A

T.C. Ç

İŞ SA

ACİL D

ÇALIŞMA

AĞLIĞI V

DURUM

A VE SOS

VE GÜVE

M PLAN

AN

SYAL GÜ

ENLİĞİ G

NI HAZ

NKARA, 20

ÜVENLİK

GENEL M

ZIRLAM

017

K BAKAN

MÜDÜRL

MA RE

NLIĞI

LÜĞÜ

EHBERİ

REHBER HAZIRLIK KOMİSYONU

Berk ATLI

Yusuf Ziya BOLAT Ahmet Esat KORKUT Gizem Naz DÖLEK

Ayşegül GÜRLEYEN Cansu DİREK ATEŞ

3 

Acil Durum Planı Hazırlama Rehberi T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanmıştır. Hazırlanan bu rehberde detaylandırılan hususlar tavsiye niteliğindedir.

4 

İÇİNDEKİLER

1. GİRİŞ .................................................................................................................................. 5 2. GENEL BİLGİLER ............................................................................................................ 6

2.1. ACİL DURUM ............................................................................................................ 6

2.2. ACİL DURUM PLANI ............................................................................................... 7

2.3. ACİL DURUM YÖNETİMİ ....................................................................................... 8

3. ACİL DURUM PLANI HAZIRLANMASI AŞAMALARI ............................................ 103.1. ACİL DURUMLARIN BELİRLENMESİ ................................................................ 10

3.2. ÖNLEYİCİ VE SINIRLANDIRICI TEDBİRLERİN BELİRLENMESİ ................. 12

3.2.1. Yangın İçin Önleyici ve Sınırlandırıcı Tedbirler ............................................... 13 3.2.2. Patlama İçin Önleyici ve Sınırlandırıcı Tedbirler .............................................. 14 3.2.3. Doğal Afetler İçin Önleyici ve Sınırlandırıcı Tedbirler ..................................... 15 3.2.4. İlkyardım ve Tahliye Gerektirecek Olay ve Kazalar İçin Önleyici ve Sınırlandırıcı Tedbirler ....................................................................................... 16 3.2.5. Gıda Zehirlenmesi İçin Önleyici ve Sınırlandırıcı Tedbirler ............................. 16 3.2.6. Sabotaj İçin Önleyici ve Sınırlandırıcı Tedbirler ............................................... 17 3.2.7. Tehlikeli Kimyasal Madde Yayılımı İçin Önleyici ve Sınırlandırıcı Tedbirler . 17

3.3. ACİL DURUM MÜDAHALE YÖNTEMLERİNİN BELİRLENMESİ .................. 18

3.3.1. Yangın İçin Acil Durum Müdahale Yöntemi ..................................................... 19 3.3.2. Patlama için acil durum müdahale yöntemi ....................................................... 20 3.3.3. Doğal Afetler İçin Acil Durum Müdahale Yöntemleri ...................................... 21 3.3.4. İlkyardım ve Tahliye Gerektirecek Olay ve Kazalar İçin Acil Durum Müdahale Yöntemi ................................................................. …………………………….22 3.3.5. Gıda Zehirlenmesi İçin Acil Durum Müdahale Yöntemi ................................... 23 3.3.6. Sabotaj için acil durum müdahale yöntemi ........................................................ 24

3.4. TAHLİYE YÖNTEMLERİNİN BELİRLENMESİ .................................................. 24

3.4.1. Güvenli Yer ........................................................................................................ 26 3.5. GÖREVLENDİRİLECEK ÇALIŞANLARIN BELİRLENMESİ VE KRİTERLERİ ………………………………………………………………………………………27

3.5.1. Çalışanların Bilgilendirilmesi ve Eğitimi ........................................................... 28 3.5.2. Yangınla Mücadele Ekibinin Görevleri ............................................................. 29 3.5.3. Arama, Kurtarma ve Tahliye Ekibinin Görevleri ............................................... 29 3.5.4. İlk Yardım Ekibinin Görevleri ........................................................................... 30

3.6. TATBİKAT ............................................................................................................... 30

3.7. DOKÜMANTASYON .............................................................................................. 32

3.8. ACİL DURUM PLANININ YENİLENMESİ .......................................................... 32

KAYNAKLAR ......................................................................................................................... 34 EK: İŞYERLERİNDE ACİL DURUMLAR İÇİN KONTROL LİSTESİ ............................... 36

5 

1. GİRİŞ

Günlük yaşamda veya çalışma hayatında istenmeyen birçok durumla karşılaşılabilmektedir

Bunlardan bazılarının etkileri küçük, bazılarının etkileri ise insan hayatına mal olacak hatta

toplu ölümlere yol açacak kadar yüksek boyutta olabilmektedir.

İnsan hayatını büyük boyutlarda etkileyen bu acil durumlarla mücadele etmek gerekmektedir.

Acil durumlarla mücadele etmek ve hazırlıklı olmak iki açıdan ele alınabilir. Bunları olay

meydana gelmeden alınacak tedbirler ve olay meydana geldikten sonra kriz halinde

yapılacaklar olarak sınıflandırmak mümkündür.

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun yürürlüğe girmesiyle Kanunda belirtilen

istisnai kurum ve kuruluşlar hariç tüm işyerleri iş sağlığı ve güvenliği (İSG) çalışmaları

yapmakla yükümlü tutulmuşlardır. Kanunun ikincil mevzuatı olarak yürürlüğe giren

yönetmeliklerden birisi olan İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelikle acil durum

planı hazırlanması da, söz konusu işyerleri için zorunlu hale gelmiştir.

Bu rehber çalışmasında, işyerlerinde meydana gelebilecek bazı acil durumlar hakkında

bilgiler verilmiş ve İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik hükümlerince

hazırlanması gereken acil durum planı ayrıntılı olarak ele alınmıştır. İlgili yönetmelik

adımlarına göre hazırlanan acil durum planı içeriği tavsiye niteliğinde olup işyerine, işin

niteliğine ve diğer hususlara göre değiştirilebilir ve geliştirilebilir.

6 

2. GENEL BİLGİLER

2.1. ACİL DURUM

18.12.2013 tarih ve 28855 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Afet ve Acil Durum Müdahale

Yönetim Hizmetleri Yönetmeliğinde yapılan tanıma göre acil durum, toplumun tamamının

veya belli kesimlerinin normal hayat ve faaliyetlerini durduran veya kesintiye uğratan ve acil

müdahaleyi gerektiren olayları ve bu olayların oluşturduğu kriz halini ifade etmektedir.

Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) Açıklamalı Afet Yönetimi Terimleri

Sözlüğüne göre acil durum, büyük fakat genellikle yerel imkânlarla baş edilebilen çapta,

ivedilik gerektiren tüm durum ve hâller olarak tanımlanmıştır.

19.12.2007 tarih ve 26735 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Binaların Yangından

Korunması Hakkında Yönetmelik ise acil durumu “afet olarak değerlendirilen olaylar ile

dikkatsizlik, tedbirsizlik, ihmal, kasıt ve çeşitli sebeplerle meydana getirilen olayların yol

açtığı haller” olarak tanımlamaktadır.

İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmeliğe göre ise acil durum, işyerinin tamamında

veya bir kısmında meydana gelebilecek yangın, patlama, tehlikeli kimyasal maddelerden

kaynaklanan yayılım, doğal afet gibi acil müdahale, mücadele, ilkyardım veya tahliye

gerektiren olaylardır.

İşyerlerinde oluşan acil durumlar beklenmedik olaylar olduğu için vereceği zarar çeşitli

şekillerde olabilmektedir. Çalışanlara, müşterilere, işyerine gelen ziyaretçilere gelebilecek can

tehditleri olabileceği gibi üretimin durması, fiziksel ve çevresel zarar gibi durumlara yol

açarak farklı olumsuzluklar da meydana getirebilmektedir.

Acil durumlarla mücadelede en etkili yol, acil durum meydana gelmeden önce alınacak

tedbirlerle hazırlıklı olmaktır. İşyeri için muhtemel acil durumlar ile söz konusu acil durumlar

için önleyici ve sınırlandırıcı tedbirleri belirlemek, oluşabilecek acil durumlar için talimat ve

prosedürler geliştirmek, acil durum meydana geldikten sonra güvenli tahliyeyi sağlamak için

çalışmalar yapmak gerekmektedir.

AFAD’ın belirlediği acil durumlar, kurumun görevi ve ilgi alanı gereği daha çok doğal afetler

üzerinde yoğunlaşmıştır. Endüstriyel manada kamu kurumları da dâhil olmak üzere İSG

açısından ele alındığında ise acil durumlar şu şekilde sıralanabilir:

7 

Yangın,

Patlama,

Tehlikeli kimyasal madde yayılımı,

Doğal afetler,

İlkyardım ve tahliye gerektirecek olay ve kazalar,

Gıda zehirlenmesi,

Sabotaj.

Yapılan işin niteliğine bağlı olarak özel acil durumlar da plana dâhil edilmelidir.

