวฒนธรรมทางการเมองแบบจารต กระแสโลกาภวตน อดมการณทศทางการพฒนาเศรษฐกจของประเทศ กลไล กฎหมายและมาตรการของรฐบาล ทศนคตและกลยทธของนายจาง โครงสรางของตลาดแรงงานและรปแบบการจาง ทศนคตของสาธารณะชนตอขบวนการแรงงาน2 ปจจยภายในของขบวนการแรงงาน

ปจจยภายในของขบวนการเองพจารณาไดจาก 2 ดานคอ 1 ขนาดของฐานสมาชก

5 พฒนำกรอบกำรวเครำะหน จำก power point presentation ของ Hiroyoshi Ishibashi ผเชยวชำญดำนสหภำพแรงงำนศนยฝกอบรม องคกำรแรงงำนระหวำงประเทศ สำำนกงำน Turin ประเทศอตำล เรอง Trade Union Movement in Asia and the Pacific: Challenges and Opportunities

13

ซงถอเปนการพจารณาเชงปรมาณและ 2 สมรรถนภาพในการทำางานของขบวนการแรงงาน ซงเ ปนการพจารณาเชงคณภาพ ไดแกเร องความไม เ ปนอสระของสหภาพแรงงานและการแทรกแซงครอบงำาจากฝายการเมอง ความไมเปนประชาธปไตยและการผขาดอำานาจของผนำาแรงงานอาวโส ความแตกแยกภายในขบวนการแรงงาน ปญหาการขาดฐานสนบสนนทางการเงนจากมวลสมาชก การขาดบคคลากรและสมรรถนะภาพทางเทคนค เปนตน

วนนสหภาพแรงงานยงคงเปนคำาตอบสำาหรบผใชแรงงานอยหรอเปลา?วนนผใชแรงงานไดหนหลงใหกบสหภาพแรงงาน สหภาพแรงงานหาไดมเสนห

หรอมนตราทจะดงดดใหผใชแรงงานเขามารวมมอเปนสมาชก สหภาพแรงงานทเคยถกมองวาเปนอาวธททรงพลานภาพทสดของชนชนผใชแรงงานในทกหนแหงทวโลก ไดถกตงขอสงสยวาจะยงทรงพลานภาพอยหรอไม สหภาพแรงงานเคยเปนพลงรวมของมวลคนงานททำาใหเขาสามารถใชเปนเครองมอในการตอรองอยางไดผล ความเสอมถอยของขบวนการแรงงานจะสามารถหยดยงไดหรอไม ดวยวธอนใด

แตเดมในประวตศาสตรการตอสของขบวนการแรงงานฝายกาวหนา มสองแนวคดใหญทมอทธพลตอขบวนการแรงงานตลอดมา แนวคดแรก มองบทบาทของขบวนการแรงงานเปนเครองมอของชนชนกรรมชพในการมงสการเปลยนแปลงทางสงคม นนคอมงโคนลมระบบทนนยม สวนอกแนวคดหนงมองขบวนการแรงงานเปนเครองมอของผใชแรงงานในการตอสเพอปรบปรงปฏรประบบทนนยม เพอใหคนงานไดประโยชนไมถกเอารดเอาเปรยบจากนายจางทเขมแขงกวาซงเปนแนวความคดทมอทธพลเหนอขบวนการแรงงานสวนใหญในศตวรรษทยสบ ทบางครงเรยกวา สหภาพแรงงานแนวปฏรป reform unionism หรอแนวธรกจ business unionism มองวาสหภาพแรงงานเปนเพอนรวมงานของฝายทน และแบงแยกองคกรแรงงานออกเปนสวนยอยๆ ทแบงงานตามภารกจทแตกตางกน เชนในสถานประกอบการ อตสาหกรรมตางๆ ซงฝายทนเคยยอมรบบทบาทของขบวนการแรงงานประเภทน เพราะถอวาไมไดทาทายตอระบบ แตหลงชยชนะของโลกาภวตนเสรนยมใหม การลมสลายของระบอบคอมมวนสตและสงคมนยมในขอบเขตทวโลก ทำาใหขบวนการแรงงานโดยรวมอยในสภาพถดถอย แมแตขบวนการแรงงานในแนวปฏรปซงพรอมทจะอยรวมกบฝายทนกยงถกปฏเสธจากฝายทนมการลกคบของฝายทนในอนทจะจำากดบทบาทของขบวนการแรงงานเหลาน ในยโรปซงสหภาพชนดนเคยเตบโตเขมแขงและเปนทยอมรบจากฝายทน วนนนายจางกปฏเสธทจะยอมตง

14

โตะเจรจาดวย สหภาพแรงงานกำาลงสญเสยสมาชกจำานวนมากไป ขบวนการแรงงานในยโรปสวนใหญยงคงมงมนทจะฟนฟขบวนการแรงงานของตนใหกลบฟนคนขนมาแสดงบทบาท ทำาหนาทปกปองผลประโยชนของแรงงานอย แตกไมใชเร องงานในสภาพแวดลอมทเปลยนไปอยางมากน บางกหวงทจะใหพรรคแรงงานหรอพรรคสงคมประชาธปไตยทเปนปากเปนเสยงใหกบผใชแรงงานชนะเลอกตงเขาบรหารประเทศแลวจะเขาไปปรบแกตวบทกฎหมายใหฝายทนกบมายอมรบบทบาทของสหภาพแรงงานในฐานะคเจรจาอกครง แนวทางหนงทขบวนการแรงงานในยโรปทำาคอใชกลยทธควบรวมองคกร โดยเชอวาถาทำาใหองคกรใหญขนกจะสงผลใหขบวนการแรงงานเขมแขงขนและไดประสบความสำาเรจในหลายท แตหลายแหงกลบพบวาขบวนการแรงงานกยงคงอยในสภาพทออนแออย การควบรวมในหลายทกลบยงทำาใหองคกรแรงงานมความเทอะทะ กลายเปนระบบราชการมากขน

แตกมหลายประเทศในยโรปทขบวนการแรงงานไดทงแนวทางแบบจารตนยมของสหภาพแรงงานแนวธรกจ หนไปจดตงกลมคนงานทอยชายขอบ ซงแตเดมไมใชเปาหมายการจดตงของสหภาพแรงงาน เชนแรงงานขามชาต คนตกงาน คนงานทอยในภาคเศรษฐกจนอกระบบ จนถงวนนแมขบวนการแรงงานจะเลกลง ทำางานไดยากขน แตคนงานสวนใหญกยงคงมองเหนวาสหภาพแรงงานยงคงเปนเครองมอทดทสดในการปกปองผลประโยชนใหกบมวลผใชแรงงาน

สหภาพแรงงานทเปนขบวนการทางสงคมทางเลอกใหมปญหาความถดถอยทเกดกบขบวนการแรงงานทวโลกไดทำาใหเกดความตระหนก

ในความจำาเปนทจะตองเรงสรางความเขมแขงใหกบขบวนการแรงงาน คดคนหาแนวทางใหมเพอทำาใหขบวนการแรงงานยงสามารถทำางานไดอยางมประสทธภาพ มอำานาจตอรองเพยงพอทจะปกปองผลประโยชนใหกบมวลพนองผใชแรงงาน ไดมการพฒนาแนวคด “สหภาพแรงงานใหม” (New Unionism) หรอบางทเรยกวา “สหภาพแรงงานทเปนขบวนการทางสงคม” (Social Movement Unionism) ข น ซงม งกลบสการสร างขบวนการแรงงานแบบดงเดมทมองวาสงคมแบงเปนสองชนชน คอทนกบแรงงาน ซงมผลประโยชนทขดแยงกน คนงานทงหมดคอชนชนเดยวทมผลประโยชนรวมกน ไมถกแบงแยกออกจากกนดวยรปแบบการจางงานหรอรายไดหรอระดบการศกษาทแตกตางกน พวกเขาเกยวเนองเชอมรอยกนดวยประเดนรวมกนทางสงคมของชนชน ขบวนการทางสงคมคอการทผคนหรอกลมคนมารวมกนโดยมเปาหมายซงตองการทจะบรรลรวมกน ม

