Acta Scientiarum Oeconomia 9 (4) 2010

ACTA SCIENTIARUM POLONORUMCzasopismo naukowe zaoone w 200l roku przez polskie uczelnie rolnicze

Oeconomia

Economics

Ekonomia

9 (4) 2010

Bydgoszcz Krakw Lublin OlsztynPozna Siedlce Szczecin Warszawa Wrocaw

Rada Programowa Acta Scientiarum Polonorum

Kazimierz Banasik (Warszawa), Janusz Falkowski (Olsztyn), Florian Gambu (Krakw), Franciszek Kluza (Lublin), Edward Niedwiecki (Szczecin),

Janusz Prusiski (Bydgoszcz), Jerzy Sobota (Wrocaw) przewodniczcy,Stanisaw Socha (Siedlce), Waldemar Uchman (Pozna)

Rada Naukowa serii Oeconomia

Carol J. Cumber (South Dakota State University, Brookings, USA), Michael Ireland (University of Exeter, UK), Roman Kisiel (Uniwersytet Warmisko-Mazurski, Olsztyn), Vera Majerova (Czech University of Life Sciences, Prague), Wiesaw Musia (Uniwersytet Rolniczy, Krakw), Janina Sawicka (SGGW Warszawa)

przewodniczca, Grzegorz Spychalski (Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny, Szczecin), Micha Sznajder (Uniwersytet Przyrodniczy, Pozna)

Sekretarz serii Oeconomia

Iwona Pomianek (Warszawa)e-mail: [email protected]

Projekt okadkiDaniel Morzyski

Opracowanie redakcyjne Jan Kiryjow

Skad komputerowyKrystyna Piotrowska

KorektaJadwiga Rydzewska

ISSN 1644-0757

Copyright by Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2010

Wydawnictwo SGGW, ul. Nowoursynowska 166, 02-787 Warszawatel. (22) 593 55 20 (-22; -25 sprzeda), fax (22) 593 55 21

e-mail: [email protected]

Druk: Agencja Reklamowo-Wydawnicza A. Grzegorczyk, www.grzeg.com.pl

Od Rady Naukowej

Pierwszy numer czasopisma Acta Scientiarum Polonorum Oeconomia ukaza si w 2002 r. Acta to wydawnictwo oglnopolskie liczce kilkanacie serii tematycznych, z ujednolicon szat grafi czn i o podobnym formacie redakcyjnym. Czasopismo powstao z inicjatywy grupy entuzjastw pracownikw uczelni rolniczych i wydawane jest pod patronatem rektorw tyche uczelni. Dotychczasowe zaangaowanie rodowisk uczelnianych w podnoszenie poziomu merytorycznego i edytorskiego wszystkich serii tematycznych, przy zgodnym wysiku autorw oraz Rad Programowej i Naukowych, przyczynio si do tego, e czasopismo Acta Scientiarum Polonorum, w tym nasza seria Oeconomia, zdobya godne miejsce w rodowisku naukowym i akademickim. Artykuy do serii mog by przygotowywane w jzyku polskim z tytuem, sowami kluczowymi i streszczeniem w jzyku angielskim. Publikujemy take artykuy w jzyku angielskim. Rada Naukowa serii Oeconomia w trosce o popraw rangi wydawnictwa zwraca uwag zarwno na tre merytoryczn, jak i staranno formy opracowa. Artykuy s recenzowane. Wszystkie numery Acta Sci. Pol. Oeconomia dostpne s w formie elektronicznej na stronie internetowej http://acta_oeconomia.sggw.pl, a ich streszczenia na stronie internetowej http://www.acta.media.pl. Od 2007 roku czasopismo jest kwartalnikiem (aktualnie por. Komunikat nr 16/2010 Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego w sprawie zmiany liczby punktw dla czasopism naukowych z 21 czerwca 2010 kady artyku w Acta Sci. Pol. Oeconomia otrzymuje 9 punktw). Zwracamy uwag na rang streszczenia i sw kluczowych, ktre to informacje s wysyane do kilkuset bibliotek na caym wiecie std potrzeba szczeglnie starannego ich opracowania i przetumaczenia na jzyk angielski. Autorw zachcamy do cytowania artykuw z poprzednich numerw Acta Sci. Pol. Oeconomia. Zgodnie z uchwa Rady Programowej, Autorzy artykuw partycypuj w kosztach wydawnictwa w wysokoci 350 z plus VAT.

Zgaszane artykuy prosimy przesya poczt elektroniczn na jeden z poniszych adresw:

[email protected]; [email protected]

W przypadku przesyania wydruku naley doczy rwnie nonik elektroniczny (CD lub DVD). Przesyk z dopiskiem Acta Scientiarum Polonorum Oeconomia prosimy kierowa na adres:

Prof. dr hab. Janina SawickaKatedra Polityki Europejskiej, Finansw Publicznych i MarketinguWydzia Nauk EkonomicznychSzkoa Gwna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawieul. Nowoursynowska 166, 02-787 Warszawatel.: (22) 593 40 82; fax: (22) 593 40 77

Z powaaniem,Prof. dr hab. Janina SawickaPrzewodniczca Rady Naukowejserii Oeconomia

Recenzenci

prof. dr hab. Magorzata Bednarczykprof. dr hab. Irena Jdrzejczykprof. dr hab. Bogdan Klepackidr hab. Beata Meyer, prof. USdr hab. Wadysaw Mynarski, prof. AWF

dr hab. Irena Ozimek, prof. SGGWdr hab. Aleksander Panasiuk, prof. USprof. dr hab. Janina Sawickadr hab. Izabella Sikorska-Wolak, prof. SGGWprof. dr hab. Andrzej Wiatrak

Oeconomia 9 (4) 2010, 514

KONKURENCYJNO PRODUKTU TURYSTYKI WIEJSKIEJ W OPINII TURYSTW

Agata BaliskaSzkoa Gwna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

Streszczenie. W opracowaniu poruszono zagadnienie konkurencyjnoci produktu turystyki wiejskiej. Z punktu widzenia turysty konkurencyjno produktu turystycznego w duym stopniu bazuje na jego atrakcyjnoci i uwarunkowana jest przez wiele czynnikw eko-nomicznych i pozaekonomicznych. W pracy zaprezentowano wyniki bada ankietowych przeprowadzonych na prbie 520 turystw korzystajcych z wypoczynku w ramach tu-rystyki wiejskiej w 14 gminach wschodniego pogranicza Polski (Szypliszki, Giby, Pa-ska, Krynki, Dubicze Cerkiewne, Mielnik, Rokitno, Wola Uhruska, Dorohusk, Horodo, Lubycza Krlewska, Hrubieszw, Horyniec-Zdrj, Radymno). Zaprezentowane zostay czynniki, ktre zdecydoway o wysokiej pozycji konkurencyjnej konsumowanego przez respondentw produktu turystyki wiejskiej.

Sowa kluczowe: turystyka wiejska, produkt turystyczny, konkurencyjno

WSTP

Produkt turystyczny jest kategori niezwykle zoon. Jego podstawowymi skadni-kami s walory turystyczne, infrastruktura i usugi. W zalenoci od rodzaju i formy turystyki poszczeglne elementy s bardziej lub mniej wyraziste. W przypadku turystyki wiejskiej1, produkt turystyczny jest wzbogacany o elementy zwizane z wsi i rolnic-twem. Dynamika rozwoju turystyki wiejskiej, na co dowodem jest z jednej strony rosnca liczba gospodarstw agroturystycznych, kwater prywatnych i innych obiektw zalicza-nych do turystyki wiejskiej, a z drugiej coraz wiksze zainteresowanie turystw wypo-czynkiem na wsi, skania do poznania czynnikw, ktre decyduj o konkurencyjnoci wanie tej formy wypoczynku.

Adres do korespondencji Corresponding author: Agata Baliska, Szkoa Gwna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Wydzia Nauk Ekonomicznych, Katedra Ekonomiki Edukacji, Komu-nikowania i Doradztwa, ul. Nowoursynowska 166, 02-787 Warszawa, e-mail: [email protected] turystyk wiejsk rozumiemy formy turystyki realizowane na obszarach wiejskich wyko-rzystujce istniejce zasoby i nie burzce lokalnej rwnowagi przestrzennej, naturalnej, spoecznej i gospodarczej.

6 A. Baliska

Acta Sci. Pol.

Konkurencyjno nie jest jednoznacznie defi niowana. Literatura przedmiotu podaje wiele defi nicji tego terminu. Na potrzeby niniejszego artykuu przyjto, i konkurencyj-no to umiejtno konkurowania, a wic dziaania i przetrwania w konkurencyjnym otoczeniu [Gorynia 2002]. Jedn z cech wsplnych licznych defi nicji jest podkrelenie, e konkurencyjno musi posiada w sobie element statyczny (ocena w danym momen-cie) i dynamiczny (zestaw czynnikw implikujcych jej popraw w przyszoci) [...] po-winna by pojciem wartociujcym, wskazujcym na stan podany [Olczyk 2008].

Analizujc konkurencyjno produktu turystycznego z punktu widzenia turysty, moemy przyj, i bazuje ona na jego atrakcyjnoci. Wysz pozycj konkurencyjn osigaj zdecydowanie najczciej produkty bardziej atrakcyjne w ocenie turysty. Nieco inaczej wyglda ocena konkurencyjnoci z punktu widzenia sprzedawcy czy producenta takiego produktu, ale nie jest ona przedmiotem naszych rozwaa.

Pozycja konkurencyjna produktu turystyki wiejskiej jest budowana na podstawie wielu elementw (walory turystyczne, zagospodarowanie turystyczne, rodowisko spo-eczne, zaangaowanie kwaterodawcw, cena). Elementy te s rwnoczenie czynnikami konkurencyjnoci.

CEL I ZAKRES BADA

Celem bada byo okrelenie, ktre czynniki decyduj o konkurencyjnoci produktw turystyki wiejskiej w opinii turystw konsumujcych te produkty oraz wskazanie sposo-bw poprawy pozycji konkurencyjnej tyche produktw.

Badania empiryczne, z wykorzystaniem techniki ankiety, przeprowadzono wrd tu-rystw wypoczywajcych w ramach turystyki wiejskiej w okresie lipiec-sierpie 2006 roku w 14 gminach wschodniego pogranicza Polski. Badaniami objto 520 turystw (tab. 1).

WYNIKI BADA

Wrd badanych nieznacznie przewaay kobiety, ktre stanowiy 51,7% prby. Ba-dana prba bya do zrnicowana pod wzgldem wiekowym, przy czym najmniej licz-na bya grupa osb najstarszych, tj. powyej 56. roku ycia.

Najliczniejsz grup stanowiy osoby z wyksztaceniem na poziomie wyszym i rednim (tab. 2) oraz w przedziale wiekowym 1835 lat (cznie 61,8%). Zdecydowa-na wikszo (77,7%) bya czynna zawodowo. Pozostae osoby to studenci i uczniowie (14,2%), emeryci i rencici (4,6%) oraz bezrobotni (3,5%). Jako miejsce zatrudnienia osoby pracujce wskazyway placwki budetowe, komercyjne oraz wasn dziaalno gospodarcz.

W badanej grupie najliczniej reprezentowane byy gospodarstwa domowe czterooso-bowe (29%). Osoby deklarujce si jako samotne stanowiy 12,7%, a rodziny wielooso-bowe (5 i wicej osb) 19,4%. Posiadanie dzieci w wieku do 15 lat deklarowa niemal co trzeci respondent (37,7%) i najczciej byo to jedno dziecko.

Konkurencyjno produktu turystyki wiejskiej w opinii turystw 7

Oeconomia 9 (4) 2010

Tabela 1. Udzia respondentw w gminach Table 2. Share of respondents in the communes

GminyLiczba turystw

liczba %Wojewdztwo podlaskie

Szypliszki 37 7,1Giby 57 11,0Paska 33 6,3Krynki 45 8,7Dubicze Cerkiewne 49 9,4Mielnik 47 9,1

Wojewdztwo lubelskieRokitno 23 4,4Wola Uhruska 50 9,6Dorohusk 21 4,1Horodo 35 6,7Lubycza Krlewska 15 2,9Hrubieszw 9 1,7

Wojewdztwo podkarpackieHoryniec-Zdrj 50 9,6Radymno 49 9,4Razem 520 100

rdo: Badania wasne.Source: Authors research.

Tabela 2. Poziom wyksztacenia turystw wedug grup wiekowych (w %)Table 2. Education level of the respondents by age groups (in %)

Wiek

Poziom wyksztacenia

Ogempodstawowe i niepene

podstawowezasadnicze rednie niepene wysze wysze

1825 3,8 1,0 13,4 10,2 4,2 32,62635 1,3 6,9 4,6 16,4 29,23645 0,2 1,9 6,9 2,1 9,6 20,74655 1,7 4,0 0,6 4,6 10,95665 0,4 2,3 2,1 4,866 i wicej 0,2 1,0 0,6 1,8Ogem 4,0 6,5 34,5 17,5 37,5 100

rdo: Badania wasne.Source: Authors research.

