ABC 2019. godina vol 19 broj 3urgentnamedicina.sld.org.rs/global/doc/abc/ABC2019godVol...detaljan i kritički prikaz istraživačkog problema ili područja u kome je autor već ostvario

ABC 2019. godina vol 19 broj 3

Sadržaj /Contents Impresum Impressum

a-d

Uređivačka politika Politics

I-X

Review/ Pregledni rad Aleksandra L Lučić Prokin1,2

Radmila D Petrović3 Nemanja N Popović 1,2

1Klinika za neurologiju, Klinički centar Vojvodine, Novi Sad 2Medicinski fakultet, Univerzitet u Novom Sadu 3Urgentni centar, Klinički centar Vojvodine, Novi Sad, Srbija

Značaj RACE (Rapid Arterial Occlusion Evaluation) skale u akutnom ishemijskom moždanom udaru

The importance of the RACE (Rapid Arterial Occlusion Evaluation) scale in acute ischemic stroke

Aleksandra L Lučić Prokin1,2 , Radmila D Petrović3, Nemanja N Popović 1,2

1Clinic for neurology, Clinical Center of Vojvodina, Novi Sad, 2Faculty of Medicine, University in Novi Sad 3 Emergency medical care, Clinical Center of Vojvodina, Novi Sad, Serbia

18-25

Originalni radovi / Original articles

Prikaz slučaja/ case report

Vladimir S Gajić1,2,

Dragan S Milojević1,2,

AleksandarN Rašković2,

Vuk P Niković3, 1Zavod za hitnu medicinsku pomoć Kragujevac, Srbija

2Fakultet za sport,Univerzitet Union, Beograd, Srbija

3Zavod za hitnu medicinsku pomoć Crne Gore, Podgorica

PENETRANTNA TORAKALNA POVREDA U SAOBRAĆAJU – PRIKAZ SLUČAJA

CASE REPORT OF PENETRATING THORACIC TRAUMA IN ROAD TRAFFIC ACCIDENT

Vladimir (Svetislav) Gajić1,2, Dragan (Sava) Milojević1,2, Aleksandar(Nikola) Rašković2, Vuk P Niković3

1 Institute for Emergency Medicine Kragujevac, Serbia 2University "Union - Nikola Tesla", Faculty of Sport, Serbia 3Institute for Emergency Medical Services Montenegro, Podgorica

26-33

Uputstvo autorima Instruction for Autors

I-X

Impressum ——————————————————————ABC časopis urgentne medicine :a-e

Open Access ABC Časopis urgentne medicine

ABC Journal of emergency medicine Izdavač

Publisher Sekcija Urgentne medicine Srpskog lekarskog društva

Section for Emergency Medicine of Serbian Medical Society 11000 Beograd, Džordža Vašingtona 19,

+ 381 (0)11 3234 261 [email protected]

Časopis izlazi tri puta godišnje april-avgust-decembar Journal is publisted tre times a year april-august-december

Članci su u celini dostupni na The articles are completely available at http://urgentnamedicina.sld.org.rs/sr/casopis/

Lektor za srpski jezik Serbian language editor

Živka Stanojević Lektor za engleski jezik English language editor

Momirović Stojković Milena

Grafička obrada i prelom Slavoljub Živanović Leyout & Prepress Slavoljub Živanović

ABC časopis urgentne medicine je zvanična publikacija Sekcija Urgentne Medicine Srpskog lekarskog društva

ABC Journal of emergency medicine is an official publication of Department of Emergency Medicine of Serbian medical society

e-issn ISSN 2560-3922 (Online)

COBISS SR-ID UDC 105333260

a

mailto:[email protected]�

http://urgentnamedicina.sld.org.rs/sr/casopis/�

Impressum ——————————————————————ABC časopis urgentne medicine: a-e

Uređivački odbor Editorial board

Glavni i odgovorni urednik Zagorka Maksimović MD primarius Beograd Srbija

Editor in Chief Zagorka Maksimović MD Primarius Beograde Serbija

Primarijus, specijalista urgentne medicine. Član Uređivačkog odbora časopisa HALO 194. Recenzent časopisa OPŠTA MEDICINA, stručnih i naučnih radova kandidata za dobijanje naziva Primarijus. Zamenik predsednika Sekcije Urgentne medicine SLD-a. Bila je delegat u Regionalnoj lekarskoj komori Beograd i Lekarskoj komori Srbije u dva saziva, Predsednik Posebnog odbora za medicinsku etiku RLK Beograda. Professional title of Primarius, Emergency medicine specialist. Reviewer for the medical journal General Practice. Reviewer of scientific papers for obtaining the professional title of Primarius. Vice President of the Emergency Medicine Section of Serbian Medical Society. Was delegate of the Regional Medical Chamber Belgrade and Serbian Medical Chamber. Was Chairman of the Special Committee on Medical Ethics of Regional Medical Chamber of Belgrade.

Sekretar Secretary Dr Mihaela Budimski Hitna medicinska pomoć Subotica

Mihaela Budimski MD Emergency Medical Service Subotica [email protected]

b

mailto:[email protected]�


Članovi Memebers

Momir Mikov Univerzitet u Novom Sadu, Medicinski fakultet, Srbija Momir Mikov, University of Novi Sad, Faculty of Medicine, Serbia Velibor Vasović Univerzitet u Novom Sadu, Medicinski fakultet, Srbija Velibor Vasović, University of Novi Sad, Faculty of Medicine, Serbia Lidija Ristić Univerzitet u Nišu, Medicinski fakultet, Srbija Lidija Ristić, University of Niš, Faculty of Medicine, Serbia Dragana Bogićević Univerzitet u Beogradu, Medicinski fakultet, Srbija Dragana Bogićević, University of Belgrade, Faculty of Medicine, Serbia Slađana Anđelić Gradski zavod za hitnu medicinsku pomoć Beograd, Srbija Slađana Anđelić, City Institute for Emergency Medicine Belgrade, Serbia Dragan Milojević Zavod za hitnu medicinsku pomoć Kragujevac, Srbija Dragan Milojević, Institute for Emergency Medicine Kragujevac, Serbia Vladimir Gajić Zavod za hitnu medicinsku pomoć Kragujevac, Srbija Vladimir Gajić , Institute for Emergency Medicine Kragujevac, Serbia Kornelija Jakšić- Horvat Služba za Hitnu medicinsku pomoć Subotica, Srbija Kornelija Jakšić Horvat, Emergency Medical Service of Subotica, Serbia Snežana Holcer Vukelić Opšta bolnica Sombor, Srbija Snežana Holcer Vukelić, General Hospital Sombor, Serbia Zoran Milanov Služba za Hitnu medicinsku pomoć Vrbas Zoran Milanov, Emergency medical service Vrbas Snežana Petrović Gradski zavod za hitnu medicinsku pomoć Beograd, Srbija Snežana Petrović , City Institute for Emergency Medicine Belgrade, Serbia Aleksandra Lučić Prokin Univerzitet u Novom Sadu, Medicinski fakultet, Srbija Aleksandra Lučić Prokin University of Novi Sad, Faculty of Medicine, Serbia

Slavoljub Živanović Gradski zavod za hitnu medicinsku pomoć Beograd, Srbija Slavoljub Živanović , City Institute for Emergency Medicine Belgrade, Serbia Mihaela Budimski Služba Hitne medicinske pomoći Subotica, Srbija Mihaela Budimski, MD Emergency Medical Service of Subotica, Serbia Nikola Beljić Opšta bolnica "Laza Lazarević" Šabac, Srbija Nikola Beljić, General Hospital “Laza Lazarević” Šabac, Serbia

Međunarodni uređivački odbor International editorial board

Viktor Švigelj Klinički centar Ljubljana, Slovenija Viktor Švigelj University Medical Centre of Ljubljana, Slovenia Nada Banjac Univerzitet u Banjoj Luci, Medicinski fakultet, BIH Nada Banjac, University of Banja Luka, Faculty of Medicine,

Federation of B&H

c


RECENZENTI: REVIEWERS

Prof.dr Lidija Ristić, Univerzitet u Nišu, Medicinski fakultet, Srbija

Prof.dr Lidija Ristić, University of Niš, Faculty of Medicine, Serbia

Doc. dr Aleksandra Lučić Prokin, Univerzitet u Novom Sadu, Medicinski fakultet, Srbija Doc.dr Aleksandra Lučić Prokin ,University of Novi Sad, Faculty of Medicine, Serbia Prof.dr Branislav Milovanović, Univerzitet u Beogradu, Medicinski fakultet,

Srbija

Prof.dr Branislav Milovanović, University of Belgrade, Faculty of Medicine,

Serbia Prof. dr Velibor Vasović, Univerzitet u Novom Sadu, Medicinski fakultet, Srbija

Prof.dr Velibir Vasović, University of Novi Sad, Faculty of Medicine, Serbia

Doc.dr Dragana Bogićević, Univerzitet u Beogradu, Medicinski fakultet, Srbija

Doc.dr Dragana Bogićević, University of Belgrade, Faculty of Medicine, Serbia Prof. dr Nada Banjac Univerzitet u Banjoj Luci, Medicinski fakultet, BIH Prof.dr Nada Banjac, University of Banja Luka, Faculty of Medicine, Federation of B&H Van.prof. NS.dr sci.med Slađana Anđelić Gradski zavod za hitnu medicinsku pomoć Beograd, Srbija Van.prof. NS. dr sci.med Slađana Anđelić, City Institute for Emergency Medicine Belgrade, Serbia Doc. dr sci. med Vladimir Gajić Zavod za hitnu medicinsku pomoć Kragujevac, Srbija Doc.dr sci.med Vladimir Gajić, City Institute for Emergency Medicine Kragujevac, Serbia

Doc. Dr sci. med Dragan Milojević Zavod za hitnu medicinsku pomoć Kragujevac, Srbija

Doc. dr sci.med Dragan Milojević, City Institute for Emergency Medicine Kragujevac, Serbia

Prim. mr sci. med Siniša Saravolac Zavod za hitnu medicinsku pomoć Novi Sad, Srbija

Prim.mr sci.med Siniša Saravolac, City Institute for Emergency Medicine Novi Sad, Serbia Prim. dr Zagorka Maksimović Gradski zavod za hitnu medicinsku pomoć Beograd, Srbija

Prim.dr Zagorka Maksimović, City Institute for Emergency Medicine Belgrade, Serbia

Prim. dr Milan Božina Hitna medicinska pomoć Sombor, Srbija

Prim.dr Milan Božina, Emergency Medical Service of Sombor, Serbia

Prim. dr Milan Božina Hitna medicinska pomoć Sombor, Srbija

d

Prim. dr Kornelija Jakšić Horvat Hitna medicinska pomoć Subotica, Srbija

Prim.dr Kornelija Jakšić Horvat, Emergency Medical Service of Subotica, Serbia

Prim. dr Snežana Holcer Vukelić Hiitna medicinska pomoć Sombor, Srbija

Prim.dr Snežana Holcer Vukelić, Emergency Medical Service of Sombor, Serbia

Prim. dr Slavoljub Živanović subspec. gerontologije Gradski zavod za hitnu medicinsku pomoć Beograd, Srbija

Prim.dr Slavoljub Živanović subspec. Gerontologist City Institute for Emergency Medicine Belgrade, Serbia

Prim. dr Kornelija Jakšić Horvat Hitna medicinska pomoć Subotica, Srbija

Prim.dr Kornelija Jakšić Horvat, Emergency Medical Service of Subotica, Serbia

Prim. dr Snežana Holcer Vukelić Hiitna medicinska pomoć Sombor, Srbija

Prim.dr Snežana Holcer Vukelić, Emergency Medical Service of Sombor, Serbia

Prim. dr Slavoljub Živanović subspec. gerontologije Gradski zavod za hitnu medicinsku pomoć Beograd, Srbija

Prim.dr Slavoljub Živanović subspec. Gerontologist City Institute for Emergency Medicine Belgrade, Serbia


e

I

Politika časopisa

ABC časopis urgentne medicine je časopis posvećen radovima iz oblasti prehospitalne medicine ili inicijalno boničkog nivoa, isključivo originalne, prethodno neobjavljene radove: Tipovi radova koji se objavljuju u časopisu Originalni naučni (stručni) rad ili prikaz slučaja (pod originalnim naučnim radom se podrazumeva rad u kome se prvi put objavljuju rezultati sopstvenih istraživanja). Pregledni rad koji sadrži originalan, detaljan i kritički prikaz istraživačkog problema ili područja u kome je autor već ostvario određeni doprinos, prikazan u vidu autocitata. Kratko ili prethodno saopštenje, što podrazumeva originalan naučni rad punog formata, ali manjeg obima. Naučna kritika, odnosno polemika na određenu temu zasnovana na naučnoj argumentaciji, aktuelne teme: savremena pitanja od teorijskog i praktičnog značja za struku. Monografske studije, istorijsko-arhivske, leksiokografske, bibliografske studije ili preglede podataka, za koje važi pravilo da su u pitanju sažeti podaci koji ranije nisu bili dostupni javnosti. Ukoliko je rad deo magistarske teze, odnosno doktorske disertacije, ili je urađen u okviru naučnog projekta, to treba posebno naznačiti u napomeni na kraju teksta. Takođe, ukoliko je rad prethodno saopšten na nekom stručnom sastanku, navesti zvaničan naziv skupa, mesto i vreme.

Recenzentski postupak Recenzenti

ABC časopis urgentne medicine primenjuje postupak dvostranog anonimnog recenziranja svih radova. Svaki rukopis recenziraju najmanje dva recenzenta. Recenzenti deluju nezavisno jedni od

drugih, a njihov identitet je međusobno nepoznat. Recenzenti se biraju isključivo prema tome da li raspolažu odgovarajućim znanjima za ocenu rukopisa. Ne smeju biti iz iste institucije kao autori rukopisa niti njihovi koautori u skorijoj prošlosti. Even-tualni predlozi poimeničnih recenzenata od strane autora rukopisa se ne uvažavaju.

Cilj recenzije jeste da Uredništvu pomogne u donošenju odluke o tome da li rad treba prihvatiti ili odbiti. Cilj je, takođe, da se u procesu komunikacije s urednikom, autori-ma i drugim recenzentima poboljša kvalitet rukopisa.

Recenzentski proces Rukopisi se upućuju na recenziju tek nakon inicijalne ocene da li su, s obzirom na for-mu i tematski delokrug, podobni za objavl-jivanje u časopisu. Posebna pažnja se pos-većuje tome da inicijalna ocena ne traje duže nego što je neophodno.

U redovnim okolnostima postupak recenzi-ranja traje najviše četiri nedelje, a samo izu-zetno do tri meseca. Period od prijema rada do njegovog objavljivanja traje u proseku 90 dana.

Tokom postupka recenzije glavni urednik može da zahteva od autora da dostave dodatne informacije, uključujući i primarne podatke, ako su one neophodne za donošenje suda o rukopisu. Urednik i recenzenti moraju da čuvaju takve informacije kao poverljive i ne smeju ih upotrebiti u druge svrhe.

Razrešavanje nesaglasnosti

U slučaju da autori imaju ozbiljne i osnovane zamerke na račun recenzije, Uredništvo proverava da li je recenzija objektivna i da li zadovoljava akademske standarde. Ako se pojavi sumnja u objektivnost ili kvalitet recenzije, urednik angažuje dodatne recenzente.

Dodatni recenzenti se angažuju i u slučaju kada su odluke recenzenata (odbiti/prihvatiti) međusobno oprečne ili na drugi

Politika časopisa / Politics ——————————————————————ABC časopis urgentne medicine

II

način nepomirljive.

Konačnu odluku o prihvatanju rukopisa za objavljivanje donosi isključivo glavni urednik.

Odgovornosti

Odgovornost autora

Autori garantuju da rukopis predstavlja njihov originalan doprinos, da nije objavljen ranije i da se ne razmatra za objavljivanje na drugom mestu. Istovremeno predavanje istog rukopisa u više časopisa predstavlja kršenje etičkih standarda, što ga isključuje iz daljeg razmatranja za objavljivanje u časopisu. Rad koji je već objavljen na nekom drugom mestu, ne može biti preštampan u ABC časopisu urgentne medicine. Autori snose svu odgovornost za celokupan sadržaj rukopisa. Rukopis ne sme da sadrži neosnovane ili nezakonite tvrdnje, niti da krši prava drugih lica.

