វឌ្ឍនភាពននការសិក្សាបុរាណ

វបបធម៌សំស្កសរឹតពីបុរាណ

វរីយិបណឌ ិ តោភកិ្ខ ុប៉ា ង-ខាត់

ដក្រសងៀតចញពី ពុទធិក្សិក្ា ទសសនាវដតអីនមុាស

ផាយតចញពីពុទធិក្មហាវទិាល័យរពះសីហនរុាជ

ភនតំពញ

ឆ្ន ទីំ១ តលខ១-២ ខខមថិនុា-ក្ក្កដា

ព.ស.២៥០១ គ.ស.១៩៥៨

ឆ្ន ទីំ១-២ តលខ៣-៤-៥-៦-៧-៨-៩-១១

ខខសីហា-ក្ញ្ញដ -តលុា-វចិឆកិា-ធន-ូមក្រា-ក្មុភៈ-ក្ក្កដា

ព.ស.២៥០១-២៥០២ គ.ស.១៩៥៨-១៩៥៩

វរីយិបណឌ ិ តោភកិ្ខ ុប៉ា ង-ខាត់

វឌ្ឍនភាពននការសិក្សាបុរាណ

វរីយិបណឌ ិ តោភកិ្ខ ុប៉ា ង-ខាត់

ដក្រសងៀតចញពី ពុទធិក្សិក្ា ទសសនាវដតអីនមុាស

ផាយតចញពីពុទធិក្មហាវទិាល័យរពះសីហនរុាជ

ភនតំពញ

ឆ្ន ទីំ១ តលខ១-២ ខខមថិនុា-ក្ក្កដា ព.ស.២៥០១ គ.ស.១៩៥៨

ខដនដរីជុងពិភពតលាក្រតងៀភមូិភាគតយើងតនះ មានការផ្លល ស់បតូរត ម្ ះតៅ

តផសងៗោមកាលសម័យ។ តដើមតឡើយ អនក្ឥណ្ឌឌ តៅថា “សុវណណ ភមូ”ិ តររះទីឋាន

តនះសមបូណ៌តដាយតលាហធាតតុឆើតមានមាសជាតដើម។ ក្នុងកាលតមក្ ត ម្ ះថា

“សុវណណ ភមូ”ិ ក៏្រលុបរលាយបាត់បងៀតៅ តហើ យតក្ើតត ម្ ះមយួមក្ជើនសួវញិថា

“ឥណឌ ូចនិ”។ ការសនមតតិ ម្ ះតៅ “ឥណឌ ូចនិ” ក៏្សមត ម្ ះខដរ តររះទីឋានតនះ

ឋិតរតងៀចតនាល ះរបតទសឥណ្ឌឌ និងរបតទសចនិ។ ឥឡូវតនះត ម្ ះ “ឥណឌ ូចនិ” រក្ក្ល់

រលុបតៅតទៀតតហើ យ តលចមានត ម្ ះមួយតទៀតតក្ើតតឡើងថា អាសីុភាគអាតគនយ៍។

ត ម្ ះថមតីនះ មានតហតផុលសមរមយខដរ តររះថាទីតនះឋិនតៅរជុងពិភពតលាក្រតងៀ

ភាគអាតគនយ៍ននទវីបអាសីុ។ តតៅរបខហលជានឹងមានត ម្ ះអវីតក្ើតតឡើងតទៀតដងឹ?

តបើតយើងយក្ភមូិសាស្តសតមក្លាតរតដាងតមើល តហើ យតបើក្ទំព័ររបវតតសិាស្តសត

មក្ឆលុះតមើលផង នុ៎ះតយើងនឹងតមើលតឃើញនវូរបជាជនក្នុងទីឋានតនះបានយ៉ងចាស់

លាស់ គខឺខមរ មន ចាម អារស័យតៅតលើភាគខដនដធី ំឯជាវ អារស័យតៅោមតកាះតចូ

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

០១

តកាះធកំ្នុងមហាសមុរទ។ របជាជនទំងតនះតហើ យ ខដលអារស័យទីឋានតនះោំងពី

បុរាណកាល តហើ យមានវឌឍនភាពបរបូិណ៌ មានអារយធម៌របតសើររាប់រន់ឆ្ន ំមក្តហើ យ

មិនខមនដចូអនក្ផងតរលថាតៅជាអរញ្ដជនតនាះតទ ដចូមានបុរាណដាា ន បុរាណវតថុ

និងរបនពណីនិយមជាសក្ខភីាពរសាប់។

វឌឍនធម៌ននរបជាជនទំងតនះ តក្ើតមានមក្ពីណ្ឌ?

តក្ើតតចញមក្ពីអារយធម៌ធពីំរគ ឺ អារយធម៌ឥណ្ឌឌ និងអារយធម៌ចនិ។ អារយធម៌ទំង

ពីរតនះ មក្ជបួគ្នន តៅខដនដអីតតីសុវណណ ភមូិតនះ តហើ យយក្ជារពំរបទល់ននវោិថ រក្មម

ខតតរៀងខលួន។ ជនជាតធិទំំងពីរតនះ តៅខតបនតសក្មមភាពផាយវបបធម៌តរៀងខលួនលុះ

មក្ដល់ឥឡូវតនះ។ អារយធម៌ននជនជាតិទំងពីរតនះមក្ជបួគ្នន ផសំផគុគំ្នន តៅរមួសំវាស

ជាមួយគ្នន យូរលងៀតៅ ក៏្បានតក្ើតជាអារយធម៌ននជនជាតកិ្នុងទីតនះខតសពវខលួន។

អារយធម៌ខខមរក៏្តចញមក្ពីអារយធម៌ឥណ្ឌឌ និងចិនខដរ ខតមានលក្ខណៈពិតសស។

ក្នុងក្រណីតនះ តយើងមិនរតូវតភលចតទថា អារយធម៌តយើងរបសូតតចញមក្ពីអារយធម៌ពីរ

ផសំគ្នន ដចូតយើងបានតរលមក្តហើ យ ខតមានលក្ខណៈតផសងពីអារយធម៌តដើមទំងពីរ គឺ

តក្ើតបានតៅជាអារយធម៌ខខមរមួយសុទធសាធ ហាក់្បីដចូជាតក្ើតតឡើងតដាយទំតនើងខលួន

ឯង។ តនះជាលក្ខណៈពិតសសននអារយធម៌ខខមរ។

កាលសម័យរងុតរឿង ខខមរតយើងមានអនក្របាជញតចះដងឹវិជាជ រគប់ខផនក្ជាអលង្កក រ

របតទស។ តដាយតយើងមានការតចះដងឹដខ៏ពងៀខពស់តនះតហើ យ បានជាតយើងតចះក្សាង

របតទសជាតឲិ្យមានត ម្ ះលបីលាញទកុ្ក្នុងរបវតតសិាស្តសតសក្លតលាក្។

ក្នុងទីតនះ ខញុំមិនបានតរលមុខវជិាជ ដនទរគប់ខផនក្តនាះតទ ខញុំសូមតលើក្យក្

របសាន វបបធម៌សំស្តសកឹតខតមួយមុខមក្តរលទកុ្ តដើមបីដកឹ្នាំយុវជនបចចុបបននឲ្យខបរ

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

០២

គនិំតមក្សិក្ាវជិាជ ខផនក្តនះខលះផង តររះខញុំយល់តឃើញថា ជារបតយជន៍ ៖

១—វបបធម៌សំស្តសកឹត របតទសដនទៗតរៅពីខដនដីមធយមរបតទស ខដលជារបភព

តក្ើតភាសាសំស្តសកឹត មិនមានរបតទសណ្ឌតរបើជាផលូវការក្នុងរបតទសខលួនតទ មានតរបើខត

ក្នុងខដនដសុីវណណ ភមូិ តដាយចតំរះគរឺបតទសខខមរតយើងតនះ។

២—ភាសាសំស្តសកឹត ខដលបុពវបុរសរបស់តយើងតរបើជើនាន់តនាះ មានសាន នដ

របតសើរណ្ឌស់ មិនចាញ់របតទសឥណ្ឌឌ តទ ថវដីបិតខតរបតទសតយើងមិនខមនជារបតទស

ទតនលគង្កគ ខដលជារបភពតក្ើតភាសាសំស្តសកឹត ខតការសិក្ារបស់តយើងសម័យតនាះ

ចតរមើនដល់ថាន ក់្ខពស់ផតុ មុខគួរឲ្យតកាតតសងើចនរក្ខលង។

៣—ឯក្សារទំងឡាយ ខដលសរតសរតលើខសបក្សតវតដាយដសី តហើ យរក្ា

ទកុ្ក្នុងបណ្ឌណ ល័យសម័យតនាះបាត់បងៀអស់តៅតហើ យ ោមកាលតវលា មិនអាចនឹង

ឋិតតថរចរីកាលចតំរះអាកាសធាតនិុងសតវលអិតៗ តហើ យផាយបនតនវូតក្រដើខណល

រហូតមក្ដល់តយើង រពមទំងបំភលនឺវូរសមីសម័យបុរាណឲ្យតយើងបានដងឹផងតទ ខតបុពវ

បុរសតយើងមិនឥតគនិំត បានរក្វធិផី្លច ញ់កាលតវលា បានសាថ បនាសិលាចារកឹ្ជា

ភាសាសំស្តសកឹតរាប់រន់ផ្លទ ំងតមកល់តៅរសតពញរបតទសតយើង តរៀបរាប់របាប់តយើង

ពីកាលសម័យរងុតរឿង នវូជ័យជមនះ នវូសនតតិវងសរពះមហាក្សរត នវូរពះរាជពងាវោរ

នវូរបវតតសិាស្តសត នវូកាលបរតិចឆទននការក្សាងរបាសាទ នវូសិលបសាស្តសត នវូជវីតិ

របរពឹតតតៅននរបជាជន នវូសងគមក្ចិច នវូលទធិសាសនា នវូក្វនិីពនធនិងនវូទំតនៀម

ទមាល ប់របនពណីជើនាន់តនាះ។ល។

៤—ភាសាតយើងជាអមបូរភាសាមន-ខខមរ មានរបូសិទធិតផសង មាននិរតុតិសាស្តសតតផសង

ពីភាសាអមបូរឥណឌ ូ-អឺរ ៉បុ តហើ យតយើងបានយក្វាក្យសពទជាវបបធម៌សំស្តសកឹត ខដលជា

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

០៣

អមបូរភាសាឥណឌ ូ-អឺរ ៉បុ មក្តរបើជាភាសាតយើងតរចើនតលើសលប់ណ្ឌស់តៅតហើ យ ជា

តហតនុាំឲ្យតយើងភន័តថា ភាសាតយើងជាភាសាអមបូរភាសាឥណឌ -ូអឺរ ៉បុ គរួខតខំសិក្ា

វបបធម៌សំស្តសកឹតឲ្យចតរមើនដចូសម័យតរពងនាយវញិ តដើមបីនឹងយក្តៅជយួសរមិត

សរមាំងភាសាតយើង ខដលខវះវាក្យសពទឲ្យមានសមបូណ៌មិនខវះខាត សមោមកាល

សម័យ។

ោមក្ចិចការខដលអនក្របាជញបុរាណវតថុ បានរាវរក្តឃើញសិលាចារកឹ្ជាតរចើន

រន់ផ្លទ ំងតៅតលើខដនដខីខមរតយើងតនះ តយើងអាចសតងកតតឃើញថា វបបធម៌សំស្តសកឹត

បានចូលមក្ខដនដីតយើងតនះមុនរគិសតសក្រាជ កាលសម័យរបតទសនគរភនំ (Founan)។

កាលតដើមតឡើយ តយើងមិនមានអក្សរតរបើផង តយើងយក្អក្សរឥណ្ឌឌ ខាងទក្ខិណ្ឌបថ

មក្តរបើរតងៀៗ តហើ យចារកឹ្ជាភាសាសំស្តសកឹត។ កាលតនាះ ការសិក្ាភាសាសំស្តសកឹតពំុ

ទន់ចតរមើនតទ តហើ យភាសាតនះ មិនបានជាបុពវសិទធិដល់សាមញ្ដជនទតួៅផង មាន

ខតឧតតមជនប៉ុតណ្ឌណ ះតទ ខដលមានសិទធិតរៀនភាសាតនះបាន តហើ យតរបើជាផលូវការក្នុង

របតទស។ របជាជនទតួៅតរបើភាសាខខមរសម័យតនាះ ខដលអនក្របាជញភាសាសាស្តសត

សនមតថា ជាភាសាអមបូរមន-ខខមរ។ តដាយតយើងកាលតនាះរក្រីក្វាក្យសពទណ្ឌស់ មាន

តរចើនខតរក្យធមមោ ដចូរសុក្ ខរស នដ តជើង ខលួន ដ ី ទឹក្ តភលើង ខយល់ ដតូចនះជាតដើម

តររះការសិក្ាតយើងមិនទន់ចតរមើន បានជាកាលតនាះតយើងខចីយក្វាក្យសពទសំស្តសកឹត

សរមាប់តរបើក្នុងវជិាជ ជាន់ខពស់ ដចូរបតទស តខតត ហសត បាទ របូ របាណ ចតិត ធរណី

ពិរណុ អគន ិ រយុ ដតូចនះជាតដើម។ តនះតហើ យជាតហតតុដើមនាំឲ្យតយើងយក្វបបធម ៌

សំស្តសកឹតមក្តរបើតរចើនជាងភាសាតយើង ទល់ខតសពវនថងតនះភាសាខខមរតយើងតពញតររ

តដាយវាក្យសពទសំស្តសកឹត។

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

០៤

ការសិក្ាវបបធម៌សំស្តសកឹតពីបុរាណកាល ោមការសតងកតតឃើញ អាចខចក្ជា

២ខផនក្គៈឺ

១—សម័យមិនទន់រងុតរឿង (សម័យរបតទសនគរភន ំតចនឡា)។

២—សម័យរងុតរឿង (សម័យមហានគរ)។

១—សម័យមិនទន់រងុតរឿង រាប់ចាប់តដើមោំងពីពុទធសតវតសរទី៍៥ (រគិសតសតវតសរ ៍

ទី១) សម័យតនះ ជនជាតឥិណ្ឌឌ បានតធវើវិោថ រក្មមមក្ដល់របតទសតយើងតហើ យ បាននាំ

វបបធម៌សំស្តសកឹតមក្សាបតររះតៅរបតទសតនះផង។ គមពីរដកីា ក្បួនខាន ត តរមាប់

តរមា សុទធខតជាភាសាសំស្តសកឹត សរតសរជាអក្សរឥណ្ឌឌ ភាគខាងតបូង (អក្សរររហមី

អក្សររគនថ សម័យបលលវៈ សម័យចាលុក្យ)។ កាលពីតដើម ខខមរតយើងទំនងជាមិនទន់

មានអក្សរសរតសរតទ គតឺយើងយក្អក្សរឥណ្ឌឌ មក្សរតសររតងៀៗ ខតមតង តរៀនសូរត

ចតំណះវជិាជ តផសងៗ ខដលជាវបបធម៌ឥណ្ឌឌ រតូវតរៀនោមក្បួនតរមាជាអក្សរឥណ្ឌឌ

សរតសរក្ត់រោវិជាជ តនាះៗ ក៏្រតូវសរតសរក្ត់រោជាអក្សរតនះខដរ។ អនក្របាជញខាងអក្សរ

បុរាណបានយក្អក្សរមក្តរបៀបតធៀបគ្នន តមើល គឺយក្អក្សរសិលាចារកឹ្ខខមរពីពុទធសត-

វតសរទី៍៧ (រគសិតសតវតសរទី៍២) រហូតមក្ដល់ពុទធសតវតសរទី៍១០ (រគសិតសតវតសរទី៍៥)