15

อดมการณรวมกน มารวมรณรงครวมกน มปฏบตการรวมกนเชนการประทวง ชมนม เดนขบวน การหยดงานทวไปและการใชสอมวลชน ซงขบวนการแรงงานทเปนขบวนการทางสงคมมองคประกอบดงกลาว แนวคดนไมตองการใหสหภาพแรงงานโดดเดยวตนเองจากชมชน และสงคม นำามาสขอเสนอใหสหภาพแรงงานเปนสหภาพแรงงานเพอสงคม (Social Movement Union) โดยมหลกการใหสหภาพแรงงานขยายขอเรยกรองใหครอบคลมผลประโยชนของคนงานนอกสหภาพแรงงาน และกลมประชาชนอนๆ และการใหสหภาพแรงงานเปนแนวรวมกบ ขบวนการทางสงคม อนๆ ในการเคลอนไหว ทางการเมองและสงคม6

ความลมเหลวในการใชยทธวธการควบรวมในประเทศไทย ประเทศไทยขบวนการแรงงานไทยรดวาขาดความเปนเอกภาพ การมหลายสภา

องคการลกจางซงเปนองคกรแรงงานระดบชาตไมเกดผลดตอการสรางอำานาจการตอรองของฝายแรงงาน จงมความพยายามหลายครงหลายหนในอดตทจะดำาเนนการใหเกดการควบรวมองคกรระดบสภาแตกไมประสบความสำาเรจ กรณความพยายามควบรวมสภาองคการลกจางสภาแรงงานแหงประเทศไทยเขากบสภาองคการลกจางสมาพนธแรงงานแหงประเทศไทยเปนเรองทหลายคนพดถงกนอยางมากในอดต มองคกรแรงงานระหวางประเทศเขามาสนบสนนถงขนออกเงนซออาคารสำานกงานใหใชรวมกนหวงวาจะนำาไปสการควบรวมกนในทสด แตกประสบความลมเหลว

ลาสดการแตกแยกของสมาชกในสหพนธแรงงานยานยนตทไดนำาไปสการจดตงองคกรระดบสหพนธแรงงานและระดบสภาองคการลกจางแหงใหม และไดขอสรประดบหนงในหมผนำาแรงงานบางสวนวาการแตกแยกองคกรไดสงผลเสยตอความเปนเอกภาพและอำานาจการตอรองของคนงานในอตสาหกรรมรถยนต จนนำามาสการกลบมาพดคยกนและหาหนทางทจะกบมารวมมอกนใหม แตดเหมอนวาการกลบมารวมมอกนทวา คงยงไปไมถงการยบและควบรวมองคกรใหเปนหนงเดยวกน

อะไรคอสาเหตใหการควบรวมองคกรแรงงานในประเทศไทยไมประสบความสำาเรจนาจะเกดจากเหตผลดงตอไปน

1 การทสหภาพแรงงานในประเทศไทยเปนสหภาพสถานประกอบการ และสวน

6 ดบทควำมของนภำพร อตวำนชยพงศ สหภำพแรงงำนกบกำรเปนขบวนกำรทำงสงคม

16

ใหญตดอยกบ กรอบคดขบวนการแรงงานแบบลทธสหภาพทเนนเรองการเจรจาตอรองทำาขอตกลงรวมซงมกเปนการเจรจาในโรงงานเปนสำาคญ ขบวนการแรงงานแบบนจงมองไมเหนถงภารกจทเหนอกวาประเดนปากทอง จงไมเหนความจำาเปนของการสรางอำานาจตอรองในระดบทสงไปกวาโรงงาน

2 ระบบไตรภาคทใชอยในประเทศไทยไดกลายเปนอปสรรคสำาคญของการควบรวม เพราะไตรภาค ในไทยสงเสรมการแยกยอย ทำาใหเกดสหภาพเลกๆ ขนมากมายเพอเปนฐานในการแขงขน สงเสรมใหมหลายๆ สภาองคการลกจางเพอทจะไดเขามบทบาทในองคกรไตรภาค การควบรวมจะทำาใหเกดการเสยเปรยบในการแขงขนภายใตระบบกตกาทใชอย

3 คานยมของสงคมทอยใตระบบอำานาจนยมและระบบอปถมปยาวนาน การเปนผนำาองคกรตางๆ แมสวนใหญจะไมมคาจางหรอผลประโยชนในรปตวเงนตอบแทน แตหลายคนตองการรกษาสถานะความเปนผนำาองคกรของตนไว เพอใหเกดการยอมรบ ดงมคำากลาววา ใครๆ กอยากเปนเจาอาวาสกนทงนน กเลยตงวดข นมาเพ อกาวเขาสตำาแหนงดงกลาว เพอทจะรกษาสถานะเจาอาวาสไววดจงตองดำารงอยตอไปแปรความรวมมอสากลสการสรางความเขมแขงและเปนเอกภาพขบวนการแรงงานไทยมการเช อมรอยกบขบวนการแรงงานสากลมานบแตหลงสงครามโลกครงทสอง แตความรวมมอทมอยไมไดสงผลตอการเสรมสรางความเขมแขงและความเปนเอกภาพในกบขบวนการทชดเจนแตอยางใด ตรงขามบางกรณความรวมมอไดนำาไปสการแตกแยกใหเกดขนภายในขบวนการแรงงาน องคกรแรงงานระดบสหภาพเองไดประโยชนจากความรวมมอทขบวนการแรงงานสากลมาเชอมตอกบขบวนการแรงงานนอยมาก

ทบทวนแนวทางการตอสของขบวนการแรงงานไทยถาจะแบงขบวนการแรงงานประวตศาสตรอนยาวนานของขบวนการแรงงานไทย

เปนประวตศาสตรของการตอสขบเคยวกนระหวางแนวทางการทำางานทแตกตางกน 3 แนวความคด ในยคแรกกอนการเปลยนแปลงการปกครอง 2475 ขบวนการแรงงานทนำาโดยชาวจนโพนทะเล ซงเปนขบวนการใตดน เปนขบวนการปฏวตทถอเปนแนวลทธการเมอง ขณะทขบวนการแรงงานทนำา โดยถวต ฤทธเดชและคณะกรรมกรของเขา เปนการตอสแนวปฏรป ภายใตกรอบกตกาของรฐและยอมรบทจะอยกบระบบทนนยม เปนแนวลทธสหภาพแรงงาน

17

ภายหลงเปลยนแปลงการปกครอง 2475 ขบวนการแรงงานทอยภายใตการนำาของถวต ฤทธเดชและสมาคมอนกลกรรมกรไดขยบไปเปนขบวนการแรงงานทมลกษณะเปนขบวนการทางสงคม มการจดตงคนงานทหลากหลายกลมเขาสขบวนการทงแรงงานในโรงงานอตสาหกรรม แรงงานนอกระบบอยางเชน พอคาแมคา กรรมกรลากรถ คนตกงานและรวมไปถงปญญาชน โดยทำาแนวรวมกบขบวนการฝายกาวหนาทเปนปกซายในคณะราษฎร หลงสงครามโลกครงทสอง ขบวนการแรงงานทนำาโดยสหอาชวกรรมกรแหงประเทศไทย เปนขบวนการแรงงานทยงมลกษณะเปนขบวนการทางสงคม มสมาชกทเปนฐานคนงานจำานวนมากจากทกภาคสวน มการทำาพนธมตรกบพรรคการเมอง เชนพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทยและพรรคสหชพ เธยรไท อภชาตบตรประธานสหอาชวกรรมกรมตำาแหนงเปนถงเลขาธการพรรคสหชพ ซงไดเขารวมจดตงรฐบาลในยคทนายปรด พนมยงคกาวขนมามบทบาทเปนผนำาของประเทศ หลงการรฐประหาร 2490 ขบวนการแรงงานภายใตการนำาของสมาคมกรรมกรไทยทมบทบาทสำาคญในชวงทศวรรษท 2490s ตอสในกรอบของลทธสหภาพเปนสำาคญ กระทงมาถงชวงปลายของทศวรรษ ขบวนการแรงงานไดปรบตวครงสำาคญ องคกรแรงงานตางมาทำางานรวมกนในนามกลมกรรมกร 16 หนวย มประเสรฐ ขำาปลมจตร กรรมกรถบสามลอเปนผนำา มศภชย ศรสต ปญญาชนนกเรยนนอกเปนเลขานการ เปนการผสมผสานความรวมมอผใชแรงงานทกภาคสวน ทำางานรวมกบภาคประชาชนอนๆ และพรรคการเมองของฝายผใชแรงงาน

