Upload
others
View
2
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
� Medio 2010 de helft van het Nederlandse bedrijfsleven in herstel
� Transport, Zakelijke Dienstverlening en Autobranche naar herstelfase
� Dal nog niet in zicht voor Bouw en Bouwmaterialen
ABN AMRO SectorScope De positie van sectoren in hun cyclus
December 2009
ABN AMRO SectorScope
� �
Colofon De ABN AMRO SectorScope is een publicatie van ABN AMRO Sector Research in
samenwerking met Sector Advisory. Voor inhoudelijke vragen of opmerkingen kunt u contact
opnemen met Sector Research.
Auteurs
Jacques van de Wal (Hoofd Sector Research)
Casper Burgering
Eric Huliselan
Valentina Iván
Nadia Menkveld
Otto Schell
Thijs Pons
Eindredactie
Nadia Menkveld
Theo de Kort
Grafieken
Jarrod Leeds
Adresgegevens
ABN AMRO Bank NV
Policy & Portfolio Sector Research
Gustav Mahlerlaan 10
1082 PP Amsterdam
Postbus 283
1000 EA Amsterdam
Telefoon: 0900 – 0024 (EUR 0,10 per minuut)
Website: www.abnamro.nl/sectoren
E-mail: [email protected]
Disclaimer
De in deze publicatie neergelegde opvattingen zijn gebaseerd op door ABN AMRO
betrouwbaar geachte gegevens en informatie, die op zorgvuldige wijze in onze analyses en
prognoses zijn verwerkt. Noch ABN AMRO, noch functionarissen van de bank kunnen
aansprakelijk worden gesteld voor in deze publicatie eventueel aanwezige onjuistheden.
Tekst afgesloten per 4 december 2009
© ABN AMRO, december 2009
Deze publicatie is alleen bedoeld voor eigen gebruik. Verveelvoudiging en/of openbaarmaking
van deze publicatie is niet toegestaan, behalve indien hiervoor schriftelijk toestemming is
gekregen van ABN AMRO.
ABN AMRO SectorScope � �
Inhoudsopgave Pag.
Inleiding 1
Agrifood
� Voedingsmiddelenindustrie 3
Industrie
� Intermediaire goederen 4
� Investeringsgoederen 5
Bouw en Vastgoed
� Hout- en Bouwmaterialenindustrie 6
� Bouw 7
Retail
� Retail 8
� Autobranche 9
Horeca 10
Transport en Logistiek 11
Zakelijke dienstverlening 12
Appendix: Methodologie 13
ABN AMRO SectorScope � �
Recessie ten einde … maar dal waaruit sectoren komen is diep
Positief financieel economisch nieuws komt inmiddels niet meer exclusief uit Azië, ook in de
Westerse wereld zijn er inmiddels genoeg positieve cijfers te vinden. In de VS groeit de
industrie al weer voor de vierde maand achtereen. De eurozone als geheel is uit de recessie.
In Duitsland is de werkloosheid (tegen de verwachting in) al voor de vijfde maand achtereen
gedaald. En Nederland? Het positieve nieuws is hier wat minder prominent dan in het
buitenland, maar het is er zeker. Zo stijgt de werkloosheid hier minder snel dan verwacht,
hoewel het “ZZP-effect” – een categorie die in eerdere recessies hoegenaamd niet bestond –
dit cijfer mogelijk vertroebelt. Ook het aantal faillissementen was in november lager dan de
maand er voor, wat ook op dat gebied op een omslag kan duiden.
Ook Nederland uit de recessie
Medio november maakte het CBS bekend dat de economie in Nederland in het derde
kwartaal met 0,4% gegroeid is ten opzichte van het vorige kwartaal. Hoewel de groei
natuurlijk maar miniem is, is het officieel het einde van de recessie. Nederland ging iets later
in recessie en komt er ook wat later weer uit. Bedrijfscijfers van beursgenoteerde bedrijven
liepen er al op vooruit. De winstcijfers over het derde kwartaal verrasten marktanalisten in
positieve zin. Maar een nadere bestudering van die cijfers drukt ons wel met de neus op de
feiten. Soms wordt er winst geboekt door het afstoten van bedrijfsonderdelen. Maar ook als er
wel operationele winst wordt geboekt, komt dat in alle gevallen door het snijden in de kosten
en niet door een toename van de omzet. De omzet ligt vaak op tien, twintig of wel dertig
procent onder het niveau van een jaar geleden. En dat is precies wat er in veel sectoren in
Nederland aan de hand is: een omslag is er of ligt in het verschiet, maar het dal waaruit
geklommen wordt is diep, heel diep.
Een snel herstel?
De vraag is dan hoe de economie er na de crisis uit gaat zien. Naar verwachting zal dat een
sterk gedifferentieerd beeld opleveren. Dat geldt op geografisch gebied, waarbij bijvoorbeeld
Azië een duidelijk hogere versnelling heeft ingezet dan de rest van de wereld, maar ook voor
sectoren. Een aantal sectoren kan aanvankelijk wel behoorlijke groeicijfers laten zien. Gezien
de diepte van het dal is zo’n groeispurt bij sterk verbeterde omstandigheden ook wel logisch.
Maar een echt V-vormig herstel, waarbij de niveaus van voor de crisis weer snel worden
gehaald, lijkt voor geen enkele sector in Nederland weggelegd. Sectoren die de jaren voor de
crisis te veel hebben geleund op ‘goedkoop geld’ zullen verder moeten met het proces van
‘deleveragen’ en het uitvoeren van saneringen. Gebeurt dat niet – dat dreigt bijvoorbeeld in
de internationale auto-industrie – dan blijft er overcapaciteit in de markt met alle gevolgen van
dien.
