Actividades de reforzo - Galiciacentros.edu.xunta.es/iesastelleiras/depart/bioxeo/... · Cantos son heterocromosomas? 8. En que fase mitótica cres que se fotografaron os cromosomas?

Actividades de reforzoESO 4

Índice de actividades:Estudo dun cariotipo..............................................................................................................3

Clonar becerros......................................................................................................................4

Os clons do terneiro...............................................................................................................5

Unha máquina copiadora de seres vivos?.............................................................................6

Unha árbore xenealóxica.......................................................................................................7

A cor das bolboretas..............................................................................................................8

A circulación do DDT nos ecosistemas..................................................................................9

Sistema depredador – presa................................................................................................10

Os desertos..........................................................................................................................11

O neocatastrofismo..............................................................................................................12

A misión Viking.....................................................................................................................13

Como xurdiu o voo das aves?.............................................................................................15

Fillos das bacterias..............................................................................................................16

Sangue dunha pedra............................................................................................................17

A fábrica de vida...................................................................................................................19

A ascendencia do ser humano.............................................................................................21

Na bóveda do mundo verde.................................................................................................22

A invasión das estrelas de mar............................................................................................23

O país da terra amarela.......................................................................................................25

Nunha zorra polo fondo do mar...........................................................................................26

A pluma xigante....................................................................................................................28

O descubrimento do tempo..................................................................................................30

Departamento de Bioloxía e Xeoloxía ACTIVIDADES – ESO 4

Estudo dun cariotipo

A fotografía mostra un conxunto ordenado de cromosomas, é dicir, o idiograma dun individuo.

1. Cantos cromosomas hai? Trátase dunha célula diploide ou haploide? Por que?

2. Cantos cromosomas metacéntricos hai? Hai algún telocéntrico?

3. Cantas cromátides ten cada cromosoma?

a) 1 b) 2 c) 4

4. Serán os gametos que produza este individuo xeneticamente idénticos?

5. Cantos cromosomas encontraríamos nun gameto deste individuo?

a) 22 cromosomas b) 23 pares de cromosomasc) 46 cromosomas d) 23 cromosomas

6. É o cariotipo dun home ou dunha muller? Razoa a resposta.

7. Cantos cromosomas son autosomas? Cantos son heterocromosomas?

8. En que fase mitótica cres que se fotografaron os cromosomas?

9. Que criterios se seguiron para ordenar os cromosomas?

Páxina - 3


Clonar becerrosO esquema mostra unha técnica utilizada na clonación de becerros.

1. Que é un individuo clónico?

2. Por que é necesario extraer o núcleo das células embrionarias?

3. A que vaca se parecerán os becerros?

a) Á vaca 1 b) Á vaca 2 c) Á vaca na que se implantou o embrión

Serán idénticos a esa vaca? Razoa a resposta.

4. Serán todos os becerros do mesmo sexo?

5. Pódese saber de que sexo serán?

6. Se se utilizase o núcleo dunha célula somática da vaca 1, en lugar dos núcleos de células embrionarias, a que vaca serán idénticos os becerros resultantes? Explica a resposta.

Páxina - 4

Embrión formado por varias células

Sepáranse as células do embrión e extráense os núcleos

No laboratorio fecúndase un óvulo de vaca (vaca 1)

Vaca 2

Os embrións implántanse noutras vacas

Fusiónanse os núcleos das células embrionarias cos óvulos enucleados da vaca 2

Desenvólvense as células no laboratorio ata obter embrións de 80 ata 100 células

Extráense os óvulos

Elimínanse os núcleos


Os clons do terneiro

En febreiro de 1993 un equipo de investigadores do Instituto Nacional de investigacións Agropecuarias en Bresson-Villiers (Francia) logrou producir cinco clons de terneiros. A produción dos clons (animais co mesmo material xenético, aínda que nacidos de cinco vacas diferentes) foi un proceso complicado:

Primeiro, os investigadores extraíron ao redor de trinta óvulos dunha vaca (supoñamos que o nome da vaca era Branca ).

Os investigadores sacaron o núcleo de cada un dos óvulos extraídos de Branca.

Logo, os investigadores colleron un embrión doutra vaca (chamarémola Marela). Este embrión tiña ao redor de trinta células. Os investigadores separaron a bola de células de Marela en células individuais. Despois os investigadores quitaron o núcleo de cada unha destas células individuais. Cada núcleo foi inxectado, separadamente, en cada unha das trinta células procedentes de Branca (células ás que anteriormente se lles quitara o seu núcleo).

Por último, os trinta óvulos inxectados implantáronse en trinta vacas portadoras. Nove meses máis tarde, cinco das vacas portadoras pariron os clons de terneiro. Un dos investigadores dixo que unha aplicación a gran escala desta técnica de clonación podería ser economicamente rendible para os gandeiros.

Fonte: Corinne Bensimon, Libération, marzo de 1993

1.- Os resultados confirmaron a idea principal estudada nos experimentos franceses en vacas, Cal foi a idea principal que se estudou neste experimento?

2.- Cal da/s seguinte/s frases é/son verdadeira/s? Marca Sí ou Non, en cada caso.

Frase Verdade?Os cinco terneiros teñen o mesmo tipo de xenes Si Non

Os cinco terneiros teñen o mesmo sexo Si Non

O pelo dos cinco terneiros é da mesmo cor: Si Non

Páxina - 5


Unha máquina copiadora de seres vivos?

Sen lugar a dúbidas, se tivera habido eleccións para escoller o animal do ano 1997, Dolly tivera sido a gañadora! Dolly é a ovella escocesa que podes ver na fotografía. Pero Dolly non é unha ovella calquera. É un clon doutra ovella. Un clon significa unha copia. Clonar significa obter copias “dun orixinal”. Os científicos conseguiron crear unha ovella (Dolly) que é idéntica a outra ovella que fixo as funcións de “orixinal”.

O científico escocés Ian Wilmut foi o que deseñou ”a máquina copiadora” de ovellas. Tomou un anaco moi pequeno da ubre dunha ovella adulta (ovella 1). A este pequeno anaco sacoulle o núcleo, despois introduciu o núcleo nun óvulo doutra ovella (ovella 2). Pero, anteriormente, eliminara dese óvulo todo o

material que puidera determinar as características da ovella 2 noutra ovella producida a partir de dito óvulo. Ian Wilmut implantou o óvulo manipulado da ovella 2 noutra ovella femia (ovella 3). A ovella 3 quedou preñada e tivo un año: Dolly.

Algúns científicos pensan que, en poucos anos, será tamén posible clonar seres humanos. Pero moitos gobernos xa decidiron prohibir legalmente a clonación.