18

ขบวนการแรงงานในชวงเวลาดงกลาวจงมลกษณะเปนขบวนการทางสงคม ซงทำาใหมพลงตอรองสงมาก สามารถผลกดนใหเกดกฎหมายแรงงานฉบบแรกไดเปนผลสำาเรจ หลงรฐประหาร 2 ครงของจอมพลสฤษด ธนะรชตในป 2500 และ 2501 ขบวนการแรงงานถกกวาดลาง ผนำาแรงงานถกจบกมคมขง ศภชย ศรสต ถกประหารชวตดวยมาตรา 17 โดยไมไดผานกระบวนการยตธรรม หลง 14 ตลาคม 2516 การตอส 3 แนวทางในขบวนการแรงงานเดนชดมาก พวกทเปนลทธการเมองทงปกขวาและปกซายมบทบาทสงมาก ขณะทขบวนการแรงงานแนวปฏรปทเปนลทธสหภาพ กไดรบความยอมรบ ทงกลมทรบเชอในลทธมารกซสต และกลมลทธสหภาพแรงงาน ตางผสมผสานการทำางานของตนดวยแนวคดแบบขบวนการทางสงคมดวย ทงศนยประสานงานกรรมกรทเชอในการตอสทางชนชน และแนวทางปฏวต กบกลมสหภาพแรงงานทนำาโดยไพศาล ธวชไชยนนททเปนแนวทางปฏรป ลวนทำางานเปนเครอขายกบขบวนการทางสงคม นำาขบวนการแรงงานเขาเปนสวนหนงของ “ขบวนการสามประสาน” ทประกอบดวย ขบวนการชาวไรชาวนา ขบวนการนสตนกศกษาและขบวนการแรงงาน ภาคพนธมตรดงกลาวมบทบาทสำาคญมาก ทำาใหอำานาจตอรองของภาคประชาชนมพลงมาก มกรอบรวมทางอดมการณรวมกน มประเดนรวมทพรอมทจะขบเคลอนรวมกน

แตภายหลงเหตการณปราบปรามประชาชนเมอวนท 6 ตลาคม 2519 ไดทำาใหขบวนการแรงงานทเปนขบวนการทางสงคมยตบทบาทลง เนองจากฝายกาวหนาพากนยตบทบาทในเมองและหนไปรวมตอสดวยการตดกำาลงอาวธรวมกบ พรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทย ขบวนการชาวไร ชาวนา และขบวนการนกศกษาออนกำาลงลงไป แมตอมาเมอฝายกาวหนาพากนถอนตวจากความรวมมอกบพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทย กหาไดมความพยายามทจะร อฟนขบวนการสามประสานใหกบมามพลงอก

ขบวนการแรงงานตามแนวลทธการเมองแบบมารกซสต-เลนนนสต เสอมสลายไป เหลอเพยงผสนใจลทธมารกซสต-เลนนนสตเพยงไมกคนทแลกเปลยนความคดเหนกนอยางตอเนองแตมอทธพลตอขบวนการไมมากนก ขบวนการแรงงานตามแนวลทธการเมองฝายขวาจด เขาจบจองพ นทการเปนตวแทนคนงานตามกรอบกฎหมายแรงงานสมพนธ 2518 โดยเฉพาะอยางยงการเขาครอบครองตำาแหนงสำาคญ ๆ ในองคกรไตรภาค ซงถกพฒนาใหเปนทางออกในการแกปญหาแรงงานนบแตนน ขบวนการลทธสหภาพแรงงานถกทำาใหเลกและมบทบาทจำากด ดวยไมสามารถขยายฐานสมาชกคนงานตามกรอบกฎหมายทจำา กดและกดกนคนงานออกไปจากขบวนการแรงงาน พ.ร.บ. แรงงานสมพนธป 2518 และรฐบาลหลง 6 ตลาคม 2519 ไดรวมกนวางยทธศาสตร

19

กวาดตอน ใหขบวนการแรงงานเขาไปจนมมอยในรวโรงงานและสถาบนไตรภาค ปกลทธสหภาพสวนหนงไดพยายามคดคนแนวทางการทำางานเปนเครอขายกบองคกรพฒนาเอกชนทขยายตวหลง 6 ตลาคม 2519 แตกเปนการทำางานเฉพาะกจ เฉพาะประเดน กระทงเกดการรวมตวของคณะกรรมการสมานฉนทแรงงานไทย ทไดทำาโครงสรางททำาใหองคกรพฒนาเอกชนเขามาเปนสวนหนงในขบวนการแรงงาน 10 กวาปของการทำางานรวมกนไดกอใหเกดความเปลยนแปลงพอสมควร แตกยงไมเพยงพอทจะทำาใหการทำางานเพอผลประโยชนของผใชแรงงานเปนไปอยางมประสทธภาพและไดผลสำาเรจอยางแทจรง

จะเหนไดวาในชวงทขบวนการแรงงานไทยเขมแขง เปนชวงทบานเมองเปนประชาธปไตย ขบวนการแรงงานเปนขบวนการจดตงทกวางขวางผนวกรวมเอาพนองแรงงานจากทกภาคสวนเขารวมอยในขบวนดวย มการทำางานเปนเครอขายและพนธมตรทงภายในขบวนการแรงงานดวยกนเองหรอกบขบวนการทางสงคมอนๆ

ความจำาเปนทจะตองปรบขบวนการแรงงานใหเขมแขงเปนเอกภาพขบวนการแรงงานในวนนถกบบใหกลายเปนขบวนการของแรงงานในระบบท

ทำางานโรงงานหรอสถานประกอบการตางๆ ขณะทผใชแรงงานจำานวนมากถกกนออกไปไมไดเขาเปนสวนหนงของขบวนการแรงงาน ซงเกดจาก นายจางไดคดคนและหนมาสรางกลยทธและมาตรการตางมากมายเพอสกดและจดการไมใหสหภาพแรงงานเกดหรอทำางานไดอยางมประสทธภาพ อนทจรงแลวกลยทธตางๆ เหลานเพงถกคดคนและนำาออกมาใชอยางจรงจงกในชวงสองทศวรรษมานเอง ดงไดวเคราะหใหเหนแลววาการจดตงและการทำางานของสหภาพแรงงานและขบวนการแรงงานมความยากลำาบากมากยงขนในระดบสถานประกอบการ การเจรจาตอรองของสหภาพแรงงานทจำา กดอยในสถานประกอบการมผลกบแรงงานจำานวนนอยมากเมอเทยบกบแรงงานทงหมดของประเทศ ขณะทกระแสโลกาภวตนทำาใหฝายทนมความเปนเอกภาพมากขนทกท อำานาจตอรองของแรงงานกบกระจดกระจายไมรวมศนย ทำาใหไมมพลงตอรอง การชมนมการนดหยดงานทเคยเปนเครองมอสำาคญของขบวนการแรงงานในอดต ในวนนไมสามารถนำาออกมาใชอยางไดผล การแกปญหาและการตอสในระดบสถานประกอบการเปนไปไดยาก และมผลนอยลงตอการปรบปรงสภาพชวตความเปนอยของคนงาน