Autori su dužni da obezbede da njihov autorski tim, naveden u rukopisu, obuhvati sva i samo ona lica koja su značajno doprinela sadržaju rukopisa. Ako su u bitnim aspektima istraživačkog projekta i pripreme rukopisa učestvovala i druga lica, njihov doprinos treba navesti u fusnoti ili posebnoj napomeni (Zahvalnica, Acknowledgements).

Obaveza je autora da u napomeni navedu naziv i kodnu oznaku naučno-istraživačkog projekta u okviru koga je rad nastao, kao i pun naziv Institucije koja je finansirala projekat. U slučaju da je rad pod istim ili sličnim naslovom bio izložen na nekom skupu u vidu usmenog saopštenja, detalji o tome treba da budu navedeni na istom mestu. Autori su dužni da potpuno i pravilno citiraju izvore koji su značajno uticali na sadržaj istraživanja i rukopisa. Delovi rukopisa, uključujući tekst, jednačine, slike ili tabele, koji su doslovno preuzeti iz drugih radova, moraju biti jasno označeni

posebnom napomenom, na primer, znacima navoda s preciznom oznakom mesta preuzimanja (broja stranice) ili, ako su obimniji, navesti u zasebnom paragrafu. Pune reference svih navoda u tekstu (citati) moraju biti navedene u zasebnom odeljku (Literatura ili Reference) i to na jednoobrazan način, u skladu sa citatnim stilom koji časopis koristi. U odeljku Literatura navode se samo citirani, a ne i ostali izvori upotrebljeni prilikom pripreme rukopisa. U slučaju da autori otkriju grešku u svom radu nakon njegovog objavljivanja, dužni su da momentalno o tome obaveste glavnog urednika (ili izdavača) i da sarađuju na tome da se rad povuče ili ispravi. Obveza je autora da u rukopisu navedu da li su u finansijskom ili bilo kom drugom bitnom sukobu interesa, koji bi mogao da utiče na njihove rezultate ili interpretaciju rezultata. Predavanjem rukopisa, autori se obavezuju na poštovanje uređivačke politike časopisa Odgovornost Uredništva

Glavni urednik časopisa donosi konačnu odluku o tome koji će se rukopisi objaviti. Odluke se donose isključivo na osnovu vrednosti rukopisa. Moraju biti oslobođeni rasnih, polnih/rodnih, verskih, etničkih ili političkih predrasuda. Prilikom donošenja odluke o objavljivanju, glavni urednik se rukovodi uređivačkom politikom, vodeći računa o zakonskim propisima koji se odnose na klevetu, kršenja autorskih prava i plagiranje. Članovi Uredništva, uključujući glavnog urednika, ne smeju biti u sukobu interesa u vezi sa rukopisima koje razmatraju. Članovi za koje se pretpostavi da bi neko mogao smatrati da su u sukobu interes, ne učestvuju u postupku odlučivanja o određenom rukopisu. Rukopisi se čuvaju kao poverljiv materijal. Informacije i ideje sadržane u rukopisima ne smeju se koristiti u lične svrhe bez izričite pisane dozvole autora.


III

Glavni urednik i članovi Uredništva su dužni da preduzmu sve razumne mere da autori/recenzenti ostanu anonimni tokom i nakon procesa evaluacije u skladu s procedurom u upotrebi.

Odgovornost recenzenata

Recenzenti su dužni da kvalifikovano i u zadatim rokovima dostave uredniku ocenu naučne, odnosno stručne vrednosti rukopisa. Recenzent vodi posebnu brigu o stvarnom doprinosu i originalnosti rukopisa. Recenzija mora biti sasvim objektivna. Sud recenzenata mora biti jasan i potkrepljen argumentima. Recenzenti ocenjuju rukopise u odnosu na usklađenost sadržaja s profilom časopisa, značaj i korisnost sadržaja, adekvatnost primenjenih metoda, naučnu vrednost sadržanih informacija, stil izlaganja i opremljenost teksta. Recenzija ima standardni format koji obuhvata ocene pojedinih dimenzija rada, opštu ocenu i zaključnu preporuku. Recenzent ne sme biti u sukobu interesa sa autorima ili finansijerom istraživanja. Ukoliko takav sukob postoji, recenzent je dužan da o tome pravovremeno obavesti urednika. Recenzent ne prihvata na recenziju radove izvan oblasti za koju se smatra potpuno kompetentnim. Recenzenti treba da upozore glavnog urednika ako imaju osnovanu sumnju ili saznanje o mogućim povredama etičkih standarda od strane autora rukopisa. Takođe, treba da prepoznaju odgovarajuće izvore koji u radu nisu uzeti u obzir. Mogu da preporuče citiranje određenih referenci, ali ne i da zahtevaju citiranje radova objavljenih u časopisu ABC časopis urgentne medicine ili svojih radova ako za to ne postoji opravdanje. Od recenzenata se očekuje da svojim sugestijama unaprede kvalitet rukopisa. Ako ocene da rad zaslužuje objavljivanje uz korekcije, dužni su da preciziraju način na koji to može da se ostvari. Rukopisi koji su poslati recenzentu moraju se smatrati poverljivim dokumentima.

Recenzenti ne smeju da koriste materijal iz rukopisa za svoja istraživanja bez izričite pisane dozvole autora. Etičnost publikovanja Razrešavanje neetičkih postupaka

Svaki pojedinac ili institucija mogu u bilo kom trenutku da uredniku i/ili Uredništvu prijave saznanja o kršenju etičkih standarda i drugim nepravilnostima i da o tome dostave verodostojne informacije/dokaze radi pokretanja istrage. Postupak provere iznetih dokaza odvija se na sledeći način: -glavni urednik donosi odluku o pokretanju istrage; -tokom tog postupka svi dokazi se smatraju poverljivim materijalom i predočavaju samo onim licima koja su direktno obuhvaćena slučajem; -Licima za koje se predpostavlja da su prekrsili eticke standarde pruža se prilika da odgovore na iznete optužbe; -ako se utvrdi da je zaista došlo do nepravilnosti, ocenjuje se da li je reč o manjem prekršaju ili grubom kršenju etičkih standarda. Manji prekršaji, bez posledica po integritet rada i časopisa, na primer, kada je reč o nerazumevanju ili pogrešnoj primeni publicističkih standarda, razrešavaju se u direktnoj komunikaciji s autorima i recenzentima bez uključivanja trećih lica, na neki od načina.: -Autorima i/ili recenzentima se upućuje pismo upozorenja; -Objavljuje se ispravka rada, na primer, u slučaju kada se sa spiska referenci izostave izvori koji su u samom tekstu citirani na propisan način; -Objavljuje se greška (erratum), na primer, ako se ispostavi da je greška nastala omaškom Uredništva. U slučaju grubog kršenja etičkih standarda, glavni urednik / Uredništvo može da preduzme različite mere: Objavljuje saopštenje ili uvodnik u kom se slučaj opisuje; službeno obaveštava afilijativnu organizaciju autora/recenzenta;


IV

povlači objavljeni rada na način opisan pod Politika povlačenja;

Izriče zabranu objavljivanja u časopisu na određeni vremenski period;

Predočava slučaj nadležnim organizacijama i regulatornim telima radi preduzimanja mera iz njihove nadležnosti.

Ove mere se mogu primenjivati pojedinačno ili istovremeno. U procesu razrešavanja slučaja po potrebi se konsultuju nadležne ekspertske organizacije, tela ili pojedinci. Prilikom razrešavanja etički spornih postupaka, Uredništvo se rukovodi smernicama Komiteta za etiku publikovanja (COPE). Sprečavanje plagijarizma

ABC časops urgentne medicine ne objavljuje plagirane radove. Uredništvo polazi od stava da je plagiranje, odnosno preuzimanje tuđih ideja, reči ili drugih oblika kreativnog doprinosa i njihovo predstavljanje kao svojih, grubo kršenje naučne i izdavačke etike. Plagiranje može da uključuje i kršenje autorskih prava, što je zakonom kažnjivo. Plagiranje obuhvata: doslovno (reč po reč) ili gotovo doslovno preuzimanje ili smišljeno, radi prikrivanja izvora, parafraziranje delova tekstova drugih autora bez jasnog naznačavanja izvora, na način opisan pod Odgovornosti autora; kopiranje jednačina, podataka ili tabela iz drugih dokumenata bez pravilnog naznačavanja izvora i/ili bez dozvole izvornog autora ili nosioca autorskog prava.

Rukopis u kome se utvrde jasne indicije pla-gijarizma, biće automatski odbijen. U sluča-ju da se plagijarizam otkrije u već objavlje-nom radu, rad će biti opozvan (povučen) u skladu sa procedurom opisanom pod: Politika povlačenja .

Politika povlačenja

U slučaju kršenja prava izdavača, nosilaca autorskih prava ili samih autora, objavlji-

vanja istog rukopisa u više časopisa, lažnog autorstva, plagijata, manipulacije podacima radi prevare ili bilo koje druge zloupotrebe, objavljeni rad se mora opozvati. Rad se može opozvati i da bi se ispravile ozbiljne i brojne omaške koje nije moguće obuhvatiti objavljivanjem ispravke. Opoziv objavljuje glavni urednik / Uredništvo, autor(i) ili obe strane sporazumno. Opoziv ima oblik zasebnog rada koji se prikazuje u sadržaju sveske i urednički klasifikuje kao Opoziv ili Retrakcija. U SCIndeksu kao matičnoj bazi punog teksta, uspostavlja se dvosmerna veza (HTML link) između originalnog rada i retrakcije. Originalni rad se i dalje čuva u neizmenjenom obliku, s tim da se vodenim žigom na PDF dokumentu na svakoj stranici označava da je članak povučen. Opozivi se publikuju prema zahtevima COPE-a razrađenim od strane CEON-a kao izdavača baze u kojoj se časopis primarno indeksira.

Otvoreni pristup Politika otvorenog pristupa

ABC časops urgentne medicine se izdaje je u režimu tzv. otvorenog pristupa. Sav njegov sadržaj dostupan je korisnicima besplatno. Korisnici mogu da čitaju, preuzimaju, kopiraju, distribuiraju, štampaju, pretražuju puni tekst članaka, kao i da uspostavljaju HTML linkove ka njima, bez obaveze da za to traže saglasnost autora ili izdavača. Pravo da sadržaj koriste bez pisane saglasnosti ne oslobađa korisnike obaveze da citiraju sadržaj časopisa na način opisan pod Licenciranje . Arhiviranje digitalne verzije Sve objavljene sveske časopisa arhiviraju se po zakonu u digitalni depozit Narodne biblioteke Srbije i istovremeno polažu u Repozitorijum SCIndeksa - Srpskog citatnog indeksa kao primarnu bazu punog teksta.


http://publicationethics.org/resources/�




http://www.ceon.rs/pdf/postupanje_s_nelegitimnim_radovima.pdf�

V

Naplata troškova autorima

ABC časops urgentne medicine ne naplaćuje Article Submission Charge ni APC - Article Processing Charge

Autorska prava i licenciranje Autorska prava

Autori zadržavaju autorska prava nad objavljenim člancima, a izdavaču daju neekskluzivno pravo da članak objavi, da u slučaju daljeg korišćenja članka bude naveden kao njegov prvi izdavač, kao i da distribuira članak u svim oblicima i medijima.

Licenciranje

Objavljeni članci distribuiraju se u skladu sa licencom Creative Commons Autorstvo – Deliti pod istim uslovima 4.0 International (CC BY-SA). Dopušteno je da se delo kopira i distribuira u svim medijima i formatima, da se prerađuje, menja i nadograđuje u bilo koje svrhe, uključujući i komercijalne, pod uslovom da se na pravilan način citiraju njegovi prvobitni autori, postavi veza ka originalnoj licenci, naznači da li je delo izmenjeno i da se novo delo objavi pod istom licencom kao i originalno. Korisnici su pri tom dužni da navedu pun bibliografski opis članka objavljenog u ovom časopisu (autori, naslov rada, naslov časopisa, volumen, sveska, paginacija), kao i njegovu DOI oznaku. U slučaju objavljivanja u elektronskoj formi, takođe su dužni da postave HTML link kako sa originalnim člankom objavljenim u časopisu ABC časopis urgentne medicine, tako i sa korišćenom licencom. Autori mogu da stupaju u zasebne, ugovorne aranžmane za neekskluzivnu distribuciju rada objavljenog u časopisu (npr. postavljanje u institucionalni repozitorijum ili objavljivanje u knjizi), uz navođenje da je rad prvobitno objavljen u ovom časopisu. Politika samoarhiviranja

Autorima je dozvoljeno da objavljenu verziju rada deponuju u institucionalni ili tematski repozitorijum ili da je objave na ličnim veb stranicama (uključujući i profile na društvenim mrežama, kao što su ResearchGate, Academia.edu, itd. na sajtu institucije u kojoj su zaposleni, u bilo koje vreme nakon objavljivanja u časopisu. Autori su obavezni da pri tom navedu pun bibliografski opis članka objavljenog u ovom časopisu (autori, naslov rada, naslov časopisa, volumen, sveska, paginacija) i postave link kako na DOI oznaku tog članka, tako i na korišćenu licencu. Odricanje od odgovornosti

Stavovi izneti u objavljenim radovima ne izražavaju stavove urednika i članova Redakcije časopisa. Autori preuzimaju pravnu i moralnu odgovornost za ideje iznete u svojim radovima. Izdavač neće snositi nikakvu odgovornost u slučaju ispostavljanja bilo kakvih zahteva za naknadu štete.


https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/�

VI

Politics:

ABC emergency medicine journal – Publication policy ABC journal of emergency medicine publishes scientific articles related to the medicine practiced in pre-hospital environment and on initial hospital level, but strictly those articles that haven’t already been printed or submitted for publishing elsewhere.

Types of articles published in this journal

Original article or case report. The original article stands for reports which present results of one’s original research for the first time. Case report reveals individual cases from medical practice and it usually describes one to three patients or a family.

Review article – represents individual, well focused and critical review of the research topic or field of expertise in which the author has already made contribution, documented through auto-citations

Short announcement should be full original article in a short format.

Scientific review - systematic and critical assessment of a certain scientific topic based on scientific arguments

Exceptionally with editor’s approval- monographic, historical, bibliographic or lexicographic study, or information review (these are supposed to summarize data previously unavailable to public).

If the article is a part of a master’s theses or a part of a dissertation, or it is made through a scientific project, it should be emphasized in a reference at the end of the text.

Likewise, if an article has been presented at scientific convention, precise information of the time, place and title of the event should be noted.

Reviewing procedure

Peer reviewers

ABC emergency medicine journal uses double-blind review system for all papers. Each manuscript is reviewed by at least two reviewers. The reviewers act independently and they are not aware of each other’s identities. The reviewers are selected solely according to whether they have the relevant expertise for evaluating a manuscript. They must not be from the same institution as the author(s) of the manuscript, nor be their co-authors in the recent past. No suggestions of individual reviewers by the author(s) of the manuscript will be accepted.

The purpose of peer review is to assists the Editorial Board in making decision of whether to accept or

reject a paper. The purpose is also to assist the author in improving papers.

Peer review process

Manuscripts are sent for review only if they pass the initial evaluation regarding their form and thematic scope. A special care is taken that the initial evaluation does not last more than necessary.

Under normal circumstances, the review process takes up to four weeks, and only exceptionally up to three months. The total period from the submission of a manuscript until its publication takes an average of 90 days.

During the review process the Editor-in-Chief may require authors to provide additional information (including raw data) if they are necessary for the evaluation of the manuscript. These materials shall be kept confidential and must not be used for any other purposes.

Resolving inconsistences

In the case that the authors have serious and reasonable objections to the reviews, the Editorial Board makes an assessment of whether a review is objective and whether it meets academic standards. If there is a doubt about the objectivity or quality of review, the Editor-in-Chief will assign additional reviewer(s).

Additional reviewers may also be assigned when reviewers’ decisions (accept or reject) are contrary to each other or otherwise substantially incompatible.

The final decision on the acceptance of the manuscript for publication rests solely with the Editor-in-Chief.

