Embed Size (px)
Citation preview
1
Academiejaar 2012-2013
Eerste Examenperiode
Cognitieve Implicaties van Stereoscopische 3D Televisie
Masterproef neergelegd tot het behalen van de graad master in de
psychologie, afstudeerrichting Theoretische en Experimentele psychologie
door
Jasmien Vervaeke
Promotor: Prof. dr. Wouter Duyck
Medepromotor: dr. Arnaud Szmalec
2
3
Inhoudstafel
Abstract 5
Inleiding 7
Visuele Waarneming en Diepte-Perceptie 7
3D-Stereoscopie versus Echte 3D 9
Interhemisferische Transmissie 11
Onderzoek naar de Na-Effecten van 3D-Stereoscopie 12
Huidige Studie 13
Experiment 1 16
Methode 16
Resultaten 18
Experiment 2 21
Methode 21
Resultaten 24
Bespreking en conclusie 27
Referenties 30
Bijlage 34
4
5
Abstract
3D-films, -games en –televisies zijn aan een opmars bezig. Op deze verpakkingen staan
waarschuwingen dat stereoscopische 3D schadelijk kan zijn voor de ogen van jonge
kinderen, dat het afgeraden is om meerdere uren te kijken en dat men beter ook geen
voertuig bestuurt nadien. Er is echter geen wetenschappelijk bewijs voor deze
beweringen. Wij gaan verder op resultaten van Bombeke et al. (2012) door een visueel
geleide wandeltaak af te nemen met langere afstanden. We lieten mensen naar een film
kijken in 2D of 3D en daarna afstanden inschatten. We vonden geen significant effect
van de filmsoortmanipulatie. Niet alle mensen zien stereoscopische 3D (even goed).
Een tweede experiment onderzocht of er een correlatie bestaat tussen hoe goed iemand
stereoscopische 3D kan waarnemen en de snelheid van overdracht van informatie tussen
de twee hemisferen. Deze laatste functie wordt uitgevoerd door het corpus callosum,
een hersenstructuur die een rol speelt bij het waarnemen van stereoscopische 3D. We
onderzochten de overdrachtsnelheid aan de hand van een categorisatietaak in het
divided visual field paradigma. Afhankelijk van de locatie van de stimuli, werden deze
geprojecteerd naar één of twee hersenhelften. Het verschil in reactietijd tussen deze
twee condities werd genomen als maat voor overdrachtsnelheid. We vonden geen
verschil in overdrachtsnelheid tussen verschillende condities, wat wel verwacht werd en
noodzakelijk was. Er werd dus ook geen correlatie gevonden.
6
7
COGNITIEVE IMPLICATIES VAN STEREOSCOPISCHE 3D TELEVISIE
Visuele Waarneming en Diepte-Perceptie
Al meer dan 400 jaar wordt visuele waarneming onderzocht (Keppler, 1611). Munk
(1881) ontdekte dat de primaire visuele cortex in de occipitale lob ligt. Ondertussen is
onze kennis sterk gegroeid en weten we dat licht op een voorwerp weerkaatst wordt in
verschillende richtingen (Brysbaert, 2006). Dat licht valt binnen in onze ogen via de
pupil (zie Figuur 1 voor een oog). De divergerende lichtstralen zouden zonder lens
zorgen voor een wazig beeld. Het is de functie van de lens om de lichtstralen te breken
en te focussen, zodat ze op één punt vallen op de retina. Zodoende krijgen we terug een
scherp beeld (zie Figuur 2). Hoe sterk de lens de lichtstralen moet breken, hangt af van
de afstand tussen het geziene object en de ogen (Duane, 1922). Is die afstand kleiner,
dan moeten de lenzen boller staan om de stralen sterker te breken. Is de afstand groter,
dan moeten de lenzen platter staan. Iemand die zijn lenzen niet plat genoeg kan zetten,
zal veraf zijnde voorwerpen niet scherp kunnen waarnemen. Dit noemen we
bijziendheid of myopie. Het omgekeerde is verziendheid of hypermetropie. Hier kan
een persoon zijn lenzen niet bol genoeg zetten. Een gerelateerd fenomeen is presbyopie
of ouderdomsverziendheid (Glasser & Campbell, 1998; Koretz, Cook, & Kaufman,
2002). Bij het ouder worden, wordt de lens harder en dus minder plooibaar, wat
problemen geeft bij voorwerpen dichtbij, omdat je dan de lens bol moet zetten. Eens we
een beeld hebben op de retina, gaat het signaal verder naar de hersenen (Figuur 3).
Figuur 1. Minimalistische Tekening van een Dwarsdoorsnede van het Menselijk Oog.
8
Figuur 2. Illustratie van het Belang van de Lens en zijn Breking van het Licht.
In de linkse figuur het resultaat als de lens het licht niet zou breken. Door het divergerende licht
zou één punt van het huis geprojecteerd worden op een deel van de retina. Dit zou zorgen voor
veel overlap en dus een wazig beeld. In de rechtse figuur het resultaat nadat de lens het licht
correct gebroken en gefocust heeft op de retina. Dit resulteert in een scherp beeld van het huis.
Stimuli die in het linkse visuele veld worden gezien, worden naar de
rechterhersenhelft geprojecteerd (Polyak, 1957; Lennie, 1980). De representaties van
stimuli in het rechter visuele veld, worden teruggevonden in de linkerhemisfeer. Het
geprojecteerde beeld op de retina heeft enkel een hoogte en een breedte, maar geen
diepte. Er is ook geen informatie over de afstand dat het licht heeft afgelegd (Brysbaert,
2006). Toch kunnen mensen diepte waarnemen, dankzij twee soorten cues: monoculaire
en binoculaire diepteaanwijzingen. Als men met één oog dicht naar iets kijkt en nog
steeds diepte kan waarnemen, dan zal er een monoculaire cue aanwezig zijn. Als er
bijvoorbeeld een boom voor een huis staat, zal dat huis niet volledig zichtbaar zijn,
onafhankelijk van het feit of er met één oog of met twee ogen gekeken wordt. Dit heet
occlusie (Mendiburu, 2009). Monoculaire cues zijn hier verder niet relevant, dus zullen
we ze ook niet bespreken.
Figuur 3. Schematisch Overzicht van het Visueel Systeem in de Hersenen
9
Bij een binoculaire diepteaanwijzing heb je beide ogen nodig om diepte te
percipiëren. Doordat ogen een paar centimeter van elkaar liggen, krijgen ze elk een
lichtjes ander beeld van de werkelijkheid. Dit verschil heet binoculaire of retinale
dispariteit (Mikšícek, 2006; Brysbaert, 2006; Mendiburu, 2009). Hoe dichter een
voorwerp is, hoe groter de binoculaire dispariteit. Op basis van deze twee 2D-beelden,
kunnen de hersenen een 3D-representatie maken van het voorwerp of de ruimte
waarnaar je kijkt. De meeste mensen hebben een dominant oog (Olavarria & Van Essen,
1997). Het beeld van dit oog telt zwaarder mee dan dat van het andere beeld om de 3D-
representatie te maken. Sommige kinderen kijken niet naar hetzelfde punt met beide
ogen. Hierdoor wordt het onmogelijk voor de hersenen om deze beelden te integreren.
Het beeld van het zwakste oog wordt genegeerd. Men spreekt hier van een lui oog of
amblyopie (Brysbaert, 2006). In bepaalde gevallen kan dit leiden tot strabismus of
scheelzien.
3D-Stereoscopie versus Echte 3D
Een lichtjes verschillend beeld naar ieder oog sturen is ook de techniek die 3D-
stereoscopie toepast. Lijken de beelden sterk op elkaar, dan zal het een beeld in de verte
zijn. Is er een grote verschuiving tussen beide beelden, dan zal het een beeld zijn dat
naar je toe lijkt te komen. Normaalgezien wordt er gefilmd met een afstand van zes
centimeter tussen de twee camera’s (Mendiburu, 2009), hoewel hier uitzonderingen op
bestaan om bepaalde effecten te verkrijgen (Howarth, 2011). Zes centimeter is ook de
afstand tussen de ogen bij volwassenen. Door deze beelden apart per oog aan te bieden
en doordat je hersenen deze integreren, lijkt de film een derde dimensie te hebben.