İşyerlerinde meydana gelebilecek acil durumlar; yapılan işin niteliği, kullanılan malzemeler,

işyerlerindeki risk faktörleri, işyerinin konumu, faaliyet gösterdiği alandaki önem derecesi

gibi çeşitli etmenlere göre farklılıklar arz etmektedir.

2.2. ACİL DURUM PLANI

AFAD tarafından hazırlanan Açıklamalı Afet Yönetimi Terimleri Sözlüğünde acil durum

planlaması tanımı, “insanın canı ve malıyla diğer faaliyetlerinin, olağan dışı olayların

sonuçlarından en az kayıp ve zararla kurtulabilmesi için yapılması gereken iş ve işlemlerin,

olaylar olmadan önce planlaması ve olay sırasında; zamanında, hızlı ve etkili bir şekilde

uygulanmasını gerektiren tüm faaliyetler” olarak yapılmıştır.

İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmeliğe göre acil durum planı, işyerlerinde

meydana gelebilecek acil durumlarda yapılacak iş ve işlemler dâhil bilgilerin ve uygulamaya

yönelik eylemlerin yer aldığı plandır.

Acil durum planı; büyük çaplı kaza ve yaralanmaları önlemek, işyeri ve çevresindeki binalar

ile ekipmanlarda oluşabilecek zararı azaltmak, toplum ve çevreyi acil durumların etkilerinden

korumak ve acil durumların işyerlerine verdiği maddi ve manevi zararı en az hasarla atlatarak

normal çalışma düzenine en hızlı şekilde geçişini sağlamak için gereklidir. Herhangi bir acil

durum meydana gelmeden yapılacak bu planlamayla gereken tedbirler belirlenir. Gerektiğinde

uygulama kolaylığı sağlanarak maddi ve manevi en az hasarla atlatılabilir.

Acil durum planı hazırlamanın amaçları şu şekilde sıralanabilir:

Acil durumlara karşı her zaman hazır bulunulması,

Acil durumların neden olduğu durumların hızlı ve etkili bir biçimde sınırlandırılması,

8 

Acil servis hizmetleri işyerine ulaşıp kontrol altına alana kadar acil durumun

yönetilmesi,

Dışarıdan gelen acil durum ekiplerine bilgi verilerek ve ekipmanlarla yardımcı

olunması,

Tüm çalışanların ve çevredekilerin acil durumların olumsuz etkilerinden korunması

6331 sayılı Kanunun 11 ve 12 nci maddelerinde de acil durum planları, yangınla mücadele,

ilk yardım ve tahliye ile ilgili hükümler bulunmaktadır. 6331 sayılı Kanun kapsamına giren

tüm işyerleri de İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmeliğe göre acil durum planı

hazırlamakla yükümlüdür.

Acil durum planı risk değerlendirmesinin bir çıktısıdır. Risk değerlendirmesiyle muhtemel

tehlike ve riskler tespit edildikten sonra kontrol önlemleri belirlenir. Bunun sonrasında risk

değerlendirmesine bağlı olarak acil durumlar belirlenir ve yönetmelik hükümlerine göre acil

durumların önleyici ve sınırlandırıcı tedbirlerinin belirlendiği, müdahale için prosedürler ve

tahliye planlarını içeren bir acil durum planı hazırlanır.

Acil durum planı hazırlamadan önce Ek’te yer alan acil durumlar kontrol listesi üzerinden ön

hazırlık yapmak faydalı olacaktır.

2.3. ACİL DURUM YÖNETİMİ

İş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemi, İSG faaliyetlerinin kuruluşların genel stratejileri ile

uyumlu olacak biçimde sistematik bir şekilde ele alınarak sürekli iyileştirme yaklaşımı

çerçevesinde çözümlenmesi için kullanılan bir araçtır. İşyerlerinde kurulan iş sağlığı ve

güvenliği yönetim sistemlerinin altında olmazsa olmazlardan biri de acil durum başlığıdır.

Acil durum yönetimi, dört aşamadan oluşan ve birbirini takip eden bir süreci içerir:

Önleme: Acil durumları önlemek veya etkilerini azaltmak için, düzenleyici fiziksel

veya operasyonel tedbirlerin alınması,

Hazırlık: Düzenlemeler ve tüm gerekli kaynakların acil durumları önlemek için

seferber edilmesi,

Müdahale: Acil durum meydana geldikten hemen sonra etkilerinin en aza indirilmesi,

Yenilenme: Tesislerin mümkün olduğunca kısa sürede yenilenmesi ve maruz kalan

topluluğun bu durumu çabuk atlatması için düzenlemeler yapılması.

9 

Bu alanda önemli bir kaynak olan ve uluslararası kabul gören iş sağlığı ve güvenliği yönetim

sistemi standardı OHSAS 18001’in TSE tarafından uyumlaştırılan hali TS 18001’de

işyerlerinin acil durumlar hakkında yapması gerekenler aşağıda belirtilmiştir:

Kuruluş, olayların ve acil durumların meydana gelme olasılığını tahmin etmeli, bu

durumlarda yapılacakları belirlemeli ve bunlardan kaynaklanabilecek muhtemel

hastalık ve yaralanmaları önlemek veya azaltmak için plan ve prosedürler oluşturmalı

ve bunları sürdürmelidir.

Kuruluş, özellikle olayların ve acil durumların ortaya çıkmasından sonra acil durum

hazırlıklarını, bu durumlarda kullanılacak planları ve prosedürleri gözden geçirmelidir.

Kuruluş, pratik olan yerlerde bu gibi prosedürleri periyodik olarak da denemelidir.

Acil durumlarla mücadele konusu; sistematik bir çalışma gerektirmesi, işyeri içerisindeki

organizasyonda görevlendirmeler yapılması ve planlamalar çerçevesinde bir çalışma süreci

içermesi nedeniyle “acil durum yönetimi” kavramından söz etmek mümkündür.

İşyerlerinin acil durum yönetiminde dikkat etmesi gereken hususlar aşağıdaki başlıklar altında

toplanabilir:

Acil durum çalışmalarını yürütecek ekibin belirlenmesi,

Acil durumlarla ilgili yapılacak çalışmalar için bir amaç belirlenmesi,

Acil durum planı hazırlanması ve diğer çalışmalardaki girdilerin tespiti,

Saha ziyaretlerinin planlanması ve uygulanması,

Eksiklikleri içeren raporların hazırlanarak işverene sunulması,

Acil durum ekipmanlarının temini için ilgili birimlerle ortak çalışma yapılması,

Acil durum planı hazırlık aşamaları izlenerek işyeri için bir acil durum planı

hazırlanması,

Acil durum ekiplerinin eğitimleri için gerekli planlamaların yapılması,

Tatbikatların planlanması, senaryolar oluşturulması ve uygulanması,

Çalışmaların takibi ve kontrolü.

10 

3. ACİL DURUM PLANI HAZIRLANMASI AŞAMALARI

İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik’in 7 nci maddesi uyarınca acil durum planı

hazırlarken izlenmesi gereken aşamalar aşağıda belirtilmiştir:

Acil durumların belirlenmesi,

Önleyici ve sınırlandırıcı tedbirlerin alınması,

Görevlendirilecek kişilerin belirlenmesi,

Acil durum müdahale ve tahliye yöntemlerinin oluşturulması,

Dokümantasyon,

Tatbikat,

Acil durum planının yenilenmesi.

3.1. ACİL DURUMLARIN BELİRLENMESİ

Acil durum planı hazırlanırken öncelikle işyeri için muhtemel acil durumların belirlenmesi

gerekmektedir. Bu acil durumlar belirlenirken aşağıdaki hususlar dikkate alınmalıdır:

Risk değerlendirmesi sonuçları: Acil durum planı, risk değerlendirmesinin bir çıktısıdır.

Risk değerlendirmesiyle işyeri için olası tehlike ve riskler belirlenip kontrol önlemleri

değerlendirildikten sonra, işyerini büyük maddi manevi kayıplara uğratacak, toplu ölümlere

yol açacak, acil müdahale, mücadele, ilkyardım gerektirecek olaylar daha net şekilde

görülebilecektir. Böylece risk değerlendirmesi, muhtemel acil durumların belirlenmesinde en

önemli referans olacaktır.