Responsibilities

Authors' responsibilities

Authors warrant that their manuscripts are their original works, that they have not been published before, and are not under consideration for publication elsewhere. Parallel submission of the same paper to another journal constitutes a misconduct and eliminates the manuscript from further consideration. The work that has already been published elsewhere cannot be reprinted in the ABC emergency medicine journal . Authors are exclusively responsible for the contents of their


VII

submissions. Authors affirm that the article contains no unfounded or unlawful statements and does not violate the rights of third parties.

Authors must make sure that their author team listed in the manuscript includes all and only those authors who have significantly contributed to the submitted manuscript. If persons other than authors were involved in important aspects of the research project and the preparation of the manuscript, their contribution should be acknowledged in a footnote or the Acknowledgments section.

It is the responsibility of the authors to specify the title and code label of the research project within which the work was created, as well as the full title of the funding institution. In case a submitted manuscript has been presented at a conference in the form of an oral presentation (under the same or similar title), detailed information about the conference shall be provided in the same place.

Authors are required to properly cite sources that have significantly influenced their research and their manuscript. Parts of the manuscript, including text, equations, pictures and tables that are taken verbatim from other works must be clearly marked, e.g. by quotation marks accompanied by their location in the original document (page number), or, if more extensive, given in a separate paragraph.

Full references of each quotation (in-text citation) must be listed in the separate section (Literature or References) in a uniform manner, according to the citation style used by the journal. References section should list only quoted/cited, and not all sources used for the preparation of a manuscript.

When authors discover a significant error or inaccuracy in their own published work, it is their obligation to promptly notify the Editor-in-Chief (or publisher) and cooperate with him/her to retract or correct the paper.

Authors should disclose in their manuscript any financial or other substantive conflict of interest that might have influenced the presented results or their interpretation.

By submitting a manuscript the authors agree to abide by the Editorial Policies of ABC emergency medicine journal .

Editorial responsibilities

The Editor-in-Chief is responsible for deciding which articles submitted to the journal will be published. The decisions are made based exclusively on the manuscript's merit. They must be free from any racial, gender, sexual, religious, ethnic, or political bias. When making decisions the Editor-in-Chief is also guided by the editorial policy and legal provisions relating to defamation, copyright infringement and plagiarism.

Members of the Editorial Board including the Editor-in-Chief must hold no conflict of interest with regard to the articles they consider for publication. Members who feel they might be perceived as being involved in such a conflict do not participate in the decision process for a particular manuscript.

The information and ideas presented in submitted manuscripts shall be kept confidential. Information and ideas contained in unpublished materials must not be used for personal gain without the written consent of the authors.

Editors and the editorial staff shall take all reasonable measures to ensure that the authors/reviewers remain anonymous during and after the evaluation process in accordance with the type of reviewing in use.

Reviewers' responsibilities

Reviewers are required to provide the qualified and timely assessment of the scholarly merits of the manuscript. The reviewer takes special care of the real contribution and originality of the manuscript. The review must be fully objective. The judgment of the reviewers must be clear and substantiated by arguments.

The reviewers assess manuscript for the compliance with the profile of the journal, the relevance of the investigated topic and applied methods, the scientific relevance of information presented in the manuscript, the presentation style and scholarly apparatus. The review has a standard format.

The reviewer must not be in a conflict of interest with the authors or funders of research. If such a conflict exists, the reviewer is obliged to promptly notify the Editor-in-Chief. The reviewer shall not accept for reviewing papers beyond the field of his/her full competence.


VIII

Reviewers should alert the Editor-in-Chief to any well-founded suspicions or the knowledge of possible violations of ethical standards by the authors. Reviewers should recognize relevant published works that have not been considered in the manuscript. They may recommend specific references for citation, but shall not require to cite papers published in ABC emergency medicine journal , or their own papers, unless it is justified.

The reviewers are expected to improve the quality of the manuscript through their suggestions. If they recommend correction of the manuscript prior to publication, they are obliged to specify the manner in which this can be achieved.

Any manuscripts received for review must be treated as confidential documents. Reviewers must not use unpublished materials disclosed in submitted manuscripts without the express written consent of the authors.

Ethical publishing

Dealing with unethical behaviour

Anyone may inform the Editor-in-Chief / Editorial Board at any time of suspected unethical behaviour or any type of misconduct by giving the necessary credible information/evidence to start an investigation.

o Editor-in-Chief makes the decision regarding the initiation of an investigation.

o During an investigation, any evidence should be treated as confidential and only made available to those strictly involved in the process.

o The accused will always be given the chance to respond to any charges made against them.

o If it is judged at the end of the investigation that misconduct has occurred, then it will be classified as either minor or serious.

Minor misconduct (with no influence on the integrity of the paper and the journal, for example, when it comes to misunderstanding or wrong application of publishing standards) will be dealt directly with authors and reviewers without involving any other parties. Outcomes include:

o Sending a warning letter to authors and/or reviewers.

o Publishing correction of a paper, e.g. when sources properly quoted in the text are omitted from the reference list.

o Publishing an erratum, e.g. if the error was made by editorial staff.

In the case of major misconduct the Editor-in-Chief / Editorial Board may adopt different measures:

o Publication of a formal announcement or editorial describing the misconduct.

o Informing officially the author's/reviewer's affiliating institution.

o The formal, announced retraction of publications from the journal in accordance with the Retraction Policy .

o A ban on submissions from an individual for a defined period.

o Referring a case to a professional organization or legal authority for further investigation and action.

The above actions may be taken separately or jointly. If necessary, in the process of resolving the case relevant expert organizations, bodies, or individuals may be consulted.

When dealing with unethical behaviour, the Editorial Board will rely on the guidelines and recommendations provided by the Committee on Publication Ethics (COPE).

Plagiarism prevention

ABC emergency medicine journal does not publish plagiarised papers. The Editorial Board has adopted the stance that plagiarism, where someone assumes another's ideas, words, or other creative expression as one's own, is a clear violation of scientific ethics. Plagiarism may also involve a violation of copyright law, punishable by legal action.

Plagiarism includes the following:

o Verbatim (word for word), or almost verbatim copying, or purposely paraphrasing portions of another author's work without clearly indicating the source or marking the copied fragment (for example, using quotation marks) in a way described under Authors’ responsibilities ;

o Copying equations, figures or tables from


IX

someone else's paper without properly citing the source and/or without permission from the original author or the copyright holder.

Any manuscript which shows obvious signs of plagiarism will be automatically rejected. In case plagiarism is discovered in a paper that has already been published by the journal, it will be retracted in accordance with the procedure described under Retraction policy .

Retraction policy

Legal limitations of the publisher, copyright holder or author(s), infringements of professional ethical codes, such as multiple submissions, bogus claims of authorship, plagiarism, fraudulent use of data or any major misconduct require retraction of an article.

Occasionally a retraction can be used to correct numerous serious errors, which cannot be covered by publishing corrections. A retraction may be published by the Editor-in-Chief / Editorial Board, the author(s), or both parties consensually.

The retraction takes the form of a separate item listed in the contents and labeled as "Retraction". In SCIndeks, as the journals' primary full-text database, a two-way communication (HTML link) between the original work and the retraction is established. The original article is retained unchanged, except for a watermark on the PDF indicating on each page that it is “retracted”.

Retractions are published according to the requirements of COPE operationalized by CEON/CEES as the journal indexer and aggregator.

Open access

Open access policy

ABC emergency medicine journal is published under an Open Access licence. All its content is available free of charge. Users can read, download, copy, distribute, print, search the full text of articles, as well as to establish HTML links to them, without having to seek the consent of the author or publisher.

The right to use content without consent does not release the users from the obligation to give the credit to the journal and its content in a manner described under Licensing .

Archiving digital version

In accordance with law, digital copies of all published volumes are archived in the legal deposit library of the National Library of Serbia and concurrently in the Repository of SCIndeks - The Serbian Citation Index as the primary full text database.

The journal does not charge Article Submission

Charge nor Article Processing Charge.

Copyright & Licensing

Copyright

Authors retain copyright of the published papers and grant to the publisher the non-exclusive right to publish the article, to be cited as its original publisher in case of reuse, and to distribute it in all forms and media.

Licensing

The published articles will be distributed under the Creative Commons Attribution ShareAlike 4.0 International license (CC BY-SA) . It is allowed to copy and redistribute the material in any medium or format, and remix, transform, and build upon it for any purpose, even commercially, as long as appropriate credit is given to the original author(s), a link to the license is provided, it is indicated if changes were made and the new work is distributed under the same license as the original.

Users are required to provide full bibliographic description of the original publication (authors, article title, journal title, volume, issue, pages), as well as its DOI code. In electronic publishing, users are also required to link the content with both the original article published in ABC emergency medicine journal and the licence used.

Authors are able to enter into separate, additional contractual arrangements for the non-exclusive distribution of the journal's published version of the work (e.g., post it to an institutional repository or publish it in a book), with an acknowledgement of its initial publication in this journal.

Self-archiving policy

Authors are permitted to publisher's version (PDF) of their work in an institutional repository, subject-based repository, author's personal website (including social networking sites, such as


X

ResearchGate, Academia.edu, etc.), and/or departmental website at any time after publication.

Full bibliographic information (authors, article title, journal title, volume, issue, pages) about the original publication must be provided and links must be made to the article's DOI and the license.

Disclaimer

The views expressed in the published works do not express the views of the Editors and the Editorial Staff. The authors take legal and moral responsibility for the ideas expressed in the articles. Publisher shall have no liability in the event of issuance of any claims for damages. The Publisher will not be held legally responsible should there be any claims for compensation.


Originalni radovi/Original Articles doi:10.5937/abc1903018L

———————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————-

ABC časopis urgentne medicine 2019;19:(3):18-25 UDC: 616.831-005.1-07

COBISS.SR-ID 282200844

Creative Commons Licence CCL

(CC BY-SA)

Korespondencija /Correspondence to Aleksandra L Lučić Prokin

[email protected]

18

Aleksandra L Lučić Prokin1,2,

Radmila D Petrović3,

Nemanja N Popović 1,2

1Klinika za neurologiju, Klinički

centar Vojvodine, Novi Sad

2Medicinski fakultet, Univerzitet u

Novom Sadu

3Urgentni centar, Klinički centar

Vojvodine, Novi Sad, Srbija

Značaj RACE (Rapid Arterial Occlusion Evaluation) skale

u akutnom ishemijskom moždanom udaru

Sažetak

Uvod: Endovaskularna mehanička trombektomija sa ili bez

intravenske trombolitičke terapije, značajno smanjuje invalid-

nost u bolesnika sa akutnim ishemijskim moždanim udarom

(AIMU) i okluzijom velikog krvnog suda (LVO) u prvih 6 sati.

Korist od ovih terapijskih modaliteta postaje značajno manja sa

produžavanjem vremena od pojave prvih simptoma do terapi-

jske primene. Identifikacija bolesnika sa AIMU i LVO na pre-

hospitalnom nivou, presudna je za brži transport u odgovara-

juće zdravstvene centre osposobljene za endovaskularno

lečenje.

Cilj rada: Ukazati na prednosti i pogodnosti primene RACE

skale u prepoznavanju bolesnika sa AIMU i LVO u prehospi-

talnim uslovima.

Metod rada: Izvršen je sistematski pregled stručne literature

dostupne u indeksnim bazama i vodećim naučnim časopisima.

Nalazi su sistematizovani kroz rezultate i komentarisani u

diskusiji.

Rezultati: Neurološki zlatni standard za procenu težine AIMU

predstavlja NIHSS skala (National Institutes of Health Stroke

Scale). Zbog svoje složenosti i dugotrajnog izvođenja u prehos-

pitalnim uslovima, postoji njena modifikovana verzija - RACE

(Rapid Arterial Occlusion Evaluation) skala; RACE skala pred-

stavlja jednostavan i praktičan skrining test u predviđanju

LVO, procenjujući 5 varijabli iz NIHSS skale: motorne ali i

kortikalne funkcije mozga.

Zaključak: Sa visokom senzitivnošću i nešto manjom specifič-

nošću, RACE skala može biti skoro idealan prehospitalni test u

predikciji LVO. U našem okruženju, RACE skala bi trebalo da

postane sastavni deo prehospitalnog algoritma i spona između

lekara Hitne meicinske pomoći (HMP) i vaskularnih neurologa.

Ključne reči: ishemijski moždani udar, RACE skala, Hitna

medicinska pomoć, trombektomija.

https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/

mailto:[email protected]

Aleksandra L Lučić Prokin, Radmila D Petrović, Nemanja N Popović


ABC časopis urgentne medicine 2019;19:(3):18-25

19

pitalnih skala za procenu težine AIMU.

Cilj rada:

Ukazati na prednosti i pogodnosti primene

RACE skale u prepoznavanju bolesnika sa

LVO u prehospitalnim uslovima.

Metod:

Za potrebe ovog rada izvršen je detaljan

pregled stručne literature dostupne u indek-

snim bazama i vodećim naučnim

časopisima. Nalazi su sistematizovani kroz

rezultate i komentarisani u diskusiji.

Rezultati:

U slučaju LVO, najčešće su u pitanju in-

trakranijalni terminalni deo unutrašnje

karotidne arterije (ACI-T), proksimalni seg-

ment srednje moždane arterije (ACM-1),

prednje moždane arterije (ACA), bazilarne

arterije (AB) i zadnje moždane arterije

(ACP) [6,9]. U upotrebi je nekoliko skala

usmerenih ka prepoznavanju bolesnika sa

LVO u prehospitalnim uslovima[13-18].

Najčešće pretkliničke upotrebljavane skale

su: The Cincinnati Stroke Triage Assess-

ment Tool (C-STAT), Rapid Arterial Oc-

clusion Evaluation (RACE) , Los Angeles

Motor Scale (LAMS) i Field Assessment

Stroke Triage for Emergency Destination

(FAST-ED) [19,20]. Različitost među

skalama ogleda se u različitim varijablama

koje koriste, što može uticati na međusobnu

heterogenost rezultata [6].

Skala NIHSS (The National Institutes of

Health Stroke Scale) predstavlja neurološki

zlatni standard za procenu težine IMU.

Koriste je neurolozi u zdravstvenim ustano-

vama, ali je previše složena i dugotrajna za

izvođenje u prehospitalnim uslovima. Za

lekare HMP postoji njena modifikovana

verzija - RACE skala (Rapid Arterial Oc-

clusion Evaluation), koja predstavlja jed-

nostavan skrining test u predviđanju LVO

[21-24].

Uvod:

Akutni ishemijski moždani udar (AIMU) je

neuropatološki pojam koji označava epizodu

neurološke disfunkcije uzrokovane fokalnim

moždanim, spinalnim ili retinalnim infark-

tom, uz simptome koji traju ≥24 sata [1].

Fokalna ishemija nastaje unutar perfuzionog

područja arterije koja je stenozirana ili ok-

ludirana, gde je smrt neurona najizraženija u

zoni ishemijskog jezgra (engl. Core) -

ireverzibilno oštećenje. Zona penumbre

predstavlja okolno tkivo koje je funkcion-

alno poremećeno, ali strukturno intaktno –

reverzibilno oštećenje. Upravo je spasavanje

ove zone metodom revaskularizacije glavni

cilj u lečenju AIMU [2,3]. Vremenska kom-

ponenta je važan deo ove terapijske strate-

gije, znajući da zona ishemijskog jezgra vre-

menom raste (zbog stvaranja citotoksičnog

edema), ugrožavajući penumbru procesom

apsorpcije [4]. Brojna randomizovana

klinička ispitivanja pokazala su značajnu

korist endovaskularne mehaničke trombek-

tomije (MT) sa ili bez intravenske tromboli-

tičke terapije (iv-TPA) u bolesnika sa AIMU

i okluzijom velikog krvnog suda (engl.

Large vessel occlusion, LVO) [5-7]. Intra-

venska trombolitička terapija danas pred-

stavlja standardni pristup u svih bolesnika sa

AIMU unutar prvih 4,5 sata od pojave simp-

toma [8-12]. Prošireni vremenski prozor un-

utar šest sati ili čak i duži, unutar šest do 16

sati ili šest do 24 sata za selektovane

bolesnike, od poslednjeg poznatog normal-

nog stanja bolesnika, omogućava uspešnost

endovaskularne MT u 70%-85%. Poznato je

da produžavanje vremenskog prozora čini

endovaskularnu MT manje efikasnom.