Er zijn vier manieren waarop filmmakers een apart beeld per oog kunnen laten
zien (Howarth, 2011). Een eerste manier is op basis van gekleurde filterbrillen.
Toeschouwers krijgen een bril met een glas in een verschillend kleur, rood-groen of
rood-blauw. Een gekleurde filter in het brilglas kan de ogen dissociëren, doordat ze elk
licht van een ander deel van het spectrum krijgen. Deze manier werd vroeger vaak
gebruikt. Een tweede manier is met polarisatiefilterbrillen. Dit is de manier waarop het
10
nu wordt toegepast in de bioscoop. Er worden twee anders-gepolariseerde beelden
getoond. Door de polarisatie van de brillen, waarbij ieder glas een andere
polarisatiefilter heeft, ziet elk oog een apart beeld. De derde methode is die van de
shutter glasses. Deze methode wordt nu vaak gebruikt bij 3D-televisies. Hiervoor heb je
een televisie nodig met een refresh rate van tenminste 100 Hz. Dit wil zeggen dat het
toestel per seconde 100 keer het beeld vernieuwt. Deze snelheid kan je niet zien met het
blote oog. Een bijhorende bril is gesynchroniseerd met het beeldscherm. Hierdoor
worden de helft van de beelden doorgestuurd naar je ene oog, terwijl je andere oog van
het zicht afgesloten wordt doordat het vloeibaar kristal in de bril ondoorzichtig wordt.
Bij de andere helft van de beelden komt het tegenovergestelde voor. Beelden worden
afwisselend naar het linker- en het rechteroog gestuurd. Dit resulteert bij een 100 Hz
beeldscherm in 50 beelden per seconde naar je rechteroog en 50 andere beelden per
seconde naar je linkeroog. Deze drie technieken hebben 2 gelijkenissen. Ten eerste is er
een bril nodig. Ten tweede mag je je hoofd bewegen en heb je vrijheid in de locatie van
waar je kijkt. Bij de vierde techniek, autostereoscopie, is er geen bril nodig, maar moet
je hoofd gefixeerd worden recht voor het scherm. De Nintendo 3DS bijvoorbeeld maakt
gebruik van deze techniek. Echter, als het hoofd lichtjes kantelt, wordt de 3D-illusie
doorbroken. Dit kan worden opgelost met multiple-images beeldschermen (Son &
Javidi, 2005), die een ander beeld geven in verschillende richtingen, maar hier zijn ook
limitaties aan zoals bandbreedte van het signaal en schermtechnologie.
Zowel voor 3D in de werkelijkheid als voor stereoscopische 3D werkt men dus
met binoculaire dispariteit. Men biedt ieder oog een lichtjes verschillend 2D-beeld aan
en de hersenen integreren dit tot een 3D-beeld. Wat wel verschilt tussen de twee is de
accommodatie-convergentie discrepantie (Miyashita & Ushida, 1990; Mendiburu, 2009;
Howarth, 2011). Bij echte 3D is de afstand tussen je ogen en het voorwerp waarop je
focust dezelfde als de afstand tussen je ogen en de plaats waar je ogen op focussen,
want het voorwerp is de plaats waar je op focust. Dit is anders bij 3D-stereoscopie
(Figuur 4). De afstand tussen je ogen en het voorwerp waarop je focust (vergentie) is
variabel. De filmmakers kunnen een voorwerp dichter of verder van jou lijken te laten
komen. De afstand tussen je ogen en de plaats waar je op focust (accommodatie) is wel
stabiel. Dit is de afstand tussen je ogen en het scherm. Als de discrepantie te groot
11
Figuur 4. Overzicht van de Convergentie-Accommodatie Discrepantie bij 3D-Stereoscopie van
een Ster.
wordt (doordat een stimulus te dicht of te ver van de kijker wordt geprojecteerd), kan dit
leiden tot pijn, misselijkheid of vermoeidheid (Mendiburu, 2009). Men vermoedde
vroeger dat deze symptomen het gevolg waren van binoculaire dispariteit bij 3D-
stereoscopie in het algemeen, maar dit is dus niet het geval. Het discomfort kan
voorkomen als de convergentie-accommodatie discrepantie te groot is (Miyashita &
Uchida, 1990) maar andere factoren kunnen ook een rol spelen (Lambooij, IJsselsteijn,
& Heynderickx, 2007).
Interhemisferische Transmissie
Zonet werd vermeld dat stimuli die in een visueel halfveld worden waargenomen,
geprojecteerd worden naar de contralaterale hemisfeer (Polyak, 1957; Lennie, 1980).
Stimuli die centraal worden aangeboden, zijn gesitueerd in beide visuele halfvelden en
gaan direct naar beide hemisferen. Op centrale stimuli wordt sneller en accurater
gereageerd dan op stimuli die niet centraal worden aangeboden (Liederman, 1986;
Ludwig, Jeeves, Norman, & DeWitt, 1993). Dit heet het bilateraal veldvoordeel of
bilateral field advantage (BFA). Perifere stimuli gaan eerst naar slechts één hemisfeer.
Informatie tussen beide hemisferen wordt uitgewisseld via het corpus callosum als een
taak dit vereist (Myers, 1955, 1956; Berlucchi & Rizzolatti, 1968; Hubel, 1995). De
12
snelheid waarmee deze informatie kan uitgewisseld worden, wordt de
interhemisferische transmissietijd (IHTT) genoemd en is omgekeerd gecorreleerd met
de grootte van het BFA (Brown & Jeeves, 1993). Iemand met een groot BFA, heeft een
snelle uitwisseling tussen de hersenhelften en dit uit zich ook in een snelle IHTT. Bij
stereoscopische 3D ziet ieder oog een verschillend beeld en deze twee beelden worden
geïntegreerd door het corpus callosum (Hubel, 1995). Indien dit beschadigd is, kan men
geen binoculaire dispariteit meer waarnemen (Mitchell & Blakemore, 1970), zoals het
geval is bij split-brain patiënten (Cook, 1986).
Onderzoek naar de Na-Effecten van 3D-Stereoscopie
Er is al vrij veel geweten over wat er gebeurt tijdens het kijken naar 3D-stereoscopie
(Howarth, 2011), maar de kennis over de cognitieve na-effecten van 3D-stereoscopie is
schaars. Op veel 3D-producten, onder andere van Nintendo Co, Sony Corp of Toshiba
Corp, zie je waarschuwingen dat ze niet geschikt zijn voor kinderen onder de zes jaar,
dat het beter is om geen meerdere uren na elkaar te kijken of dat het afgeraden is om
achteraf met de auto te rijden. Deze claims zijn echter niet wetenschappelijk
onderbouwd. Onderzoek naar de na-effecten van videospellen toonde aan dat er effecten
kunnen optreden, bijvoorbeeld een andere hand-oogcoördinatie (Biocca & Roland,
1998; Stanney, Mourant, & Kennedy, 1998, voor een overzicht). Aangezien er
gelijkenissen zijn tussen 3D-stereoscopie en videospellen, bestaat de kans dat ook 3D-
stereoscopie cognitieve na-effecten uitlokt. Bombeke, Van Looy, Szmalec en Duyck
(2012) hebben een exploratieve studie uitgevoerd om deze effecten te onderzoeken. Ze
onderzochten het effect van 3D-stereoscopie op spatiale cognitie (a.d.h.v. mentale
rotaties), spatiale vaardigheid (a.d.h.v. een visueel gerichte wandeltaak), visuele
cognitie (a.d.h.v. een visuele detectietaak) en algemene cognitieve vermoeidheid
(a.d.h.v. een verbale vloeiendheidtaak). Aangezien het een exploratieve studie was,
wilden ze veel variabelen testen in een korte tijdsduur. Hierdoor werd het aantal trials
per taak op een mininum gehouden. Tijdens hun data cleaning gingen heel wat trials
verloren. Beide factoren droegen bij tot een lage power, waardoor trends ook al
interessant kunnen zijn. Er werd geen effect gevonden van filmsoort (2D of 3D) op
13
algemene cognitieve vermoeidheid of op spatiale cognitie. Een trend naar significantie
werd gevonden in de wandeltaak. Hier moesten participanten afstanden inschatten en
bewandelen. De 3D-groep deed het wel slechter dan de 2D-groep op de langere
afstanden (> 7 m). Bij de visuele detectietaak werd er ook geen verschil tussen de
groepen gevonden, maar er was wel een volgorde-effect. Mensen uit de 3D-groep die
eerst die taak deden, waren trager dan mensen uit de 2D-groep die eerst die taak deden
en ook trager dan mensen uit de 3D-groep en 2D-groep die eerst een andere taak deden.