ក្នុងសម័យរបតទសនគរភន ំ ដចូសិលាចារកឹ្តៅវឿកូាញ់ តៅអនក្ោដើបងខដក្ តៅទតនល

បាទី តៅហ័នជយ័ជាតដើម មក្តធៀបនឹងអក្សរសិលាចារកឹ្តៅឥណ្ឌឌ ភាគខាងតបូង

សម័យជាមួយគ្នន គសឺមយ័បលលវៈនិងសម័យចាលុក្យ តឃើញថាដចូគ្នន សុទធសាធ។

ក្នុងកាលតមក្ អក្សរសិលាចារកឹ្ខខមរតយើង សរតសរកាល យយរបនតិចមតងៗ តចញ

ពីអក្សរឥណ្ឌឌ តៅជាអក្សរខខមរ ទីបំផតុក៏្តក្ើតបានតៅជាអក្សរខខមរសុទធតពញលក្ខណៈ

ោមសិលបៈខខមរ។

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

០៥

ខាងតដើមរគសិតសតវតសរ ៍ ការសិក្ាភាសាសំស្តសកឹតក៏្តឃើញថា មានការតផតើម

ចតរមើនតហើ យ។ កាលតដើម វបបធម៌សំស្តសកឹតខខមរតយើង មិនសូវជាពិតសសតទ តររះ

មិនមានតលងសំននួតវាហារខឡបខាយមុតិរបាយ និយយរតងៀៗ តៅោមដើតណើ រការ

តរចើនខលីៗ ហាក់្ដចូជាមិនសូវមានរក្យនិយយតរចើន តររះតហតតុនះតហើ យបានជា

ពួក្អនក្របាជញយល់ថា វបបធម៌សំស្តសកឹតខខមរជើនាន់តនាះមានការចតរមើនតហើ យ ខតនឹង

ទកុ្ជាអក្សរសាស្តសតពំុទន់បានតៅតឡើយតទ ដចូមានសិលាចារកឹ្តៅវឿកូាញ់ជាសក្ខ-ី

ភាព។ សិលាចារកឹ្វឿកូាញ់តនះ ោមការរសាវរជាវអនក្របាជញបុរាណវតថុ តលាក្និយយ

ថា ចាស់ជាងតគបំផុតតៅអាសីុភាគអាតគនយ៍។ បណ្ឌត របតទសខដលតរបើវបបធមឥ៌ណ្ឌឌ

ទំងអស់ ដចូជាវ , ចាម, មន មិនមានរបតទសណ្ឌមានសិលាចារកឹ្មានអាយុចាស់ជាង

តៅតទៀតតទ។ កាលតដើមតឡើយ អនក្របាជញបុរាណវតថុភន័ត យល់ថា សិលាចារកឹ្វឿកូាញ់

តនះជារបស់របតទសចមា៉ តររះឋិតតៅភាគខាងតបូងខដនដចីមា៉ គតឺៅភមូិវឿកូាញ់

តខតតញ៉រោង តវៀតណ្ឌមខាងតបូងសពវនថង។ ក្នុងកាលតមក្ តទើបអនក្របាជញបុរាណ

តរៀបទកុ្ដាក់្ថា ជាសិលាចារកឹ្របតទសខខមរវញិ តររះតសចក្តកី្នុងសិលាចារកឹ្តនាះ

មាននិយយទក់្ទងខតក្នុងរពះរាជពងាវោរតៅរបតទសខខមរ មិនតឃើញមានការទក់្

ទងតៅក្នុងរពះរាជពងាវោរននរបតទសចមា៉តឡើយ។ តលាក្យល់តទៀតថា ភូមិភាគ

វឿកូាញ់តនះ កាលជើនាន់តដើមជាសាមនតរាជរបតទសខខមរសម័យនគរភន។ំ ខញុំមានតសចក្តី

សាត យពន់តពក្ តររះសិលាចារកឹ្វឿកូាញ់តនះរគ្នំរគ្នណ្ឌស់ រលុបរលាយអក្សរខាង

តលើអស់ តមើលមិនបាន ទំនងជាភាគខដលបាត់បងៀតៅតនះមានចារកឹ្ជាសក្រាជ។

ដតូចនះ តយើងមិនបានដងឹកាលបរតិចឆទសិលាចារកឹ្តនះតទ ខតអនក្របាជញបុរាណខផនក្ខាង

អក្សរតរលថាៈ អក្សរតនះមានចណំ្ឌស់ណ្ឌស់ តបើយ៉ងតហាចក៏្ក្នុងពុទធសតវតសរទី៍៨

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

០៦

(រគិសតសតវតសរទី៍៣) មានខតតឡើងតៅដល់ពុទធសតវតសរទី៍៧ (រគិសតសតវតសរទី៍២) ផង។

សិលាចារកឹ្តនះ ជាសិលាចារកឹ្រពះពុទធសាសនា។ ោមការពិនិតយតមើលរបស់

អនក្របាជញខាងសាសនា តលាក្យល់ថា ជារពះពុទធសាសនាលទធិតថរវាទ តរបើភាសា

សំស្តសកឹតជាផលូវការ។ តបើតសចក្តីយល់របស់អនក្របាជញតនះជាតសចក្តីពិត រពះពុទធសាសនា

ក្នុងកាលតនាះទំនងជាមិនទន់មានការខបក្បាក់្ជានិកាយឲ្យចាស់លាស់តៅតឡើយតទ។

ោមរបភពរបតទសឥណ្ឌឌ តយើងបានដងឹថា ក្នុងរជជកាលរពះបាទក្និសក ជារពះ

រាជារបតទសឥណ្ឌឌ ភាគខាងតជើង រគិសតសតវតសរទី៍១ (ពុទធសតវតសរទី៍៦) រពះពុទធសាសនា

តទើបខបក្គ្នន តចញនិកាយចាស់លាស់ គជឺាទក្ខណិនិកាយ និកាយខាងតបូង បានដល់

តថរវាទឬហីនយន តរបើភាសាបាលីជាផលូវការនិងឧតតរនិកាយ និកាយខាងតជើង បាន

ដល់អាចារយិវាទឬមហាយន តរបើភាសាសំស្តសកឹតជាផលូវការ។ មុនកាលបរតិចឆទតនះ

សងឃមណឌ លក្នុងរពះពុទធសាសនា មិនទន់ខបក្គ្នន ជាក់្ខសតងតទ។ តរឿងតនះ ជារបសាន

អាថេក្ំបាំងតៅតឡើយ អនក្សិក្ាគួរយក្របសាន តនះមក្ពិចារណ្ឌរក្តហតុផលតតៅបាន

តឃើញពិតរបាក្ដថា រពះពុទធសាសនាសម័យសិលាចារកឹ្វឿកូាញ់តនះ តតើជានិកាយអវី?

ោមតសចក្តីក្នុងសិលាចារកឹ្ តយើងបានដឹងរតឹមខតថា រពះរាជារបតទសខខមរមួយ

អងគរពះនាមរពះបាទរសីមារៈ (រឝមីារ) ជារាជក្លុ (ជារពះបាទហាវ ន់-តច-ម៉ាន់ របស់

ចនិ?) ក្នុងសម័យនគរភន ំ (ហវ ូណន) រទងៀជាពុទធមាមក្ជន រជះថាល ក្នុងរពះពុទធសាសនា

តហើ យរទងៀរោស់បង្កគ ប់ឲ្យចារកឹ្ទកុ្ តររះរទងៀរជាបចាស់នវូដើតណើ រអតនាទ លសាល ប់

តក្ើតននសតវតលាក្ក្នុងវាលវដតសងារ (គោគត)ិ រទងៀមានតមោត រជាលតរៅចំតរះ

សតវតលាក្ តហើ យបង្កគ ប់ឲ្យចណំ្ឌយរពះរាជរទពយតធវើជារបតយជន៍ដល់សាធារណ-

ជនទតួៅ ឲ្យសមោមរពះរាជបំណង ខដលរទងៀមានរពះទ័យរបក្បតដាយតមោត ក្រណុ្ឌ

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

០៧

របាថាន ចងៀតដាះទកុ្ខសតវ ខដលក្ពុំងខតខហលឆលងកាត់សមុរទសាគរ គសឺងារវដត។

ទីបំផតុរទងៀរោស់ថា រពះរាជាទំងឡាយតតៅមុខ ចរូរបតបិតតោិមរពះរាជ

បញ្ញជ តនះ តហើ យរបឹក្ាជាមយួអាមាតយត ម្ ះ វរីៈ។

អតថបទសិលាចារកឹ្សវ កូាញ ់

...របជានំ... របថមវជិយ... ណ៌ណ មសាម។ អាជាញ បិត ំ សទសិ រាជវតរណ... រាជ-

គណ... វាគមឬត ំ បិពនតុ រឝមីារ... រាជក្លុ... ដ... ន រឝមីារ... តលា... ន ក្លុននទតនន

អាជាញ បិត ំ សវជន... ស... មតទទយ វាក្យំ របជាហិតក្រ ំ ក្រតិណ្ឌវេ វតរណ II តលាក្សាសយ

គោគត ិ វ.ិ.. ន សិង្កា សនាទធាសីតនន បុតរត រភាតរ ិ នានតយតក្ សវសមីក្រណឆតនទន

តឬតបតឞុ យតកញិ្ចិ រទជត ំសុវណ៌ណ មបិ វា សសាថ វរញ្ជងគមំ តកាដាា គ្នរកិ្... នំ របិយហិតត សវវេ

វសិឫឞតំ មយ តតទវើ មយនជុាញ ត ំ ភវនិសយរបិ រាជភរិនមុនតវយំ វទិិតមសតុ ច តម ភឫតតយសយ

វរីសយ...។

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

០៨

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

០៩

វបបធម៌សំស្កសរឹតពីបុរាណ

វរីយិបណឌ ិ តោភកិ្ខ ុប៉ា ង-ខាត់

ដក្រសងៀតចញពី ពុទធិក្សិក្ា ទសសនាវដតអីនមុាស

ផាយតចញពីពុទធិក្មហាវទិាល័យរពះសីហនរុាជ

ភនតំពញ

ឆ្ន ទីំ១-២ តលខ៣-៤-៥-៦-៧-៨-៩-១១

ខខសីហា-ក្ញ្ញដ -តលុា-វចិឆកិា-ធន-ូមក្រា-ក្មុភៈ-ក្ក្កដា

ព.ស.២៥០១-២៥០២ គ.ស.១៩៥៨-១៩៥៩

ខញុំបានយក្សិលាចារកឹ្វឿកូាញ់មក្ជាវតថុធាត ុ សរមាប់ទកុ្ជាការសិក្ាពីវឌឍន-

ភាពននការសិក្ាភាសាសំស្តសកឹតពីបុរាណកាលតហើ យ។ សិលាចារកឹ្តនះ ជាសក្ខភីាព

តទៀងទត់បញ្ញជ ក់្ថា ខខមរតយើងក្នុងអតតីកាលៈ

១—មានអក្សរតរបើតហើ យ,

២—វបបធម៌សំស្តសកឹតដះុតហើ យ,

៣—តយើងចាប់តផតើមមានរបវតតកិ្នុងតលាក្តហើ យ។

តសចក្តកី្នុងសិលាចារកឹ្វឿកូាញ់តនះជាសងខតិន័យតទ ខតតបើតយើងតមើល តហើ យ

ពិចារណ្ឌឲ្យហមត់ចត់ តយើងនឹងតឃើញថា តសចក្តកី្នុងសិលាចារកឹ្តនះមានអតថន័យ

រជាលតរៅណ្ឌស់ គួរយក្ទកុ្ជាវតថុធាតុសរមាប់ពិចារណ្ឌតមើលនូវវឌឍនភាពរបតទស

តយើងក្នុងបុរាណកាលបាន។

ខញុំសរតសរមក្ដល់រតងៀតនះ ខញុំចងៀតសលះតរឿងភាសាសំស្តសកឹតទកុ្មួយអតនលើសិន

តហើ យទញសតអិស់តលាក្អនក្អានឲ្យខបរមក្តមើលរបវតតអិក្សរខខមរតយើងបនតិច តររះ

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

១០

មានរបតយជន៍ៈ

១—អក្សរចារកឹ្វឿកូាញ់តនះ តយើងអាចទកុ្ដាក់្ថាជាបឋមអក្សររបស់ខខមរតយើង

បាន,

២—គរួតយើងចងៀតចះដងឹថា អក្សរខខមរតយើងដចូតមតច?

