ABD ANAYASAL DÜZENİ ÜZERİNDE EMPERYAL BAŞKANLIK …

ABD ANAYASAL DÜZENİ ÜZERİNDEEMPERYAL BAŞKANLIK GÖLGESİ THE SHADOW OF THE IMPERIAL PRESIDENCY

OVER THE US’ CONSTITUTIONAL ORDER

ÖzcanALTAY*

Özet: Birçoklarına göre Amerikan başkanlık sistemi ve onun öngördüğü keskin kuvvetler ayrılığı rejimi benzersiz bir örnektir. Bu klasikleşmiş kavrayışa göre, ABD başkanlık sisteminin ayırıcı özelliği, başkanın tek başına temsil ettiği güçlü yürütme organının aynı oran-da güçlü kontrol mekanizmaları ile kuşatılmış olmasıdır. Ancak, ABD Anayasası’nın çerçevesini çizdiği bu sistemin pratikte kurucu babala-rın öngördüğü biçimde işlemediği, hatta bu çizgiden çoktan sapıldığı yönünde birçok görüş ortaya konulmaktadır. Ünlü siyasi tarihçi Art-hur Meier Schlesinger Jr.’ın, ABD hükümet sisteminin geldiği noktayı “emperyal başkanlık” olarak niteleyen çalışması benzer görüşler içe-risinde özel bir yere sahiptir. Schlesinger’in ABD başkanlarının yürüt-me organına fiilen güç devşirmelerini betimlemek üzere kullandığı bu yapı kendisini Amerikan iç ve dış siyasetinde halen kuvvetli şekil-de hissettirmektedir. Bu çalışmada, sözü edilen emperyal başkanlık kavramının teorik altyapısı ve tarihsel ilerleyişi yeniden işlenecek, kavramın güncelliği ABD iç ve dış politikasındaki yansımalarından ör-nekler verilerek irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler: Emperyal Başkanlık, Milli Güvenlik, Savaş Yetkileri, Yürütmenin Gizliliği, Yürütme İmtiyazı

Abstract: For many, the American presidential system and the sharp separation of powers is of unique character. According to this classical perception, the idiosyncratic character of the US presiden-tial system is that the strong executive branch, which is represen-ted solely by the President, is surrounded by equally strong control mechanisms. Nevertheless, there are plenty of views assuming that the system does not function as the Framers envisaged, and that it had for so long diverted from its direction. The prominent political historian Arthur Meier Schlesinger Jr.’s work, which defined the sta-tus of the US system of government as “imperial presidency”, has a special position within similar arguments. Schlesinger’s concept, which he used for defining the presidents’ de facto (and inherent) power claims to the executive branch, makes itself still evident both at internal and foreign affairs of the United States. This work, thus, reiterates the theoretical base and the historical progress of the so-called imperial presidency fact, and examines the actuality of the concept by giving examples on its repercussions to the internal and foreign policies of the United States of America.

Keywords: Imperial Presidency, National Security, War Po-wers, Executive Secrecy, Executive Privilege

* TBMMYasamaUzmanı

310 ABD Anayasal Düzeni Üzerinde Emperyal Başkanlık Gölgesi

GİRİŞ

ABD’deanayasaldüzenealternatifbirbakışgetirenemperyalbaş-kanlıkkavramını1973yılındayazdığıaynıadlıkitabıyla(The Imperi-al Presidency)tarihçiArthurMeierSchlesinger,Jr.popülerleştirmiştir.Kavramlaştırmadakullanılanemperyal(imperial)kavramı,ilkbakıştasiyasi bakımdan zayıf memleketlerin daha kuvvetlilerce idaresi an-lamındaemperyalizmiçağrıştırsadaSchlesingerbunu imparatorlukgibimonarşikyönetimlerdegörülenseviyedegüçlüiktidarıvurgula-maküzerekullanmıştır.1

Birbütünolarakemperyalbaşkanlıkifadesiisegünümüzde“Ana-yasanınmüsaadeettiğindenfazlagüçlenitelenenAmerikanbaşkan-lığı” olarak tanımlanmaktadır.2 Kavramı teorik çerçevede ele alanSchlesinger’in hareket noktası da Amerikan anayasal sistemindekikuvvetlerdengesininzamaniçindekurucubabalarınasliiradesineay-kırıolarakyürütme(başkanlıkmakamı)lehinebozulmuşolmasıdır.3 Yalnız,buanayasalsistemdenuzaklaşmasürecinitopyekûnemperyalbaşkanlık serüveni içindedeğerlendirmekdoğruolmaz. Savı ortayaatanSchlesingerdebudüşünceyleAmerikananayasaltarihindekiyü-rütmenindoğalgelişimivegüçlenmesiileemperyalbaşkanlıksüreçle-rinibirbirindenayrıtutmaktadır.Bugünbirçoktarihçi,siyasetbilimcivehukukçu,“ABDbaşkanlık tarihinin,büyüyüpgelişmenin tarihi”4 olduğunukabuletmektedir,ancakemperyalbaşkanlıkolgusubugüçkazanımıileaynıçizgideilerlemişdeğildir.

Schlesinger’agöreAmerikanİçSavaşı,BüyükBuhran(Great Dep-ression)veikibüyükdünyasavaşıylaperçinlenengüçlübaşkanlıkol-gusuGeorgeWashington’danİkinciDünyaSavaşısonrasıHarryTru-manyönetiminekadaranayasalsınırlariçindevarlığınısürdürmüştür.Yürütmeningüçlenmesisürecinibuşekildefarklıbirzemineoturtanünlütarihçi,emperyalbaşkanlığıntemelunsurunuvedönümnokta-sını“SoğukSavaşdönemiilebirliktegereksinimduyulanolağanüstü

1 ArthurMeier,SchlesingerJr.,TheImperialPresidency,NewYork,HoughtonMif-flin,2005,s.xiii(girişbölümünden).

2 DonaldR.Wolfensberger,“ReturnofImperialPresidency?,”TheWilsonQuarter-ly,Cilt26,No2,2002,s.36.

3 Schlesinger,TheImperialPresidency,s.x–xxvi.4 Bkz.EdwardS.Corwin,ThePresident:OfficeandPowers,NewYork,NewYork

UniversityPress,1957,ss.29–30.

311TBB Dergisi 2017 (132) Özcan ALTAY

yetkilerinbaşkanlığınanayasalbakımdandoğalyetkileriymişgibiid-diaedilmesi”olarakaçıklar.5Budönemitibarıylabaşkanlıkkurumuöncelikli devlet organı olmanın ötesine geçip açıküstünlüğünü ilanetmiştir.6Yazaragöre tek taraflı,geçiciolmasıbeklenenveanayasalsınırlardışındakullanılanyetkilerinbaşkanlığınzatenuhdesindeymişgibigösterilmesidiğerbaşkanlariçinemsaloluşturacakniteliktedirvebumerkezigüçiddiasıemperyalbaşkanlığınolmazsaolmazşartıdır.

ButemelunsurdışındabirbaşkanlıkdönemininemperyalolaraknitelenmesiiçinşuüçgöstergeSchlesingeriçinönemlidir:Yürütmete-kelindesavaşyapmayetkisi(Executive war-making power),yürütmeningizliliği(executive secrecy)vemilligüvenlikyetkilerininsiyasikazançiçin kullanılması.7 Schlesinger’in teorisi bu unsurların bir başkanlıkdönemiiçerisindezorunluolarakbiraradabulunmasınıgerektirmez,ancak yukarıda bahsettiğim olağanüstü yetkilerin başkanlık maka-mındazatenmündemiçolduğuiddiası(claiming inherent powers in the presidential office)kendisinibuüçtemelgöstergeyle(veyadiğerbenzerigöstergelerle) somutlaştırır.Buunsurlarınbirlikteliği, emperyalbaş-kanlığınanayasaldengeninenbaşındanberiyürütmeyedoğalolarakkaydığıdış ilişkiler alanıyla sınırlı kalmayıp içpolitikayada sirayetettiğinigösterir.

RichardNixondönemi(1969–1974)buunsurlarınhepsiniiçermesibakımındanemperyalbaşkanlığınhalaenşiddetlihaliolarakgösteri-lebilir.NixonsonrasıdönemdeyasamaorganıABDKongresi tekrardengeyisağlamış,ancakbudurumfazlauzunsürmemişve80’liyıl-larınsonundanitibarenözellikledışpolitikavesavaşyetkileritekrarbaşkanlıktekelinegeçmeyebaşlamıştır.Başkanlıkmakamınıngücünüpekiştirdiğive anayasaldengeninyeniden sarsıldığıdönümnoktasıise 11 Eylül saldırılarıdır. GeorgeW. Bush Yönetimi bu saldırılarındoğalsonucuolarakelinegeçirdiğiolağanüstüyetkileriyürütmegü-cününheralandagenişlemesi içinkullanmışveemperyalbaşkanlıkeleştirilerinintekrargündemetaşınmasınaönayakolmuştur.

Obamadönemiise11Eylülüngetirdiğiterörleküreselsavaşpoli-tikasınınhalengeçerliolduğuvehattayeryergenişlediğibirdönem-

5 Schlesinger,TheImperialPresidency,s.x.6 Ibid.,s.xxvi.7 Ibid.,s.xxvi.


dir.ABD’dekibudirençlidüzeneksadecedışpolitikaalanıylasınırlıkalmayıpiçerdetemelhaklardüzeninidetehditedendayatmacıbirbaşkanlıkanlayışını sıcak tutmaktadır.ZiraAmerikanÖzelKuvvet-leri bugün içinkamuoyununbirkısmındanhaberdardahiolmadığı130’danfazlaülkedeoperasyonlarınıdevamettirmektedir.8Sivilhalkazararvermepotansiyeliyüksek insanhavaaraçlarınadayalıoperas-yonlarınsayısıisegiderekartmaktadır.Emperyalbaşkanlıkkavramı,CumhuriyetçiPartililer’in(Republicans)Demokratbaşkanlara,Demok-ratPartililer’in(Democrats)iseCumhuriyetçibaşkanlarasürekliyakış-tırmalarınedeniyleciddiyetinikaybetmişgibigörünsede,partipoli-tikalarındanbağımsızolarakbaşkanlarınmilligüvenlikpolitikalarınabakışınıyansıtmasıveiçvedışbarışadoğrudanetkisisebebiylehalendeğerinikorumaktadır.Aşağıdasomutmeselelere tesiribakımındangüncelliğini koruduğuna inandığım bu kavramı, teorik çerçevesi veABDsistemiiçindekietkinliğibakımındanirdeleyeceğim.

1. Güçlü ve Enerjik Yürütmeden Emperyal Başkanlığa: Olağanüstü Yetkilerin Başkanlık Makamında Mündemiç Olduğu İddiasıABD anayasa yapım sürecinde güçlü merkezi hükümet yanlı-

sı federalistler ile gücünpaylaşılması taraftarı olan anti-federalistlerarasında en çekişmeli olan konulardan birisi de yürütme organınınkuruluşuveyetkileriolmuştur.Süreçtengöreceüstünayrılanfedera-listlerinarzusunayakınbiçimdeyürütme,halktarafındanseçilecekbirbaşkanınönderliğindetekbaşlıolarakkurulmuşveönemliyetkilerledonatılmıştır. Önde gelen federalistlerden Alexander Hamilton, tekbaşlı yürütme tercihini iyi yönetim içingerekduyulan enerjinin tekkişidendaharahateldeedilebilmesidüşüncesinebağlamıştır.Budü-şünceyegörekarar,faaliyet,gizlilik,sevkveidarekalitesininhükümetedensayısındakiartışiletersorantılıolduğudeğerlendirilmiştir.9Tekyetkilibaşkantercihindepratikte(özelliklesavunmaalanında)olum-

8 NickTurse,“AmericanSpecialOperationsForcesAreDeployedto70PercentoftheWorld’sCountries,”5Ocak2017,https://www.thenation.com/article/amer-ican-special-forces-are-deployed-to-70-percent-of-the-worlds-countries/, (ErişimTarihi:22Mart2017).