Internationaal gezien was het opnieuw opbouwen van voorraden naast
stimuleringsmaatregelen een belangrijke driver achter de groei. In Nederland valt daar
momenteel niet veel van te verwachten. Uit cijfers van het CBS blijkt dat ondernemers hun
voorraden flink hebben afgebouwd. Maar uit datzelfde onderzoek blijkt ook dat ondernemers
hun voorraadpositie inmiddels als ‘normaal’ beoordelen. Blijkbaar hebben ondernemers op
het gebied van voorraden hun bedrijfsvoering al aangepast aan de nieuwe omstandigheden
en verwachtingen.
Structurele veranderingen versneld door effecten van de crisis
Sectoren waar structurele veranderingen aan de gang zijn, zullen door de effecten van de
crisis een versneld transformatieproces ondergaan. Hierbij zullen onvermijdelijk slachtoffers
vallen. Een voorbeeld hiervan is de media-industrie. Hier was natuurlijk al lang een proces
richting digitalisering en Internet gaande, maar door het dalen van de advertentie-inkomsten
is er sprake van een acute crisis voor de gedrukte media.
Inleiding
Jacques van de Wal + 31 20 628 0499
1
ABN AMRO SectorScope � �
ABN AMRO SectorScope: medio 2010 helft van sectoren in herstel
In de Sectorscope wordt voor een tiental sectoren de huidige positie in de cyclus en de
verwachtingen voor medio 2010 weergegeven (zie figuur). We komen uit de recessie, maar
niet alle sectoren tegelijk en ook niet in dezelfde mate. Met de Sectorscope wordt in deze
dynamiek op sectorniveau inzicht gegeven.
De huidige Sectorscope laat een flinke verbetering zien voor de meeste sectoren ten opzichte
van het vorige kwartaal. Conform onze eerder uitgesproken verwachting zijn Intermediaire
goederen en Investeringsgoederen al uit de contractiefase. Investeringsgoederen maakt na
een lichte opleving wel weer een pas op de plaats; het herstel is naar onze mening daar (nog)
niet duurzaam. De bezettingsgraden bij de afnemers liggen op een laag niveau, waardoor er
niet snel geïnvesteerd zal worden in nieuwe machines en apparaten. De omzet van de
Horeca neemt niet langer af, maar laat een stabilisatie zien. Medio 2010 komen er naar
verwachting drie sectoren bij die herstel zullen laten zien: de Autobranche, Transport en
Logistiek en Zakelijke dienstverlening. Daarmee is medio 2010 bijna de helft van de sectoren
in herstel, waarbij aangetekend moet worden dat de gederfde omzet in al deze sectoren
vanwege de hevige recessie nog (lang) niet goed zal worden gemaakt. Dat betekent dat veel
sectoren met overcapaciteit kampen. Er is een viertal sectoren dat naar verwachting per
medio 2010 het dal nog niet gepasseerd zal zijn. Dat geldt voor de Bouw en de Hout- en
Bouwmaterialenindustrie, waaraan uiteraard dezelfde oorzaak ten grondslag ligt. De bouw is
laatcyclisch en kreeg pas laat met een teruggang in de bedrijfsactiviteiten te maken. Helaas is
de verwachting dat in 2010 het tempo van achteruitgang nog sterker zal zijn dan in 2009.
ABN AMRO Sectorscope1
Ook de voedings- en genotmiddelenindustrie zal medio 2010 naar verwachting nog niet uit
het dal zijn. Dit komt o.a. door de grote interventievoorraden (productieoverschotten) die een
obstakel vormen voor een snel herstel. Wel is het zo dat deze sector in verhouding tot andere
sectoren niet bijzonder hard is geraakt. Retail is de laatste sector die nog niet uit het dal zal
komen per medio 2010. Hoewel het consumentenvertrouwen wel verbetert, zal dit zich niet
vertalen in betere verkoopcijfers voor de Retail. In 2010 zal de werkloosheid toenemen, wat
negatieve gevolgen heeft voor het vertrouwen en de bestedingen.
Binnen sectoren bestaan soms wel grote verschillen. In het vervolg van dit rapport wordt op
een aantal branches binnen de 10 genoemde sectoren ingezoomd.
1 De ABN AMRO SectorScope is ontwikkeld naar analogie van de Conjunctuurklok van het
Centraal Bureau voor de Statistiek. Voor meer details, zie appendix.
positie sector ultimo 2009 positie sector medio 2010
2
ABN AMRO SectorScope � �
*gecorrigeerd, zie appendix
Omzet nog boven vorig dieptepunt
De voedingsmiddelenindustrie heeft tussen april 2007 en april 2008 gezonde groei-
cijfers laten zien. Gedeeltelijk kan dit worden verklaard door prijsstijgingen van produc-
ten door de crisis op de wereldvoedselmarkt. In mei 2008 is de daling in de cyclus
ingezet, waarbij de omzetontwikkeling in 2009 onder de lange termijn trend is terecht
gekomen. De export is van groot belang voor de omzetontwikkeling in de branche.
Vooral in 2009 is de export teruggelopen, waardoor de groeicijfers van de omzet in dit
jaar negatief zijn. De omzetontwikkeling in de branche ligt nu nog wel boven het
dieptepunt van de vorige cyclus.
Sectorscope – Voedingsmiddelenindustrie
Nog geen verbetering voor de voedingsmiddelenindustrie
De voedingsmiddelenindustrie bevindt zich met de onderliggende branches overige
voedingsmiddelenindustrie, vlees- en zuivelindustrie en drankenindustrie nog steeds in
het Contractiekwadrant van de sectorscope. In de afgelopen 3 maanden is er een
verslechtering van de positie van de vlees- en zuivelindustrie opgetreden. In hoeverre
deze verslechtering gaat omslaan zal mede afhangen van de productie in de komende
maanden in Oceanië en van het herstel van de wereldeconomie. De interventievoor-
raden vormen een obstakel voor een vroegtijdig herstel. De vleesindustrie heeft last van
de afname van de export naar het Verenigd Koninkrijk en naar Rusland. Op korte
termijn zullen deze markten zich nog niet herstellen. De drankenindustrie beweegt zich
onder de lange termijn omzettrend. Deze branche heeft niet voldoende kunnen
profiteren van de gunstige weersomstandigheden voor de drankenomzet. De crisis en
de afname in bezoekersaantallen in de horeca heeft deze branche geraakt. De omzet-
ontwikkeling van de overige voedingsmiddelenindustrie heeft sinds oktober 2008 te
lijden onder de verschuiving naar goedkopere minder voorbewerkte producten en onder
de afname van de export naar een aantal landen buiten de euro-zone. De economische
ontwikkelingen in de EU en de sterke concurrentie in de detailhandel geven in de eerste
helft van 2010 nog geen reden tot herstel.