In een vervolgexperiment hebben ze het effect van 3D-stereoscopie en vermoeidheid op
visuele cognitie en aandacht verder onderzocht door middel van een visuele zoektaak,
maar hier vonden ze geen significant verschil van filmsoort, ook al was er wel meer
discomfort in de 3D-groep. Bombeke et al. besluiten dat er ofwel geen cognitieve na-
effecten zijn van 3D-stereoscopie ofwel zijn deze niet groot genoeg om een significant
effect te hebben op de werkelijkheid.
Ander onderzoek omtrent de cognitieve effecten van 3D-stereoscopie betreft
meestal visuele vermoeidheid (Emoto, Nojiri, & Okano, 2004; Yano, Emoto, &
Mitsuhashi, 2004; Barkowsky & Le Callet, 2010). Omdat we niet zullen praten over
visuele vermoeidheid na 3D-stereoscopie, zullen we hier niet dieper op ingaan.
Huidige Studie
Aangezien er ieder jaar meer en meer 3D-films, -games en –televisies op de markt
komen (Mendiburu, 2009), is het op zijn minst interessant om te onderzoeken of de
beweringen op die verpakkingen gegrond zijn. Deze studie bestaat uit twee delen. Het
eerste deel gaat verder op de visueel gerichte wandeltaak van Loomis, Da Silva, Fujita,
& Fukusima (1992), die ook afgenomen werd door Bombeke et al. (2012).
Proefpersonen krijgen een paar seconden de tijd om een afstand tot een stimulus in te
schatten, worden dan geblinddoekt en moeten blindelings tot zo dicht mogelijk bij de
doelstimulus wandelen. In deze taak onderzoeken we of Bombeke et al. hun resultaten
bij de langste afstanden een artefact waren van de data of niet. We zullen hun taak
herdoen met langere afstanden. Een ander punt waarin we afwijken is dat wij niet zullen
14
werken met het Solomon-design (Solomon, 1949) en wel om twee redenen. Ten eerste
omdat het Solomon-design een moeilijk design is om te analyseren. Enerzijds bestaat er
geen specifieke analyse om alle condities met elkaar te vergelijken, Braver & Braver
(1988) buiten beschouwing gelaten. Langs de andere kant is er een groot verlies van
data. Je kan de helft van je proefpersonen niet vergelijken met de andere helft, enkel
onderling. De tweede reden waarom we bij het eerste deel geen gebruik maken van het
Solomon-design is omdat Bombeke et al. (2012) geen hoofdeffect vond van testsessie.
Er was geen verschil tussen de pre-test en de post-test. Dit is te verwachten, aangezien
de proefpersonen geen feedback krijgen over hun prestatie (cfr. infra).
Het tweede deel van deze studie gaat na of er een correlatie bestaat tussen de
prestatie op een taak die stereoscopische 3D-waarneming test en de snelheid van
informatieoverdracht tussen de beide hemisferen. Bombeke en Van Looy (2013) hebben
een taak ontwikkeld, waarbij de performantie om stereoscopische 3D te zien met behulp
van shutter glasses gemeten wordt. Deze score varieert van 0 tot en met 20, waar 20 een
perfect resultaat is. Zo heeft men een kwantitatieve maat per subject hoe goed deze
persoon stereoscopische 3D kan waarnemen. We onderzoeken ook de snelheid van
informatieoverdracht tussen de hemisferen. We zullen hiervoor een categorisatietaak
afnemen binnen het divided visual field task paradigma. We nemen het BFA per
participant als maat voor de IHTT. Het is mogelijk dat iemand die goed stereoscopische
3D kan percipiëren een vlotte interhemisferische communicatie heeft. We verwachten
dus dat iemand met een hoge score voor de 3D-taak een groter BFA zal vertonen dan
een subject met een lagere score.
Een bepaalde proportie van de bevolking kan geen 3D-stereoscopie zien. Mendi-
buru (2009) schat deze proportie op 3 tot 15%. Sommige factoren zijn gekend
(Mendiburu, 2009). Zo hinderen geen of weinig zicht in één van beide ogen het zien van
3D-stereoscopie, net als strabismus (scheelzien), in het algemeen oogaandoeningen die
de convergentie van de twee monoculaire beelden aantasten. Er zijn mensen die hele-
maal geen 3D-stereoscopie kunnen zien en er zijn sommigen die het gedeeltelijk kunnen
zien. Dit verwachten we ook weerspiegeld te zien in de scores op de 3D-taak van
Bombeke en Van Looy (2013). Ook de technische aspecten van een film zelf kunnen
15
ervoor zorgen dat iemand wel of geen 3D-stereoscopie ziet (Mendiburu, 2009). Bij een
film met heel slechte 3D-technieken zal niemand de 3D-stereoscopie kunnen zien. Wij
onderzoeken ook of de interhemisferische verbinding een rol speelt bij de kwaliteit van
stereoscopische 3D-waarneming.
16
Experiment 1
Methode
Steekproef. Studenten van de faculteit Psychologie en Pedagogische
Wetenschappen van de Universiteit Gent die geïnteresseerd zijn om mee te doen,
konden zich opgeven via de Experimetrix-website (https://experimetrix2.com/rug/). Ze
vulden een korte vragenlijst in (zie Bijlage) zodat ze gematcht konden worden op
verschillende variabelen. Studenten die geselecteerd werden, ontvingen een e-mail. 40
eerstejaarsstudenten werden op deze manier gerecruteerd en kregen credits voor het vak
‘Psychologische Functieleer I’ voor hun participatie. Deze 40 studenten werden
opgesplitst in twee gematchte groepen, een 2D-groep en een 3D-groep. De eerste drie
gematchte factoren waren leeftijd, geslacht en handvoorkeur. Hun invloed op 3D-
stereoscopie is voorlopig nog onbekend. De gemiddelde leeftijd voor beide groepen was
18.85 (SD = 1.04) en 18.45 (SD = .69) jaar, voor respectievelijk de 2D- en de 3D-groep.
Statistisch gezien was er geen verschil tussen de beide groepen voor leeftijd, t(19) =
1.252, p = .226, geslacht , t(19) = .000, p = 1, noch handvoorkeur, t(19) = .000, p = 1.
Per groep waren er twee mannen en geen linkshandigen. Een factor waarvan wel
aangetoond is dat hij een invloed heeft is de hoeveelheid 3D-ervaring die een persoon al
heeft (Mendiburu, 2009). Dit kwantificeerden we in de vragenlijst door na te gaan
hoeveel 3D-films de persoon al gezien heeft en of hij/zij thuis een 3D-televisie heeft.