Yangın, tehlikeli kimyasal maddelerden kaynaklanan yayılım ve patlama ihtimali:

İşyerinin yaptığı çalışmalar, kullanılan kimyasallardan kaynaklanacak patlamalar ve

sonrasında meydana gelecek yangın durumu, muhtemel acil durumların belirlenmesinde

dikkat edilmesi gereken bir diğer husustur. Kullanılan kimyasalların Güvenlik Bilgi

Formu’ndaki (GBF) bilgilerden faydalanılarak hangi durumlarda yangın veya patlama

ihtimali olacağı değerlendirilmelidir. Parlama, patlama risklerinin değerlendirilmesi amacıyla

patlayıcı ortam oluşabilecek tüm işyerlerinin ayrıca Patlamadan Korunma Dokümanı

hazırlaması gerekmektedir. İşyerlerinde patlama ve yangın gibi acil durumların belirlenmesi

için kontrol listesi hazırlanmasında fayda görülmektedir. Kontrol listesinde yer alabilecek bazı

başlıklar aşağıda yer almaktadır:

11 

İşyerindeki alevlenir, oksitleyici ve patlayıcı kimyasal maddeler ile bunların

depolanması,

Varsa kaynak ve kesme faaliyetleri,

Tesiste ürün alan/boşaltan taşıtlar,

Potansiyel bir alev kaynağı teşkil edebilecek yüksek sıcaklık oluşturan makine ve

teçhizatlar,

Sigara için belirlenmiş özel alanlar,

Tesiste kullanılan tüm cihazların standartlara uygunluğu,

Tehlikeli kimyasal maddelerin ve atıkların işlenmesi, kullanılması, taşınması ve

depolanmasının uygunluğu,

Acil durum planını hazırlayan işyerinin komşu işyeri ve binalarında yapılan

faaliyetler,

Tehlikeli patlayıcı atmosferin oluşma/tutuşma ihtimali vb.

İlk yardım ve tahliye gerektirecek olaylar: İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu hükümlerince

yayımlanmış olan yönetmeliklerden İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmeliğine

göre “ilkyardım veya tahliye gerektirecek olay ve kazalar” da acil durum olarak

sayılmaktadır. İşyerinde yapılan risk değerlendirmesi sonucuna göre ilkyardım gerektirecek

muhtemel olaylar tespit edilmelidir. Bunlara ilişkin örnekler aşağıda verilmektedir:

Kayma, takılma, düşme,

Yanıklar,

Elektrik çarpmaları,

Uzuv yaralanmaları/kopmaları vb.

Doğal afetlerin meydana gelme ihtimali: Deprem kuşağında yer alan bir ülke olmamız

nedeniyle deprem, küresel ısınmadan kaynaklanan sel felaketlerinin artması nedeniyle sel ve

diğer doğal afetler, acil durum dendiğinde dâhil edilmesi gereken olaylardır.

Sabotaj ihtimali: İşyerinin milli ekonomiye, devletin savaş gücüne önemli ölçüde katkısı

bulunması ve yaşanacak olumsuz bir olay sonucu ülke güvenliği ve ekonomisi ile toplum

hayatı bakımından önemli etkilere neden olabilecek tesisler arasında bulunması sebebiyle,

uğrayacağı sabotaj vakasıyla kısmen veya tamamen yıkılması, hasara uğratılması veya geçici

bir süre için dahi olsa çalışmadan alıkonması gibi durumlar söz konusu olabilir.

12 

Etki alanına giren işyerleri: Acil durum planı hazırlanan işyerinin komşu işyeri ve

binalarında yapılan faaliyetler de göz önüne alınmalıdır. Örneğin, patlayıcı madde imal eden

bir fabrikada oluşabilecek bir yangın acil durumu, komşu işyerlerini de etkileyebilecektir. Bu

yüzden etki alanına giren işyerlerinde acil durumların belirlenmesinde söz konusu durum göz

önünde bulundurulmalıdır.

Acil durumlar belirlenirken işyerinin geçmişte yaşadığı acil durum ve kazalar da dikkate

alınmalıdır. Bu kaza ve acil durumların oluşma sıklığına göre verilmesi gereken önem ve

derecelendirme, acil durum planı hazırlanmadan önce hazırlanmış olan risk

değerlendirmesinde analiz edilmiş olacaktır.

3.2. ÖNLEYİCİ VE SINIRLANDIRICI TEDBİRLERİN BELİRLENMESİ

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 11 inci maddesi uyarınca; çalışma ortamı,

kullanılan maddeler, iş ekipmanı ile çevre şartlarını dikkate alarak meydana gelebilecek acil

durumların önceden değerlendirilmesi, çalışanları ve çalışma çevresini etkilemesi mümkün ve

muhtemel acil durumların belirlenmesi ve bunların olumsuz etkilerini önleyici ve

sınırlandırıcı tedbirlerin alınması gerekmektedir.

İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmeliğe göre de hazırlanacak acil durum planının

aşamalarından biri de önleyici ve sınırlandırıcı tedbirlerin belirlenmesidir. İşyeri için acil

durum planının ilk aşamasında tespit edilen her acil durum için önleyici ve sınırlandırıcı

tedbirler belirlenir.

Bu aşamada dikkat edilmesi gereken husus “önleyici” ve “sınırlandırıcı” ayrımının doğru

yapılabilmesidir. Acil durum çerçevesinde ele alındığında “önleyici tedbir”, herhangi bir acil

durum meydana gelmeden alınan önlemleri ve yapılan çalışmaları ifade eder. “Sınırlandırıcı

tedbir” ise acil durumun oluşmasının engellenemediği durumlarda bu acil durumun etkilerini

sınırlandırıcı tedbirlerin alınması anlamına gelir. Örnek vermek gerekirse; acil durum olarak

yangın belirlendiğinde, yangının önleyici tedbirlerinden biri kazanların periyodik kontrolüdür.

Sınırlandırıcı tedbir olarak da sprinkler yangın söndürme sistemi sayılabilir. Kazanların

yangın meydana gelmeden yapılacak rutin kontrolü önleyici bir faaliyet iken yangın ortaya

çıktığında çabuk müdahaleyi sağlayacak sprinkler, sınırlandırıcı tedbir olarak nitelendirilir.

Bu bölümde ele alınan acil durumlar için hazırlanmış önleyici ve sınırlandırıcı tedbirler örnek

teşkil etmesi açısından hazırlanmış olup her işyeri, yapılan işin niteliği, kullanılan

13 

hammaddeler ve üretilen ürünler vb. özellikleri dikkate alarak kendi bünyesinde belirlediği

acil durumlar için önleyici ve sınırlandırıcı tedbirleri belirlemelidir.

3.2.1. Yangın İçin Önleyici ve Sınırlandırıcı Tedbirler

Yangın için belirlenen önleyici ve sınırlandırıcı tedbirler Tablo 3.1 ve Tablo 3.2.’de

gösterilmektedir.

Tablo 3.1. Yangın İçin Belirlenmiş Önleyici Tedbirler

Önleyici Tedbirler Elektrik tesisatının periyodik kontrolü ve olası arıza durumunun derhal yetkili kişilerce giderilmesi Sigara içilebilen alanların sınırlandırılması ve bu alanların işaretlerle belirtilmesi Gaz detektörü bulundurulması (gerekli işyerleri için) İşyerinde kullanılıyorsa gaz tüplerinin ve gaz hatlarının periyodik kontrolü Paratonerin işlevsel hale getirilip periyodik kontrollerinin yapılması Elektronik cihazların fişlerinin mesai saatleri dışında prizden çekilmiş olması Kazanların periyodik kontrolünün yapılması Kazan dairesi içine yetkili kişiler harici kişilerin girmesinin önlenmesi Kullanılan kimyasal maddelerin uygun etiketlenmesi ve depolanması İşyerinde var ise laboratuvarlara yetkili kişi harici personelin girmesinin engellenmesi Kimyasal atıkların düzenli depolanması

Tablo 3.2. Yangın İçin Belirlenmiş Sınırlandırıcı Tedbirler

Sınırlandırıcı Tedbirler Duman detektörleri Yangınla mücadele ekibi oluşturulması Yangınla mücadele ekibine gerekli eğitimlerin verilmesi/aldırılması Periyodik yangın tatbikatı yapılması Yangın durumunda çabuk tahliye için uygun acil çıkış kapıları Acil çıkışların ve söndürme ekipmanlarının gösterildiği tahliye planlarının işyerlerinde görünür şekilde asılı olması Yangın söndürme ekipmanlarının işyeri içerisinde doğru konumlandırılması Uygun standartlarda yangın söndürme ekipmanı bulundurulması ve periyodik kontrolü Acil durum vanaları (doğal gaz akışını kesmek için) CO, CO2 detektörleri Işıklı ve sesli alarm sistemi

14 

3.2.2. Patlama İçin Önleyici ve Sınırlandırıcı Tedbirler

Patlamanın tanımı, hangi durumlarda patlama oluşabileceği ve sektörlere göre patlama oluşma

ihtimallerini belirten bilgiler, acil durumların belirlenmesi aşamasında belirtilmesi gerekir.

Patlama ve yangın, birbirinden tamamen ayrılmayan acil durumlardır. Patlama sonrası yangın

oluşması veya yangının patlamayı tetiklemesi durumları, iki acil durumun birbiri arasındaki

ilişkinin bir örneğidir.

Patlama durumunun önleyici ve sınırlandırıcı tedbirleri de yangınla birebir ilişki içerisinde

olmasından dolayı benzerdir. Patlamaya özgü belirlenen bazı önleyici ve sınırlandırıcı

tedbirler Tablo 3.3 ve Tablo 3.4’de gösterilmektedir.