Agrifood
Voedingsmiddelenindustrie
Thijs Pons + 31 20 628 6437
Omzetcyclus
00 01 02 03 04 05 06 07 08 09
trend
cy c lus *
3
ABN AMRO SectorScope � �
*gecorrigeerd, zie appendix
Volume drijft omzetgroei
Sinds het begin van dit jaar herstelt de omzet van de sector intermediaire goederen
zich. Hierbij werd een druk op het prijsniveau meer dan goed gemaakt door volume-
groei. Vooral bij de kunststof-en rubberverwerkende industrie was dit het geval. Een
negatieve uitzondering vormde de basismetaalindustrie die de omzet praktisch niet zag
stijgen vanwege een sterke druk op de afzetprijzen. De prijsdruk in deze branche hangt
nauw samen met de historisch gezien zeer lage bezettingsgraad. Opgemerkt moet
worden dat de omzetgroei in de sector intermediaire goederen primair wordt gedreven
door het heraanvullen van de voorraden door de geledingen onder in de productie-
keten. Marktprikkels vanuit de vraag naar eindproducten ontbreken nog.
Tijdelijke afvlakking van herstel
Het herstel van de omzet in de eerste drie kwartalen van 2009 heeft ertoe geleid dat de
sector intermediaire goederen als eerste van de in dit rapport vermelde sectoren het dal
achter zich heeft gelaten en de beweging richting trendlijn heeft ingezet (zie grafiek
hiernaast). Dit komt ook tot uiting in het figuur hierboven, waar we zien dat de sector
zich in september 2009 in het kwadrant Herstel bevindt.
Opvallend is dat de onderliggende branche metaalindustrie (excl. machine-industrie)
zich nog steeds in het negatieve kwadrant Contractie bevindt, zij het vlak in de buurt
van het dal. Deze sector is meer dan gemiddeld geraakt door de malaise in de bouw,
transportmiddelenindustrie en machine-industrie. Uit de grafiek hierboven blijkt ook dat
de chemische industrie een grotere omzetgroei (gecorrigeerd voor seizoensinvloeden)
laat zien dan de rubber- en kunststofverwerkende industrie, maar zich wel verder van
de trend bevindt. Dit heeft te maken met het feit dat de omzet van deze branche op de
langere termijn een volatieler patroon kent dan dat van de rubber- en kunststof-
verwerkende industrie.
Wij verwachten dat in 2010 het proces van herbevoorraden uitfaseert. De omzet zal
dan meer door de vraag naar eindproducten bepaald worden waarbij - gedragen door
de export - er een versnelling in de tweede helft van 2010 zal plaatsvinden. Het effect
hiervan zal zijn dat de sector intermediaire goederen medio 2010 ten opzichte van
september 2009 dichter bij zijn trend zal zitten, zij het met een lagere omzetgroei.
Sectorscope – Intermediaire goederen
Industrie
Intermediaire goederen
Eric Huliselan + 31 20 628 2138
Bron: op basis CBS-data
Omzetcyclus
70
80
90
100
110
120
130
140
sep-08 dec-08 mrt-09 jun-09 sep-09
Omzetindex (2005=100)
00 01 02 03 04 05 06 07 08 09
trend
cyclus*
4
ABN AMRO Sectorscope � �
*gecorrigeerd, zie appendix
Seizoenpatroon maskeert omzetdaling op jaarbasis
Ook het afgelopen jaar laat de omzet van de sector investeringsgoederen traditioneel
een seizoenpatroon zien met de hoogste omzetgroei in de maanden maart, juni en
september. De gemiddelde omzettoename per maand bedroeg in deze periode 0%. Dit
lijkt mee te vallen, maar op jaarbasis ziet de situatie er somberder uit. In de periode
oktober 2008 – september 2009 is de omzet ten opzichte van de vergelijkbare periode
een jaar daarvoor namelijk met 24% afgenomen. Een belangrijke oorzaak zijn de zeer
lage bezettingsgraden bij de afnemers. De bezettingsgraad van de totale industrie
bedroeg het afgelopen jaar 76%, daarmee uitkomend op 8%-punt onder het gemiddelde
niveau van de periode 2005-2008. Afnemers zullen eerst hun capaciteitsbenutting op
peil willen brengen voordat zij weer gaan investeren. Een andere drempel voor de
investeringsbereidheid is de voorzichtigere houding van kredietverleners.
Sectorscope – Investeringsgoederen
Terug naar contractie
Wanneer de seizoensinvloeden uit de omzetontwikkeling worden gefilterd, blijkt de
investeringsgoederenindustrie in de periode juni - september 2009 van contractie naar
herstel te zijn gegaan. In feite is de sector net het dal gepasseerd. De omslag wordt
volledig gedragen door de machine-industrie die in het afgelopen jaar maandelijks een
omzetgroei van gemiddeld 3% realiseerde. De transportmiddelenindustrie noteerde
daarentegen een daling van 2%. Het is dus niet zo vreemd dat deze industrie in
september 2009 nog in het kwadrant Contractie zit.