1.- A que ovella é idéntica Dolly? Risca a resposta correcta:

A. Ovella 1. B. Ovella 2. C. Ovella 3. D. Ao seu pai.

2.- Non artigo descríbese a parte da ubre que se usou como “un anaco moi pequeno”. Polo texto do artigo, podes deducir a que se refire con “un anaco moi pequeno”?

Este “anaco moi pequeno” é:

A. Unha célula. B. Un xene. C. O núcleo dunha célula. D. Un cromosoma.

3.- Na derradeira frase do artigo dise que moitos gobernos xa decidiron prohibir por lei a clonación de seres humanos. Máis abaixo, menciónanse dúas posibles razóns para que tomaran esta decisión. Son científicas estas razóns? Indica Si ou Non para cada caso.

Razón: é unha razón científica?Os seres humanos clonados poderían ser máis sensibles a algunhas enfermidades cós seres humanos normais.

Si Non

As persoas non deberían asumir o papel dun Creador. Si Non

Páxina - 6


Unha árbore xenealóxicaA seguinte árbore xenealóxica mostra unha familia afectada durante catro xeracións por unha enfermidade determinada xeneticamente.

I

II

III

IV

1. De que sexo son os individuos I1 e II1? E os individuos II2 e III3?

2. Está o carácter ligado ao sexo? Por que?

3. Trátase dun carácter dominante ou recesivo?

4. Cal cres que é o xenotipo máis probable dos individuos I1 e I2?

a) Aa b) AA c) aa

5. Cal é o xenotipo do individuo II2?

a) Aa b) AA c) aa

6. Que descendencia se esperaría encontrar do cruzamento do individuo IV1 cunha muller homocigótica recesiva? Xustifica a resposta.

7. Que tipo de xemelgos son os individuos IV2 e IV3? Xustifica a resposta

a) Monocigóticos b) Dicigóticos

Páxina - 7

1

1

3 4

3

6

2 3

4

2

1 3

5

21

2

5


A cor das bolboretas

A bolboreta do bidueiro, Biston betularia, é frecuente na cidade de Manchester, en Gran Bretaña. Esta bolboreta posúe dúas variedades distintas, unha con pintas de cor branca e outra de cor escura (variedade carbonaria).

Ata o ano 1850, antes do comezo da revolución industrial, predominaban as bolboretas de cor branca. Descansaban sobre os troncos dos bidueiros,onde se confundían cos liques, tamén de cor clara. Esta predominancia debíase a que os depredadores, como paporrubios e outras aves insectívoras, eliminaban os exemplares de cor escura, pois eran máis visibles sobre os troncos claros dos bidueiros.

A partir do ano 1900, a cidade de Manchester industrializouse, e os fumes das fábricas modificaron o medio. Debido á contaminación, os liques dos bidueiros desapareceron e escurecéronse os troncos. Entón comezaron a ser máis abundantes as bolboretas de cor escura, pois agora os depredadores vían mellor as bolboretas de cor clara sobre os troncos escurecidos polo fume das fábricas.

1. Que tipo de bolboreta sobrevive mellor na zona non contaminada? Por que?

2. A que presión de selección están sometidas as bolboretas?

3. Explica como actuou a selección natural nas poboacións de bolboretas cando o ambiente se contaminou.

4. Que podería ocorrer se a poboación de bolboretas do bidueiro en 1900 non presentase dúas variedades distintas?

5. En 1956, o goberno británico decretou a Lei Limpa, e produciuse o peche das industrias contaminantes.

a) Cal sería entón a situación desta bolboreta?

b) Que cor se vería favorecida?

Páxina - 8


A circulación do DDT nos ecosistemas

O DDT (Dicloro-fenil-tricloroetano) é un dos compoñentes principais dos pesticidas. Esta substancia química foi utilizada amplamente no século XX para combater as pragas de insectos.

Durante décadas, o DDT tivo un uso agrícola e forestal, pero debido ao seu impacto ambiental prohibiuse universalmente. Entre as súas características destaca o ser unha substancia moi tóxica, estable e persistente. Tarda décadas en degradarse, evapórase e desprázase a longas distancias a través do aire e da auga. É pouco soluble en auga, o que fai que non se elimine coa urina e acumúlase no tecido adiposo dos animais, co que provoca, entre outros danos, alteracións do sistema nervioso e inmunolóxico, distintas formas de cancro, así como fallos na reprodución e no desenvolvemento.

Na imaxe aparecen as cifras de residuos de DDT, en miligramos por quilogramo (ppm, partes por millón) de tecido corporal en diferentes especies dunha lagoa.

1. En canto se incrementou a concentración de DDT do plancto á garza?

2. Por que os contaminantes como o DDT se concentran máis nos niveis tróficos máis altos?

3. Tendo en conta que o ser humano está nos niveis tróficos superiores, cres que lle afectaría a concentración de DDT no ambiente? Razoa a resposta.

4. Se o DDT non fose estable, podería acumularse nos seres vivos? E se se excretase coa urina?

5. Como explicarías que se encontrase DDT en animais da Antártida como os pingüíns?

Páxina - 9

0.04 ppm 0.2 – 1.2 ppm 1 – 2 ppm 3 - 76 ppm


Sistema depredador – presaA gráfica adxunta mostra as oscilacións de tres poboacións dun ecosistema no tempo.

1. A que nivel trófico corresponde cada poboación?

2. A que se debe que a biomasa dos vexetais sexa maior cá dos coellos e esta cá dos lobos?

3. Que tipo de relación se establece entre o coello e o lobo?

a) Competencia b) Depredación c) Parasitismo d) Simbiose

E entre a vexetación e o coello?

a) Competencia b) Depredación c) Parasitismo d) Simbiose

4. Explica por que o ascenso na poboación de lobos se produce despois que o de coellos.

5. Que factores poden romper o equilibrio na relación vexetación – coellos – lobos?

6. Que ocorrería se a caza masiva de lobos levase á súa extinción?

7. Que podería suceder se se introducisen cervos no territorio?

Páxina - 10

Tempo

Biomasa


Os desertosOs grandes desertos sitúanse nas zonas climáticas tropicais, polo que se consideran sistemas

morfoclimáticos; con todo, hai algúns desertos que están situados en latitudes temperadas, como o deserto do Tíbet e o deserto de Thar, ao noroeste da India. Estes desertos fórmanse ao pé de grandes relevos; o vento húmido procedente da India, ao remontar o Himalaia perde toda a humidade en forma de chuvia, e cando baixa polo lado oposto da cordilleira é un vento seco que dá lugar a un deserto.