Ook hier was er geen significant verschil, t(19) = .950, p = .354, voor het aantal films en
t(19) = -.567, p = .577, voor het bezitten van een 3D-televisie. Een andere factor die een
invloed heeft volgens Mendiburu (2009) is intactheid van het visueel systeem. Mensen
met een groot zichtsverschil tussen beide ogen kunnen vaak geen 3D-stereoscopie zien,
net als mensen met geen tot weinig zicht in één van beide ogen. Participanten met
visuele aandoeningen, zoals strabismus (scheelzien), amblyopie (lui oog), presbyopie
(ouderdomsverziendheid), sterke ametropie (bij- of verziendheid, groter dan 5 in
absolute waarde) en daltonisme (kleurenblindheid), werden in deze studie uitgesloten.
In iedere groep waren er tien personen met een intact visueel systeem en tien mensen
met bijziendheid, die op het moment van testing wel gecorrigeerd zicht hadden, wat ook
leidde tot een statistische match, t(19) = .000, p = 1. Een zesde factor die we opnamen is
17
game-ervaring. Hiermee bedoelen we of de potentiële proefpersoon videogames speelt
of niet. Dit kan zowel op een computer of op een spelconsole zijn. We gingen ervan uit
dat mensen die zich uren in een virtuele omgeving bevinden een andere spatiale
representatie hebben dan mensen die niet gamen. Om die reden sloten we regelmatige
gamers uit in dit experiment. Met “regelmatig” bedoelen we gemiddeld meer dan 3 uur
per week. Ook qua game-ervaring was er geen verschil tussen de twee groepen, t(19) =
.694, p = .496.
Opzet. Het experiment was een design met twee condities. De proefpersonen
zagen een film ofwel in 2D ofwel in 3D. Het soort film was dus een
tussensubjectvariabele. Afstand van een doelstimulus was een binnensubjectvariabele,
met zeven niveaus, net als testsessie, met twee niveaus, pre en post. De onafhankelijke
variabele was soort film. De afhankelijke variabele was afwijking van de doelstimulus,
gemeten in centimeter.
Materiaal. De gebruikte films waren “Step Up 3D” (speelduur is 105 min.),
“Alice in Wonderland” (102 min.), “Sanctum” (107 min.) en “Legend of the Guardians:
The Owls of Ga’Hoole’” (97 min.). Hun genre of animatiepercentage maakte
hoogstwaarschijnlijk niets uit, aangezien Bombeke et al. (2012) geen materiaal-
specifiek effect vonden. Zowel de 2D- als de 3D-films werden getoond op een Philips
46” (116.84 cm) 9000 LED Series televisiescherm. Dit toestel heeft een resolutie van
1920 x 1080 pixels en een refresh rate van 400 Hz. Voor de 2D-conditie hield dit in dat
proefpersonen 400 keer per seconde een nieuw frame geprojecteerd kregen naar beide
ogen. Voor de 3D-conditie betekende dit dat elk oog afzonderlijk 200 keer per seconde
een beeld te zien kreeg. De beelden werden afwisselend naar het linker- en naar het
rechteroog gestuurd. Het televisietoestel stond op een platform, 1 m boven de grond en
2.5 m van de stoelen waar de participanten op zaten. De brillen waren draadloze,
gesynchroniseerde “active LED” shutter glasses. De taak was de visueel gerichte
wandeltaak, gebaseerd op een taak van Loomis et al. in hun studie in 1992. De
gebruikte doelstimulus was een groene plastieken cilinder. De blinddoek was een stuk
ondoorzichtige zwarte stof die door elastieken op zijn plaats werd gehouden.
18
Procedure. Alle participanten vulden eerst een informed consent in. Bij alle
proefpersonen werd eerst individueel een pre-test afgenomen. Hierbij stonden de
proefpersonen aan een gemarkeerde lijn, zagen ze gedurende 3 seconden een
doelstimulus in een gang van het onderzoeksgebouw, werden ze geblinddoekt en werd
hen gevraagd om te wandelen tot waar zij dachten dat de stimulus ligt. De afstand
tussen de top van hun schoen het dichtst bij de stimulus en de stimulus werd gemeten.
De mogelijke afstanden waren 8, 9.5, 11.5, 14, 17, 20 en 25 meter. In elke testfase
moesten de participanten alle afstanden tweemaal schatten in een random volgorde, met
de restrictie dat een afstand slechts een tweede keer kon getest worden indien alle
andere afstanden al minstens één keer getest waren. Dit resulteerde dus in 14 trials per
testfase. Na de pre-test bekeken deze proefpersonen een film per twee. We kozen ervoor
om slechts twee personen terzelfdertijd naar een film te laten kijken om het effect van
zitplaats te vermijden (Yang et al., 2012). De film werd afgespeeld in een donkere,
gesloten, geluidsdichte ruimte. Participanten mochten hun bril niet afdoen noch tegen
elkaar praten tijdens de film. Na de film ondergingen alle personen de post-test, die
dezelfde procedure had als de pre-test.
Resultaten
Testsessie (pre en post) telde twee niveaus. Afstand, hoe ver de doelstimulus
geplaatst was van de startplaats, telde zeven levels (8, 9.5, 11.5, 14, 17, 20 en 25 m). De
groepvariabele (2D en 3D) had twee niveaus. Bij deze analyse was er geen data
cleaning. Een mixed design ANOVA met testsessie en afstand als
binnensubjectvariabelen en groep als tussensubjectvariabele werd uitgevoerd.
Mauchly’s test toonde aan dat aan de sfericiteitsassumptie niet voldaan was voor het
hoofdeffect van afstand, χ²(20) = 74.097, p < .05 en voor de interactie tussen testsessie
en afstand, χ²(20) = 46.958, p < .05. De vrijheidsgraden werden gecorrigeerd met
Geisser en Greenhouse (1958) hun schatting voor de sfericiteit (ε = .55 voor het
hoofdeffect van afstand en ε = .70 voor de interactie). Omdat testsessie maar twee
niveaus had, was hier geen sfericiteitscorrectie nodig (Box, 1954).
19
2D-groep 3D-groep
PRE-TEST POST-TEST
Figuur 5. De Resultaten van de Visueel Geleide Wandeltaak voor de Pre- en Post-test.
Op de horizontale as bevinden zich de zeven verschillende doelafstanden, op de verticale as de
deviatieafstanden van de doelstimulus, in centimeter.
Er was een significant hoofdeffect van afstand, F(3.27, 124.18) = 37.397, p <
0.001, ηp2= .496. Als de afstand tot de doelstimulus steeg, steeg ook afwijking van de
doelstimulus. Subjecten deden het dus minder goed als deze stimulus verder weg was,
zoals te zien is in Figuur 5. Het lijkt op Figuur 5 alsof de 3D-groep slechter presteerde
dan de 2D-groep in de post-test voor de langere afstanden, net zoals bij Bombeke et al.
(2012). Het hoofdeffect van testsessie was ook significant, F(1, 38) = 10.79, p =.002,
ηp2.= 221. Subjecten waren beter in de post-test, ook al kregen ze geen feedback (Figuur
6). Dit is verschillend met wat Bombeke et al. (2012) gevonden hadden. Het verschil
tussen de groepen was niet significant, F(1, 38) = .635, p = .430, ηp2= .016, net als de
driewegsinteractie tussen testsessie, afstand en groep, F(4.17, 158.49) = .901, p = .468,
ηp2 = .23. Ook de interactie tussen groep en testsessie is niet significant, F(1, 38) = .682,
p = .414, ηp2 = .018, ook al suggereert Figuur 6 van wel. We kunnen hier zien dat zowel
de 2D- als de 3D-groep een betere prestatie leveren in de post-test, maar de 2D-groep
lijkt meer te verbeteren dan de 3D-groep, maar mogelijk komt dit door de grotere
deviaties bij enkel de langere afstanden. Doordat dit effect noch de driewegsinteractie
significant waren, besluiten we dat de filmmanipulatie niet leidde tot een verschil op
deze taak.