De overgang van de sector Investeringsgoederen van contractie naar herstel is verras-
send te noemen. Het naar voren halen van orders en de snellere verwerking van orders
hebben voor de omslag gezorgd. Wij zijn echter van mening dat de positie in het
kwadrant Herstel niet bestendig is. Zo zien we de bezettingsgraden bij de afnemers-
groepen zoals de industrie en transport op de korte termijn niet noemenswaardig
toenemen. Daarbij is ook nog het transportmiddelenpark vrij modern te noemen. Verder
zal de voorzichtige houding van kredietverleners aanhouden. Afnemers zullen voorlopig
dan ook pas op de plaats maken. Alleen wanneer investeringsgoederen aan het eind
van hun economische levensduur zijn, zal er weer geïnvesteerd gaan worden. Tot
medio 2010 zien we dit fenomeen nog geen rol van betekenis spelen. Na dit tijdstip kan
voorzichtig worden gedacht aan een meer bestendige positie in het kwadrant Herstel.
Tot medio 2010 zal de investeringsgoederenindustrie nog rond het dal cirkelen waarbij
de kans groter dat de sector medio 2010 nog in het kwadrant Contractie zit.
Industrie
Investeringsgoederen
Eric Huliselan + 31 20 628 2138
Omzetindex (2005=100)
Bron: CBS
Omzetcyclus
70
80
90
100
110
120
130
140
150
sep-08 dec-08 mrt-09 jun-09 sep-09
00 01 02 03 04 05 06 07 08 09
trend
cyclus*
5
ABN AMRO SectorScope � �
Bouw en Vastgoed
Hout- en Bouwmaterialenindustrie
*gecorrigeerd, zie appendix
Eén zwaluw…
De omzet nam in september 2009 met maar liefst 72% toe ten opzichte van een
maand eerder. Een spectaculair groeicijfer, maar door het seizoenspatroon in de bouw
is het lastig om verbeteringen te constateren. Dit groeicijfer duidt niet op marktherstel.
Vergeleken met september 2008 kwam de omzet in de hout- en
bouwmaterialenindustrie 13% lager uit. De omzet in de hout- en
bouwmaterialenindustrie is de afgelopen twaalf maanden hard gedaald als gevolg van
de economische crisis, met gemiddeld 10% per maand (j-o-j). De omzet in de
houtindustrie daalde harder (-15%) dan in de bouwmaterialenindustrie (-8%). De
houtindustrie kampt al sinds begin 2008 met dalende omzetten. Deze branche wordt al
anderhalf jaar geplaagd door grote vraaguitval en sterk gedaalde houtprijzen. De
bouwmaterialenindustrie werd pas in het vierde kwartaal van 2008 getroffen door de
gevolgen van de recessie. In de omzetcyclus van de hout- en bouwmaterialenindustrie
is dan ook te zien dat de omzet blijft dalen. Ook is de daling veel groter dan in de
vorige recessie.
Sectorscope – Hout- en Bouwmaterialenindustrie
Hout- en bouwmaterialenindustrie blijft in contractie
In september 2009 bevonden de hout- en bouwmaterialenindustrie en haar twee
onderliggende branches zich in het kwadrant Contractie. De houtindustrie bevindt zich
weliswaar even ver onder trend als de bouwmaterialenindustrie, maar de krimp neemt
langzaam af. Dit komt omdat de dalende vraag deels wordt gecompenseerd door licht
stijgende houtprijzen. Dit moet wel in context geplaatst worden. De houtprijzen zijn
sinds het begin van 2008 zeer hard gedaald door het instorten van de wereldvraag.
Hierdoor werd de productie fors teruggebracht, waardoor nu er een tijdelijke kunst-
matige krapte op de markt is gecreëerd. Er is nog geen sprake van omzetstabilisatie in
de bouwmaterialenindustrie. Hier hebben fabrikanten het afgelopen jaar fors gereorga-
niseerd en is het aantal productielocaties behoorlijk afgenomen. De afzetprijzen van
bouwmaterialen zijn in vergelijking met de houtprijzen het afgelopen jaar veel minder
sterk gedaald. De cyclus van de hout- en bouwmaterialenindustrie loopt ongeveer een
kwartaal voor op die van de bouw, maar is sinds de aanvang van de crisis veel harder
gedaald. Dit komt doordat de tussenhandel versneld en agressief voorraden afbouwde
op basis van de verwachte daling van de bouwproductie. In 2009 neemt het bouw-
volume met 6% af en in 2010 wordt nog eens een daling van 10% verwacht. Op basis
van deze cijfers verwacht ABN AMRO in de periode tot en met juni 2010 een verdere
daling van de omzetten in de hout- en bouwmaterialenindustrie, waardoor zij nog
verder onder haar trend komt te zitten. De omzet zal medio 2010 wel minder hard
krimpen dan in het derde kwartaal van 2009. De hout- en bouwmaterialenindustrie zal
in het kwadrant Contractie blijven.
Otto Schell + 31 20 383 2694
Omzetindex (2005=100)
Bron: CBS
Omzetcyclus
70
80
90
100
110
120
130
140
150
sep-08 dec-08 mrt-09 jun-09 sep-09
00 01 02 03 04 05 06 07 08 09
trend
cyclus*
6
ABN AMRO SectorScope � �
*gecorrigeerd, zie appendix
Seizoensinvloeden verhullen omzetdalingen
De omzet in de bouw schoot in september 2009 met 55% omhoog ten opzichte van
augustus, jaar op jaar was er echter sprake van een daling van 10%. Het seizoens-
patroon in de bouw maakt het daarom lastig om verbeteringen dan wel verslechteringen
te constateren. In de periode oktober 2008 – september 2009 is er sprake van een
geringe daling van de omzet in de bouw. Dit komt doordat de omzetdalingen in de
burgerlijke en utiliteitsbouw (B&U) en de installatiebranche, deels werden gecompen-
seerd door een lichte omzetstijging in de grond-, weg- en waterbouw (GWW). Terwijl de
meeste sectoren in hier vierde kwartaal van 2008 al in de Contractiefase belandden,
was dit voor de bouw pas in het eerste kwartaal van 2009 het geval. Dit komt door de
lange doorlooptijden in de bouw.