Tablo 3.3. Patlama İçin Önleyici Tedbirler

Önleyici Tedbirler Patlamadan korunma dokümanı hazırlanması Patlayıcı ortam oluşabilecek yerlerin patlayıcı ortam oluşma sıklığı ve kalıcılığı esas alınarak bölgeler halinde sınıflandırılması. Bu bölgelerde kullanılan elektrikli ve elektrikli olmayan tüm ekipman ve koruyucu sistemlerin uygun kategorilere göre seçilmesi Kazanların periyodik kontrolünün yapılması Kazan dairesi içine yetkili kişiler harici kişilerin girmesinin önlenmesi Gaz detektörü bulundurulması (gerekli işyerleri için) İşyerinde kullanılıyorsa gaz tüplerinin ve gaz hatlarının periyodik kontrolü Kullanılan kimyasal maddelerin uygun etiketlenmesi ve depolanması İşyerinde var ise laboratuvarlara yetkili kişi harici personelin girmesinin engellenmesi Kimyasal atıkların düzenli depolanması Havalandırma sistemi bulundurulması Kullanılan kimyasalların güvenlik bilgi formlarının bulundurulması

Tablo 3.4. Patlama İçin Sınırlandırıcı Tedbirler

CO, CO2 detektörleri bulundurulması Işıklı ve sesli alarm sistemi bulundurulması Acil durum vanaları (doğal gaz akışını kesmek için) Acil çıkışların ve söndürme ekipmanlarının gösterildiği tahliye planlarının işyerinde görünür şekilde asılı olması Yangın söndürme ekipmanlarının işyeri içerisinde doğru konumlandırılması Uygun standartlarda yangın söndürme ekipmanı bulundurulması ve periyodik kontrollerinin yapılması

15 

3.2.3. Doğal Afetler İçin Önleyici ve Sınırlandırıcı Tedbirler

Bu bölümde doğal afetlerden deprem ve sel ele alınmıştır.Doğal afetlerden deprem için

önleyici herhangi bir tedbir yoktur ancak deprem meydana geldiğinde sınırlandırıcı bazı

tedbirler alınabilir. Tablo 3.5’de deprem için bazı sınırlandırıcı tedbirler, Tablo 3.6 ve Tablo

3.7’de ise sel için bazı önleyici ve sınırlandırıcı tedbirler gösterilmektedir.

Tablo 3.5. Deprem İçin Sınırlandırıcı Tedbirler

Sınırlandırıcı Tedbirler Zemin güçlendirilmesi Ofis içerisindeki dolapların sabitlenmesi İşyerinde devrilmesi muhtemel büyük araç gereç ve ekipmanların güvenli biçimde yerleştirilmesi İşyeri planlamasının deprem ve etkileri göz önünde bulundurularak yapılması Binanın deprem dayanıklılığının kontrolü Tüm çalışanların depremde yapılacaklar konusunda eğitim alması Acil çıkışların gösterildiği tahliye planlarının işyerinde görünür şekilde asılı olması Arama, kurtarma ve tahliye ekibi oluşturulması Arama, kurtarma ve tahliye ekibine deprem ile ilgili eğitim verilmesi/aldırılması Tatbikat yapılması

Tablo 3.6. Sel İçin Önleyici Tedbirler

Önleyici Tedbirler İşletmenin kurulum aşamasında dere yataklarına tesis yapılmamasına dikkat edilmesi İşyerinde bulunan yağmur suyu kanallarının kontrolü ve bakımlarının yapılması Bireysel ve kurumsal olarak ağaçlandırmaya önem verilmesi

Tablo 3.7. Sel İçin Sınırlandırıcı Tedbirler

Sınırlandırıcı TedbirlerKapalı alan işyerleri için pencere ve kapılar için “taşınabilir” engeller bulundurulması Olası sel durumunda elektrik ve su kaynaklarının kapatılması Afet sırasında ve sonrasında kullanılacak ekipmanların hazır bulundurulması Sel için belirlenmiş “güvenli yer”in* gösterildiği tahliye planının işyeri içerisinde görünür yerlerde asılı olması Arama, kurtarma ve tahliye ekibi oluşturulması Arama, kurtarma ve tahliye ekibine sel ile ilgili eğitim verilmesi/aldırılması

*İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik’te yer alan “güvenli yer” belirlenirken sel

için de ayrı bir güvenli yer belirlenebileceği hususu göz önüne alınmalıdır.

16 

3.2.4. İlkyardım ve Tahliye Gerektirecek Olay ve Kazalar İçin Önleyici ve

Sınırlandırıcı Tedbirler

İşyeri içinde genel iş sağlığı ve güvenliği şartlarının iyileştirilmesi, olası iş kazası ve meslek

hastalıklarının önlenmesi açısından fayda sağlayacak çalışmalardır. Acil durum sayılabilecek

iş kazası durumları için belirlenmiş olan önleyici ve sınırlandırıcı tedbirlerden bazıları Tablo

3.8 ve Tablo 3.9’da gösterilmektedir.

Tablo 3.8. İlkyardım ve Tahliye Gerektirecek Olay ve Kazalar İçin Önleyici Tedbirler

Önleyici Tedbirler Risk değerlendirmesi yapılması Çalışanlara iş ile ilgili gerekli eğitimlerin verilmesi Çalışanlara gerekli iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin verilmesi Belirlenen zaman dilimlerinde çalışanların sağlık gözetimlerinin yapılması Ramak kala formları oluşturulması ve doldurulmasının sağlanması Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği yönünden fikir ve önerilerinin alınması İş sağlığı ve güvenliği konusunda ödül sistemi getirilmesi Zemin, yol ve merdivenlerin mevzuatta/standartlarda belirlenen kriterlere uygun olması Termal konfor şartlarının mevzuatta/standartlarda belirlenen kriterlere uygun olması Çalışanlara güvenlik kültürü aşılanması ile ilgili çalışmalar yapılması İşyeri içi güncel trafik planının bulundurulması

Tablo 3.9. İlkyardım ve Tahliye Gerektirecek Olay ve Kazalar İçin Sınırlandırıcı Tedbirler

Sınırlandırıcı Tedbirler İlkyardım ekibi oluşturulması İlkyardım personeline profesyonel ilkyardım eğitimi aldırılması Ecza dolapları bulundurulması ve kullanıma uygun içerikte olması Uygun kişisel koruyucu donanım temini Kişisel koruyucu donanımların çalışanlarca doğru kullanımının sağlanması Acil durum irtibat numaralarının görünür yerlerde asılı olması İşyeri otoparkına araçların nizami park edilmesi (ileri doğru çıkacak şekilde)

3.2.5. Gıda Zehirlenmesi İçin Önleyici ve Sınırlandırıcı Tedbirler

Gıda zehirlenmesinin oluşturacağı acil durumlar için belirlenen bazı önleyici ve sınırlandırıcı

tedbirler Tablo 3.10 ve Tablo 3.11’de gösterilmektedir.

17 

Tablo 3.10. Gıda Zehirlenmesi İçin Önleyici Tedbirler

Önleyici Tedbirler Gıda ürünlerinin son tüketim tarihlerinin kontrolünün yapılması Yemeklerin hijyenik koşullarda taşınması Yemek servisi yapılan tabak, çatal, tepsi vs. temiz tutulması Yemeklerden numune alınması Yemek servisi yapan personele eğitim verilmesi Tüm personele genel hijyen eğitimi verilmesi

Tablo 3.11. Gıda Zehirlenmesi İçin Sınırlandırıcı Tedbirler

Sınırlandırıcı Tedbirler Acil durum irtibat numaraları listesinin görünür yerlerde asılı olması Yemek servisi yapan kişilerin uygun eldiven, bone, iş kıyafeti vb. kullanması

3.2.6. Sabotaj İçin Önleyici ve Sınırlandırıcı Tedbirler

Sabotaj için belirlenen bazı önleyici ve sınırlandırıcı tedbirler Tablo 3.12 ve Tablo 3.13.’de

gösterilmektedir.

Tablo 3.12. Sabotaj İçin Önleyici Tedbirler

Önleyici Tedbirler Giriş çıkışların kontrollü yapılması Bina girişlerine X-Ray cihazı yerleştirilmesi Bina dışında ve içinde güvenlik kameralarının bulunması ve sürekli olarak takibi İşyerinde bir güvenlik biriminin oluşturulması Patlayıcı malzeme ve ekipmanların bulunduğu kısımlara girişin sınırlandırılması İşyerlerine dışarıdan gelen kişilerin kaydının tutulması, girişte kimlik alınması ve ziyaretçi kartı verilmesi

Tablo 3.13. Sabotaj İçin Sınırlandırıcı Tedbirler Sınırlandırıcı Tedbirler

Kolluk kuvvetleri ile derhal irtibata geçilmesi Acil durum sireni çalması Acil çıkışları gösteren tahliye planının görünür yerlerde asılı olması

3.2.7. Tehlikeli Kimyasal Madde Yayılımı İçin Önleyici ve Sınırlandırıcı Tedbirler

İşyerlerinde kullanılan, bulundurulan ve depolanan kimyasal maddelerdeki oluşabilecek

kaçak, sızıntı, yayılım durumlarında zehirlenme, patlama vs. gibi acil durumlarla

18 

karşılaşılabilir. Bu durumlarda alınabilecek önleyici ve sınırlandırıcı tedbirlerden bazıları

Tablo 3.14 ve Tablo 3.15’de gösterilmektedir.