20
2D-groep
3D-groep
PRE-TEST POST-TEST
Figuur 6. De gemiddelde Deviaties over alle Afstanden, per Groep en per Testsessie, in cm.
21
Experiment 2
Methode
Steekproef. 35 studenten van de faculteit Psychologie en Pedagogische
Wetenschappen van de Universiteit Gent namen deel aan dit experiment. Ook hier
konden ze zich online inschrijven (https://experimetrix2.com/rug) en werden ze vergoed
met credits voor hun participatie. Deze proefpersonen mochten niet deelgenomen
hebben aan Experiment 1. Er bestaat enige evidentie dat oogdominantie samenhangt
met hemisferische taaldominantie (Brysbaert, 1994). Oogdominantie werd bevraagd, net
als handvoorkeur. Onze motivatie hiervoor is dat hersenen vaak anders gelateraliseerd
zijn bij linkshandigen (Pujol, Deus, Losilla, & Capdevila, 1999). Om deze reden sloten
we linkshandigen uit. Criteria om zich in te schrijven waren rechtshandig zijn (Bourne,
2006) en normaal of gecorrigeerd tot normaal zicht hebben. Deze steekproef bestond uit
8 mannen en 27 vrouwen. De gemiddelde leeftijd was 19.71 jaar (SD = 2.73). De
jongste persoon was 17 jaar, de oudste 31 jaar.
Opzet. Alle proefpersonen bevonden zich in dezelfde conditie. Alle variabelen
waren binnensubjectvariabelen. De proefpersonen kregen een taak op een 3D-televisie
en een taak op een computer. De onafhankelijke variabele van de televisietaak was het
aantal rechthoekjes op het scherm. Het waren er altijd tussen de 1 en de 10. De
afhankelijke variabele was een score op twintig die mat hoe goed iemand
stereoscopische 3D kon waarnemen, door het juist aantal rechthoekjes in te geven. De
onafhankelijke variabele van de computertaak was het visuele halfveld en had drie
niveaus. Stimuli konden gepresenteerd worden in het linkse visuele veld, in het rechtse
visuele veld, of in beide visuele velden tegelijk. Binnen elk van deze drie velden, waren
er ook nog eens drie mogelijke locaties waar stimuli gepresenteerd kon worden. In
totaal konden stimuli dus op negen verschillende locaties staan. De afhankelijke
variabele hier was het BFA, gekwantificeerd als het verschil in reactietijd tussen stimuli
die gepresenteerd werden in één visueel halfveld en stimuli die gepresenteerd werden in
beide visuele velden. De bedoeling was dat we gingen nagaan of er een correlatie is
tussen de twee afhankelijke variabelen, de 3D-testscore en de grootte van het BFA.
22
Materiaal. De 3D-technologie en opstelling was dezelfde als in Experiment 1.
De stereoscopische 3D-test die afgenomen werd, is ontwikkeld door Bombeke en Van
Looy (2013) en is gemaakt voor het active shutter glasses systeem. Iedere trial van de
test bestaat uit twee bijna identieke beelden, die door de televisie in 3D modus op elkaar
worden gelegd. Dit resulteert in één beeld met random visuele ruis waar een paar
rechthoekjes lijken uit te springen. Instructies werden gepresenteerd in het wit op een
zwarte achtergrond, lettertype Arial met puntgrootte 20. De computertaak werd
ondersteund door een Pentium IV PC met Windows XP als besturingssysteem. Het
scherm was een 17” LCD monitor met een resolutie van 1280 x 1024 pixels en had een
refresh rate van 60 Hz. Een Cedrus RB-730 responsbox werd aangesloten in een seriële
poort van de computer. De Tscope library (Stevens, Lammertyn, Verbruggen, &
Vandierendonck, 2006) werd gebruikt om heel nauwkeurig stimuli te presenteren en
responsen te registreren. Instructies op het scherm werden op een witte achtergrond
gepresenteerd in het lettertype Arial met puntgrootte 16 en in het zwart. Als fixatiepunt
werd een zwart plusteken (“+”) gebruikt, eveneens in Arial met dezelfde puntgrootte.
De stimuli waren rode (RGB-waarde 255 - 0 - 0) of blauwe (RGB-waarde 0 - 0 - 255)
vierkanten of cirkels met een zijde of diameter van 40 pixels. De ogen van de
proefpersonen waren 60 cm van het scherm verwijderd, met als gevolg dat 40 pixels
overeen kwam met 1 graad van hun visueel veld. Volgens Bourne (2006) worden
stimuli unilateraal gepercipieerd indien ze buiten de drie centrale graden rond het
fixatiepunt afwijken. De drie locaties waar stimuli in het rechtse visuele veld werden
gepresenteerd, waren +3.5 tot +4.5 graden, +4.5 tot +5.5 graden en +5.5 tot +6.5 graden.
Stimuli die uitsluitend in het linkse visuele veld werden gepresenteerd, werden geplaatst
in de volgende locaties: van -3.5 tot -4.5 graden, van -4.5 tot -5.5 graden en van -5.5 tot
-6.5 graden. Stimuli die in beide visuele halfvelden stonden, en dus ook direct naar
beide hemisferen gingen, werden gepresenteerd op de locaties -1.5 tot -0.5 graden, -0.5
tot + 0.5 graden en +0.5 tot +1.5 graden. Om handvoorkeur te meten, werd gebruik
gemaakt van twee vragenlijsten: 10-item Edinburgh Handedness Inventory (Oldfield,
1971) en een Nederlandstalige vragenlijst van Van Strien (1992). Oogdominantie werd
bepaald op basis van de “Miles test of eye dominance” (Miles, 1930) en de Porta-test
(Porta, 1593).
23
Procedure. Alle proefpersonen werden individueel getest, in een gedimde,
gesloten, geluidsdichte ruimte. Alle participanten vulden een informed consent in.
Daarna werden eerst de 3D-test en de computertaak afgenomen. Welke test eerst kwam,
werd gecontrabalanceerd. Daarna werden de oogdominantietesten en de handvoorkeur-
vragenlijsten afgenomen. Ook deze volgorde werd gecontrabalanceerd. De 3D-test van
Bombeke en Van Looy (2013) bestond uit twee fasen, een oefenfase en een testfase.
Voor de oefenfase werden eerst de instructies op het scherm getoond en daarna kreeg
elke participant 4 oefentrials. De testfase bestond uit 20 trials. De trials uit de oefen- en
de testfase verliepen identiek. Participanten kregen een beeld gevuld met visuele ruis te
zien. Op ieder beeld waren er een aantal rechthoekjes die uit de ruis leken te komen,
door het 3D-aspect. De taak was om te tellen hoeveel van die rechthoekjes er waren
(altijd tussen de 1 en de 10) en dit getal in te geven op een cijferklavier van een
toetsenbord. Ieder mogelijk aantal rechthoekjes werd twee keer getoond, wat resulteerde
in 20 trials. Per trial kregen de proefpersonen 15 seconden om te antwoorden. Na 12
seconden ging er een pieptoon af gedurende 200 ms, om aan te duiden dat de tijd bijna
op was. Bij de testtrials was er geen feedback. Op het einde kregen participanten hun
score op 20 te zien.
De computertaak bestond uit twee delen, een oefenfase en een testfase. De
testfase bestond uit twee taken en iedere taak uit twee blokken, waartussen participanten
konden pauzeren gedurende een zelfgekozen periode. De twee taken waren allebei
categorisatietaken, waar participanten moesten beslissen op basis van vorm (vierkant of
cirkel) in de vormtaak of kleur (rood of blauw) in de kleurtaak. De volgorde van deze
taken werd gecontrabalanceerd. Alle trials verliepen als volgt: men kreeg gedurende 700
ms een fixatiekruis te zien en werd nadrukkelijk gevraagd om daar op te focussen.