โครงสรางของการจางงานทเปลยนไป การลดลงของสถานประกอบการขนาดใหญ ภาคการผลตและภาคอตสาหกรรม และการเพมขนของการจางงานแบบเหมาชวง ภาคบรการ สถานประกอบการขนาดเลก ขนาดกลางและภาคเศรษฐกจนอกระบบซงมระบบ

20

แรงงานสมพนธ ทซบซอน ยากแกการจดตงเปนเหตผลสำา คญททำา ใหการจดตงสหภาพแรงงานยากยงขน แรงงานกลมใหญกลมนจะตองถกมองเปนกลมเปาหมายใหมของขบวนการแรงงาน ขบวนการแรงงานตองปรบบทบาท หนาทและเปาหมายในการทำางานใหมเพอสนองตอบแรงงานกลมใหญเหลาน เพอดงพวกเขาเขามาเปนสวนหนงของขบวนการแรงงานใหไดถงจะทำาใหอำานาจการตอรองของขบวนการแรงงานเขมแขงขน

ในสงคมประชาธปไตยสมยใหมขบวนการแรงงานถกคาดหวงใหเปนดลยอำานาจทางการเมองในสงคมทมขอเสนอทางนโยบายทแตกตางจาก พรรคการเมองตางๆ ทมกเปนตวแทนผลประโยชนของฝายทน ขบวนการแรงงานตองมความพรอมทจะนำาเสนอเชงนโยบายเพอใหพรรคการเมองตางๆ ตองรบไปใชหากปรารถนาทจะไดเสยงสนบสนนจากผใชแรงงาน ซงเปนคนกลมใหญในสงคม

โลกวนนเปลยนไปมากมความสลบซบซอนแตกตางไปจากเมอกอน ขบวนการแรงงานจำาเปนตองปรบเปลยนบทบาท เปาหมาย แนวทางการทำางานเพอใหสอดคลองกบความเปลยนแปลงของโลก เพอใหผใชแรงงานยงมองเหนวาขบวนการแรงงานยงเปนทพงของพวกเขาได ทผานมาขบวนการแรงงานยงเปนฝายถอยและปรบตวไมทนกบการรกคบของฝายทนในกระแสโลกาภวตน สวนใหญยงคงยดมนอยกบแนวทางเดมๆ ไมสามารถหายทธศาสตรใหมๆ ทจะกอบกสถานการณทเพลยงพลำ าของตนได ทำาใหจำานวนสมาชกลดนอยลงไปเรอยๆ ไมสามารถขยายการจดตงไปยงผใชแรงงานกลมใหมๆ อำานาจตอรองและอทธพลตอรฐกลดนอยลงไปดวย

พบวาสหภาพแรงงานจำานวนมากยงไมกระตอรอรนกบสถานการณความออนแอของตนเอง สหภาพแรงงานสวนใหญยงคงสนใจประเดนเลกๆ ของตนในโรงงาน มงแกปญหาเฉพาะหนาใหกบสมาชกของตน ไมไดใหความสนใจอยางเพยงพอกบการแกปญหาของคนงานโดยรวม

ยงไมพบวามความพยายามอยางจรงจงในการทจะขยายการจดจงอยางจรงจงไปยงแรงงานอยนอกรวโรงงาน ไมวาจะเปนแรงงานเหมาชวง เหมาคาแรง ผใชแรงงานในสถานประกอบการขนาดเลก ขนาดกลาย และแรงงานนอกระบบ ซงนบวนขยายตวมากขน

21

สกระบวนการฟนฟขบวนการแรงงาน การฟนฟขบวนการแรงงานเปนแนวคดทเกดขนและมการถกเถยงกนอยางกวาง

ขวางเพอนำาสการสรางขบวนการแรงงานทกำาลงเผชญหนากบการรกของฝายทน เปนกระบวนการทมเปาหมายทจะฟนฟสรางขบวนการแรงงานใหกลบแขงแกรง มอำานาจตอรองข นมาใหม เปนกระบวนการทมงสการเปลยนแปลงทงภายในขบวนการและสภาพแวดลอม ใหนยามใหมของคำาวาผใชแรงงาน กำาหนดขอบเขตความสมพนธระหวางขบวนการแรงงาน กบ ผใชแรงงาน นายจาง และรฐใหม สรางพนธมตรกบขบวนการทางสงคมอนๆ การฟนฟขบวนการแรงงานไมใชเพยงแคการสรางยทธศาสตรใหมของขบวนการแรงงาน ทวาเปนการเปลยนแปลงหลกคดพ นฐานเกยวกบขบวนการแรงงานเลยทเดยวทขยายเปาหมายของการตอสไปบรบททางสงคมทกวางขวางกวาการตอสทจำากดในประเดนปากทองของแรงงานในโรงงานแบบเดม7 เปนขบวนการทมงสรางการเปลยนแปลงจากฐานลางขนสบน พยายามขยายฐานจดตงสมาชกขบวนการแรงงานใหมใหพนจากกรอบเดมทจำากดอยกบแรงงานในระบบในโรงงาน ออกไปสคนงานทกวางขวางข น กระตนการมสวนรวมของสมาชกในกระบวนการตดสนใจกำาหนดเปาหมายและกจกรรมของขบวนการ พยายามสรางความชอบธรรมใหกบขบวนการแรงงานใหเกดขนทงในสถานประกอบการและในสงคมโดยรวม เปาหมาย สมาชก ภารกจและหนาทของขบวนการแรงงานถกปรบเปลยนไปจากเดม ขบวนการแรงงานจะตองเปนองคกรเรยนรทพรอมและสามารถปรบเปลยน ฟนฟตวเองในสถานการณวกฤต8

สรางขบวนการแรงงานไทยใหเขมแขงจะเรมตนกนอยางไรดงไดกลาวแลววาขบวนการแรงงานเขมแขงดวยเสาหลก 2 เสาคอ ความเขมแขง

7 Shay Weinblum A Work in Progress:Union Revitalization in the Israeli ‘New General Federation of Labour’ Berlin: The Global Labour University University of Kassel Berlin School of Economics and Law, 2010 p. 38 Marie E. Aganon, Melisa R. Serrano and Ramon A. Certeza Union Revitaliza-tion and Social Movement Unionism in the Philippines A Handbook, . 2009. Union Revitalization and Social Movement in the Philippines A Handbook Que-zon City: Friedrich Ebert Stiftung and U.P. School of Labor and Industrial Rela-tions.

22

เชงปรมาณ ทวดกนดวยฐานสมาชกคนงานวามมากนอยเพยงใดหรอ Membership powper กบอกเสาหนงกคอความเขมแขงเชงคณภาพทดจากความเกงการจสามารถในการทำางานของขบวนการแรงงานหรอ Organizational competent การทเสาหลกทงสองจะลงหลกปกฐานไดแนนหนาคงทนเพยงใดขนอยกบปจจยเหต 2 ดานใหญ นนคอจากปจจยทเปนสภาพแวดลอมของขบวนการแรงงาน และจากปจจยภายในของขบวนการแรงงานเอง ดงนนการสรางขบวนการแรงงานใหเขมแขงตองมงสรางเสาหลกทง 2 ใหแขงแกรงโดยปรบปรงทสภาพแวดลอมของสงคมและปรบโครงสรางของขบวนการแรงงานภายในใหมประสทธภาพในการทำางาน

เปลยนสภาพแวดลอมทเอ อตอการสรางความเขมแขงใหขบวนการแรงงานตองตงคำาถาม ตรวจสอบและปรบเปลยนกรอบการพฒนาประเทศทมงสงเสรมทน