9 CharlieSavage,Takeover-TheReturnoftheImperialPresidencyandtheSubver-sionofAmericanPresidency,NewYork,Little,BrownandCompany,2007,s.48.


suzsonuçlardoğurmuşkonfederasyontecrübesininanaetkenolduğudaABD’desıklıklabaşvurulanbirgörüştür.

GüçlüvegerektiğindehızlıkararlaralabilenenerjikbiryürütmeorganıyaratmanınkarşısındaanayasakurucuiradeyeyansıyandiğerbaskınduyguisebutekbaşlıyürütmeorganınınABD’ninbağımsız-lığın kotarıldığı Britanya’daki kraliyet yönetiminde olduğu gibi “ti-ranlığa”kaymaendişesidir.Bukaygılarıgidermekadına,güçlümer-kezi hükümetin hararetle savunulduğu Federalist Yazılar (Federalist Papers)’da Hamilton, ABD anayasal sisteminde öngörülen başkanınBritanyaKralı’nahiçbirşekildebenzemediğinivurgulamıştır.Yürüt-meninbaşıolacakABDBaşkanı,Kral’dan farklıolarakgerektiğindegörevinden uzaklaştırılabilen, kanunlar üzerindeki veto hakkı par-lamento çoğunluğuyla hükümsüz kılınabilen, başkomutan sıfatınasahipolmasınarağmensavaş ilanınayetkiliolmayan;parlamentoyufesihyetkisindenmahrumolan,yasamaorganınınçıkardığıyasalarısadakatleuygulamayükümlülüğübulunanvenihayetdış ilişkilerinuluslararasıantlaşmalaryoluylayürütülmesiyetkisiniveatadığıüstdüzey kamu yöneticileri ile federal yargıçların atanması yetkileriniparlamentokanadı Senato ilepaylaşmakdurumundaolanbir “tek”adamdır.10Sonuçolarak,ABDAnayasasınıkuraniradegüçlüyürütmeorganınıaynışekildegüçlüdengevefrenmekanizmalarıylakuşatmayolunutercihetmiştir.

Buteorikanayasalçerçevebirçokülkedeolduğugibiuygulayıcılarelindeşekilalmıştır.Yürütmeorganıözellikledışpolitikaalanında—belkidedoğalolarak—enbaşındananayasanınbiçimsel ifadesinden(sözünden)farklıyorumlanacakimtiyazlareldeetmiştir.Güçlümer-keziyönetimeşüpheliyaklaşanThomasJeffersonveJamesMadisongibibaşkanlardahikarşılaşılantehditlervefiiligüçlüklerkarşısındayürütme yetkisini geniş yorumlama eğiliminde olmuşlardır. BununörnekleriniilkbaşkanGeorgeWashingtondöneminekadargötürmekmümkündür.BaşkanWashington,Britanyaileimzaettikleriuluslara-rasıantlaşma(JayTreaty)görüşmelerineilişkinbelgelerimüzakerele-rezararverebileceğiendişesiyleTemsilcilerMeclisi’nesunmayıred-

10 “TheFederalistPapers69–TheRealCharacterof theExecutive,”https://www.congress.gov/resources/display/content/The+Federalist+Papers#TheFederalistPapers-69,(ErişimTarihi:26Ekim2016)


detmiştir.BenzerşekildeWashington,Fransaveİngilterearasındakisavaşta benimsenen tarafsız kalma kararını Kongre’ye danışmadantektaraflıişlemletesisetmiştir.11Jefferson,JohnLocke’unönesürdü-ğü“aniveyakın tehlikeninbastırılması içinyürütmeninolağanüstühal imtiyazının (Lockean emergency prerogative)bulunduğu”savındanhareketleKongre’yedanışmadandenizkuvvetlerinikorsanlarüzeri-neyollamıştır.JeffersonileaynısiyasiekoldengelenMadisondabaş-kanlığıesnasındaArjantinveŞili’degizlioperasyonlartertipetmektençekinmemiştir.12

KuruluşyıllarınınardındanAmerikanbaşkanlığıesasgüçtestineİçSavaş’ta (Civil War, 1861–65) tabi tutulmuştur.Savaşdoğalolarakyürütme organının yetkilerini en üst düzeye çıkarmıştır. DöneminünlüAmerikanbaşkanıAbrahamLincolnsavaşınbaşlangıcındaniti-barenmuhaliflerintutuklanmasıiçinmahkemekararızorunluluğunukaldırmıştır.13Lincoln,bukararıylahukukunötesinegeçilmezorun-luluğunun bulunduğunu, ülkenin bölünmesindenseHabeasCorpusYasasınınBirlik(the Union)karşıtıayrılıkçılarauygulanmamasınıyeğ-lediğiniaçıkçaifadeetmiştir.14

İçSavaşyıllarınınakabindebaşkanlıkmakamı,birazgüçkaybet-sedeXIX.yüzyılsonlarındaTheodoreRooseveltyönetimindetekrarmevzi kazanmış, XX. yüzyılda Birinci Dünya Savaşı ve EkonomikBuhransonrasındaiseAmerikanbaşkanları“dünyalideri,barışınko-ruyucusu,başkanunkoyucuveyahalkınsesigibi”unvanlarlaanılankültkarakterleredönüşmüştür.15Buyükselişsadecebaşkanlarınken-dikarakterleriyle sınırlı kalmamış, 1939’daFranklinD.Rooseveltdö-

11 Schlesinger,TheImperialPresidency,ss.17–19.12 Schlesinger,WarandtheAmericanPresidency,London,Norton,2005,ss.48–49.13 ABDAnayasasınınYasamabaşlıklı1’incimaddesinin9’uncukısmındayasama

organınınyapmaktanyasaklıolduğuişlemlerarasında,isyanveyaülkeninistila-sısırasındakamugüvenliğiningerektirdiğihallerdışındatutuklanmanınyetkiliadlimercilerinkararınabağlıolmasıhakkınındurdurulmasıyeralmaktadır.Buhüküm tersindenokunduğunda sözü edilenkısıtlamanın ancakABDKongresitarafındanyapılabileceği,dolasıylaBaşkanınbunakesinlikleyetkiliolmadığıyo-rumugetirilebilir.

14 MichaelA.Genovese,“TheAmericanPresidency:FullCircle?,” WilfriedMaus-bach et al. (der.), The American Presidency, Heidelberg, Heidelberg Universi-tätsverlag,2012,s.99.

15 GeneHealy,TheCultofthePresidency-America’sDangerousDevotiontoExecu-tivePower,WashingtonD.C.,CatoInstitute,2008,s.7.


neminde faaliyete geçenBaşkanlık İdari Teşkilatı (Executive Office of the President)kararalmavedanışmanlıksüreçlerindeyürütmeorganıiçindekidiğerbakanlık(sekreterlik)teşkilatlarınınönünegeçmiştir.16

Kısaca özetlediğim busüreciSchlesinger,başkanlıkmakamınınsağ-lıklıveorganikgelişimiiçerisindedeğerlendirmektedir.Yazaragöre,busürezarfındakibüyümesüreciekonomikvesiyasişartlarlamüca-delenindayattığıbirgereksinimdirvebudönemdebaşkanlaranaya-salsistemindışında yorumlanacakmünferithareketlerinikendidoğalyetkileriymiş(inherent powers)gibigöstermeamacınıgütmemiştir.Ör-neğin,Washington, Fransa ve İngiltere arasındaki savaşta tarafsızlıkkararını tekbaşınaalmaklabirlikte,bupolitikayıdüzeltecek,gelişti-recekveuygulayacakolankudretinyasamaerkiolduğunaişaretet-mişveKongre’yibukonudahareketegeçirmiştir.BuuygulamasıileABD’nin başka devletlerarasındaki savaşlarda tarafsız kalma husu-sundaKongre’nin yetkili olması teamülüne öncülük etmiştir.17 YinebahsigeçenJayAntlaşmasıileTemsilcilerMeclisi’nintalepettiğibel-geleri reddetmesindeki gerekçe uluslararası antlaşmalar konusundayetkininparlamentonungöreceazsayıdaüyeyesahiporganıSenatoolmasındandır.JeffersonveMadison’unanisaldırılara(çok yakın savaş tehdidi) cevaben bildirimsiz olarak giriştikleri düşük yoğunluklu sa-vaşlarbudurumlarlasınırlıkalacakbiçimdeveanayasalteamülgeliş-mesinemaniolmagayretiiçindeverilmiştir.Jefferson,olağanüstüyet-kilerinkullanılmasındakizorkararlarıntarihinyargısınabırakılmasınısavunmuş,18Kongrehaberdaredilmedenyapılanaskerimüdahaleleriçinilerideanayasalteamüloluşturacak“yapayhukuksalçözümler”(factitious legality)üretme yoluna gitmemiştir.19BenzerbiçimdeLincoln,Konfederasyonyanlısımuhaliflerhakkındahürriyetintahdidineiliş-kin hakları durdurma kararının ancak çok istisnai hallerde uygula-nabileceğinin altını çizmiştir.20 4 Temmuz 1861 tarihinde Kongreye

16 JamesPfiffner,“CabinetSecretariesversustheWhiteHouseStaff,”24Mart2015,http://www.brookings.edu/blogs/fixgov/posts/2015/03/24-cabinet-secretar-ies-white-house-staff-pfiffner,(ErişimTarihi:03Kasım2016).

17 Schlesinger,TheImperialPresidency,s.20.18 Ibid.,s.25.19 Ibid.,s.9.20 “ExparteMerrymanandDebatesonCivilLibertiesDuring theCivilWar”, 30

Ekim 2015, http://www.fjc.gov/history/home.nsf/page/tu_merryman_narra-tive.html.,(ErişimTarihi:16Kasım2016).


seslenişindeyapmakzorundakaldığıanayasalihlâlleriuzunuzunge-rekçelendirmeihtiyacıhissetmiş,demokratikveanayasalbirdevletin,çokciddiulusaltehditlerlekarşıkarşıyakalsadahi,hakveözgürlükdüzeniniortadankaldıracakkadargüçkullanmamasıgerektiğininal-tınıçizmiştir.21

İç Savaşsonrasıkuvvetlerarasıanayasaldengetekrar tesisedil-miş,ancakXIX.yüzyıl sonunda kendi kabul ettiren modernizasyon süreci ekonomik ve siyasi yetkilerin tekrar (bu sefer daha sistematikvekalıcıbi-çimde)Kongre’denBaşkan’aaktarımınısağlamıştır.Busürecibetim-lerkenTheodoreRooseveltveWoodrowWilsonyükselenküreselgüçABD’nindümenindeKongre’nindeğilBaşkan’ın yer alması gerekliliğine işaret etmişlerdir.22ABDtarihininenuzunbaşkanlıkdöneminiyaşayanFranklin D. Roosevelt (FDR) iç politika ve Yüksek Mahkeme (Supreme Court)’nindedesteğiyle23 dış politika alanında tam yetkili hale gelmiştir. Ancak budönemdedahibaşkanlarınsöylemikendilerineanayasaldü-zeninöngördüğündenfazlagüçatfederdüzeyeerişmemiştir.ŞöylekiFDR,İngilizBaşbakanıWinstonChurchill’inİkinciDünyaSavaşıes-nasındaİngilizKanalı’nıNazigüçlerindenkorumakadınaAmerikandestroyerlerinikullanmaricasını,bununancakKongre’ninaçıkrızasıilegerçekleşebileceğinigerekçegöstererekreddetmiştir.24

Yürütmeninbuşekildegüçlenmesisürecininemperyalbaşkanlıkolarak nitelenmesindeki dönüm noktası Soğuk Savaş (Cold War)’ınbaşlamasıdır.BaşkanTruman,milli güvenlikkonseptiniMerkezi İs-tihbarat Teşkilatı(CIA)’nınveMilliGüvenlikKurulu(National Security Council–NSC)’nun da kurulmasıyla devlet politikalarınınmerkezineyerleştirmiş ve etrafına ABD’nin yenidünya düzeninin dümenindeolmasıgerektiğinidüşünengüvenlikdanışmanlarınıyerleştirmiştir.25 BuanlayışauygunolarakTruman,SoğukSavaş’ıngetirdiğiortamdanfaydalanmışvesavaşyetkileriniKongre’ninelindenalmıştır.Truman

21 ClintonRossiter,ConstitutionalDictatorship,NewYork,Harbinger,1963,s.3.22 Schlesinger, Jr.,TheCyclesofAmericanHistory,NewYork,HoughtonMifflin,

1999,s.279.23 BudönemdeYüksekMahkemeceBaşkanındışpolitikaalanındaneredeysesınır-

sızyetkisahibiolduğunavurguyapanU.S.v.Curtis-WrightCorporationveUni-tedStatesv.Belmontkararlarıalınmıştır.