8 A. Baliska

Acta Sci. Pol.

W badanej grupie przewaali respondenci z dochodem w wysokoci 5011000 PLN na jednego czonka gospodarstwa domowego, ktrzy stanowili 28,7% badanych. W dal-szej kolejnoci plasowali si respondenci, ktrych miesiczny dochd per capita by na poziomie: 10011500 PLN 26,7%; 15012000 PLN 17,3%, powyej 2000 PLN 15%. Najmniej liczna grupa reprezentowaa gospodarstwa domowe z dochodem poniej 500 PLN.

Preferencje respondentw w zakresie spdzania czasu wolnego byy do zrnico-wane. Wprawdzie najliczniejsz grup stanowiy osoby deklarujce kilka krtkookreso-wych wyjazdw w cigu roku, czyli wpisujce si w koncepcj turystyki mikkiej, ale niemal co trzeci respondent przyznawa si do wyjazdw dugookresowych realizowa-nych raz w cigu roku (rys. 1).

Elementem produktu turystycznego, ktry w najwikszym stopniu decyduje o jego konkurencyjnoci s zdaniem respondentw walory przyrodnicze, a w dalszej kolejnoci moliwo aktywnego spdzenia czasu wolnego (rys. 2). Najmniejszy wpyw ma zdaniem respondentw caodzienne wyywienie przygotowane z produktw konwencjonalnych (nieco wikszy z produktw ekologicznych) oraz odlego od miejsca zamieszkania.

rdem inspiracji do wypoczynku na badanym obszarze bya najczciej rodzina i znajomi (rys. 3). W kategorii inne znalazy si: przypadek, moliwo uczestniczenia w wycieczkach zagranicznych, niskie ceny, pochodzenie z tego terenu. Atrakcyjno, a wic i pozycja konkurencyjna badanego obszaru jako destynacji turystycznej w duym stopniu wyznaczona zostaa przez czynniki spoeczne. Jest to typowy obraz zachowa konsumentw na rynku turystycznym, gdzie o wyborze produktu turystycznego w znacz-nym stopniu decyduj opinie rodziny, znajomych, a nawet nieznajomych (np. zamiesz-czone w Internecie).

Zdecydowana wikszo respondentw zatrzymaa si w gospodarstwach agrotury-stycznych, co jest typowe dla analizowanego obszaru. Jest on sabo uzbrojony w infra-struktur turystyczn. Nielicznie wystpujca baza noclegowa2 zdominowana jest przez gospodarstwa agroturystyczne i kwatery prywatne (rys. 4).

2Na terenie badanych gmin wystpuje okoo 80 obiektw zakwaterowania zbiorowego.

30,6

41,4

22,3

5,7

0

10

20

30

40

50

%

raz w roku na2-3 tygodnie

kilka razy wroku na par

dni

wyjazdy naweekend

inne

Rys. 1. Preferowana czstotliwo i dugo wyjazdw turystycznych respondentwFig. 1. Respondents preferences concerning frequency and length of tours rdo: Badania wasne.Source: Authors research.



4,23,9 3,7

3,33 2,9

2,3 2,2 2,11,9

00,5

11,5

22,5

33,5

4

4,5

ocena

A B C D E F G H I J

A walory przyrodnicze, B moliwo aktywnego spdzania czasu, C standard zakwaterowa-nia, D zabytki, E wyywienie we wasnym zakresie, F imprezy kulturalne, G caodzienne wyywienie na bazie zdrowej ywnoci, H imprezy sportowe, I odlego od miejsca za-mieszkania, J caodzienne wyywienie na bazie dowolnych produktwRespondenci oceniali poszczeglne elementy w skali od 0 do 5, gdzie 0 element niewany, 5 bardzo wany.Rys. 2. Elementy produktu turystycznego decydujce o jego konkurencyjnoci w ocenie respon-

dentw Fig. 2. Decisive factors of tourist product competitiveness in the respondents opinionrdo: Badania wasne.Source: Authors research.

A namowa rodziny i znajomych, B media (radio, TV, katalogi, Internet), C ch obcowania z przyrod, D ch zapoznania si z kultur i obyczajami, E wasne dowiadczenia, F bliska odlego od miejsca zamieszkania, G inneRys. 3. Przesanki skaniajce respondentw do wypoczynku na terenie badanych gmin (w %)Fig. 3. Respondents motives concerning choosing holiday place in the communes (in %)rdo: Badania wasne.Source: Authors research.

48,5

13,511 9,2

7,1

1,3

9,4

05

101520253035404550

%

A B C D E F G

10 A. Baliska

Acta Sci. Pol.

Kategoria inne obja osoby, ktre nocoway na aglwce lub we wasnym dom-ku letniskowym. Niezalenie od poziomu dochodw najbardziej konkurencyjn form zakwaterowania byy gospodarstwa agroturystyczne, ale konkurencja w tym zakresie z uwagi na sabo rozwinit poda miejsc noclegowych bya znacznie ograniczona.

O konkurencyjno wybranych obiektw noclegowych najczciej decydowaa cena. W dalszej kolejnoci wymieniano lokalizacj oraz polecenie znajomych (rys. 5).

42,7

17,9

7,1 7,1 6,5 6,44,6 3,6

0,63,5

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

%

A B C D E F G H I J

A gospodarstwo agroturystyczne, B kwatera prywatna, C pole namiotowe, D gocina u rodziny, znajomych, E pensjonat, F domek kempingowy, G inny obiekt zakwaterowania zbiorowego, H hotel, I inne, J brak odpowiedziRys. 4. Formy zakwaterowania wykorzystywane przez respondentw (w %)Fig. 4. Accommodation forms chosen by respondents (in %)rdo: Badania wasne.Source: Authors research.

A niska cena, B lokalizacja, C polecenie znajomych, D dowiadczenie, E przyroda, F standard zakwaterowania, G cisza i spokj, H brak innych miejsc noclegowych, I estetyka obiektu, J cechy osobowociowe dziennikarzy, K przypadek, L inneRys. 5. Czynniki decydujce o wyborze obiektu noclegowego (w %)Fig. 5. Rating of factors affecting accommodation choice (in %) rda: Badania wasne.Source: Authors research.

32,1

10,2 9,6 9,6 8,7 8,7

4,4 3,7 2,7 2,5 2,55,3

0

5

10

15

20

25

30

35

%

A B C D E F G H I J K L



Dla okrelenia, ktre elementy produktu turystycznego zdecydoway o jego wysokiej pozycji konkurencyjnej, poproszono respondentw o ocen wybranych, najwaniejszych elementw tego produktu (rys. 6).

Wrd elementw najwyej ocenianych znalazo si bezpieczestwo, co wydaje si zaskakujce w przypadku terenw nadgranicznych. Tylko w pojedynczych przypadkach blisko granicy wzbudzaa niepokj wrd turystw. Pozostali traktowali j w katego-riach atrakcji lub nie powicali jej uwagi.

Wysok ocen uzyskay te walory przyrodnicze i jako rodowiska naturalnego. O istotnym udziale tych elementw w budowaniu pozycji konkurencyjnej wiadcz rw-nie odpowiedzi na pytanie otwarte o elementy produktu turystycznego, ktre szczegl-nie przypady badanym do gustu. Ponad poowa respondentw (54,4%) wymienia wa-lory przyrodnicze, a niemal co czwarty (26,5%) zwizane z nimi cisz i spokj (co pity respondent (21,9%) wymienia te ludno autochtoniczn, jej yczliwo i otwarto. W dalszej kolejnoci wymieniane byy: moliwo uprawiania sportu (5,2%), wyywie-nie (4,8%), warunki zakwaterowania (4%), zabytki (3,1%). Pojedyncze osoby wymienia-y te blisko granicy, cen i zwierzta gospodarskie. Ocena poszczeglnych elementw produktu turystycznego jest uzaleniona od wieku i poziomu wyksztacenia, co zobrazo-wano na rysunkach 7 i 8.

Wystpuje do znaczne zrnicowanie oceny elementw produktu turystycznego w zalenoci od wieku. Turyci w wieku 4146 lat zdecydowanie najwyej ocenili walory przyrodnicze, dostpno komunikacyjn, zachowanie turystw. Ta grupa zdecydowanie

4,4 4,4 4,44,1 4 3,9 3,9

3,73,5 3,4 3,4 3,4 3,4

3,2

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5oc

ena

A B C D E F G H I J K L M N

A walory przyrodnicze, B jako rodowiska naturalnego, C bezpieczestwo, D stosunek kwaterodawcw do turystw, E estetyka regionu, F stosunek ludnoci autochtonicznej do tu-rystw, G estetyka obiektu i jego otoczenia, H zachowanie turystw, I organizacja czasu wolnego, J walory kulturowe, K trasy turystyczne, L zakwaterowanie, M wyywienie, N dostpno komunikacyjna Respondenci oceniali w skali od 0 do 5, gdzie 0 ocena najnisza, 5 ocena najwysza.Rys. 6. Ocena poszczeglnych elementw produktu turystycznego przez badanych turystwFig. 6. Rating of respective tourist product elements in the respondents opinionrdo: Badania wasne. Source: Authors research.

12 A. Baliska

Acta Sci. Pol.

A walory przyrodnicze, B walory kulturowe, C zakwaterowanie, D wyywienie, E do-stpno komunikacyjna, F bezpieczestwo, G organizacja czasu wolnego, H stosunek kwa-terodawcw do turystw, I stosunek innych mieszkacw do turystw, J zachowanie turystw, K trasy turystyczne, L jako rodowiska naturalnego, M estetyka regionu, N estetyka obiektu i jego otoczeniaRys. 7. Ocena elementw produktu turystycznego w zalenoci od wieku respondentwFig. 7. Rating of tourist product elements according to the respondents agerdo: Badania wasne. Source: Authors research.

Elementy produktu: A walory przyrodnicze, B walory kulturowe, C zakwaterowanie, D wy-ywienie, E dostpno komunikacyjna, F bezpieczestwo, G organizacja czasu wolnego, H stosunek kwaterodawcw do turystw, I stosunek innych mieszkacw do turystw, J za-chowanie turystw, K trasy turystyczne, L jako rodowiska naturalnego, M estetyka regio-nu, N estetyka obiektu i jego otoczeniaPoziom wyksztacenia: 1 niepene podstawowe, 2 podstawowe, 3 zasadnicze, 4 rednie, 5 niepene wysze, 6 wyszeRys. 8. Ocena elementw produktu turystycznego w zalenoci od poziomu wyksztaceniaFig. 8. Rating of tourist product elements according to the respondents level of educationrdo: Badania wasne. Source: Authors research.

A B C D E F G H I J K L M Ndo 21

22-27

28-33

34-40

41-46

pow. 46

elementy produktu turystycznego

wie

k

1,5-2 2-2,5 2,5-3 3-3,5 3,5-4 4-4,5

A B C D E F G H I J K L M N1

2

3

4

5

elementy produktu turystycznego2,00-2,50 2,50-3,00 3,00-3,50 3,50-4,00 4,00-4,50 4,50-5,00

pozi

om w

yksz

tac

enia



najniej ocenia organizacj czasu wolnego. Bardzo nisko ocenione zostay te zakwa-terowanie oraz stosunek ludnoci autochtonicznej (poza kwaterodawcami) do turystw przez respondentw z przedziau wiekowego 3440 lat.

Mniejsze zrnicowanie oceny skadnikw produktu turystycznego zauwaamy w zalenoci od poziomu wyksztacenia. Walory przyrodnicze i jako rodowiska przy-rodniczego oceniane byy wysoko przez wszystkich respondentw. Bezpieczestwo naj-wyej ocenili respondenci z wyksztaceniem zasadniczym i niepenym wyszym.

Na popraw pozycji konkurencyjnej oraz zdolnoci konkurencyjnej oferowanych na danym terenie produktw turystyki wiejskiej znaczny wpyw mog mie zgaszane przez respondentw propozycje zmian i usprawnie, w tym przede wszystkim:

wiksza liczba atrakcji i lepsza organizacja czasu wolnego (16,9%),wyszy standard zakwaterowania (8,1%),rozszerzenie oferty noclegowej o usugi gastronomiczne (3,7%),poprawa dostpnoci komunikacyjnej (3,3%),rozbudowa bazy noclegowej (2,9%).Konkurencyjno wymaga przedsibiorczoci, cigej innowacyjnoci [Goembski

(red.) 2008]. rdem informacji o innowacjach mog by wanie turyci zgaszajcy propozycje zmian do produktu turystycznego.

PODSUMOWANIE

Konkurencyjno produktu turystyki wiejskiej na terenie badanych gmin opiera si przede wszystkim na walorach przyrodniczych, ich wysokiej jakoci i unikalnoci. Jest to wana informacja dla przedsibiorstw brany turystycznej, lokalnych wadz samorz-dowych i organizacji wspierajcych rozwj turystyki. Tereny wschodniego pogranicza Polski traktowane s w kategoriach obszarw peryferyjnych czy problemowych [Rosner 1999]. Z punktu widzenia rozwoju turystyki, a szczeglnie jej alternatywnych form, brak orodkw przemysu, niska gsto zaludnienia, tradycyjne rolnictwo s istotnymi czyn-nikami podnoszcymi konkurencyjno produktu turystycznego realizowanego na tym terenie, a nawet konkurencyjno poszczeglnych gmin i caego pogranicza jako desty-nacji turystycznej.