Estes desertos clasifícanse como azonais, xa que a súa orixe non está relacionada cunha zona climática.

1. Copia o debuxo esquemático, e indica o que significan as frechas azul e vermella, e por que se producen as precipitacións no lugar sinalado. Indica cales son as vertentes de barlovento e de sotavento do relevo.

2. Este modelo só se cumpre se o vento que remonta o relevo procede do océano. Se vén de percorrer un continente, non hai zona de chuvias no barlovento do relevo. Por que?

3. Cita un sistema morfoclimático zonal e explica o que significa o cualificativo de zonal.

4. O Kilimanxaro é un volcán de 5202 m de altitude situado practicamente sobre a liña do ecuador, e o seu cumio está cuberto por un glaciar. Por que se pode considerar que é un glaciar azonal? Que factor ou factores fan posible que haxa un glaciar no ecuador?

5. Tendo en conta que os ventos dominantes na península ibérica son do oeste, especialmente nas situacións de borrascas, explica por que a zona de Estremadura é en xeral moito máis húmida cá zona de Levante. Fai un esquema explicativo semellante ao presentado na actividade.

Páxina - 11


O neocatastrofismoA principio do século XIX, o zoólogo e paleóntologo

Georges Cuvier propuxo que na historia da Terra ocorreran sucesivas inundacións catastróficas, a última das cales sería o diluvio universal. Estas inundacións eran as causantes de extincións masivas das formas de vida. A súa teoría chamouse catastrofismo.

O catastrofismo abandonouse pronto,pero ao longo do século XX viuse que na historia do noso planeta tamén houbera eventos catastróficos. Un moi coñecido é o que relaciona un impacto meteorítico hai 65 millóns de anos coa extinción de moitas especies de seres vivos, entre eles os dinosauros. A teoría que trata de valorar a importancia destas catástrofes na historia xeolóxica chamouse neocatastrofismo.

1. A teoría catastrofista supoñía que os continentes non cambiaron de lugar, e era polo tanto unha teoría fixista. É tamén unha teoría fixista o neocatastrofismo?

2. As tres gráficas adxuntas representan a variación do número de especies (biodiversidade) con respecto ao tempo. Cal delas se corresponde cunha extinción catastrófica? Razoa a resposta.

3. O catastrofismo de Cuvier abandonouse pronto, pero o neocatastrofismo foise afianzando ao longo do século XX, e continúa proporcionando interpretacións valiosas do rexistro xeolóxico. Cal cres que pode ser a causa desta diferenza?

a) O catastrofismo baseábase nunha interpretación da Biblia, e o neocatastrofismo baséase na interpretación obxectiva de observacións.

b) Ambas as teorías din basicamente o mesmo, pero o neocatastrofismo é máis actual.

c) As dúas son teorías científicas, e igual que se abandonou o catastrofismo, quizais se abandone proximamente o neocatastrofismo.

4. A interpretación das rochas permitiu recoñecer que na historia da Terra houbo en efecto, algunhas inundacións catastróficas, aínda que ningunha a escala de todo o planeta. Ningunha desas inundacións se lle atribuíu ao diluvio universal, a que cres que é debido?

Páxina - 12

Biodiversidade

Biodiversidade

Biodiversidade

Tempo Tempo Tempo


A misión Viking

En 1969 a NASA preparaba a misión Viking para buscar rastros de vida no planeta Marte. O químico James Lovelock que formaba parte do equipo científico, suxeriu que a pegada máis evidente de que un planeta ten vida está na súa atmosfera.

“A vida crea e mantén un desequilibrio químico na atmosfera, achegando gases, que se non se repuxesen constantemente, desaparecerían en poucos miles de anos ao reaccionar entre si e coas rochas da superficie”.

1. Cal era o obxecto da misión Viking?

2. O dióxido de carbono é un gas inerte que non reacciona coas rochas nin con outros gases (a non ser que se encontre disolto en auga). A súa abundancia na atmosfera dun planeta é un signo de que esa atmosfera está en equilibrio ou en desequilibrio químico?

3. Indica a frase axeitada e explica por que o é:

A suxestión de Lovelock significaba que ....

a) Para ver se un planeta tiña vida era necesario crear un desequilibrio na súa atmosfera.

b) Para saber se nun planeta había vida, chegaba con analizar a súa atmosfera en busca dun desequilibrio químico.

c) A presenza dunha atmosfera en equilibrio químico é un sino da existencia de vida.

d) A vida era unha consecuencia do desequilibrio químico da atmosfera.

Páxina - 13


4. Observa os diagramas de barras que representan os gases que compoñen as atmosferas de Marte, Venus e a Terra.

a) Que proceso lle proporciona osíxeno á atmosfera?

b) Cal dos gases representados na gráfica se produce abundantemente nas erupcións volcánicas? Por que ese gas é escaso na atmosfera terrestre?

c) Tendo en conta que os lóstregos durante as tormentas producen gran cantidade de óxido de nitróxeno, pódese dicir que a presenza de nitróxeno e osíxeno na atmosfera terrestre representa un desequilibrio químico? Razoa a resposta.

d) Por que para comparar a composición das atmosferas dos planetas é mellor utilizar un diagrama de barras ca unha gráfica de puntos?

e) Cal das tres atmosferas se pode dicir que é unha anomalía que necesita unha explicación?

Páxina - 14


Como xurdiu o voo das aves?

Desde mediados do século XX considerábanse dúas hipóteses: ou ben as aves “aprenderan a engalar” correndo cada vez máis rápido e dando saltos cada vez máis longos, ou “aprenderan a caer” lanzándose en voo planado dende as alturas.

A controversia resolveuse grazas á informática. Cun programa de deseño de avións sometéronse a probas aerodinámicas modelos tridimensionais das aves máis antigas. Os resultados eran concluíntes: aqueles deseños eran incapaces de voar.

Esnafraríanse contra o chan de lanzarse desde un cantil, pero en cambio podían correr moi rápido, e as plumas proporcionábanlles unha gran manobrabilidade na carreira ao poder apoiarse no aire. Sen dúbida, o voo das aves comezou desde o chan, non desde as alturas.

1. Pódese dicir que esta investigación utilizou un sistema de estudo actualista? Explica a resposta.

2. Nesta investigación utilizouse tamén a anatomía comparada, pero con que se comparou a anatomía das aves para coñecer a súa capacidade de voo?

3. Por que as aves, malia súa axilidade, non se diversificaron e se fixeron abundantes ata o Cenozoico?

4. O kite-surf e a á delta son deportes onde se utiliza a sustentación aerodinámica. No primeiro caso, para realizar saltos e no segundo, para o voo planando. Cal deles se parece á forma en que desenvolveron as aves a capacidade de voar?