Tablo 3.14. Tehlikeli Kimyasal Madde Yayılımı İçin Önleyici ve Sınırlandırıcı Tedbirler

Önleyici Tedbirler Vanaların gaz sızıntısına karşı rutin kontrollerinin yapılması İşyeri için özel kimyasal depolama dolaplarının temin edilmesi Kimyasalların depolandığı bölümlerde sızıntıya yol açacak durumların engellenmesi, havalandırmanın uygun olması Kimyasalların özellik ve tehlikelerine göre uygun şekilde depolanması İzni olmayan çalışanların kimyasalların depolandığı alana girmesinin engellenmesi (kartlı giriş vb.) Gaz sirkülasyonunun sağlandığı borularda kaçak kontrolü

Tablo 3.15. Tehlikeli Kimyasal Madde Yayılımı İçin Önleyici ve Sınırlandırıcı Tedbirler

Sınırlandırıcı Tedbirler Kimyasallar için çalışanlara uygun kişisel koruyucu donanım temini Kişisel koruyucu donanımları, çalışanların doğru şekilde kullanımının sağlanması Yangınla mücadele ve arama kurtarma tahliye ekipleri oluşturulması İlgili acil durum ekiplerine eğitimler verilmesi/aldırılması Olası kimyasal yayılımı veya sızıntısında işyerini çabuk tahliye edebilmek amacıyla tahliye planları oluşturulması Tahliye planlarının işyerinde görünür yerlerde asılı olması Gaz yayılımı durumlarında uygun yerlere uygun sayıda gaz dedektörü yerleştirilmesi

3.3. ACİL DURUM MÜDAHALE YÖNTEMLERİNİN BELİRLENMESİ

İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik’in 10 uncu maddesinin birinci fıkrası

uyarınca; işveren tarafından acil durumların meydana gelmesi halinde uyarı verme, arama,

kurtarma, tahliye, haberleşme, ilk yardım ve yangınla mücadele gibi uygulanması gereken acil

durum müdahale yöntemlerinin belirlenmesi ve yazılı hale getirilmesi gerekmektedir.

İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik’te de belirtildiği üzere işyerinde herhangi

bir acil durum meydana geldiğinde yapılacakların önceden planlanması açısından acil durum

müdahale yöntemlerinin oluşturulması önemlidir. Oluşturulan bu yöntemler acil durum

planlarında belirtilir ve acil durumlarla ilgili işyerlerinde çalışanlara bilgi ve eğitim verilirken

de bu yöntemlere yer verilir.

19 

Acil durum meydana geldiğinde müdahale esnasında da birçok olumsuzlukla

karşılaşılabilmektedir. Bunlardan bazıları aşağıda belirtilmiştir:

Zorlu müdahale şartları; yakından müdahale edememe, ulaşım zorlukları, açık

alanlarda zorlu hava şartları, başka yüksek riskli durumlar (hasar görmüş bina

çökmesi, kimyasal madde patlamaları vb.)

Duygusal ve psikolojik olumsuz etkiler; ölü ve yaralı sayısının çokluğu, insanların

hayatlarının kurtarılması için hissedilen büyük sorumluluk, zaman kısıtı vb.

Fiziksel yorgunluk; müdahale esnasında yapılan taşıma işlemleri, uzun müdahale

saatlerinden kaynaklanan bitkinlik durumları vb.

Acil durum müdahale yöntemleri işyeri için belirlenen her acil durum için oluşturulur. Bu

yöntemler süreç akış şemaları şeklinde veya makine ve ekipmanların üzerinde yer alan

talimatlar gibi maddeler halinde de hazırlanabilir.

İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmeliğin 10 uncu maddesinde belirtildiği üzere

acil durum müdahale ve tahliye yöntemleri oluşturulurken 27/11/2007 tarihli ve 2007/12937

sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla yürürlüğe konulan Binaların Yangından Korunması

Hakkında Yönetmelik hükümleri de ayrıca dikkate alınır.

Bu çalışmada ele alınan her acil durum için müdahale yöntemleri oluşturulmuştur. Bunlardan

bazıları süreç akış şemaları şeklinde, bazıları ise talimat formları şeklinde maddeler halinde

sıralanmıştır. Ele alınan acil durumlar için hazırlanan yöntem ve prosedürler örnek amaçlı

hazırlanmış olup değiştirilebilir veya geliştirilebilir.

3.3.1. Yangın İçin Acil Durum Müdahale Yöntemi

Telaşa kapılmadan çevrede yangın ihbar düğmesi varsa ona basılmalıdır.

110 nolu telefondan yangın itfaiyeye bildirilmelidir. Yangının adresi en kısa ve doğru

şekilde, mümkünse yangının cinsi ile birlikte (bina, benzin, ahşap, araç vb.)

bildirilmelidir.

İtfaiye gelinceye kadar mümkünse yangını söndürmek için eldeki mevcut imkanlardan

yararlanılmalıdır.

Yangın kapalı alandaysa yayılmasını önlemek için kapı ve pencereler kapatılmalıdır.

Bunlar yapılırken kendimiz ve başkaları tehlikeye atılmamalıdır.

20 

Eğer alevler çoğalmışsa ve binadan çıkış olanaksızsa, dolap vb. yerlere

saklanılmamalı, pencereden dışarıdakilerle iletişim kurulmaya çalışılmalıdır.

Dumandan boğulmamak için yardım gelene kadar eğilerek ve sürünerek hareket

edilmeli, ağız ve burun ıslak bez ya da mendille kapatılarak nefes alınmalıdır.

Duman ve yanık kokusu başka odadan geliyorsa kapılar açılmamalı, kapıya

dokunulmamalıdır.

Kıyafetiniz alev almışsa, koşmadan yere yatarak yuvarlanılmalıdır. Battaniye türü

örtüler alınarak alevler boğulmaya çalışılmalıdır.

Eğer vücudumuzda yanık varsa, hemen soğuk suya tutulmalıdır.

Acil durum ekiplerinin talimatları çerçevesinde gösterilen doğrultuda acil çıkıştan

çıkarak güvenli yere gidilmelidir. Burada yapılacak sayıma dâhil olunmalıdır.

3.3.2. Patlama için acil durum müdahale yöntemi

Patlama anından hemen sonra en yakındaki acil durum düğmesine basılmalıdır.

İtfaiye ve diğer acil durum servisleri aranarak patlama ve yaralılar hakkında bilgi

verilmelidir.

Acil durum ekiplerinin talimatları çerçevesinde gösterilen doğrultuda acil çıkıştan

çıkarak güvenli yere gidilmelidir. Burada yapılacak sayıma dâhil olunmalıdır.

Acil durum ekiplerinden belirlenen personel, işyerinin doğalgazını, elektriğini

kesmelidir. Patlayıcı kimyasalların tehlike teşkil edip etmediğini kontrol ederek

hareket etmelidir.

Yangınla mücadele ekibi, patlamadan sonra yangın çıkmasını veya büyümesini

önlemek için acil durum ekipmanlarıyla söndürme işlemlerine başlamalıdır.

Arama kurtarma ve tahliye ekibi, çalışanların, patlamanın olduğu bölgeden ve tüm

işyerinden tahliye edilmesini ve güvenli yere ulaşmalarını sağlamalıdır. Yaralı

olmayanlara güvenli yer konusunda yardımcı olduktan sonra yaralıların arama ve

kurtarma işlemlerine aldığı eğitim çerçevesinde başlamalıdır.

İlkyardım ekibi, yaralılara ilk müdahaleyi yapmalıdır.

Patlamayla ilgili görevlilere bilgi verilmelidir. Sonrasında hazırlanan raporlara katkı

sağlanmalıdır.

3.3.3. D

a) D

Deprem

faydalan

Gerekli

b) S

P

b

V

İ

s

Doğal Afet

Deprem içi

m için uyg

nılabilir. Şe

olduğu tak

Ş

Sel İçin Ac

Panik yapı

basılmalıdır

Vanalar kon

İtfaiye teşki

Sel sularını

sınırlandırıl

ler İçin Ac

in acil duru

gulanacak a

ekil 3.1. de

dirde değişt

Şekil 3.1. D

cil Durum M

ılmadan ça

r.

ntrol edilip

ilatına habe

ın işyerine

lmalıdır.

il Durum M

um müdaha

acil durum

yer alan de

tirilebilir ve

Deprem İçin

Müdahale Y

alışanlara h

borularda k

er verilmelid

girme ihtim

21 

Müdahale Y

ale yöntem

m müdahale

eprem müd

e geliştirileb

n Acil Duru

Yöntemi

haber veril

kaçak olup o

dir.

mali var ise

Yöntemleri

mi

e yöntemi

dahale prose

bilir.

um Müdah

lmelidir. A

olmadığı ko

e açık penc

i

için AFA

edürü örnek

ale Yöntem

Acil durum

ontrol edilm

cere ve kap

AD kaynak

k olarak ver

mi

alarm dü

melidir.

pılar kapatı

klarından

rilmiştir.