បណ្ឌត សិលាចារកឹ្រាប់រន់ផ្លទ ំង ខដលតគបានរក្តឃើញតៅតលើខផនដីខខមរតយើង

តនះឬតលើខផនដសុីវណណ ភមូិទំងមូល សិលាចារកឹ្វឿកូាញ់តនះមានអាយុចាស់ជាងតគ

មិនមានសិលាចារកឹ្ណ្ឌឲ្យមានចណំ្ឌស់ជាងសិលាចារកឹ្វឿកូាញ់តនះតទ តបើជាតៅមាន

ដនទតទៀត ចតំរះខតសិលាចារកឹ្ខដលតគរក្ពំុទន់តឃើញប៉ុតណ្ឌណ ះ។

តតៅ ខញុំនិយយពីរបវតតអិក្សរតដាយសងខតិន័យ។ តយើងបានដឹងថា មនសុស

ជើនាន់តដើម គមឺនសុសក្នុងយុគសិលាបរមបុរាណ (Age paléolithique) រាប់មុឺនឆ្ន ំមុន

រគសិតសក្រាជ មិនមានអក្សរតរបើក្ត់រោតទ មនសុសជើនាន់តរកាយ គមឺនសុសក្នុងយុគ

នវសិលា (Age néolithique) រវាង៣០០០ឆ្ន ំមុនរគសិតសក្រាជ តទើបតចះបតងកើតវណណ ៈ គឺ

គនំសូសរមាប់ក្ត់រោរក្យតពចន៍។ សពវនថងតនះ តលាក្មានតសចក្តចីតរមើនតហើ យ

មនសុសតចះបតងកើតអក្សរតរចើនខបបតរចើនយ៉ងណ្ឌស់សរមាប់ក្ត់រោរក្យតពចន៍ មិន

ខមនរគ្នន់ខតតចះបតងកើតអក្សរសរមាប់មនុសសមានរាងកាយមិនវកិ្លតទ សូមបីខតមនសុស

ខដលមានរាងកាយវិក្ល ដូចគ ថលងៀ ខាវ ក់្ជាតដើម ក៏្តចះបតងកើតតួអក្សរឲ្យតរបើបានខដរ។

តដើមតឡើយ ជនជាតតិអហសិបតចះបតងកើតរបូសតវជាសញ្ញដ សរមាប់ក្ត់រោរក្យ

តពចន៍របមាណ៣០០០ឆ្ន ំឬរបមាណជា២០០០ឆ្ន ំមុនរគសិតសក្រាជ។ សញ្ញដ របូសតវ

តនះ ភាសាបារំាងតៅថា ហិតយតរាគលហិវ (Hiérogliphe) ខញុំខរបថា “សក្តតិលខ”។ ចតំណរ

មក្ មានជនជាតតិហវនីសីុតចះបតងកើតវណណ ៈ ជាតអួក្សរតឡើងតរបើមុនជាតទិំងពួងក្នុង

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

១១

តលាក្របមាណជា១៣០០មុនរគសិតសក្រាជ។ អក្សរតហវនីសីុតនះ អនក្របាជញទកុ្ថាជា

បឋមអក្សរក្នុងតលាក្។ តមក្ ជនជាតិរក្កិ្បានចមលងយក្ខបបអក្សរតហវនីសីុតនះមក្

ជាអក្សររក្កិ្របមាណជា៩០០ឆ្ន ំមុនរគសិតសក្រាជ តមក្តទៀត អក្សររក្កិ្តនះ បាន

តក្ើតតៅជាអក្សរឡាោំង។ អក្សរឡាោំងតនះតហើ យជាតដើមក្តំណើ តអក្សរននជនជាតិ

ទវីបអឺរ ៉បុទំងមូលសពវនថងតនះ។

ឯជនជាតឥិណ្ឌឌ ក៏្តចះបតងកើតអក្សរសរមាប់តរបើសរតសរោំងពីបុរាណកាល

មក្ខដរ ខតអក្សរឥណ្ឌឌ តនះ អនក្របាជញមានតសចក្តយីល់ខបក្តផសងគ្នន ជា២ពួក្ៈ

—ពួក្មួយយល់ថា អក្សរឥណ្ឌឌ តធវើោមខបបអក្សរតហវនីសីុ,

—ពួក្មួយតទៀតយល់ថា តសចក្តយីល់ពួក្ខាងតលើតនះ ទកុ្ជាការពំុទន់បានតទ

តររះរបតទសឥណ្ឌឌ មានអរយិធម៌ខពស់មក្អស់កាលយូរលងៀតហើ យ បុរាណដាា នតៅ

តមាហ័នតជាទតរាបានបញ្ញជ ក់្ថា ឥណ្ឌឌ តចះបតងកើតអក្សរតរបើតហើ យរបមាណជា២៥០០

ឆ្ន ំមុនរគសិតសក្រាជ។

អក្សរខដលតរបើតៅរបតទសឥណ្ឌឌ សពវនថងតនះមានតរចើនខបបណ្ឌស់ មានអក្សរ

ភដតតិរបាលុ អក្សរគបុតៈ អក្សរនាគរ ីអក្សរនាគរនីជនៈ អក្សរឝារទ អក្សរតនបាល អក្សរ

តបងគលី អក្សរក្ននរៈ អក្សរតតលុគ ុ អក្សររគនថៈ អក្សរោមូលជាតដើម។ តបើតយើងយក្

សិលាចារកឹ្ជើនាន់ចាស់ ដចូសិលាចារកឹ្សម័យរពះបាទអតសាក្មក្ជាតគ្នល តហើ យ

ចាត់ជាពួក្ជារក្ុម តយើងអាចខចក្ជា២រក្ុមបានៈ

១—រក្ុមខដលសរតសរពីសាត ំតៅតឆវង មានតរបើតៅរបតទសឥណ្ឌឌ ទិសរយពយ

អក្សររក្ុមតនះតៅថា ខតរាឞាី,

២—រក្ុមខដលសរតសរពីតឆវងតៅសាត ំ មានតរបើទតួៅក្នុងរបតទសឥណ្ឌឌ ទំងមូល

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

១២

អក្សររក្ុមតនះតៅថា ររហមី ។

ោមឯក្សារចិន ពីរគិសតសតវតសរ៦៍៦៨ និយយថា អក្សរឥណ្ឌឌ ខដលសរតសរ

ពីសាត ំតៅតឆវង គជឺាអក្សរខតរាឞាី ខដលសរតសរពីតឆវងតៅសាត ំ គជឺាអក្សរររហមី ។

អក្សរខតរាឞាី គជឺាអក្សរននជនបាក្រតិយន, អរយិៈ អរយិ-ឥណ្ឌឌ ឬអរយិតនា-

ឥណ្ឌឌ ។ រក្យថា “ខតរាឞា”ី តនះ តគសរតសរជា២ន័យគៈឺ

១—សរតសរជា ខតរាឞាី ខរបថា “ពពីមាត់លា”,

២—សរតសរជា ខតរាស្តឞតី ខរបថា “លា ឱដា”។

អក្សរររហមី តគតជឿថារពះរពហមបតងកើត បានជាតៅថា “ររហមី ”។ អក្សរតនះ

តគសរតសរមក្ោំងពីបុរាណកាលតៅរបតទសឥណ្ឌឌ គឺជាអក្សរននជន “មគធ”, “ឥណ្ឌឌ ”

ឬ “ឥណ្ឌឌ -បាលី”។

តដាយសតងខប អក្សរខតរាឞាី ជាអក្សរខបបអារាតមៀង (Arameen) តក្ើតមាន

តឡើងក្នុងរវាងសតវតសរទី៍៦-៥និងសតវតសរទី៍៣មុនរគសិតសក្រាជ។ ឯនាមថា ខតរាឞាីឬ

ខតរាស្តឞតី តក្ើតក្នុងកាលជាខាងតរកាយតទ។ អក្សរររហមី ទំនងជាយក្ខបបោមអក្សរ

បុរាណតៅបុរាណដាា នតមាហ័នតជាទតរា តគមិនបានដងឹកាលបរតិចឆទខដលតក្ើតអក្សរ

តនះពិតតទ ខតតគបានតឃើញថា អក្សរតនះមានតរបើបរបិូណ៌តដាយរបមាណជា៣០០ឆ្ន ំ

មុនរគសិតសក្រាជ តហើ យបានជាតដើមក្តំណើ តននអក្សរឥណ្ឌឌ ក្នុងបចចុបបននកាលតនះ

ទំងអស់។

បណ្ឌត អក្សរឥណ្ឌឌ ទំងអស់ អក្សរនាគរ ី (Citadin) ឬតទវនាគរ ី (Citadin des

Dieux) ជាអក្សរមានរទងៀរទយលអតឆើតជាងអក្សរឥណ្ឌឌ ដនទទំងអស់។ តលាក្ ប ូហ្លលរ

(Buhler) សរតសរថា អក្សរនាគរតីនះ តក្ើតពីរគសិតសតវតសរទី៍៧។

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

១៣

អក្សរតយើងពីបុរាណកាលក្នុងសម័យនគរភន ំ (Founan) ដចូអក្សរឥណ្ឌឌ ខាង

ទក្ខណិ្ឌបថ គអឺក្សរសម័យបលលវៈនិងចាលុក្យៈ។ កាលពីតដើមទំនងជាតយើងមិនតចះ

បតងកើតអក្សរតរបើតទ តយើងខចីយក្អក្សរឥណ្ឌឌ សម័យបលលវៈនិងចាលុក្យៈតនះរគប់ខបប

មក្តរបើោំងពីខាងតដើមរគសិតសតវតសរ ៍ គកឺាលខដលមានវបបធម៌ឥណ្ឌឌ ចលូមក្ក្នុង

របតទសតយើងតហើ យ បានជាអក្សរសិលាចារកឹ្តយើងកាលតនាះដូចអក្សរឥណ្ឌឌ ណ្ឌស់។

អនក្របាជញបារំាងតរចើននាក់្មានតលាក្ បរថ ជាតដើម បានយក្អក្សរមក្តរបៀបតធៀប

តមើល បានតឃើញថាៈ

—អក្សរចារកឹ្ននរពះបាទរសីមារៈ តៅវឿកូាញ់ ដចូអក្សរសិលាចារកឹ្ននរពះបាទ

ររុទទម័ន តៅគរិនារ (Girnar) ឬដចូសិលាចារកឹ្សាត វាសិឞាីបុរត តៅកាន់តហរ ី

(Kanheri),

—អក្សរសិលាចារកឹ្ហ័នជយ័ តខតតក្ពំងៀចាម ដចូអក្សរសិលាចារកឹ្បាបនាថ

តៅបដតក្ល,

—អក្សរសិលាចារកឹ្បាយុំង តខតតោខក្វ ដចូអក្សរសិលាចារកឹ្មងគលីឝ តៅ

បាទមិ។

ោមឯក្សារខលះក្នុងរបតទសតយើង និយយថា អក្សរខខមរតយើងជាអក្សរខបបរគនថៈ

ខតោមឯក្សារបរតទស(១)

ខដលខញុំយក្ទកុ្ជាតគ្នលរសាវរជាវ មិនរបទះតឃើញដូតចនះ

តទ តឃើញខតថា អក្សរខដលជនជាតមិន ខខមរ ចាម តរបើពីសម័យបុរាណតហើ យយរ

កាល យតៗគ្នន មក្ បានជាអក្សរតយើងក្នុងបចចុបបននកាលតនះ ជាអក្សរឥណ្ឌឌ ទក្ខិណ្ឌបថ

១-តមើល L’Inde classique vol III, P, 665...។

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

១៤

សម័យបលលវៈនិងចាលុក្យៈ ខដលជាខបបអក្សរររហមី មានរទងៀរទយតផសងគ្នន ពីអក្សរ

រគនថៈ។ ោមការពិនិតយតមើលតឃើញថា របូអក្សររគនថៈតផសងពីអក្សរសម័យបលលវៈនិង

ចាលុក្យៈ ខដលជាខបបអក្សរខខមរតយើងពីបុរាណតនាះឆ្ង យណ្ឌស់។ រក្យថា រគនថៈ

តនះ ខរបថា “គមពីរ” ទំនងជាអក្សរសរមាប់ចារតលើសលឹក្រតឹជាគមពីរ ក៏្ជាអក្សរឥណ្ឌឌ ខាង

ទក្ខណិ្ឌបថមួយខបបខដរ ខតមានតដើមក្តំណើ តតផសងពីអក្សរទំងពួង តហើ យរបខហល

ជាតក្ើតមានតឡើងក្នុងជើនាន់តរកាយផង។

ដតូចនះ ខញុំយល់ថា អក្សរខខមរតយើងមិនខមនជាខបបអក្សររគនថៈតទ ជាខបបអក្សរ

សម័យបលលវៈនិងចាលុក្យៈ ខដលជាខបបអក្សរររហមី ។ ចំខណក្ភាសាតយើងមិននិយយ

ភាសាឥណ្ឌឌ ខដលជាភាសាអមបូរឥណឌ -ូអឺរ ៉បុតទ តយើងមានអមបូរភាសាតយើងតដាយ

ខឡក្តៅថា “អមបូរភាសាមន-ខខមរ”។

សិលាចារកឹ្ក្នុងសម័យនគរភនខំដលបានរក្តឃើញតហើ យ មិនមានចនំនួតរចើន

តទ មានខត៤ផ្លទ ំង ពីរជាសាសនាររហមណ៍ ពីរជាពុទធសាសនា។ សិលាចារកឹ្ពីរជាពុទធ

សាសនាតនាះ គសិឺលាចារកឹ្វឿកូាញ១់ សិលាចារកឹ្ទតនលបាទី១។ ខញុំតជឿថា មានសិលា

ចារកឹ្ខលះតទៀតខដលរក្ពំុទន់តឃើញ តររះមានបុរាណដាា នតរចើនក្ខនលង ខដលពំុទន់

បានគ្នស់ក្កាយតមើលឲ្យសពវរគប់។

សិលាចារកឹ្វឿកូាញ់ តយើងបានពិនិតយតមើលរតួសៗតហើ យ តឃើញថា វបបធម ៌

សំស្តសកឹតដះុលូតលាស់តហើ យ ខតការសិក្ាកាលតនាះទន់តខសោយតៅតឡើយ មិនទន់

មានវឌឍនភាពចតរមើនបរបិូណ៌តទ នឹងចាត់ទកុ្ថា ខខមរតយើងមានអក្សរសាស្តសតសំស្តសកឹត

តហើ យពំុទន់បាន តររះមានការខវះខាតលក្ខណៈតរចើនរបការ។

តពលតនះ សូមតលាក្អនក្អានពិនិតយតមើលវឌឍនភាពវបបធម៌សំស្តសកឹត ក្នុងរជជ-

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

១៥

កាលរពះបាទររុទវរ មន័ ពុទធសតវតសរទី៍១១ ព.ស.១០៥៨ ជាកាលបរតិចឆទ ខដលរពះ

រាជាអងគតនះតឡើងតសាយរាជយ (រគសិតសតវតសរទី៍៦ គ.ស.៥១៤)។ ក្នុងរជជកាលរពះបាទ

ររុទវរ មន័អងគតនះ តយើងមានសិលាចារកឹ្មួយ គសិឺលាចារកឹ្ទតនលបាទី។ ខញុំយក្សិលា

ចារកឹ្តនះមក្ជាវតថុធាតសុរមាប់ពិចារណ្ឌតមើលតដើមបីឲ្យដងឹថា ការសិក្ាសំស្តសកឹតក្នុង

កាលតនាះ តតើមានវឌឍនាការចតរមើនដល់ថាន ក់្ប៉ុណ្ឌណ ?