24 Schlesinger,TheImperialPresidency,s.105.25 MichaelJ.Hogan,ACrossofIron-HarryS.TrumanandtheOriginsoftheNation-

alSecurityState,1945-1954,NewYork,CambridgeUniversityPress,1998,s.4.


Kongre’yedanışmadan (BirleşmişMilletlerkararınadayanarak) Gü-ney Kore’de kendi inisiyatifiyle kuvvet kullanılmasına karar vermiş ve bunu yaparken Anayasa ile kayıtlı olmadığını iddia etmiştir. Böylelikle Trumanbaşkanların “doğal yetkilerine dayanarak” Kongre’den bağımsız verutin şekilde savaş ilanına ve kuvvet kullanılmasına karar vermesiusulüneöncülük etmiştir.26BuradaTruman’ıseleflerindenayırantemelfaktörKongre’yehabervermedenaskeri operasyonagirişmesideğilbunuyapmasınaAnayasavekanunlarnezdindebirmaniolmadığınıdüşünmesiolmuştur.

Truman’ın açtığı yolu Lyndon B. Johnson genişletmiş, nihayet Richard Nixon dönemiyle beraber emperyal başkanlık günceldeyimlepikyapmış-tır.Nixon,emperyalbaşkanlığınkulvarınıdışpolitikadaniçpolitika-ya, askerimecradan sivil alana kaydırmıştır. Budönemde,VietnamSavaşı’nınyürütme tekelinde sürdürülmesi,milligüvenlikyetkileri-ninsiyasalrakiplerlemücadeleiçinkullanması;buuğurdadinlemevefişlemefaaliyetlerinindoruknoktayaulaşması,Kongre’ninbütçehak-kınıkullanarakbellikurumlarahasrettiğiödeneklerinbaşkancatekta-raflıaskıyaalması(impoundment) gibibirçokalandabaşkanlıkyetkilerikötüyekullanılmıştır.27Nixon,bueylemlerininbaşkanlığındoğalyet-kileriolduğunu ise İngilizgazeteciDavidProst’averdiği röportajdavecizşekildeifadeetmiştir.Prost’un,birbaşkanınulusunmenfaatlerisözkonusuolduğundakanundışıeylemlerdebulunupbulunamaya-cağısorusunaNixon,“BirşeyiBaşkanyapıyorsa,okanundışıdeğil-dir”cevabınıvermiştir.28

Nixon’ın suçlandırma (impeachment) tehdidi altında istifasıylasonuçlanan dönemin ardından, yürütmenin dizginlenmesi gereklili-ği,VietnamSavaşı’ndanedinilenderslerindeetkisiyle,Amerikanka-muoyundakabulgörmüştür.70’lerinikinciyarısından2000’liyıllarınbaşınakadaranayasaldenge—RonaldReagan,GeorgeW.H.BushveBillClintondönemlerindekigenişlemelere rağmen—tekrardan sağla-

26 Schlesinger,WarandtheAmericanPresidency,s.51.27 MiltonCantor,“WaristheHealthofthePresidency,”ReviewsinAmericanHis-

tory,Cilt2,No3,1974,s.323.28 “I Have ImpeachedMyself–Edited Transcript of David Frost’s Interviewwith

RichardNixon,”7Eylül2007,http://www.theguardian.com/theguardian/2007/sep/07/greatinterviews1,(ErişimTarihi:8Ocak2017).


nabilmiştir.29Ancak2000’liyıllarınbaşındaazaldığıvarsayılanulusalgüvenliktehditlerininemperyalbaşkanlıkdöneminisonaerdireceğineilişkintahminlerGeorgeW.Bushbaşkanlıkdönemindeyaşanan11Ey-lülterörsaldırılarıileboşaçıkmıştır.BuhadiseilebirlikteolağanüstühaldenkaynaklananyetkilerinBaşkanlıkmakamınadoğalyetkilerat-fetmeyedönüşmesi süreci, yani emperyal başkanlık, yenidendoğmuştur.30

OğulBushyönetimi (özellikle Başkan yardımcısı Dick Cheney),Re-agandönemindeKongre’ninyasalarlayetkilendirdiğibağımsızidariotoritelerekarşıbütüncülbiryürütmemodelinisavunmakiçinkulla-nılanüniteryürütmedoktrinini(unitary executive doctrine), yürütmenin diğer anayasal organlar karşısındagüçlendirilmesiolarakkullanmayıter-cihetmiştir.BudoğrultudabaşkanınKongreveYüksekMahkeme’dentamamenbağımsızolarakdış ilişkileriyürütmesi,düşmandevletveterör örgütlerine karşı önalıcı ve önleyici savaşlara (preemptive and preventive wars) girişebilmesi öngörülmüştür.31 Burada Bush yöne-timinin işlettiği temelmantık söz konusu olanAmerikan ulusununmenfaatlerivevatandaşlarıncangüvenliği isebaşkanınmünhasıranveanayasalorganlardanbağımsızgenişyetkilerkullanabilmesigerek-tiğidir.32YukarıdaLincolndönemiiçinzikredilenolağanüstühalim-tiyazıiçindedeğerlendirilebilirgözükenbuanlayışözündefarklıdır.ÇünküLincolnbahsettiğimizüzereAnayasanınötesindeolağanüstüyetkilerkullandığınıkabuletmişvebununancakenüstdüzeydege-reklilikhalindeveyinemümkünolduğuncahukuk içindekalınarakuygulanmasıgerektiğinevurguyapmıştır.Bushyönetimiise(özellik-leBush’unhukukdanışmanlarındanJohnYoo’nuntezleriüzerinden)ABDAnayasasınıntaenbaşındanbuyetkileriyürütmeorganınaver-diğiveBaşkan’ın anayasal çizgiler içinde kaldığında ısrarcı olmuştur.Sözü edilen olağanüstü durumun süresi ve kapsamı üzerinde durulmamış,AnayasanınBaşkanaherzamankarşılığıolanaçıkbirçek sunduğu var-

29 MichaelBeschloss,“TheEndoftheImperialPresidency,”18Aralık2000,http://www.nytimes.com/2000/12/18/opinion/the-end-of-the-imperial-presidency.html,(ErişimTarihi:22Mart2017).

30 Schlesinger,TheImperialPresidency,x.31 John Yoo, The Powers ofWar and Peace, Chicago, TheUniversity of Chicago

Press,2005,ss.ix-x.32 Barton Gellman and Dafna Linzer, “Pushing the Limits of Wartime Powers,”

18, Aralık 2005, http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/arti-cle/2005/12/17/AR2005121701233.html,(ErişimTarihi:2Ocak2017).


sayılmıştır.BenimsenenburetorikçerçevesindeBushyönetimi,terörleküresel savaş şiarıylaABDvatandaşlarını vediğerdevlet vatandaşısivilleriiçinealacakgenişçerçevedeinsanhaklarıvedemokrasiihlal-lerine imzaatmış,halefiBarackObama’yadevraldığındançokdahagüçlübirAmerikanbaşkanlığımirasbırakmıştır.33

Obama,Bush’unbıraktığımirasıretedeceğinihatta tersineçevi-receğiniABD’niniçindebulunduğusorunlarıngiderekgücüartanveKongre’yealdırmayanyürütmeorganındaaranmasıgerektiğiniseçimkampanyasındadilegetirmiştir.Bunauygunolarakbaşkanlığınınilkgünündeyayınladığıgenelgeileyürütmedeşeffaflığınkuralgizliliğin istisna tutulmasını tebliğ etmiş,ertesigünyayınladığıbaşkanlıkkarar-namesi(executive order)iledeişkenceninönlenmesikonusundaulusla-rarasıbelgeleresadıkkalınacağını,çoğunluğunuyabancısavaşçıların(enemy combatants)oluşturduğututsaklarahukukiçerisindemuameleedilipnihayetindeGuantanamohapishanesininkapatılacağınıduyur-muştur.34

Buolumlubaşlangıca rağmenuygulamada terörleküresel sava-şın birçok cephede genişletilmesi, özellikle milli güvenlik alanındaObama’nın baitan itibaren emperyal başkanlığın unsurları bakımın-danpekfarkyaratamamasısonucunudoğurmuştur.Ancak,emperyalbaşkanlığın öncelikli şartı olan başkanlığadoğalyetkileratfetmeyönün-dengörecedahaiyibirportreçizdiğisöylenebilir.Şöyleki,Obama’nınkararlarınıdayandırdığıhukukialtyapıveonun yönetimindekullanı-lansöylemselefiGeorgeW.Bush’agöredahaanaakımhukuksalgö-rüşlereveteorileredayalıdır.Bushdönemindesadecebaşkanayakınhukukçular tarafından benimsenmiş ve yeniden yorumlanmış olanüniteryürütmedoktrinininterkedildiği,döneminterörlemücadeledealanındaki işkence,askeriyargılamalarveistihbaratdinlemelerigibinetamelikonulardageçerliyazılıhukukunveemsalyargıkararlarınınönplanaçıkarıldığısavunulmuştur.35

33 JonathanMahler,“After the ImperialPresidency,”7Kasım2008,http://www.nytimes.com/2008/11/09/magazine/09power-t.html?pagewanted=all&_r=0,(ErişimTarihi:2Ocak2017).

34 DavidK.Nichols,“ProfessorObamaandtheConstitution,”CarolMcNamaraetal.(der.),TheObamaPresidencyintheConstitutionalOrder,Plymouth,Rowman&LittlefieldPublishing,2011,s.36.

35 GordonSilverstein,“Bush,Cheney,andtheSeparationofPowers,”PresidentialStudiesQuarterly,Cilt39,No4,2009,s.887.


Bu görüşlerin aksine, benimsenen söylemin aldatıcı olduğu veterörlemücadele tarzında esaslı birdeğişiklik olmayıp36Obamadö-nemininhenüzbaşlarındadahitemelhakveözgürlüklereveanaya-sal kuvvetler dengesine katkı sağlayacak değişikliklerin yapılmadı-ğı öne sürülmüştür.37 Bush döneminin ünlü hukukçularından JackGoldsmith’egöreObama,Bush’undüştüğühatayadüşmeyerekbaş-kanlıkyetkilerinigenişletmefikriniaçığavurmamış,bununyerinebuönemliyetkilerihissettirmeden,tabiricaizseçaktırmadankullanmıştır.