Ova činjenica zahteva pouzdan trijažni sis-

tem za ranu identifikaciju bolesnika koji is-

punjavaju uslove za reperfuzionu terapiju,

radi što bržeg transporta u odgovarajuću

zdravstvenu ustanovu [13-15].

Smatra se da samo 50% do 60% bolesnika

sa kliničkom slikom moždanog udara stiže u

bolnicu transportom od strane službi Hitne

medicinske pomoći (HMP)[15]. Neadek-

vatno prepoznavanje znakova i simptoma

AIMU može se prevazići upotrebom prehos-




20

Skala RACE je dizajnirana i potvrđena iz-

među 2011. i 2013. godine u Španskoj

prospektivnoj studiji na 357 bolesnika

[19,25].

Tabela 1. RACE skala (preuzeto od de la Ossa) [19].

Table 1. RACE scale

Legenda: RACE, Rapid Arterial Occlusion Evaluation

Rezultat RACE skale koji je ≥5, predstavlja

znak upozorenja o AIMU sa velikom

verovatnoćom za LVO i odgovara NIHSS

≥8 (senzitivnost 85%, specifičnost 69%)

[19,23,26].

U tumačenju RACE skale treba znati sle-

deće činjenice: najviša ocena je 9 (a ne 11),

jer se ocenjivanje vrši s leve ili desne strane

a ne obostrano; tumači se 5 od 6 varijabli

(poslednje dve varijable razlikuju stranu

motorne slabosti). Pored procene motorne

funkcije, RACE skala procenjuje i korti-

kalne funkcije svake hemisfere: procenom

afazije za levu hemisferu i agnozije za

desnu hemisferu mozga. Pri ispitivanju

afazije zatražiti od bolesnika prvo da zat-

vori oči, zatim da stisne šaku i proceniti da

li ispunjava naloge. Pri ispitivanju agnozije:

pitati bolesnika dok mu se pokazuje

paretična ruka čija je ovo ruka i proceniti

njeno prepoznavanje, a zatim možete li po-

dići obe ruke i pljeskati i proceniti pre-

poznaje li svoje funkcionalno oštećenje

[18,19,25,26].

Upravo ove varijable mogu predstavljati

poteškoću za ispitivača. Govor se procen-

juje samo na osnovu naloga, čime se može

propustiti dijagnoza ekspresivne afazije

koja je važan prediktor LVO. Okulocefalna

devijacija je značajan prediktor za mogući

LVO, ali je definisana samo jednim numer-

ičkim brojem na skali. Konačno, RACE

skala zanemaruje činjenicu da bi neki

bolesnici mogli imati dominantnost desne

hemisfere. Ipak, iskustva ukazuju na

važnost ovih varijabli u razlikovanju LVO

od ostalih podtipova AIMU [6,17,26,27].

Istraživanja pokazuju razliku RACE skale u

odnosu na druge prehospitalne skale;

LAMS je dizajnirana da identifikuje AIMU

bez LVO i ne uključuje evaluaciju kortikal-

nih znakova. Uključujući samo procenu

motorne komponente, izvođenje LAMS je

relativno brzo (20–30 sec), sa visokom

komponentom subjektivnosti. Skala

C-STAT identifikuje bolesnike sa AIMU i

LVO na osnovu odabira i modifikacije

samo tri stavke NIHSS skale. Kao relativno

jednostavna, ova skala je u korelaciji sa

teškim AIMU, NIHSS ≥15. Skala I3SS je

Varijable RACE skor

Ispad mimične

muskulature

Odsutan 0

Minimalan 1

Umeren do izražen 2

Motorna funkcija ruke

Normalna do blaga slabost 0

Umerena slabost 1

Izražena slabost 2

Motorna funkcija noge

Normalna do blaga slabost 0

Umerena slabost 1

Izražena slabost 2

Devijacija glave i pogleda

Odsutna 0

Prisutna 1

Afazija (kod desne

hemipareze): Nalog: „Zatvorite oči“;

„Stisnite šaku“

Izvodi oba naloga uredno 0

Izvodi jedan nalog uredno 1

Nijedan nalog ne izvodi 2

Agnozija (kod leve

hemipareze)

Prepoznaje svoju ruku i slabost

0

Ne prepoznaje svoju ruku ili slabost

1

Ne prepoznaje ni svoju ruku ni slabost

2

Score total 0-9




21

jednostavna, proistekla je iz NIHSS skale u

proceni stanja svesti, okulocefalne devijacije

i motorne funkcije [17,18,26]. (Tabela 2).

Tabela 2. Komparacija objavljenih prehos-

pitalnih skala za predviđanje LVO

(modifikovano prema Carrera i sar.) [26].

Table 2: Comparison between the published prehos-

pital stroke scales for LVO prediction

Legend: LVO, Large Vessel Occlusion; C-STAT,The

Cincinnati Stroke Triage Assessment Tool; LAMS,

Los Angeles Motor Scale; RACE, Rapid Arterial

Occlusion Evaluation; I3SS, 3-Item Stroke Scale.

Navedene prehospitalne skale (C-STAT,

LAMS, 3ISS) imaju prednost u jednostav-

nom korišćenju i tumačenju, ali nema

dokaza o njihovoj prospektivnoj validnosti.

RACE skala, iako složena za izvođenje,

poseduje potencijalnu prehospitalnu potvrdu

službe HMP. Veći broj bodova RACE skale

značajno je povezan s prisustvom LVO

[18,22,23,27].

Diskusija:

Nema dovoljno dokaza o optimalnosti po-

jedinih skala, ali se preporučuje korišćenje

bilo koje od navedenih za prehospitalnu

identifikaciju bolesnika sa LVO. Idealna

prehospitalna skala za AIMU i detekciju

LVO trebalo bi da bude jednostavna i ra-

zumljiva, brzo izvodljiva kako bi se sman-

jilo vremensko kašnjenje i eventualne po-

teškoće u tumačenju. RACE skala bi mogla

da zadovolji ove kriterijume [28].

Brza prehospitalna procena simptoma i

kliničkih znakova AIMU ima za cilj što

raniju primenu endovaskularne MT[25].

Istraživanje Mehte i sar. utvrdilo je znača-

jno skraćenje vremena, the median door-to-

puncture time, DTPT - 68 minuta u grupi

kod koje je korišćena RACE skala u odnosu

na onu kod koje nije, the median door-to-

puncture time - 91 min [29]. Trogodišnje

istraživanje Jumma i sar. u 5 bolničkih ok-

ruga Ohaja, utvrdilo je značajno smanjenje

sledećih vremenskih intervala u grupi sa

RACE ≥5 u odnosu na grupu sa RACE < 5:

od početka neuroloških simptoma do do-

laska u odgovarajuću zdravstvenu ustanovu

(74 min. : 167 min.), vreme transporta (31

min.: 46 min.), DTPT je bilo slično (72

min : 67 min). Koristeći RACE skalu, isti

autori su identifikovali 77% bolesnika sa

AIMU koji su imali indikaciju za MT. Za-

nimljivo je da je postojao trend ka nižoj

stopi detekcije okluzije bazilarne arterije,

sugerišući na moguću nedovoljnu pouzda-

nost RACE skale u detekciji AIMU posteri-

orne cirkulacije [30].

U konceptu rada službi HMP neophodni su

specifični prehospitalni protokoli za

bolesnike sa AIMU i verovatnom LVO,

uključujući identifikaciju, prioritet prevoza

i transport u specijalizovane centre za en-

dovaskularnu MT. Identifikacija podra-

zumeva primenu prehospitalnih skala. Opti-

malno transportno vreme nije jasno de-

finisano, ali se preporučuje zaobilaženje

manjih zdravstvenih centara ukoliko je

razlika u transportu do specijalizovane

Vari

jab

le/

Sk

ale

C-S

TA

T

LA

MS

R

AC

E

I3S

S

Sta

nje

svest

i 0,1

0,1

,2

Oku

loce

-

faln

a

dev

ijcij

a

0,2

0,1

0,1

,2

Mim

ična

musk

ula

tura

0,1

0,1

,2

Moto

rna

funkcij

a ru

ke

0,1

0,1

,2

0,1

,2

Hem

ipar

eza

(0,1

,2)

Moto

rna

funkcij

a

no

ge

0,1

,2

Ko

rtik

aln

e

funkcij

e

Afa

zij

a/

agno

zij

a

(0,1

,2)




22

zdravstvene ustanove oko 15 min. do 30

minuta. Bolesnici koji se transportuju u cen-

tre koji nisu osposobljeni za endovaskularnu

MT, trebalo bi da urade brzu procenu, dijag-

nostiku (CT mozga, eventualno CT-

angiografiju) i primenu iv-TPA (drip and

ship model). Interhospitalni transport do

specijalizovanog centra za endovaskularnu

MT postaje prioritet. Predloženo vreme za

procenu efikasnosti transporta predstavlja

the picture to puncture time (P2P), koje od

<90 min. mora predstavljati zajednički cilj

[28,31].

Služba HMP je uvek bila ključna kompo-

nenta za pravovremenu identifikaciju

bolesnika sa AIMU i čije su odluke imale

veliki uticaj na funkcionalni ishod. Budući

da bolesnici ostvaruju prvi kontakt sa osobl-

jem HMP, veoma je važno da bude obezbe-

đena i opremljena odgovarajućom opremom

za prehospitalnu trijažu.

Implementacija projekta telemedicine u

HMP donela bi niz prednosti i poboljšala

lečenje bolesnika sa AIMU. Pomoću

odgovarajuće dijagnostičke i terapijske

opreme, konačni ishod bolesnika sa AIMU

bio bi značajno poboljšan, dok bi primena

RACE skale i ovde pronašla svoje mesto

[32]. Nešto slično utemeljeno je na području

zdravstvenih centara Vojvodine, kao

Telestroke program, što je dovelo do pri-

mene prve iv-TPA na Odeljenju neurologije

Opšte bolnice Vrbas.

Zaključak

U eri kontinuirane evolucije dijagnostike i

lečenja AIMU, RACE skala predstavlja

sponu između službe HMP i vaskularnog

neurologa. Za bolje funkcionisanje zdravst-

vene zaštite u ovoj oblasti, neophodan je

kontinuirani sistem usavršavanja lekara

HMP o RACE skali. Ova skala treba da

postane sastavni deo prehospitalnog algo-

ritma, čime bi se osiguralo brže vreme trans-

porta do specijalizovane ustanove, posebno

u slučajevima kada nam drugi savremeniji i

skuplji metodi (Mobil Stroke Unit, mobilni

endovaskularni tim) ipak ostaju nedostupni.




23

Literatura / References:

1.Sacco RL, Kasner SE, Broderick JP, Caplan LR, Connors JJ, Culebras A, et al; American Heart Association Stroke

Council, Council on Cardiovascular Surgery and Anesthe-

sia; Council on Cardiovascular Radiology and Intervention;

Council on Cardiovascular and Stroke Nursing; Council on Epidemiology and Prevention; Council on Peripheral Vas-

cular Disease; Council on Nutrition, Physical Activity and

Metabolism. An updated definition of stroke for the 21st

century: a statement for healthcare professionals from the American Heart Association/American Stroke Association.

Stroke. 2013 Jul;44(7):2064-89.

2.Ellison D, Love S, Chimelli L, Harding BN, Lowe JS,

Vinters HV, et al. Neuropathology. 3rd ed. London, UK: Mosby Elsevier; 2013.

3.Paciaroni M, Caso V, Agnelli G. The concept of ischemic

penumbra in acute stroke and therapeutic opportunities.

Eur Neurol. 2009;61(6):321-30.

4.Ginsberg MD. Adventures in the pathophysiology of

brain ischemia: penumbra, gene expression, neuroprotec-

tion: the 2002 Thomas Willis Lecture. Stroke 2003;34

(1):214–223. 5.Rodrigues FB, Neves JB, Caldeira D, Ferro JM, Ferreira

JJ, Costa J. Endovascular treatment versus medical care

alone for ischaemic stroke: systematic review and meta-

analysis. BMJ. 2016 Apr 18;353:i1754. 6.Vidale S, Agostoni E. Endovascular treatment of

ischemic stroke. An updated meta-analysis of efficacy and

safety. Vasc Endovasc Surg. 2017;51:215–9.

7.Goyal M, Menon BK, van Zwam WH, Dippel DW, Mitchel PJ, Demchuk AM, et al. Endovascular thrombec-

tomy after large-vessel ischaemic stroke: a metaanalysis of

individual patient data from five randomised trials. Lancet. 2016;387:1723–31.

8.Demaerschalk BM, Kleindorfer DO, Adeoye OM, Dem-

chuk AM, Fugate JE, Grotta JC, et al. Scientific rationale

for the inclusion and exclusion criteria for intravenous alteplase in acute ischemic stroke: a statement for health-

care professionals from the American Heart Association/

American Stroke Association. Stroke. 2016;47(2):581-641.

9.Živanović Ž, Lučić A, Radovanović B, Kaloci Ružička S, Jovićević M, Šekarić J, et al. Current Treatment Of Acute

Ischemic Stroke In Vojvodina. Medicinski Pregled / Medi-

cal Review. nov/dec2017, Vol. 70 Issue 11/12, p459-464.

10.Zivanovic Z, Gvozdenovic S, Jovanovic DR, Lucic-Prokin A, Sekaric J, Lukic S, et al. SETIS Investigation

Group. Intravenous thrombolysis in acute ischemic stroke

due to occlusion of internal carotid artery - a Serbian Ex-

perience with Thrombolysis in Ischemic Stroke (SETIS). Clin Neurol Neurosurg. 2014;120:124-8.

11.Zivanovic Z, Gubi M,Vlahovic D, Milicevic M, Jovice-

vic M, Lucic A, et al. Patients with Acute Lacunar Infarc-

tion have Benefit from Intravenous Thrombolysis. Journal of Stroke and Cerebrovascular Diseases. 2019; vol. 28,

Issue 2, p. 435-440

12.Vlahovic D, Zivanović Z, Rajic S, Popović N, Lucic A,

Ruzicka-Kaloci S, et al. Predictors of favourable outcome in non-lacunar cardioemblic stroke in anterior circulation

after intravenous thrombolys. International Journal od

Stroke, WSO, Montreal, 2018.

13.Nogueira RG, Jadhav AP, Haussen DC, Bonafe A, Budzik RF, Bhuva P, et al. DAWN Trial Investigators.

Thrombectomy 6 to 24 hours after stroke with a mismatch

between deficit and infarct. N Engl J Med. 2018; 378:11–

21. 14.Albers GW, Marks, Kemp S, Christensen S, Tsai JP,

Ortega-Gutierrez S, et al. for the DEFUSE 3 Investigators.

Thrombectomy for stroke at 6 to 16 hours with selection

by perfusion imaging. N Engl J Med. 2018;378:708–718. 15.Lucic-ProkinA, Timea KZ, Sekaric J, Milojkovic J,

Popovic S, Popovic N et al. First results of mechanical

thrombectomy in Clinical center of Vojvodina, Serbia.

European Stroke Journal. 2018; Vol 3 (IS) p 159. 16.Adeoye O, Nyström KV, Yavagal DR, Luciano J, No-

gueira RG, Zorowitz RD, et al. Recommendations for the

Establishment of Stroke Systems of Care: A 2019 Update.

Stroke. 2019 Jul;50(7):e187-e210. 17.Katz BS, McMullan JT, Sucharew H, Adeoye O, Brod-

erick JP. Design and validation of a prehospital scale to

predict stroke severity: Cincinnati Prehospital Stroke Se-

verity Scale. Stroke. 2015; 46:1508–1512. 18.Lima FO, Silva GS, Furie KL, Frankel MR, Lev MH,

Camargo ÉC, et al. Field assessment stroke triage for

emergency destination: a simple and accurate prehospital

scale to detect large vessel occlusion strokes. Stroke.

2016; 47:1997–2002.