សិលាចារកឹ្វឿកូាញ់ជារក្យរាយ ឯសិលាចារកឹ្ទតនលបាទីជាគ្នថា។ សិលាចារកឹ្

ទតនលបាទីតនះ ចាស់ជរារគ្នំរគ្នណ្ឌស់ខដរ បាក់្ខបក្រលុបអក្សរអស់តៅតរចើនណ្ឌស់

តហើ យ អក្សរយរកាល យខបលក្ពីសម័យមនុបនតិច របំាមួយបនាទ ត់ខាងតដើម អក្សរមិនសូវ

រលុបតពក្ តៅចាស់លាស់រគ្នន់តបើ ខរបយក្តសចក្តជីតិខតបានអស់ របំាមួយបនាទ ត់

បនាទ ប់មក្តទៀត អក្សររលុបអស់តៅតរចើន ខរបយក្តសចក្តមីិនបានអស់ ចាប់ពីបនាទ ត់

ទី១៣តៅ បាក់្ខបក្រលុបរលាយបាត់អក្សរតរចើនតពក្ ខរបយក្តសចក្តពំុីសូវបាន

នាមក្វអីនក្និពនធក៏្បាត់រក្មិនតឃើញ មុខគរួឲ្យសាត យពន់តពក្ តររះនាមក្វអីនក្និពនធ

ជាការសំខាន់ក្នុងការសិក្ារបស់តយើង។

គ្នថាទី១ ជាបឫថវឆីនទ ជាត ម្ ះកាពយមួយខបបមាន ៤ x ១៧ពាងគ គកឺ្នុងមួយ

គ្នថាមាន៤បាទ មួយបាទមាន១៧អក្សរ គ្នថាជាលំដាប់តតៅសុទធខតជាឝារទលូវរិក្ី

ឌិតឆនទ ជាត ម្ ះកាពយមួយខបបតទៀតមាន ៤ x ១៩ពាងគ គកឺ្នុងមួយគ្នថាមាន៤បាទ

មួយបាទមាន១៩អក្សរ។

តសចក្តកី្នុងគ្នថាៈ គ្នថាពីរជាអាទិបទនមសាក ររពះពុទធ គ្នថាពីរបនាទ ប់សតុតិ

ចតំរះរពះបាទររុទវរ មន័ គ្នថាទី៥ខចងថា រពះវរបិោរពះបាទររុទវរ មន័ រទងៀរពះនាម

រពះបាទតៅណឌ ិ នយជយវរ មន័ លំដាប់តតៅខចងពីរពះបាទររុទវរ មន័ ជាឧបាសក្ដប៏រសុិទធ

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

១៦

តគ្នរពរពះបរមសាររីកិ្ធាតុ —ខចងពីការខតងោំងក្ូនររហមណ៍មាន ក់្ឲ្យកាន់តំខណងជា

អធកិារខថរក្ារពះរាជរទពយ —ពីការសរតសើរគណុសមបតតអិធកិារនិងរតួតរោអធិការ

—ពីសំណងៀខលះខដលបានសាងតឡើងក្នុងរជជកាលរពះអងគ។

របធានសពទក្នុងសិលាចារកឹ្តនះ រពះបាទតៅណឌ ិ នយជយវរ មន័និងរពះបាទររុទ

វរ មន័ជារពះរាជបុរត។

លំដាប់តតៅ ខញុំសរតសរចមលងអតថបទសិលាចារកឹ្ទតនលបាទីតនះ ដក្រសងៀយក្

ខតរតងៀភាគខដលមានអក្សរតៅលមមតមើលបាន ខញុំរក្ាខបបសំស្តសកឹតសម័យតនាះទកុ្

ដចូតដើម តដើមបីឲ្យអនក្សិក្ាអាចសតងកតតមើលតសចក្តខីបលក្គ្នន បាន។

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

១៧

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

១៨

សសចក្សតីហ្របសរមួល

១—រពះជនិរសី មានអាតមន័របក្បតដាយក្រណុ្ឌ មានអាតមន័របរពឹតតតៅតដើមបី

របតយជន៍ដល់សតវទំងឡាយដនទ រទងៀឈនះនវូសឹក្សរតូវ តរលគតឺទសទំងពួង

រពមទំងវាសនា តហើ យបានរោស់ដងឹនវូតរធញិ្ញដ ណខដលមិនមាននីវរណធម៌ រទងៀ

របក្បរពមតដាយសមបទទំងពួង មានរពះយសដធ៏ឥំតមានមនទិលតៅហមង ផាយ

ទតួៅកាន់ទិសតផសងៗ។

២—រទងៀបានតរសាចរសងៀសតវ ខដលលិចលងៀក្នុងវាលវដតសងារ គនឺរតភព

តហើ យតលើក្ដាក់្ដល់តរតើយរោណ គឺរពះនិរវ នដ៏ឧតតមឥតមានអវីតរបៀបផទឹមឲ្យរតឹមតសមើ

បាន ឯរពះរសីធាត ុ(រពះបរមសាររីកិ្ធាត)ុ របស់រពះអងគខដលខតងផតល់នវូរបតយជន៍

ដល់សពវសតវ ក៏្បានផតល់របតយជន៍ដល់សពវសតវលុះមក្ដល់បចចុបបននកាលតនះ។

៣—រពះបាទររុទវរ មន័ សូមបីរទងៀជាបុគគលរបតសើរខពងៀខពស់ ក៏្រទងៀមិនតឈវងយល់

តឃើញថា “គណុធម៌មិនខមនជាគណុ” ដតូចនះតទ រទងៀខតងខតនាំយក្នវូគណុធម៌តនាះ

តៅឲ្យឋិតតៅតលើតបូងននជនទំងឡាយ ដចូជាតគយក្ខក្វចឌូាមណីតៅបំរក់្តៅ

តលើក្ាលននមនសុសទំងឡាយដតូចាន ះឯង រពះអងគជារពះរាជាឯក្ ខដលរពះធារោ គឺ

រពះរពហមបានបតងកើតតៅតលើខផនដតីនះ តដើមបីនឹងរក្ាការររតតមកើងនវូរពះនរាធបិ

គណុទំងអស់ឲ្យជាឯក្សាថ ន។

៤—ការរបរពឹតតជាសបបុរស ខដលរពះនឫបត ី(រពះបាទររុទវរ មន័) រទងៀរបាថាន ធម៌ដ៏

នរក្ខលង រពះអងគតនាះបានតធវើតហើ យ មិនខមនមានខណឌ ចតំរះខតក្សរតរពត គរឺពះ

រាជក្រណីយក្ចិចប៉ុតណ្ឌណ ះតទ តដាយពិតចតំរះការសតរមចរពះរាជបំណង គកឺារអន-ុ

តរគ្នះដល់សតវតលាក្ទំងមូល...។

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

១៩

អតថបទមួយភាគននសិលាចារកឹ្ទតនលបាទី ខដលខញុំបាននាំយក្មក្ទកុ្ក្នុងទីតនះ

ប៉ុតណណ ះ នាំឲ្យតយើងយល់បានតហើ យថា ការសិក្ាសំស្តសកឹតក្នុងរជជកាលរពះបាទររុទ-

វរ មន័ ពុទធសតវតសរទី៍១១ មានការចតរមើនខបលក្ពីសិលាចារកឹ្វឿកូាញ់តហើ យ។ តសចក្តតីនះ

បញ្ញជ ក់្ថា តយើងមានអនក្របាជញរាជបណឌ ិ តតចះដងឹភាសាសំស្តសកឹតមុតមាំ តចះខតងកាពយ

សំស្តសកឹតជាបឫថវឆីនទ ជាឝារទលូវរិក្ឌិីតឆនទ តចះតរបើវាក្យសពទមានន័យខពស់ មានអាថេ

គមពីរភាព តចះពុទធសាសនារជាលតរៅ តចះចតំណះវជិាជ តផសងៗ។ តជើងកាពយតនះក៏្

របតសើរ សខមតងឲ្យតឃើញថា អនក្របាជញនិពនធសិលាចារកឹ្តនះជាក្វមីានសាន នដឯក្មួយ

របូក្នុងជើនាន់តនាះ តដាយបានទទលួការសិក្ាពីសាលាជាន់ខពស់ណ្ឌមួយតហើ យ តមើល

តៅហាក់្ដូចជាបានតៅបំតពញវិជាជ ភាសាសំស្តសកឹតនិងពុទធសាសនា ក្នុងសាលាជាន់ខពស់

ឯរបតទសទតនលគង្កគ ខដលជារបភពតក្ើតភាសាសំស្តសកឹតនិងពុទធសាសនា និយយតដាយ

ខលី របសិនតបើក្វតីនះមិនបានទទលួការសិក្ាពីសាលាជាន់ខពស់ណ្ឌមួយតទ របាក្ដជា

មិនអាចចងរក្ងកាពយខបបសិលាចារកឹ្ទតនលបាទីតនះបានតឡើយ។

ោមឯក្សារតផសងៗនិយយថា របតទសខខមរតយើងក្នុងសម័យនគរភន ំមានសិក្ា

វជិាជ រគប់ចពូំក្តហើ យ តយើងមានសាលាជាន់ខពស់តៅក្នុងរបតទសសរមាប់បតរងៀនវជិាជ

រគប់មុខ បតរងៀនសាសនា បតរងៀនការរចនា បតរងៀនោរាសាស្តសត បតរងៀនតហារា

សាស្តសត បតរងៀនសាថ បតយក្មម បតរងៀនភាសាបរតទស ដចូភាសាសំស្តសកឹតជាតដើម។ល។

កាលតនាះ តយើងមានភកិ្ខុសាមតណរតចះភាសាតរចើនភាសា តចះសំស្តសកឹត តចះភាសា

ចនិ ដចូភកិ្ខុសងឃបាលៈនិងមស្តនទតសនៈ តចះខរបរពះនរតបិដក្ភាសាសំស្តសកឹតតៅភាសា

ចនិ តៅរបតទសចនិពីព.ស.១០៤៧ (គ.ស.៥០៣) តយើងមានសាលាជាន់ខពស់ខាងការ

រចនារបូ ខាងក្ាច់តៅភនដំា ជាទីបរតិវណនគរបុរ ី តខតតោខក្វ តទវរបូពីសំឫទធិពីថម

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

២០

ខដលបុពវបុរសតយើងបានរចនាតឡើងកាលតនាះ មានសាន នដរបតសើរណ្ឌស់ លបីទតួៅ

តពញខផនដសុីវណណ ភមូិទំងមូល បដមិារពះហរហិរៈតៅរបាសាទអខណត ត មានសាន នដ

តឆើតគួរក្ត់សមាគ ល់ តហើ យជាទីតកាតតសងើចដល់ពួក្អនក្របាជញបចចុបបននមិនតិចតទ តររះ

បដមិាតនះមិនខមនរគ្នន់ខតសខមតងឲ្យតឃើញរតមឹខតថា ជាងតចះសាងបដមិាប៉ុតណ្ឌណ ះ

តទ ខថមទំងបង្កា ញឲ្យតឃើញថា ជាងតចះដងឹវជិាជ ជុើវញិខលួនតរចើនមុខ តដាយចតំណះគឺ

វជិាជ ខដលមានការទក់្ទងនឹងមុខការរបស់ខលួនមានសររីសាស្តសតជាតដើមតទៀតផង។ ខញុំ

តជឿថា ឯក្សារតនះតគ្នរពតសចក្តពិីត មិនបំតផលើសឲ្យតលើសឃ្លល តឆ្ង យពីតសចក្តពិីត

ប៉ុនាម នតទ តហើ យជនជាតខិខមរសម័យតនាះ តរៀនតៅខតក្នុងរបតទសខលួន តបើមានតចញ

តៅរបតទសតរៅខលះក៏្មានចនំនួតចិ តហើ យតចញតៅក៏្តដាយការរបរស័យទក់្ទងគ្នន

ខាងវបបធម៌អនតរជាតបិ៉ុតណ្ឌណ ះ។

ការតចះដងឹបាលីនិងសំស្តសកឹតទំងពីរភាសាតនះ ទកុ្ដចូជាមានខភនក្ពីរ តរបៀប

ដចូជាររហមណ៍ខដលតៅថា ទវិជៈតក្ើតពីរដង គតឺក្ើតពីឧទរមាោមតង តក្ើតពីបានតរៀន

តចះចប់នរតតវទ ខដលតៅថាបារគមូតង តបើតយើងមានខភនក្ពីរបរបិូណ៌តហើ យ តយើងនឹង

តមើលរបសាន ពុទធសាសនាយល់បានតរៅឆ្ង យទលូាយណ្ឌស់។ មុននឹងបញ្ចប់ ខញុំសំុសួរ

ថា ជនជាតខិខមរតយើង ព.ស.២៥០០តនះ តដើរតៅទន់បុពវបុរសតយើង ព.ស.១០៥៨

តហើ យឬតៅ? តបើថាតៅតឡើយតទ គរួខំរបឹងតរៀនសំស្តសកឹតឲ្យបានតទវគុណតឡើង!

ស ើមកំ្សសណើតននពាក្សយថាហ្មែរនិងថាក្សមពជុា

តយើងបានតមើលវបបធម៌សំស្តសកឹត ក្នុងសម័យនគរភនំខលះមក្តហើ យ សូមបីខតបនតិច

បនតួច ក៏្ទកុ្ថាតយើងបានតមើលតហើ យបានដងឹវឌឍនភាពការសិក្ាសំស្តសកឹតក្នុងកាល

តនាះលមមសមគរួតហើ យ តតៅគរួតយើងចលូតៅតមើលវបបធម៌សំស្តសកឹតសមយ័ថមមីួយ

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

២១

តទៀត គកឺ្នុងសម័យតចនឡា។ ក្នុងរបវតតិសាស្តសតតយើង តយើងមិនខបងខចក្ជាសមយ័ដចូ

ជាសម័យនគរភន ំ សម័យតចនឡាឬមស័យមហានគរដតូចនះតទ ខតអនក្របាជញបរតទស

ខដលបានរសាវរជាវរាវរក្របវតតសិាស្តសតតយើងពីបុរាណ តគខចក្ជាកាលជាសម័យតៅ

ោមដើតណើ រខដលមានរពឹតតកិារណ៍ធំៗ តៅក្នុងរបតទសតយើង ទកុ្ជារបតយជន៍ឲ្យបាន

ង្កយយល់ង្កយក្ត់ចណំ្ឌំ។

មុននឹងនិយយពីវបបធម៌សំស្តសកឹតក្នុងសម័យតចនឡា គរួតយើងរក្តឡក្ខភនក្តៅ

តមើលទំព័ររបវតតិសាស្តសតបនតិចសិន តររះក្នុងសម័យតនាះមានរពឹតតិការណ៍ខលះខដលតយើង

គរួតចះដងឹ ដចូតសចក្តតីតៅតនះ ៖

ក្នុងអតតីកាល ខដនដខីដលតយើងតៅថា ក្មពុជាសពវនថងតនះ មានពីរភាគធំៗ

ភាគខាងតលើតៅថា តចនឡា(១)

(តៅោមចិន) ភាគខាងតរកាមតៅថា នគរភនំ(២)

។

តដើមតឡើយ តចនឡាកាលតនាះតៅតរកាមអំណ្ឌចនគរភន ំ គជឺាសាមនតរាជយនគរភនំ។ ឯ

រពះរាជាខដលតសាយរាជយតសនតតវិងសជាប់មក្ក្នុងភាគខដនដទីំងពីរតនះ មានវងស

តផសងគ្នន គភឺាគខាងនគរភនតំៅខាងតបូងជាតសាមវងស ភាគខាងតចនឡាតៅខាងតជើងជា

សូរយវងស។ តសាមវងសនិងសូរយវងសតនះជាវបបធម៌ឥណ្ឌឌ ។ របតទសឥណ្ឌឌ មានរបនពណី

ដតូចនះមក្អស់កាលយូរលងៀតហើ យគៈឺ

១-រក្យតនះ ចនិតៅរបតទសខខមរ មនិដងឹជារក្យខខមរ ចនិតៅោមមនិចាស់ឬជារក្យចនិ។

២-ចនិតៅថា ហវណូន រោប់ោមរក្យខខមរថា រក្ងុវ នើឬពនំ ជាសសំ្តសកតឹថា បវេតភបូាល (បវេត បព៌ត +

ភបូាល តសតច=តសតចភន)ំ ដចូគ្នន នឹងរក្យថា នឝតលស្តនទ (នឝល ភនំ+ឥនទ តសតច=តសតចភន)ំ ខដលជនជាតជិាវ

ថាវ យចតំរះរពះរាជារបស់ខលនួ។

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

២២

១—តសាមវងស ជារបនពណីតក្ើតតចញមក្ពីតសាមតទព (រពះចនទ) ជាតទពោ

មួយអងគក្នុងលទធិសាសនាររហមណ៍ តរលគឺតួអងគរបូក្តទពរពះរក្ឹសណៈ ខដលជាអវោរ

រពះវសិណុក្នុងតរឿងមហាភាតរៈ។

២—សូរយវងសឬអាទិចចវងស ជារបនពណីតក្ើតតចញមក្ពីសូរយតទព (រពះអាទិតយ)