BuikiuçgörüşütartabilmekadınauygulamadaObama’nınGu-antanamo hapishanesinin tek taraflı işlemle kapatılma girişimi veLibya’ya yasama organının izni olmadan yapılan askeri müdahalekonuları önemlidir. Obama, Guantanamo’yu kapatma konusundakikararlılığınıyukarıdadabahsettiğimizbaşkanlıkkararnamesiileorta-yakoymuştur.AncakObamabukonudabazıDemokratsenatörlerdedâhilolmaküzerebaşkanlıksüresiboyuncaKongre’ninciddidirenciilekarşılaşmıştır.Obama,Bushdönemindeçok sık başvurulan başkanlıkimzaşerhleri(presidential signing statements)uygulamasını38Guantana-momevzundadevamettirmiştir.Baştanitibarenkötüünesahiphapis-haneyikapatmayıvetutsaklarınABDtopraklarınatransferiniObamabirtemelhaklarkonusuolmaktançokseçmenlerineverdiğitaahhüdütektaraflıişlemledeolsayerinegetirmekolarakgörmüştür.Sonuçta,Kongre’ninciddidirencinekarşıkoyamamışvebutaahhüdünüger-çekleştirememiştir.Bunakarşın,Obama,Kongre’ninkabulettiğimillisavunmatahsisveyetkilendirmeyasalarına(2010-2015yıllarıarasında

36 JackGoldsmith,“TheCheneyFallacy,”18Mayıs2009,https://newrepublic.com/article/62742/the-cheney-fallacy.,(ErişimTarihi:3Ocak2017).

37 CharlieSavage,“ToCritics,NewPolicyonTerrorLooksOld,”1Temmuz,2009,http://www.nytimes.com/2009/07/02/us/02gitmo.html?_r=0.,(ErişimTarihi:4Ocak2017).

38 ABDbaşkanları bazı kanunların kabulü esnasındaAnayasaya aykırı buldukla-rıveyauygulanmasındamahzurgördükleriyasahükümlerini,yasanıntümünüvetoetmekyerine,şerhkoyarakkabulettiklerinikamuoyunaduyururlar.Bunlarauygulamadabaşkanlıkimzaşerhleriadıverilmektedir.Buşerhleryasahükümlerigibihukukietkidoğurmaz,ancakbuhükümleriuygulamaklagörevliidarelerinsözkonusuşerhleredayanarakyasalarıyorumlamasıveaynızamandayargıor-ganlarınındabuşerhlerikararlarındagözönünealmasımümkündür.Geçmişiçokdahagerileredayananbaşkanlıkimzaşerhleri,özellikleReagandönemiitibariylebaşkanlarınyasamaorganıylauyuşmadığıpolitika tercihlerinivurgulamaaracıolarakkullanılmayabaşlanmıştır.GeorgeW.Bushdönemindetam700’ünüstün-deyasahükmüiçinbuşerhlerkullanılmıştır.“PresidentialSigningStatements”,https://www.loc.gov/law/help/statements.php,(ErişimTarihi:09.01.2017).


çıkan)koyduğuşerhlerdevenihayetinde2015yılındailgilikanununvetogerekçesindemilligüvenlikvedışpolitikakonusundakibaşkan-lıkyetkilerininyasamatarafındananayasaaykırıbiçimdeengellendiğigörüşünüsavunmuştur.39SonrasındaBaşkanBaşdanışmanıJoshEar-nestObama’nınKongre’ninmuhalefetinebakmaksızınGuantanomohapishanesinitektaraflıyürütmeişlemiilekapatacağıuyarısındabu-lunmuştur.40

BuemsalözelindedeğerlendirildiğindeObamayönetiminin,Baş-kanlıkyetkilerinigenişletmeamacını açıkça ifade edenveyürütme-nin terörlemücadeleninvemilligüvenliğingerektirdiğizaruriyetlerkarşısındatekyetkiliolduğufikrindekiBushileaynıçizgideolmadı-ğıbirgerçektir.Ancak,Obamayönetiminingerektiğindebaşkanlığınmilligüvenlikvedışpolitikaalanındatekyetkiliolduğuvegerekirseyasamaorganıiradesiyleçelişentektaraflıişlemlerdebulunabileceğisöyleminisahiplendiğigörülmektedir.Zaten,birsonrakibölümdeay-rıntılarınagirilecekLibyamüdahalesindebubaşkanlığadoğalyetkileratfetmesöylemininşüpheyeyervermeyecekşekildesahiplenildiği gö-rülecektir.

Adaylığını açıkladığından bu yana tartışma yaratan ve politikdoğruculukkarşıtıpopülistyenibaşkanDonaldTrump’ınbusöyleminekadarsahipleneceğivetekbaşınaicraedeceğiişlemlerihangiana-yasalveyasalçerçeveyedayandıracağımerakkonusu!Başkanlıkyet-kileritarihindeyenibirsayfaaçılmasıkuvvetlemuhtemelbudönemöncesindekibirikimiçiniseşusonsözlersöylenebilir:

Amerikan başkanlığı tarihi anayasaya aykırı olarak yorumlana-bilecekbirçokeylemledoludur.Ancak,bazıbaşkanlarbilinçliolarakanayasayıengenişşekildeyorumlayıpkendilerinefiilivedoğalyetki-lerdevşirmeyivebunlarıkullanmayıtercihetmişveemperyalbaşkan-lıkolgusunuyaratmışlardır.Budoğalhakiddiası,birsistemdeğişikli-ğinisavunmaveyaAnayasayıdeğiştirmeçabasınadeğil,Anayasanınzatenveherdaimbuyetkileribaşkanıntekelineverdiğivarsayımına

39 BenjaminWittes,“TheGreatGuantanamoShowdown,”9Kasım 2015, https://www.brookings.edu/blog/order-from-chaos/2015/11/09/the-great-

guantanamo-showdown/,(ErişimTarihi:4Ocak2017).40 “PressBriefingbyPressSecretaryJoshEarnest,”11Haziran 2015,https://www.

whitehouse.gov/the-press-office/2015/11/06/press-briefing-press-secretary-josh-earnest-1162015.,(ErişimTarihi:4Ocak2017).


dayanmıştır.Buiddiaemperyalbaşkanlığıntemelinioluştururvedi-ğerhukukdışıeylemlerezeminhazırlar.Anayasahükümlerininsade-cebiryorumuolmadığımalumdur,ancakbazıbaşkanlarındiğerana-yasaldevletorganlarınınvekamuoyununmüdahalesindenbağımsızşekildekendisağduyusunavevizyonunadayalıbirsubketifanayasalyorumveuygulamalarıkaçınılmazolarakemperyalbaşkanlıkteziniortayaçıkarmıştır.

2. Emperyal Başkanlık Pratiği

2.1. Yürütme Tekelinde Savaş Yapma (Kuvvet Kullanma) YetkisiBiröncekibaşlıkaltındaemperyalbaşkanlıkteorisininözünün baş-

kanlığadoğalyetkileratfetmeolduğunuortayakoyduk.Bununprati-ğedökülmesindeenöneçıkanunsuriseyürütmeninsavaşyetkilerinizamaniçindetekelinealmasıolaraknitelenebilir.Schlesinger’ınortayakoyduğu gibi emperyal başkanlık kendisini ilk olarak dış ilişkilerinyürütülmesinde ve özellikle savaş yetkilerinin kullanılmasıyla gös-termiştir.ABDAnayasasısavaşyetkileriniyasamaveyürütmeorganıarasındapaylaştırmıştır.BupaylaşımdayasamaorganıKongresavaşilanetmevesilahlıkuvvetleriyetiştirmevedestekleme(A.y.md.1/8),yürütmeiseBaşkanınbaşkomutansıfatıylaorduyakomutaetmeyet-kivegörevleriyle (A.y.md.2/2)donatılmıştır.41KurucubabalardanJamesMadison, bu paylaşımın savaşa komuta etme yetkisine sahipolanlara(yanibudurumdabaşkana)işindoğasıgereğisavaşıbaşlat-ma,sürdürmevesonaerdirmeyetkilerininemanetedilmemesiesası-nadayandığınıvurgulamıştır.Ancak,yukarıdadasöylendiğigibiana-yasalvesiyasalpratikbuöngörüyübüyükölçüdeboşaçıkarmıştır.42

Anayasadaöngörülensavaşyetkilerisistemindezamanlayaşananbudeğişimsadeceyürütmeorganınınkendikendinegüçdevşirme-siilegerçekleşmemiştir.Yasamaveyargıorganlarıda,zamanzamanağırlıklarınıhissettirselerde,pasifkalarakbunakatkıdabulunmuşlar-dır.Özellikle savaş ve kriz anlarındabaşkanlığagüçaktarımıKongrevemahkemelerinyürütmeüzerindekontrollerinigevşetmeleriilekatla-narakartmıştır.43

41 War Powers–Overview,” https://www.loc.gov/law/help/war-powers.php, (ErişimTarihi:29Ocak2017).

42 Savage,Takeover,s.19.43 Schlesinger,WarandtheAmericanPresidency,s.46.


DahaönceifadeedildiğigibiABDKongresigenelolarak gücünü kuruluş yıllarının ardından XIX. yüzyılboyunca(İçSavaşyıllarıdâhil)koruyabilmiştir. XX. yy.’ın ilk yarısı Ekonomik Buhran ve I. Dünya Savaşı’nın da etkisiyle başkanıgüçlendirsedesavaşyetkilerininyürüt-menintekelinealınmasıSoğukSavaşilebirliktekendisinikabulettir-miştir.Schlesinger’egöresonrakiyıllardabulaşıcıhalegelecekbirpo-litikaaracıolarakKongre’yisavaşyetkilerinindışındatutmayukarıdadaifadeedildiğiüzereTrumanilebaşlamıştır.Sonrasında,Johnson’ınünlüVietnamSavaşı’nıyineKongrekararınadayanmadanbaşlatmasıveakabindeNixon’ıncepheyiyineizinsizbiçimdeKamboçya’yage-nişletmesi bu uygulamayı perçinlemiştir. Nixon, ayrıca Kongre’ninGüneydoğuAsya’dagirişilecekaskerimüdahaleleriAmerikanbirlik-lerinesaldırıyapılmasıdurumuilesınırlayanTonkinKörfeziKararı’nauymayaraksaldırısavaşınıdevamettirmiştir.44

AmerikanKongresiözellikleVietnamSavaşıboyunca(Nixondö-nemininsonunakadar)uysal/sözdinleyenKongre(acquiescentCong-ress)adıylaanılmış,45özelliklebaşkanlarTruman,JohnsonveNixonsavaş yetkileri bakımından Kongre’yi baypas etmişlerdir. Nixon’ınistifayazorlanmasıneticesindeKongreartıküzerindeciddimuğlak-lıklar olan savaş yetkileri hususunu açıklığa kavuşturmak amacıylaSavaşYetkileriMüşterekKararı’nı46(WarPowersResolution)kabulet-miştir.Bukararilebaşkanın,başkomutanlıkyetkileriniancakKongretarafındansavaşilanedilmesiveyaKıngre’ninkuvvetkullanılmasınarızagöstermesiyahutBirleşikDevletler’eanibirsaldırıolmasıhalindekullanabileceğivurgulanmıştır.Ayrıca,başkanınKongre’ninonayınabaşvurmadangiriştiğiaskerimüdahalelerin60güniçerisindeKongretarafındanonaylanmaması(açıkyadaörtülüiradesiyle)halindesonaerdirilmesiveherhalükardaaskeri müdahalenin başlamasından 48 saat içinde Kongre’yebaşkantarafındanraporverilmesigibidüzenlemelergetirilmiştir.47

44 Savage,Takeover,22.45 AndrewRudalevige,“TheContemporaryPresidency:TheDeclineandResurgen-

ceandDecline (andResurgence?)ofCongress:ChartingaNewImperialPresi-dency,”PresidentialStudiesQuarterly,Cilt36,No32006,s.508.

46 ABDparlamentohukukunda“jointresolution”olarakifadeedilenbudüzenleme-lerSenatoveTemsilcilerMeclisininonayındangeçervekanungücündedir.Butipdüzenlemelerkanunlardanfarklıolarakbaşlangıçkısmıdaiçerirler.