üğmesine

larak bu

22 

Değerli eşya ve ekipmanlardan taşınır olanlar güvenli yere taşınmalıdır.

Doğalgaz ve elektrik tesisatı kapatılmalıdır.

İşyeri binasının su girebilecek yerlerine bariyerler kurulmalıdır.

Mümkünse suyun kanalizasyona doğru yönlendirilmesi sağlanmalıdır.

Sel için belirlenmiş güvenli yere arama kurtarma ve tahliye ekiplerinin talimatlarına

uyarak gidilmeli ve burada sayıma katılım sağlanmalıdır.

3.3.4. İlkyardım ve Tahliye Gerektirecek Olay ve Kazalar İçin Acil Durum Müdahale

Yöntemi

İlkyardım ve tahliye gerektirecek olay ve kazalar için acil durum müdahale yöntemi örneği Şekil 3.2. de verilmiştir. 

Şekil 3.2. İlkyardım ve Tahliye Gerektirecek Olay ve Kazalar İçin Acil Durum Müdahale Yöntemi

İlkyardım Ekibinde misin?

İlk müdahaleyi yap

İlgili amirine bilgi ver

112’yi ara ve

Ambulans çağır

İşyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanına haber

ver

İlkyardım ekibine

haber ver

Kaza raporu hazırlanmasına yardımcı

ol

3.3.5. G

Gıda ze

Gıda Zehir

ehirlenmesi

Şekil 3

rlenmesi İç

için acil dur

3.3. Gıda Z

in Acil Dur

rum müdah

Zehirlenmes

23 

rum Müda

hale yöntem

si İçin Acil

ahale Yönte

mi örneği Şek

Durum M

emi

kil 3.3. de v

Müdahale Yö

verilmiştir. 

öntemi

3.3.6. S

Sabotaj

3.4. TA

İşyerler

“İşveren

olumsuz

amacıyl

çalışanl

herhang

işyerind

Sabotaj için

için acil du

Ş

AHLİYE Y

rinde Acil D

n, işyerind

z etkilerind

la izlenebil

ara önceden

gi bir acil d

den çabuk ta

n acil duru

urum müdah

Şekil 3.4. S

YÖNTEML

Durumlar H

e acil duru

den korunm

lecek uygu

n gerekli ta

durum oldu

ahliyesini sa

um müdaha

hale yöntem

abotaj İçin

ERİNİN B

Hakkında Yö

umların m

ması için b

un tahliye

alimatları v

uğunda işye

ağlayacak, y

24 

ale yöntemi

mi örneği Şe

n Acil Duru

BELİRLEN

önetmelik’i

meydana gel

bulundukları

düzenleme

verir.” hükm

erinde bulun

yön göstere

i

ekil 3.4. de v

um Müdaha

NMESİ

in 10 uncu

lmesi halin

ı yerden g

elerini acil

mü yer alma

nan herkesi

eci çalışmala

verilmiştir.

ale Yöntem

maddesinin

nde çalışan

üvenli bir

durum pl

aktadır. Bu

in (çalışanla

ar yapılması

mi

n üçüncü fı

nların bu d

yere gideb

lanında be

u ifadeden h

ar, ziyaretç

ı gerekir.

krasında

durumun

bilmeleri

lirtir ve

hareketle

çiler vb.)

25 

Tahliye konusunda şu unsurlara dikkat edilmesi gerekir:

Erken tahliye,

Yüksek riskli alanlar dışında bir güvenli yer belirlemek,

Bir haberleşme sistemi belirlemek ve uygulamak,

Tahliyeye hazırlıklı olmak için tatbikatlar yapmak.

İşyerinde güvenli yere gidilebilmesi için tahliye planları hazırlanması bu yöntemlerin başında

gelir. Nitekim aynı yönetmeliğin 12’nci maddesinde aşağıdakileri hususları içeren krokiler

hazırlanması gerektiği vurgulanmaktadır:

Yangın söndürme amaçlı kullanılacaklar da dâhil olmak üzere acil durum

ekipmanlarının bulunduğu yerler,

İlkyardım malzemelerinin bulunduğu yerler,

Kaçış yolları, toplanma yerleri ve bulunması halinde uyarı sistemlerinin de yer

aldığı tahliye planı,

Görevlendirilen çalışanların ve varsa yedeklerinin adı, soyadı, unvanı, sorumluluk

alanı ve iletişim bilgileri,

İlk yardım, acil tıbbi müdahale, kurtarma ve yangınla mücadele konularında işyeri

dışındaki kuruluşların irtibat numaraları.

Tahliye planları, işyerinin bölümlerinde görülebilecek yerlere asılarak, herhangi bir acil

durumda işyerinde o anda bulunan herkese (çalışanlara, stajerlere, ziyaretçilere vb.) yardımcı

olacak şekilde kullanılmalıdır. Tahliye planları için bir örnek Şekil 3.5.’de gösterilmiştir.

Şekil 3.

kısımlar

gösterec

nerelerd

planına

3.4.1. G

Acil t

sonuçla

eder.

Güvenli

İ

T

5.’da görül

r normal ç

cek şekilde

de olduğu b

eklenebilir

Güvenli Ye

oplanma

arından çalış

i yer konusu

İşyerinin be

Tahliye ola

Şekil 3.

düğü gibi k

ıkışları, ye

hazırlanmı

ilgileri görs

.

er

alanı olar

şanların etk

unda dikkat

elirlediği ac

n kişilerin g

5. Tahliye

kat planı aci

şil oklarla

ıştır. Acil d

sellerle yer

rak da b

kilenmeyece

t edilmesi g

il durumlar

görebileceği

26 

Planında K

il durum tah

işaretli kıs

durum ve sö

almaktadır.

bilinen güv

eği mesafed

ereken husu

rdan etkilen

i şekilde bir

Kat Krokisi

hliyesine uy

sımlar acil

öndürme ek

İlave olara

venli yer,

de veya ko

uslar aşağıd

ilmeyecek u

r levha ile iş

i Örneği

yarlanarak,

çıkış kapıl

kipmanlarını

ak güvenli y

acil dur

orunakta be

daki şekilde

uzaklıkta ol

şaretlenmel

sarı ile işar

larına giden

nın kat yerle

yer bilgisi d

urumların

elirlenmiş ye

sıralanabili

lmalı,

li,

retlenmiş

n yolları

eşiminde

e tahliye

olumsuz

eri ifade

ir:

27 

Kişilerin tümünün tahliye olmasından sonra izdihama mahal vermeyecek büyüklükte

ve genişlikte olmalı,

Acil durum planında güvenli yer, işyerinden güvenli yere gidişi gösteren krokiyle

desteklenmeli,

Acil durum planında yer verilen bu bilgiler tahliye planına da eklenmelidir.

3.5. GÖREVLENDİRİLECEK ÇALIŞANLARIN BELİRLENMESİ VE KRİTERLERİ

İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik kapsamına giren işyerleri acil durumlara

müdahale ve acil durumlarla mücadele için üç ekip görevlendirmelidir. Bunlar:

Yangınla mücadele,

Arama kurtarma ve tahliye,

İlkyardım ekipleridir.

Tehlike Sınıfları Tebliği Ek’inde yer alan listeye göre İşyerlerinin bulunduğu NACE

kodundaki tehlike sınıfı ve çalışan sayısına göre ekiplerde görevlendireceği kişi sayıları

farklılık gösterecektir. İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmeliğe göre

görevlendirilecek çalışan sayıları ile ilgili açıklama Tablo 3.16.’da verilmiştir.

Tablo 3.16. Yangınla Mücadele, Arama Kurtarma ve Tahliye Ekipleri İçin Acil Durum Ekipleri

Tehlike Sınıfı Çalışan Sayısı

Az tehlikeli Her 50 çalışana kadar 1 kişi

Tehlikeli Her 40 çalışana kadar 1 kişi

Çok tehlikeli Her 30 çalışana kadar 1 kişi

İlkyardım ekibinde belirlenecek kişi sayısı için İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında

Yönetmeliğin 11 inci maddesinin ikinci fıkrasında Sağlık Bakanlığı’nın hazırlamış olduğu

İlkyardım Yönetmeliği’ne atıfta bulunulmaktadır. 29/7/2015 tarihli ve 29429 sayılı Resmi

Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren İlkyardım Yönetmeliğine göre;

Az tehlikeli işyerlerinde, her 20 çalışan için 1 ilkyardımcı,

Tehlikeli işyerlerinde, her 15 çalışana kadar 1 ilkyardımcı,

28 

Çok tehlikeli işyerlerinde, her 10 çalışana kadar 1 ilkyardımcı

bulundurulmalıdır.

10’dan az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için bahsi geçen acil durum

ekiplerinin görevlerini yapmak üzere 1 kişi görevlendirilmesi yeterli olacaktır.