5. Existen actualmente mamíferos voadores? E mamíferos que pode planar lanzándose desde o alto das árbores? Cita exemplos destes animais.

6. Os pingüíns son aves que nadan ao somorgullo extraordinariamente ben, movendo as ás baixo a auga como se voasen: literalmente voan dentro da auga. Como cres que a evolución deu orixe aos pingüíns?

a) Eran aves voadoras que se especializaron en nadar ao somorgullo e perderon a capacidade de voar no aire.

b) Os antepasados dos pingüíns nunca chegaron a voar, senón que eran aves corredoras que aprenderon a nadar ao somorgullo.

Páxina - 15


Fillos das bacterias

Os organismos diminutos, quéixase Lynn Margulis, non teñen o creto que merecen polos seus logros. No precámbrico, as bacterias inventaron a fotosíntese e alimentaron o mundo. Engadíronlle osíxeno á atmosfera e transformárona. E algunhas idearon un método para facerlle fronte ao novo veleno, aproveitando o poder combustible do osíxeno e utilizándoo para descompoñer o alimento.

As bacterias que utilizan osíxeno xeran enerxía de forma moito máis eficaz que as súas veciñas anaeróbicas, que non poden vivir en presencia do osíxeno. Mentres que as bacterias anaeróbicas producen unicamente dúas unidades de enerxía ao fermentar unha molécula de azucre, as bacterias aeróbicas usan o osíxeno para obter 36 unidades da mesma molécula.

Margulis cre que nos nosos corpos levamos descendentes das bacterias precámbricas, e tamén case todos os outros eucariotas. Nas nosas células hai uns orgánulos minúsculos chamados mitocondrias que queiman azucre e osíxeno para xerar enerxía.

Hai trinta anos, Margulis abandeirou a idea de que as mitocondrias son os vestixios das bacterias respiradoras de osíxeno que invadiron as células eucariotas hai quizais 2000 millóns de anos e que permaneceron alí desde entón. Esta é a razón pola que necesitamos osíxeno. Cada vez que respiramos estamos alimentando os descendentes das bacterias invasoras que hai nas nosas células.

A capacidade fotosintética das plantas provén das antigas cianobacterias que agora residen no interior de células como fábricas de enerxía solar chamados cloroplastos.

Calquera cousa que estea vida hoxe en día pode remontar a súa ascendencia ata as bacterias comúns -dime Margulis -. Sempre pensamos que procedemos do mono, pero a verdade é que as nosas células proveñen do mundo bacteriano.

RICHARD MONASTERSKY, National Geographic Vol. 2, nº 3. Marzo 1998

1. Como contribuíron as bacterias do precámbrico á evolución da vida?

2. Por que Margulis di que necesitamos osíxeno?

3. Elixe a alternativa que mellor resume o texto:

a) As primeiras bacterias inventaron a fotosíntese, producían osíxeno e descompoñían o alimento.b) As mitocondrias e os cloroplastos encóntranse nas nosas células e encárganse de xerar enerxía.c) As mitocondrias e os cloroplastos son descendentes das antigas bacterias que inventaron a fotosíntese e producían osíxeno.d) Segundo Margulis, en vez de descender do mono, as nosas células son descendentes das primeiras bacterias do período precámbrico.

4. Por que che parece que o autor comeza o texto coa queixa de Margulis sobre que “os organismos diminutos non teñen o creto que merecen polos seus logros”?

Páxina - 16


Sangue dunha pedra

Está vostede no seu laboratorio, examinando un anaco de ámbar do tamaño dunha noz. Se eleva o ámbar a contraluz, pode ver claramente un mosquito no seu interior. É un mosquito de 85 millóns de anos. Non sabe se algunha vez chuchou sangue de dinosauro, pero podería ser que si. E, desde logo, non sabe se bebeu sangue de dinosauro, pero podería ser que si.

E agora que? Hai que sacar o insecto do ámbar ou, polo menos, extraer o contido do seu estómago. Escachiza o ámbar cun martelo? Córtao en dous? Desfaino nun disolvente químico? Fúndeo?

Na película de presentación que se exhibe no centro de visitantes do Parque Xurásico, vemos que perforan un pequeno burato no ámbar que encerra un mosquito antigo. Insiren unha agulla e, cunha xiringa, extraen algo (non sabemos con seguridade o que é, .... aínda) do estómago do insecto. Fácil, non? Pero quizais non sexa boa idea.

Calquera anaco de ámbar, por puro e translúcido que sexa, contén unha morea de fragmentos microscópicos do pasado: pole, mosquitos,vermes nematodos, anacos de poliñas e pétalos. Todas estas cousas teñen o seu propio DNA e, se se perfora un orificio a través do ámbar e se insire unha agulla, pódese recoller DNA de numerosas formas de vida que non teñen nada que ver cos dinosauros. Un dos aspectos máis difíciles da súa tarefa é asegurarse de que ten fragmentos de DNA de dinosauro e non dunha flor ou dun verme do Cretácico, ou incluso de vostede mesmo. Por non mencionar que o insecto ten o seu DNA e, se fai unha pequena perforación ata o seu estómago, non pode evitar atravesar a súa pel e os seus músculos.

Serrar o ámbar pola metade é unha idea mellor, pero hai que planealo con tino. Cando a cuberta de ámbar se parte, o insecto queda exposto ao mundo moderno e a todos os tipos de DNA que flotan no aire: de virus e bacterias, de anacos de pel e insectos; quizais do atún do bocadillo que acaba vostede de comer (caeu un anaquiño na manga da súa camisa).

Con paciencia, recorta unha circunferencia na peza, cunha pequena serra circular inserida nunha ferramenta de xoieiro, o tipo de ferramenta que utilizan as persoas que fabrican adornos de ámbar. Ten coidado de non chegar ao propio mosquito. Só quere cortar o suficiente para romper o ámbar, pero sen chegar a cortar o insecto porque entón podería entrar contaminación de todo tipo. Despois pode lavar o anaco con alcohol para eliminar o po e a sucidade, e, sobre todo, o contido que poida haber de DNA procedente de calquera outra cousa que encerrase o ámbar.

Agora pode abrilo. Pero ten que facelo nun lugar onde este absolutamente eliminada a contaminación de DNA e onde o do interior do insecto estea a salvo.