Dla poprawy konkurencyjnoci produktu turystycznego wana jest poprawa jakocio-wa i ilociowa skadnikw oferty turystycznej, na co wskazywali ankietowani. Lepsza organizacja czasu wolnego doprowadzi do zwikszania satysfakcji klientw i w konse-kwencji do przekazywania przez nich pozytywnej opinii o danym produkcie. Marketing szeptany jest bowiem wanym czynnikiem decydujcym o konkurencyjnoci produktu turystycznego, czego dowody mamy w licznych badaniach naukowych.

Na badanym terenie mamy do czynienia z ograniczonym rozwojem poday turystycz-nej, co spowodowao, e najbardziej konkurencyjne byy gospodarstwa agroturystyczne. O wyborze konkretnego obiektu decydowa ju czynnik ekonomiczny, czyli cena. Moe to wynika z tego, i poszczeglne gospodarstwa nie rniy si w sposb istotny standar-dem i zakresem wiadczonych usug. Zrnicowanie zakresu usug, szczeglnie w zakre-sie organizacji czasu wolnego, moe, w ocenie autorki, sta si decydujcym czynnikiem wzrostu konkurencyjnoci poszczeglnych produktw turystyki wiejskiej.

14 A. Baliska

Acta Sci. Pol.

PIMIENNICTWO

Baliska A., Sikorska-Wolak I., 2009. Turystyka wiejska szans rozwoju wschodnich terenw przygranicznych na przykadzie wybranych gmin. Wyd. SGGW, Warszawa.

Goembski G. (red.), 2008. Turystyka jako czynnik wzrostu konkurencyjnoci regionw w dobie globalizacji. Wyd. AE, Pozna.

Gorynia M., 2002. Luka konkurencyjnoci na poziomie przedsibiorstwa a przystpienie Polski do Unii Europejskiej. Wyd. AE, Pozna.

Kornak A., Rapacz A., 2001. Zarzdzanie turystyk i jej podmiotami w miejscowoci i regionie. Wydawnictwo WE, Wrocaw.

Olczyk M., 2008. Konkurencyjno teoria i praktyka. CeDeWu, Warszawa.Rosner A. (red.), 1999. Typologia wiejskich obszarw problemowych. IRWiR PAN, Warszawa.

COMPETITIVENESS OF RURAL TOURISM PRODUCT IN RESPONDENTS OPINION

Abstract. The article presents an issue of competitiveness of rural tourism product. From a tourists point of view the competitiveness is largely based on its attractiveness and de-termined by a number of fi nancial and non-fi nancial aspects. The article presents results of the research conducted among 520 tourists spending their holiday in 14 communes of the eastern borderland of Poland (Szypliszki, Giby, Paska, Krynki, Dubicze Cerkiewne, Mielnik, Rokitno, Wola Uhruska, Dorohusk, Horodo, Lubycza Krlewska, Hrubieszw, Horyniec Zdrj, Radymno). The factors presented in the paper were decisive in terms of high rankig of a tourist product competitiveness in the respondents opinion.

Key words: rural tourism, tourism product, competitiveness

Zaakceptowano do druku Accepted for print 10.09.2010

Oeconomia 9 (4) 2010, 1524

UWARUNKOWANIA ROZWOJU TURYSTYKI NA OBSZARACH PODKARPACIA O NIEKORZYSTNYCH WARUNKACH GOSPODAROWANIA

Ewa Baran, Bogumia GrzebykUniwersytet Rzeszowski

Streszczenie. Obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania w rolnictwie (ONW) w regionie Podkarpacia to tereny zagroone marginalizacj spoeczno-gospodarcz, kt-re jednoczenie posiadaj cenne zasoby rodowiska przyrodniczego. Czonkostwo Polski w strukturach UE i realizacja polityki rozwoju obszarw wiejskich sprzyja realizacji funk-cji turystycznej obszarw ONW przez wykorzystanie potencjau endogenicznego. W pracy podjto prb oceny uwarunkowa oraz poziomu rozwoju turystyki obszarw ONW na poziomie gminnym. W tym celu przeprowadzono analiz walorw przyrodniczo-turystycz-nych oraz stanu infrastruktury sprzyjajcej rozwojowi tej dziedziny. Poziom rozwoju tury-styki oceniano na podstawie wskanika syntetycznego.

Sowa kluczowe: turystyka, obszary ONW, walory przyrodniczo-turystyczne, rozwj spo-eczno-gospodarczy

WSTP

Czonkostwo Polski w strukturach UE umoliwia realizacj polityki strukturalnej wobec tzw. obszarw problemowych. Celem wsparcia obszarw zacofanych w UE od samego pocztku byo zachowanie ywotnoci obszarw zagroonych depopulacj oraz zachowanie rolnictwa na obszarach, na ktrych wystpoway specyfi czne naturalne przeszkody w rozwoju produkcji rolniczej, ale utrzymanie rolnictwa byo konieczne dla ochrony gleb przed erozj, dla podtrzymania pikna krajobrazu oraz podtrzymania tu-rystycznych walorw obszaru. Obecna polityka UE wobec obszarw o niekorzystnych warunkach gospodarowania skupia si w wikszym stopniu na: przestrzeganiu wymo-gw ochrony rodowiska, utrzymaniu walorw krajobrazowych, rozwoju turystyki i ak-tywizacji pewnych rodzajw dziaalnoci rolniczej [Roszkowska-Mdra 2010]. Wsparcie dla obszarw o niekorzystnych warunkach gospodarowania byo zwiastunem pniejszej

Adres do korespondencji Corresponding author: Ewa Baran, Bogumia Grzebyk, Uniwersytet Rzeszowski; Wydzia Ekonomii; Katedra Polityki Gospodarczej, ul. M. wikliskiej 2, 35-959 Rzeszw, e-mail: [email protected], [email protected]

16 E. Baran, B. Grzybek

Acta Sci. Pol.

koncepcji wielofunkcyjnoci rolnictwa, zauwaono bowiem potrzeb wspierania obsza-rw wiejskich, na ktrych rolnictwo nie moe by konkurencyjne, lecz spenia inne wa-ne funkcje, utrzymujc rwnowag danego terenu [Klepacka-Koodziejska 2009].

Turystyka stanowic istotny czynnik aktywizacji gospodarczej, wzrostu dochodw budetu gminnego, zatrudnienia mieszkacw zaczyna odgrywa coraz waniejsz rol w procesach rozwoju spoeczno-gospodarczego.

Atrakcyjno turystyczn kadej miejscowoci determinuj w sposb komplementar-ny trzy gwne skadowe: walory turystyczne (naturalne oraz te, do ktrych wytworzenia przyczyni si czowiek), dostpno komunikacyjna oraz stan zagospodarowania tury-stycznego (infrastruktura turystyczna i paraturystyczna). Rozwj turystyki oraz kreowa-nie funkcji turystycznych na danym obszarze zale przede wszystkim od wystpowania walorw turystycznych. Dopiero opierajc si na tych zasobach, podmioty zarzdzajce gmin mog wpywa na atrakcyjno turystyczn przez modernizacj ju istniejcej oraz budow nowej infrastruktury [Kornak, Rapacz 2002].

Liczne utrudnienia w gospodarowaniu zwizane s z pooeniem geografi cznym wo-jewdztwa podkarpackiego. Przygraniczne i peryferyjne pooenie wzgldem centrw gospodarczych oraz wystpowanie terenw o charakterze grzystym nasilaj zagroenie marginalizacj spoeczno-gospodarcz. Wojewdztwo podkarpackie naley do regionw o najniszym poziomie rozwoju spoeczno-gospodarczego w UE1. Due zrnicowanie warunkw naturalnych i gospodarczych powoduje, e teren wojewdztwa podzielony jest na 2 czci o odmiennych wskanikach rozwoju spoeczno-gospodarczego. Cz pnocna i zachodnia o charakterze nizinnym posiada silniej rozwinity przemys, a obszary poudniowe i wschodnie to tereny grzyste, o wikszym znaczeniu rolnictwa, lenictwa i turystyki. Wystpowanie niekorzystnych uwarunkowa naturalnych dla pro-dukcji rolniczej (obszary ONW), przesdza o sabym rozwoju samego rolnictwa, pomimo jego duego znaczenia w regionie, a wystpowanie cennych zasobw rodowiska przy-rodniczego ogranicza inne formy aktywnoci gospodarczej.

Zasadno podjcia bada podkarpackich obszarw ONW podkrela fakt i w 2008 r.gminy te zajmoway ogln powierzchni wynoszc 771 402 ha, co stanowio 43,2% obszaru wojewdztwa. Wobec powyszego za cel niniejszego opracowania przyjto pr-b oceny uwarunkowa rozwoju turystyki jako gwnego czynnika rozwojowego obsza-rw ONW na poziomie gminnym. Realizacj przyjtego celu oparto na analizie walorw przyrodniczo-turystycznych, stanu infrastruktury sprzyjajcej rozwojowi turystyki oraz stanu zagospodarowania turystycznego.

MATERIA I METODY BADA

Dla zbadania, czy charakter obszaru warunkuje moliwoci rozwoju turystyki obsza-rw ONW zastosowano podzia jednostek administracyjnych na 2 grupy: gminy grskie

1W sporzdzonym w 2004 r. rankingu regionw UE ze wzgldu na poziom rozwoju spoeczno-go-spodarczego wojewdztwo uplasowao si na 229. miejscu wrd 237 regionw i osigao 35,4% redniego PKB na mieszkaca UE-25. RPO WP na lata 20072013, Zarzd Wojewdztwa Podkar-packiego, Dokument przyjty przez Zarzd Wojewdztwa Podkarpackiego w dniu 15 grudnia 2009 roku; s. 56, www. wrota.podkarpackie.gov.pl

Uwarunkowania rozwoju turystyki na obszarach Podkarpacia... 17


i nizinne. Zaprezentowano walory rodowiska przyrodniczego podkarpackich obszarw ONW, ze szczeglnym uwzgldnieniem znaczenia najwaniejszych form ochrony przy-rody. W opracowaniu przyjto rwnie zaoenie, i wyposaenie w infrastruktur tech-niczn sprzyja rozwijaniu dziaalnoci turystycznej na obszarach ONW jako wiodcej moliwoci rozwoju spoeczno-gospodarczego.

Opracowanie zawiera analiz opart na dostpnych informacjach gromadzonych w Banku Danych Regionalnych GUS dla celowo dobranych 44 jednostek samorzdo-wych wojewdztwa podkarpackiego. Zakres czasowy analizy dotyczy lat 2004 i 2008. Przy doborze gmin posuono si rozporzdzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi (MRiRW) z 11.04.2007 r., w ktrym wyrniono 4 strefy obszarw o niekorzystnych wa-runkach gospodarowania w rolnictwie (ONW). Wykorzystanie tych danych pozwolio na przeprowadzenie analizy porwnawczej, wskazujcej na wystpowanie zrnicowania gmin pod wzgldem postpujcych zmian w czasie oraz w ramach wyrnionych grup gmin grskich (24) i nizinnych (20). Do analizy wynikw zastosowano metod staty-styki opisowej, a uzyskane wyniki zaprezentowano w formie grafi cznej i tabelarycznej. Intensywno ruchu turystycznego i rozwj bazy turystycznej charakteryzowano oblicza-jc nastpujce wskaniki:

funkcji turystycznej miejscowoci R. Baretjea i P. Deferta (liczba miejsc noclego-wych w obiektach zbiorowego zakwaterowania ogem/liczba staych mieszkacw 100),gstoci bazy noclegowej (liczba miejsc noclegowych na 100 km2),liczby podmiotw sekcji H2 na 1000 mieszkacw (liczba podmiotw gospodarczych zarejestrowanych w sekcji H wg PKD/liczba staych mieszkacw 1000),udziau podmiotw gospodarczych sekcji H w podmiotach ogem (liczba podmio-tw gospodarczych zarejestrowanych w sekcji H wg PKD/liczba podmiotw gospo-darczych ogem),intensywnoci ruchu turystycznego Schneidera (liczba korzystajcych z noclegw w obiektach zbiorowego zakwaterowania ogem/liczba staych mieszkacw 100).

CHARAKTERYSTYKA REJONU BADA

W oglnej powierzchni wojewdztwa podkarpackiego obszary ONW stanowiy 43% w tym gminy grskie 26%, a pozostae 17% to gminy nizinne. W 2008 r. badany obszar zamieszkiwao 310 242 osb, co stanowio blisko 1% ludnoci kraju i 15% wojewdztwa podkarpackiego.