İlkyardımcıların “Temel İlkyardım Eğitimi” sertifikasını profesyonel ilkyardım eğitimiyle

alması ve bunun sonucunda işyerinde görevlendirilmesi gerekmektedir. Yangınla mücadele

ile arama, kurtarma ve tahliye ekiplerinin eğitimleri dışarıdan aldırılabilir veya iş güvenliği

uzmanı veya işyeri hekimi tarafından verilebilir. İş güvenliği uzmanı veya işyeri hekimi

tarafından bu eğitimler verildiği takdirde bu durum işveren ile eğitim verenlerce imzalanarak

belgelendirilir.

3.5.1. Çalışanların Bilgilendirilmesi ve Eğitimi

Tüm çalışanlar acil durum planları ile arama, kurtarma ve tahliye, yangınla mücadele,

ilkyardım konularında görevlendirilen kişiler hakkında bilgilendirilir ve bu konuda eğitim

almaları sağlanır. İşe yeni alınan çalışana, iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerine ilave olarak acil

Örnek olarak inşaat sektöründe faaliyet veren bir firmada 65 kişi çalışmaktadır.

İnşaat sektörü çok tehlikeli sınıfta yer alan bir sektör olduğu için yangınla mücadele ile

arama, kurtarma tahliye ekiplerinde her 30 çalışana kadar 1 kişi görevlendirilmesi gerekir.

Ayrıca ilk yardım ekibi için her 10 çalışana kadar 1 kişi görevlendirilmesi gerekir. Buna

göre ele alınan örnek işyeri için acil durum ekiplerini gösteren tablo şu şekilde

oluşturulabilir:

Sektör: İnşaat

Tehlike Sınıfı: Çok tehlikeli

Çalışan Sayısı: 65

Yangınla Mücadele Ekibi 3 kişi

Arama, Kurtarma ve Tahliye Ekibi

3 kişi

İlkyardım Ekibi 7 kişi

29 

durum planları ile ilgili bilgilendirme yapılmalıdır. Acil durumlarda yapılması gerekenlerin

öğretildiği aktiviteler düşünüldüğünde tatbikat da bu konuda önemli bir öğrenme unsuru

olacaktır.

3.5.2. Yangınla Mücadele Ekibinin Görevleri

Yangın çıktığını öğrenir öğrenmez ekip başı yangını itfaiyeye ve ilgili kişilere en kısa

zamanda telefonla haber verir ve itfaiyeye yangın yerini tam adresini çıkış saatini ve

yangının türünü bildirir.

Yangın haberi ulaştığında, yangın yerine gelerek yangının ne tür yangın olduğunu

belirleyerek iş yerindeki yangın söndürme malzemelerini kullanarak yangını

söndürmeye ve kontrol altına almaya çalışır.

Yangın içerisinde kalmış herhangi bir canlı belirlediklerinde arama, kurtarma ve

tahliye ekibine bildirerek kurtarılmasını sağlar.

İtfaiye ekibi geldikten sonra söndürme çalışmaları itfaiye ekibine bırakılır, yalnızca

yardım istendiği durumlarda itfaiye ekibine yardımcı olunur.

Yangın bölgesinin çevresini güvenlik şeritleriyle çevirerek, ilgisiz şahısların yangın

bölgesine girmesini engeller.

Gelecek itfaiye ve ambulans araçlarına yardımcı olmak amacıyla güzergâh üzerindeki

araçların ve diğer engellerin kaldırılmasını sağlayarak yol gösterir.

Yangın söndürüldükten sonra çevre güvenlik önlemlerini sürdürerek yangın yerinin

temizlenmesini sağlanması ve diğer ekiplerle birlikte yangının çıktığı yer, çıkış

nedeni, yangın söndürme çalışmaları, yangın sonrası maddi hasar ve diğer kayıplarla

ilgili belirlenmesi ve rapor hazırlaması hususlarında yardımcı olur.

3.5.3. Arama, Kurtarma ve Tahliye Ekibinin Görevleri

En hızlı şekilde teçhizatları ile birlikte yangın yerine ulaşır ve yangın söndürme

ekibinden alınacak bilgiler ışığında arama kurtarma ve tahliye çalışmalarına başlar.

Kendi can güvenliklerini tehlikeye atmadan yangın içerisinde kalan canlılara gerekli

teçhizatı kullanarak ulaşmaya çalışır.

Kurtardıkları canlıların ilk yardımı için ilk yardım müdahale bölgesine taşınmasını

sağlar.

30 

Yangın içerisinde kurtarılması öncelikli malzemeler ve eşyalar varsa bunların yangın

dışına çıkarılması çalışmalarını yapar.

İtfaiye ekibi geldikten sonra itfaiye ekibine arama kurtarma tahliye çalışmalarında

yardımcı olur.

Yaşlı, engelli, hamile gibi özel politika gerektiren gruplarla acil durumlarda yardımcı

olmak üzere bu ekipten bir sorumlu ilgilenir.

Ekipte olanlar kendi can güvenliklerini kesinlikle tehlikeye atmamalıdır.

3.5.4. İlk Yardım Ekibinin Görevleri

İlk yardım müdahalesi gerektiren acil durumlarda ilk müdahaleyi yaparak en seri

şekilde en yakın sağlık merkezine gönderilmelerini sağlar.

Olay yerine gelecek olan ambulans ve sağlık ekibine, ilkyardım ekibi yardımcı olur.

3.6. TATBİKAT

Acil durumlara hazırlık için işyerleri, belirledikleri acil durumlar için yılda en az bir defa

(madenlerde en az 6 ayda bir) tatbikat yapmalıdır. Tatbikatla ilgili, tatbikatın öncesinde ve

sonrasında yapılan çalışmalarla acil durumlara hazırlık açısından var olan eksiklikler

giderilerek düzeltici önleyici faaliyetler gerçekleştirilir. Ayrıca, çalışanlar tatbikatlar ile acil

durumların bir provasını gerçekleştirerek olası bir acil duruma hazırlıklı olacaklardır. Acil

durumlara hazırlığın bir uygulaması olarak tatbikat, senaryo belirleme, haberli ve habersiz

yapılması unsurlarından oluşur. Eksikliklerin giderilmesi amacıyla tatbikatlarda video çekimi

faydalı olacaktır. Acil durum tatbikatlarına ilişkin tutulacak rapor örneği Tablo 3.17’de

verilmiştir.

Tablo 3.17. Tatbikat Formu

İşyeri Adı: 

Tatbikat Adı:  Tatbikat Tarihi:

31 

Tatbikat Türü:

          Yangın Patlama Doğal Afet (………………………)

Tehlikeli Kimyasal Madde Yayılımı Gıda Zehirlenmesi

İlkyardım Gerektirecek Olay/Kaza Sabotaj

Diğer (………………………..) 

Tatbikata Katılım Sayıları

Katılan Kişi Sayısı:

Güvenli Yerdeki Sayım Sonucu:

Tatbikat Süreleri:

Başlangıç saati:

Bitiş saati:

Tatbikat Konumu: (alan, bina, işyeri bölümü vs.)

Tatbikatın Amacı:

Tatbikat Sonrası Değerlendirme

Tatbikat esnasında doğru yapılanlar:

Tatbikat esnasında yanlış yapılanlar:

Çıkarılan sonuçlar:

Tatbikat Koordinatörü

Adı Soyadı:

İmza:

Tatbikat Formunu Dolduran

Adı Soyadı:

İmza

32 

3.7. DOKÜMANTASYON

Acil durum planının içeriği asgari aşağıdaki başlıklardan oluşur.

İşyerinin unvanı, adresi ve işverenin adı,

Hazırlayanların adı, soyadı ve unvanı,

Hazırlandığı tarih ve geçerlilik tarihi,

Belirlenen acil durumlar,

Alınan önleyici ve sınırlandırıcı tedbirler,

Acil durum müdahale ve tahliye yöntemleri,

Acil durumlar için belirlenmiş “güvenli yer”,

İşyerine en yakın hastane bilgileri (ismi, harita gösterimi vs.),

Aşağıdaki unsurları içeren işyerini veya işyerinin bölümlerini gösteren kroki:

Yangın söndürme amaçlı kullanılacaklar da dâhil olmak üzere acil durum

ekipmanlarının bulunduğu yerler,

İlkyardım malzemelerinin bulunduğu yerler,

Kaçış yolları, toplanma yerleri ve bulunması halinde uyarı sistemlerinin de yer

aldığı tahliye planı,

Görevlendirilen çalışanların ve varsa yedeklerinin adı, soyadı, unvanı,

sorumluluk alanı ve iletişim bilgileri,

İlk yardım, acil tıbbi müdahale, kurtarma ve yangınla mücadele konularında

işyeri dışındaki kuruluşların irtibat numaraları,

Acil durum planının sayfaları numaralandırılarak; hazırlayan kişiler tarafından her sayfası

paraflanıp, son sayfası imzalanır ve söz konusu plan, acil durumla mücadele edecek ekiplerin

kolayca ulaşabileceği şekilde işyerinde saklanır. Acil durum planı kapsamında hazırlanan

kroki bina içinde kolayca görülebilecek yerlerde asılı olarak bulundurulur.