ជាតទពោមួយអងគក្នុងលទធិសាសនាររហមណ៍ តរលគតឺអួងគរបូក្តទពរពះរាម ខដល

ជាអវោររពះវសិណុក្នុងតរឿងរាមាយនណៈ។

មួយតទៀត តៅរបតទសឥណ្ឌឌ នាងឥឌា ជាធោីរពះមន ុ ខដលជាតដើមវងសនន

សូរយវងសបានរពះពុធ ជាបុរតរពះតសាមជាសាវ មី តៅរបតទសខខមរតយើង (សិលាចារកឹ្

ោរពហម) រពះរាជធីោខាងសូរយវងស (វងសរឝកី្មពុ តមរា) បានរពះបាទភវវរ មន័ ខដលជា

តសាមវងសជារពះសាវ មី។ មួយវញិតទៀត តៅរបតទសឥណ្ឌឌ សូរយវងសតៅភាគខាងតបូង

មានតរបៀបតលចជាងខាងតសាមវងស ឯតៅរបតទសខខមរតយើងវញិ ជាតកិ្មពុជៈជាសូរយ

វងស តៅភាគខាងតជើងនននគរភន ំខដលជាខផនក្ខាងតសាមវងស។

របតទសតយើងបានចមលងយក្របនពណីតនះមក្តរបើ ដចូជារបនពណីសក្លក្នុង

តលាក្ខដរ ក្នុងកាលខដលវបបធម៌ឥណ្ឌឌ ហូរចលូមក្ក្នុងរបតទសតយើងតហើ យ។ ឯបុពវ

តហតខុដលនាំឲ្យតក្ើតបានជារបនពណីតឡើងមុនដើបូងតនាះគៈឺ

—តសាមវងសខាងនគរភន ំ តក្ើតតឡើងតដាយអារស័យការសមព័នធរពះរាជាពីបុរាណ

តៅោមចិនថា រពះបាទហុ៊នតទៀននិងរពះនាងតលៀវយី តៅោមសិលាចារកឹ្ថា តៅ-

ណឌ ិ នយតសាមា គឺរឝីតៅណឌ ិ នយនិងរាជធីោននរពះតសាម (សិលាចារកឹ្បក្សីចំារក្ុង [គ្នថា

១៦]) សិលាចារកឹ្ចាមតៅមីសឺង (ញ៉រោង) រគសិតសក្រាជ៦៥៨ថា មានររហមណ៍

មាន ក់្មក្ពីរបតទសឥណ្ឌឌ តគ្នរតជាតៅណឌ ិ នយ បានលំខពងពីអឝវោថ ម័នជាបុរតតទណៈ

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

២៣

តហើ យតមកល់ទកុ្ក្នុងភវបុរៈ តរលគបឺានទឹក្ដបីានរពះរាជធោីរពះតសាមជាតទពី។

—សូរយវងសឬអាទិចចវងស តក្ើតតឡើងតដាយអារស័យការសមព័នធឫសីក្មពុ (+សវយមភុវៈ

តក្ើតឯង) និងនាងអបសរានាម តមរា សុរសុនទរ ី (អំតណ្ឌយរពះហរៈ គរឺពះឥសូរ) ទំនង

ជារពះតថាងនាងនាគ?ី (សិលាចារកឹ្បក្សីចាំរក្ុង [គ្នថា ១១-១២])។

ឯរពឹតតកិារណ៍ធំ ខដលនាំឲ្យអនក្របាជញរបវតតសិាស្តសតផ្លល ស់សម័យនគរភនតំៅជា

សម័យតចនឡាវញិតនាះ តដាយមានបុពវតហតថុា ក្នុងរវាងពុទធសតវតសរទី៍១២ (រគសិត

សតវតសរទី៍៦) រពះរាជក្មុារននរពះវរីវរ មន័មួយរពះអងគរតូវជារពះរាជនោត រពះបាទររុទ

វរ មន័ ខដលជាខផនក្ខាងតសាមវងសក្នុងនគរភន ំបានរពះនាងក្មពុ ជាត ម្ ះរបតទសវិញថា

រក្ុងក្មពុជា (+អធបិត)ី។ ោមដើតណើ រតនះ តបើជាត ម្ ះរបតទសគរួថា ក្មពុជរបតទសឬ

របតទសក្មពុជៈ ខរបថា “របតទសននរពះរាជបុរតរពះក្មព”ុ តបើជារពះបរមនាមរពះមហា

ក្សរត តៅជារពះតៅរក្ុងក្មពុជាធបិត ីខរបថា “រពះរាជា ជារពះរាជបុរតននរពះក្មព”ុ។

ក្នុងអតថបទមុន ខញុំបានទញយក្របវតតិសាស្តសតខខមរពីបុរាណជាបទសងខតិន័យ ោម

តសចក្តកី្នុងសិលាចារកឹ្ទំងឡាយខដលអនក្របាជញបានរក្តឃើញមក្តរលខលះ សរមាប់

របដាប់របាជាញ តលាក្អនក្អាន ទកុ្ជាការតផតើមសក្រាជថមមីួយតទៀត តដើមបីជាជើនយួជយួ

ឲ្យយល់វបបធម៌សំស្តសកឹតក្នុងចរក្អក្សរសាស្តសតនីមួយៗ។ ក្នុងសម័យតចនឡាតនះ អតថ

បទក្នុងសិលាចារកឹ្ទំងឡាយខលះ តយើងអាចទកុ្ជាការតផតើមចរក្អក្សរសាស្តសតមួយបាន

តហើ យសិលាចារកឹ្ខដលតយើងគរួយក្ជាវតថុធាតសុរមាប់ពិចារណ្ឌមាន៥គៈឺ សិលា

ចារកឹ្វតតហល ួងតៅ១ សិលាចារកឹ្ហ័នជ័យ១ សិលាចារកឹ្អងគជើនីក្១ សិលាចារកឹ្វតត

នរពតវៀរ១ សិលាចារកឹ្រក្ុមសមបូណ៌នរពគកុ្១។

តយើងតមើលសិលាចារកឹ្វតតលួងតៅតហើ យ សឹមតមើលសិលាចារកឹ្ដនទៗ ោម

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

២៤

លំដាប់សក្រាជតទៀត។ សិលាចារកឹ្វតតហល ួងតៅជាសាសនាររហមណ៍ តៅនឹងវតតហល ួង

តៅជាទីបរតិវណចមា៉សក្តិ ជាសិលាចារកឹ្ចាស់មួយជើនាន់សម័យនគរភនំ ខតមានខបប

បទតផសងពីគ្នន មិនមានកាលបរតិចឆទតទ តហើ យលក្ខណៈអក្សរនាំឲ្យយល់ថាតៅក្នុង

រគសិតសតវតសរទី៍៥ ទំនងជារបស់ខខមរ ខតអនក្របាជញខលះយល់ថាជារបស់ចាមពីបុរាណ,

និយយពីរពះរាជាមួយរពះអងគរពះនាមតទវានីក្ៈ តសាយរាជយតៅរក្ុងជាទីបរតិវណ

ចមា៉សក្ត ិ តៅចងុរគសិតសតវតសរទី៍៥ ថារទងៀមក្ពីចមាង យោមតសចក្តរីតូវការតទវោ

តៅលិងគបព៌ត ជាលិង-តក្ៀ-ប៉ូ របស់ចនិ តដើមបីរបសិទធីក្ពំងៀបុណយធ ំ(មហាតថេៈ) ក្នុងទី

តនះ។ តដើមបីពិចារណ្ឌរពះនាមថា “តទវានីក្ៈ” ខដលជារបធានសពទក្នុងអតថបទសិលា

ចារកឹ្តនះ មានការចាំបាច់រតូវនិយយពីមូលតហតតុផសងៗ ខដលទក់្ទងនឹងតរឿងតនះ

ផងនឹងខានពំុបាន តររះនឹងបានជាពនលឺតរទលបំភលតឺមើលរពឹតតកិារណ៍ ខដលនាំឲ្យក្

តក្ើតជារពះរាជអាណ្ឌចរក្ខខមរតឡើងក្នុងកាលតនាះគ ឺ៖

១—ោមសទទសសន៍អនក្របាជញខលះយល់ថា ក្នុងរគិសតសតវតសរទី៍៥ ទំនាបទតនលតមគងគ

រតងៀខាងតលើជរួតខានគរួទកុ្ជាទីឋានឋិតតៅតរកាមអំណ្ឌចននរបតទសចមា៉ ឯទីវាល

ខាងតបូងភនំដងខរក្និងទីទំនាបទតនលតមគងគរតងៀខាងតរកាមជួរតខាន ឋិតតៅតរកាមអំណ្ឌច

ក្សរតវងសក្មពុជៈ តហើ យកាលតនាះទំនងជាតៅក្នុងចណុំះរបតទសនគរភនំផង លុះដល់

មក្ចុងរគិសតសតវតសសរទី៍៥ ក្នុងរជជកាលរពះបាទតទវានីក្ៈ (ហាវ ន់-តចន-តចង នន

របតទសចមា៉?) (ោមតសចក្តកី្នុងសិលាចារកឹ្ហល ួងតៅ) ឬក៏្រពះរាជាជាលំដាប់តមក្

រពះរាជាក្នុងវងសក្មពុជៈ គឺរពះបាទរឝុតវរ មន័និងតរឝឞាវរ មន័ បានពរងកី្អាណ្ឌចរក្រពះ

អងគតៅដល់តបំន់ខាងតជើងភនដំងខរក្ៈ ឋបនក្មមតលើលិងគបព៌តនវូឝវិលិងគនាម ភតរទឝវរៈ

ជាអាទិតទពននជាតរិបតទសចមា៉ សមាគ ល់ឲ្យតឃើញថាទំនងជារទងៀមានជយ័ជមនះឈនះ

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

២៥

ចាម តហើ យរតួតរោរបតទសចមា៉សក្ត។ិ តសចក្តរីតងៀតនះមានទំនងដចូជាតយើងបាន

ដងឹោមពងាវោរតយើងថា “រពះតថាងជាបឋមក្សរតបានតធវើសឹក្សស្តង្កគ មនឹងរពះបាទ

អសសតចយយរាជជាតសតចចាម តហើ យមានជ័យជមនះតរឿងតនះតទដឹង?។ ចំតណរកាលមក្

តទើបរពះរាជាននវងសក្មពុជៈទី៥និងទី៦ គឺរពះបាទភវវរ មន័និងចិរតតសនាមតហស្តនទវរ មន័ ជា

រពះរាជាមានអាគតដាា នមក្ពីរបតទសនគរភនំ បានពរងកី្អាណ្ឌចរក្ឲ្យធំទលូាយតតៅ

តទៀត គឺវាយយក្ភូមិភាគខាងតបូងខពងៀរាបនគររាជ (នគររាជសីមា របតទសតសៀមសពវ

នថងតនះ) រពមទំងទីទំនាបភាគក្ណ្ឌត លននទតនលតមគងគរហូតតៅដល់សទឹងនរពមូល (តសៀម

ថាណ្ឌំមូន) តរសចតហើ យរទងៀរតឡប់មក្វាយយក្របតទសនគរភនំវញិ។ កាលតនាះ រពះ

រាជានគរភនំរពមទំងរពះរាជបររិរតសតចថយតចញពីរក្ុងវាធបុរៈ (បាភនំ) តៅគងៀតៅ

នរវរនគរ (ចនិថា ណ្ឌ-ហវ -ូណ្ឌ) គអឺងគរបុរសីពវនថងតនះ។ រពះបាទភវវរ មន័វាយ ដតណត ើ ម

យក្របតទសនគរភនកំ្នុងរគ្នតនះ ពំុទន់បានសតរមចដចូរពះរាជបំណងរពះអងគតទ មក្

ដល់រាជយរពះបាទឦសានវរ មន័ ជារពះរាជបុរតននរពះបាទចិរតតសនាមតហស្តនទវរ មន័ តទើប

សតរមច។ រពះបាទឦសានវរ មន័ តសតចគងៀតៅរក្ុងភវបុរៈ (តៅជិតរសុក្អំពិលរលំ ចំននួ

៣០គ.ម. ខាងទិសរយពយរក្ុងក្ំពងៀធំ) ជារាជធានីននរពះអតីតរាជាតនាះ តហើ យតមក្

តទើបតសតចមក្ោំងរាជធានីថមតីៅឦសានបុរៈ (សមបូណ៌នរពគកុ្ ចមាង យចនំនួ៤០គ.ម.