19.Perez de la Ossa N, Carrera D, Gorchs M, Querol M,

Millán M, Gomis M, et al. A. Design and validation of a

prehospital stroke scale to predict large arterial occlu-sion: the rapid arterial occlusion evaluation scale. Stroke.

2014;5:87–91.

20.Hastrup S, Damgaard D, Johnsen SP, Andersen G.

Prehospital acute stroke severity scale to predict large artery occlusion: design and comparison with other

scales. Stroke. 2016; 47:1772–1776.

21.Singer OC, Dvorak F, du Mesnil de Rochemont R,

Lanfermann H, Sitzer M, et al. A simple 3-item stroke scale: comparison with the National Institutes of Health

Stroke Scale and prediction of middle cerebral artery

occlusion. Stroke. 2005; 36:773–776. 22.Nazliel B, Starkman S, Liebeskind DS, Ovbiagele B,

Kim D, Sanossian N, et al. A brief prehospital stroke se-

verity scale identifies ischemic stroke patients harboring

persisting large arterial occlusions. Stroke. 2008; 39:2264–2267.

23.American Heart Association. Severity-based stroke

triage algorithm for EMS.http://www.heart.org/

missionlifelinestroke. Accessed July 28, 2018. 24.Heldner MR, Zubler C, Mattle HP, Schroth G, Weck

A, Mono ML, et al. National Institutes of Health stroke

scale score and vessel occlusion in 2152 patients with

acute ischemic stroke. Stroke. 2013;44:1153–1157. 25.Perez de la Ossa N, Abilleira S, Ribo M. Drip and Ship

Versus Direct Ship: The RACECAT Study. Should we

prioritize IV tPA or endovascular treatment as first-line

treatment for patients with suspected large vessel occlu-sion? Endovascular Today, 2018 Vol. 17, No. 2;68-71.

26.Carrera D, Campbell BCV, Cortes J, Gorchs M, Querol

M, Jimenez X, et al. Predictive value of modifications of

the prehospital rapid arterial occlusion evaluation scale for large vessel occlusion in patients with acute stroke. J

Stroke Cerebrovasc Dis. 2017;26:74–77.

27.Woolley H. Use of RACE scale may result in faster

time to thrombectomy in large vessel strokes. https://neuronewsinternational.com 2018

28.Pride GL, Fraser JF, Gupta R, Alberts MJ, Rutledge

JN, Fowler R, et al. Prehospital care delivery and triage

of stroke with emergent large vessel occlusion (ELVO). report of the Standards and guidelines Committee of the

Society of Neurointerventional Surgery. J Neurointerv

Surg 2017 Aug;9(8):802-812.

29.Mehta B, Jadhav A, Sessa J, Katz R, Duong H, Lima Andrey et al. Assessment of the Rapid Arterial Occlusion




24

Evaluation (RACE) Scale in Real-World Practice for Pre-

diction of Large Vessel Occlusion and Reducing Time to

Thrombectomy. Stroke. 2018;Vol 49, Suppl 1 49. 30.Jumaa MA, Castonguay AC, Salahuddin H, Shawver J,

Saju L, Burgess et al. Long-term implementation of a pre-

hospital severity scale for EMS triage of acute stroke: a

realworld experience. J Neurointerv Surg 2019 Jul 2. pii: neurintsurg-2019-014997.

31.Sun CH, Nogueira RG, Glenn BA, Connelly K,

Zimmermann S, Anda K, et al. "Picture to puncture": a

novel time metric to enhance outcomes in patients trans-ferred for endovascular reperfusion in acute ischemic

stroke. Circulation. 2013;127(10):1139-48.

32.Geisler F, Kunz A, Winter B, Rozanski M, Wald-

schmidt C, Weber JE, et al. Stroke Emergency Mobile (STEMO) Consortium. Telemedicine in Prehospital Acute

Stroke Care. J Am Heart Assoc. 2019 Mar 19;8

(6):e011729.

Primljen - Received 07.11.2019.

Prihvaćen - Accepted 17. 12. 2019.


The importance of the RACE (Rapid Arterial Occlusion Evaluation) scale in acute ischemic stroke


Korespodencija /Correspondence to Aleksandra L Lučić Prokin [email protected]

25

Aleksandra L Lučić Prokin1,2,

Radmila D Petrović3,

Nemanja N Popović 1,2

1Clinic for neurology, Clinical

Center of Vojvodina, Novi

Sad

2Faculty of Medicine, Uni-

versity in Novi Sad

3 Emergency medical care,

Clinical Center of Vojvodina,

Novi Sad, Serbia

The significance of the RACE (Rapid Arterial Occlusion

Evaluation) scale in acute ischemic stroke

Summary

Introduction: Endovascular mechanical thrombectomy

performed within the first 6 hours after the start of symptoms,

with or without thrombolytic therapy, significantly reduces

disability in patients with acute ischemic stroke and large vessel

occlusion (LVO). The effectiveness of therapeutic modalities

decreases over time recording the period from the start of

symptoms to the therapeutic application. Identification of patients

with ischemic stroke and LVO at the prehospital level is crucial

for expedited transport to comprehensive endovascular centers.

Objectives: To indicate the advantages and benefits of RACE

scale in detecting patients with stroke and LVO in the prehospital

settings.

Methodology: A systematic review of the professional literature

was performed in the index databases and leading scientific

journals. The findings were systematized based on results and

commented in the discussion.

Results: The neurological “gold standard” for stroke severity

rating is The National Institutes of Health Stroke Scale (NIHSS).

Due to its complexity and time consuming there is a modified

version created for the prehospital assessment called the Rapid

Arterial Occlusion Evaluation (RACE) scale. For Emergency

Medical Services the RACE scale represents a simple and

practical screening test for LVO prediction, assessing 5 variables

from the NIHSS scale, including motor and cortical functions.

Conclusion: With higher sensitivity and slightly less specificity,

the RACE scale could be an almost ideal prehospital test for LVO

prediction. In our environment the RACE scale should become an

integral part of the prehospital algorithms and connection

between emergency physicians and vascular neulogists.

Key words: Ischemic stroke, RACE, Emergency Medical

Service, thrombectomy


Originalni radovi/Original Articles doi:10.5937/abc1902026G

———————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————-

ABC časopis urgentne medicine 2019;19:(3):26-33 UDC: 614.883(497.11)"2015/2017"

617.54-001

COBISS.SR-ID 282200588


(CC BY-SA)

Korespondencija /Correspondence to Doc prim dr Vladimir Gajić, Zavod za hitnu medicinsku

pomoć Kragujevac, Ulica Slobode bb, [email protected]

26



Aleksandar N Rašković2,

Vuk P Niković3,

1Zavod za hitnu medicinsku pomoć

Kragujevac, Srbija

2 Univerzitet "Union - Nikola Tesla",

Fakultet za sport, Beograd, Srbija

3Zavod za hitnu medicinsku pomoć

Crne Gore, Podgorica

PENETRANTNA TORAKALNA POVREDA U SAOBRAĆAJU

PRIKAZ SLUČAJA

Sažetak

Uvod: Torakalna trauma često predstavlјa vitalno ugrožavajuće stanje koje

se u velikom procentu slučajeva završava smrtno zbog povreda srca, pluća i

velikih krvinih sudova. Saobraćajni traumatizam je najčešči uzrok teške

torakalne povrede.

Cilј rada: Prikaz slučaja teške torakalne traume koja se asistencijom više

prehospitalnih i hospitalnih timova završila spašavanjem života

traumatizovane osobe.

Prikaz slučaja: Ekipa hitne medicinske pomoći je izašla na mesto

događaja 24.06.2017.godine u 17.45 časova zbog saobraćajne nezgode u

kome je teško stradala pacijentkinja stara 54 godine, kao vozač motornog

vozila. Na licu mesta je konstatovana teška trauma grudnog koša u vidu

proboda grede tarabe u desnu stranu grudnog koša, kao koplјe. Izvršena je

stabilizacija stranog tela, izvršena privremena hemostaza, otvorena je

kontinuirana venska linija sa fiziološkim rastvorom i obezbeđen disajni put

laringealnom maskom, uz imobilizaciju vratne kičme manuelnom

stabilizacijom. Posle stabilizacije izvršen je brzi transport do hospitalne

ustanove uz oksigenoterapiju 10 l/min.

Na prijemu: pacijentkinja bez svesti, srčana frekvencija: 70/min., SaO2:

70%. Drvena greda veličine 10x4 cm, dužine oko 1,5 m zabodena u prednju

stranu grudnog koša, desnu dojku i izlazi u desnu aksilu. Pacijentkinja je

endotrahealno intubirana, urađena je drenaža toraksa i ekstirpacija stranog

tela. Nakon inicijalne disjagnostike (MSCT glave, vrata, grudnog koša,

abdomena i male karlice), urađena je nekrektomija, trombendarterktomija

uz anastomozu arterije aksilaris. Stavlјena je na mehaničku ventilaciju u

19.40 časova. Otpuštena je kući 01.09.2017.godine.

Zaklјučak: Teška torakalna trauma predstavlјa vitalno ugrožavajuće stanje

koje zahteva multidisciplinaran, urgentan, prehospitalni i naročito hospitalni

pristup kako bi se sačuvao život pacijenta.

Klјučne reči: Penetrantna trauma, toraks, saobraćajni traumatizam



Vladimir S Gajić, Dragan SMilojević, Aleksandar N Rašković, Vuk P Niković Penetrantna Torakalna Povreda U Saobraćaju – Prikaz Slučaja


27

teškom traumom završi letalno gde

primarni uzrok smrti bude torakalna

trauma. Dok je u jednoj četvrtini letalnih

ishoda torakalna trauma udruženi uzrok

smrtnog ishoda [1-4]. Same povrede unutar

grudnog koša uslovljene su intenzitetom i

pravcem sile, kao i položajem organa

unutar torakalnog kaveza. Svaka

penetrantna povreda treba da pobudi

sumnju na povredu velikih krvnih sudova,

srca ili pluća.

Torakalna povreda može biti nanesena

direktnom ili indirektnom silom i samim

tim može biti penetrantna ili nepenetrantna.

U saobraćajnom traumatizmu češće su tupe

povrede, tako da kada se javi penetrantna

povreda ona je često vitalno ugrožavajuća

[5-7].

Sve povrede grudnog koša se mogu podeliti

na:

a) povrede koje zahtevaju neodložnu

životnu potporu gde je bolesnik vitalno

ugrožen (otvoreni i tenzioni pneumotoraks,

masivni hematotoraks, torakalni kapak,

opstrukcija disajnog puta, kardijalna

tamponada)

Uvod

U eri izuzetne mobilnosti gde se saobraćaj

odvija neprekidno, saobraćajni traumatizam

dobija sve više na značaju i uz padove sa

visine predstavlja vodeći uzrok povređivanja

grudnog koša. Povrede grudnog koša po

mehanizmu povređivanja mogu biti

otvorene i zatvorene. Otvorene- penetrantne

povrede su najčešće uzrokovane vatrenim ili

hladnim oružjem, dok su zatvorene

uzrokovane padovima i udesima [1-4].

[tabela 1]

Tabela 1: Broj traumatizovanih sa smrtnim ishodom

u Evropskoj uniji, po polu i godinama

Table 1: Number of injury deaths in the EU by cause,

age-group and genderfrom: from

From: (Injuries in the European Union / Summary of

injury statistics for the years 2012-2014, 6th edition)

U razvijenim industrijskim zemljama

svakoga dana 96 osoba na milion stanovnika

zadobije neku povredu grudnog koša, a tek

jedna trećina zahteva neki vid

hospitalizacije. Od tog broja 85% se leči

neoperativno - drenažom, analgezijom i

ventilatornom potporom. Na žalost, jedna

četvrtina hospitalizovanih bolesnika sa

Uzrok/

dob+pol 0-14 godina

15-24

godina 25-64 godina >65 godina Muškarci Žene Ukupno

Saobraćaj 805 5.437 17.178 7.648 23.690 7.379 31.069

Padovi 171 792 11.195 39.815 27.079 24.894 51.973

Posekotine 76 534 5.607 2.807 7.763 1.261 9.024

Trovanja 102 1.118 17.174 4.734 15.322 7.806 23.128

Opekotine 144 111 2.169 2.010 2.808 1.626 4.434

Ostalo/

Nepoznato 1.532 5.153 49.229 56.910 73.641 39.183 112.824

Ukupno 2.830 13.145 102.552 113.924 150.303 82.149 232.452



28

b) povrede koje zahtevaju odloženu životnu

potporu (3-72h) gde je pacijent ugrožen, ali

ne neposredno životno (ruptura

traheobronhijalnog stabla, jednostavna

fraktura rebara ili sternuma, ruptura

dijafragme ili ezofagusa, kontuzija

miokarda) [5,6].

Osnovni principi pristupa povređenom u

saobraćajnoj nezgodi su:

1. Ne prilaziti mestu akcidenta dok se ne

uverite da je bezbedno (nema isticanja

gasa, otvorenog plamena, otvorenih

strujnih kablova). Osigurajte vozilo od

mogućeg prevrtanja.

2. Na mesto akcidenta poneti ličnu

zaštitnu opremu, trauma torbu,

opremu za imobilizaciju i opremu za

uspostavljanje i održavanja disajnog

puta.

3. Povređenom uvek prići spreda – licem

u lice i izvršiti manuelnu stabilizaciju

glave i vrata (MILS)

4. Obaviti pregled po XABC protokolu

(X- eksangvinatio- krvarenje, A-

Airway- disajni put, B- breathing-

disanje, C- circulation- cirkulacija)

5. Obaviti brzi trauma pregled -„od glave

do pete“

6. Uraditi AVPU procenu, ili GCS, uzeti

podatke za SAMPLE

Svaka penetrantna povreda grudnog koša

predstavlja potencijalnu opasnost po život

pacijenta. U saobraćaju se nalazi i najčešće

povređuje radno aktivno stanovništvo, oba

pola, između 25. i 64. godine života.

Prilikom povređivanja u saobraćaju bez

obzira da li se radi o pešacima, biciklistima-

motociklistima ili putnicima u vozilu,

najbitnija je kinematika tj. način

povređivanja koji zavisi od kinetičke

energije i ubrzanja kao i ugla ulazne sile.

Osim toga stepen povređivanja zavisi i od

kontaktne površine, kavitacije i gustine

objekta udara.

Razlikuju se čeoni, bočni, rotacioni udar i

prevrtanje. Sile koje mogu delovati pri

udaru su direktne i indirektne (prenesene),

sile fleksije i ekstenzije, kao i rotacione sile.

Cilj rada

Cilj rada je prikaz slučaja teške penetrantne

torakalne traume koja se asistencijom više

prehospitalnih i hospitalnih timova završila

uspešnim spašavanjem života uz potpuni

oporavak.

Prikaz slučaja

Izvor podataka za ovaj prikaz slučaja je

medicinska dokumentacija Zavoda za hitnu

medicinsku pomoć i istorija bolesti

Kliničkog centra Kragujevac

Terenska ekipa hitne medicinske pomoći

izašla je po pozivu prvog stepena hitnosti

na lice mesta saobraćajnog akcidenta

24.06.2017.godine u 17.45 časova u kome

je teško stradala ženska osoba stara 54

godine, kao vozač motornog vozila.

Automobil je iz nepoznatih razloga skrenuo

s puta i zabio se u drvenu tarabu pored puta.

Na licu mesta je konstatovana teška trauma

grudnog koša u vidu proboda gredom od

drvene tarabe koja se u vidu koplja

tangencijalno zabila u gornju, prednju

stranu grudnog koša nastradale. Drugi kraj

zabijene grede je izašao ispod desne miške,

(slike 1,2) u prilogu.

Pacijentkinja je pažljivo uz pomoć

vatrogasaca-spasilaca izvučena iz vozila i

položena na dugu spinalnu dasku. Zbog

prirode povrede nije bilo moguće

imobilisati vrat Šancovom kragnom.

Pacijentkinja je bila bez svesti, GCS: 3,

RTS 7, bleda, TA: 98/50 mmHg, srčana

frekvencija: 104/min, sa prisutnim obilnim

krvarenjem oko mesta proboda. Izvršena je

stabilizacija stranog tela uz privremenu

hemostazu, otvorena je kontinuirana venska

linija braunilom velikog promera i započeto

je sa kontrolisanom nadoknadom

fiziološkim rastvorom. Obezbeđen je

disajni put laringealnom maskom uz MILS



29

fiksaciju vratne kičme. Zatim je izvršen brzi

transport do hospitalne ustanove uz

oksigenoterapiju, 10 l/min.