Ludno gmin grskich stanowia 57%, a nizinnych 43% ogu ludnoci zlokalizowa-nej na badanym obszarze. W latach 20002008 liczba ludnoci badanego regionu wzrosa o 0,2%. Jednak w grupie gmin nizinnych odnotowano spadek o t sam wielko, na co miay wpyw przyrost naturalny i saldo migracji na pobyt stay, a te z kolei uksztatowa-

2Zgodnie z Polsk Klasyfi kacj Dziaalnoci (PKD) 2004. Od 01.01.2008 r. obowizuje PKD wpro-wadzona Rozporzdzeniem Rady Ministrw z dnia 24 grudnia 2007 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 251, poz. 1885), ktra zastpia dotychczasow PKD z 2004 r. (dotychczasowe kody PKD obowizyway do 31.12.2009 r.). Zgodnie z now klasyfi kacj, grupa H znajduje si w sekcji I.


Acta Sci. Pol.

y zmiany w gstoci zaludnienia. W grupie gmin grskich wystpia wysza dynamika przyrostu liczby ludnoci. rednie zaludnienie badanych gmin ksztatowao si na pozio-mie 102 osoby na 1 km2, co daje wynik niszy ni rednio w kraju (122 osoby na km2). Naley jednak zaznaczy du rozpito wskanikw w poszczeglnych gminach, co jest charakterystyczne szczeglnie dla obszarw grskich.

Podstawow cech obszarw ONW wojewdztwa podkarpackiego (w tym rwnie gmin grskich) umoliwiajc rozwj turystyki jest wysoki udzia obszarw prawnie chronionych. W 2008 r. zajmoway one cznie 543 864,6 ha3, co stanowio blisko 70% cakowitej powierzchni objtej badaniami i blisko 93% powierzchni obszarw prawnie chronionych rozmieszczonych na obszarach wiejskich wojewdztwa podkarpackiego oraz okoo 5,5% cakowitej powierzchni takich obszarw w kraju. Nie uwzgldniajc ob-szarw Natura 2000, w 2008 r. najwikszy udzia miay obszary chronionego krajobrazu (36,5%) oraz parki krajobrazowe 27,3% powierzchni oglnej badanych gmin. Anali-zujc udzia obszarw przyrodniczo-cennych objtych ochron w wybranych grupach naley zwrci uwag, i w gminach grskich blisko 87% powierzchni objtej jest tak ochron, natomiast w nizinnych udzia ten ksztatuje si na poziomie 44% przy redniej dla badanych gmin wynoszcej 70% (rys. 1). W gminach grskich dominujcymi for-mami ochrony s parki krajobrazowe (39,9%) i obszary chronionego krajobrazu (37%). Ta ostatnia forma przewaa rwnie w gminach nizinnych, zajmujc 35,8% powierzchni oglnej. Jedyn form obszarw prawnie chronionych wystpujc wycznie w grupie gmin grskich s parki narodowe, ktre zajmuj blisko 9%. Walory naturalne analizowa-nego obszaru maj niezwykle istotne znaczenie dla kreowanego produktu turystycznego. Od nich w duej mierze zale rodzaje i formy turystyki, ktre mog by rozwijane. Wie-lo i rnorodno wystpujcego bogactwa przyrody stanowi nierzadko podstawow atrakcj dla odwiedzajcych region turystw.

3Stan w dniu 31.12.2008 r.

0102030405060

Badane gminy Grskie Nizinne

Parki narodowe Rezerwaty przyrodyParki krajobrazowe Obszary chronionego krajobrazuPowierzchnia nieobj ta ochron

%

Rys. 1. Struktura powierzchni obszarw prawnie chronionych w badanych gminach w 2008 r.Fig. 1 Share of legally protected areas in researched communities in 2008rdo: Opracowanie wasne na podstawie BDR, GUS.Source: Own study on the basis of Regional Data Bank, GUS [Central Statistical Offi ce].



INFRASTRUKTURALNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU TURYSTYKI NA OBSZARACH ONW

Wie moe by w dzisiejszych warunkach atrakcyjna turystycznie wtedy i tylko wte-dy, gdy dysponuje istotnymi walorami przyrodniczymi oraz infrastruktur. Nawet naj-bardziej interesujce zasoby turystyczne nie gwarantuj sukcesu, jeli nie towarzyszy im stosowna infrastruktura, zwaszcza uatwiajca dostpno kraju i regionw [Kozak 2006].

Podstawow spraw warunkujc rozwj w zakresie turystyki jest pokonywanie barier dostpnoci do regionu i rozwinita komunikacja. Wystpujca na obszarach wiejskich Podkarpacia sie drg gminnych jest gciejsza ni w gminach ONW, z wyraniejsz rnic dla gmin grskich (tab. 1). Badania sytuacji w poszczeglnych jednostkach wska-zuj na wystpowanie olbrzymich dysproporcji szczeglnie w gminach grskich; mini-malna gsto: Lutowiska (0,63), Komacza (1,45), Cisna (2,23), a warto maksymalna: Domaradz (151,40) i Niebylec (71,15 km/100 km2). Przy oglnie wikszej gstoci drg w gminach nizinnych ONW czciej wystpoway tu drogi nieutwardzone, stanowice ponad 2/3 ich oglnej dugoci. W tej grupie jednostki z przewag drg utwardzonych, tj. o ponad 50-procentowym udziale, stanowiy tylko 30%, podczas gdy w grupie gmin grskich 75%.

Podstawow spraw okrelajc zarwno moliwoci rozwoju turystyki, jak i wa-runki bytowe ludnoci jest dostp do sieci wodocigowej, kanalizacyjnej i gazowej oraz korzystanie z oczyszczalni ciekw. Mimo znacznego dostpu do sieci wodocigowej, w 2008 r. jedna gmina nie posiadaa tego elementu infrastruktury, brak sieci kanalizacyj-nej dotyczy 4 gmin, natomiast gazowej 8 jednostek.

Realizowana polityka rozwoju obszarw wiejskich w strukturach UE daa moliwo pozyskania wsparcia rodkami fi nansowymi Unii i sukcesywnie pozwala na popraw tego stanu. Podejmowane w gminach inwestycje infrastrukturalne zwikszaj standard

Tabela 1. Sie drg gminnych4 w 2004 r. wg rodzaju gmin Table 1. Communities roads network5 by community type, 2004

WyszczeglnienieBadane gminy ONW Wojewdztwo

obszar wiejskigrskie nizinne razemDugo drg [km] 1 186,8 1 199,9 2 386,7 5 685,8Gstoci drg [km/100 km2] 24,8 39,2 30,4 44,4Udzia drg o nawierzchni twardej [%] 61,6 30,6 46,0 53,2

rdo: Obliczenia wasne na podstawie BDR, GUS.Source: Own calculations based on BDR GUS.

4Ostatnie dane dostpne w BDR GUS dotyczce drg gminnych podawane s wycznie dla 2004 r.; w gminach miejsko-wiejskich, ze wzgldu na brak informacji wycznie dla obszarw wiejskich, uwzgldniono dugo drg w miecie i na wsi razem.5The last available data from the Regional Data Bank (BDR) of the Polish Main Statistical Offi ce (GUS) concerning district roads valid for 2004 only; due to the lack available exclusive data for rural areas, the length of road network in urban and rural areas was taken into account for the rural--urban districts.


Acta Sci. Pol.

ycia zarwno mieszkacw, jak i przyjedajcych na wie w celach rekreacyjno-tury-stycznych. W 2008 r. najwikszy odsetek ogu ludnoci korzysta z wodocigw w gmi-nach nizinnych, przewyszajc nawet znaczco redni stan dla podkarpackiej wsi (tab. 2.)Trudniejszy dostp do tej sieci oglnie miay osoby mieszkajce w gminach grskich poniej 40% mieszkacw, podczas gdy dla gmin nizinnych odpowiedni udzia by ponad 2-krotnie wyszy. Tak znacznych dysproporcji nie stwierdzono ju pod wzgldem udziau korzystajcych z kanalizacji i oczyszczalni ciekw, cho i w tym przypadku najnisze udziay dotyczyy gmin grskich, a przewaga gmin nizinnych wynosia okoo 10 p.p.

Nawizujc do kryteriw wydzielenia obszarw o wysokim poziomie wyposaenia infrastrukturalnego zastosowanych w badaniach IGiPZ PAN6 mona ocenia, i w 2008 r.podkarpackie gminy ONW byy sabo wyposaone w wodocigi tylko 20,5% gmin osigno wskanik ponad 91% udziau ludnoci z dostpem do tej sieci gwnie gminy nizinne; rednio mona ocenia kanalizacj wsi regionu, a wysokim poziomem rozwoju sieci kanalizacyjnej cechowao si 31,8% gmin.

Dystans dzielcy dostpno urzdze dostarczajcych wod i odbierajcych cieki wiadczy o nieharmonijnym rozwoju sieci wodno-kanalizacyjnej oraz niewaciwym rozumieniu procesu uycia wody w gospodarce i jej obiegu w rodowisku. Tylko rw-nomierny rozwj obydwu rodzajw sieci oraz trzeciego wanego elementu, jakim s oczyszczalnie ciekw, moe rzeczywicie przyczynia si do poprawy warunkw byto-wych ludnoci oraz stanu rodowiska przyrodniczego. Niewiele jest obszarw wiejskich, ktre posiadaj wysoki poziom wyposaenia w obydwie analizowane sieci infrastruktury technicznej [Kierunki rozwoju 2010], std oglnie w tym zakresie sytuacja na polskiej wsi jest niekorzystna [Informacja 2010]7.

Tabela 2. Odsetek ludnoci korzystajcej z urzdze infrastruktury w latach 2004 i 2008Table 2. Share of population using the infrastructure type, 2004 and 2008

WyszczeglnienieBadane gminy ONW Wojewdztwo

obszar wiejskigrskie nizinne razem2004 2008 2004 2008 2004 2008 2004 2008

Wodocigi 38,7 38,8 84,2 85,8 58,3 59,0 64,0 65,0Kanalizacja 16,5 21,9 21,8 30,7 18,8 25,7 29,1 35,1Oczyszczalnie ciekw 18,4 25,6 18,5 38,3 18,4 31,1 29,7 39,7Gaz 51,1 51,3 31,0 31,5 42,4 42,8 57,9 57,7

rdo: Obliczenia wasne na podstawie BDR, GUS.Source: Own calculations based on BDR, GUS.

6Obszary o wysokim poziomie rozwoju sieci wodocigowej cechuje ponad 91-procentowy udzia ludnoci z dostpem do tej sieci, a obszary o wysokim poziomie rozwoju sieci kanalizacyjnej ce-chuje ponad 40-procentowy udzia ludnoci z dostpem do tej sieci; na podstawie: Analiza zr-nicowania i perspektyw rozwoju obszarw wiejskich w Polsce do 2015 roku wedug kryterium powiza z najwikszymi aglomeracjami miejskimi i miastami oraz endogenicznego potencjalu, 2009, IGiPZ PAN, Warszawa (Studia obszarw wiejskich, tom 16),7Na koniec 2008 r. w Polsce istniao 212 844,19 km sieci wodocigowej, a dugo sieci kanaliza-cyjnej wynosia 50 621,89 km. Najdusz sie wodocigow posiada wojewdztwo mazowieckie (31 097,34 km), najkrtsz wojewdztwo lubuskie (4083,51 km). Z kolei wojewdztwo podkar-packie posiada najdusz sie kanalizacyjn, wynoszc 8440,15 km.



Badania wykazay, e istotna ze wzgldw rodowiskowych relacja dugoci sieci kanalizacyjnej do wodocigowej w 2008 r. bya najkorzystniejsza w gminach grskich, gdzie na 100 km wodocigw przypadao 85,6 km kanalizacji. W gminach nizinnych re-lacja ta osigna znacznie mniej korzystny wskanik 48,8 km, a uredniony wskanik dla obszarw ONW (59,8 km) by niszy od wielkoci dla gmin wiejskich Podkarpacia 77,2 km kanalizacji na 100 km wodocigw w 2008 r. Na obszarach ONW tylko dostp do gazu by powszechniejszy dla mieszkacw gmin grzystych, co wynika z lokalizacji z w tej czci wojewdztwa i bardziej rozbudowanej w ich pobliu sieci gazocigowej oraz sieci dostawcw gazu z butli przenonych.

Naley zwrci uwag na fakt zrnicowania dostpu do infrastruktury w obrbie po-szczeglnych grup gmin ze wzgldu na due odchylenia od rednich wielkoci. Oglnie stwierdzono wysokie wskaniki zmiennoci w obrbie wyrnionych grup co do odsetka korzystajcych z poszczeglnych rodzajw infrastruktury. Bardziej zrnicowan zbioro-woci okazay si w 2008 r. gminy grskie, w ktrych powyszy wskanik dla korzysta-jcych z wodocigw wynis 59,1, z kanalizacji 93,1, oczyszczalni ciekw a 111,6 i gazu 92,5. W gminach nizinnych odpowiednie wskaniki wyniosy: dla korzystaj-cych z wodocigw tylko 14,4, z kanalizacji 63,9, oczyszczalni ciekw 74,1 i gazu 86,3. Wystpowanie tak duego zrnicowania dostpu do podstawowych urzdze infrastruktury wymaga pilnego wyrwnywania istniejcych niedoborw. W przypadku ich kumulowania si w tych samych jednostkach stanowi to wany problem z uwagi na moliwoci wykorzystania potencjau endogenicznego na potrzeby turystyki i rosnce wymagania spoeczestwa zwizane z dokonujcym si postpem cywilizacyjnym.