តៅខាងតជើងរក្ុងភវបុរៈ)។

២—តរឿង “តចនឡា” ក្នុងនិពនធចនិ។ តរឿងតនះអនក្របាជញខាងបុរាណវទិា តក្ើតក្តី

តងឿងឆងល់តហើ យបានរាវរក្មូលតហតុតរឿងតនះមក្យូរតហើ យ ឆងល់ថា តចនឡាជារក្យ

ខខមរ ចនិរោប់ោមមិនចាស់ឬមួយជារក្យចនិ លុះមក្ដល់ឥឡូវតនះតៅខតមនិទន់

បានលទធផលរបនពតឡើយ តបើរក្យតនះជារក្យខខមរ ចនិរោប់ោមមិនចាស់ តតើចនិ

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

២៦

ចងៀរោប់រក្យខខមរថាតម៉ច? ទំនងជាថារោប់ោមរក្យខខមរ ខតតយើងរក្មិនទន់តឃើញ

ដចូជារក្យថាក្មពុតមរាតនះ ក៏្អាចនឹងកាល យតៅជា តចនឡា បានខដរ ទំនងដចូរក្យ

ហវ ូណន (Fou-nan) ជារក្យខខមរ ចនិរោប់រក្យខខមរថា “ភន”ំ មិនចាស់ រតឡប់តៅជាថា

ហវ ូណនវញិ តររះមានសិលាចារកឹ្ខខមរបុរាណបញ្ញជ ក់្ថា រក្ុងវ នើឬរក្ុងពនំ ជាសំស្តសកឹត

បវេតភបូាល “តសតចភន”ំ។ ការរក្រក្យតចនឡា ថាជារក្យផងខខមរឬថាជារក្យផងចនិ

តៅមិនទន់រជះរសឡះ ខតតលាក្បានរក្តឃើញទីរក្ុងខដលត ម្ ះថាតចនឡា។ អនក្

របាជញបុរាណវទិារក្តឃើញតហើ យតឆលើយថា ទីបរតិវណរក្ុងចមា៉សក្តិនិងរបាសាទបុរាណ

វតតភ ូ (របតទសលាវភាគតរកាម) តៅតជើងភនមំួយដម៏ានក្ពូំលរទថមមួយដុើធ ំ រាងតៅដចូ

ឝវិលិងគ ខដលមានសិលាចារកឹ្តរចើនក្ខនលងចារទកុ្ថា “លិងគបវេត” និពនធចនិថា លិងគ-

តក្ៀ-ប៉ូ-ប៉ូ (Lin-Kia po-po) តៅតលើលិងគបវេតតនះ មានរបាសាទមួយតមកល់ឝវិលិងគនាម

ថា “ភតរទឝវរៈ” និពនធចនិថា ប៉-ូត-ូលិ (Po-to-li) តហើ យខដលសិលាចារកឹ្ខខមរបុរាណ

សម័យនគរឲ្យនាមាភតិធយយថា ក្មវុជតទឝៈ “របតទសននរពះរាជបុរតននវងសរឝីក្មព”ុ

តនះតហើ យជាមជឈមណឌ លបុរាណននរបតទស ខដលនិពនធចនិតៅថា “តចនឡា”។

៣—ក្នុងការពិចារណ្ឌសិលាចារកឹ្វតតហល ួងតៅ តលាក្ សឺហ្ ល សរតសរថា

“ទីបរតិវណចមា៉សក្តតិនះតហើ យខដលបឋមក្សរតននក្មពុជៈ មានរពះបាទរឝុតវរ មន័និង

រពះបាទតរឝឞាវរ មន័ជាតដើម (ខាងសូរយវងស) តសាយរាជយតរកាមអធរិាជភាពននរបតទស

នគរភន។ំ តៅក្នុងអំឡុងរគសិតសតវតសរទី៍៦ មានរពះរាជធោីមួយរពះអងគក្នុងវងសតនះ

(វងសរឝកី្មពុឬខាងសូរយវងស) នាមរឝកី្មពុរាជលក្សមី បានតៅជាតទពីននរពះរាជក្មុារមួយ

អងគ រតូវជារពះរាជនោត ននរពះបាទររុទវរ មន័ (ខាងតសាមវងស) ខដលជាអវសានរាជាក្នុង

មហារបតទសនគរភនំ។ អារស័យតដាយការសមពនធរពះរាជវងសទំងពីរដូចតរលមក្តនះ

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

២៧

រពះរាជក្មុារខដលមានអាគតដាា នមក្ពីរបតទសនគរភន ំ (ខាងតសាមវងស) បានតឡើង

តសាយរាជយជារពះនរបតីជាធំតលើវងសរឝីក្មពុ (ខាងសូរយវងស) តឡើងរពះនាមថា ភវវរ មន័។

ក្នុងកាលតមក្ រពះបាទភវវរ មន័ មានរពះអនជុរពះនាមចរិតតសនា (មតហស្តនទវរ មន័) ជា

តសនាបតជីើនាញខាងយុទធវធិ ី តលើក្តរហ៍ពលតៅវាយយក្របតទសនគរភន ំ ដចូបាន

តរលមក្តហើ យខាងតលើ។ មូលតហតុដូចតមតចបានជារទងៀតៅវាយយក្នគរភន?ំ ឯក្សារ

តផសងៗ (និពនធចនិនិងសិលាចារកឹ្) បានឲ្យតយើងដងឹថា រពះបាទតៅណឌ ិ នយជយវរ មន័

របខហលជារទងៀមានរពះរាជបុរត២រពះអងគ មួយអងគរពះនាមគណុវរ មន័ជាមក្ដុរាជ

ក្មុារ តររះជារពះរាជបុរតរពះអគគមតហសីរពះនាមក្លុរបភាវត ី (សិលាចារកឹ្ដើបង

ខដក្, តខតតោខក្វ) មួយរពះអងគតទៀតរពះនាមររុទវរ មន័ ជារពះរាជបុរតរពះសនំ កាល

រពះវររាជបិោទិវងគត គ.ស.៥១៤ រពះរាជក្មុារររុទវរ មន័ ទំនងជាតធវើគត់រពះរាជក្មុារ

គណុវរ មន័ ខដលជារពះរាជបុរតធមាម នរុបូតហើ យតឡើងតសាយរាជយ រទងៀរពះនាមររុទវរ មន័

(សិលាចារកឹ្ទតនលបាទី) ក្នុងខណៈខដលរពះបាទររុទវរ មន័ទិវងគត (ឬមានការតធវើគត់) ទំនង

ជារពះវងសខាងរពះគណុវរ មន័កាន់រពះពុទធសាសនាមុតមាខំជងរាជយតសនតតវិងស បានជា

ខណៈតនាះរពះបាទភវវរ មន័ កាន់សាសនាររហមណ៍និកាយរពះឥសូរមុតមាំ ខដលជា

រពះរាជបុរតរពះវរីវរ មន័ តហើ យរតូវជារពះរាជនោត រពះបាទររុទវរ មន័ផង យក្ឱកាសតនះ

តលើក្ទ័ពមក្វាយដតណត ើ មតសាយរាជយវញិ។

សិលាចារកឹ្វតតហល ួងតៅតនះ ជាថមមួយដុើបួនរជុងជាភាសាសំស្តសកឹតរគប់ទំងបួន

អក្សរជើនាន់មុនរាជយរពះបាទភវវរ មន័។ លក្ខណៈអក្សរមានទំនងដូចសិលាចារកឹ្រពះរាជ

ក្មុារគណុវរ មន័ តៅរបាសាទ៥ខលវង រសុក្ទឹក្តមម (តវៀតណ្ឌមខាងតបូង) តហើ យអាច

រាប់បញ្ចូលតៅរក្ុមអក្សរសម័យបលលវៈ របតទសឥណ្ឌឌ ទក្ខណិ្ឌបថ រគសិតសតវតសរទី៍៥

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

២៨

មិនខមនតរកាយកាលបរតិចឆទតនះតទ។

របធានសពទក្នុងសិលាចារកឹ្ គរឺពះបាទតទវានីក្ៈ (តទវ តទពោឬទិពវ+អានីក្ៈ

តសនាឬរសមី តសនាតទពោឬរសមីទិពវ) ជាមហារាជាធរិាជ តសាយរាជយក្នុងទីឋានតនះ។

ដតូចនះ តក្ើតជារបសាន តឡើងថា រពះរាជាអងគតនះជាវងសណ្ឌ? នាមថា តទវានីក្ៈ តនះមាន

តៅខតក្នុងគមពីរបុរាណៈ ជាបុពវបុរសរពះរាមតៅរបតទសឥណ្ឌឌ មិនខដលតឃើញមាន

តៅក្នុងវងសណ្ឌមួយក្នុងសុវណណ ភមូិតនះតទ។ កាលតដើមអនក្របាជញទកុ្ដាក់្ថា រពះរាជា

អងគតនះជាវងសក្មពុជៈ គវឺងសក្មពុតមរា ខដលមានរពះបាទរឝុតវរ មន័និងតរឝឞាវរ មន័ជាមូល

តដាយតហតថុា សិលាចារកឹ្តនះតៅក្នុងបរតិវណជាមជឈមណឌ លតចនឡា តហើ យគនិំត

ខដលផសុហុចមក្មុនដើបូងនាំឲ្យយល់ថា ក្សរតក្មពុជៈដតូចនះឯង ខតតសចក្តតីៅក្នុងនផទ

សិលាចារកឹ្នាំឲ្យឃ្លល តតចញពីសមមតិក្មមតដើមតៅ តហើ យនាំឲ្យយល់ថាជាក្សរតរបតទស

ចមា៉វញិ ខតក្ចិចការទំងតនះសុទធខតតៅក្នុងសមមតកិ្មមទំងអស់ តយើងទកុ្ង្ករឲ្យអនក្

របាជញរបវតតសិាស្តសតពិចារណ្ឌរក្តសចក្តីពិតតៅអនាគតចះុ ចខំណក្តយើង តយើងរតូវ

តមើលចតំរះខតវបបធម៌សំស្តសកឹត តររះសិលាចារកឹ្តនះ ជារបស់បុរាណចាស់មួយ

ជាវបបធម៌សំស្តសកឹតសហកាលិក្នឹងរបតទសនគរភន ំ ខតមានរតបៀបតផសងពីគ្នន រសឡះ។

សិលាចារកឹ្តនះមិនតឃើញមានត ម្ ះក្វនិីពនធតទ មុខគរួឲ្យសាត យណ្ឌស់។

អតថបទសិលាចារកឹ្មួយបនាទ ត់តដើមក្នុងភាគទីមួយ ក្វនិីពនធខតងជាគ្នថារសគធរា

តសចក្តដីចូជាមិនខមនជាបទសតុតសុិទធតទ រគ្នន់ខតជាតសចក្តរីបកាសពីក្លុសវធិីោម

ទំតនៀមសាសនាររហមណ៍ចតំរះនរតតទព ដចូមានរក្យថា “រទងៀបានបំតពញ

ក្សុលវធិចីតំរះរពះរពហម រពះឧតបស្តនទ (វឞិណុ) រពះឦឝវរៈ (រពះឥសូរ) តដាយខឡក្ៗ

តផសងគ្នន ទំង៣រពះអងគតនះនាំនផទតរកាមឲ្យចតរមើន តក្ើតបានតៅជាមាយមួយរន់ឬ

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

២៩

នាំនផទតរកាមតនះឲ្យលាញតៅវញិ រពមទំងចមលងសតតនិក្រខដលលិចលងៀក្នុងសមុរទ

សាគរ ឲ្យឆលងផតុតៅដល់តរតើយនាយ តរលគទីឺបំផតុទកុ្ខ”។

បនាទ ត់ទី៥ ក្នុងគ្នថាទីមួយ ខដលជារក្យរាយជាប់តសចក្តគី្នន រហូតដល់បនាទ ត់

ទី១០ននគ្នថាទីពីរ ក្វនិីពនធខថលងពីរពះបាទតទវានីក្ៈរកី្រាយរពះទ័យចំតរះរពះអាទិតទព

ខដលបានតរបាសរបាណរពះអងគ ខដលមក្ពីរបតទសឆ្ង យ ថាបានតមកល់រពះអងគតៅ

ក្នុងរពះរាជានភុាព តដាយបារមីតទពោតៅលិងគបព៌ត ដចូតសចក្តថីា “រពះរាជាជារពះ

មហារាជាធរិាជ មានសិរ ីរពះនាមរពះបាទតទវានីក្ៈ រទងៀរតំភើបរពះទ័យចតំរះតសចក្តី

អនតុរគ្នះននរពះអាទិតទព គបឺិោមហា (រពះរពហម) នារាយណៈ (រពះវឞិណុ) ឝងករ (រពះ

ឥសូរ) រទងៀរបក្បតដាយតមោត ធម៌និងក្ុសលធម៌ដ៏តរចើន ខដលតក្ើតតចញមក្ពីក្ុសល

ក្នុងអតតីជាត ិ រទងៀោំងតៅក្នុងធម៌ របាក្ដដចូជារពះបាទយុធឞិាិរៈ(១)

រទងៀជាទីពំនាក់្

របជាជនរបាក្ដដូចជារពះឥស្តនាទ ធរិាជ រទងៀមានជយ័ជមនះមារសរតូវរបាក្ដដូចជារពះ

បាទធនញ្ជ័ យ (អជេនុ) រទងៀតធវើវធិយីជញៈតរចើនរបាក្ដដចូជារពះបាទឥស្តនទទយុមន(២)

រទងៀ

បំតពញទននិងមហាទនរបាក្ដដចូរពះបាទឝពិិ(៣)

រទងៀបានបំតពញភាគរពះអងគជា

ររហមណ៍របាក្ដដូចរពះភគវានមហាបុរឞុ(៤)

រទងៀរក្ានវូនាយៈរបក្ដដូចជារពះក្នក្

បាណឌ យ(៥)

រទងៀមានរពះរបាជាញ រជាលតរៅដចូមហាសមុរទ រទងៀមានរពទ័យនឹងធឹងដចូ

១-តសតចរបក្បតដាយធម ៌ជាអធបិតីតលើក្សរតបាណឌ វៈ ក្នងុតរឿងមហាភារតៈ។

២-រពះរាជាតរចើនអងគក្នងុតរឿងតរពង។

៣-រពះរាជាលបរីពះនាមថាមានតមោត ឥតមានរពះរាជាអងគណ្ឌតសមើបាន ជារពះរាជបរុតរពះបាទឧឝនិរ

និងរពះនាងមាធវ ីក្នងុតរឿងមហាភារតៈនិងជាតក្។

៤-រពះនាមរពះរាជា រពះមហាមនីុតរចើនអងគពីអតតីកាល។

៥-រពះនាមតនះ អក្សរក្នងុសលិាចារកឹ្តមើលមនិចាស់ ថា ក្នក្បាណឌ យៈ តនះ មនិទន់របាក្ដតទ។

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

៣០

ភនរំពះសុតមរ ុរទងៀតសតចមក្ពីរបតទសឆ្ង យ តហើ យោំងតៅតលើលិងគបព៌តដម៏ានបុណយ

ខដលជនតគ្នរពោំងពីបុរាណកាល រទងៀមានរពះបរមនាមរបក្បតដាយពាងគបួន តទ-

វា-នី-ក្ៈ រទងៀមានជយ័តរចើនរគ្នរបាក្ដដូចរពះវជិយ័ (អជេនុ) រទងៀបានចមលងសតតនិក្រ

ឲ្យផតុពីមហាសាគរឥតតរតើយ គសឺងារ តដាយការបូជារពះអគនដិរ៏បតសើរនិងតដាយ

ការរពះរាជទនតគ្នតរចើនរន់ជាទន។

បនាត ត់ទី១១ ក្នុងភាគទីពីររហូតដល់បនាទ ត់ទី១៣ននភាគទីបួន ជាបទ២១តសាល ក្

ក្វនិីពនធចងជាតសាល ក្តរៀបរាប់ពីក្ិចចការក្ុសល ខាងតដើមរលុបរលាយអក្សរអស់តរចើន

ខាងចងុតៅសល់ខលះ ខថលងពីរទងៀបានសាងក្ពំងៀបុណយធ ំ(មហាតថីេៈ) បានតធវើវធិសីាន នៈ

(វធិមីុជទឹក្ តរសាចទឹក្) សរមាប់លាងបាបឲ្យបានចរមុងចតរមើន ទីឋានតនះោំងឲ្យ

ត ម្ ះថា ក្រុតុក្សរតៈ សរមាប់បណត ុះបុណយដល់ជនណ្ឌខដលបានចលូតៅដល់ឲ្យ

របាក្ដ ដចូជាបានចលូតៅដល់ក្រុតុក្សរតៈតៅរបតទសឥណ្ឌឌ ដចូតសចក្តតីតៅតនះ

“ជនតៅក្នុងមហាតថីេៈ (ក្ពំងៀបុណយ) ខដលរតូវខតសាល ប់ តហើ យបានតធវើវធិសីាន នៈ សូម

ឲ្យបានសតរមចផល —សូមឲ្យបានសតរមចផលរបាក្ដដូចបានតធវើតៅរបភាសតីថេៈ(១)

តទវោទំងឡាយមានរពះរពហម រពះឧតបស្តនទ (រពះវឞិណុ) រពះឦឝវរៈ (រពះឥសូរ) ជាតដើម

ខដលបានទទលួយក្យជញៈតនះ សូមចណំ្ឌំត ម្ ះអនក្បូជាក្ុខំាន —សូមអធដិាា នទីតនះ

ឲ្យត ម្ ះថាក្រុតុក្សរតៈ(២)

របាក្ដដូចរបតទសឥណ្ឌឌ -សូមសតរមចផលក្នុងក្រុតុក្សរតៈ

តនះ ឲ្យដូចជាបានសតរមចផលទិពវក្នុងក្ុរតុក្សរតៈពីបុរាណ —ឫសីនាមក្ុរពីុបុរាណ បាន

១-ត ម្ ះទឋីានលបមីយួតៅតឆនរ គជុរត របតទសឥណ្ឌឌ ។

២-ក្រុតុក្សរតតនះ តលាក្ទកុ្ជាឋានបណត ះុធម ៌ តររះតលាក្ថា ធមន៌ិងអធម ៌ (ចមាងំមហាភារតៈ) តក្ើត

តៅក្រុតុក្សរតតនះ ទីបផំតុធមឈ៌នះអធម ៌ យុវជនគរួក្តស់មាគ ល់ថា បរុាណតលាក្ចងៀឲ្យរបតទសខខមរដចូ

របតទសឥណ្ឌឌ ឬដចូតមតច?

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

៣១

បតងកើតឋានបណត ុះធម៌សរមាប់ជនសបបុរស ដតូចនះ មហាតថីេៈថមតីនះ អាចឲ្យបានផល

តរចើន តហតតុនះតហើ យបានជាឋានតនះ តៅថា ក្រុតុក្សរតៈ —សូមរពះវាសុ តៅ

ត ម្ ះអនក្ខដលភាល ត់តធវើអំតពើអារក្ក់្ក្នុងក្ុរតុក្សរតៈតនះ តហើ យរបទនឲ្យបានគតិរបតសើរ

—សូមឲ្យខញុំបានតៅកាន់ក្ុរតុក្សរតៈ តហើ យឲ្យបានតៅក្នុងក្ុរតុក្សរតៈ តររះអនក្ណ្ឌតៅ

ក្នុងក្រុតុក្សរតៈ អនក្តនាះបានតៅកាន់ឋានសួគ ៌ —នរពននមិឝ (នរពមួយតៅជតិសទឹង

តគ្នមត ីឥណ្ឌឌ ) ជាឋានបណត ុះបុណយមយួតៅឋានសួគ ៌—ក្រុតុក្សរតៈតនះជាឋានបណត ុះ

បុណយរបតសើរ សរមាប់ជននិងក្សរតរគ្នន់ខតឮក្តិតនិាម តមតចបានអានិសងសដល់តៅ

របំាពីរជរួរតក្លូតៅតហើ យ ចាំបាច់និយយថវដីល់ជនខដលបានតៅកាន់ទីតនះតដាយ

ការតចះដងឹរពះធម៌? —ជនខដលតធវើអឝវតមធៈ (បូជាតសះ) រាជតបយ (ត ម្ ះពិធបីុណយ)

មួយរយនិងការឲ្យតគ្នមួយរន់ជាទនក្នុងទីឋានតនះតដាយរបនព មិនខមនត ម្ ះថា

ជាតហតនុនផលតទ តបើជនណ្ឌបានតធវើវធិសីាន នៈតៅក្នុងក្រុតុក្សរតៈតនះ ជនតនាះតទើប

ត ម្ ះថាបានផលដ៏តទៀងទត់ខមន —សូមជនទំងឡាយតៅក្នុងតក្សរតៈតនះបានសតរមច

ផល ដចូរពះ ទំងឡាយបានតរលតហើ យពីអតតីកាល —សូមផលខដលតក្ើត

ពី តថីេៈមួយរន់តៅក្នុងក្រុតុក្សរតៈតនះ បានសតរមចដល់ជនទំងឡាយតដាយរបនព

ក្ុខំាន —ជនអនក្មានបាប រគ្នន់ខតបានចលូតៅកាន់មហាតថីេៈតនះ អាចតដាះរចួបាប

បាន ចាំបាច់និយយថវដីល់តៅជនខដលតរតក្អរចតំរះធម៌?