Sectorscope – Bouw
Dal nog niet in zicht
In de sectorscope van september 2009 bevindt de bouw zich met twee van haar onder-
liggende branches, de B&U en de installatiebranche, in het kwadrant Contractie. De
omzet in de GWW is ongeveer gelijk aan de trend waardoor de branche zich op waar-
door het zich op de grens van de kwadranten Herstel en Expansie bevindt. De
verklaring licht in het feit dat de GWW voor een groot deel van haar omzet afhankelijk is
van overheidsbudgetten. In de B&U daalt de omzet al sinds september 2008. De
woningbouw wordt getroffen door de kopersstaking op de huizenmarkt. Consumenten
zijn onzeker over hun financiële situatie en hebben een kijken, kijken en niet kopen
houding aangenomen. Met de utiliteitsbouw is het eveneens slecht gesteld doordat
bedrijven hun investeringsplannen uit- dan wel afgesteld hebben. De installatiebranche
is voor een groot deel van haar omzet afhankelijk van de ontwikkelingen in de B&U en
volgt deze met enige vertraging. Vergeleken met de vorige recessie in de bouw, in de
periode 2003-2006, is de omzet in de bouw in september 2009 al veel verder onder zijn
trend gedaald.
ABN AMRO verwacht dat de totale bouwproductie in 2009 met circa 6% daalt om in
2010 nog eens met 9% te dalen. Medio 2010 bevindt de bouwsector zich dan ook nog
dieper in het kwadrant Contractie. De burgerlijke en utiliteitsbouw zal relatief sterker
dalen als gevolg sterk afnemende bouwactiviteit. Wel nemen investeringen in onder-
houd van ziekenhuizen en scholen toe door additionele investeringen in dit segment
door de overheid in het kader van de Crisis- en Herstelwet. De installatiebranche zal
iets minder hard dalen dan de B&U omdat zij ook afhankelijk is van de minder volatiele
onderhoudswerkzaamheden. De GWW zal goed blijven presteren door de Crisis- en
Herstelwet waardoor de overheid meer investeert in infrastructuur en reeds geplande
projecten naar voren haalt.
Bouw en Vastgoed
Bouw
Otto Schell + 31 20 383 2694
Omzetindex (2005=100)
Bron: CBS
Omzetcyclus
70
80
90
100
110
120
130
140
150
sep-08 dec-08 mrt-09 jun-09 sep-09
00 01 02 03 04 05 06 07 08 09
trend
cyclus*
7
ABN AMRO SectorScope � �
*gecorrigeerd, zie appendix
Sterke omzetdaling derde kwartaal, 2009
In alle maanden van het derde kwartaal heeft de sector retail een omzetdaling geboekt
ten opzichte van het jaar daarvoor. Dit heeft geresulteerd in een derde kwartaalcijfer
van -5,5%. Het eerste kwartaal kende een daling van 4% en het tweede kwartaal een
daling van 5%.
De daling is te wijten aan de lagere omzetten in de non-food branches (woonwinkels,
consumentenelektronica en kleding). De omzet in deze branches is in het derde
kwartaal gedaald met bijna 8%. De omzet van supermarkten heeft een positieve
bijdrage geleverd en is in het derde kwartaal van 2009 met ruim 1% gestegen. Wel is er
bij supermarkten de laatste maanden sprake van een krimp in de omzet ten opzichte
van de maand ervoor.
Sectorscope – Retail
Retail medio 2010 nog niet uit het dal
In de omzetcyclus (links) is te zien dat de omzet van de sector retail zich ver onder zijn
eigen trend bevindt. Verder zelfs dan het dieptepunt tijdens de vorige
laagconjunctuurperiode tussen 2003 en 2006.
In de sectorscope (boven) wordt een aantal branches uitgelicht. Alle branches die hier
zijn uitgelicht kampen met dalende omzetten en bevinden zich, net als de gehele
sector, onder hun eigen trend en vallen daardoor in het kwadrant Contractie.
De branche consumentenelektronica is relatief het zwaarst getroffen. Dit is te verklaren
door het feit dat deze branche zeer conjunctuurgevoelig is.
Maar ook de woon- en kledingwinkels bevinden zich ruim onder hun eigen trend. Voor
alle branches geldt, dat de afgenomen consumentenbestedingen ervoor hebben
gezorgd dat de volumes afnamen. De prijs bleef in alle branches, behalve in de
branche consumentenelektronica, nagenoeg gelijk.
Voor de eerste helft van 2010 is het beeld gemengd. Aan de ene kant laten de
indicatoren zien dat de detaillisten en de consumenten er weer wat meer vertrouwen in
krijgen. Aan de andere kant zijn de verwachtingen voor 2010 met betrekking tot de
werkloosheid en het reëel besteedbaar inkomen niet rooskleurig. Een verwachte
verdere stijging van de werkloosheid en een daling van het reëel besteedbaar inkomen
zal de kooplust drukken. Voor de woonwinkels speelt mee dat de
huizenmarkttransacties in de eerste helft van 2010 weer wat zullen aantrekken. Dit zal
echter minimaal zijn en niet veel invloed hebben op de totale omzet van de sector retail.
Per saldo verwacht ABN AMRO dat de omzet voor de gehele sector in het begin van
2010 nog verder daalt, maar dat de snelheid waarmee dit gebeurt afneemt.