และพยายามปกปองพฒนาอตสาหกรรมทมงแสวงหากำาไรสงสดจากการเอารดเอาเปรยบผใชแรงงาน ตราบทรฐไทยยงตองการพฒนาประเทศไปในแนวทางน สงทตามมาคอจะตองลดทอนอำานาจตอรองของฝายผใชแรงงาน นนหมายถงมาตรการสกดกนการขยายตวการสรางความเขมแขงของขบวนการแรงงาน เรองนแมจะเปนเรองใหญ แตกเปนเรองจำาเปนทขบวนการแรงงานจะตองใสใจ และจะตองทำาแนวรวม เขารวมตอสรวมกบขบวนการฝายกาวหนาอนๆ ทมองเหนปญหาดงกลาวเพอนำาสการถกเถยงถงทางเลอกในการพฒนาอนๆ ทคนสวนใหญไดประโยชน ขบวนการแรงงานตองมชดความคด ขอเสนอเชงนโยบายของตนเพอใหเปนทางเลอกทเปนประโยชนกบพนองผใชแรงงานและความเปนธรรมในสงคม

วฒนธรรมทางการเมองแบบจารตนยม ระบบอปถมป ททำาใหเกดแรงงานสมพนธแบบ “นายกบบาว” อนเปนการปฏเสธความเสมอภาคเทาเทยมกนของนายจางกบผใชแรงงาน และเปนอปสรรคตอการรวมตวกนของคนงาน ทำาใหสหภาพแรงงานถกมองเปนสงแปลกปลอม ทำาใหเกดความแตกแยก ประเดนนเปนปญหารวมทเปนอปสรรคตอการพฒนาประชาธปไตยในประเทศไทย ทำาใหระบบอำานาจนยมยงคงมบทบาทอยสงในการเมองไทย ปญหานขบวนการแรงงานจะตองเขารวมตอสเคยงบาเคยงไหลกบขบวนการประชาธปไตยอนๆ ในประเทศไทย การใหการศกษากบผใชแรงงานและสาธารณะชนใหเขาใจในสทธของผใชแรงงานเปนสงทจะตองผลกดนใหเกดข นอยางจรงจง การปฏรปหลกสตรการเรยนการสอน ตองมการผลกดนใหสอทมอยถกนำามาใชเพอเปนประโยชนในการเผยแพรรณรงคสทธในการรวมตวและเจรจาตอรองของผใช

23

แรงงาน เพอทำาใหเกดการเปลยนแปลงในทศนคตของผคนในสงคมใหเกดการยอมรบในสทธดงกลาวของแรงงานในประเทศไทย

ยงมกลไก มาตรการและกฎหมายของรฐมากมายทเปนอปสรรคตอการรวมตว การสรางความเขมแขงของขบวนการแรงงาน อาทเชน ประกาศ กฎระเบยบ กฎหมายแรงงาน ระบบไตรภาคตางๆ ตราบทสงเหลานยงไมไดรบการแกไข กจะถกใชเปนเครองมอในการบอนทำาลาย ทำาใหเกดความแตกแยกในขบวนการแรงงาน ขบวนการแรงงานจะตองนำาเอามาตรฐานสากลเขามาเปนบรรทดฐานเพอใหรฐบาลยอมปรบ การเรยกรองใหรฐบาลใหสตยาบนอนสญญาองคการแรงงานระหวางประเทศฉบบท 87และ98 เปนเรองจำาเปนทจะตองทำาใหสำาเรจ เพอนำาไปสการปรบกฎเกณฑ กลไกตางๆ ใหสอดรบกบหลกการสากลดงกลาว ขบวนการแรงงานตองลกขนทวงสทธความเปนหนสวนทางสงคมเพอเขามสวนรวมในกลไกตางๆ ทรฐจดตงขน ไมใชปลอยใหรฐและทนใชกลไกทจดตงขนมาเปนทสมคบกนตดสนใจในประเดนเชงนโยบายตางๆ อยางทปรากฏในโครงสรางของกรอ.

ขบวนการแรงงานจะตองขบคดถงอำานาจทางการเมองของผใชแรงงานซงเปนคนสวนใหญของสงคม ทำาอยางไรจงจะใหผใชแรงงานมอำานาจ มสวนรวมทางการเมอง เพราะทายสดการตดสนใจทางการเมองคอคำาตอบสดทายทจะสงผลดหรอรายตอผใชแรงงาน ถายงปลอยใหทนงในสภาตกอยกบพรรคการเมองทมแตตวแทนผลประโยชนของฝายทนเขาไปกำาหนดนโยบายบรหารประเทศ การตอสของคนงานกจะยากลำาบาก ถงเวลาทจะตองมทาทและแผนยทธศาสตรทางการเมองของฝายผใชแรงงาน

กระแสโลกาภวตนทำาใหชวตความเปนอยของคนงานถกกำาหนดจากบรรษทขามชาตและองคกรเหนอรฐมากขนทกขณะ ขบวนการแรงงานตองตระหนกในอำานาจของโลกาภวตน ตองคดระดบสากล และทำากจกรรมในระดบทองถน ทเรยกวา Think glob-ally Act locally ขบวนการแรงงานจำาเปนตองตดตามความเปลยนแปลงระดบสากล และเขารวมมบทบาทในการกำาหนดกตกาสากลอยางแขงขนดวยขบวนการแรงงานจะตองสรางพนธมตรกบองคกรภาคประชาชนฝายกาวหนา เมอสรางดลยภาพใหมในสงคม รวมมอกนผลกดนใหมการปรบทศทางการพฒนาประเทศใหม ไมใชมงสงเสรมอตสาหกรรมโดยละเลยแรงงานและประเดนความเปนทางสงคม

ประเทศไทยพยายามรกษาอตสาหกรรมทใชแรงงานอยางเขมขน ซงเปนอตสาหกรรมทตองแขงขนอยางรนแรง และการทจะรกษากำาไรมหาศาลไวใหได นายจางจะตองพยายามอยางยงทจะใชมาตรการสกดกนไมใหสหภาพแรงงานเกดหรอทำางานได

24

อยางเตมท รฐบาลจะใชความพยายามทจะสรางกฎหมายและมาตรการตางๆ เพอใหเปนเครองมอในการแสวงหากำาไรสงสดใหกบฝายทน และสงเสรมใหมการเอารดเอาเปรยบแรงงานโดยฝายทนมากกวาทจะสนใจในการสรางมาตรการคมครองแรงงาน รฐแบบนจะไมสนใจใยดหรอเคารพมาตรฐานแรงงานและกตกาสากล ความตองการและเสยงของผใชแรงงานจะถกมองขาม ผลกคอสทธในการรวมตวและเจรจาตอรองรวมของคนงานในประเทศเหลานจะถกปฏเสธ สงผลใหการจดตงสหภาพแรงงานทำาไดยากขน มคนงานเปนสมาชกขบวนการแรงงานจำานวนนอยมาก ซงทำาใหความเปนองคกรตวแทนของสหภาพมนอยดวย และยากทจะประสบความสำาเรจในการดำาเนนกจกรรม

การตอสเพ อใหมกฎหมายแรงงานทด มสวนโดยตรงตอการสรางขบวนการแรงงานใหเขมแขง การรวมตอสเพอใหประเทศมการปกครองทเปนประชาธปไตย มระบบเศรษฐกจทคำานงถงความเปนธรรมในสงคม เหลานลวนเปนการเปลยนสภาพแวดลอมทเปนคณตอขบวนการแรงงาน แตเปนเรองใหญทขบวนการแรงงานทมขนาดเลกไมอาจดำาเนนการไดดวยตนเอง จำาเปนตองสรางแนวรวมกบแรงงานทกภาคสวน และขบวนการทางทางสงคมอนๆ ขบวนการแรงงานจงตองกาวออกจากผลประโยชนทางเศรษฐกจเฉพาะหนาเฉพาะสมาชกออกมาสการตอสในบรมณฑลทางการเมองของรฐและในประชาสงคมเพอใชพลงของขบวนการแรงงานใหมทเปนขบวนการทางสงคมกำากบทศทางของการพฒนาทางเศรษฐกจ สงคมและการเมองในทางทเออประโยชนกบคนสวนใหญ