ROB DE SALLE e DAVID LINDEYComo fabricar un dinosauro. Alianza Editorial

Páxina - 17


1. Que tipos de DNA podemos encontrar no interior dun anaco de ámbar?

2. Para que se quere chegar ao estómago do mosquito?

3. Selecciona a idea que resume o texto:

a) No ámbar pode haber mosquitos que viviron hai 85 millóns de anos.

b) O texto describe o procedemento máis axeitado para acceder ao contido do estómago do mosquito.

c) O mosquito pode ter no estómago sangue de dinosauro que chuchou hai millóns de anos.

d) O autor do texto destaca a importancia que ten o estudo do DNA dos dinosauros.

4. Por que nos laboratorios médicos onde se analizan mostras de DNA se teñen que ter unhas condicións moi asépticas?

5. Critica o autor o procedemento utilizado no centro de visitantes do Parque Xurásico para extraer sangue do estómago dun mosquito que viviu hai millóns de anos?

Páxina - 18


A fábrica de vida

– Isto - dixo Vissan, colocando un aparello verde claro sobre a mesa da cabana – é o prototipo do escritor de codóns.

Mary mirou a máquina. Tiña o tamaño e a forma de tres bolos de pan, colocados un xunto a outro... aínda que ningún neanderthal podería facer tal comparación.

– Pode sintetizar calquera cadea de ácido desoxirribonucleico, ou ácido ribonucleico, se o prefiren,ademais das proteínas adicionais necesarias para fabricar cromosomas ou outras estruturas.

Mary sacudiu a cabeza, asombrada.

– É unha fábrica de vida - mirou a Vissan -. No meu mundo, vostede gañaría o premio Nobel por isto... o noso máximo honor ao traballo científico.

– Pero aquí está prohibido - a voz de Vissan denotaba amargura -. As miñas intencións eran boas.

Mary engurrou a testa.

– Cales eran as súas intencións?

Vissan gardou silencio un momento.

– Teño un irmán máis novo que vive nunha institución - mirou a Mary -. Eliminamos a maioría das desordes xenéticas hereditarias, pero aínda hai cousas que poden saír mal, cousas que son xenéticas, pero non herdadas. Meu irmán ten ... non sei como lle chaman vostedes. Ten un cromosoma vinte e dous de máis.

– O cromosoma vinte e un, quere dicir. Ah non, claro que non. Aquí sería o número vinte e dous. Nós chamámolle síndrome de Down.

– Pero iso non é todo - dixo Vissan -. Previr a trisomía e outras desordes similares foi só o impulso inicial do meu traballo. Cando me metín na miña investigación, ocorréronseme outras posibilidades marabillosas.

– Si? - dixo Ponter.

– Si, naturalmente! Quería eliminar a aleatoriedade na selección xenética, deixando a elección das características aos pais.

– E como?

Vissan mirouno.

Páxina - 19


– Vostede herdou unha presada de características do seu pai e outra presada de características da súa nai: a metade do seu ácido desoxirribonucleico procede de cada un deles; en total, esas dúas metades, compoñen os seus corenta e oito cromosomas. Pero cada espermatozoide que vostede produce contén unha combinación aleatoria de todas esas características.

Pero, se secuenciásemos o seu ácido desoxirribonucleico, poderíamos elixir a mellor de cada parella de características que vostede mesmo herdou, e entón crearíamos un conxunto de haploides que contivesen só as mellores tendencias. Tamén poderíamos facer o mesmo con Mary: producir un haploide con só as características mellores do seu repertorio. E daquela poderíamos combinalos xuntos para producir o mellor fillo que puidesen ter. O fillo seguiría tendo exactamente a metade xenética do pai e a metade da nai, pero tería a mellor combinación posible dos seus respectivos materiais xenéticos.

ROBERT J. SAWYER Híbridos Ediciones B. Colección Nova

1. Que lle ocorre ao irmán de Vissan?

2. Por que invento lle poderían conceder o premio Nobel a Vissan?

3. Que obxectivos quería conseguir Vissan coa súa máquina?

4. Que podería ocorrer se unha persoa fixese un mal uso do escritor de codóns?

5. Por que no mundo de Vissan estaba prohibido sintetizar cadeas de DNA ou RNA?

Páxina - 20


A ascendencia do ser humano

Un novo animal encontrábase sobre o planeta, estendéndose lentamente desde o corazón de África. Era aínda tan raro que un apresurado censo o omitiría, entre os prolíficos miles de millóns de criaturas que vagaban por terra e por mar. Ata o momento non había proba ningunha de que puidese prosperar, ou ata sobrevivir; houbera neste mundo tantas bestas máis poderosas que desapareceron, que o seu destino estaba aínda na balanza.

Nos cen mil anos desde que os xeos descenderon en África, os mono-humanoides non

inventaron nada. Pero comezaran a cambiar, e desenvolveran actividades que ningún outro animal tiña. As súas porras de óso aumentaran o seu alcance e multiplicaran a súa forza; xa non se encontraban indefensos contra as bestas de presa competidoras. Podían apartar das súas propias matanzas os carnívoros menores; en canto aos grandes, polo menos podían disuadilos, e ás veces amedrentalos, poñéndoos en fuga.

Os seus macizos dentes estábanse facendo máis pequenos, pois xa non lles eran esenciais. As pedras de afiadas arestas que podían ser usadas para arrancar raíces, ou para cortar e serrar carne ou fibra, comezaran a substituílos, con inconmensurables consecuencias. Os mono-humanoides non estaban xa enfrontados á inanición cando lles apodrentaban ou se lles gastaban os dentes; ata os instrumentos máis toscos poderían engadir varios anos ás súas vidas. E a medida que diminuían os seus cairos e dentes, comezou a variar a forma da súa cara; retrocedeu o seu fociño, fíxose máis delicada a prominente mandíbula e a boca tornouse capaz de emitir sons máis refinados. A fala encontrábase aínda a unha distancia dun millón de anos, pero xa se deran os primeiros pasos cara a ela.

A medida que o seu corpo se volvía cada vez máis indefenso, os seus medios ofensivos fixéronse cada vez máis terribles. Con pedra, bronce, ferro e aceiro percorrera a gama de canto podía atravesar e esmiuzar, e en tempos moi temperáns aprendera como derrubar a distancia as súas vítimas. A lanza, o arco, o fusil e o canón, e finalmente o proxectil guiado, procuráranlle armas de infinito alcance e case infinita potencia.

Sen esas armas, que tamén empregara a miúdo contra si mesmo, o Home non conquistaría nunca o seu mundo. Nelas puxera o seu corazón e a súa alma, e durante eras servírano moi ben.

Máis agora, mentres existían, estaban vivindo co tempo prestado.

ARTHUR C. CLARKE 2001, unha odisea espacial Plaza & Janés Editores.