STAN ZAGOSPODAROWANIA TURYSTYCZNEGO GMIN ONW

Poza wysokimi walorami rodowiska przyrodniczego i dostpnoci komunikacyj-n zasadnicze znaczenie dla rozwoju funkcji turystycznej obszarw ONW Podkarpacia ma dobrze rozwinita infrastruktura turystyczna, tj. baza noclegowa i gastronomiczna oraz towarzyszca. W tabeli 3 zaprezentowano gwne wskaniki opisujce stan zago-spodarowania turystycznego w dwch badanych grupach gmin. W latach 20042008 o ponad 1/3 wzrs wskanik funkcji turystycznej (Baretjea i Deferta). Wpyw na to mia wzrost wielkoci tego wskanika o ponad 35% w gminach grskich i ponad 20% w nizinnych (tab. 3). Najwiksz liczb turystycznych miejsc noclegowych przypada-jc na 100 mieszkacw staych w tym okresie charakteryzoway si gminy grskie, a wrd nich Solina (59,41), Cisna (59,27), Lutowiska (38,27), Czarna (15,88) i Baligrd (12,04). Spord gmin nizinnych najwyszy wynik odnotoway: Horyniec-Zdrj (11,81), Kurywka (3,92) i Ostrw (3,38)8. Dokonujc oceny funkcji turystycznej badanego

8W zaproponowanym przez Warszysk i Jackowskiego podziale wielkoci wskanika funkcji tu-rystycznej dla rnych typw miejscowoci wynik 1100 wiadczy o niewielkim zagospodarowa-niu turystycznym. Wskanik powyej wartoci 100 oznacza, e na danym obszarze zaczyna wy-ksztaca si funkcja turystyczna (zob. Warszyska, Jackowski 1979, s. 42 i Lijewski, Mikuowski, Wyrzykowski 2002, s. 2325). Inny podzia zaproponowany przez Szwichtenberga (2006, s. 102) uwzgldniajcy pi klas pozwala zakwalifi kowa gminy grskie Solina i Cisna do grupy gmin ze sabo rozwinit funkcj turystyczn. Pozostae z wynikiem 049 mona okreli jako gminy o bardzo sabo rozwinitej funkcji turystycznej.


Acta Sci. Pol.

obszaru w ramach wskanika funkcji turystycznej (Baretjea i Deferta) nie uwzgldnia si gospodarstw agroturystycznych9, ktre na badanym obszarze odgrywaj wan rol w zagospodarowaniu turystycznym.

Agroturystyka w najwikszym stopniu wykorzystuje zasoby gospodarstw rolnych: baz noclegow oraz oparte na wiejskiej specyfi ce formy rekreacji, a take otoczenie przyrodnicze, produkcyjne i usugowe [Wasilewski 2006]. Dla wielu gospodarstw jest ona wanym rdem zasilania niskich dochodw z gospodarstw rolnych. Problematyka uwarunkowa rozwoju agroturystyki grskiej bya m.in. przedmiotem bada naukowych realizowanych przez B. Kutkowsk, ktra podja rwnie wtek wpywu dziaalnoci agroturystycznej na sytuacj gospodarstw rolnych, gdzie autorka stwierdzia m.in., e prowadzenie usug agroturystycznych poprawia wykorzystanie zasobw pracy i kapi-tau, a take zwiksza poziom dochodw ludnoci rolniczej. Powoujc si na badania w innych krajach, A. Czudec [2006] wskazuje na wystpowanie zwizku midzy atrak-cyjnoci turystyczn regionu grskiego i nasilenia ruchu turystycznego a stanem rolnic-twa grskiego. Jak podaj Dax i Hovorka [2004], w Austrii, gdzie 52% zasobw ziemi rolniczej i lasw zaliczanych jest do regionw grskich, widoczne jest wyrane oddzia-ywanie turystyki na rolnictwo. W zachodniej czci Austrii, ktra jest atrakcyjna tury-stycznie, rolnictwo zachowuje swoje zasoby i coraz peniej realizuje funkcj pozaproduk-cyjn (poza produkcj ywnoci o wysokich walorach jakociowych i korzystnych dla producentw cenach). W regionach mniej atrakcyjnych turystycznie rolnictwo jest coraz bardziej zagroone marginalizacj, a ziemia rolnicza jest systematycznie przekazywana pod zalesienie, co zmniejsza walory krajobrazowe i ogranicza biornorodno.

Tabela 3. Wybrane wskaniki bazy turystycznej i ruchu turystycznego w 2004 i 2008 r.Table 3. Tourism indexes of the examined LFA districts, 2004 and 2008

WyszczeglnienieBadane gminy Wojewdztwo podkarpackie

2004 2008 2004 2008ogem grskie nizinne ogem grskie nizinne ogem ogem

Wskanik R.Baretjea i P. Deferta 4,16 6,64 1,18 5,56 9,00 1,43 0,82 1,02

Gsto bazy noclegowej 91,85 125,52 51,44 120,76 173,97 56,90 96,48 119,64Podmioty sekcji H na 1000 mieszkacw 3,05 4,66 1,12 3,40 5,36 1,05 1,90 1,90

Udzia podmiotw gospodar-czych sekcji H w podmiotach ogem

0,04 0,05 0,03 0,04 0,06 0,02 0,03 0,03

Wskanik Schneidera 83,81 144,34 11,18 113,59 196,76 13,80 22,79 29,50Liczba miejsc noclegowych w gospodarstwach agrotury-stycznych*

3793 3381 412 4521 494 4027 5175 5932

*Liczba miejsc noclegowych w gospodarstwach agroturystycznych, ktrymi opiekuje si ODR w Boguchwalerdo: Opracowanie wasne na podstawie BDR, GUS.Source: Own study on the basis of Regional Data Bank, GUS.

9BDR GUS nie podaje liczby miejsc noclegowych w gospodarstwach agroturystycznych.



Bardzo pozytywnym zjawiskiem z punktu widzenia moliwoci rozwijania funkcji turystycznej obszarw ONW Podkarpacia jest wysoki wzrost wskanika gstoci bazy noclegowej. W 2008 r. wzrs on o ponad 30%, w tym w gminach grskich o blisko 40%, a nizinnych o niespena 11%. Gminami najlepiej wyposaonymi w baz noclegow w 2008 r. byy: Solina, w ktrej na 1 km2 powierzchni cakowitej przypadao a 1664,32 miejsc noclegowych, oraz Lesko (405,41) i Cisna (351,92 miejsc na 1 km2). Spord gmin nizinnych najwiksz pojemnoci bazy noclegowej charakteryzoway si Hory-niec Zdrj 284,73 miejsc oraz Ostrw 241,67 miejsc na 1 km2.

Okrelajc moliwoci rozwijania funkcji turystycznej na obszarach ONW Podkar-pacia, naley zwrci rwnie uwag na aktywno i si ekonomiczn podmiotw go-spodarczych dziaajcych w sektorze turystyki. W 2008 r. najwiksz aktywnoci przed-sibiorstw zakwalifi kowanych do sekcji H charakteryzoway si gminy reprezentujce grup gmin grskich, tj. Cisna (32,86), Solina (26,24) i Lutowiska (17,98), natomiast wrd gmin nizinnych Horyniec-Zdrj (2,24), Narol (1,91) i Zaklikw (1,87). Jeeli cho-dzi o udzia podmiotw sekcji H w podmiotach ogem, to najwyszy by w gminie So-lina i ksztatowa si na poziomie okoo 0,3. W odniesieniu do tego wskanika wielkoci w ramach poszczeglnych grup gmin byy porwnywalne.

PODSUMOWANIE

Poszukiwanie czynnikw rozwojowych na poziomie lokalnym zwraca uwag na kon-kurencyjno regionu opart na potencjale endogenicznym, ktrego specyfi ka moe by rdem osigania przewagi i dostarczenia korzyci lokalnym spoecznociom. Walory naturalne analizowanego obszaru maj niezwykle istotne znaczenie dla kreowanego pro-duktu turystycznego. Wielo i rnorodno wystpujcego bogactwa przyrody stanowi nierzadko podstawow atrakcj dla odwiedzajcych region turystw.

Przeprowadzona analiza dowioda, e ten czynnik endogeniczny jest w ograniczonym stopniu wykorzystywany na potrzeby rozwoju turystyki. Wynika to przede wszystkim z faktu bardzo zrnicowanego wyposaenia infrastrukturalnego na obszarach ONW Podkarpacia. Stwierdzono istnienie podstawowej bariery, jak jest maa gsto sieci drogowej i jej niski standard, powodujce utrudniony dostp do atrakcyjnych turystycz-nie terenw. Mankamentem gmin ONW, szczeglnie grskich, jest utrudniony dostp do sieci wodocigowej oraz do infrastruktury ekologicznej, umoliwiajcej trwae pod-trzymanie walorw rodowiskowych. Jest to take ograniczenie dla rozwoju bazy tury-stycznej, ktra dodatkowo wymaga spenienia warunkw rodowiskowego oddziaywa-nia. W przypadku gmin nizinnych przy lepszym dostpie do infrastruktury technicznej podstawowym ograniczeniem realizacji funkcji turystycznej jest brak podstawowej bazy turystycznej (obiekty noclegowe i gastronomiczne). W zwizku z powyszym realizacja funkcji turystycznej wymaga dziaa rnych podmiotw jednostek samorzdowych i podmiotw gospodarczych w zakresie podstawowej infrastruktury.


Acta Sci. Pol.

PIMIENNICTWO

Czudec A., 2006. Turystyka i rolnictwo wzajemne relacje i ich znaczenie dla rozwoju regionu grskiego. Problemy Zagospodarowania Ziem Grskich nr 53, 1718.

Informacja o stanie infrastruktury technicznej wsi raport roczny 2009 roku. Ministerstwo Rolnic-twa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2010, 4.

Kierunki rozwoju obszarw wiejskich. Zaoenia do strategii Zrwnowaonego rozwoju wsi i rolnictwa. MRiRW, Warszawa 2010, 39, www.minrol.gov.pl

Klepacka-Koodziejska D. 2009. Wspieranie obszarw wiejskich o niekorzystnych warunkach go-spodarowania w Polsce i UE. IRWiR PAN Warszawa, 93, za G. van Huyenbroeck, Guy Durand G. (red.), 2003. Multifunkcionen Agriculture. A New Paradigm for European and Rural Development. Ashgatte.

Kornak A., Rapacz A., 2002. Zarzdzanie turystyk i jej podmiotami w miejscowoci i regionie. Wyd. AE, Wrocaw, 45.

Kozak M.W., 2006. Konkurencyjno turystyczna polskich regionw. Studia Regionalne i Lokalne nr 3, 5758.

Roszkowska-Mdra B., 2010. obszary wiejskie o niekorzystnych warunkach gospodarowania w aspekcie ich zrwnowaonego rozwoju, Wyd. Uniwersytetu w Biaymstoku, Biay-stok, 9899.

RPO WP na lata 20072013, Zarzd Wojewdztwa Podkarpackiego. Dokument przyjty przez Zarzd Wojewdztwa Podkarpackiego w dniu 15 grudnia 2009 roku, 56, www.wrota.podkarpackie.gov.pl

Wasilewski A., 2006. Stan rodowiska naturalnego, rolnictwo ekologiczne i agroturystyka we wsiach objtych ankiet IERiG-PIB, Warszawa, 2324.

FACTORS OF TOURISM DEVELOPMENT IN LESS-FAVOURED AREAS OF THE PODKARPACKIE VOIVODSHIP

Abstract. With regard to Podkarpacie, less-favoured areas (LFA) denote the areas threat-ened with socio-economic marginalization yet possessing unique and invaluable resources of the natural environment. Polish membership in the European Union and adoption of the rural development policy creates favourable conditions for tourism growth as a form of unlocking its LFA endogenic potential. The paper attempts to evaluate the level and deter-minants of the LFA tourism development at the district level. For this purpose an analysis of the environmental and tourist values has been carried out with special emphasis on the quality of the relevant infrastructure. The level of tourism development is evaluated on the basis of the synthetic index.