បីបនាទ ត់ចុងបំផតុននភាគទីបួនជាគ្នថាមាលនីិ ក្វខីថលងសតុតិចតំរះរពះបាទ

តទវានីក្ៈ ថារទងៀជាអនក្បតងកើតក្ំពងៀបុណយធំមួយតៅតលើខផនដីតនះ ដូចតតៅតនះ “រពះ

មហារាជាធរិាជ មានរពះសរ៌ងគកាយតរសាចរសប់តហើ យតដាយធារាភលតឺផលក្ តរលគឺ

ក្សុល មានរពះពលយសតក្ើតតចញពីរពះហសត មានរពះឧតតមាងគៈដរ៏បតសើររបដាប់

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

៣២

តដាយក្រមងផ្លក មានរពះសុគនធ តរលគមឺហារឝខីដលរក្បានតដាយក្រម មានរពះ

នាមាភិតធយយថា តទវានីក្ៈ បានបតងកើតក្ំពងៀបុណយរបតសើរដ៏តលើសមួយតៅខផនដីតនះ”។

តយើងបានតមើលោំងពីតដើមដល់ចប់ តហើ យបានដងឹថា រពះបាទតទវានីក្ៈ ជា

របធានសពទក្នុងសិលាចារកឹ្តនះ រទងៀជាមាមក្ៈសាសនាររហមណ៍និកាយរពះរក្ឞឹណៈ

ខដលជាអវោររពះវឞិណុក្នុងតរឿងមហាភារតៈ តររះរទងៀបានបតងកើតក្ពំងៀបុណយធ ំ(មហា

តថីេៈ) ឲ្យនាមថា ក្រុតុក្សរតៈ តៅរបតទសតយើងពីបុរាណកាល។ ក្វអីនក្និពនធកាពយតនះ

ក៏្កាន់សាសនាររហមណ៍ហមត់ចត់ មានការតចះដងឹសាសនាររហមណ៍យ៉ងទលូាយ

តចះខតងកាពយបំតពញរពះរាជហឫទ័យឲ្យសមោមរាជបំណងឥតតខាច ះ សខមតងឲ្យតឃើញ

ថា ក្វតីនះមានសាន នដរបតសើរ ជាអនក្តជើងឯក្មួយក្នុងកាលតនាះ មានទឹក្ប៉ាក្កាមិន

ចាញ់តរបៀបសិលាចារកឹ្ទតនលបាទីខដលជាសហកាលិក្ខលួនតទ ថវដីបិតសិលាចារកឹ្ទតនល

បាទីជាពុទធសាសនា មួយខាងនគរភនជំាពុទធសាសនា មួយខាងតចនឡាជាសាសនា

ររហមណ៍។ ក្វតីនះ តចះខតងកាពយជារសគធរា ជារក្យរាយ ជាតសាល ក្ ជាមាលិនី

បញ្ញជ ក់្ឲ្យតឃើញចាស់ថា តលាក្ជាអនក្របាជញមានការតចះដងឹសំស្តសកឹត ធម៌អាថេ កាពយ

ជាន់ខពស់មួយរបូ ខតតយើងសាត យណ្ឌស់ តររះមិនបានសាគ ល់នាមតលាក្។

ទីបំផតុ ខញុំនឹក្ថា តយើងធាល ប់ខតតរក្បរសជាតធិម៌អាថេនិងរក្យតពចន៍ខាងពុទធ

សាសនា តពលតនះ តយើងភលក្សរស់ជាតិសាសនាររហមណ៍ ទំនងជារចង្កមមាត់អស់

តលាក្តទដឹង? មិនអីតទ តយើងខំពិនិតយពិចារណ្ឌតមើលតៅចុះ តររះធម៌អាថេក្នុងសាសនា

ររហមណ៍ជាពនលឺមួយដសំ៏ខាន់ដល់តយើងជាអនក្កាន់ពុទធសាសនាខដរ ខតតយើងមិនរតូវ

តភលចនាទីតយើងថា តយើងតមើលខតវបបធមសំ៌ស្តសកឹតតទ។

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

៣៣

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

៣៤

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

៣៥

សងខតិន័យរបវតតិសាស្តសតខខមរសម័យតចនឡា ខដលតយើងបានតមើលរចួមក្តហើ យ

ជាពនលឺតទៀនតចូមួយតរទលបំភលតឺមើលរពឹតតកិារណ៍ ខដលក្នលងក្ំបំាងបាត់តៅតហើ យ

តដាយកាលតវលាក្នុងសម័យតរពងនាយ ឲ្យបានយល់ដើតណើ រតរឿងខលះ តបើមិនតរចើនក៏្

តិចតួចខដរ។ តយើងបានដឹងតហើ យថា រពះបាទភវវរ មន័ ជាបឋមក្សរតក្នុងសម័យតចនឡា

រទងៀជាក្សរតមានអាគតដាា នមក្ពីតសាមវងស (តៅណឌ ិ នយតសាមា) ខាងនគរភន ំ តររះ

ជាប់រក្ខសខាងរពះបាទររុទវរ មន័ ជាតលៀវ-ត-ូប៉ា-ម៉ូននអនក្និពនធចនិ រទងៀបានជាភសាត

រពះនាងក្មពុជរាជលក្សមី ខដលជាធោីសូរយវងសខាងតចនឡា តហើ យបានជាធតំលើពួក្

ក្មពុជៈតដាយអារស័យការសមព័នធតនះ។ សិលាចារកឹ្ហ័នជយ័តខតតក្ពំងៀចាម ភនបំនាទ យ

នាងតខតតបាត់ដើបង របាសាទបាអងគជតិភូមិវាលក្ខនតលឬតៅវាលក្ខនតល រសុក្ទតនល

តៅនិងភនរំពះវហិារតខតតក្ពំងៀធ ំ រពមទំងសិលាចារកឹ្តៅថមខរក្ តរជាយអមពិលតខតត

រក្តចះ ពញតហារតខតតោខក្វ ថាំតពរជថងរបតទសតសៀម ទំងអស់តនះសុទធខតជា

របភពឲ្យដើណឹងឲ្យបានដឹងរពឹតតិការណ៍ក្នុងរជជកាលរពះអងគ។ សិលាចារកឹ្បាអងគឬវាល

ក្ខនតល មានសារៈសំខាន់ណ្ឌស់ របាប់តយើងឲ្យបានដឹងថា ក្នុងសម័យតចនឡារជជ

កាលរពះបាទភវវរ មន័ របតទសតយើងបានទទលួយក្វបបធម៌ឥណ្ឌឌ បរបិូណ៌តហើ យ គឺ

កាលតនាះតយើងបានទទលួគមពីរមហាភារតៈ គមពីររាមាយណៈ (រាមតក្រ តិ៍) និងគមពីរបុរាណៈ

មិនខមនរតមឹខតប៉តុណណ ះអស់តទ គងៀបានទទលួគមពីរវជិាជ តផសងៗតទៀតតរចើន ដចូគមពីរនរត

តវទ ឫតគវទៈ យជតុវេទៈ សាមតវទៈ រពមទងំគមពីរររហមណៈ ឧបនិស័ទ ហរវិងស ខដលជា

គមពីរលទធិសាសនាររហមណ៍ ខតសពវនថងតនះបាត់បងៀតៅោមកាលតវលាអស់តហើ យ តៅ

សល់ខតទំតនៀមទមាល ប់ជារបនពណីទកុ្តៗគ្នន រហូតមក្ដល់បចចុបបននកាលតនះ។ សិលា

ចារកឹ្តនះរបាប់តយើងថា រពះវររាជបិោរពះបាទភវវរ មន័ រទងៀរពះនាមវរីវរ មន័ ខតរទងៀមិន

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

៣៦

បានតសាយរាជយតទ តហើ យរពះរាជធីោមួយរពះអងគ រតូវជារពះរាជក្និដាា រពះបាទ

ភវវរ មន័អងគតនះ បានតៅជាតទពីននររហមណ៍មាន ក់្ជាអនក្របាជញត ម្ ះ តសាមឝរ មន័។ កាល

សមព័នធររហមណ៍តសាមឝរ មន័និងរពះរាជតទពីតនះ បានជារពះរាជបុរតមួយរពះអងគរពះ

នាម ហិរណយវរ មន័។ តរឿងតនះ តលាក្ ឆសតតរជី (B.R. Chatterjee) ជាអនក្របវតតសាស្តសត

ឥណ្ឌឌ មាន ក់្បានសរតសរថា សិលាចារកឹ្វាលក្ខនតលតនះ ជាតសចក្តខីបលក្មួយគរួពិចារ-

ណ្ឌ តររះទំតនៀមតនះតៅរបតទសឥណ្ឌឌ មិនទលូាយតទ តៅតងឹរងឹខដរ តហើ យមក្មាន

តសរទីលូាយតៅរបតទសខខមរ ខដលជារបតទសតរៅពីមាតរុបតទសវញិ គទំឺតនៀមថា

តបើររហមណ៍បានរាជធោីជាតទពី បុរតរតូវបានតឡើងឋានៈតៅជាវណណ ៈក្សរត ទំតនៀម

ខបបតនះ តៅរបតទសឥណ្ឌឌ មានតចិតចួណ្ឌស់ មិនសូវមានតរចើនតទ ថាតបើមានមតង

មួយកាល បុរតរតូវអនវុតតតៅោមវណណ ៈននបិោ មិនខមនដចូជារបតទសខខមរ បុរតរតូវ

អនវុតតតៅោមវណណ ៈននមាោដតូចនះតទ។ ររហមណ៍តសាមឝរ មន័តនះ បានសាងរបាសាទ

បាអងគតមកល់តទវរបូរពះឥសូរនាម រតភិវតនឝវរៈ តហើ យបានថាវ យគមពីរមហាភារតៈមួយ

ចប់ រាមាយណៈមួយចប់ រពមទំងគមពីរបុរាណៈផង។ តនះជាព័សតុោងបញ្ញជ ក់្ថា ក្នុង

សម័យតចនឡា របតទសខខមរបានទទលួអរយិធម៌ឥណ្ឌឌ តហើ យ។

តតៅ តយើងរតូវតមើលវបបធម៌សំស្តសកឹត។ តយើងបានក្ណំត់ចងចាំទកុ្ថា សិលា

ចារកឹ្វតតហល ួងតៅ ខដលតយើងតទើបបានតមើលមក្តហើ យថមីៗតនះជាបឋមសិលាចារកឹ្ខាង

តចនឡា ឯសិលាចារកឹ្វឿកូាញ់ជាបឋមសិលាចារកឹ្ខាងនគរភន។ំ ក្នុងតពលតនះ តយើង

យក្សិលាចារកឹ្ហ័នជយ័ ជាមតក៌្រពះបាទភវវរ មន័ មក្ជាវតថុធាតពិុចារណ្ឌទកុ្ជាការ

តផតើមតបើក្ការសិក្ាអក្សរសាស្តសតសំស្តសកឹតក្នុងសម័យតចនឡារបស់តយើង។

សិលាចារកឹ្ហ័នជយ័ឬតបើតយើងតៅោមត ម្ ះ ខដលមានក្នុងសិលាចារកឹ្ថា

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

៣៧

“ឧរគបុរៈ បុរដីរ៏បតសើរ” តនះជាសិលាចារកឹ្ជើនាន់ចាស់មួយ អនក្របាជញខាងអក្សរ

បុរាណបានពិនិតយតឃើញថា អក្សរសិលាចារកឹ្តនះ ដចូអក្សរតៅឥណ្ឌឌ ណ្ឌស់ ហាក់្

ដចូជាផតតិចមលងខតមតង តររះដចូសិលាតលខតៅរបាសាទបាបនាថ តៅបដតទក្លនន

របតទសឥណ្ឌឌ ខាងទក្ខណិ្ឌបថតបះបិទឬនឹងនិយយថា ការចារសិលាចារកឹ្ហ័នជយ័

តនះជាសាន នដឥណ្ឌឌ ក៏្សឹងបាន តដាយពិបាក្ខវក្ខញក្ឲ្យតឃើញខបលក្ពីគ្នន ណ្ឌស់ ខត

ការនិយយតនះ ជាតសចក្តយីល់តឃើញរបស់អនក្របាជញតទ តបើនិយយោមពិត សាន នដ

ចារអក្សរតនះមិនខមនឥណ្ឌឌ តទ ជាជនខខមរ គពិឺតជាសាន នដបុពវបុរសខខមរតយើង តររះ

មានសិលាចារកឹ្ជាសាន នដខខមរដនទតទៀតតរចើនណ្ឌស់ ខដលដចូរបស់ឥណ្ឌឌ របាក្ដ

ដចូសិលាចារកឹ្ហ័នជយ័តនះ។

សិលាចារកឹ្តនះមិនមានសក្រាជតទ ទំងនាមក្វនិីពនធក៏្មិនមានខដរ ការខវះ

ខាតមុខការសំខាន់ខបបតនះ មុខគរួឲ្យសាត យពន់តពក្ ខតតរឿងសក្រាជតលាក្អាច

របមាណបាន តដាយយក្លក្ខណៈអក្សរនិងរពឹតតកិារណ៍ក្នុងរជជកាលរពះបាទភវវរ មន័

ខដលជារបធានសពទក្នុងសិលាចារកឹ្តនះមក្ជាទីោំង តលាក្របមាណថា សិលាចារកឹ្

តនះតក្ើតមានតឡើងក្នុងខាងតដើមរគសិតសតវតសរទី៍៧ (គ.ស.៦១៦?)។

ផ្លទ ំងសិលាចារកឹ្តនះមាន២ ផ្លទ ំងទីមួយមាន៣៥បនាទ ត់ បនាទ ត់ទី១ដល់ទី១៦ ជា

របឝសតិចតំរះរពះបាទភវវរ មន័ ពីបនាទ ត់ទី១៧ដល់ទី២១ ជាសតុតចិតំរះរពះរាជបុរត

និងរពះរាជាតសាយរាជយជាលំដាប់តមក្ ខតមិនមានរពះនាម ពីបនាទ ត់ទី២២ដល់ទី

៣១ និយយពីតសវកាមាតយ ខដលតធវើការក្នុងរជជកាលរពះអងគ ពីបនាទ ត់ទី៣២ដល់ទី

៣៥ និយយពីការក្សាងតទវរបូរពះឥសូរនាម ភតរទឝវរៈ តមកល់ទកុ្តៅឧរគបុរៈ

(ហ័នជយ័ឬ?); ឯផ្លទ ំងទីពីរ ជាសតុតិរពះបាទភវវរ មន័និងតសវកាមាតយរបស់រពះអងគ ដចូ

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

៣៨

តសចក្តតីតៅ។

បទតដើមនមសាក ររពះឥសូរនាមភតរទឝវរៈតអើយតឡើងថាៈ

(១) ជតយ! រពះឥសូរមានតបូងរបដាប់តដាយមក្ដុ តរលគរឺពះចស្តនទតហើ យរទ

រពះគង្កគ ខដលមានក្ង្កក ញ់ដើណក់្រសក់្ចះុមក្ចកំាររក្តឡក្ខភនក្នននាងឩមា របាក្ដ

ដចូជាមាលាវលលិដនិ៏មល,

តតៅ, រក្យរបឝសតិចតំរះរពះបាទភវវរ មន័ ៖

(២) រពះរាជា រឝភីវវរ មន័ ជាមាច ស់រទរទងៀនវូខផនដ ីជាមហាសតវឥតមាននរណ្ឌ

ឈនះបាន រទងៀរបតសើររបាក្ដដចូជាភនរំពះសុតមរមុយួតផសងតទៀត,

(៣) រទងៀរបសូតក្នុងវងសតសាម រពះអងគមានតតជះភលសឺតនាធ សតៅធ ក្នុងសស្តង្កគ ម

រគប់កាល ឥតមានអនក្ណ្ឌដល់ របាក្ដដចូជាតតជះននរពះចស្តនទខដលភលតឺផលក្ក្នុងមហា

សមុរទរជាលតរៅ,

(៤) រទងៀឈនះសរតូវ៦របការខដលតោងតៅខាងក្នុង (ខដលតគ) ចាប់បានតដាយ

ក្រម មិនមានឥស្តនទិយតររះភាពមិនមានរបូរគប់កាលទំងពួង ចាំបាច់និយយថវដីល់

សរតូវខាងតរៅ,

(៥) រទងៀចាប់នវូដើរចីះុតរបងទំងឡាយ ខដលមានរបតមាយតជាក្តដាយតរបងជា

និចចក្នុងសមរភមូិបាន តរបៀបដចូជារទងៀចាប់អាោម រពះអងគខដលមានរពះហសតតជាក្

តដាយទនជានិចចដតូចាន ះខដរ,

(៦) កាលរទងៀតចញតធវើសស្តង្កគ មក្នុងសរទកាល រទងៀមានតតជះមិនរបរពឹតតតៅ

តរកាមអំណ្ឌចននរបតទសដនទ សូមបីខតរាវក៏ី្មិនអាចរទំតសូ៊នឹងតតជានភុាពរពះអងគ

បានតឡើយ,

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

៣៩

(៧) ធូលីននខសនយរពះអងគហុយរទតលាមតឡើងតលើអាកាស តហើ យធាល ក់្តៅជាប់

ថាព ល់នារនីនអរនិទរាជខដលមិនបានោក់្ខតង តក្ើតបានតៅជាលមអិតខលឹមចនទន៍រក្សាន របស់

រពំភស្តកាត យ៉ងរសស់បំរពង,

(៨) ទឹក្ក្នុងបរខិាជុើវញិរក្ុងរងីរហួំតតដាយការផឹក្តដាយនដននតយធាននរពះអងគ

ផង តដាយការផកឹ្ននរពះអាទិតយផង ដចូជាចតិតននអរនិទរាជរងីសងួតហួតខហងដូតចាន ះ

ខដរ,

(៩) បុរខីដលមានតសនាព័ទធជុើវញិតហើ យភលរឺចាលរនាទ លតដាយតតជះរពះអងគ

របាក្ដដូចតភលើងក្លបតឆះតឡើងមតងតទៀតតលើក្ខំពង,

(១០) រទងៀមានជយ័ឈនះបព៌តភបូាល (តសតចភន)ំ តដាយតសនារបក្បតដាយ

គណុសមបតតគិរួសរតសើរ ទកុ្ដូចជារទងៀឆលងសក្លខផនដតីដាយតសាភារពះអងគខដល

ផាយតចញតៅរគប់ទិស,

(១៣) ជាពលានភុាពរពះអងគរសូបទញនារទីំងឡាយ សូមបីមិនទន់ចាញ់ក្នុង

សស្តង្កគ ម ក៏្ចលូតៅតទៀបរពះរាជរឝ ី តហើ យឱនរកាបថាវ យបងគើផ្លក ឈូក្ខដលរទរពះ

បាទននរពះអងគ,

(១៤) សូមបីរទងៀមានរពះចនិាត ថា “មានរពះរាជាអងគដនទតទៀត បានយរោទ័ព

កាត់ឆលងទំងអស់តៅតហើ យ” ដតូចនះក៏្តដាយ ក៏្រទងៀពំុរពមសរមាក្រពះអងគក្នុងការវាយ

ពរងកី្យក្ខផនដ ីខដលមានសមុរទព័ទធជុើវញិ តហើ យខដលរទងៀពំុទន់បានឈនះ,

(១៦) រទងៀបដតិសធភាសិតននមហាបណឌ ិ តខដលតរលទកុ្ថា “បុគកលខដល

មានគណុសមបតតរិគប់សពវទំងអស់ឥតតខាច ះ ឥតអងគមឺានតឡើយ” តដាយមិនបាច់មាន

រពះបនទូល សូមបីខតមួយរពះឱសាតសាះ,

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

៤០

(១៨) រសមីតពរជននមក្ដុននសាមនតរាជ (ខដលរកាបចតំរះរពះភស្តក្ត) តចាលពនលឺ

តៅបំភលរឺពះនខៈននរពះបាទឲ្យភលរឺចាលរនាទ លតររងររយ (រាគៈ) ខតមិនខមនតធវើរពះ

ចនិាត រពះអងគខដលបរសុិទធឲ្យរបក្បតដាយរាគៈតទ,

(២០) កាលរះតឡើង រពះអាទិតយរតូវមានចលនាខមីឃ្លម ត តដើមបីបំបាត់នវូក្តងីងតឹ

ខតរពះអងគកាលឧបបតតតិឡើង ឧបបតតកិ្នុងតពលសនតិភាព មិនមានការរារំាង តហើ យបាន

មណឌ លននខផនដទីំងមូល,

(៣០) រពះធម៌(១)