เปลยนแปลงตวเองใหเขมแขงเพอเปลยนแปลงโลกในทสดการสรางความเขมแขงใหกบขบวนการแรงงานโดยปรบเปลยนตวเอง เปนสง

สำาคญมาก ความเขมแขงเชงปรมาณ เปนความจำาเปนทจะตองทำา ผใชแรงงานมความออนแอกวาฝายทนในทกดาน แตทมมากกวาคอปรมาณของผใชแรงงาน แตผใชแรงงานจำานวนมากมาย ถาอยกระจดกระจายกไรซงพลง ดงนนภารกจสำาคญของขบวนการแรงงานคอภารกจจดตง หาสมาชก การขยายฐานสมาชกของขบวนการแรงงานจากทถกจำากดอยกบแรงงานในระบบและการเจรจาตอรองในรวโรงงานออกไปสสมาชกแรงงานทมฐานกวางขน แกปญหาขอจำากดในการเจรจาตอรองทำาขอตกลงรวมทจำากดอยในสถานประกอบการ ใหมขอบเขตทกวางขวางมากยงขน สหภาพแรงงานแบบสถานประกอบการและการเจรจาตอรองในระดบสถานประกอบการทำาใหการแกปญหาจำากดอยกบปญหาในโรงงาน ตองพจารณาภารกจของขบวนการแรงงานทใหสามารถทำางานอยางไดผลและ

25

เช อมประสานในทกระดบนบตงแตระดบสถานประกอบการ ระดบพ นท ระดบอตสาหกรรม ระดบชาตไปจนถงระดบสากล จะตองกำาหนดบทบาทภารกจขององคกรระดบตางใหชดเจน และทำางานไดอยางมประสทธภาพ โดยไดรบการหนนชวยจากทงขบวนการ จะฝาขามวฒนธรรมการเมองแบบอำานาจนยมและระบบอปถมปทไมยอมรบความเสมอภาคเทาเทยมและการมสวนรวมของแรงงานไดอยางไร จะสรางสำานกรวมของผใชแรงงานใหเกดความสามคคทางชนชนไดอยางไร ขบวนการแรงงานตองมองผลประโยชนของคนงานททะลประตรวโรงงานออกมา การมงแกเฉพาะปญหาปากทองในโรงงานไมอาจทำาใหชวตคนงานและครอบครวดขนได ทศนคตของผนำาองคกรจำานวนไมนอยยงมความคดวาขอแกปญหาภายในกอน ขอทำาใหองคกรของตนเขมแขงกอนจงจะไปสนใจปญหาชาวบาน ถอเปนความคดทเปนอปสรรคตอการสรางขบวนการโดยรวมใหเขมแขง

การขยายฐานสมาชกเปนหวใจสำาคญของการสรางขบวนการแรงงานใหม ตองสรางนยามของคำาวาผใชแรงงานใหมใหมความหมายทครอบคลมแรงงานทกภาคสวน เพอขยายฐานสมาชก ทำาความเขาใจสภาพปญหาและความตองการของแรงงานภาคสวนตางๆ เพ อกำาหนดเปาหมาย ภารกจหนาทใหมๆ ของขบวนการแรงงาน กำาหนดยทธศาสตรการจดตงใหมเพอสามารถครอบคลมแรงงานไดกวางขวางเพอใหขบวนการแรงงานเปนขบวนการของแรงงานทกภาคสวนอยางแทจรง และเพอสรางความชอบธรรมในฐานะองคกรตวแทนผลประโยชนของแรงงาน ขณะเดยวกนกเปนการสรางพลงตอรองในการทำางานระดบนโยบายและมอทธพลตอการเมองทงระดบทองถนและระดบชาตตอไป แนนอนทสดคอการสรางขบวนการทมความเปนประชาธปไตย เปนอสระและพงตนเองใหได การพฒนาบคคลากร อบรมผนำา จดสรรทรพยากรและการเงนใหแตละสวนงานสามารถทำางานไดจรง การทำาโครงสรางใหมทเหมาะสมกบสภาพความเปนจรงของสงคม

เพอใหสามารถขยายการจดตงไดอยางกวางขวางและรวดเรว จำาเปนตองมการจดตงคณะกรรมการจดตงจากคนงานพ นฐานเพอสรางกระบวนการมสวนรวมและความเปนประชาธปไตยใหเกดขนในขบวนการแรงงานซงเปนเรองสำาคญมากเพอขยายฐานสมาชกใหกวางขวาง ขบวนการแรงงานตองสนใจแรงงานทกภาคสวนไมใชสนใจเฉพาะแรงงานในโรงงาน ตองคดคนยทธศาสตรและรปแบบองคกรจดตงทเหมาะสมกบผใชแรงงานแตละกลมทมความแตกตางกน

26

ทบทวนยทธศาสตรจดตงใหมการขยายการจดตงถอเปนหวใจและภารกจสำาคญสดในการฟนฟสรางความเขม

แขงใหกบขบวน การแรงงาน แมศนยกลางการจดตงหรอ OLUC จะมประสบการณและผลงานเยยมยอด แตเมอมองไปยงภาระกจเบองหนาในการฟนฟสรางความเขมแขงใหกบขบวนการแรงงานไทยทดานหนงตองทมเทพลงทมอยทงหมดไปสการขยายฐานการจดตงเพอสรางความเขมแขงเชงปรมาณใหกบขบวนการแรงงานไทยแลว กตองยอมรบวาเปนภาระทหนกเกนกวาคณะกรรมการและนกจดตงเตมเวลา 3 คนจะรบไหว จำาเปนอยางยงทจะตองมการปฏวตงานจดตงครงใหญ ทงหลกการ เปาหมาย กระบวนการ และวธการ

การจดตงเพอสรางความเขมแขงจะตองออกนอกกรอบทรฐและทนพยายามตใหขบวนการแรงงานเปนขบวนการเลกของแรงงานบางสวนและกนแรงงานสวนใหญออกไป วนนแรงงานในประเทศไทยมมากถงกวา 38 ลานคน ขบวนการแรงงานจะตองเปนขบวนการทรณรงคตอสเพอผลประโยชนของคนงานทง 38 ลานคน ผลประโยชนของคนงานเหลานจะตองถอเปนเปาหมายในการตอสของขบวนการแรงงานไทย ไมใชการตอสเพอปากทองของสมาชกสหภาพในรวโรงงานเทานน คนงานทกภาคสวนจะตองเปนเปาหมายของการจดตงเขาสขบวนการแรงงานใหม เมอเปาหมายใหญขน ความแตกตางหลากหลายและความซบซอนของปญหาจะตองถกนำามาพจารณาประกอบการจดตง รปแบบการจางงานทแตกตางกนของคนงานจะตองถกนำามาขบคดเพอออกแบบองคกรจดตงทเหมาะสมกบคนงานเหลานน แรงงานนอกระบบจำานวนมหาศาลจะถกผนวกเขาสขบวนการแรงงานไดอยางไรดวย รปแบบองคกรแบบไหนจงจะชวยเสรมอำานาจการตอรองใหกบคนงานกลมน รปแบบการจางงาน การหดตวของโรงงานอตสาหกรรมขนาดใหญ การผลตการจางงานทมแนวโนมไปสการเปนโรงงานขนาดเอสเอมอจำานวนมาก ซงมความยากลำาบากในการจดตงสหภาพในสถานประกอบการเหลานจะทำาอยางไร การเกดขนและการขยายตวของภาคบรการททำาใหเกดการจางงานมหาศาล ภาคบรการเปนภาคทมการจดตงนอยและเปนไปไดยาก จะวางกลยทธในการจดตงอยางไร จะผนวกเอาพนองแรงงานทอยในภาคเกษตรกรรมเขาสขบวนการแรงงานไดอยางไร จะดงคนหนมสาวแรงงานหนาใหมทตบเทาเขาสตลาดแรงงานจำานวนมหาศาลในแตละปไดอยางไร แรงงานขามชาตทมากถง 2 - 4 ลานคน จะเขาไปจดตงและชวยเหลอพวกเขาไดอยางไร