Key words: tourism, less-favoured areas (LFA), environmental and tourist values, socio--economic development

Zaakceptowano do druku Accepted for print 12.09.2010

Oeconomia 9 (4) 2010, 2537

INTERWENCJONIZM SAMORZDOWY W OBSZARZE TURYSTYKI I REKREACJI W WYBRANYCH PASTWACH UNII EUROPEJSKIEJ

Agata Basiska-Zych, Adrian P. Lubowiecki-Vikuk Akademia Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego w Poznaniu

Streszczenie. W wietle spostrzee wasnych i innych autorw oraz wspczesnych ten-dencji w zakresie nasilajcych si w wiecie procesw globalizacji, integracji oraz de-centralizacji, tworzcych sprzyjajce warunki dla rozwoju polityki regionalnej i lokalnej niezwykle istotnym i koniecznym zadaniem wydaje si prba porwnania oddziaywania polityki wadz samorzdowych szczebla lokalnego na rozwj turystyki i rekreacji w po-szczeglnych pastw europejskich. Std celem niniejszego artykuu jest ukazanie istoty i znaczenia interwencjonizmu samorzdowego, a take analiza porwnawcza jego instru-mentw w obszarze rozwoju turystyki i rekreacji na przykadzie wybranych pastw Unii Europejskiej.

Sowa kluczowe: interwencjonizm samorzdowy, samorzd terytorialny, gmina, kultura fi zyczna, rekreacja, turystyka

WSTP

Aktywizacja sektora lokalnej przedsibiorczoci oraz przyjazna inwestorom polity-ka wadz samorzdowych s zazwyczaj priorytetami lokalnego rozwoju gospodarczego. Z kolei zaspokojenie indywidualnych potrzeb spoeczestwa wrd ktrych znajduj si take te zwizane z aktywnym wypoczynkiem, utosamianym z turystyk i rekreacj ruchow i kulturalno-rozrywkow na administrowanym przez jednostki samorzdu te-rytorialnego obszarze stanowi wyznacznik lokalnego rozwoju spoecznego. Za pomoc odpowiednich metod i instrumentw oddziaywania moliwe jest stworzenie korzystnych warunkw dla rozwoju turystyki i rekreacji. Kluczowa rola w tym zakresie przypisywa-na jest samorzdom lokalnym, ktrych dziaania powinny opiera si na odpowiednio opracowanej i konsekwentnie wdraanej polityce rozwoju spoeczno-gospodarczego ob-

Adres do korespondencji Corresponding author: Agata Basiska-Zych, Adrian P. Lubowiecki--Vikuk, Akademia Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego w Poznaniu, Wydzia Tu-rystyki i Rekreacji, Zakad Ekonomiki Turystyki i Marketingu, ul. Rybaki 19, pok. 302, 61-884 Pozna, e-mail: [email protected], [email protected]

26 A. Basiska-Zych, A.P. Lubowiecki-Vikuk

Acta Sci. Pol.

szaru, okrelanej czsto mianem interwencjonizmu samorzdowego czyli komplek-sem oddziaywa wadz samorzdowych realizowanych za pomoc (tzn. wg pewnych metod) okrelonej palety instrumentw determinujcych decyzje wewntrznych (lokal-nych) i zewntrznych (zlokalizowanych poza obszarem jednostki samorzdu terytorial-nego JST) podmiotw gospodarczych oraz innych jednostek zwizanych z dziaalno-ci gospodarcz, z dodatkiem pewnej liczby bezporednich decyzji administracyjnych i alokacyjnych, zmierzajcych do wprowadzenia i utrzymania jednostki samorzdowej na dugookresowej ciece rozwoju lokalnego [Sztando 2000].

ROLA INTERWENCJONIZMU SAMORZDOWEGO W ROZWOJU SPOECZNO-GOSPODARCZYM REGIONU

Oddziaywanie na lokaln przedsibiorczo i przyciganie obcego kapitau jest zazwyczaj priorytetem lokalnej polityki rozwoju gospodarczego. Wane w tym wzgl-dzie s czynniki rozwoju, ktre wadza samorzdowa powinna stara si przeksztaca w sprzyjajce uwarunkowania dla funkcjonowania obecnych bd potencjalnych inwe-storw [Kogut-Jaworska 2008]. Przejawem aktywnoci wadz samorzdowych jest take zdolno skutecznego niwelowania barier, ktre pojawiaj si na ciece rozwoju spo-eczno-gospodarczego regionu. Przy wykorzystaniu odpowiednich metod i instrumentw oddziaywania moliwe jest kreowanie korzystnych warunkw dla rozwoju gospodarki lokalnej i regionalnej.

Do przejaww interwencjonizmu samorzdowego szczebla lokalnego i regionalne-go zaliczy naley dziaania suce wspieraniu lokalnych inicjatyw i przedsibiorczoci oraz pobudzaniu regionalnych czynnikw wzrostu gospodarczego. Ich efektem powinno by racjonalne uksztatowanie struktury terytorialnej rozmieszczenia gospodarki, m.in.przez waciw alokacj inwestycji publicznych (zwaszcza infrastrukturalnych), sku-teczn walk z bezrobociem, ochron rodowiska, przyciganie inwestorw krajowych i zagranicznych. Ponadto, zdaniem Wojciechowskiego [2001], do bezporednich przy-czyn prowadzenia przez samorzd polityki interwencjonistycznej zaliczy mona m.in. generowanie dochodw dla przedsibiorstw i gospodarstw domowych, a w konsekwencji rwnie budetw centralnych i samorzdowych, oddziaywanie na lokalny rynek pracy (tworzenie miejsc pracy).

Wrd podstawowych celw interwencjonizmu samorzdowego wskazuje si: bez-pieczn, z dugookresowego punktu widzenia, struktur funkcjonaln i struktur za-gospodarowania przestrzennego jednostki samorzdu terytorialnego, dugookresowy wzrost globalnych dochodw mieszkacw i budetu jednostki administracyjnej oraz dugofalowy rozwj przedsibiorczoci oparty na racjonalnym wykorzystaniu zasobw naturalnych [Sztando 2000]. Z kolei jako cele szczegowe lokalnej polityki rozwoju gospodarczego wymienia si m.in. wzrost rozmiarw i popraw jakoci produkcji i usug przedsibiorstw, generowanie nowych dochodw fi rm i pracownikw, tworzenie nowych miejsc pracy, wzrost inwestycji, wzrost poziomu wyksztacenia siy roboczej, wzrost do-chodw podatkowych sektora publicznego jako dugofalowego skutku dziaa na rzecz rozwoju gospodarki, transfer wiedzy, postp techniki i technologii oraz unowoczenienie struktury gospodarczej i modyfi kacj ukadu konsumpcji na danym obszarze [Blakely

Interwencjonizm samorzdowy w obszarze turystyki i rekreacji... 27


1989]. Warto zwrci uwag na fakt, e wadze samorzdowe tworzc korzystne warunki do rozwoju spoeczno-gospodarczego obszaru nie powinny koncentrowa si tylko na pojedynczych dziaaniach stymulujcych rozwj sektora lokalnego i regionalnego bizne-su. Warunkiem koniecznym do osignicia sukcesu na tym polu jest prowadzenie kom-pleksowych dziaa w zakresie wszystkich tzw. kluczowych obszarw polityki lokalnej. Szczeglne znaczenie maj obszary polityki: budetowej, planowania przestrzennego, gospodarki mieniem JST, infrastrukturalnej, ochrony rodowiska, komunalnej dziaalno-ci gospodarczej, edukacyjnej, wewntrznej i zarzdzania informacj. Rwnolega reali-zacja zada na wszystkich tych polach moe zapewni jednostkom samorzdu terytorial-nego podany efekt synergii.

Przez analogi do interwencjonizmu pastwowego, ktry wyraa si przez oddziay-wanie wadz centralnych na gospodark narodow, mona wyrni rne modele inter-wencji publicznych sektora samorzdowego: radykalnego interwencjonizmu, ograniczo-nego interwencjonizmu oraz nieinterwencji (tab. 1).

Tabela 1. Modele interwencji publicznych sektora samorzdowego Table 1. Models of public intervention of the municipal sector

Typ interwencji publicznej sektora samorzdowego Charakterystyka modelu

Model radykalnego interwencjonizmu

maksymalizacja znaczenia publicznego sektora samorzdowe-go, ktra przejawia si moe przez:

realizacj zada, ktre zostay wpisane w ramy funkcjono-wania samorzdw lokalnych przez realnie posiadane rod-ki (gwnie budetowe i majtek komunalny), jak zadania fakultatywne, wynikajce z nieprzymusowej decyzji lokal-nych decydentw;opracowanie lokalnych i regionalnych programw gospo-darczych (majcych na celu tworzenie nowych miejsc pra-cy);tworzenie biur, agencji centrw promocji gospodarczej;oddziaywanie na podmioty gospodarcze zlokalizowane na terenie JST (przez tworzenie specjalnych stref ekonomicz-nych czy preferencje podatkowe, kredytowe);mobilizowanie jednostek organizacyjnych sektora samorz-dowego i sektora prywatnego wok celw strategicznych rozwoju

Model ograniczonego interwencjonizmu(tradycyjnej interwencji)

umiarkowane zaangaowanie publicznego sektora samorz-dowego (przy uznaniu dominujcego znaczenia mechani-zmw rynkowych w niwelowaniu nadmiernych dysproporcji przestrzennych w rozwoju samorzdw szczebla lokalnego i regionalnego)samorzd realizuje zadania na zasadzie fakultatywnej, dobie-rajc zadania w taki sposb, aby ich wykonanie odbyo si bez uszczerbku dla budetu i majtku komunalnego

Model nieinterwencji marginalizacja roli wadz lokalnych i regionalnych w sferze gospodarczej i spoecznej

rdo: Opracowanie wasne na podstawie [Patrzaek 2004] oraz [Kogut-Jaworska 2008].Source: Based on [Patrzaek 2004] and [Kogut-Jaworska 2008].


Acta Sci. Pol.

Nie przeceniajc roli, jak peni jednostki samorzdu terytorialnego w pobudzaniu procesw gospodarczych, mona uzna, e wyselekcjonowane stosownie do wagi pro-blemw wystpujcych w regionach interwencje sektora samorzdowego oparte na drugim prezentowanym modelu wydaj si najbardziej korzystne w oddziaywaniu na procesy rozwoju gospodarczego [Patrzaek 2004]. Zgodnie z analizami empirycznymi Kogut-Jaworskiej przeprowadzonymi w warunkach polskiego podziau administracyj-nego [2008], model ograniczonego interwencjonizmu lokalnego, w ktrym gminy po-dejmuj dziaania obciajce w niewielkim stopniu lokalny budet, wystpuje czsto. Z kolei model radykalnego interwencjonizmu, ktry bazuje na moliwie najwikszym zastosowaniu zarwno instrumentw polityki dochodowej, jak i wydatkowej, w praktyce zdarza si niezwykle rzadko. Dzieje si tak ze wzgldu na ograniczone dochody gmin, ktre nie s skonne do podejmowania inicjatyw wspierajcych lokalny rozwj gospodar-czy w tak duym zakresie. Dla dopenienia obrazu naley wskaza jeszcze jedno rozwi-zanie model nieinterwencji publicznej, czyli zupeny brak dziaa podejmowanych na rzecz wsparcia lokalnych przedsibiorcw przez gminy. Z przytoczonych powyej analiz wynika, e sytuacja taka nie wystpuje prawie nigdy.

INSTRUMENTY INTERWENCJONIZMU LOKALNEGO W OBSZARZE TURYSTYKI I REKREACJI

Turystyka jest jedn z form dziaalnoci gospodarczej o najbardziej znaczcym po-tencjale w tworzeniu przyszego wzrostu i zatrudnienia w Unii Europejskiej. Zgodnie z zawon defi nicj1, turystyka obecnie stanowi okoo 4% PKB UE i waha si od oko-o 2% w niektrych pastwach czonkowskich do 12% na Malcie. Jej poredni udzia w PKB jest jednak znacznie wyszy turystyka porednio tworzy ponad 10% PKB UE i dostarcza okoo 12% wszystkich miejsc pracy [Agenda dla 2007].

Szczeglne znaczenie turystyki przejawia si w oferowaniu moliwoci zatrudnie-nia dla modych ludzi, ktrzy reprezentuj dwukrotnie wyszy wskanik siy roboczej w turystyce ni w innych gaziach gospodarki [Dziaania na rzecz 2007]. Wzrost za-trudnienia w sektorze turystycznym w ostatnich latach by znacznie wyszy ni w po-zostaych sektorach gospodarki. Sektor ten przyczynia si znaczco do osignicia celu strategii lizboskiej, jakim jest stworzenie wikszej liczby lepszych miejsc pracy [Tury-styka w strukturach UE 2009]. Znaczenie turystyki dla gospodarki UE bdzie praw-dopodobnie wzrasta w nadchodzcych latach wraz z oczekiwanym rocznym wzrostem zapotrzebowania na usugi turystyczne nieco powyej 3% w najbliszych latach [Regio-nalne sprawozdanie TSA 2007].