Retail
Nadia Menkveld + 31 20 628 6441
Omzetindex (2005=100)
Bron: CBS
Omzetcyclus
70
80
90
100
110
120
130
140
sep-08 dec-08 mrt-09 jun-09 sep-09
00 01 02 03 04 05 06 07 08 09
trend
cyclus*
8
ABN AMRO SectorScope � �
*gecorrigeerd, zie appendix
Derde kwartaal 2009 brengt laagste omzet in twaalf jaar
De omzet in de autobranche was in 2009 fors lager dan een jaar eerder. De branche
heeft rond 20% minder omgezet dan in de eerste negen maanden van 2008. De
autobranche heeft sinds jaren niet meer met zo een sterke omzetdaling te maken
gehad. De omzet is erg gevoelig voor de conjunctuur. Als gevolg hiervan daalde de
omzet van de branche als één van de eersten diep onder de lange termijn trend in het
derde kwartaal van 2008. In de voorafgaande cycli waren de pieken en dalen minder
hevig wat de ernst van de huidige situatie illustreert. De segmenten binnen deze
branche worden in verschillende mate geraakt. Hoe meer afhankelijk hun omzet is van
uitstelbare aankopen, hoe groter de klappen zijn die in een segment vallen.
Sectorscope – Autobranche
De bodem komt dichterbij, en daarmee ook het uitzicht op herstel
Alle segmenten in deze branche hebben te kampen met tegenvallende omzetten. Net
als in voorgaande kwartalen noteerden de auto-importeurs de sterkste omzetdaling
(meer dan 25%) en deze bevinden zich het verst onder hun meerjarige trend. De afzet
van nieuwe auto’s is ingezakt en dit werkt rechtstreeks door in hun omzet. Autoservice-
bedrijven nemen relatief de beste positie in binnen de branche. Hun omzet uit banden,
ruiten, schadereparaties en dergelijke is relatief minder afhankelijk van economische
omstandigheden. Dit segment realiseerde in de eerste negen maanden van 2009 een
omzetverlies van ongeveer 4%. De autohandel en -reparatie boekte voor het zevende
achtereenvolgende kwartaal een omzetverlies. De omzet tot dusver in 2009 viel ca.
15% lager uit dan in dezelfde periode een jaar eerder. De handel en reparatie maakt
zware tijden door. In 2009 valt het aantal nieuw verkochte personenauto’s een kwart
lager uit dan in 2008. Daarnaast drukt de verschuiving naar kleinere zuinige auto’s en
de krimpende occasionmarkt verder op de omzet. Reparatie, onderhoud en onder-
delenverkoop geven nog enige bescherming tegen de omzetdaling, maar de sterke
prijsconcurrentie beperkt de omzet ook hieruit. De verkoop van auto’s blijft naar
verwachting het komende half jaar nog onder druk. De marktvraag, met name uit de
zakelijke markt, blijft beperkt. Door de dalende koopkracht en lastenverzwaring blijft een
noemenswaardige groei in de verkoop aan particulieren ook uit. De opleving in de
economie en de samenhangende verbetering in stemmingsindicatoren kan echter tot
een geringe groei in autoverkopen leiden, met een kleine positieve impuls voor de
omzet als gevolg. De positieve effecten nemen vanaf medio 2010 naar verwachting in
sterkte toe, waardoor een geringe omzetgroei in de branche realiseerbaar wordt. Dit
betekent, gezien het buitengewoon diepe dal waar de Autobranche zich nu in bevindt,
een licht herstel voor de branche.
Retail
Autobranche
Valentina Iván + 31 20 3 434 679
Omzetindex (2005=100)
Bron: CBS
Omzetcyclus
70
80
90
100
110
120
2006-3 2007-3 2008-3 2009-3
1995-4 1998-3 2001-2 2004-1 2006-4 2009-3
trend
cyclus*
9
ABN AMRO SectorScope � �
*gecorrigeerd, zie appendix
Omzetten nog steeds onder druk door dalend aantal bezoekers
De malaise is groot in de horeca in 2009. Begin dit jaar kreeg de sector te maken met
scherpe dalingen in omzet. Na de recordkrimp in februari 2009 (omzetdaling van 7,2%
j.o.j.), zat de sector weer enigszins in de lift. Maar doordat het gemiddelde aantal
bezoekmomenten van consumenten over de afgelopen periode aanzienlijk daalde,
werden vrijwel alle branches met omzetverlies geconfronteerd. Sectorbreed daalde het
volume scherp in het 3e kwartaal (6% minder bezoekers, j.o.j.), terwijl de prijzen stegen
(met 2,2% j.o.j.). De prijsstijging kon het volumeverlies echter niet compenseren. In
september 2009 daalt de omzet met 6,4% j.o.j. De omzetindex ligt niet alleen lager ten
opzichte van voorgaand jaar, maar ook ten opzichte van de voorgaande 3 kwartalen.
De cyclus van de omzet komt daardoor lager te liggen en bovendien ruim onder het
dieptepunt van de vorige cyclus.
Sectorscope – Horeca
Verwachtingen voor horeca zijn voorzichtig optimistisch
Tot en met september 2009 blijven de horecabranches steken in de contractiefase. De
omzet krimpt en bevindt zich nog steeds onder zijn lange termijn trend. Sectorbreed
heeft herstel zich tot dusver nog niet aangekondigd. Hotellerie heeft in dit verband de
slechtste resultaten en blijft ten opzichte van de overige horecabranches ongunstig
gepositioneerd in de sectorscope. De misère bij hotels wordt vooral veroorzaakt door
de vraaguitval in de zakelijke markt. Bedrijven hebben hun reisbudgetten naar
beneden bijgesteld, waardoor de (internationale) zakenreiziger minder frequent een
hotel bezoekt. Hoteliers zullen de kamerprijs gebruiken als instrument om de bezet-
tingsgraad op peil te houden. Wij verwachten dat in dit segment de omzet zich niet zal
herstellen tot medio 2010. Cafés worden geconfronteerd met dalende gemiddelde
bestedingen per bezoeker en een structureel dalend aantal bezoekers (door o.a. het
rookbeleid). Deze branche heeft begin dit jaar (van februari 2009 tot en met juni 2009)
een zware periode achter de rug met forse omzetdalingen. Toprestaurants zagen de
lucratieve zakelijke bestedingen dalen, terwijl de middelgrote en kleine restaurants
relatief goed presteerden. Over de gehele linie (zowel privé als zakelijk) verwachten wij
dat de gemiddelde bestedingen op de buitenhuisconsumptie niet verder zal dalen,
waardoor er voor de restaurantomzet enige ruimte is om te kunnen herstellen. Belang-
rijk is dat het volume op peil wordt gehouden. Ook fastfoodbedrijven profiteren van de
stabilisering van de buitenhuisconsumptie. De horeca als geheel is al geruim een jaar
aan het kwakkelen. Wij verwachten dat medio 2010 de horeca zich op de grens van de
contractie- en de herstelfase zal bevinden. Concreet betekent dit dat de omzetcyclus
van de sector medio 2010 een meer stabiel verloop zal laten zien.