Na prijemu pacijentkinja je bez svesti,

srčana frekvencija: 70/min, SaO2: 70%.

Drvena greda veličine 10x4 cm, dužine oko

1,5 m je i dalje zabodena u prednju gornju

stranu grudnog koša, prolazeći kroz desnu

dojku i izlazeći u desnu aksilu. U prijemnoj

ambulanti urgentnog centra, pacijentkinja je

endotrahealno intubirana, urađena je

drenaža toraksa, ekstirpacija stranog tela i

plasirana je još jedna kontinuirana venska

linija. Nakon inicijalne dijagnostike (MSCT

glave, vrata, grudnog koša, abdomena i male

karlice) urađene su nekrektomija,

trombendarterektomija uz anastomozu

a.axillaris. Mehanička ventilacija je uvedena

u 19.40 časova. Tokom hospitalizacije

konsultovani specijalisti srodnih grana i

učinjeni su:

- 06. jula ex desni grudni dren

- 12. jula ex levi grudni dren, urađena

perkutana traheotomija

- 20. jula rekonstrukcija rana

- 21. jula odvojena od respiratora

- 26. jula terapija rane negativnim

pritiskom (VAC)

- 08. avgusta uređena je transplantacija

kože tipa Thiercsch

- 16. avgusta plastična zamenjena

metalnom kanilom

- 26. avgusta izvađena i metalna kanila

Tokom lečenja tretirana je multiplom

repetitivnom antibiotskom, antigljivičnom,

gastroprotektivnom, antikoagulantnom,

analgetskom, bronhodilatatornom,

antihipertenzivnom, kardiološkom,

antiepileptoidnom terapijom, vitaminima,

supstitucijom hormona, nadoknadom

kristaloidnim i koloidnim rastvorima uz

plazmu i krv. Dobijala je enteralnu ishranu.

Otpuštena je kući 01. septembra 2017.

godine [8-13].

Diskusija i zaključak

Među vodećim uzročnicima smrtnosti

saobraćajne nezgode se nalaze na osmom

mestu u grupi razvijenih zemalja i na

desetom mestu u grupi zemalja u razvoju.

Prema podacima Svetske zdravstvene

organizacije procenjuje se da u svetu

dnevno izgubi životu saobraćajnom

traumatizmu oko 3700 osoba, što iznosi

preko 1.3 miliona poginulih na godišnjem

nivou, od kojih je 400 hiljada pešaka, dok

je skoro 50 miliona povređenih svake

godine. U Evropi su saobraćajne nezgode

kao uzrok smrtnosti na petnaestom, a u

Srbiji na sedamnaestom mestu [3-4]. U

Evropskoj uniji godišnje u saobraćajnim

nezgodama pogine oko 120000 ljudi, a

lakše ili teže biva povređeno oko 2,5

miliona ljudi [3]. U 90% slučajeva ljudski

faktor je presudan. U Republici Srbiji

najviše smrtno stradalih ima među

vozačima motornih vozila (41, 5%), zatim

slede pešaci (26,9%), putnici motornih

vozila (22,5%) [4]. Saobraćajni

traumatizam zauzima prvo mesto na listi

nasilnih oštećenja zdravlja i nasilne smrti

[1,2].

Ukupan broj saobraćajnih nezgoda u Srbiji

u poslednjih nekoliko godina pokazuje

trend pada, ali prisutan je porast teških

telesnih povreda i smrtnih ishoda u

udesima. Prema poslednjim dostupnim

podacima u Srbiji se najveći broj

saobraćajnih nezgoda sa nastradalim licima

njih 6319, događa na lokalnim ulicama u

naseljenim mestima. Sa druge strane,

najveći broj akcidenata sa poginulim

osobama ukupno 213 se dogodio na

magistralnim i regionalnim putevima koji

prolaze kroz naseljena mesta, na drugom

mestu su nezgode sa ulicama u naselju njih

198, dok se na putevima van naselja događa

146 saobraćajnih nesreća sa poginulim

licima. Za razliku od poginulih lica, najveći



30

broj povređenih 43,2% od ukupnog broja

povređenih, je na ulicama u naselju. Veliki

broj povređenih je registrovan na

raskrsnicama u naselju, čak 21,9% od

ukupnog broja povređenih [4].

Visoko tehnološki razvoj i širenje mreže

brzih puteva kako kroz naseljena mesta,

tako i van njih doprinose porastu frekvencije

saobraćaja u kojima se usled kvantitativnog

porasta broja vozila konsekutivno dešava i

porast broja saobraćajnih akcidenata u

kojima skoro podjednako stradaju pešaci,

biciklisti i motociklisti i putnici motornih

vozila. Činjenica je da su pešaci

najugroženiji, zatim slede biciklisti i

motociklisti, dok su putnici unutar motornih

vozila jednako izloženi, pri čemu prednjače

vozači motornih vozila [14,15]. Zato je

potrebno izučavajući kinematiku

saobraćajnih akcidenata posvetiti posebnu

pažnju adekvatnom zbrinjavanju povređenih

učesnika u saobraćaju.

Inicijalni tretman svake teške traume,

naročito izazvane saobraćajnim akcidentom,

podrazumeva sprovođenje unapred

utvrđenih protokola i algoritama koji su

izuzetno važni kako bi se što brže i

adekvatnije pomoglo unesrećenom.

Penetrantna torakalna trauma podrazumeva

da se na ovakve pacijente primeni posebna

pažnja jer u ovom opisanom slučaju bilo je

izuzetno teško eksatrhovanje unesrećene

osobe iz havarisanog vozila i njeno

adekvatno zbrinjavanje od inicijalnog do

definitivnog zbrinjavanja. U samom radu je

opisan multidisciplinaran rad prehospitalnih

lekara, vatrogasaca-spasilaca i hospitalnih

lekara raznih specijalnosti čiji je

požrtvovani rad doveo do uspešnog

izlečenja pacijenta.



31

Literatura / References:

1. Global status report on road safety.World Health Organization

Department of Violence & Injury Prevention & Disability.

2018. Full report/eng retrived 06.11.2019. https://

www.who.int/violence_injury_prevention/

road_safety_status/2018/en/

2. Injuries in the European Union, Report on injury statistics

“Injuries in the European Union 2013-2015” -Supplementary

report to the 6th edition of “Injuries in the EU 2012-2014”,

August 2017 , retrived 06.11.2019

3. Đurić P, Miladinov-Mikov M. Epidemiološke karakteristike

saobraćajnog traumatizma u AP Vojvodini. Med

Pregled.2009;LXII (1-2):17-22.

4. Statistički izveštaj o stanju bezbednosti saobraćaja u Republici

Srbiji u 2013. godini.Agencija za bezbednost saobraćaja

2014.

5. Ministarstvo zdravlja Republike Srbije, Nacionalni vodič dobre

kliničke prakse, Prehospitalno zbrinjavanje hitnih stanja,

Klinički vodič 28/13, Beograd 2013, s 43-52

6. Vučović D.i autori, Urgentna medicina, Obeležja, Beograd,

2002, s 169-282

7. NAEMT, Prehospital Trauma Life Support, Jones & Bartlett

Learning, Eight edition, 2015, Chapter 5 (p70) & Chapter 12

(p 334)

8. El-Akkawi AI, de Paoli FV, Andersen G, Højsgaard A,

Christensen TD. A case of severe flail chest with several

dislocated sterno-chondral fractures. Int J Surg Case Rep.

2019 Oct 28;65:52-56. doi: 10.1016/j.ijscr.2019.10.043.

9. Bakir MS, Unterkofler J, Hönning A, Haralambiev L, Kim S,

Ekkernkamp A, Schulz-Drost S. Shoulder girdle injuries

involving the medial clavicle differ from lateral clavicle

injuries with a focus on concomitant injuries and

management strategies: A retrospective study based on

nationwide routine data. PLoS One. 2019 Oct 25;14

(10):e0224370. doi: 10.1371/journal.pone.0224370.

eCollection 2019.

10. Patil R, Kaskar A, Rao R. Successful management of

penetrating chest injury causing aortopulmonary shunt. Asian

Cardiovasc Thorac Ann. 2019 Oct 24:218492319886497.

doi: 10.1177/0218492319886497.

11. Clarke DL, Quazi MA, Reddy K, Thomson SR. Emergency

operation for penetrating thoracic trauma in a metropolitan

surgical service in South Africa. J Thorac Cardiovasc Surg.

2011 Sep;142(3):563-8. doi: 10.1016/j.jtcvs.2011.03.034.

12. Durso AM, Caban K, Munera F. Penetrating Thoracic Injury.

Radiol Clin North Am. 2015 Jul;53(4):675-93, vii-viii. doi:

10.1016/j.rcl.2015.02.010

13. Swart E, Laratta J, Slobogean G, Mehta S. Operative

Treatment of Rib Fractures in Flail Chest Injuries: A Meta-

analysis and Cost-Effectiveness Analysis. J Orthop Trauma.

2017 Feb;31(2):64-70. doi: 10.1097/

BOT.0000000000000750.

14. Gajić V, Milojević D, Rašković A, Smailagić J, Đonović N,

Šijački A: Uticaj biometeoroloških faza na povređivanje

pešaka, Srp arh celok lek 2011, 139(1-2): 81-87

15. Gajić V, Milojević D, Rašković A, Smailagić J, Đonović N,

Šijački A: Uticaj biometeoroloških faza na povređivanje

motociklista i biciklista, Srp arh celok lek 2011, 139(3-4):

185-191

Primljen * Received 18.11.2019.

Ispravljen * Corrected 15.12.2019.

Prihvaćen * Accepted 22.12.2019

https://www.who.int/violence_injury_prevention/road_safety_status/2018/en/



Vladimir S Gajić, Dragan SMilojević, Aleksandar N Rašković, Vuk P Niković Case Report Of Penetrating Thoracic Trauma In Road Traffic Accident


Korespodencija /Correspondence to: Korespondencija /Correspondence to Doc prim dr Vladimir Gajić,

Zavod za hitnu medicinsku pomoć Kragujevac, Ulica Slobode bb, [email protected]

32



Aleksandar N Rašković2,

Vuk P Niković3,

1 Institute for Emergency Medicine

Kragujevac, Serbia

2University "Union - Nikola Tesla",

Faculty of Sport, Serbia

3Institute for Emergency Medical

Services Montenegro, Podgorica


(CC BY-SA)

CASE REPORT OF PENETRATING THORACIC TRAUMA IN ROAD TRAFFIC

ACCIDENT

Summary

Introduction: Thoracic trauma requires intensive care treatment since in many cases it could

have fatal outcome due to heart, lungs or major blood vessels injuries. Typically chest and

internal body organs injuries are caused by falling from significant high, could be seen in

firearm or in cold weapon injuries due to penetrating mechanism, but most often are seen in

motor vehicle accidents.

The case report of severe thoracic trauma which was successfully resolved upon treatment

received from prehospital and hospital teams.

54 year old female patient has been injured in a traffic accident, under unclear circumstances,

when her car hit the wooden fence.

The ambulance arrived on 24-Jun-2017 at 17:45 after they received a call for traffic accident in

which a female driver experienced severe trauma. The patient was found stabbed by a large

spear-like piece of wooden fence in her right chest. Initial physical exam revealed unconscious

female patient with heavy bleeding from the chest wound. Her Glasgow Coma Score was

checked as 3. Patient appeared pale and hypotensive with blood pressure of 98/50 mmHg, heart

rate of 104/min, and O2 saturation of 90%.

The ambulance team performed initial hemostasis and stabilized the foreign body. IV cannula

was inserted and normal saline therapy was initiated. Laryngeal Mask Airway was inserted and

cervical spine was manually stabilized and the patient was immediately transported to the

hospital.

At admission patient was unconscious, with heart rate of 70/min and O2 saturation of 70%.

Large part of wooden fence 1.5m in length, with rectangle shape (10cmx4cm), was found

stabbed in the frontal area of the right chest, penetrating the right breast and exiting at the area

of the right armpit. The patient was intubated, thoracic tube/drainage was inserted and foreign

body was extracted. Upon performed MSCT of the head, neck, chest and abdomen the

additional removal of necrosed tissue and thromboendarterectomy with anastomosis of right

axillary artery was performed. The patient was put on mechanical ventilation on the same day

at 19:40. During the hospital stay many specialist consultations were performed. On 06-Jul-

2017 right chest tube was removed. On 12-Jul-2017 left chest tube was removed and

percutaneous tracheostomy was performed. On 20-Jul-2017 wound plastic surgery was done.

On 21-Jul-2017 the patient was removed from the ventilator. On 26-Jul-2017 Vacuum Assisted

Closure therapy was applied. On 08-Aug-2017 Thiersch procedure was done. On 16-Aug-2017

plastic tracheal tube was change for metal tube, which was removed on 28-Aug-2017.

During the hospital stay patient received multiple antibiotic therapy, antifungal treatment,

gastroprotective therapy, anticoagulant therapy, analgesic treatment, bronchodilator therapy,

antihypertensive therapy, cardiovascular therapy, antiepileptic therapy, vitamin supplements,

hormone substitution, crystalloid and colloid solutions support, and blood and plasma

transfusions. The patient was receiving enteral nutrition during the hospital stay. She was

discharged home on 01-Sep-2017.

Conclusion: Severe thoracic trauma represents life threatening condition which requires

multidisciplinary approach, both on prehospital and hospital levels, especially intrahospital in

order to preserve life.

Key words: penetrating trauma, thoracic trauma/chest injury, road traffic traumatism



Vladimir S Gajić, Dragan SMilojević, Aleksandar N Rašković, Vuk P Niković Case Report Of Penetrating Thoracic Trauma In Road Traffic Accident


Korespodencija /Correspondence to: Korespondencija /Correspondence to Doc prim dr Vladimir Gajić,

Zavod za hitnu medicinsku pomoć Kragujevac, Ulica Slobode bb, [email protected]

33

Prilog:

Contribution:

Slika 1 Penterantna torakalna trauma u saobraćaju

Picture 1 Penetrating thoracic trauma in road traffic accident

Slika 2 Penterantna torakalna trauma u saobraćaju

Picture 2 Penetrating thoracic trauma in road traffic accident


I

Uputstvo autorima/Instrucions to the autors

——————————————————————————————————————————–

ABC časopis urgentne medicine

UPUTSTVO SARADNICIMA

ABC ĉasopis urgentne medicine objavljuje

prethodno neobjavljene nauĉne i struĉne

radove iz oblasti medicine koja se odvija na

na prehospitalnom i inicijalno hospitalnom

nivou kao i onih oblasti medicine koje mogu

biti od interesa za lekara koji radi u službi

Hitne Pomoći. Za objavljivanje se primaju

originalni radovi, prikazi sluĉaja, pregledni

ĉlanci i ĉlanci iz istorije medicine, koji nisu

do sada objavljivani, kao i da radovi koji

nisu podneti za objavljivanje u drugom

ĉasopisu

Vrste radova koje se objavljuju u časopisu:

1. Originalni naučni (stručni) rad ili prikaz

slučaja. Pod originalnim naučnim radom se

podrazumeva rad u kome se prvi put

objavljuju rezultati sopstvenih istraživanja.

2. Pregledni rad koji sadrži originalan,

detaljan i kritički prikaz istraživačkog

problema ili područja u kome je autor već

ostvario određeni doprinos, prikazan u vidu

autocitata.

3. Kratko ili prethodno saopštenje što

podrazumeva originalni naučni rad punog

fomata ali manjeg obima.

4. Naučna kritika, odnosno polemika na

određenu naučnu temu zasnovana na

naučnoj argumentaciji.

5. Izuzetno: monografske studije, istorijsko-

arhivske, leksikografske, bibliografske

studije ili preglede podataka, za koje važi

pravilo da su u pitanju sumirani podaci koji

ranije nisu bili dostupni javnosti.

Ukoliko je rad deo magistarske teze,

odnosno doktorske disertacije, ili je urađen

u okviru naučnog projekta, to treba posebno

naznačiti u napomeni na kraju teksta.