Aansluitend werd de stimulus getoond voor 130 ms. Deze periode zou kort genoeg
moeten zijn om saccades te vermijden (Bourne, 2006). De stimulus werd gevolgd door
een post-mask, die 170 ms werd gepresenteerd, om nabeelden tegen te gaan (Bourne,
2006). Daarna bleef het scherm leeg voor 2000 ms. In deze periode mochten
participanten hun respons geven, door een linker- of rechterknop van de responsbox in
te drukken met hun linker- of rechterwijsvinger. Ook de responsmapping werd
gecontrabalanceerd. Indien proefpersonen verkeerd, te laat of niet antwoordden, kregen
24
ze visuele feedback gedurende 750 ms. Ten slotte was er een 750 ms-durend
intertrialinterval. De oefenfase bestond uit 10 trials om participanten te laten wennen
aan de snelle presentatie. De taak in de oefenfase hing af van welke taak ze eerst
moesten uitvoeren in de testfase. De testfase telde 576 trials, of 144 trials per blok. Er
was een gelijk aantal rode en blauwe stimuli en ook evenveel vierkanten als cirkels. De
negen mogelijke locaties werden evenveel gebruikt. Er was de restrictie dat een
stimulus nooit meer dan drie keer na elkaar in hetzelfde visuele veld gepresenteerd
mocht worden, om express saccades te vermijden (Bourne, 2006). Na de 3D-taak en de
computertaak werden oogdominantie en handvoorkeur nagegaan. De vragenlijsten voor
handvoorkeur werden ingevuld op dezelfde computer waar de voorgaande taak werd
afgenomen. De oogdominatietaken werden in een gang van de faculteit uitgevoerd.
Resultaten
3D-taak. De 3D-taak op de televisie gaf een score op 20 voor elke participant.
Het histogram met alle testscores (Figuur 7) toont een scheve verdeling. De meeste
personen scoorden vrij hoog. De gemiddelde score was 14.91 (SD = 5.03) en de
mediaan was 17. Drie personen (8.87 % van de steekproef) beschouwden we als
stereoblind, aangezien ze een score van 5 of lager hadden (Bombeke & Van Looy,
2013). 24 participanten (68.57 %) scoorden 15 of hoger, en werden geclassificeerd met
intact 3D-stereoscopisch zicht. De overige 8 participanten (22.86 %) scoorden tussen de
6 en de 14. Deze percentages komen ongeveer overeen met de percentages in de
testvalidatiestudie van Bombeke en Van Looy (2013): 6.25 % van de 128 participanten
scoorden tussen de 0 en de 5; 65.63 % scoorde hoger dan 15.
Computertaak. Trials die niet, te laat of verkeerd beantwoord waren, werden
uit de analyses verwijderd. In totaal waren dit 1442 trials (7.15 % van alle trials) of
gemiddeld 41.2 trials per persoon. Ook trials van elke participant waarbij de reactijden
meer dan 3 standaarddeviaties van zijn of haar gemiddelde afweek, werden verwijderd.
Dit resulteerde in 373 extra weggelaten trials, of 1.85 % van het totale aantal trials. Er
werden 6 gemiddeldes berekend per participant met de overige trials: een gemiddelde
25
Figuur 7. De Verdeling van de Scores van de 3D-Test met 35 Subjecten.
Op het histogram staan de frequenties van elke score. De rode lijn duidt het gemiddelde aan en
de blauwe de mediaan.
reactietijd voor stimuli die in het linkse halfveld werd gepresenteerd, voor stimuli in het
rechtse halfveld en voor stimuli in beide velden, en dit voor zowel de vormtaak als de
kleurtaak. Op deze gemiddeldes werd er een repeated measures ANOVA uitgevoerd. Er
was een hoofdeffect van taak, F(1, 34) = 6.94, p = .013, ηp2 = .170. Participanten
reageerden sneller op kleur (487 ms) dan op vorm (517 ms). Er was geen significant
effect van visueel veld, F(2, 33) = 1.181, p = .319, ηp2 = .067. Participanten waren even
snel, onafhankelijk van de locatie van de stimulus. Gemiddeldes waren 504 ms voor
stimuli in het linkse visuele veld, 500 ms voor stimuli in het rechtse visuele veld en 502
ms voor stimuli die centraal aangeboden werden, in beide visuele halfvelden. Ook de
interactie tussen taak en visueel veld was niet significant, F(2, 33) = 2.297, p = .116, ηp2
= .122.
Als we wat meer in detail naar de data keken, zagen we dat we in de vormtaak
wel ons verwacht patroon kregen. Participanten waren iets sneller als stimuli centraal
gepresenteerd werden: 513 ms (centraal) vs. 520 ms (links) en 517 ms (rechts). Dit was
niet het geval in de kleurtaak. Misschien was deze laatste taak iets te makkelijk en zaten
we met een plafondeffect. Als we de kleurtaak uit de analyse verwijderden, was
26
Figuur 8. Scatterplot met Regressielijnen voor de Scores op de 3D-Test en het BFA.
Op de horizontale as staan de 3D-scores, op de verticale as de groottes van het BFA. Indien het
om een negatieve waarde gaat, betekent dit dat deze proefpersoon trager was bij centraal
gepresenteerde stimuli. In het rood staan de verschilscores voor het linkse visuele veld, in het
blauw voor het rechtse visuele veld.
het effect van visueel veld nog altijd niet-significant, F(2, 33) = 2.068, p = .142, ηp2 =
.111. Vervolgens hebben we per participant twee verschilscores berekend, door de
gemiddelde reactietijd voor centraal gepresenteerde stimuli af te trekken van enerzijds
de gemiddelde reactietijd voor stimuli die in het linkse visuele veld gepresenteerd
waren, en anderzijds van de gemiddelde reactietijd voor stimuli die in het rechtse
visuele veld gepresenteerd werden. Deze verschilscores hebben we geplot tegen de
scores op de 3D-test (Figuur 8). De regressielijnen hebben een heel kleine slope
(respectievelijk -0.53 en 0.06), wat aanduidt dat er geen correlatie is tussen de twee
variabelen.
Daarna keken we naar de oogdominantie van de participanten. 24 personen
hadden hun rechteroog als dominant oog bij zowel de Miles-test (1930) als de Porta-test
(1593). Ook de regressielijnen van deze 24 participanten, hadden kleine slopes: -0.26
voor de correlatie met het verschil tussen centrale en linkse stimuli, en 0.01 als
correlatie tussen de 3D-testscores en centrale vs. rechtse stimuli.
27
Bespreking en Conclusie
3D-films, -televisies en -games worden alsmaar talrijker, maar onderzoek naar de na-
effecten van deze producten is zeer schaars. Daarom voerden Bombeke et al. (2012) een
exploratieve studie uit. Ze onderzochten verschillen in performantie in een reeks
cognitieve testen, na het zien van een 2D-film of een 3D-film. Door data-cleaning en de
exploratieve aard van de studie, verloren ze veel power. Toch wijtten ze de afwezigheid
van effecten niet hieraan. Voor alle testen bekwamen ze een niet-significant resultaat,
maar voor één test zagen ze wel een trend naar significantie: de visueel geleide
wandeltaak van Loomis et al. (1992). Hier moesten proefpersonen afstanden inschatten
en deze geblinddoekt afwandelen. Bij de langere afstanden leek de 3D-groep het
slechter te doen. Deze taak is relevant voor het dagelijks leven. Als men met de auto
rijdt, moet men ook afstanden inschatten. Vandaar dat wij dit stuk van de studie door
Bombeke et al. (2012) repliceerden, maar met langere afstanden. In onze studie vonden
we een hoofdeffect van afstand. Bij langere afstanden doen alle participanten het minder
goed. We vonden ook een hoofdeffect van testsessie, wat niet overeenkomt met de
bevindingen van Bombeke et al. (2012). Participanten waren beter in de post-test, ook al
kregen ze geen feedback van hun prestatie. De verbetering was vooral aanwezig bij de
langste drie afstanden (17, 20 en 25 m). Dit waren ook de afstanden met de meeste
variatie in prestatie, en met de slechtste prestatie. Mogelijk komt de verbetering in de
post-test door regressie naar het gemiddelde. Belangrijker, we vonden geen interactie
met groep. Er was geen verschil in prestatie na het zien van een 2D- of een 3D-film.