Horeca
Casper Burgering + 31 20 3 832 693
Omzetindex (2005=100)
Bron: CBS
Omzetcyclus
70
80
90
100
110
120
130
sep-08 dec-08 mrt-09 jun-09 sep-09
00 01 02 03 04 05 06 07 08 09
trend
cyclus*
10
ABN AMRO SectorScope � �
*gecorrigeerd, zie appendix
Forse omzetdaling in 2009 door lage volumes en bodemtarieven
De laatste omzetcijfers van de sector Transport en Logistiek illustreren de forse
omzetdaling in de loop van 2009. Deze als vroegcyclisch beschouwde sector is eind
2008 als een van de eersten geraakt door de financiële crisis en de daaropvolgende
recessie. De impact van de economische ontwikkelingen op de transportsector is niet
alleen snel maar ook sterk. Hierdoor is deze sector ook in vergelijking met andere
sectoren relatief hard geraakt. Omdat de investeringscyclus in de sector achterloopt op
de conjunctuur, brak de periode van krimpende volumes tegelijk aan met een
grootschalige uitbreiding van capaciteit in alle branches met een instorting van tarieven
als gevolg. Voorafgegaan door een periode van bovengemiddelde groei van ruim twee
jaar, dook de omzet van de sector hierdoor diep onder zijn lange termijn trend. De
omzetdaling is vanaf het derde kwartaal aan het afvlakken.
Sectorscope – Transport en Logistiek
Voorzichtig herstel vanaf medio 2010
Alle geplotte branches van deze sector zitten in het derde kwartaal van 2009 nog in het
kwadrant Contractie door hun omzetontwikkeling die zich ver onder het lange termijn
gemiddelde bevindt. Zeevaart neemt, een geschatte omzetdaling van 20% ten spijt, de
relatief gunstigste positie binnen de sector in. Dit kan deels verklaard worden door de
looptijd van contracten waardoor de omzetdaling pas later is ingezet vergeleken met de
andere branches. Anderzijds wijkt deze daling door de lagere lange termijn groeitrend
in de zeevaart minder af van de lange termijn trend. De Binnenvaart is na jarenlange
haast onafgebroken groei van grote hoogtes heel diep gevallen in 2009. Door deze
buitensporige daling is deze branche naar de uiterste hoek van het kwadrant Contractie
verdreven. Luchtvervoer, Wegvervoer en Dienstverlening (incl. logistieke
dienstverlening, op- en overslag) bevinden zich dicht bij elkaar. In deze branches
schatten wij de omzetdaling tot dusver in 2009 tussen de 13% en 18%. Alle branches
binnen Transport en Logistiek kampen met overcapaciteit en lage tarieven. Er zijn
echter deelmarkten (e.g. vloeibare bulk, levensmiddelen en landbouwproducten) waar
de omzet minder hard terugloopt. Sinds het derde kwartaal van 2009 nemen de
signalen van de opleving in de economie in sterkte toe. Conform deze verbetering zijn
er tekenen dat de vrachtenmarkten vanaf het laatste kwartaal van 2009 licht
aantrekken, waardoor in 2010 weer enige ruimte komt voor tariefverhoging. Door
seizoensinvloeden verwachten wij echter geen prijsstijgingen tot het tweede kwartaal
van 2010. Dankzij de lichte groei in vervoervolumes en potentiële tariefverhoging zal de
omzet in de sector vanaf medio 2010 mogelijk met enkele procenten toenemen. Na een
vrij lange periode van forse dalingen betekent dit een stap richting voorzichtig herstel.
Transport en Logistiek
Valentina Iván + 31 20 3 434 679
Omzetindex (2005=100)
Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research
Omzetcyclus
70
80
90
100
110
120
130
2006-3 2007-3 2008-3 2009-3
2003-1 2004-2 2005-3 2006-4 2008-1 2009-2
trend
cyclus*
11
ABN AMRO SectorScope � �
*gecorrigeerd, zie appendix
Dienstensector ook het tweede kwartaal in de min
Na een periode van drie jaar met boventrendse groei heeft de dienstensector in het 2e
en 3e kwartaal van 2009 aanzienlijk minder omgezet ten opzichte van het voorgaande
jaar. Ook zijn de cijfers een verslechtering ten opzichte van de voorgaande 3 kwartalen.
En daarmee is een fase van ondertrendse krimp aangebroken, waarbij de omzet nog
dieper onder zijn lange termijn trend is uitgekomen. Sectorbreed heeft herstel zich tot
dusver nog niet aangekondigd. In het 3e kwartaal van 2009 daalde de omzet met 5,5%
ten opzichte van dezelfde periode in het voorgaande jaar, wat correspondeert met een
indexcijfer van 119. Deze daling heeft vooral te maken met afzonderlijke omzet-
ontwikkelingen in onderliggende branches. Veel branches worden geraakt door
bezuinigingen in bedrijfsbudgetten (zoals reclame- en adviesbureaus) en andere
branches door de negatieve ontwikkelingen op de woningmarkt (notarissen). Hier zijn
de marktomstandigheden relatief moeilijk en door vraaguitval daalt de omzet.