47 “WarPowers–Overview,”https://www.loc.gov/law/help/war-powers.php,.


Buyasagücündekararınsözüileuygulamasıtarihselsüreçiçin-depekuyuşmamıştır.ÖzellikleNixonsonrasıKongre’ningücünüpe-kiştirdiği kısadönemin ardındanSavaşYetkileriKararı’nınkendisi-niuygulamaklayükümlüABDbaşkanları tarafındanhassasiyetleveistikrarlıbiçimdeuygulandığısöylenemez.Zamanzamanbaşkanlaraöncedensahipolmadıkları60günlüksüreboyuncaKongre’ninizninetabiolmadankuvvetkullanmahakkınıvermesinedeniyledeeleştiri-lenSavaşYetkileriKarar’ınınKongre’nineliniarzuedilenölçüdegüç-lendirmediğigeçmiştecrübelerleanlaşılmıştır. ABD başkanları Kararın Anayasayaaykırıolduğunusavunmuşveuygulamakkonusundahepağırdavranmışlardır.ReagandönemindeLübnanveGrenada,ClintondönemindeHaiti, Obama döneminde Libya operasyonları bu karargözetilmedenyürütülmüştür.48

Tarihegüvenlikpolitikalarıbakımındanensertbaşkanlıkdönem-lerinden biri olarak geçen GeorgeW. Bush dönemi ise tahminlerinaksine savaş yetkileri bakımındanyasal prosedürlere riayet edildiğibirdönemdir.OğulBushKongre’denhemAfganistan’ahemdeIrak’ayapılanmüdahaleleriçinizinalmıştır.Dahası,24Ekim2001tarihinde(11 Eylül terör saldırılarının ardından) yurt içinde ve dışında terör-lemücadeleninhukukialtyapısıABDYurtseverYasası(USAPatriotAct)49ilekurulmuştur.

BununlabirlikteBushdönemipolitikalarınınbuyasalaltyapıylauyumluolduğusöylenemez.Zira,terörşüphelivesanıklarınayapılangayriinsanimuameleler,yargılamalariçinkurulanaskerikomisyon-lar,gerçekleştirilenyasadışıdinlemeleryukarıdabahsetigimizüniteryürütmedoktriniçerçevesindebaşkanasınırsız takdirhakkı tanıyanbir anlayışla gerçekleştirilmiştir. ABD yasalarınca yasak olan işken-cenindahiteröristlerebirsorgulamataktiğiolarakbenimsenebileceğiBushyönetimincesavunulmuş50veAfganistan’daAbuGhraibhapis-

48 NancyKassopveWilliamG.Howell,“Resolved,CongressShouldPasstheWarPowersConsultationAct,”

RichardJ.Elliset.al.,(der.),DebatingReform:ConflictingPerspectivesonHowtoFixtheAmericanPoliticalSystem,LosAngeles,Sage,2014,s.353.

49 BuİngilizcekısaltmaaynıdildeUnitingandStrengtheningAmericabyProvidingAppropriateToolsRequiredtoInterceptandObstructTerrorismifadesininkarşı-lığıolarakkullanılmaktadır.

50 “MemorandumforAlbertoR.Gonzales,CounseltothePresident,fromJayS.By-bee,AssistantAttorney

General, Re: Standards of Conduct for Interrogation under 18U.S.C. §§ 2340–


hanesindenyansıyangörüntülerlebuyöntemlerebaşvurulduğuorta-yaçıkmıştır.Budöneminöneçıkankarakteriolanmilligüvenliğinçokamaçlıkullanımı(all-purpose invocation of national security)veanisaldırıtehdidiolmaksızınönalıcı(preemptive)savaşstratejisigücünözellikle askeri alanda yürütmenin tekelinde toplanmasına yol açmıştır.

Obama, başkanlığının ikinci gününde yayınladığı kararnamelerileişkencekonusundaCenevreKonvansiyonunauygundavranılacağıveGuantanamo’nunkapatılmasıdâhilterörtutukluvehükümlüleri-nemuameleninhukukisınıralaraçekileceğinitaahhütetmiştir.Ancak,yukarıda ifade edildiği gibi başkanlığının ilk günlerinden itibarenObama’nınterörleküreselsavaşkonseptialtındauyguladığımilligü-venlikpolitikalarının selefiyle esaslınoktalardapekayrışmadığıgö-rülmüştür.Budoğrultudatutuklulariçinkurulanaskerikomisyonlarvarlığınıdevamettirmiş,mahkemelerde federalhükümetin savunu-sundadüşmansavaşçı(enemy combatant)kavramıkorunarakABD’ninuluslararasıveiçhukuktanbağımsızşekildeterörtutsaklarınıyargıla-masıusulüdevamettirilmiştir.

ObamayönetimininçokamaçlımilligüvenlikuygulamasındaesasdönümnoktasıiseUmarFaroukAbdulmutallabadındaNiyerjalıterö-ristin2009yılıNoelgünündeAmsterdamDetroitseferiyapanNort-hwestAirlinesuçağındateşebbüsettiğicanlıbombaeylemiolmuştur.Bueyleminardındanterörtehdidininhalaciddişekildedevamettiği-neiknaolanObama’nınmilligüvenlikvesavaşyetkilerinibaşkanlıkmakamında toplama eğilimini artırdığı değerlendirilmektedir.51 Bu girişimdensonra insansızhavaaraçları (drones) ileyapılansaldırılarartırılmış52veObamayönetiminceaskeriotoritelerinveCIA’inSoğukSavaşyıllarındaolduğugibiyurtdışınoktaoperasyonlarla(Amerikanvatandaşlarıdâhil) terörşüphelilerininöldürülmesi (targeted killings)meşrugösterilmiştir.53

2340A,” 1 Ağustos 2002, http://www.justice.gov/sites/default/files/olc/le-gacy/2010/08/05/memo-gonzales-aug2002.pdf,(ErişimTarihi:24Mart2017).

51 GlennGreenwald, “InterviewwithCharlie Savage onObama’sWar onTerrorLegacy,”10Kasım2015,https://theintercept.com/2015/11/10/42692/, (ErişimTarihi:25Mart2017).

52 Scott Shane, “DroneStrikesRevealUncomfortableTruth:U.S. IsOftenUnsureAboutWhoWillDie,” 23Nisan 2015, http://www.nytimes.com/2015/04/24/world/asia/drone-strikes-reveal-uncomfortable-truth-us-is-often-unsure-about-who-will-die.html?_r=0,(ErişimTarihi:31Mart2017)

53 CharlieSavage,PowerWars–InsideObama’sPost9/11Presidency,NewYork,


SelefyönetimdendevralınanbuanlayışındışındaObama’nınsa-vaşyetkilerinikenditekelinealmaçabasınınenönemligöstergesiLib-yaOperasyonu olmuştur. Bilindiği üzere,Arap Baharı’nın Libya’yayayılması sancılı olmuş ve gösteriler Kaddafi yönetiminin çok serttepkisinemaruzkalmıştır.Obama’nınşiddetolaylarınınartmasıüze-rineuluslararasıtoplumayaptığıçağrıkarşılıkbulmuşveBMGüven-likKonseyi 1973 SayılıKarar ile askerimüdahaleye onay vermiştir.Bu kararın hemen ardından tıpkı Truman zamanında olduğu gibiKongre’nin rızası aranmadan salt BMkararına dayanılarak 19Mart2011’deABDaskerimüdahalesibaşlatılmıştır.

Müdahale kararında Kongre’ye başvurulma gereksinimi duyul-madığıgibikararıngerekçesindeuluslararasıhukukungereklerindenziyadeABD’ninaskerimüdahaledebulunmasındakimillimenfaatlerdilegetirilmiştir.Libya’dakidurumunesasenABDiçgüvenliğiniteh-ditettiğivarsayılmıştır.54

MüdahaleninemperyalbaşkanlıkbakımındanengözebatanyanıiseSavaşYetkileriKararı’ndaşartkoşulan60günsınırınınaşılması-narağmenKongre’ninonayıolmadandevamettirilmesidir.Yönetim,Libyaoperasyonundüşmanlasilahlıçatışmayadönüşmediğivedola-yısıylakapsamınedeniyleKongre’yebildirilmesigerekenbir“savaş”niteliğindeolmadığı tezini savunmuştur.BöylelikleLibyaoperasyo-nundaSavaşYetkileriKararı’nın60 gün içinde Kongre’nin rızası alınma-ması durumunda askerlerin geri çekilmesini gerektiren hükmünün uygulama alanı kalmadığıbelirtilmiştir.55BuradaABDaskerigüçlerininherhangibirmukavemetle karşılaşmadığı için yapılan operasyonun kanunensavaşniteliğindeolmadığısavıhaklıolarakeleştirilmiş56vezorlamabirhukukiyorumolarakdeğerlendirilmiştir.

Little,BrownandCompany,2015,ss.132–140.54 JeanGalbraith,“InternationalLawandtheDomesticSeparationofWarPowers,”

VirginiaLawReview,Cilt99,No5,2013,s.1036.55 HaroldHongjuKoh, “TestimonyBefore the Senate ForeignRelationsCommit-

tee,” 28Haziran 2011, http://www.state.gov/s/l/releases/remarks/167250.ht-m#ftn8,(ErişimTarihi:10Mart2017).

56 ÖrnekolarakKongreyanlısıyazılarıylabilinenhukukçuLouisFisherbirnükleersaldırınınkarşıaskerigüçlehiçmuhatapolmadanveçatışmayaşamadanyapıla-bileceğivarsayımınadayanarakyönetiminargümanınınçokzayıfolduğunuvur-gulamıştır.LouisFisher,“MilitaryOperationsinLibya:NoWar?NoHostilities?”PresidentialStudiesQuarterly,Cilt42,No1,2012,s.180.


Obama’nınLibya’dagiriştiğibuoperasyonuntektaraflıbaşkan-lık işlemiyle ve hukuka aykırı şekilde yapılmış olmasından ziyade,buyetkininkullanılmasındaObama’nınkendisinebağımsızvedoğalyetkileratfetmesiemperyalbaşkanlıkeleştirisibakımındandahabe-lirleyiciolmuştur.Obama,operasyonunbaşlamasındanikigüniçindeKongre’ye gönderdiğimektuptamüdahaleyi, Anayasanın yürütme-ninbaşıvebaşkomutansıfatıylakendisineverdiğiülkenindışilişkile-riniyürütmeyetkisiçerçevesindebaşlattığınıbildirmiştir.57OperasyonüzerineBaşkanlıkHukukMüşavirliği’ningörüşündedebaşkanlarıntekbaşlarınavebağımsızşekildesavaşyetkilerinikullandığıveyer-leşmişhukukivesiyasipratiğin58Anayasanınmuğlaklafzınınönünegeçtiğiiddiaedilmiştir.Ayrıca,SavaşYetkileriKararıilebaşkanlarınzaten(enazından60günlüğüne)tektaraflımüdahaledebulanabilece-ğininkabuledildiğiönplanaçıkarılmıştır.59

Sonuçolarak,Obamavehukukçudanışmanlarımilligüvenlikvemenfaatlersözkonusuolduğundabaşkanındiğeranayasalorganlarınherdurumdadoğalolarakönündeolduğugörüşünü,Bushyönetimikadarnetvetabiricaizsekörgözeparmakbiçimdeolmasada,savun-muşlardır.Busavunuberaberindeartıkkuvvetkullanımıveyasavaşilanıyla60 sınırlı olmayan (tutsaklaramüdahale, askeriyargı, işkence,hukuksuztelefonveortamdinlemelerivs)milligüvenlikvesavaşyet-

57 “LetterfromthePresidentregardingtheCommencementofOperationsinLibya,”21 Mart 2011, https://www.whitehouse.gov/the-press-office/2011/03/21/let-ter-presidentregarding-commencement-operations-libya,(ErişimTarihi:10Mart2017).