โครงสรางของแรงงานไทยมฐานแรงงานจำานวนมากอยในพ นทซงยากตอการจดตงสหภาพแบบทเราเคยทำา การจดตงทดำาเนนการมาในประเทศไทยกเนนไปทการจดตง

27

แรงงานในภาคอตสาหกรรม หรอคนงานในโรงงานเปนสำาคญ แตวนนจะเหนวาแรงงานในภาคอตสาหกรรมดงกลาวมจำานวนนอยลงเรอยๆ เรามแรงงานทอยในภาคเกษตรมากถง 16.3 ลานคน แรงงานเหลานไมเคยเปนเปาหมายการจดตงของขบวนการแรงงาน แรงงานในภาคบรการทมจำานวนมากกเปนพ นทซงสหภาพแรงงานเขาไมคอยถง เปนพ นทซงยากลำาบากในการจดตง เหลานเปนสงทขบวนการแรงงานจะตองนำาไปขบคดและวางยทธศาสตรการจดตงใหเหมาะสม การจดตงภาคเกษตรจะทำาอยางไร การจดตงภาคบรการจะทำาอยางไร แรงงานในภาคเศรษฐกจนอกระบบ ซงมจำานวนมากมายมหาศาลถง 20 กวาลานคน จะจดตงอยางไรดวยรปแบบขององคจดตงแบบใดจงจะสามารถทำางานใหกบผใชแรงงานในภาคดงกลาวได

ประเทศไทยมสถานประกอบการสวนใหญเปนสถานประกอบการขนาดเลกและขนาดกลาง ซงยากตอการเขาไปจดตง โลกในทกวนนสดสวนของคนงานเขาเปนสมาชกสหภาพแรงงานทลดนอยลง เปนปรากฎการณทเปนไปในทศทางเดยวกบการลดลงของโรงงานขนาดใหญและแทนทดวยแรงงานขนาดเลก

ขบวนการแรงงานจะตองหนมาใหความสำาคญเปนพเศษกบการขยายฐานสมาชกใหกบขบวนการ เปาหมายของการจดตงใหมตองขยายใหครอบคลมแรงงานทกภาคสวนเพอใหเขามาอยในขบวนการแรงงาน การปลอยใหการจดตงยงเปนแบบเดมๆ ทเนนคนงานในโรงงานจะทำาใหขบวนการแรงงานมขนาดเลกลง ไมอาจอางเปนตวแทนคนงานสวนใหญไดและทสำาคญจะทำาใหอำานาจการตอรองและอำานาจทางการเมองลดนอยถอยลง

เพอใหการขยายการจดตงสมาชกใหมเปนไปอยางกวางขวาง ทมนกจดตงมออาชพทมอยจำานวนนอยไมเพยงพอทจะแบกภาระสำาคญนได จำาเปนทผนำาแรงงานระดบตางๆ จะตองเขามารวมแสดงบทบาทเปนนกจดตงดวย โดยจะตองดงอดตผนำาแรงงานอาวโสซงจำานวนมากเกษยรอายไปแลวแตเปนผมประสบการณสง เขาใจกฎหมายและแมนยำาในหลกการสหภาพแรงงานเขามารวมงานน ทสำาคญขบวนการจะตองกระจายอำานาจการจดตงออกไปโดยสรางทมนกจดตงหนาใหมๆ โดยดงสมาชกสหภาพทเปนคนงานพ นฐานใหเขามามสวนรวมเปนคณะกรรมการจดตง เพอเปนเซลจดตงขนาดใหญทแผกระจายไปครอบคลมยงภาคอตสาหกรรมและพ นทตางๆ อยางกวางขวาง เรยกวาเปนยทธศาสตรการจดตงจาก “ลางสบน”

ดวยเหตทขบวนการแรงงานมทรพยากรบคคลนอยแตตองการขยายการจดตงขนานใหญ ซงแนนอนนกจดตงทมอยจำานวนนอยนดคงไมสามารถทำางานใหบรรลเปาหมายดวยรปแบบการทำางานตามปกตแบบทเคยทำาในอดตคอการเขาไปฝงตวสำารวจ

28

ปญหา วเคราะหความเปนไปได ทำางานทางความคด และจดตงแกนนำา หาผกลาเปนผกอการ ขยายแนวรวม การลงไปจดตงดวยตวเองของนกจดตงหรอผนำาตามแนวทางน กวาจะไดแตละสหภาพนนไดมการสอบถามจากนกจดตงผมประสบการณสวนใหญเหนตรงกนวาจะตองใชเวลาเฉลยเปนปกวาจะไดแตละสหภาพขนมา มผเสนอแนวทางใหมในการจดตงคอการทำาการรณรงคใหญทางความคดในลกษณะโฆษณาเพอเปดรบคนงานเขาเปนสมาชกผาน สอ หรอเครองอนๆ ทสามารถดงดดใหคนงานเขามาหาสหภาพเอง9 ในองกฤษสภาแรงงานองกฤษมการจดแขงขนประกวดทำาคลปวดโอโฆษณารณรงคใหคนหนมาสนใจสหภาพ เขาเปนสมาชกและรวมกจกรรมกบสหภาพ ทเรยกวาโครงการ TUC 60 second Ad Contest10 ซงถอวาเปนโครงการทไดผลมาก

เพ อใหงานจดตงประสบความสำาเรจขบวนการแรงงานจะตองทมงบประมาณ จดสรรทรพยากรบคคล ระดมความร มนสมองเพ อกำา หนดเปาหมาย วสยทศน ยทธศาสตรและแผนรณรงคการจดตงอยางจรงจง

ตองทำาความเขาใจภารกจ 5 ระดบของขบวนการแรงงานในประเทศไทยในยคโลกาภวตนการทำางานตอสเพอปกปองสทธคมครองผลประโยชน สรางความ

เปนธรมและพฒนาคณภาพชวตทดใหกบมวลผใชแรงงานไดอยางมประสทธภาพ ขบวนการแรงงานมภารกจทจะตองดำาเนนการใน 5 ระดบดงน

9 ดFrank Hantke Trade Unions in 21st Century: Adiscussion Handbook for Trade Unions in the Transition Counties http://library.fes.de/pdf-files/id/06672.pdf10 ดภำพยนตรทสงเขำประกวดไดทเวปไซตน http://strongerunions.org/2009/06/30/60-second-ad-contest-the-movie/

29

1. ระดบสถานประกอบการ เปนภารกจในระดบทใกลตวคนงานทสดเกยวของสมพนธกบนายจางโดยตรง นนคอการเจรจาตอรองรวมเกยวกบสภาพการจางและสวสดการทคนงานควรจะไดรบจากการทำางานใหกบนายจาง ภารกจนเกยวของกบการแกปญหาปากทองของคนงานโดยตรง บางครงอาจมภาคท สามคอรฐเขามาเกยวของดวย เม อนายจางและลกจางไมอาจตกลงหาขอสรปรวมกนไดในระดบทวภาค ในประเทศไทยภารกจนเปนภารกจทดำาเนนโดยองคกรแรงงานระดบสหภาพแรงงานซงสวนใหญเปนสหภาพสถานประกอบการ(แมสวนใหญจะจดทะเบยนเปนสหภาพอตสาหกรรม) ความสำาเรจหรอความลมเหลวของการทำางานในระดบนไมไดขนอยกบดลอำานาจและความสามารถของสหภาพกบฝายนายจางเทานน แตยงขนอยกบกฎกตกาทเปนกรอบกำาหนดความสมพนธทางอำานาจระหวางนายจางและลกจาง ซงกฎกตกาเหลานนลวนถกกำาหนดจากนอกสถานประกอบการ อาท ประกาศ กฎหมายทออกโดยรฐ กลไกตลาด รปแบบการจางงาน วฒนธรรม ความเชอ จารตประเพณ กตกาสากล จรรยาบรรณการคา กรอบเหลานนบวนยงบบรด ปดกน บบคนใหสหภาพแรงงานมอำานาจตอรองและพ นททำางานนอยลงเรอยๆ จนทำาใหขบวนการแรงงานยากทจะประสบความสำาเรจในการทจะคมครองผลประโยชนแกไขปญหาและสรางความเปนธรรมใหกบคนงาน หากขบวนการแรงงานใดยอมจำานนและจำากดบทบาทการตอสเพอปกปองผลประโยชนของแรงงานไวกบสหภาพในเขตรวโรงงาน ยอมเปนทแนชดวายากทขบวนการแรงงานเชนนนจะประสบความสำาเรจในการทำาภารกจของตนโดยรวมในฐานะองคกรตวแทนผลประโยชนของมวลผใชแรงงาน