Aby zrealizowa te korzystne dla sektora gospodarki turystycznej prognozy, niezbd-ne jest podjcie przez instytucje publiczne specjalnych, kompleksowych dziaa, prowa-dzonych w ramach polityki turystycznej zarwno na szczeblu unijnym, krajowym, jak rwnie regionalnym i lokalnym. Ksztatowanie rozwoju lokalnej gospodarki turystycz-

1Tradycyjni dostawcy usug transportowych i turystycznych (hotele, restauracje, kawiarnie, biura podry, wypoyczalnie samochodw, linie lotnicze etc.), ktrzy dostarczaj towarw i usug bez-porednio dla podrnych.



nej i paraturystycznej (komplementarnej wobec turystyki) powinno opiera si na ini-cjowaniu szczeglnego rodzaju aktywnoci i metod dziaa w obszarze sektora turystyki i rekreacji. Std, zdaniem Majewskiej [2008], konieczny wydaje si szerszy zakres inter-wencjonizmu, umoliwiajcy przeksztacenie jednostki terytorialnej w miejsce recepcji turystycznej lub obszar, gdzie moliwoci wypoczynku i rekreacji stanowi jakociowy czynnik lokalizacji dziaalnoci gospodarczej. Naley nadmieni, i aktywno samo-rzdw terytorialnych w ekspansji turystyki na krajowym oraz europejskim rynku usug rekreacyjno-turystycznych powinna opiera si na systematycznej wsppracy i okrelo-nym wsparciu organw centralnych. Ograniczona samodzielno fi nansowa samorzdw wymaga, aby to pastwo aktywnie wspierao rozwj przede wszystkim infrastruktury technicznej i usugowej w gminach i regionach o atrakcyjnych walorach turystycznych [Szostak 2007].

Istot wanoci interwencjonizmu samorzdowego w sferze turystyki i rekreacji pod-krela si gwnie z powodu szerokiego wachlarza bezporednich i porednich dziaa o charakterze ekonomicznym, jak i pozaekonomicznym, ktre wynikaj z realizacji za-da wasnych poszczeglnych jednostek samorzdw terytorialnych. Dziaania te wyko-nywane s przez stosowanie wszystkich instrumentw (narzdzi, dziaa) regulujcych uwarunkowania w zakresie gospodarki przestrzennej, ochrony rodowiska, infrastruktury technicznej i pozostaych aspektw lokalnych usug publicznych, podatkw i opat lokal-nych, handlu, a take dostpnoci wykorzystania mienia komunalnego [Sztando 1998]. Instrumenty samorzdu terytorialnego naley rozumie jako kad informacj, dziaa-nie lub zaniechanie dziaania wadzy lokalnej, wywierajce wpyw na rozwj lokalnych podmiotw gospodarczych lub na dziaania instytucji, organw, obiektw materialnych i niematerialnych, a take osb oddziaujcych na te podmioty. Instrumentami s rwnie dziaania i informacje niezbdne do konstrukcji, wdraania i weryfi kacji prawidowoci stosowania okrelonych wyej instrumentw [Sztando 1999]. Za pomoc tych instrumen-tw wadze samorzdowe stymuluj rozwj lokalnej przedsibiorczoci, w tym sektora usug sportowych, rekreacyjnych i turystycznych (tab. 2).

Naley podkreli, i stosowanie wszystkich wymienionych rodzajw instrumentw lokalnego interwencjonizmu samorzdowego wymaga kompleksowego i konsekwentne-go zastosowania, gdy tylko wwczas mona osign efekty gospodarczo-spoeczne, przy jednoczesnym wykorzystaniu danego potencjau dla rozwoju turystyki i rekreacji. Wadze samorzdu terytorialnego wykorzystujc omwione instrumenty powinny przy-czyni si m.in. do: odpowiedniego ulokowania problematyki kultury fi zycznej i tury-styki w dokumentach planistycznych, sprawnego stworzenia odpowiednich warunkw materialno-technicznych i organizacyjnych do uczestnictwa obecnych i potencjalnych konsumentw usug sportowych, rekreacyjnych i turystycznych w aktywnych formach wypoczynku oraz przyjaznego nastawienia samorzdowcw do dziaa inwestycyjnych i wsppracy z rnymi podmiotami z obszaru kultury fi zycznej i turystyki.

Pojawia si zatem konieczno przeprowadzenia kompleksowych bada naukowych, ktrych celem byaby m.in. analiza rodzajw rnorodnych podej wykorzystywania instrumentw realizacji interwencjonizmu samorzdowego w sferze turystyki i rekreacji ruchowej oraz pragmatyczna ocena efektywnoci tych dziaa.


Acta Sci. Pol.

Tabela 2. Rodzaje i charakterystyka instrumentw interwencjonizmu samorzdu lokalnego w ob-szarze turystyki i rekreacji

Table 2. Types and characteristics of local government intervention instruments in tourism and recreation

Instrumenty interwen-cjonizmu samorzdu lokalnego

Istota znaczenia i wpyw na rozwj sektora turystyki i rekreacji

1 2

Planistyczne

Opracowanie strategii rozwoju lokalnego, a wic wyodrbnienie dugofalowych dziaa operacyjnych w oparciu o dokumenty, plany, programy, studia i koncepcje zwizane z uruchomieniem procesw rozwojowych, m.in.: strategia rozwoju gminy, na podstawie diagnozy, powinna okrela cele i sposb ich realizacji w sferze kultury fi zycznej i turystyki, jednoczenie jest istotnym ele-mentem w pozyskiwaniu wsparcia fi nansowego z funduszy unijnych, studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy wraz z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego maj fundamentalne znaczenie, okrelaj bowiem one funkcje i dysfunkcje przestrzeni wypoczynku re-kreacyjno-turystycznego. Synergiczne dziaania midzy procesami zagospodarowania przestrzeni gminnej, urbanizacj, stop bezrobocia lokalnej spoecznoci oraz jakoci ich ycia, plano-wanymi inwestycjami a okrelonym poziomem budetu.

Organizacyjne i instytucjonalne

Organizacyjny charakter oddziaywania wadz gmin na rzecz rozwoju kultury fi -zycznej i turystyki przyjmuje form zinstytucjonalizowan, tzn. powoywane s jed-nostki organizacyjne dziaajce w okrelonej dziedzinie gospodarki, ponadto kreuje si rozwj instytucji wspierajcych, inicjuje i zawiera odpowiednie porozumienia oraz nawizuje wspprac i partnerstwa publiczno-prywatne. Z uwagi na przeci-enia administracji samorzdowej wprowadza si przeksztacenia, majce na celu podzia niektrych kompetencji wadz gminnych i przekazaniu ich np. stowarzysze-niom, instytucjom samorzdowym i/lub pozasamorzdowym. Istotn spraw wydaje si konieczno stworzenia odpowiednich komrek w struk-turze organizacyjnej urzdw gmin, gdy jak powszechnie wiadomo, wikszo spraw gospodarki turystycznej jest prowadzona zbyt powierzchownie, w wikszoci przez specjalistw pokrewnych dziaw. Dla prawidowego ksztatowania funkcji turystycznej i rekreacyjnej gmin niezbdne jest uwzgldnienie tych form oddzia-ywania i umiejscowienia ich w ramach wewntrznych i/lub zewntrznych struktur organizacyjnych.

Administracyjno--prawne

Na podstawie dokumentw (uchway rady gminy, zezwolenia, zakazy, nakazy, pozostae) w sposb poredni lub bezporedni wadze samorzdu lokalnego wpy-waj na podejmowanie dziaa sprzyjajcych (bd niesprzyjajcych) rozwojowi lokalnych przedsiwzi zwizanych ze sportem, rekreacj ruchow oraz turystyk, np. zaadaptowanie przez gmin budynku komunalnego na cele rekreacyjno-rozryw-kowe, czy te wspieranie lokalnych przedsibiorstw o charakterze noclegowo-ga-stronomicznym (preferencyjne udostpnianie gminnych pomieszcze, budynkw, terenw).

Informacyjne

Dokumenty planistyczne, jakie dostpne s w siedzibie urzdu gminy, stanowi w gwnej mierze rdo zachcenia (lub odstrczenia) potencjalnych i obecnych inwestorw; maj charakter diagnostyczny i su pozyskiwaniu rnorodnych danych, w zalenoci od profi lu planowanych inwestycji. Instrumentem informa-cyjnym samorzdw lokalnych s take punkty informacji gospodarczej oraz infor-macji turystycznej.



INTERWENCJONIZM SAMORZDOWY W OBSZARZE TURYSTYKI I REKREACJI PORWNANIE WYBRANYCH PASTW UNII EUROPEJSKIEJ

Oddziaywanie na rozwj spoeczno-gospodarczy w krajach Unii Europejskiej pod-lega mechanizmowi konkurencji, odbywa si przy penym respektowaniu procesw roz-wojowych i regu rynkowych. Reguy te s rne, skadaj si na odmienn polityk gospodarcz i zale od odrbnych rozwiza systemowych stosowanych w poszcze-

cd. tabeli 2Table 2 cont.

1 2

Promocyjne

Dziaania samorzdw oparte s na marketingowych rodkach promocji, a wic na reklamie (prasowej, radiowej, telewizyjnej, wydawniczej, internetowej), public real-tions, sponsoringu oraz promocji dodatkowej (gminne konkursy) stosowanej zarw-no w mikro-, jak i makrootoczeniu. Szczeglnym rodkiem jest lobbing, ktry moe by prowadzony przez wadze samorzdowe w zakresie spraw bezporednio i/lub porednio zwizanych z rozwojem infrastruktury sportowo-rekreacyjnej oraz tury-stycznej. Nie mniej wanym elementem marketingu samorzdu terytorialnego jest sam produkt, jaki jest oferowany w danej gminie. W celu osignicia podanych efektw wane jest, aby w strategii promocji uwzgldni zarwno stron popytow, jak i podaow.

Edukacyjne i doradczo--szkoleniowe

Samorzd lokalny realizuje rnego rodzaju szkolenia, wiadczy usugi doradztwa, a take wspomaga orodki naukowo-badawcze i placwki owiatowe, zwikszajc tym samym poziom wyksztacenia i wiadomo swoich (bezrobotnych) mieszka-cw. Instrumenty te jednoczenie maj charakter instrumentw organizacyjnych oraz informacyjnych (organizowanie szkole, propagowanie podanych specjali-stw/ kadr na lokalnym rynku pracy).

Finansowe i ekonomiczne

Instrumenty te opieraj si w gwnej mierze na rnych typach polityki gospodar-czej i ich ekonomicznych narzdziach, np. poziom dochodw i wydatkw bude-tw samorzdowych, dotacje, podatki, co, kredyty etc.). Instrumenty ekonomiczne zdecydowanie stanowi najwaniejszy czynnik w ekspansji lokalnej gospodarki turystycznej, wpywajc tym samym na takie dziay jak sport, rekreacja i kultura. Do waniejszych narzdzi naley zaliczy mnonik turystyczny, ktry zdecydowa-nie podkrela istot turystyki na obszarach gminnych: wikszy efekt mnonikowy uzyskujemy w kategoriach: baza noclegowa (3,42), baza ywieniowa (3,28), zwie-dzanie i rozrywka (3,36), natomiast mniejszy zakupy (3,15), transport (3,06), po-zostae (3,0).

Pobudzania infrastrukturalnego

Jednym z gwnych zada samorzdw terytorialnych jest zaspokajanie zbiorowych potrzeb wsplnoty lokalnej w zakresie gminnej infrastruktury drogowej, wodoci-gowej, kanalizacyjnej, w zakresie usuwania i oczyszczania ciekw komunalnych, utrzymania urzdze sanitarnych, wysypisk, unieszkodliwiania odpadw komu-nalnych oraz w zakresie zaopatrzenia w energi elektryczn i ciepln. W sposb oczywisty zadanie to jest (lub moe by) skutkiem powstawania nowych obiektw infrastruktury sportowo-rekreacyjnej oraz turystycznej, zwaszcza bazy noclegowej. Ponadto, jak oglnie przyjto popyt generuje poda, a wic spoeczno lokalna, turyci i odwiedzajcy niejako generuj rozwj urzdze, obiektw i organizacji, sucych celom nie tylko turystycznym, sportowym, ale take rekreacyjno-rozryw-kowym i oglnospoecznym.

rdo: Opracowanie wasne na podstawie [Majewska 2008] oraz [Sztando 1999]. Source: Based on [Majewska 2008] and [Sztando 1999].


Acta Sci. Pol.

glnych pastwach. Obserwacja determinant warunkujcych lokalny rozwj spoeczno--gospodarczy pozwala stwierdzi, e w krajach Unii Europejskiej oprcz czynnikw egzogenicznych (zewntrznych) istotny wpyw wywieraj czynniki endogeniczne (wewntrzne), ktre najczciej zale od polityki lokalnej wadz samorzdowych. Nie-mniej jednak zarwno same czynniki, jak sposoby oddziaywania samorzdw lokalnych w poszczeglnych krajach wsplnoty s bardzo rnorodne i trudno porwnywalne. Za-le one od odmiennych tradycji historycznych, dowiadcze i systemw politycznych [Keating, Loughlin 1997].