58 Bumütalaadabaşkanındış ilişkileri yürütme tekeline sahipolduğu (AmericanIns.Assn.v.Garamendi)vebaşkanınülkeninmillimenfaatlerisözkonusuoldu-ğundatekyetkiliorganolduğuna(Durandv.Hollins)vurguyapanyargıkararlarıöneçıkarılmıştır.Ancak,yargınınyürütmeyedışilişkilervesavaşyetkilerikonu-sundaistikrarlıbiçimdekoşulsuzdestekverdiğiizleniminiyaratmakyanıltıcıdır.NitekimYoungstownSheet&TubeCo.v.SawyerdavasındaYüksekMahkemeTruman’ınKoreSavaşıesnasındamilligüvenlikgerekçesiylebirçelikfabrikası-naelkoymagirişimineengelolmuştur.ÜnlükarardaHâkimJackson’ınbaşkanınyetkilerininKongreileçatışmahalindeenaşağıseviyedeolduğunuvarsayangö-rüşühalenyaygınkabulgörmektedir.

59 “AuthoritytoUseMilitaryForceinLibya–MemorandumOpinionfortheAttor-neyGeneral,”1Nisan2011,

http://www.justice.gov/sites/default/files/olc/opinions/2011/04/31/authori-ty-military-use-in-libya_0.pdf,(ErişimTarihi:11Mart2017).

60 Bunoktadayürütülenoncasavaşarağmen11Aralık1941’denberiABDKongre-sininresmensavaşilanetmediğinibelirtmekgerekir.Kassop,Howell,“Resolved,CongressShouldPasstheWarPowersConsultationAct,”s.353.


kilerininBushdönemiyleneredeyseaynıdüzeydekullanılmasınıge-tirmiştir.HattaLibyaoperasyonuusulbakımındanbudöneminihlalbakımındanötesinebilegeçmiştir.

Temel hak ve özgürlüklerle ilgilimeselelerde dahi yargımüda-halesindenrahatsızlığınıifadeedenBaşkanTrump’ınsavaşalanında-ki liderliğinin yasamave yargı organlarıncadenetlenmesi hakkındaneşekildehareketedeceğivedahadaönemlisikullanacağıyetkilerihangianayasalveyasalgörüşlerzeminindeuygulanacağıhenüznetlikkazanmamıştır.Ancakrump’ınKuzeyKore ileyaşanangüncelgeri-limiçerisindeTwitter’dansarfettiğisözler61bukonudaKongre’ninveABDkamuoyunun ikinciplandakalacağınadair işaretlervermekte-dir.Nihayet,yürütmetekelindesavaşyetkisivemilligüvenliğinçokamaçlıkullanımıbugünkapsamıçeşitlenenemperyalbaşkanlıktarzı-nınenönemliunsurlarındanbiriolmayısürdürmektedir.

2.2. Yürütmenin Gizliliği (Executivesecrecy)ABD’de yürütmeninKongre’den vemahkemelerden özellikle dış

ilişkilerin yürütülmesi hususunda bilgi saklaması belli ölçülerde kuru-luştan beri tecrübe edilen bir durumdur. O zamanWashington’unkabinesinde yer alan Jefferson Kongre’ye yukarıda adı geçen JayAntlaşması’nın Kongre’den gizlenmesini, “Şayet Senato antlaşma-da takınacağımız tavırdan haberdar olsaydı, bu hemen İngiliz bakan Hammond’un kulağına giderdi”62 sözleriyle açıklamıştır.

Bununlabirlikte,başkanlığadoğalyetkileratfetmevesavaşyet-kilerinintekeldetoplanmasındaolduğugibiSoğukSavaşDönemi’ninyürütmenin gizliliği konusunda da dönüm noktası olduğu söyle-nebilir.63 Truman,Kongre’ye karşı ileri sürdüğüyürütme imtiyazını(executive privilege)64Kongre’densiyasi rakiplerininkullanmasınıön-

61 ABDordusununKuzeyKore’yivurmayazatenhazırvenazırolduğunubelirtensözleriçinbkz.“TrumpwarnsNKoreathatUSmilitaryis‘lockedandloaded’”,11 Ağustos 2017, http://www.bbc.com/news/world-us-canada-40901746, Eri-şim:12Ağustos2017.

62 Schlesinger,TheImperialPresidency,s.15.63 Schlesinger’egöre,budöneminhemenöncesindeFDR’ninbaşkanlığındaKongre

komisyonlarıylahalaistihbaratbilgileripaylaşılmaktaydıvebilgininpaylaşılma-masıdurumundayürütmeimtiyazındaiseyazılıhukukagöndermeyapılıyordu.Bkz.Ibid.,ss.339–40.

64 Rozell’egöreyürütmeimtiyazıbaşkanınyadabakanvebürokratlarınKongre’den,


lemekamacıylabilgi saklamayönündekullanmayı tercihederekbirzihniyetdeğişimininöncüsüolmuştur.Truman,ünlüSenatörJosephMcCarthy’nin yaptığı fişlemeleri yürütme imtiyazını öne sürerekKongreilepaylaşmayıreddetmişvebununkuvvetlerayrılığıilkesiyledeuyumluolduğunusavunmuştur.65Budönemde,aşırıgizlilikolgu-su(overclassifying)askerialanlarındadışınaçıkmış,ticarifaaliyetler-denüstdüzeyfederalyöneticilerinkişiselbelgelerinigizlemeyekadarvarmıştır.66Truman,tümidariteşkilatınasözkonusuolanülkeninmil-ligüvenlikmenfaatleriiseKongre’denbilgisaklanabileceğitalimatınıvermiştir.Schlesinger’indeyimiylebufaaliyetlermilligüvenlikmant-rası(national security incantation)ilegizlenmiştir.67

NixondönemiisegizliliğinsadeceKongre’yebilgipaylaşmamak-la sınırlı kalmayıp sistemli bir yönetimbiçimi haline geldiği bir dö-nemdir.Budönemdeyürütmeimtiyazısınırsız,başkanınkendipolitikamaçlarınahizmetederveyürütmeorganınıntümpersonelinikapsarbiçimdeuygulanmıştır.68

NixonsonrasındagizliliğinzirveyaptığıdönemyineOğulBushdönemi olmuştur. BaşkanyardımcısıCheney,Nixon’dan sonra baş-kanlıkyetkilerininhaksızyeretırpanlandığısavınıortayakoymaksu-retiyleKongre’ninGenelHesapBirimi(General Accounting Office)(birbakımaAmerikan Sayıştayı) ile enerji bürokratlarının görüşmelerinipaylaşmayıreddetmiştir.69YinebudönemiçerisindeİçGüvenlikBa-kanlığı(Homeland Security)bürokratlarınındaKongrekomisyonlarınabilgivermesiengellenmiştir.70Sonolarakyabancısavaşçılarınolağan-

mahkemelerdenveyahalktanbilgisaklamahakkıolaraktanımlanabilir.Bilgileriaçıklamamaiçindevletsırrı,BeyazSaraygörüşmeleriningizliliğiveyaözelha-yatıngizliliğigibigerekçelerebaşvurulmaktadır.Hukukçulararasındayürütmeimtiyazınınmeşruluğuveyameşrukabuledilsedahisınırlarıhakkındagörüşay-rılıklarıçoktur.MarkJ.Rozell,“PresidentNixon’sConceptionofExecutivePri-vilege:DefiningtheScopeandLimitsofExecutiveBranchSecrecy”,PresidentialStudiesQuarterly,Cilt22,No2,1992,s.323.

65 AthanG.Theoharis,TheTrumanPresidency, theOriginsof theImperialPresi-dencyandtheNationalSecurityState,London,Heyden,1979,s.57.

66 Ibid.,s.76.67 Schlesinger,TheImperialPresidency,s.457.68 Rozell,“PresidentNixon’sConceptionofExecutivePrivilege,”ss.325–27.69 Wolfensberger,“TheReturnoftheImperialPresidency?,”s.3870 MartinThunert,“BeyondtheImperialPresidency:PresidentialPowerandItsLi-

mitsduringtheGeorgeW.BushPresidency,” WilfriedMausbachetal.(der.)He-idelberg,HeidelbergUniversitätsverlag,2012,ss.142–43.


dışıyollardangetirilmesi(extraordinary rendition)veUlusalGüvenlikBirimi(NSA)aracılığıylayasadışıdinlemedavalarındamahkemelerebilgi ve belgepaylaşmamavehattadavalarındüşürülmesi talepleriyürütmeimtiyazıönesürülerekgerçekleştirilmiştir.71

Obamadönemiiseyürütmenindemokratikdenetimibakımındanumutvericigelişmelerleaçılmış,yenişeffaflıkstratejisi(new era of open-ness) yürütme politikası olarak benimsenmiştir.Obama’nın26Ocak2009tarihli ilkbaşkanlıkkararnamesisadecegörevdekibaşkanlara yürüt-me imtiyazını kullanarakbaşkanlıkkayıtlarını72 açıklamamayetkisiver-miştir.AyrıcaObamaidareyegenelolarakBilgiEdinmeHakkıYasası(Freedom of Information Act-FOIA) çerçevesindebilgi taleplerinekarşışeffaflık-gizlilikdengesindeşeffaflıkyanlısıtutumizlemeleritalimatıvermiştir.73

Yalnız,buolumluhavaçabukdağılıpyeriniöncelikledevletsır-rıniteliğindevemilligüvenliğetesiredecekbilgilerinmahkemelerlepaylaşılmamasıgeleneğine terketmiştir. (Al-Haramain Islamic Found. v. Obama, Al-Aulaqi v. Panetta, Shubert v. Obama, Ibrahim v. Department of Homeland Security, El-Masri, Maher Arar, and Jeppesen Dataplan dava-ları). Sonrasında Beyaz Saray danışmanlarının siyasi olmayan gün-delikmeseleler içindahi (kamuoyunda rahatsızlıkuyandıranBeyazSaray’dadüzenlenenbireğlenceorganizasyonunaistinaden)Kongrekomisyonlarının çağrılarına cevapvermedikleri görülmüştür.Hatta,BaşkanlıkHukukMüşavirliğiObama’nın yakın danışmanlarının Kongre komisyonlarına çağrılmaktan tamamen muaf tutulması gerektiği görüşüyle hesap verebilirlik açısından sorunlu bu anlayışı pekiştirmiştir.74

71 LouisFisher,“TheStateSecretsPrivilege:FormBushIItoObama,”PresidentialStudiesQuarterly,Cilt46,No1,2016,s.13.

72 Başkanlıkkayıtlarından(veyaarşivinden)(presidentialrecords),1978tarihliBaş-kanlıkKayıtlarıYasası’ndabelirtilenbaşkanın,başkanınbirincilyardımcıperso-nelininveyaBaşkanlıkİdariTeşkilatıbünyesindebaşkanadanışmaveyardımilegörevlibirimveyapersonelinanayasal,yasalveyatörenselişlerinyürütülmesineilişkin aldıkları veyaürettikleri bütünbelgeler anlaşılmalıdır. “PresidentialRe-cordsAct(44U.S.C.Chapter22)”,https://www.archives.gov/about/laws/pre-sidential-records.html,(ErişimTarihi:8Mart2017).

73 “ExecutiveOrder 13489—Presidential Records”, https://www.gpo.gov/fdsys/pkg/FR-2009-01-26/pdf/E9-1712.pdf,(ErişimTarihi:13Mart2017).

74 “ImmunityoftheAssistanttothePresidentandDirectoroftheOfficeofPoliticalStrategyandOutreachfromCongressionalSubpoena,”15Temmuz2014,

h t tp ://www. ju s t i c e . gov/s i t e s/de f au l t/ f i l e s/op in i on s/a t t a ch -ments/2014/07/25/simas-immunity-final_1.pdf,(ErişimTarihi:20Mart2017).