1. Para que afiaban as pedras os mono-humanoides?

2. Que consecuencias tivo para os mono-humanoides utilizar instrumentos cortantes?

3. Describe o proceso de transformación que seguiron as armas desde que foron deseñadas polos mono-humanoides deica os nosos días.

4. Que papel tivo a intelixencia na evolución dos mono-humanoides?

5. Por que o autor afirma ao final do texto que as armas fan vivir o home “co tempo prestado”?

Páxina - 21


Na bóveda do mundo verde

As flores das árbores da bóveda vexetal, a diferenza das dos xigantes, non poden confiar no vento para a súa polinización, pois o aire arredor delas está case inmóbil. Por conseguinte, deben atraer animais transportistas, cousa que fan grazas a posesión de néctar, anunciándolles, mediante pétalos rechamantemente coloreados, que este está dispoñible. Moitas son fertilizadas por insectos - escaravellos pesados - avespas e bolboretas de ás potentes e brillantes. As flores que dependen de paxaros que se

alimentan de néctar, colibrís en Suramérica e nectarínidos en Asia e en África, son case sempre vermellas, mentres que as que son pálidas e con cheiro fétido son normalmente frecuentadas por morcegos.

Ao desenvolverse as sementes xorden problemas de transporte similares. Tales sementes son maiores cós grans de pole, así que os animais que desempeñan a tarefa de transporte deben ser de certo tamaño. Por iso, moitas árbores envolven as sementes con polpa suculenta e doce que atrae monos e cálaos, tucanos e morcegos fruxívoros, todos eles animais do volume suficiente como para tragar o froito coas súas sementes sen sequera notalas. Os froitos dos ficus son consumidas nas mesmas pólas. As froitas de maior tamaño, aguacates, durios e artocarpos, caen ao chan, onde poden ser comidas por animais que habitan nel. En todos estes casos, a propia semente ten unha cuberta dura e resistente, de forma que pode percorrer intacta toda a lonxitude do conduto dixestivo deses animais e saír polo extremo final cos excrementos, e se hai sorte, a certa distancia de onde foi consumida.

Unha rica e variada comunidade habita o mundo verde da bóveda, lonxe do chan, petiscando e cazando, roubando e alimentándose de presas, reproducíndose e morrendo sen abandonalo nunca. Ao haber tantas especies de árbores diferentes que frutifican en épocas distintas,polo común sempre hai, nun sitio ou noutro, froita dispoñible ao longo do ano, o que posibilita que os animais se especialicen en alimentarse con froita e pouco máis. Fórmanse cuadrillas errantes de aves e mamíferos que arrebatan esa froita tan pronto como está disposta. Un dos mellores modos de observar a vida na bóveda vexetal é localizar unha árbore que está a punto de dar froitos, sentar preto dela e esperar. Un ficus de Borneo, se os seus froitos son maduros e olorosos, verase rodeado de multitude de animais. Os monos corren polas súas polas cheirando cada froito para decidir, polo seu aroma, se chegou ao seu tempo, e se é así, embúteno na boca.

Nas poliñas máis finas e inaccesibles, onde é difícil que os animais pesados se movan, voan e grallan aves fruxívoras. As cacatúas gabean torpemente, agarrando o froito coas poutas dunha pata mentres coa outra se colgan do revés; os cálaos e os tucanos recollen os froitos a fío cos seus longos peteiros, lánzanos ao aire e tráganos. O banquete non se interrompe ao finalizar o día, senón que pola noite chegan novos comensais.

DAVID ATTENBOROUGH O planeta vivo Salvat Editores

1. Que método recomenda o autor do texto para coñecer a vida que forma parte da bóveda vexetal? Por que?

2. Que elementos conforman o ecosistema “a bóveda vexetal”?

3. Como afectaría ao ecosistema descrito no texto o feito de que os morcegos desaparecesen?

Páxina - 22


A invasión das estrelas de marNos últimos días Hadrián Fonseca aprendera

máis sobre os océanos de canto chegaría a saber en toda a súa vida, e non podía por menos que impresionarse ante o desorbitado cúmulo de descoñecementos que tanto el coma a maioría dos seres humanos posuían sobre o que constituía a parte máis importante do planeta.

Incluso as grandes cidades costeiras vivían de costas ao mar, e dábase o caso de portos onde os seus habitantes non podían contemplalo máis que a través das sucias e contaminadas augas dunha dársena cotrosa.

E existían tantas marabillas e enigmas sorprendentes máis alá da azul e monótona superficie desas augas!

De entre as moitas cousas que os Lorenz - pai e filla - foran desvelándolle, impresionábao especialmente unha que demostraba ata que punto o ser humano era capaz de romper estupidamente o equilibrio ecolóxico poñendo en perigo con iso a súa propia existencia.

Segundo Max Lorenz, vinte anos atrás, as estrelas de mar do Pacífico comezaron a reproducirse en tan desproporcionada escala que axiña iniciaron unha masiva destrución dos arrecifes coralinos que circundaban as illas do Sur.

Estas estrelas de mar alimentábanse ao parecer de pólipos de coral, e nunha cantas horas podían destruír arrecifes que tardaron medio século en formarse, e que unha vez mortos e concluído polo tanto o seu lento proceso de crecemento, se partían e caían ao fondo, co que se deixaban as illas desprotexidas contra os embates do océano.

A inusitada invasión de estrelas puxo en perigo infinidade de aldeas, e se se lles permitía continuar reproducíndose corría grave perigo o futuro mesmo da Micronesia, polo que os científicos de todas as nacionalidades, incluído o propio Lorenz, acudiron a estudar o estraño fenómeno e chegaron á conclusión de que a súbita eclosión de vida se debía a que os mergulladores arrincaban máis de cen mil tritóns, un fermoso molusco usado como adorno ou pía bautismal, dos que a principal fonte de alimentación a constituían precisamente as estrelas de mar.

Rompera, polo tanto a cadea ecolóxica e para recompoñela enviáronse ducias de mergulladores que se dedicaron a cortar en dous anacos os membros das “columnas invasoras” que avanzaban como un disciplinado e arrasador exército sobre os arrecifes.

Páxina - 23


Pero o terrorífico resultado foi que, en canto os mergulladores marcharon, cada unha das partes en que se dividira cada estrela de mar converteuse noutra nova, co que duplicaron o seu número e causaron o pánico entre os espantados aborixes que vían como o seu vello mundo se derrubaba.

Tivo que recorrerse por último ao pouco ortodoxo sistema de inxectar unha pequena dose de aldehido fórmico a cada unha das indestrutibles invasoras.