3.8. ACİL DURUM PLANININ YENİLENMESİ

İşyerinde, belirlenmiş olan acil durumları etkileyebilecek veya yeni acil durumların

ortaya çıkmasına neden olacak değişikliklerin meydana gelmesi halinde etkinin büyüklüğüne

göre acil durum planı tamamen veya kısmen yenilenir.

33 

Yukarıda bahsedilen işletme için değişikliklerden bağımsız olarak, hazırlanmış olan acil

durum planları; tehlike sınıfına göre çok tehlikeli, tehlikeli ve az tehlikeli işyerlerinde

sırasıyla en geç iki, dört ve altı yılda bir yenilenir. 

34 

KAYNAKLAR

T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, Afet ve Acil Durum Müdahale

Hizmetleri Yönetmeliği, 28855 Sayılı Resmi Gazete, Madde 4, 2013.

T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, Açıklamalı Afet Yönetimi

Terimleri Sözlüğü, Ankara, 2014.

T.C. Bakanlar Kurulu, Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik, 26735 Sayılı

Resmi Gazete, 2007.

T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında

Yönetmelik, 28681 Sayılı Resmi Gazete, 2014.

Federal Emergency Management Agency (FEMA), Are You Ready? – An In-depth Guide To

Citizen Preparedness (First Edition), FEMA, Sayfa:10, Washington, 2004.

Ripple S., Emergency Planning And Crisis Management In The Workplace (Second Edition),

AIHA Press, Chapter 38, Sayfa: 985, Vrginia, 2003.

Ravi K., Bhola R., Akshay V., Satish R., Santosh P., Rajat A., Auotmation Of Emergency

Response For Petroleum Oil Storage Terminals, Safety Science, Safety Science, Sayı: 72,

Sayfa: 263, 2014.

T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu,

28339 Sayılı Resmi Gazete, 2012.

Safe Work Australia, Guide For Major Hazard Facilities (First Edition), Sayfa 6, Canberra,

2012.

Türk Standartları Enstitüsü, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi-Şartlar, TS 18001 4.4.7.

Acil durum hazırlığı ve bu hallerde yapılması gerekenler, Sayfa: 10, Ankara, 2008

T.C. Başbakanlık, Sabotajlara Karşı Korunma Yönetmeliği, Madde 1, 20033 Sayılı Resmi

Gazete, 1988.

Hauke A., Georgiadou P., Kallio H., Meyer S.,Nicolescu C., Emergency Services: A

Literature Review on Occupational Safety and Health Risks, Publications Office of the

European Union, Sayfa: 4, Luxembourg, 2011.

35 

Federal Emergency Management Agency, United States Fire Administration, Emergency

Procedures For Emlpoyees With Disabilities In Office Occupancies, Washington.

T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı,

https://afetehazirturkiye.afad.gov.tr/tr/3858/Sel 

İŞ

EK

ŞYER

K: İŞYERL

RLER

LERİNDE

RİNDKON

E ACİL D

DE ACNTRO

DURUML

CİL DOL Lİ

LAR İÇİN

DURUİSTE

N KONTR

UMLASİ

ROL LİS

AR İÇ

TESİ

ÇİN

İŞYERİ BİLGİLERİ Adı:

Adresi: 

DÜZENLENDİĞİ TARİH:

GEÇERLİLİK TARİHİ:

Konu Başlığı Kontrol Listesi Evet Hayır Alınması Gereken Önlemler Sorumlu Kişi Tamamlanacağı

Tarih

ACİL DURUMLAR

İşyeri için muhtemel tüm acil durumlar (yangın, patlama, tehlikeli kimyasal madde yayılımı, doğal afet, sabotaj ihtimali vb.) belirlenmiştir.

Acil durumlar belirlenirken etki alanına giren işyerleri dikkate alınmıştır.

Belirlenen tüm acil durumlar dikkate alınarak hazırlanmış bir acil durum planı mevcuttur.

Acil durumların olumsuz etkilerinden korunmak üzere gerekli ölçüm ve değerlendirmeler (Yangın tüpü doluluk kontrolü, gaz ölçümleri, elektrik sisteminin derhal kesilmesi vb.) yapılmıştır.

Çalışanlar olası acil durumlar ve acil durum planı hakkında bilgilendirilmiştir.

İşe yeni alınan çalışana, iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerine ilave olarak acil durum planları ile ilgili bilgilendirilmiştir.

Müşteri, ziyaretçi ve başka işyerlerinden çalışmak üzere işyerine gelen çalışanlar gibi işyerinde bulunan diğer kişiler acil durumlar konusunda bilgilendirilmiştir.

Acil durum planı periyodik olarak güncellenmiştir.

Acil durumlarda çalışanları uyarmak üzere sesli ve/veya ışıklı alarm sistemi mevcuttur.

Acil durum ekiplerinin kullanacağı ekipmanlar her zaman kullanıma hazır durumdadır.

ACİL DURUM EKİPLERİ

İşyerinin tehlike sınıfı göz önünde bulundurularak, uygun sayıda yangınla mücadele, ilkyardım ile arama kurtarma ve tahliye konularında ekipler oluşturulmuştur.

Oluşturulan ekipler için ekip başları belirlenmiştir.

Ekiplerin görev tanımları acil durum müdahale ve tahliye prosedürlerinde açık olarak tanımlanmıştır.

Görevlendirilen ekipler arası koordinasyonu sağlamak amacıyla bir ekip sorumlusu belirlenmiştir.

Acil durum ekipleri yürütecekleri faaliyetler ile ilgili özel eğitim almıştır. Tüm çalışanlar acil durum ekipleri hakkında bilgilendirilmiştir.

İşin gereği olarak tek başına çalışanlar acil durumlarda yapılacaklar konusunda (acil durum irtibat numaralarına veya görevli kişiye ulaşmak vb.) bilgilendirilmiştir.

TAHLİYE

İşyerlerinde yaşlı, engelli veya gebelere tahliye esnasında refakat edilmesi için tedbirler alınmıştır.

Yangın söndürme ekipmanlarının ve ilkyardım malzemelerinin bulunduğu yerler ile kaçış yollarını gösteren tahliye planı mevcuttur.

Acil durumlarda görevli çalışanların adı, soyadı, unvanı, sorumluluk alanı ve iletişim bilgileri ile acil durum irtibat numaraları tahliye planında yer almaktadır.

Tahliye planı tüm çalışanlarca kolay görülebilir ve ulaşılabilir bir yerde asılıdır.

Çalışanların acil durumların olumsuz etkilerinden korunması amacıyla tahliye sonrasında gidecekleri güvenli yer belirlenmiş ve acil durum planında belirtilmiştir.

Kaçış yollarını gösteren uygun nitelikteki işaretler işyeri içerisinde görünür yerlerde bulunmaktadır.

TAHLİYE

Kaçış yolları boyunca engel bulunmamaktadır.

Kaçış yolları düşmeyi ve kaymayı engelleyecek uygun malzemeden yapılmıştır.

Kaçış yolları işyerinde çalışan sayısına uygun genişliktedir.

Kaçış yollarında yeterli düzeyde aydınlatma sağlanmıştır.

TATBİKAT

İşyerinde, düzenli olarak tehlike sınıfına göre tatbikat tekrarlanmaktadır.

Yapılan tatbikatlar sonucu bulunan eksiklikler ve bunlar için düzeltme önerilerini içeren bir tatbikat raporu hazırlanmıştır.

YANGIN

İşyerinde uygun yangın söndürme ekipmanları bulunmaktadır.

İşyeri içerisinde bulunan yangın söndürme ekipmanları uygun konumda ve yeterli sayıdadır.

Yangın söndürme ekipmanlarının periyodik kontrol ve bakımları yapılmıştır.

Yangın söndürme ekipmanlarının bulunduğu yerler işyeri içerisinde açık olarak işaretlenmiştir.

Yangın uyarı sistemi mevcuttur.

Alarm sistemlerinin sürekli çalışır durumda olması sağlanmıştır.

İLKYARDIM

İlkyardım gerektirecek durumlarda, bu konuda uygun donanıma sahip ve gerekli eğitimleri almış yeterli sayıda çalışan bulunmaktadır.

İlkyardım dolabının bulunduğu yer uygun şekilde işaretlenmiştir.

İŞVEREN Adı: Soyadı: Tarih: İmza:

İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI Adı: Soyadı: Belge bilgileri: Tarih: İmza:

İŞYERİ HEKİMİ Adı: Soyadı: Belge bilgileri: Tarih: İmza:

EKİP SORUMLUSU (Destek Elemanı ) Adı: Soyadı: Görevi: Tarih: İmza:

İLKYARDIM

İlk yardım dolabı tüm çalışanların ulaşabilecekleri bir yerde bulunmaktadır.

İlkyardım dolabı içerisindeki malzemeler uygun nitelikte ve sayıdadır. İlkyardım dolabı içerisindeki malzemelerin son kullanma tarihleri takip edilmiştir.