Takođe, ukoliko je rad prethodno saopšten

na nekom stručnom sastanku, navesti

zvaničan naziv skupa, mesto i vreme.

Rukopise treba pripremiti u skladu sa

"Vankuverskim pravilima" "UNIFORM

REQUIREMENTS FOR MANUSCRIPTS

SUBMITTED TO BIOMEDICAL

JOURNALS", koje je preporučio ICMJE

(International Committee of Medical

Journal Editors - Ann Intern Med.

1997;126:36-47.) Rukopise u elektronskoj

verziji slati na adresu E-pošte:

[email protected]

Uz rukopis članka treba priložiti potvrdu o

autorstvu. Uredništvo daje sve radove na

stručnu recenziju. U radovima gde može

doći do prepoznavanja opisanog bolesnika,

treba pažljivo izbeći sve detalje koje ga

mogu identifikovati, ili pribaviti pismenu

saglasnost za objavljivanje od samog

bolesnika ili najbliže rodbine. Kada postoji

pristanak, treba ga navesti u članku. Radovi

se ne vraćaju i ne honorišu.

TEHNIČKI ZAHTEVI

Celokupni tekst, reference, naslovi tabela i

legende slika treba da budu u jednom

dokumentu. Tekst fajlovi pripremite u

Microsoft Office Word programu font

Times New Roman, veličine 12 ppt.

Paragraf pišite tako da se ravna samo leva

ivica (Alignment left). Ne delite reči na

slogove na kraju reda. Ne koristite

uvlačenje celog pasusa (Indentation).

Ubacite samo jedno prazno mesto posle

znaka interpunkcije. Ostavite da naslovi i

podnaslovi budu poravnjani uz levu ivicu.

Svaki naslov u tekstu rada: uvod,

metodologija, ciljevi rezultati diskusija

zaključak i ključne reči postaviti na sredinu

tj centrirati.

Grafikoni, sheme (crteži) sa natpisom ispod

grafikona npr grafikon br 1 Grafikone

izrađivati u programu Excel, Koristiti font

veličine 10pt i priložiti u originalnom

programu - fajlu sa tabelom iz koje se

konstruiše grafikon (ne uvoziti i ne

linkovati iz drugih programa). Sheme raditi

u programu Corel DrawH3 ili ranijoj verziji

(ne uvoziti i ne linkovati u Corel Draw iz

drugih programa), ili gotovu shemu snimiti

ili skenirati u rezoluciji 300dpi u jpg

formatu označiti ih arapskim brojevima po

redosledu pojavljivanja u tekstu i navesti

naziv.

Svi podaci kucaju se u fontu Times New


II


——————————————————————————————————————————–


pretraživanje, koristiti MESH. Kraću

verziju naslova (do 70 slovnih mesta); ime

srednje slovo i prezime svih autora; naziv,

mesto i adresu institucija iz kojih su autori,

(brojevima u zagradi povezati sa imenima

autora); eventualnu zahvalnost za pomoć u

izradi rada; predlog kategorije rukopisa

(originalni rad, pregledni članak, prikaz

slučaja i dr); ime i prezime i srednje slovo,

godinu rođenja autora i svih koautora, punu

adresu, broj telefona i e-pošta autora za

korespodenciju. DRUGA STRANICA

sadrži: sažetak (uključuje naslov rada,

imena autora i koautora i imena ustanova iz

kojih su autori) se sastoji od najviše 250

reči. Sažetak ne može imati fusnote, tabele,

slike niti reference. U sažetku treba izneti

važne rezultate i izbeći opšte poznate

činjenice. Sažetak treba da sadrži cilj

istraživanja, material i metode, rezultate i

zaključke rada. U njemu ne smeju biti

tvrdnje kojih nema u tekstu članka. Posle

sažetka napisati 3 do 8 ključnih reči na

srpskom jeziku.

Ključne reči su termini ili fraze koje

najbolje opisuju sadržaj članka za potrebe

indeksiranja i pretraživanja. Treba ih

dodeljivati s osloncem na neki međunarodni

izvor (popis, rečnik ili tezaurus) koji je

najšire prihvaćen ili unutar date naučne

oblasti, npr. u oblasti medicine Medical

Subject Headings, ili u nauci uopšte, npr.

lista ključnih reči Web of Science. Ako je

jezik rada srpski, veoma je poželjno je da se

sažetak na stranom jeziku daje u

proširenom obliku, kao tzv. rezime.

Posebno je poželjno da rezime bude u

strukturiranom obliku. Dužina rezimea

može biti do 1/10 dužine članka. Rezime se

daje na kraju članka, nakon odeljka.

TREĆA STRANICA sadrži: prošireni

sažetak na engleskom jeziku (extended

summary) i 3 do 8 ključnih reči na

engleskom jeziku (key words) .

NAREDNE STRANICE: Označite dalje

rednim brojem sve preostale stranice

rukopisa. Svako poglavlje započnite na

posebnom listu. UVOD mora biti kratak, s

jasno izloženim ciljem članka i kratkim

pregledom literature o tom problemu.

Roman 12. I grafikone i sheme dostaviti

uz rad u elektronskom obliku i navedenom

formatu, a u radu naznačiti mesto gde

grafikoni ili sheme treba da budu postavljeni

(npr. Grafikon 1..., Shema 1... crvenim

slovima).

Korišćene skraćenice objasniti u legendi

ispod grafikona ili sheme na srpskom i

engleskom jeziku. Sve tabele raditi u

programu Word (ne uvoziti i ne linkovati u

Word iz drugih programa), sa proredom 1

(single). Sa natpisom tabela br 1 iznad same

tabele. I tabele dostaviti uz rad u naedenom

formatu а u radu naznačiti mesto gde tabele

treba da budu (npr. Tabela 1) crvenim

slovima. Same tabele, slike i grafikone

možete umetnuti u tekst na mestu gde treba

da se pojave u radu

Slike: Označavaju se arapskim brojevima

redosledom navođenja u tekstu (Slika 1) i sa

nazivom na srpskom i engleskom jeziku.

Fotografije snimati digitalnim fotoaparatom

u jpg formatu ili skenirati sa rezolucijom

300 dpi, u dovoljnoj veličini ne manjoj od 6

cm x 8 cm i priložiti uz rad kao poseban fajl,

a u radu naznačiti mesto gde slika-

fotografija treba da bude (npr. Slika 1),

Fotografija... crvenim slovima). Ukoliko je

slika ili fotografija već negde objavljena,

citirati izvor.

Dužina teksta može biti do 5000 reči. Prikaz

slučaja rasvetljava pojedinačne slučajeve iz

medicinske prakse. Obično opisuju jednog

do tri bolesnika ili jednu porodicu. Tekst se

ograničava na 3000 reči, najviše 3 tabele ili

slike i do 25 referenci. Člancima iz istorije

medicine i zdravstvene kulture rasvetljavaju

se određeni aspekti medicinske prakse u

prošlosti. Dužina teksta može biti do 3500

reči .

Uvod, Cilj rada, Metod, Rezultati,

Zaključak; svaki od navedenih segmenata

pisati kao poseban pasus koji počinje

boldovanom reči

PR IPREM A RU KO P IS A: PR V A

STRANICA sadrži: potpuni naslov, Naslov

treba da što vernije opiše sadržaj članka. U

interesu je časopisa i autora da se koriste

reči prikladne za indeksiranje i

III


——————————————————————————————————————————–


nekom drugom časopisu, te izjavu da su

rukopis pročitali i odobrili svi autori koji

ispunjavaju merila autorstva. Takođe je

potrebno dostaviti kopije svih dozvola za:

reprodukovanje prethodno objavljenog

materijala, upotrebu ilustracija i

objavljivanje informacija o poznatim

ljudima ili imenovanje onih koji su

doprineli izradi rada.

REFERENCE: Sastavni delovi referenci

(autorska imena, naslov rada, izvor itd.)

navode se u svim člancima objavljenim u

časopisu na isti način, u skladu sa

usvojenom formom navođenja. Veoma je

preporučljiva upotreba punih formata

referenci koje podržavaju vodeće

međunarodne baze namenjene vrednovanju,

kao i Srpski citatni indeks, a propisani su

uputstvima: APA - Publication Manual of

the American Psychological Association,

se numerišu redosledom pojave u tekstu.

Reference u tekstu obeležiti arapskim

brojem u uglastoj zagradi [ ... ]. U literaturi

se nabraja prvih 6 autora citiranog članka, a

potom se piše "et al". Imena časopisa se

mogu skraćivati samo kao u Index Medicus

-u. Skraćenica časopisa se može naći preko

web sajta http://www.nlm.nih.gov/. Ako se

ne zna skraćenica, ime časopisa navesti u

celini. Literatura se navodi na sledeći način:

Članak u časopisu: Vega KJ, Pina I,

Krevsky B. Heart transplantation is

associated with an increased risk for

pancreatobiliary disease. Ann Intern Med

1996;124:980-3. Janković S, Sokić D,

Lević M, Šušić V, Drulović J, Stojsavljević

N et al. Eponimi i epilepsija. Srp Arh Celok

Lek 1996;124:217-221. Shen HM, Zhang

QF. Risk assessment of nickel

carcinogenicity and occupational lung

cancer. Environ Health Perspect 1994;102

Suppl 1:275- Knjige i druge

monografije: Ringsven MK, Bond D.

Gerontology and leadership skills for

nurses. 2nd ed. Albany (NY): Delmar

Publishers; 1996. Poglavlje iz knjige:

Phillips SJ, Whisnant JP. Hypertension and

stroke. In: Laragh JH, Brenner BM, editors.

Hypertension: pathophysiology, diagnosis,

and management. 2nd ed. New York:

MATERIJAL I METODE moraju sadržati

dovoljno podataka da bi drugi istraživači

mogli ponoviti slično istraživanje bez

dodatnih informacija. Imena bolesnika i

brojeve istorija bolesti ne treba koristiti, kao

ni druge detalje koje bi omogućili

identifikaciji bolesnika. Treba navesti imena

aparata, softvera i statističkih metoda koje

su korišćene. REZULTATE prikažite jasno i

sažeto. Ne treba iste podatke prikazivati i u

tabelama i na grafikonima. Izuzetno se

rezultati i diskusija mogu napisati u istom

poglavlju. U DISKUSIJI treba raspravljati o

tumačenju rezultata, njihovom značenju u

p o re đen ju sa d r u g im , s l i č n i m

istraživanjeima i u skladu sa postavljnim

hipotezama istraživanja. Ne treba ponavljati

već napisane rezultate. Zaključke treba dati

na kraju diskusije ili u posebnom poglavlju.

PRILOZI UZ TEKST Svaka tabela ili

ilustracija mora biti razumljiva sama po

sebi, tj. i bez čitanja teksta u rukopsiu.

Tabele: Iznad tabele treba da stoji redni broj

i naslov (npr: Tabela 1. Struktura

ispitanika). Legendu staviti u fusnotu ispod

tabele, i tu objasniti sve nestandardne

skraćenice. Ilustracije (slike): Fotografije

moraju biti oštre i kontrastne. Broj crteža i

slika treba ograničiti na najnužnije (u

principu ne više od 4 – 5). Ukoliko se slika

preuzima sa interneta ili nekog drugog

izvora, potrebno je navesti izvor. Ispod

ilustracije treba staviti redni broj iste i

naslov, a ispod ovoga legendu, ukoliko

postoji Naslove i tekst u tabelama i

grafikonima dati i na engleskom jeziku

ZAHVALNICA. Navesti sve saradnike koji

su doprineli stvaranju rada a ne ispunjavaju

merila za autorstvo, kao što su osobe koje

obezbeđuju tehničku pomoć, pomoć u

pisanju rada ili rukovode odeljenjem koje

obezbeđuje opštu podršku. Finansijsku i

materijalnu podršku u vidu sponzorstva,

stipendija, poklona, opreme, lekova i drugo,

takođe treba navesti. Propratno pismo. Uz

rukopis obavezno priložiti pismo koje su

potpisali svi autori, a koje treba da sadrži:

izjavu da rad prethodno nije publikovan i da

nije istovremeno podnet za objavljivanje u

IV


——————————————————————————————————————————–


reviziji od znatnog intelektualnog značaja u

završnom doterivanju verzije rukopisa koji

se priprema za štampanje. Sakupljanje

podataka ili generalno nadgledanje

istraživačke grupe sami po sebi ne mogu

opravdati autorstvo. Svi drugi koji su

doprineli izradi rada, a koji nisu autori

rukopisa, trebalo bi da budu navedeni u

zahvalnici s opisom njihovog rada, naravno,

uz pisani pristanak. Ukoliko je rad deo

magistarske teze, odnosno doktorske

disertacije, ili je urađen u okviru naučnog

projekta, treba posebno naznačiti u

napomeni na kraju teksta. Takođe, ukoliko

je rad prethodno saopšten na nekom

stručnom sastanku, navesti zvaničan naziv

skupa, mesto i vreme održavanja.

Adresa uredništva: ABC časopis urgentne

medicine. Džordža Vašingtona 19, 11000

Beograd e-pošta [email protected]

Raven Press; 1995. p. 465-78. Doktorska

disertacija ili magistarski rad: Kaplan SJ.

Post-hospital home health care: the elderly's

access and utilization [dissertation]. St.

Louis (MO): Washington Univ.; 1995.

Đorđević M: Izučavanje metabolizma i

transporta tireoidnih hormona kod bolesnika

na hemodijalizi. Magistarski rad, Medicinski

fakultet, Beograd, 1989. Članak objavljen

elektronski pre štampane verzije: Yu WM,

Hawley TS, Hawley RG, Qu CK.

Immortalization of yolk sac-derived

precursor cells. Blood. 2002 Nov 15;100

(10):3828-31. Epub 2002 Jul 5. Članak u

casopisu na internetu: Abood S. Quality

improvement initiative in nursing homes:

the ANA acts in an advisory role. Am J

Nurs [serial on the Internet]. 2002 Jun [cited

2002 Aug 12];102(6):[about 3 p.]. Available

from: http://www.nursingworld.org/

AJN/2002/june/ Wawatch.htm Monografija

na internetu: Foley KM, Gelband H,

editors. Improving palliative care for cancer

[monograph on the Internet]. Washington:

National Academy Press; 2001 [cited 2002

Jul 9]. Available from: http://www.nap.edu/

books/0309074029/html Web lokacija:

Cancer-Pain.org [homepage on the Internet].

New York: Association of Cancer Online

Resources, Inc.; c2000-01 [updated 2002

May 16; cited 2002 Jul 9]. Available from:

http://www.cancer-pain.org/. Deo web

lokacije: American Medical Association

[homepage on the Internet]. Chicago: The

Association; c1995- 2002 [updated 2001

Aug 23; cited 2002 Aug 12]. AMA Office

of Group Practice Liaison; [about 2

screens]. Available from: http://

w w w . a m a a s s n . o r g / a m a / p u b /

category/1736.html. Najbolje je koristiti

Zotero ili Mendeley. Autorstvo. Sve osobe

koje su navedene kao autori rada treba da se

kvalifikuju za autorstvo. Svaki autor treba

da učestvuje dovoljno u radu na rukopisu

kako bi mogao da preuzme odgovornost za

celokupan tekst i rezultate iznesene u radu.

Autorstvo se zasniva samo na: bitnom

doprinosu koncepciji rada, dobijanju

rezultata ili analizi i tumačenju rezultata;

planiranju rukopisa ili njegovoj kritičkoj

V


——————————————————————————————————————————–


Instruction to the authors:

ABC journal of emergency medicine publishes scientific articles related to the

medicine practiced in pre-hospital

environment and on initial hospital level,

but strictly those articles that haven’t

already been printed or submitted for

publishing elsewhere.

Types of articles published in this journal

Original article or case report. The

original article stands for reports

which present results of one’s

original research for the first time.

Case report reveals individual cases

from medical practice and it usually

describes one to three patients or a

family.

Review article – represents individual,

well focused and critical review of

the research topic or field of

expertise in which the author has

al ready made contribution,

documented through auto-citations

Short announcement should be full

original article in a short format

Scientific review - systematic and

critical assessment of a certain

scientific topic based on scientific

arguments

Exceptionally with editor’s approval-

m o n o g r a p h i c , h i s t o r i c a l ,

bibliographic or lexicographic study,

or information review (these are

supposed to summarize data

previously unavailable to public).