Cantas veces cometería o home idénticos erros e cando aprendería que o universo é coma un inmenso acueduto romano no que a falta dunha pedra provoca que todos se derrube?

ALBERTO VÁZQUEZ FIGUEROA Delfíns Plaza & Janés

1. Por que os submarinistas arrancaron os tritóns?

2. A que facía referencia Lorenz ao dicir que o ser humano poñía en perigo a súa propia existencia?

3. Como romperon os submarinistas a cadea ecolóxica das illas do Sur?

4. Que elementos dunha cadea biolóxica rompen cando hai un incendio? Que consecuencias ten esa alteración?

Páxina - 24


O país da terra amarela

O norte de China recibe ás veces o nome de “País da Terra Amarela” debido á cor amarelenta da profunda capa de fina lama de terra calcaria chamada loess que o cobre na súa maior parte. O río que o percorre e recolle as augas da maior parte do norte de China adquiriu a mesma cor, e por iso se chama o río Huang (Amarelo). O amarelo foi considerado a miúdo como a cor imperial, e un relato (agora invalidado) das orixes da civilización chinesa refírese aos chineses como “fillos da Terra Amarela”, aludindo as

súas supostas orixes no país do loess, non á cor da súa pel.

A capa de loess é moi profunda -ata 200 metros nalgunhas zonas, e recobre a maior parte das rexións montañosas-, e a súa estrutura solta significa que constantemente ascenden novos nutrientes á superficie, o cal os fai virtualmente inesgotables. A súa principal desvantaxe é que o vento e a auga a erosionan facilmente, incluso nas ladeiras máis suaves. Ao mesmo tempo, é moi fácil de traballar, e durante moito tempo as vivendas creáronse facendo túneles nas ladeiras das montañas para formar relativamente espazosas covas cálidas no inverno e frescas no verán. A rotura vertical do loess fai isto practicable, pero pode expoñer aos seus ocupantes a catástrofes en caso de terremotos, que son lamentablemente comúns no noroeste de China.

Crese que os loess foron orixinalmente depositados (como no norte de Alemaña, onde se orixinou o termo) polos fortes ventos que sopraron das capas de xeo en retirada que no seu tempo cubriron o norte de Eurasia. Os ventos recolleron os finos sedimentos da chaira glaciaria e fóronos deixando caer progresivamente sobre unha zona moi grande ao sueste e ao leste. Isto, xunto coas baixas precipitacións, debeu dificultar presumiblemente o crecemento do bosque. Ao longo dos seguintes milenios, o río Huang e os seus tributarios fóronse cargando masivamente cos lodos dos materiais arrastrados das ladeiras da divisoria de augas, desprotexidas pola falta de árbores, e foron adquirindo a súa cor amarela.

RHOADS MURPHEY Berces da civilización Ediciones Folio S.A.

1. Que característica fai que os nutrientes dos loess saian ao exterior?

2. Como se orixinaron os loess en China?

3. Por que o texto se titula O país da terra amarela?

4. Como podería ser o río Huang se crecese o bosque nas súas beiras?

5. No texto descríbense feitos e tamén se aventuran hipóteses para explicar feitos. Escribe dous feitos e dúas hipóteses. Como chegaches á conclusión de que uns son feitos e outros son hipóteses?

Páxina - 25


Nunha zorra polo fondo do mar

O principal obxectivo que tiñamos para a nosa zorra no Atlántico era a cordilleira máis longa da Terra: a Dorsal Atlántica, que se estende practicamente de Polo a Polo, dividindo o océano en dúas concas. A Dorsal describe unha curva á metade da súa extensión, entre Euráfrica e as Américas, seguindo aproximadamente o contorno das súas costas, o cal vén en apoio da tan debatida teoría da deriva dos continentes, sentada por Penck e Wegener e que aínda conta con partidarios. As Azores, as Rochas de San Paulo e a illa da Ascensión son outros tantos cumios da Dorsal Atlántica que asoman das augas.

O cumio sinuoso da Dorsal está profundamente fendido por unha fenda case continua chamada Val Atlántico, que acaso contén os epicentros dos movementos sísmicos que se producen neste océano. Eu propúxenme arriscar unha zorra naquela tentadora depresión.

O sondador de eco do Calypso sinalou os primeiros contrafortes da Dorsal Atlántica, que se alzaban no papel rexistrador do mesmo xeito como foron descritos polos eximios exploradores do Atlántico, os norteamericanos Maurice Ewing e Bruce Essen. Mentres navegábamos cara ao cumio da crista dorsal, os picachos foron ascendendo ata alcanzar unha altitude de 1525 metros baixo a superficie. Despois produciuse unha espectacular caída de tres mil metros cara ao val oceánico. A nós, que navegabamos sobre a chá superficie do mar, custábanos comprender que nos atopabamos sobre un abrupto e accidentado sistema formado por cumios e vales afundidos na noite eterna.

A primeira zorra estaba equipada cunha cámara estereoscópica provista de película en cor. Remolcámola co maior coidado. Os pés espidos de Maurice Léandri notaban os menores choques que acusaba o tenso cable, de case seis quilómetros e medio de lonxitude e que descendía ata o val. Cinco horas despois, a zorra saíu chorreando á superficie, transformada de maneira sorprendente. A armazón perdera a súa pintura amarela e estaba aboiada por numerosas colisións. Con todo, a cámara e o flash de Edgerton parecían intactos, pois os tubos que os encerraban non sufriran danos.

A película estereoscópica resultou impresionante. A cámara captara escenarios dunha gran diversidade, que cambiaban do modo máis imprevisto. Parecíanos ollar un catálogo de xeoloxía. Unha toma mostraba un amoreamento de bloques de lava, de cantos agudos, e a seguinte facíanos atravesar un Sáhara en miniatura, seguido polos grises e rochosos contrafortes dos Alpes, recubertos dun fino po sedimentario que parecía neve. Á súa maneira, aquelas escenas reducidas suxerían tanto o xigantesco como a arte dun hábil xardineiro – arquitecto xaponés.

JACQUES YVES e JAMES DUGAN O mar vivente Ed. Éxito S.A.

Páxina - 26


1. Como era o aspecto da zorra do Calypso?

2. Por que a armazón da zorra sufrira danos?

3. Cres que Cousteau e o seu equipo alcanzaron o seu obxectivo? Por que?

4. En que se parece e en que se diferencian a zorra do Calypso doutras máquinas enviadas polos científicos para explorar a superficie doutros planetas?

5. Se alguén puxese como título do texto “O fondo do Atlántico: un tratado de xeoloxía”, pareceríache adecuado? Explica as túas razóns.

Páxina - 27


A pluma xiganteO piloto da Garda Costeira riu polo baixo, marabillado.