Daarom besluiten we dat er geen effect is van filmsoort bij het inschatten van afstand en
sluiten we ons aan bij de conclusie van Bombeke et al. (2012) dat er ofwel geen
cognitieve na-effecten zijn van 3D-films, ofwel zijn er effecten, maar verdwijnen deze
zeer snel. In beide gevallen beïnvloedt het bekijken van een 3D-film geen activiteiten
achteraf.
Er is een substantieel deel van de populatie met een intact visueel systeem, dat
toch geen stereoscopische 3D kan zien en waar momenteel geen verklaring voor is
(Hubel, 1995; Mendiburu, 2009). In het tweede experiment van deze studie werd
gepeild naar variabelen die een invloed zouden kunnen hebben op het zien van 3D-
28
stereoscopie. 3D-stereoscopie hangt deels af van het corpus callosum (Myers, 1955,
1956; Mitchell & Blakemore, 1970; Hubel, 1995). De belangrijkste taak van deze
hersenstructuur is informatie van de ene hemisfeer naar de andere over te brengen. Deze
overdracht heeft een zekere tijd nodig, de interhemisferische transmissietijd (IHTT).
Deze tijd kan uitgedrukt worden met het bilateraal veldvoordeel (BFA) (Brown &
Jeeves, 1993). Stimuli die zichtbaar zijn in beide visuele halfvelden, worden naar beide
hemisferen geprojecteerd en hier is er geen interhemisferische transmissie nodig. Dit
verloopt dus sneller dan wanneer stimuli maar naar één hemisfeer geprojecteerd
worden. We onderzochten of de mate waarin iemand stereoscopische 3D zag
gecorreleerd was met de snelheid van interhemisferische overdracht. Om de kwaliteit
van 3D-waarneming te meten, werd een test met active shutter glasses afgenomen
(Bombeke & Van Looy, 2013). Om het BFA te meten, zagen participanten stimuli links,
centraal of rechts op een computerscherm. Ze moesten de vorm of de kleur
categoriseren. Het verschil in reactietijd tussen centrale en linkse stimuli en tussen
centrale en rechtse stimuli was hier van belang. We onderzochten of er een correlatie
was tussen de 3D-testscore en de verschilscores per participant. De 3D-testscores
waren gelijkaardig aan deze in de validatietest (Bombeke & Van Looy, 2013), maar het
BFA werd niet gevonden. Enkel in de vormtaak was het patroon van reactietijden zoals
verwacht, maar niet significant. We hebben ook de 3D-scores gekoppeld aan de BFA’s
van de vormtaak. De twee scores waren niet gecorreleerd.
We vermoeden dat de kleurtaak te gemakkelijk was en hierdoor was er geen
interhemisferische transmissie nodig (Banich, 1998). De precieze reden waarom we
geen BFA vonden in de vormtaak is ons niet duidelijk. Een aantal factoren verkleinen
de grootte van een BFA (Ludwig, Jeeves, Norman, & DeWitt, 1993). Ook blijkt het
BFA niet altijd een goede maat voor de IHTT te zijn (Larson & Brown, 1997), waar de
tweede studie toch op steunt. De associatie tussen het BFA en de IHTT is ook niet altijd
eenzijdig (Brown & Jeeves, 1993). De correlatie is sterker als informatie uitgewisseld
moet worden van de linkerhemisfeer naar de rechtse, maar doordat er in deze studie
geen effect was, is dit niet relevant.
29
Een mogelijke kritiek is de afwezigheid van een eye-tracker. We kunnen niet
garanderen dat proefpersonen elke trial naar het fixatiekruis keken of express saccades
maakten. Van der Haegen, Drieghe en Brysbaert (2010) vonden dezelfde resultaten met
en zonder eye tracker en we hebben alle mogelijke voorzorgen genomen die vermeld
zijn in Bourne (2006). We vermoeden dat we dezelfde resultaten zouden bekomen
hebben, indien we gewerkt hadden met een eye-tracker.
We denken dat het grootste probleem bij deze tweede studie de taak zelf was.
Vermoedelijk was de gebruikte taak niet geschikt om het BFA te meten. In principe
kunnen effecten door unilaterale aanbiedingen geïnterpreteerd worden als een
aandachtsbias. Participanten zouden dan meer aandacht hebben voor één visueel
halfveld. In onze tweede studie vonden we helemaal geen effect, dus een aandachtsbias
is hier niet waarschijnlijk. Een taak die werkt met twee stimuli per aanbieding
(bilateraal of unilateraal) geeft meestal stabielere en grotere resultaten (Hunter &
Brysbaert, 2008). Een andere techniek om de IHTT te onderzoeken is het Poffenberger-
paradigma (Marzi, 1999), waar stimuli gepresenteerd worden aan dezelfde zijde of de
tegenovergestelde zijde van de responshand. De vergelijking van de gekruiste vs. de
niet-gekruiste conditie geeft dan een waarde voor de IHTT (Bourne, 2006). We raden
aan om bij verder onderzoek een andere taak te gebruiken indien de IHTT gemeten
wenst te worden.
Concluderend, we hebben onderzocht of het zien van een 2D- of een 3D-film
een invloed had op de visueel geleide wandeltaak van Loomis et al. (1992). Dit was niet
het geval. Vervolgens gingen we na of er een correlatie bestaat tussen hoe goed iemand
stereoscopische 3D kan waarnemen en de efficiëntie waarmee informatie overgedragen
wordt van de ene hemisfeer naar de andere, een taak van het corpus callosum die nodig
is bij het zien van stereoscopische 3D. Deze correlatie hebben we niet gevonden, maar
we menen dat dit aan de taak lag. Verder onderzoek, met een andere taak om de IHTT
te meten, moet uitwijzen of er inderdaad een correlatie is.
30
Referenties
Banich, M.T. (1998). Integration of information between the cerebral hemispheres.
Current Directions in Psychological Science, 7, 32–37. doi: 10.1111/1467-
8721.ep11521844
Barkowsky, M., & Le Callet, P. (2010). The influence of autostereoscopic 3D displays
on subsequent task performance. Paper presented at SPIE Stereoscopic Displays
and Applications XXI. San Jose, CA.
Berlucchi, G., & Rizzolatti, G. (1968). Binocularly driven neurons in visual cortex of
split-chiasm cats. Science, 159, 308-322. doi:10.1126/science.159.3812.308
Biocca, F. A., & Rolland, J. P. (1998). Virtual eyes can rearrange your body: adaptation
to visual displacement in see-through, head-mounted displays. Presence, 7(3),
262-277. doi: 10.1162/105474698565703
Bombeke, K., & Van Looy, J. (2013). The development of a free stereopsis test for
active shutter displays. Fifth International Workshop on Quality of Multimedia
Experience (QoMEX), Klagenfurt am Worthersee, Austria.
Bombeke, K., Van Looy, J., Szmalec, A., Duyck, W. (in press). Leaving
the third dimension: no measurable evidence for cognitive aftereffects of
stereoscopic 3D movies. Journal of the Society for Information Display.
Bourne, V. J. (2006). The divided visual field paradigm: Methodological considerations.
Laterality, 11, 373-393. doi: 10.1080/13576500600633982
Box, G. E. P. (1954). Some theorems on quadratic forms applied in the study of analysis
of variance problems, II. Effects of inequality of variance and of correlation
between errors in the two-way classiffcation. The Annals of Mathematical
Statistics, 25, 484-498. doi: 10.1214/aoms/1177728717
Braver, M. C., & Braver, S. L. (1988). Statistical treatment of the Solomon four-group
design: a meta-analytic approach. Psychological Bulletin, 104(1), 150-154. doi:
10.1037/0033-2909.104.1.150
Brown, W. S., & Jeeves, M. A. (1993). Bilateral visual-field processing and evoked
potential interhemispheric transmission time. Neuropsychologia, 31, 1267-1281.
doi: /10.1016/0028-3932(93)90097-J
31
Brysbaert, M. (1994). Lateral preferences and visual field asymmetries: Appearances
may have been overstated. Cortex, 30, 413–429.