Yürütmeningizliliğialanındabahsedeğerbaşka aşırılıklar da ya-şanmış olmakla birlikte, yürütme imtiyazının amacı dışında kullanılmasına ilişkin en bariz örnek kamuoyunda Hızlı ve Öfkeli Skandalı (Fast and Furious Scandal)olarakbilinenvakadır.AdaletBakanlığıAlkol,Tütün,AteşliSilahvePatlayıcılar Bürosu (ATF)’nunuyuşturucukartellerini orta-yaçıkarmakiçinsilahtedarikçisirolüyleçetelerledeğiştokuşyaptığısilahların izininkaybolması vedaha sonrabu silahlarlaMeksikaveABD’deçeşitlisuçlarişlendiğininortayaçıkmasıüzerinepatlakverenolayKongreileBaşkanlıkarasındaciddisürtüşmeyenedenolmuştur.

SkandalınsoruşturulmasıkapsamındaTemsilcilerMeclisiAdaletKomisyonuvedahasonrakonuyaözgükurulandenetimkomisyonusilahlarınistenmeyenelleregitmesindenAdaletBakanlığınısorumlututmuşvedöneminbakanıEricHolder’ıngörüşlerinebaşvurmuştur.Holder, Adalet Komisyonu’na verdiği ifadede yürütme imtiyazınınsadecemilligüvenlikkonularında ilerisürüleceğinibeyanetmiştir.75 Ancak,başarısızoperasyonun yürütülmesi esnasında bazı ihlâllererastla-yandenetimkomisyonuATFdepartmanındakiiçyazışmalarıkurum-dantalepettiğinderedcevabıalmıştır.Yürütmeilesürenrestleşmelerneticesinde ilkkezgörevbaşındakibirkabineüyesi (BakanHolder)komisyon celbine rağmen (subpeona) istenilenbelgeleri göndermedi-ği için TemsilcilerMeclisi tarafından Kongre’yi tahkir (contempt ofCongress)ileithamedilmişvekınanmıştır.76Buoylamaöncesiveson-rasındaObamayönetimitarafındanyürütmeimtiyazıitirazıyapılmışvekurumiçindekiyazışmalarıngizliolduğuvurgusuyapılmıştır.Do-layısıyla,buitirazbirmilligüvenliksorunuiçindeğilidareninbaşarı-sızbiroperasyonunukamuoyundangizlemek için kullanılmıştır.77

Sonuç olarak, Obama da şeffaflık açısından iyi sınav vereme-mişvegizlilikalanınıaskerivegelenekselalanlarındışına taşıyarakTruman’ın,Nixon’un, GeorgeW. Bush’un yolundan belirgin şekilde

75 “Justice Department Oversight Part I,” 3Mayıs 2011, http://www.cspan.org/video/?299299-1/justice-department-oversight-part-1, (Erişim Tarihi: 20 Mart2017).

76 JonathanWeismanveCharlieSavage,“HouseFindsHolder inContemptOverInquiryonGuns,”28Haziran2012,http://www.nytimes.com/2012/06/29/us/politics/fast-and-furiousholder-contempt-citation-battle.html, (Erişim Tarihi: 20Mart2017).

77 LouisFisher,“Obama’sExecutivePrivilegeandHolder’sContempt: ‘OperationFastandFurious’,”PresidentialStudiesQuarterly,Cilt43,No1,2013,s.182.


sapmayı başaramamıştır.ABD’deYüksekMahkeme tarafındanamacı-nauygunveyerindekullanıldığıtakdirdekabulgörmüş(U.S. v. Rey-nolds-195378) olan yürütme imtiyazı79 amacından saptırılarak siyasiamaçlariçindekullanılmıştır.

2.3. Milli Güvenlik Yetkilerinin Siyasi Kazançlar İçin KullanılmasıNixondönemindenormalşartlardadıştehditlerekarşıbaşvurulan

olağanüstü yetkilerin Amerikan vatandaşlarına karşı kullanılması,80 Schlesinger’in emperyal başkanlık tezini kurmasındabüyükpay sa-hibidir.Ünlü tarihçi,Nixon’ınbu şekildeVietnamSavaşı’nıngerek-tirdiği savaş zamanıyetkilerini aynı zamandamuhalefeti sindirmekiçinkullandığınaişaretetmiştir.GerçektendeNixon,Plumbers lakaplıkanundışıörgütlenmeyoluyla siyasi rakiplerüzerindegizli araştır-malaryaptırtmışvebugruptakipişlerinibaşkanınyenidenseçilmesiiçinmalzemetoplamaadınaodönemDemokratPartikarargâhıola-rakkullanılanWashingtonD.C.’dekiWatergatebinasınabazıbelgeleriçalmak için girmeye kadar vardırmıştır.Nixondaha sonra istifasınıhazırlayansoruşturmalarsırasındainkâretsedePlumbersörgütününyıllarsürensiyasicasuslukfaaliyetleriveusulsüztakipvedinlemele-ri ortaya çıkarılmıştır.81Bunundışında,Nixon’unmuhaliflerüzerin-de cezalandırıcı vergiler uygulaması,82 yabancı istihbarat ile görevliNSA’inpolitikamaçlariçindinlemeleryapmasıveVietnamSavaşıer-tesindeyenidengüçkazanmışKongre’dekurulanChurchKomisyonu(Senato)vePikeKomisyonu(TemsilcilerMeclisi)çalışmalarıylaortaya

78 Unıted States v. Reynolds, (1953), http://caselaw.findlaw.com/us-supreme-court/345/1.html,(ErişimTarihi:21Mart2017).

79 DavidA.Yalof,“ObamaandtheLaw:JudicialRestraintattheCrossroads,”BertA.Rockmanetal.(der.),Washington,CQPress,2012,s.236.

80 Schlesinger, The Imperial Presidency, s. 441. Bu şekilde emperyal başkanlığıntarihizirvesinigördüğüsöylenebilir,ancaksiyasimuhaliflerekarşıbutürfaali-yetlerinTrumandönemindeSenatörMcCarthy’ningirişimleriylebaşladığıgörül-mektedir.Ancak,bufaaliyetlerinyürütmeorganındanziyadeKongreTemsilcilerMeclisinde kurulan komisyon (TheHouseUn-AmericanActivitiesCommittee)eliyle yürütülmesi konunun emperyal başkanlık konusudışında ele alınmasınıgerektirmektedir.

81 “Top 10Abuses of Power”, http://content.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,2071839_2071844_2071846,00.html,(ErişimTarihi:22Mart2017).

82 Andrew,Rudalevige,TheNew ImperialPresidency-RenewingPresidentialPo-werafterWatergate,AnnArbor:TheUniversityofMichiganPress,2005,s.58.


çıkarılansiyasimuhaliflereaitsekskayıtlarıvefişlemelerdönemdekisuiistimallerinneboyutlarageldiğiniortayakoymaktadır.83

Budönemertesindemilligüvenlikyetkilerininsiyasiamaçlariçinkullanılmasının Nixon dönemi standartlarına erişmediğini veya enazındanhiçbirAmerikanbaşkanınınbuseviyedeihlâlleryaparkenya-kalanmadığını(enazındanbunungünyüzüneçıkartılamadığını)be-lirtmekgerekir.1978’dekabuledilenYabancıİstihbaratTakibiYasası(Foreign Intelligence Surveillance Act–FISA)Amerikanvatandaşlarınınyurtdışı istihbaratgereksinimleri içindinlenebilmesinihâkimkararı-nabağlamışvemahkemekararıolmaksızıngerçekleşecekdinlemevearamalarınolağanüstühalvesavaşhalleriylesınırlanmasınıdüzenle-miştir.BuyasanındayukarıdabahsedilenSavaşYetkileriKararı’nın kaderini paylaşarak başkanlartarafından sıklıklasiyasiamaçlariçinkul-lanıldığınıbelirtmekgerekir.Özellikle,GeorgeW.Bush dönemindebuyasaAmerikanvatandaşlarınınEl-Kaide’ninAmerikantopraklarında-ki uzantılarıyla mücadele adı altında oldukça esnetilmiştir. NSA’in birçokABDvatandaşınımahkemekararıolmaksızınrutinolarakdin-lediğiortayaçıkmıştır.84

Benzerşekilde,ObamadönemindedeNSAkaynaklıPRISMadlıbirprogramileGoogle, Microsoft, Yahoo, Facebookgibibirçokünlüşir-ketinserverlarınagirerekkullanıcıbilgilerineeriştiğiaçığaçıkarılmış-tır.85Mahkemekararıylaterörtehditleriyleilgisibulunmayan56.000kişininusulsüzdinlendiğitespitedilmiştir.86Ancak,buihlallerinsi-yasikazançlareldeetmekiçinkullanıldığınadairbirbulguyarastlan-mamıştır.

Sonuç olarak, bir anlamda emperyal başkanlığın zirvesini ifadeedenmilligüvenlikyetkilerininsiyasikazançlareldeetmeamacıylakullanılmasının Nixon sonrasında ciddi olarak hüküm sürdüğü birbaşkanlık döneminden bahsetmek ancak zorlama yorumlarlamüm-

83 BruceFein,“PresidentialAuthoritytoGatherForeignIntelligence,”PresidentialStudiesQuarterly,Cilt37,No1,2007,ss.26–27.

84 Ibid.,s.24.85 GlennGreenwald,“Obama’sNewFBIChiefApprovedBush’sNSAWarrantless

WiretappingScheme,”30Mayıs2013,http://www.theguardian.com/comment-isfree/2013/may/30/james-comey-fbi-bush-nsa, (ErişimTarihi:22Mart2017).

86 AidenWarrenveAlexanderDirksen,“AugmentingStateSecrets:Obama’sInfor-mationWar,”Yale Journal of International Affairs,Cilt9,No1,2014,s.69.


künolacaktır.GörevdekiBaşkanDonaldTrump’ınObama’nınTrumpTowers’ıdinlettiğiiddialarıveTrump’ınbaşkanlıkseçimkampanyasıesnasındaRusya’nındadesteğinialarak rakibiHillaryClintonaley-hindekullanılabilecekpropagandamalzemesitopladığınadairhaber-ler87bubaşkanlıkdöneminin sözkonusuemperyalbaşkanlıkkriteribakımından dikkate değer gelişmelere gebe olabileceğine işaret et-mektedir.

SONUÇABD’dekurucuiradeninhemtiranlığahemdeKonfederasyonile

tecrübeettikleribölünmüşhükümetekarşıduracakbiranayasatasav-vurettiklerinisöylemekyanlışolmaz.Budoğrultudakurucubabalaranayasamüzakerelerineticesindegüçlüyürütmeyiaynıorandagüçlüfrenvedengemekanizmalarıylaçevrelemeyiuygungörmüşlerdir.

Doğalolarakbubiçimselçerçeveanayasayıuygulayanlarelindeşekillenmiş ve kuruluş yıllarından itibaren yürütme organı bilhassamilli güvenlik tehditleri ve ulusal çıkarlar ekseninde yasama ve yargı karşısında güç kazanmaya başlamıştır. Yasama ile yürütmearasındasertayrılıköngören başkanlıkhükümetsistemininbekidedoğalsonucuolarakAmerikanbaşkanlarımakamlarınıngüçlenmesinekolayadapteolmuşlardır.

Yürütmenin bu anayasal sınırlar içinde değerlendirilebilecek “orga-nikvedoğalbüyüme”süreciSoğukSavaşDönemi ilebirlikte farklıbirboyutataşınmıştır.Truman’ınkendisinehakgördüğübaşkanlarınKongre’denbağımsızverutinbiçimdesavaşyetkilerinikullanabilece-ğisavıüzerineinşaolunanbu“emperyal”güçbirikimi,yürütmeningüvenlikalanıdışınataşanaşırıgizliliğivenihayetnormalşartlardadüşmanilemücadeledekullanılanolağanüstüyetkilerinsiyasimuha-liflereuygulanmasıiletaçlanmıştır.