We wstpnej analizie porwnawczej wzito pod uwag 16 krajw Unii Europejskiej: Austri, Belgi, Dani, Finlandi, Francj, Grecj, Hiszpani, Holandi, Irlandi, Luk-semburg, Niemcy, Polsk, Portugali, Szwecj, Wielk Brytani oraz Wochy. W celu porwnania zakresu interwencjonizmu samorzdowego w dziedzinie turystyki i rekreacji w wybranych krajach europejskich naley przeledzi kwestie zwizane z podstawowy-mi atrybutami samorzdnoci (tab. 3). Obejmuj one zagadnienia zwizane z modelami samorzdu terytorialnego w poszczeglnych pastwach, liczb szczebli samorzdowych, ogniwem wadzy o najszerszych kompetencjach w systemach samorzdowych, zada-niami i kompetencjami fi nansowymi, ktre wpywaj na wybr oraz zakres lokalnego wsparcia.

Tabela 3. Porwnanie struktury samorzdu terytorialnego w wybranych krajach Unii EuropejskiejTable 3. Comparison of the local government structure in selected countries of the European

Union

Nazwa kraju

Typpastwa

Model samorzdu2

Podzia administracji terytorialnej

Organy admi-nistracji teryto-

rialnej

Szczebel wadzy

o najszerszych kompetencjach

Model fi nansowa-nia lokal-

nego1 2 3 4 5 6 7

Austria federalny pnocno-europejski 1 szczebel9 landw

2358 gmin region brak danych

Belgia federalny poudniowo-europejski 2-szczeblowy6 regionw:10 prowincji

589 gminregion brak danych

Dania unitarny pnocno-europejski 2-szczeblowy13 hrabstw270 gmin gmina

skandynaw-ski

Finlandia unitarny pnocno-europejski 2-szczeblowy 432 gminy gminaskandynaw-

ski

Francja unitarny poudniowo-europejski 3-szczeblowy

26 regionw100 departamen-

tw36 784 gminy

gmina aciski

Grecja unitarny poudniowo-europejski 2-szczeblowy50 nomosw1034 gmin gmina brak danych

1Wykorzystano podzia na dwa modele samorzdu terytorialnego w Europie Zachodniej, zapro-ponowane przez E. Pagea i M. Goldsmitha, ktrzy oparli swoj typologi na relacjach midzy wadzami lokalnymi i centralnymi. Kryteriami podziau s: zakres penionych funkcji, swoboda podejmowania decyzji oraz intensywno kontaktw z wadzami centralnymi [John 2001].



Naley zwrci uwag, i ze wzgldu na rnorodno rozwiza w kadym z wy-mienionych pastw rny bdzie zakres interwencjonizmu lokalnego. W zwizku z po-wyszym odrbne bd podmioty ingerencji, sposoby, a take instrumenty stymulowania rozwoju gospodarki turystycznej. Zasadniczo wrd cech modelu pnocnego, ktry to typ samorzdu reprezentowany jest w Austrii, Danii, Finlandii, Holandii, Irlandii, Szwecji i Wielkiej Brytanii, wskaza naley: szeroki zakres wykonywanych funkcji, du swobod podejmowania decyzji, ma intensywno kontaktw z wadzami centralnymi, mniejsz liczb szczebli samorzdowych, mniejsz liczb jednostek samorzdu oraz ich wiksze rozmiary. Wymienione cechy s ze sob cile skorelowane. Duy zakres kompetencji obejmuje take sprawy wypoczynku i rekreacji oraz swobod decyzyjn, ktrej towarzy-sz odpowiednie rodki fi nansowe [Miszczuk A., Miszczuk M., uk 2007]. Elementy te s przejawem znaczcego interwencjonizmu samorzdowego w rozwj turystyki i rekre-acji w tych krajach. Z sytuacj odwrotn mamy do czynienia w krajach reprezentujcych model poudniowoeuropejski samorzdu terytorialnego, czyli w Belgii, Francji, Grecji, Hiszpanii, Portugalii i we Woszech. Z kolei w Polsce i Niemczech obserwuje si cechy

cd. tabeli 3Table 3 cont.

1 2 3 4 5 6 7

Hiszpania regionalny poudniowo-europejski 3-szczeblowy

17 wsplnot au-tonomicznych:50 prowincji8110 gmin

region autono-miczny aciski

Holandia unitarny pnocno-europejski 2-szczeblowy12 prowincji

458 gmin gmina hanowerski

Irlandia unitarny pnocno-europejski 3-szczeblowy8 regionw29 hrabstw

85 dystryktwgmina brak danych

Luksemburg unitarny brak danych 1 szczebel 116 gmin gmina brak danych

Niemcy federalny mieszany 2-szczeblowy16 landw

323 powiaty12 431 gmin

region hanowerski

Polska unitarny mieszany 3-szczeblowy16 wojewdztw314 powiatw

2478 gmingmina hanowerski

Portugalia unitarny poudniowo-europejski 2-szczeblowy4258 parafi i308 gmin gmina brak danych

Szwecja unitarny pnocno-europejski 2-szczeblowy20 hrabstw290 gmin gmina

skandynaw-ski

Wielka Brytania unitarny

pnocno-europejski

zalenie od obszarw

(1 szczebel lub 2 szczeble)

135 hrabstw239 dystryktw gmina hanowerski

Wochy regionalny poudniowo-europejski 3-szczeblowy20 regionw

103 prowincji8101 gmin

region aciski

rdo: Opracowanie wasne na podstawie [Sub-national public fi nance 2006], [The World Factbook 2007], [Flejterski, Zioo 2008], [Sellers, Lidstrm 2007].Source: Based on [Sub-national public fi nance 2006], [The World Factbook 2007], [Flejterski, Zioo 2008], [Sellers, Lidstrm 2007].


Acta Sci. Pol.

wsplne dla modelu pnocnego i poudniowoeuropejskiego. Warto te zwrci uwag na szczebel wadzy o najszerszych kompetencjach administracyjnych i fi nansowych. Spo-rd analizowanych 16 pastw UE a w 11 krajach najniszy poziom administracyjny, czyli gmina, posiada najszersze uprawnienia w tym zakresie. Oznacza to, e ta podstawo-wa jednostka podziau administracyjnego moe dysponowa szerszym zestawem narz-dzi oddziaywania na sfer spoeczn i gospodarcz ni pozostae samorzdy.

Zakres kompetencji decyzyjnych oraz zada w zakresie stymulowania rozwoju tury-styki, rekreacji, sportu i kultury fi zycznej w poszczeglnych krajach Unii Europejskiej determinowany jest take ustrojem terytorialnym pastwa. Najwiksz swobod dziaania charakteryzuj si kraje zoone (federalne, regionalne), podczas gdy w klasycznych pa-stwach unitarnych wadza na poziomie regionu jest silnie ograniczona i podlega kontroli pastwa [Flejterski, Zioo 2008]. W krajach federalnych (Austrii, Belgii, Niemczech) sa-morzdy regionalne maj wasne konstytucje regionalne oraz szerokie kompetencje usta-wodawcze, wykonawcze i sdownicze. Znajduje to swoje przeoenie na stymulowanie rozwoju gospodarki turystycznej. Z kolei w krajach unitarnych (Grecji, Irlandii, Danii, Szwecji, Wielkiej Brytanii, Francji, Holandii oraz Portugalii) czsto za rozwj sportu i rekreacji odpowiedzialne s najnisze szczeble samorzdu (gminy). Nieco inaczej si ma sprawa z zadaniami z zakresu rozwoju turystyki, ktre przypisane s ustawowo do realizacji wyszym poziomom samorzdowym. W trzech krajach: Niemczech, Polsce i Woszech, za zadania z zakresu rekreacji, turystyki oraz sportu i kultury fi zycznej odpo-wiadaj wszystkie szczeble samorzdowe. Szczegowe porwnanie zakresu zada wy-konywanych przez poszczeglne jednostki samorzdowe zaprezentowano w tabeli 4.

Lokalna polityka wadz gospodarczych koncentruje si rwnie wok spraw zwi-zanych z fi nansowaniem dziaalnoci progospodarczej i komunalnej. W tym kontekcie naley zwrci uwag na rnorodny system fi nansowania dziaalnoci samorzdu lokal-nego w Europie, ktry w konsekwencji wpywa na moliwoci wspierania fi nansowego sektora przedsibiorczoci lokalnej. Dla rozwoju gospodarczego w obszarze turystyki

Tabela 4. Rozwj turystyki, rekreacji, kultury fi zycznej i sportu w ujciu poszczeglnych szczebli samorzdu terytorialnego w wybranych krajach Unii Europejskiej

Table 4. Development of tourism, recreation, physical culture and sport in the levels of local gov-ernment in selected countries of European Union

Rodzaj (zakres) zadania

Realizuje:[N] szczebel najniszy[W] szczeble wysze[O] wszystkie szczeble samorzdu A

ustri

a

Bel

gia

Dan

ia

Finl

andi

a

Fran

cja

Gre

cja

His

zpan

ia

Hol

andi

a

Irla

ndia

Luks

embu

rg

Nie

mcy

Pols

ka

Portu

galia

Szw

ecja

Wie

lka

Bry

tani

a

Wo

chy

Rozwj turystyki W W W W W W W W W W O O W W W ORozwj rekreacji N O N O N N N W W N O O N O N ORozwj kultury fi zycznej i sportu N O N O N N N W W N O O N O N O

rdo: Opracowanie wasne na podstawie [Loughlin 1999], [Nowak-Far 2002], [Bonisawski 2005].Source: Based on [Loughlin 1999], [Nowak-Far 2002], [Bonisawski 2005].



i rekreacji wany jest lokalny system fi skalny. W poszczeglnych krajach UE system lo-kalnych obcie fi skalnych dla przedsibiorcw jest odmienny. W zalenoci od rde rozwiza fi skalnych mona wyznaczy trzy modele fi nansowania lokalnego: skandy-nawski, aciski i hanowerski [Kogut-Jaworska 2008]. Analizujc wpyw samorzdw lokalnych na stymulowanie lokalnej gospodarki pastw europejskich, naley stwierdzi, e zdecydowanie najwiksz swobod w tym zakresie odznacza si samorzd Austrii, ktry nie tylko pobiera podatki, ale sam reguluje ich wysoko, a nawet czciowo usta-la, jakie podatki wprowadzi a jakich zaniecha. We Woszech, gdzie panuje swoboda podatkowa, szczegowo opracowano zasady podziau podatkw midzy gminy i pro-wincje. Z kolei w Hiszpanii gmina nie ma prawa do tworzenia nowych podatkw, ale pobiera bezporednie podatki gminne. Podobnie jest we Francji, cho tutaj gmina moe ustala stawki. Idealnym wyjciem dla wszystkich krajw Unii byaby moliwo poboru podatkw bezporednich przez jednostki samorzdu terytorialnego, jak to ma miejsce w Szwajcarii [Bonisawski 2005].

Warto na koniec doda, e wanym nurtem wsparcia w wikszoci krajw europej-skich pozostaje obecnie wsparcie innowacyjnoci gospodarek lokalnych. Dziaania te widoczne s rwnie w obszarze turystyki i rekreacji. Znaczne rodki fi nansowe, m.in. we Francji, Holandii czy Belgii, przeznaczane s na wspieranie innowacyjnoci maych i rednich przedsibiorstw. Trend ten jest take widoczny na gruncie polskiego biznesu.

Naley podkreli, e europejskie samorzdy lokalne odgrywaj bardzo wan rol w stymulowaniu rozwoju turystyki i rekreacji. Systemowi wsparcia lokalnych przedsi-biorstw turystycznych i gestorw rekreacji przypisuje si odmienn rol ze wzgldu na rnice w funkcjonowaniu samorzdu terytorialnego w krajach Unii Europejskiej. Decy-dujce znaczenie maj tutaj: odrbno modelu pastwa, rnorodno systemw fi nan-sowania gospodarki lokalnej, rny podzia zada i kompetencji midzy rzd i samorzd, a take odmienny styl sprawowania wadzy publicznej.

PODSUMOWANIE

Podsumowujc, warto pokusi si o stwierdzenie, e wspczenie obserwuje si przeksztacenia metod i instrumentw interwencjonizmu samorzdowego. Wobec braku skutecznoci oddziaywania w skali makroekonomicznej nastpuje przechodzenie do ska-li mezo- i mikroekonomicznej. Ze wspczesnymi przejawami interwencjonizmu mamy take do czynienia na gruncie turystyki i rekreacji. Jego koncepcja opiera si na wzra-stajcej roli samorzdw szczebla regionalnego i lokalnego w ksztatowaniu warunkw dla innowacyjnoci oraz postpu naukowo-technicznego. Rne s rodzaje oraz skala instrumentw interwencjonizmu samorzdowego stosowane w stymulowaniu gospodarki turystycznej w krajach Unii Europejskiej. Cho rozmiar niniejszego artykuu oraz szcze-gowo posiadanych danych nie pozwoliy na wyczerpujc analiz porwnawcz omawianego problemu, to celowym zabiegiem wydaje si wykorzystanie powyszych konkluzji jako wstpnych ustale oraz hipotez do

Documents

Acta Scientiarum Oeconomia 9 (4) 2010