Brysbaert, M. (2006). Psychologie. Gent, Belgium: Academia Press.
Cook, N. D. (1986). The Brain Code: Mechanisms of Information Transfer and the Role
of the Corpus Callosum. London, United Kingdom: Routledge Kegan & Paul.
Duane, A. (1922). Studies in Monocular and Binocular Accommodation with Their
Clinical Application. American Journal of Ophthalmology, 20, 132 – 157.
Emoto, M., Nojiri, Y., & Okano, F. (2004). Changes in fusional vergence limit and its
hysteresis after viewing stereoscopic TV. Displays, 25, 67-76. doi:
10.1016/j.displa.2004.07.001
Geisser, S., & Greenhouse, S. W. (1958). An extension of Box's results on the use of the
F distribution in multivariate analysis. Annals of Mathematical Statistics, 29,
885-891.
Glasser, A., & Campbell, M. C. W. (1998). Presbyopia and the optical changes in the
human crystalline lens with age. Vision Research, 38, 209 – 229. doi:
10.1016/S0042-6989(97)00102-8
Howarth, . P. A. (2011). Potential hazards of viewing 3-D stereoscopic television,
cinema and computer games: a review. Ophthalmic and Physiological Optics,
31, 111-122. doi: 10.1111/j.1475-1313.2011.00822.x
Hubel, D. H. (1995). Eye, Brain and Vision. New York: W.H. Freeman.
Keppler, J. (1611). Dioptrice. In W. von Dyck, & M. Caspar (Eds.), Gesammelte Werke
(pp. 1937-1963). Munchen, Germany: Beck.
Koretz, J. F., Cook, C. A., & Kaufman, P. L. (2002). Aging of the human lens: changes
in lens shape upon accommodation and with accommodative loss. Journal of the
Optical Society of America A, 19, 144 – 151. doi: 10.1364/JOSAA.19.000144
Lambooij, M., IJsselsteijn, W., & Heynderickx, I. (2007). Stereoscopic displays and
visual comfort: a review. Eindhoven University of Technology Philips Research,
SPIE newsroom 2 april, 2-4.
Larson, E. B., & Brown, W. S. (1997). Bilateral field interactions, hemispheric
specialization and evoked potential interhemispheric transmission time.
Neuropsychologia, 35, 573-581. doi: 10.1016/S0028-3932(96)00099-1.
32
Lennie, P. (1980). Parallel Visual Pathways: A Review. Vision Research, 20, 561- 594.
doi: 10.1016/0042-6989(80)90115-7
Liederman, J. (1986). Determinants of the enhancement of the right visual field
advantage by bilateral vs. unilateral stimuli. Cortex, 22, 553 -65.
Loomis, J. M., Da Silva, J. A., Fujita, N., & Fukusima, S. S. (1992). Visual space
perception and visually directed action. Journal of experimental psychology:
human perception and performance, 18, 906-921.
Ludwig, T. E., Jeeves, M. A., Norman, W. D., DeWitt, R. (1993). The bilateral field
advantage on a letter-matching task. Cortex, 29, 691-713.
Marzi, C. A. (1999). The Poffenberger paradigm: a first, simple, behavioural tool to
study interhemispheric transmission in humans. Brain Research Bulletin, 50,
421-422. doi: 10.1016/S0361-9230(99)00174-4
Mendiburu, B. (2009). 3D Movie making: stereoscopic digital cinema from script to
screen. Oxford, England: Focal Press.
Mikšícek, F. (2006). Causes of Visual Fatigue and Its Improvement in Stereoscopy.
University of West Bohemia, in Pilsen, Pilsen, Technical Report DCSE/TR-
2006-04, 2006.
Miles, W.R. (1930). Ocular dominance in human adults. Journal of General
Psychology, 3, 412–420. doi: 10.1080/00221309.1930.9918218
Miyashita, T., & Uchida, T. (1990). Cause of fatigue and its improvement in stereoscopic
displays. Proceedings of the SID, 31, 249-254.
Munk, H. (1881). Über Der Funktionen der Grosshirnrinde, pp. 28-53, Berlin: A.
Hirschwald. In G. I. Von Bonin. (Trans.), Some Papers on The Cerebral Cortex
(pp. 97 - l17). Springfield, Ill.: Thomas (1960).
Myers, R. E. (1955). Interocular transfer of pattern discrimination in cats following
section of crossed optic fibers. Journal of Comparative & Physiological
Psychology, 48, 470-473. doi: 10.1037/h0044224
Myers, R. E. (1956). Function of corpus callosum in interocular transfer. Brain, 79,
358-363. doi: 10.1093/brain/79.2.358
Olavarria, J.F., & Van Essen, D.C. (1997). The global pattern of cytochrome oxidase
stripes in visual area V2 of the macaque monkey. Cerebral Cortex, 7, 395-404.
doi: 10.1093/cercor/7.5.395
33
Oldfield, R. C. (1971). The assessment and analysis of handedness: The Edinburgh
inventory, Neuropsychologia, 9, 97-114. doi: 10.1016/0028-3932(71)90067-4
Polyak, S. (1957). The Vertebrate Visual System. Chicago, US: University of Chicago
Press.
Porta, G. D. (1593). De refractione. Optices parte: libri novem. Napoli: Ex ofÆcina
horatii salviani, apud Jo. Jacobum Carlinum, & Anontium Pacem
Pujol, J., Deus, J., Losilla, J.M., & Capdevila, A. (1999). Cerebral lateralization of
language in normal left-handed people studied by functional MRI. Neurology,
52, 1038–1043. doi: 10.1212/WNL.52.5.1038
Solomon, R. L. (1949). An extension of control group design. Psychological Bulletin,
46, 137- 150. doi: 10.1037/h0062958
Son, J.-Y., & Javidi, B. (2005). Three-dimensional imaging methods based on multi-
view images. Journal of Display Technology, 1, 125-140. doi:
10.1109/JDT.2005.853354
Stanney, K. M., Mourant, R. R., & Kennedy, R. S. (1998). Human factors issues in
virtual environments: a review of the literature. Presence, 4, 327-351.
Stevens, M., Lammertyn, J., Verbruggen, F., & Vandierendonck, A. (2006). Tscope: A
C library for programming cognitive experiments on the MS Windows platform.
Behavior Research Methods, 38, 280–286. doi: 10.3758/BF03192779
Van der Haegen, L., Drieghe, D., & Brysbaert, M. (2010). The Split Fovea Theory and
the Leicester critique: What do the data say? Neuropsychologia, 48, 96-106. doi:
10.1016/j.neuropsychologia.2009.08.014
Van Strien, J.W. (1992). Classificatie van links- en rechtshandige proefpersonen.
Nederlands tijdschrift voor de Psychologie, 47, 88-92.
Yang, S., Schlieski, T., Selmins, B., Cooper, S., Doherty, R., Corriveau, P. J., Sheedy, J.
E. (2012). Stereoscopic Viewing and Reported Perceived Immersion and
Symptoms in stereoscopic 3D viewing. Optometry and vision science, 89, 1068-
1080. doi: 10.1097/OPX.0b013e31825da430
Yano, S., Emoto, M., Mitsuhashi, T. (2004). Two factors in visual fatigue caused by
stereoscopic HDTV images. Displays, 25, 141-150. doi:
10.1016/j.displa.2004.09.002
34
Bijlage
De Vragenlijst om Participanten te recruteren en te matchen voor Experiment 1.
35
36