Nixon dönemi ile zirve yapan ve 11 Eylül saldırılarıyla tekraruyandırılan emperyal başkanlık olgusu bugün hala ABD anayasaldüzeniüzerindegölgegibidolaşmaktadır.LiberalçizgidekiDemokratbaşkanlardahi—rakiplerincedahaçokiçpolitikaya(çevre,sağlıksi-gortası,göçvb.)müdahaleleriyüzündenemperyalsıfatınalayıkgörül-

87 “The definitive Trump-Russia timeline of events”, http://www.politico.com/trump-russia-ties-scandal-guide/timeline-of-events,(ErişimTarihi:24Mart2017).


selerde—milligüvenlikpolitikalarıvedışpolitikanınyürütülmesindeişlevselliğitartışılmazbuyönetimbiçiminitercihetmektençekinme-mektedir.Obama’nındabuyöndeselefindenaldığıemperyalmirasıreddetmediği,rüzgârıtersineçevirmekadınabiruğraşiçinegirmedi-ğigörülmüştür.YenibaşkanTrump’ıngörevinehaklarındayargınınveyaidariorganlarınkararıolmaksızıntespitedilenyediülkeninva-tandaşlarınınABD’yegirişleriniyasaklayanbaşkanlıkkararnamesiilebaşlamasıvebukararnameninanayasayaaykırılığınahükmedenyar-gıca“sözde”sıfatınıyakıştırdığıdüşünülürse,sondöneminbuköklüanayasaldüzenüzerindeyenikalıcızararlarbırakmasımuhtemelgö-rünmektedir.

KaynakçaABDAdaletBakanlığıHukukMüşavirliği,“MemorandumRe:StandardsofConduct

forInterrogationunder18U.S.C.§§2340–2340A,”1Ağustos2002,http://www.justice.gov/sites/default/files/olc/legacy/2010/08/05/memo-gonzales-aug2002.pdf.

“AuthoritytoUseMilitaryForce inLibya–MemorandumOpinionfortheAttorneyGeneral,” 1 Nisan 2011, http://www.justice.gov/sites/default/files/olc/opini-ons/2011/04/31/authority-military-use-in-libya_0.pdf.

“Immunityof theAssistant to thePresidentandDirectorof theOfficeofPoliticalStrategyandOutreachfromCongressionalSubpoena,”15Temmuz2014,http://www.justice.gov/sites/default/files/opinions/attachments/2014/07/25/simas-immunity-final_1.pdf,

ABD Barolar Birliği, “Ex parteMerryman and Debates on Civil Liberties”,http://www.americanbar.org/content/dam/aba/images/public_education/exparte_merryman.pdf.

ABDDevletYayınevi,“ExecutiveOrder13489—PresidentialRecords”,https://www.gpo.gov/fdsys/pkg/FR-2009-01-26/pdf/E9-1712.pdf.

ABDKongreKütüphanesi,“PresidentialSigningStatements,”https://www.loc.gov/law/help/statements.php.

WarPowers–Overview,”https://www.loc.gov/law/help/war-powers.php.ABDMilliArşivDairesi,“PresidentialRecordsAct(44U.S.C.Chapter22)”,https://

www.archives.gov/about/laws/presidential-records.html.Beschloss,Michael, “The End of the Imperial Presidency,” 18Aralık 2000, http://

www.nytimes.com/2000/12/18/opinion/the-end-of-the-imperial-presidency.html.

Beyaz Saray, “Press Briefing by Press Secretary Josh Earnest,” 11 Haziran 2015,https://www.whitehouse.gov/the-press-office/2015/11/06/press-briefing-press-secretary-josh-earnest-1162015.


“Letter fromthePresidentregardingtheCommencementofOperations inLibya,”21Mart 2011, https://www.whitehouse.gov/the-press-office/2011/03/21/letter-presidentregarding-commencement-operations-libya,

CantorMilton,“WaristheHealthofthePresidency,”ReviewsinAmericanHistory,Cilt2,No3,1974.

CorwinEdwardS.,ThePresident:OfficeandPowers,NewYork,NewYorkUniver-sityPress,1957.

BBC,“TrumpwarnsNKorea thatUSmilitary is ‘lockedand loaded’”, 11Ağustos2017,http://www.bbc.com/news/world-us-canada-40901746.

C-SPANTVKanalı,“JusticeDepartmentOversightPartI,”3Mayıs2011,http://www.cspan.org/video/?299299-1/justice-department-oversight-part-1.

FeinBruce,“PresidentialAuthoritytoGatherForeignIntelligence,”PresidentialStu-diesQuarterly,Cilt37,No1,2007.

FisherLouis,“MilitaryOperations inLibya:NoWar?NoHostilities?”PresidentialStudiesQuarterly,Cilt42,No1,2012.

“TheStateSecretsPrivilege:FormBushIItoObama,”PresidentialStudiesQuarterly,Cilt46,No1,2016.

“Obama’sExecutivePrivilegeandHolder’sContempt:‘OperationFastandFurious’,”PresidentialStudiesQuarterly,Cilt43,No1,2013.

GalbraithJean,“InternationalLawandtheDomesticSeparationofWarPowers,”Vir-giniaLawReview,Cilt99,No5,2013.

GellmanBarton,LinzerDafna, “Pushing theLimitsofWartimePowers,” 18,Ara-lık 2005,http://www.washingtonpost.com/wpdyn/content/article/2005/12/17/AR2005121701233.html.

GenoveseMichaelA.,“TheAmericanPresidency:FullCircle?,”WilfriedMausbachetal.(der.),TheAmericanPresidency,Heidelberg,HeidelbergUniversitätsverlag,2012.

GoldsmithJack,“TheCheneyFallacy,”18Mayıs2009,https://newrepublic.com/artic-le/62742/the-cheney-fallacy.

GreenwaldGlenn, “InterviewwithCharlie SavageonObama’sWar onTerrorLe-gacy,”10Kasım2015,https://theintercept.com/2015/11/10/42692/.

“Obama’sNewFBIChiefApprovedBush’sNSAWarrantlessWiretappingScheme,”30 Mayıs 2013, http://www.theguardian.com/commentisfree/2013/may/30/james-comey-fbi-bush-nsa.

HealyGene,TheCultofthePresidency-America’sDangerousDevotiontoExecutivePower,WashingtonD.C.,CatoInstitute,2008.

HoganMichaelJ.,ACrossofIron-HarryS.TrumanandtheOriginsoftheNationalSecurityState,1945-1954,NewYork,CambridgeUniversityPress,1998.

KassopNancy,HowellWilliamG.,“Resolved,CongressShouldPasstheWarPowersConsultationAct,”Richard J. Ellis et. al., (der.),DebatingReform:ConflictingPerspectivesonHowtoFixtheAmericanPoliticalSystem,LosAngeles,Sage,2014.


KohHaroldHongju, “TestimonyBefore theSenateForeignRelationsCommittee,”28Haziran2011,http://www.state.gov/s/l/releases/remarks/167250.htm#ftn8,

Mahler Jonathan,“After the ImperialPresidency,”7Kasım2008,http://www.nyti-mes.com/2008/11/09/magazine/09powert.html?pagewanted=all&_r=0,

NicholsDavidK.,“ProfessorObamaandtheConstitution,”CarolMcNamaraetal.(der.),TheObamaPresidencyintheConstitutionalOrder,Plymouth,Rowman&LittlefieldPublishing,2011.

Pfiffner James, “Cabinet Secretaries versus theWhiteHouse Staff,” 24Mart 2015,http://www.brookings.edu/blogs/fixgov/posts/2015/03/24-cabinet-secretaries-white-house-staff-pfiffner.

Politico,“ThedefinitiveTrump-Russiatimelineofevents”,http://www.politico.com/trump-russia-ties-scandal-guide/timeline-of-events.

RossiterClinton,ConstitutionalDictatorship,NewYork,Harbinger,1963.RozellMark J., “PresidentNixon’sConceptionofExecutivePrivilege:Defining the

ScopeandLimitsofExecutiveBranchSecrecy”,PresidentialStudiesQuarterly,Cilt22,No2,1992.

RudalevigeAndrew,“TheContemporaryPresidency:TheDeclineandResurgenceandDecline (andResurgence?) of Congress: Charting aNew Imperial Presi-dency,”PresidentialStudiesQuarterly,Cilt36,No3,2006.

TheNew Imperial Presidency-Renewing Presidential Power afterWatergate, AnnArbor:TheUniversityofMichiganPress,2005.

SavageCharlie,Takeover-TheReturnoftheImperialPresidencyandtheSubversionofAmericanPresidency,NewYork,Little,BrownandCompany,2007.

PowerWars–InsideObama’sPost9/11Presidency,NewYork,Little,BrownandCom-pany,2015.

SchlesingerJr.ArthurMeier,TheImperialPresidency,NewYork,HoughtonMifflin,2005.

TheCyclesofAmericanHistory,NewYork,HoughtonMifflin,1999.WarandtheAmericanPresidency,London,Norton,2005.ShaneScott,“DroneStrikesRevealUncomfortableTruth:U.S.IsOftenUnsureAbo-

utWhoWillDie,”23Nisan2015,http://www.nytimes.com/2015/04/24/world/asia/drone-strikes-reveal-uncomfortable-truth-us-is-often-unsure-aboutwho-will-die.html?_r=0.

SilversteinGordon,“Bush,Cheney,andtheSeparationofPowers,”PresidentialStu-diesQuarterly,Cilt39,No4,2009.

TheGuardian,“EditedTranscriptofDavidFrost’sInterviewwithRichardNixon”,7Eylül2007,http://www.theguardian.com/theguardian/2007/sep/07/greatinter-views1.

TheFederalistPapers69,“TheRealCharacteroftheExecutive”,https://www.cong-ress.gov/resources/display/content/The+Federalist+Papers#TheFederalistPapers-69.

TheoharisAthanG.,TheTrumanPresidency,theOriginsoftheImperialPresidencyandtheNationalSecurityState,London,Heyden,1979.


ThunertMartin,“BeyondtheImperialPresidency:PresidentialPowerandItsLimitsduringtheGeorgeW.BushPresidency,”WilfriedMausbachetal.(der.)Heidel-berg,HeidelbergUniversitätsverlag,2012.

TIME,“Top10AbusesofPower”,http://content.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,2071839_2071844_2071846,00.html

Turse Nick, “American Special Operations Forces Are Deployed to 70 Percent ofthe World’s Countries,” 5 Ocak 2017, https://www.thenation.com/article/american-special-forces-are-deployed-to-70-percent-of-the-worlds-countries/.

Unıted States v. Reynolds, (1953), http://caselaw.findlaw.com/us-supreme-court/345/1.html.

WarrenAiden,DirksenAlexander,“AugmentingStateSecrets:Obama’sInformationWar,”YaleJournalofInternationalAffairs,Cilt9,No1,2014.

WeismanJonathan,SavageCharlie,“HouseFindsHolderinContemptOverInquiryon Guns,” 28 Haziran 2012, http://www.nytimes.com/2012/06/29/us/poli-tics/fast-and-furiousholder-contempt-citation-battle.html.

WittesBenjamin,“TheGreatGuantanamoShowdown,”9Kasım2015,https://www.brookings.edu/blog/order-from-chaos/2015/11/09/the-great-guantanamoshowdown/.

WolfensbergerDonaldR.,“Returnof ImperialPresidency?,”TheWilsonQuarterly,Cilt26,No2,2002.

YalofDavidA.,“ObamaandtheLaw:JudicialRestraintattheCrossroads,”BertA.Rockmanetal.(der.),Washington,CQPress,2012.

YooJohn,ThePowersofWarandPeace,Chicago,TheUniversityofChicagoPress,2005.

Documents

ABD ANAYASAL DÜZENİ ÜZERİNDE EMPERYAL BAŞKANLIK …