30

2. ภารกจระดบพ นท เปนภารกจของขบวนการแรงงานทจะตองตอสดแลเพอปกปองผลประโยชนของคนงานในฐานะพลเมองทมาใชแรงงานอยรวมกนในพ นท ซงอาจจะตองสมพนธชวยเหลอเกอกลกนของคนงานททำางานตางโรงงานตางอตสาหกรรมแตอยในพ นทเดยวกน อาจตองดแลปกปองผลประโยชนของคนงานจากอทธพลของเจาหนาทรฐ นายจาง ผมอทธพล หรอนกการเมองในพ นท ทสำาคญคอการทำาหนาทดแลฐานเสยงหรอผลประโยชนทางการเมองของผใชแรงงานในฐานพลเมองผมสทธออกเสยงเลอกตงในพ นท เพอใหแนใจไดวาพวกเขาจะสามารถมตวแทนทสามารถเขาไปดแลผลประโยชนใหกบตนในฐานะผใชแรงงานในการเมองระดบทองถนหรอระดบชาต ในประเทศไทยองคกรแรงงานททำาภารกจในระดบนคอองคกรทเรยกกนวา “กลมสหภาพแรงงานยานอตสาหกรรม” หรอ “กลมยานฯ” ซงเปนองคกรทกฎหมายแรงงานสมพนธไมไดรองรบบทบาทและการดำารงอย ปจจบน “กลมยาน” ยงมบทบาทจำากดอยทภารกจการชวยเหลอเกอกลคนงานในพ นท และยงจำากดบทบาทอยกบผใชแรงงานทเปนแรงงานในระบบเปนสำาคญ ขณะทยงมความสมพนธกบแรงงานนอกระบบซงมจำานวนมหาศาลนอยมาก ทผานมา “กลมยาน” ยงทำาภารกจเกยวกบการดแลฐานเสยงทางการเมองของคนงานนอยมาก

3. ภ า ร ก จ ระดบอตสาหกรรม ในหลายประเทศแถบยโรปมกระบวนการและการกำาหนดกรอบแรงงานสมพนธในระดบอตสาหกรรม โดยทนายจางผประกอบการและผใชแรงงานมการรวมตวและเจรจาทำาขอตกลงรวมในระดบนเพอใหมผลตอสถานประกอบการและคนงานทงหมดในอตสาหกรรมดงกลาว ในประเทศไทยการเจรจาตอรองรวมทำากนในระดบสถานประกอบการ ทำาใหการทำาภารกจระดบนหายไป องคกรแรงงานในประเทศไทยททำา งานระดบนคอ “สหพนธแรงงาน” ซงกฎหมายแรงงานสมพนธกำาหนดบทบาทใหทำาหนาทดานการใหการศกษาเปนสำาคญ “สหพนธแรงงาน” ในประเทศไทยมบทบาทสำาคญในการทำาหนาทดานการใหขอมลและจดการศกษาใหกบคนงานและองคกรสมาชกแลวยงมบทบาทสำาคญในฐานะเปนองคกรพเลยงใหกบสหภาพแรงงานในการเจรจาตอรองกบนายจางในสถานประกอบการ สหพนธแรงงานยงประสบความสำาเรจในการทำาขอตกลงรวมกบองคกรของฝายนายจางในระดบอตสาหกรรม ซงมผลทำาใหขอตกลงรวมในประเทศไทยครอบคลมและคมครองแรงงานจำานวนนอยมาก

4. ภารกจระดบชาต คอภารกจของขบวนการแรงงานในการตอสเพอปกปองผลประโยชนใหกบคนงานทงมวลในประเทศ ผานการรณรงค การมสวนรวมในการกำาหนดหรอ

31

คดคานนโยบาย มาตรการ หรอประกาศ กฎหมายทมผลตอผใชแรงงานกลมตางๆ หรอทงหมดของประเทศ ในประเทศไทย องคกรแรงงานทกฎหมายแรงงานกำาหนดใหทำาภารกจนคอ “สภาองคการลกจาง” ขบวนการแรงงานทจะประสบความสำาเรจในการทำาภารกจน ปกตจะตองมความเขมแขง มสมาชกมาก และมความเปนเอกภาพ พดเปนเสยงเดยวและเปนเสยงทดง เพอทจะใหรฐและทนยอมรบและปฏบตตาม แตในประเทศไทยกฎหมาย กลไก และสภาพแวดลอมตางๆ ไดทำาใหองคกรแรงงานระดบนออนแอ ไรเอกภาพ ไมมพลงอำานาจในการตอรองมากนก ปจจบนมองคกรระดบชาตทเกดขนตามกฎหมายแรงงานมากถง 13 องคกร และยงมองคกรแรงงานอนๆ ทจดตงข นโดยไมไดมกฎหมายรองรบอกสวนหนงเชน คณะกรรมการสมานฉนทแรงงานไทย สมาพนธแรงงานรฐวสาหกจสมพนธ การมองคกรระดบชาตจำานวนมากและขาดความเปนเอกภาพทำาใหขบวนการแรงงานไทยมบทบาทและสวนรวมในการกำาหนดมาตรการ นโยบายและกฎหมายระดบชาตจำากดมาก

5. ภารกจระดบสากล เปนภารกจททวความสำาคญมากขนเรอยๆ ในยคโลกาภวตน สทธประโยชนของผใชแรงงานถกจำากดและเอารดเอาเปรยบเปนผลมาจากกตกาและกลไกในระดบสากล มการกำาหนด กฎเกณฑ มาตรการ แนวทางตางๆ สำาหรบการทำางานและการอยรวมกนของนายจางและลกจางมากมาย ฉะนนขบวนการแรงงานไทยจำาเปนตองมสวนรวมในภารกจระดบนอยางแขงขนดวย

จะเหนไดวาภารกจแตละระดบของขบวนการแรงงานลวนมความสำาคญและมความสมพนธกนจำาเปนทองคกรแรงงานระดบตางๆ จะตองเชอมรอยเขาดวยกนเพอใหเกดการหนนชวยการทำางานในแตละระดบไดอยางมประสทธภาพ แตสภาพความเปนจรงในประเทศไทยการทำางานขององคกรแตละระดบแยกสวนออกจากกน ยงขาดการเชอมรอยใหเกดความเปนเอกภาพในการทำางาน ยงไมพบวามการพจารณาแบงงานและประสานการทำางานใหเกดความรวมมอสนบสนนกนอยางจรงจงระหวางองคกรแตละระดบ ยงไมมการจดสรรทรพยากรทงทางการเงน เครองไมเครองมอและบคคลากรใหเกดความเหมาะสมกบภารกจหนาทองคกรแตละระดบตองรบผดชอบและเพอใหองคกรแตละระดบทำางานไดอยางมประสทธภาพและประสทธผลอยางแทจรง การเช อมรอยองคกรระดบตางๆ เขาดวยกนคอการสรางเอกภาพในแนวดง ซงมความสำาคญมาก เพราะจะเปนการแปลความเขมแขงเชงปรมาณสความเขมแขงเชงคณภาพ

32