– É un dos grandes. Vémolos moi poucas veces, pero aínda non me informaron da existencia deste.

– Emerxeu a semana pasada -dixo Tolland-. Probablemente só durará uns días máis.

– Que é o que o provoca -preguntou Rachel, comprensiblemente abraiada ante o inmenso vórtice de auga que xiraba no medio do océano.

– Unha cúpula de magma -dixo o piloto.

Rachel virouse cara Tolland con expresión recelosa.

– Un volcán?

– Non -dixo Tolland -. Na costa leste non hai volcáns activos, pero ás veces prodúcense bolsas de magma un pouco atravesadas que se inflaman baixo o solo mariño e provocan puntos de calor, que á vez producen un gradente de temperatura inverso,é dicir, auga quente no fondo e auga fría enriba. O resultado son estas xigantes correntes en espiral. Coñécense como megaplumas. Xiran durante un par de semanas e despois disólvense.

O piloto mirou a palpitante espiral que seguía xirando na pantalla líquida.

– Pois ao parecer esta está en pleno apoxeo -anunciou. Fixo entón unha pausa, comprobou as coordenadas do barco de Tolland e despois mirou sorprendido por riba do ombro.

– Que é ese gran vulto que hai sobre o solo mariño? -dixo Corky sinalando a extensa chaira de leito oceánico onde un montículo con forma de cúpula se elevaba como unha burbulla. Directamente enriba del xiraba o vórtice.

– Ese montículo é unha cúpula de magma -dixo Tolland-. É aí onde a lava empurra cara arriba o solo oceánico.

Corky asentiu.

– Coma un gran inmenso.

– Por dicilo dalgún xeito.

Páxina - 28


– E se rebenta?

Tolland engurrou a testa, lembrando o famoso estourido da pluma ocorrido en 1986 no estreito Juan de Fuca, onde miles de toneladas de magma saíron despedidas ao océano a unha temperatura de mil douscentos graos Celsius, magnificando a intensidade da pluma case ao instante. As correntes de superficie ampliáronse e o vórtice expandeuse velozmente cara arriba. O que ocorreu a continuación era algo que non tiña intención de compartir con Corky nin con Rachel esa noite.

– As cúpula de magma atlánticas non estouran -dixo Tolland-. A auga fría que circula sobre o montículo arrefría e endurece continuamente a codia da Terra, mantendo o magma a salvo baixo unha grosa capa de rocha. Chega un momento en que a lava que está debaixo arrefría e a espiral desaparece. Polo xeral, as megaplumas non son perigosas.

DAN BROWN A conspiración Ediciones Urano S.A.

1. A que se debeu a gran intensidade da “megapluma” de 1986?

2. Como se forma unha megapluma?

3. A continuación aparecen catro posibles títulos para o texto. Elixe o que mellor resuma a idea principal:

a) Megaplumas: formación e consecuencias.

b) A actividade dos volcáns mariños.

c) Megaplumas: orixe e características.

d) A perigosidade das megaplumas.

4. Que cres que ocorreu cando estourou unha megapluma en 1986 no estreito Juan de Fuca?

5. Cres que Tolland intenta asustar a Rachel e Corky? Por que?

Páxina - 29


O descubrimento do tempo

Case todo o relacionado coa historia da Terra permanecía ignorado e parecía inconcibible a comezos do século XIX.

Naqueles días, ninguén podía analizar a historia que hoxe coñecemos cun certo grao de certeza. Ninguén coñecía a idade da Terra (4500 millóns de anos) nin podía imaxinar a progresión da vida, que aparentemente comezara a finais dos primeiros mil millóns de anos, quizais hai xa 4200 millóns de anos. Ao principio o planeta era estéril. As terras secas adquiriron formas marcadas notablemente polos cráteres producidos polos meteoritos; estaba iluminado polos lumes de innumerables volcáns e drenado pola chuvia que alimentaba con augas frescas os novos océanos.

A vida xurdiu da non vida nesta sopa primitiva primaria, os diferentes compostos fóronse unindo entre si coa axuda das descargas eléctricas procedentes dos raios e lóstregos e das radiacións ultravioletas do Sol.

Posiblemente algunhas moléculas se combinaron con outras máis complexas que conduciron a organismos unicelulares capaces de autorreproducirse. Despois, tras unha eternidade durante a cal pareceu que non cambiaba gran cousa, algunhas células, cun sentido de comunidade latente, reuníronse entre si para formar organismos multicelulares cun aparello químico moito máis elaborado.

Nun espazo de poucos millóns de anos, nunha explosión de nova vida sen precedentes, fixeron a súa aparición na Terra case todos os grandes grupos de invertebrados con algunhas partes duras nos seus corpos.

Despois chegaron os peixes, os primeiros animais con espiña dorsal. Pero a vida seguía confinada no interior das augas. Pero cando se alzaron as terras e xurdiron fóra das augas e a vida vexetal comezou a crecer nas súas beiras, algúns peixes con pulmóns saíron fóra da auga apoiándose nas aletas e estableceron, por así dicilo, unha cabeza de ponte hai aproximadamente uns catrocentos anos.

A conquista das terras secas pola vida completouse hai uns trescentos millóns de anos coa presenza de réptiles, os primeiros vertebrados independentes do medio acuático. Deses primeiros réptiles descende case todos os animais vertebrados que viven na Terra na actualidade, incluídos os seres humanos, así como moitos outros animais entre tanto desaparecidos, notablemente os dinosauros.

Pero a principios do século XIX, a maior parte dos científicos, e desde logo os leigos na materia, non podían ter unha idea do tempo a escala tan ampla.

Podían ver fascinados os descubrimentos de tantos fósiles que suxerían unha predisposición á contemplación da prehistoria, pero non podían concibir os dinosauros e todo o seu mundo, porque, en certo sentido, para iso tiñan antes que descubrir o tempo.

J.N. WILFORD O enigma dos dinosauros Editorial Planeta

Páxina - 30


1. Cal foi o seguinte avance na aparición da vida na Terra tras a aparición dos seres vivos multicelulares?

2. Como se pasou dunha Terra estéril a un planeta con seres unicelulares?

3. Poderían colonizar a terra firme os animais se non o fixesen antes os vexetais?

4. Por que un libro sobre os dinosauros comeza falando sobre as orixes remotas da vida sobre a Terra?

Páxina - 31

Documents

Actividades de reforzo - Galiciacentros.edu.xunta.es/iesastelleiras/depart/bioxeo/... · Cantos son heterocromosomas? 8. En que fase mitótica cres que se fotografaron os cromosomas?