Sectorscope – Zakelijke dienstverlening
Toch voorzichtig optimisme over naderend herstel
Voor alle branches in de dienstensector geldt dat zij zich met hun omzetontwikkeling tot
en met september 2009 in de contractiefase blijven steken. De omzet krimpt nog steeds
en bevindt zich onder zijn lange termijn trend, waarbij management adviesbureaus en
uitzendbureaus met een relatief scherpere neergang worden geconfronteerd. De
adviesbureaus hebben te maken gehad met een verdere vermindering van het aantal
adviesopdrachten, zelfs ook in sommige crisisbestendige branches. De concurrentie
nam onderling verder toe, waardoor de prijs onder druk kwam te staan en de omzet
uiteindelijk in het 3e kwartaal van 2009 daalde met 10,3%. Op dit moment lijken zich
positieve vraagontwikkelingen te manifesteren in de telecom sector, de industrie en de
farmaceutische sector. En zodra de fusie & overnamemarkt weer aantrekt, zal de sector
profiteren en kan het herstel vrij snel volgen. De omzet van uitzendbureaus daalde in
het 3e kwartaal met 12,5% j.o.j. De vrije val in omzet van uitzendbureaus sinds mei
2008 is daarmee ten einde gekomen en de branche klimt in een zeer laag tempo uit zijn
(diepe) dal. Het verdere herstel in omzet zal weliswaar langzaam zijn, maar de weg
omhoog lijkt ingezet. Ook de scherpe terugval in het aantal vacatures sinds het 3e
kwartaal van 2008 lijkt te zijn gestabiliseerd. Het reclamewezen wordt in het 3e kwartaal
van 2009 zwaar geraakt (-17% omzetdaling j.o.j.) en gaat door een diep dal. Veel
bedrijven hebben bezuinigd op reclame-uitingen en laten bestaande campagnes langer
doorlopen. Het aantal opdrachten loopt hierdoor terug. Ook hier verwachten wij herstel
in de loop van 2010, al zal dat maar moeizaam op gang komen. Schoonmaakbedrijven
en rechtskundige dienstverleners hebben de meeste tegenslagen naar aanleiding van
de crisis verwerkt en worden steeds optimistischer op het gebied van
omzetverwachtingen op de korte termijn. Per saldo verwachten wij dat de zakelijke
dienstverlening medio 2010 de eerste tekenen van herstel zal laten zien.
Zakelijke dienstverlening
Casper Burgering + 31 20 3 832 693
Omzetindex (2005=100)
Bron: CBS
Omzetcyclus
70
80
90
100
110
120
130
140
2006-3 2007-3 2008-3 2009-3
2005-1 2006-3 2008-1 2009-3
cyclus*
trend
12
ABN AMRO SectorScope
� �
Appendix:
Methodologie
De sectorscope is gebaseerd op dezelfde “business cycle tracer” methodiek als de
conjunctuurklok van het CBS. ABN AMRO Sector Research gebruikt de methodiek om
voor elke sector of branche de cyclus te bepalen en al deze cycli tegen elkaar af te zetten.
Hieronder zullen kort de stappen worden besproken die worden gevolgd om tot de
sectorscope grafieken te komen.
1. Sectoren en branches worden met elkaar vergeleken op basis van geïndexeerde omzet.
Er wordt gebruik gemaakt van maand- of kwartaalcijfers, maar maandcijfers genieten de
voorkeur. De gehele historie van een datareeks wordt gebruikt bij bepaling van de
conjunctuurcyclus van een sector of een branche.
40
60
80
100
120
140
160
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009Omzet
2. De geïndexeerde omzetreeksen worden gecorrigeerd voor seizoensinvloeden met behulp
van een door het US Census Bureau ontwikkelde computerprogramma, genaamd X12 Arima.
Dit programma is de standaard voor seizoenscorrectie.
40
60
80
100
120
140
160
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Omzet Omzet SA
3. Van de seizoengecorrigeerde omzetindex reeks wordt een gewogen gemiddelde
berekend, om ruis uit de data te filteren. Hiervoor wordt de Henderson gewogen gemiddelde
gebruikt.
40
60
80
100
120
140
160
2001 20022003 20042005 20062007 20082009
Omzet SA Henderson trend cycle
4. Voor elke datareeks wordt een lange termijn trend berekend met behulp van een Hodrick
Prescott filter. De seizoensgecorrigeerde omzetindex dient hiervoor als input. De Hodrick
Prescott filter heeft een parameter instelling (lambda) die de trend uitvlakt.
40
60
80
100
120
140
160
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Hodrick Prescott trend Henderson trend cycle
13
ABN AMRO SectorScope
� �
5. Het verschil tussen de Henderson gewogen gemiddelde en de Hodrick Prescott trend
geeft de cyclus van een sector of branche weer. In 2002 en 2008 bevond de onderstaande
datareeks zich circa 8 indexpunten boven de lange termijn trend, en in 2004 ongeveer 8
punten onder de lange termijn trend.
-10,0
-7,5
-5,0
-2,5
0,0
2,5
5,0
7,5
10,0
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Cycle
6. De positie van elke sector of branche wordt berekend in de sectorscope door het verschil
tussen het gewogen gemiddelde en de trend als y-coördinaat te nemen en de periode op
periode (m-o-m of k-o-k) verandering in de cyclus als de x-coördinaat.
-10
-5
0
5
10
-1,0 -0,5 0,0 0,5 1,0
7. Hieronder is te zien welk kwadrant welke fase van de cyclus vertegenwoordigt. Door voor
een matrix te kiezen zoals gedaan is in de sectorscope kunnen sectoren, maar ook branches
overzichtelijk geplot en met elkaar vergeleken worden.
14