If the article is a part of a master’s theses or

a part of a dissertation, or it is made through

a scientific project, it should be emphasized

in a reference at the end of the text.

Likewise, if an article has been presented at

scientific convention, precise information of

the time, place and title of the event should

be noted. Manuscripts should be prepared

a c c o r d i n g t o t h e V a n c o u v e r

R e c o m m e n d a t i o n s ‘ ’ U N I F O R M

REQUIREMENTS FOR MANUSCRIPTS

SUBMITTED TO BIOMEDICAL

JOURNALS’’ recommended by ICMJE

(International Committee of Medical

Journal Editors – Ann Intern Med.

1997;126:36-47.) With the manuscript a

certificate of authorship should be attached.

Editorial staff forwards all the articles to the

expert peer reviewers. Publisher doesn’t

return manuscripts and doesn’t provide

fees.

TECHNICAL DEMANDS

Complete text, references, titles of the

charts and picture legends should be in one

document. Text files should be typed in

Microsoft Office Word program

(extension.doc), using font Times New

Roman size 12, with left alignment and no

indentation. The words should not be cut at

the end of the row, and after punctuation

one character spacing should be made.

Every title and subtitle (introduction,

methodology etc.) should be centered. If the

text contains special characters (symbols),

Symbol font should be used. Do not use

commercial names of drugs and other

medicaments. Instruments (equipment)

should be referred to by their trade names,

producer’s name and address, typed in

parenthesis. Abbreviations should not be

used unless absolutely necessary. Full term

should be given in first appearance in the

text for each abbreviation used, except for

standard units of measurement. Numbers

should be rounded to one decimal whenever

possible. For decimal numbers coma should

be used as a decimal separator in Serbian

text, but period in English text as well as in

tables, graphs and other illustrations.

Measure units should be given according to

International System of Units SI,

Temperature should be specified in degrees

Celsius (°C), the amount of substance in

moles (mole), and blood pressure in

millimeters of mercury (mm Hg).

Charts, diagrams and pictures

Charts should be made in Microsoft Office

VI


——————————————————————————————————————————–


Excel program, using font size 10, and

attached to the original file, along with the

table from which the chart is constructed (do

not import and insert links from other

programs). They should be marked with

Arabic numerals in order of appearance and

titled in both Serbian and English. All the

data within charts should be typed with

Times New Roman size 12 in both Serbian

and English. Abbreviations used in graphs

should be explained in a legend below it in

both languages.

Diagrams should be made by Corel Draw

H3 program or earlier version (do not

import or insert links from other programs

into Corel Draw), or previously prepared

diagram could be recorded and scanned with

resolution 300 dpi in .jpeg format, marked

with Arabic numerals in order of appearance

and titled. All the data should be typed with

Times New Roman size 12, in both Serbian

and English. Abbreviations used in graphs

should be explained in a legend below it in

both languages.

Charts and diagrams should be submitted

with the manuscript in electronic form

(specified format), with the indication of

their exact place in the text (e.g. Chart 1,

Diagram 1… written in red). Abbreviations

used in the text should be explained in the

legends beneath the charts and diagrams in

Serbian and in English.

Tables should be prepared in MO Word (do

not import or insert links into Word

document from other programs) with single

line spacing. Titled tables should be

submitted along with the manuscript in

electronic form and specified format with

indication of their exact place in the text

(e.g. Table 1 written in red).

Pictures and photographs should be marked

with Arabic numerals in order of appearance

with titles in both Serbian and in English.

Photographs should be taken by digital

camera formatted as .jpg file or scanned in

resolution 300 dpi, sized adequately (at least

6-8cm) and submitted with manuscript as a

separate file, with indication of their exact

place in the text (e.g. Picture 1, Photo 2…

written in red). If the photograph has already

been published elsewhere, reference of the

source should be documented.

Every chart or illustration should be self-

explanatory, i.e. understandable even

without reading the text of the article.

Legends should be in the footnotes beneath,

with explanation of all nonstandard

abbreviations. Number of graphs and

illustrations should be limited to 4 or 5

necessary. Note that all charts,

schemes and pictures can be inserted

directly onto their position in the text

VOLUME OF THE MANUSCRIPT

Original articles consisting of Title Page,

Abstract, Article text, References, all

illustrations including legends (tables,

photographs, charts, diagrams), Title page

and Abstract in English – total volume

should not exceed 5,000 words.

Short announcement - 1200

Case report -text should consist of max

2500 words, 3 tables and up to 25

references.

Systematic review, articles on history of

medicine and health education shed light on

certain aspects of past medical practice.

They should consist of up to 3500 words.

MANUSCRIPT PREPARATIONS

FIRST PAGE should be the title page of

your manuscript file. The title should be

short, clear and informative, corresponding

to the content of the paper and it should not

contain abbreviations. Subtitles should be

avoided. It is best to use words appropriate

for searching and indexing, in best interest

of the journal and the author. Best is to use

MESH. . If the title doesn’t have such

words, it would be advisable to add a

subtitle – shorter version of the title (up to

70 characters). First page also contains full

names of all authors, names and addresses

of institutions where they work (use

numbers in brackets to link them with

names of authors), gratitude note possibly

for the help in article realization, suggestion

of the article type (original article, case

VII


——————————————————————————————————————————–


report, review …) and e-mail of the

corresponding author.

SECOND PAGE should contain a structured

abstract (including again the title of the

article, names of authors and coauthors and

names of institutions in which each of them

works) written in both Serbian and English.

If the original article is in Serbian language,

it is desirable to provide the expanded

translation of the abstract, a kind of a

summary. Summary should have the same

structured form and it shouldn’t be longer

than 1/10 of the article length. It states the

introduction, objective of the work, basic

methods of research and analysis, used

materials, important results (statistic

relevance) and main conclusion. The

abstract cannot contain footnotes, figures,

pictures or references. Statements that do

not exist in the article text should be

avoided, as well as general known facts.

Abstracts of original articles should have

250 words and following subtitles:

Introduction, Aim, Method, Results and

Conclusion. Each of these parts should be

written as a separate paragraph that begins

with a bolded word.

Three to six keywords or short phrases

which summarize the content of the paper

should be given under „Keywords” below

the Abstract. A structured abstract for case

reports should not exceed 150 words, with

following subtitles: Introduction, Case

Study and Conclusion.

KEY WORDS are terms or phrases that

describe adequately the contents of the

article for the purpose of indexing and

searching. They should be appointed relying

on an international source (index,

vocabulary or thesaurus) accepted within

specific scientific field, e.g. in medical

circles Medical Subject Headings, or

generally (e.g. key words index Web of

science). The text should be paginated from

one onwards, commencing with the Title

Page within bottom margin.

SUBSEQUENT PAGES should contain the

remaining sections. Every section should be

on a separate page. An original work should

have the following subtitles: Introduction,

Aim, Method, Results, Discussion,

Conclusion, References.

INTRODUCTION should be concise, with

a brief argumentation of the reasons for the

study or research clearly stating the

objective and a brief literature overview of

the theme. A hypothesis, if there is one, and

the aims of the work deriving from that

hypothesis should be noted.

METHOD AND MATERIALS section

must contain enough information for other

researchers to repeat the investigation. All

the details that could enable recognition of

the patient should be avoided. Identify

methods, apparatus (producer’s name and

place in parenthesis) as well as procedures,

statistical methods and software in order to

enable other authors to repeat the results.

When reporting on experiments on humans,

it should be emphasized that the procedure

was done in accordance with the

D e c l a r a t i o n o f H e l s i n k i a n d

Recommendation for Conduct of Clinical

Research from 1975, revised in 1983. The

compliance of the authorized ethics

committee is also obligatory. Names,

initials or patients’ card numbers should

never be published, especially if the

material is illustrated. If there is a

possibility of recognizing the patient, all

details that can provide identification

should be excluded, unless written consent

for publishing is acquired from the patient

or his relatives, which should be

emphasized in the manuscript. You should

also state if the principles of animal

protection according to laws and

regulations were followed in experiments.

A detailed account of statistical methods

used should be given in order to enable that

a well- informed reader can check the

results. Whenever possible, quantify the

results and also state the corresponding

statistical flaw index (e.g. SD, SE or

credibility borders). Avoid relying only on

statistical testing of the hypothesis, such as

VIII


——————————————————————————————————————————–


r value, which does not provide relevant

quantitative data. Always discuss the

plausibility.

RESULTS should be presented clearly and

concisely. Do not repeat all the data from

the tables or illustrations in the text,

emphasize or summarize only significant

observations. The results and discussion can

be presented in the same section.

DISCUSSION should contain interpretation

of the results according to assumed

hypothesis, their significance in relation to

other similar researches. Do not repeat

results that have already been presented. Do

not repeat in detail the data and material

previously disclosed in Introduction or

Results. Implications of findings and their

restrictions, including those of relevance for

future research, should be included in

Discussion. Observations should be

connected to other relevant studies, in

particular those done within the last three-

year period, and only in special cases older

than these.

CONCLUSIONS can be given at the end of

the discussion or in a separate section.

Relate the conclusions to the aims of the

paper. When appropriate, recommendations

can be included.

ACKNOWLEDGMENTS

All other persons who have made substantial

contributions to the work reported in the

manuscript (e.g. data collection, analysis,

and writing or editing assistance) but who

do not fulfill the authorship criteria should

be named with their specific contributions,

with written permission of course. Sources

and funding, sponsorships, scholarships,

gifts, equipment and medicines should also

be listed.

COVER LETTER

Along with the manuscript a cover letter

should be submitted, signed by all qualified

authors. It should contain a statement that

the article hasn’t been previously published

or submitted for publishing in another

journal. The letter should also include a

statement that all those designated as

authors (who meet the authorship criteria)

have read and approved the article.

REFERENCES

Regular components of references (authors’

names, article title, source etc.) are noted in

the same way in every article published in

the journal, according to accepted form of

referencing. The use of format supported by

leading international bases of referencing,

and Serbian Citation Index, following in

fact the instructions of APA (Publication

Manual of the American Psychological

Association), is highly recommended.

References should be listed in order of

appearance. Identify references in text,

tables and legends using ordinal numbers in

square brackets [1]. If the number of

authors exceeds six then six should be

named and the rest should be referred to as

‘’et al’’.

Names of the journals can be abbreviated

only according to Index Medicus.

Abbreviations can be found at http://

www.nlm.nih.gov/. Full title of the journal

should be written if the abbreviation is

unknown.

References should be listed in order of

appearance in the text. The number of

references should not exceed 30, except in

reference overview where there could be up

to 50. Most of the cited works should not be

older than 5 years. All data on cited

literature must be correct. All works,

regardless of their original language, are to

be cited in English, with reference to the

source language in parenthesis after the title

(e.g. in Serbian, in Russian, in French, etc.).

The style of citing should be the same as in

Index Medicus (see the examples below).

Citations from abstracts, secondary

publications, oral announcements,

unpublished papers and certified and

classified documents are not accepted.

http://www.nlm.nih.gov/

http://www.nlm.nih.gov/

IX


——————————————————————————————————————————–

ABC časopis urgentne medicine 2017;(3)

References to papers accepted but not yet

published are acceptable, but should be

designated as „in press” and with the name

of journal.

EXAMPLES OF CORRECT REFERENCE

FORMS

Standard journal article (name all the

authors, but if their number exceeds six,

name six and add et al. Jurhar-Pavlova M,

Petlichkovski A, TrajkovD, Efinska-

Mladenovska O, Arsov T, Strezova A, et al.

Influence of the elevated ambient

temperature on immunoglobulin G and

immunoglobulin G subclasses in sera of

Wistar rats. Vojnosanit Pregl 2003; 60(6):

657–612.

Book or monography: Ringsven MK, Bond

D. Gerontology and leadership skills for

nurses. 2nd ed. Albany (NY): Delmar

Publishers; 1996.

Book chapter: Phillips SJ, Whisnant JP.

Hypertension and stroke. In: Laragh JH,

Brenner BM, editors. Hypertension:

pathoph ysiology, diagnosi s, and

management. 2nd ed. New York: Raven

Press; 1995. p. 465-78.

Dissertation: Knežević D. The importance

of decontamination as an element of

complex therapy of poisoning with

o r g a n o p h o s p h o r o u s c o m p o u n d s

[dissertation]. Belgrade: School of

Veterinary Medicine; 1988 (In Serbian).

(19)

Congress proceedings: Kimura J, Shibasaki

H, editors. Recent advances in clinical

neurophysiology. Proceedings of the 10th

International Congress of EMG and Clinical

Neurophysiology; 1995 Oct 15–19; Kyoto,

Japan. Amsterdam: Elsevier; 1996.

Dictionaries and similar references Kostić

AĐ. Multilingual Medical Dictionary. 4th

Edit ion. Beograd : Nol i t ; 1976.

Erythrophobia; p. 173–4.

In press: Pantović V, Jarebinski M,

Pekmezović T, Knežević A, Kisić D.

Mortality caused by endometrial cancer in

female population of Belgrade. Vojnosanit

Pregl 2004; 61 (2): in press. (In Serbian)

Article in electronic form: Abood S.

Quality improvement initiative in nursing

homes: the ANA acts in an advisory role.

Am J Nurs [serial on the Internet]. 2002 Jun

[cited 2002 Aug 12];102(6):[about 3 p.].

A v a i l a b l e f r o m : h t t p : / /

www.nursingworld.org/AJN/2002/june/

Wawatch.htm

Monograph in electronic form: Foley KM,

Gelband H, editors. Improving palliative

care for cancer [monograph on the

Internet]. Washington: National Academy

Press; 2001 [cited 2002 Jul 9]. Available

f r o m : h t t p : / / w w w . n a p . e d u /

books/0309074029/html

Web location: Cancer-Pain.org [homepage

on the Internet]. New York: Association of

Cancer Online Resources, Inc.; c2000-01

[updated 2002 May 16; cited 2002 Jul 9].

Available from: http://www.cancer-

pain.org/.

Part of web location: American Medical

Association [homepage on the Internet].

Chicago: The Association; c1995- 2002

[updated 2001 Aug 23; cited 2002 Aug 12].

AMA Office of Group Practice Liaison;

[about 2 screens]. Available from: http://

w w w . a m a a s s n . o r g / a m a / p u b /

category/1736.html. Best is to use Zoter or

Mendeley.

AUTHORSHIP

All individuals listed as authors should

qualify for authorship. Each author should

have participated sufficiently in the work to

take public responsibility for the article

content and presented results. One or more

authors should take responsibility for the

integrity of the work as a whole, from

inception to published article. Authorship

credit should be based on substantial

contributions to conception or design of the

http://www.nap.edu/books/0309074029/html

http://www.nap.edu/books/0309074029/html

http://www.cancer-pain.org/

http://www.cancer-pain.org/

X


——————————————————————————————————————————–


work, or the acquisition, analysis, or

interpretation of data for the work; and

drafting of the work or revising it critically

for important intellectual content; and final

approval of the version to be published.

Gathering of the data or just supervision of

the research team is not enough to justify

authorship. All other persons who have

made substantial contributions to the work

reported in this manuscript (e.g., data

collection, analysis, or writing or editing

assistance) but who do not fulfill the

authorship criteria should be named with

their specific contributions and affiliations

in an acknowledgment of the manuscript,

with written permission of course. If the

article is a part of master’s theses or

dissertation, or it came out from a certain

scientific project, it should be noted at the

end of the text. Likewise, if the article has

already been presented at a scientific

convention, precise name of the event, as

well as time and place where it happened

should be noted.

SUBMISSION OF MANUSCRIPT

The manuscript, together will all

illustrations, could be sent by registered

mail, by email or submitted in person in the

Editorial office.

Address: ABC journal of emergency

medicine – Džordža Vašingtona Str. 19,

11000 Beograd

E mail: [email protected]


Documents

ABC 2019. godina vol 19 broj 3urgentnamedicina.sld.org.rs/global/doc/abc/ABC2019godVol...detaljan i kritički prikaz istraživačkog problema ili područja u kome je autor već ostvario