មានតជើងបាក់្មួយតៅតហើ យតដាយក្មាល ំងតទស គកឺ្លិយុគ

តៅតោងរពះអងគខដលជាមហាសតមភមួយ តហើ យឈរតៅតលើខផនដស៊ីប់បាន របាក្ដ

ដចូជាមានតជើងរគប់ទំងបួនដចូតដើមតឡើងវញិ,

(៣១) លុះរពះអងគតមើលង្កយថា តនរុឝ ី (រពះវរកាយ) ននអាោម “មិនតទៀងតទ”

ដតូចនះ រទងៀោំងរពះទ័យខំបំតពញរពះយសនិងអំតពើបុណយ ខដលជាធម៌ឋិតតថរឲ្យ

បានតរចើននរក្ខលង,

(៣២) រទងៀបានជាធតំៅរក្ុងឧរគបុរៈ បុររីបតសើរតនះ (ហ័នជយ័?) តហើ យបាន

តមកល់នវូលិងគនាមរឝីភតរទឝវរៈ ខដលមានអានុភាពក្នុងទីតនះ តដាយភក្តីយ៉ងនរក្ខលង,

* * *

ផ្លទ ំងទីពីរ មានតសចក្តសំីខាន់ដចូតតៅតនះ ៖

(៣) រទងៀជារពះចស្តនទតលើនភាកាសននវងសតសាម ចះុរសងៀវារតីលើភស្តកាត នននារី

ននអរនិទរាជ (ដចូរពះចស្តនាទ ខដលចះុរសងៀតលើរតបក្ននផ្លក ឈូក្) ខដលមានទឹក្តនរោ

រតលងរតលាងតហើ យ តររះខចងចាំងតដាយរសមីននចខំណក្រពះចស្តនទ,

១-តមើលសលិាចារកឹ្មនទីរតពទយរពះបាទជយវរ មន័ទី៧ គ្នថាទី១១-១២។

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

៤១

(៥) ក្នុងរដវូតភលៀងតជាគជំា រទងៀតសាព នឆលងទឹក្ខដលមានជតរៅមួយជរួដើរ ីតដើមបី

ចាំងយក្ជយ័ជននះបព៌តភបូាល (តសតចភន)ំ ឲ្យរហូតក្ពូំលចុងប៉ូចននភន,ំ

(៧) លុះរក្តឡក្តឃើញថា រពះអងគមានរបូតសាភាដន៏រក្ខលងឆ្បឆក់្យក្ចតិត

និងតនរោខលួនតៅតហើ យ នាងលអទំងឡាយតក្ើតសងស័យថា រពះអងគជាកាមតទពខដល

មានផ្លក ជាទងៀ (មានផ្លក ជាសរ?) តៅវញិ។

តយើងបានតមើលអក្សរសាស្តសតសំស្តសកឹតខខមរបុរាណ តៅតលើផ្លទ ំងសិលាចារកឹ្ហ័ន

ជយ័មក្ប៉ុតណ្ឌណ ះលមមយល់បានថា សាន នដក្វតីនះរបតសើរណ្ឌស់ ក្វនិីពនធតនះតចះដងឹ

ភាសាសំស្តសកឹតតរៅរជះ តចះខតងកាពយតឃ្លល ង តចះដឹងនរតតវទនិងវិជាជ ដនទតទៀតទលូាយ

មុតមាំខមន តបើមិនដតូចាន ះតទរបាក្ដជាពំុអាចចងរក្ងកាពយរបតសើរយ៉ងតនះបានតទ។

តយើងអាចទកុ្ដាក់្ថា សាន នដតនះជាតជើងឯក្មួយននក្វខីខមរទំងឡាយក្នុងសម័យបុរាណ

បាន ខតសាត យតអើយខសនសាត យ តររះតលាក្លាក់្នាមតលាក្បាត់តៅក្នុងដុើថម មិន

ហ៊ានបតញ្ចញមក្តរៅ ហាក់្ដចូជាខាល ចខរក្ងតៅហមងតដាយកាលតវលា។ តខមរក្លុ

បុរតជាសិកាខ កាមបុគគលក្នុងបចចុបបននកាលតនះ គរួយក្ចតិតទកុ្ដាក់្តរៀនភាសាសំស្តសកឹត

ឲ្យបានតចះដឹងយ៉ងចណំ្ឌន ោមសាន មតជើងតលាក្ឲ្យទន់ក្ុខំាន តដើមបីតៅតបើក្ទំព័រថមី

ខដលលាក់្បំបំាងមុខតលាក្ លាក់្បំបំាងរបវតតកិារណ៍ លាក់្បំបំាងវជិាជ ជាមតក៌្មិន

តចះសាល ប់ តមើលឲ្យបានតឃើញចាស់ ទកុ្តរបើការជារបតយជន៍តសចក្តសុីខតសចក្តី

ចតរមើនគ្នន តតៅ។

ការខរបភាសាសំស្តសកឹតននសិលាចារកឹ្មក្ជាខខមរតនះ ខញុំមានបារមភតរចើនណ្ឌស់

ខាល ចខូចតសចក្តីតដើម ណ្ឌមួយរក្រក្យតពចន៍ឲ្យមានសំននួតវាហារបុ៉នគ្នន មិនបាន ខាល ច

ខរក្ងមិនដល់ទឹក្សមតីតដើម ណ្ឌមួយរបតយគរបធានខខមរតយើងមិនប៉ុនគ្នន នឹងសំស្តសកឹត

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

៤២

ខាល ចខរក្ងខូចតសចក្តីតដើម ទំងតនះមានពិតរបាក្ដ ថាតបើមានតពក្យតពចន៍ណ្ឌឬតសចក្តី

រតងៀណ្ឌមិនចាស់លាស់មិនតពញតលញតនាះ មិនខមនជាតទសក្វនិីពនធតដើមតទ របា-

ដក្ជាតទសខញុំអនក្ខរបតចះមិនដល់តលាក្ខតមតង សូមតលាក្អនក្អានរជាបដតូចនះ។

ទីបំផតុ សូមរឭំក្ថា ក្នុងបចចុបបននកាលតនះ ក្រមមានក្វនិីពនធខដលតចះតរបើទឹក្

សមតី តលងរក្យតពចន៍មានតសចក្តតីលងតវាហារខឡបខាយ បានតសចក្តចីាស់ឲ្យ

ពីតរាះចាប់ចិតតតថលើម តរបើគំនិតរជាលតរៅមានសារៈមានរបតយជន៍ជាចិនតក្វដីូចក្វនិីពនធ

បុរាណណ្ឌស់ ការតនះរក្ខមន ខតជាតនមលមនសុសអនក្តរៀនខដលមិនតចះសាល ប់រគប់

កាលទំងពួង តររះតរៀនតដើមបីតចះ តចះតដើមបីតធវើរបតយជន៍តក្ើតសុខចតរមើន មិនខមន

តរៀនរគ្នន់ខតឲ្យធងន់ខួរក្ាល ដចូនាររីបដាប់មាសតពរជរគ្នន់ខតឲ្យធងន់ខលួនឥតអំតពើ

តនាះតទ។

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

៤៣

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

៤៤

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

៤៥

បនាទ ប់ពីសិលាចារកឹ្ហ័នជយ័ តយើងគរួតមើលសិលាចារកឹ្អងគជើនីក្តទៀត។ អងគ

ជើនីក្ឬវតតក្តអីងគតនះ ជាត ម្ ះក្ខនលងខដលរក្សិលាចារកឹ្តនះតឃើញ ជាទីក្ខនលងមួយ

តៅក្នុងឃំុជយ័ពក្ ជតិវតតចាងណ្ឌង រក្ុក្ក្ពំងៀរតខបក្ តខតតនរពខវង តៅខាងលិច

ផារក្ពំងៀរតខបក្ចនំនួជា១២គ.ម. ខាងតបូងតឆៀងខាងតក្ើតបនតិចពីភនំខាច់ស ខដល

ជាទីរក្ុងបុរាណត ម្ ះវាធបុរៈ ជាទ-ូមូននអនក្និពនធចនិ (?)។

សិលាចារកឹ្តនះនិយយពីការរបតសិាា នសិវលិងគមួយនាម វជិតយឝវរៈ តៅក្នុង

រក្ុងអាឍយបុរៈ ពីឆ្ន ៥ំ៨៩ សក្ៈ (៦៦៧គ.ស.)។ ទំនងជាទីឋានអងគជើនីក្តនះតហើ យឬ

ខដលមាននាមរបាក្ដថា អាឍយបុរៈពីបុរាណ? តសចក្តខីាងចុងតរៀបរាប់ពីទនបត ី

រពមទំងរគួសារបួនជរួរតក្លូគៈឺ

—បងបអូនពីរនាក់្ មួយត ម្ ះរពហមទតត មយួតទៀតត ម្ ះរពហមសិងា ជារគូតពទយ

ធ ំក្នុងរជជកាលរពះបាទររុទវរ មន័ (៥១៤គ.ស.);

—ក្មួយពីរនាក់្ (ជាក្នូបអូនរសីននបងបអូនពីរនាក់្ខាងតលើតនះ) មួយត ម្ ះធម៌

តទព មួយតទៀតត ម្ ះសិងាតទព ជារដាមស្តនតីរពះបាទភវវរ មន័និងរពះបាទមតហស្តនទវរ មន័

(ចរិតតសនា)។ រពះបាទមតហស្តនទវរ មន័ បានខតងោំងតលាក្សិងាតទព ជាឯក្អគគរាជទតូ

តហើ យបញ្ជូនតៅកាន់រាជសមាន ក់្ននរពះតៅរក្ុងចមា៉;

—សិងាវរីៈ ជាបុរតននតលាក្ធម៌តទព ជាអនក្របាជញក្វតីហើ យជារដាមស្តនតីនន

រពះបាទឦសានវរ មន័ផង;

—សិងាទតត ជាបុរតននតលាក្សិងាវរីៈ ជារគូតពទយននរពះបាទជយវរ មន័ ជានាយក្

រក្ុងអាឍយបុរៈ តហើ យជាអនក្របតសិាា នសិវលិងគ ខដលនិយយក្នុងសិលាចារកឹ្តនះ។

ដតូចនះ តយើងអាចរបួរមួតសចក្តោីមកាលរបវតតតិនះតហើ យបានដងឹលំដាប់រាជយខដល

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

៤៦

ជាប់សនតតវិងសតមក្ក្នុងកាលតនាះថាមាន៥អងគគៈឺ

រពះបាទររុទវរ មន័

រពះបាទភវវរ មន័

រពះបាទមតហស្តនទវរ មន័ (ចរិតតសនា)

រពះបាទឦសានវរ មន័

រពះបាទជយវរ មន័

រពះរាជាអងគទី៥ តសាយរាជយក្នុងរគិសតសក្រាជ៦៦៨ ខតលំដាប់រាជយតនះនិយយ

ោមកាលរបវតតិខដលមានក្នុងវតតក្តីអងគតនះតទ តបើនិយយោមសិលាចារកឹ្តផសងៗតទៀត

តយើងអាចរាប់បញ្ចូលរពះនាមរពះរាជាមួយអងគតទៀត នឹងបានជាលំដាប់រាជយដតូចនះ ៖

រពះបាទររុទវរ មន័

រពះបាទភវវរ មន័ទី១

រពះបាទមតហស្តនទវរ មន័ (ចរិតតសនា)

រពះបាទឦសានវរ មន័

រពះបាទភវវរ មន័ទី២

រពះបាទជយវរ មន័ទី១

សិលាចារកឹ្តនះមាន២៦គ្នថា ជាតសាល ក្អនសុតុភ ជាតសចក្តីរាយតៅថា អតិធឫត ិ

ខបបឝារទលូវរិក្ីឌិត៤បនាទ ត់។ តសចក្តីតរកាយតនះរបាប់សក្រាជថា ៥៩៩ឝក្=៦៦៧

គ.ស.។

តសចក្តកី្នុងសិលាចារកឹ្ បទតដើមនមសាក ររពះ តតៅ បទសតុតរិពះរាជា

មានរពះបាទររុទវរ មន័ជាតដើម រពមទំងមុខមស្តនតីរពះអងគ ដល់ចប់បក្សក្រាជ ដូចតសក្តី

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

៤៧

តតៅតនះ ៖

(១) រពះបរតមឝវរៈមានជយ័ មានតតជះមហិមា មានរពះបាទតគ្នរពតហើ យ

តដាយអញ្ជលីរបណមយននរពះរពហមនិងរពះឧតបស្តនទ (វឞិណុ)។

(២) មានរពះរាជាមួយរពះអងគរទងៀរពះនាមររុទវរ មន័ (មានតតជានភុាព) ឥត

នរណ្ឌឈនះបាន របាក្ដដចូជារពះរតវិិរក្ម(១)

(រពះវឞិណុ) រាជយរពះអងគ (មានតក្រ តិ៍) លបី

លាញរហូតមក្ដល់សពវនថងតនះ របាក្ដដចូជារាជយននរពះបាទទិលីបៈ(២)

។

(៣) មានបងបអូនពីរនាក់្ បងត ម្ ះរពហមទតត បអូនត ម្ ះរពហមសិងា ជារបធាន

តលើតលាក្រគូតពទយទំងឡាយ មានតក្រ តិ៍ត ម្ ះលបីលាញ របាក្ដដចូជារពះអឝវិន (រគូ

តពទយននតទវោ) ក្នុងរជជកាលរពះអងគ (រពះបាទររុទវរ មន័)។

(៤) បងបអូនពីរនាក់្តនះ មានក្មួយពីរនាក់្ សុទធខតជាអនក្មានបុណយធ ំ មួយជា

បងត ម្ ះធម៌តទព មួយជាបអូនត ម្ ះសិងាតទព។

(៥) មានរពះរាជាមួយរពះអងគតទៀតរទងៀរពះនាមរឝភីវវរ មន័ បានតឡើងតសាយ

រាជយតដាយអំណ្ឌចរពះអងគ (សវឝក្ត)ិ រទងៀបានសាងសិវលិងគនាមថា គមភីតរឝវរៈ ខដលជា

ផលននរាជយក្លបរពឹក្ស។

(៦) ក្មួយ (ធមត៌ទពនិងសិងាតទព) ពីរនាក់្តនះ ជារដាមស្តនតីននរពះអងគ (រពះបាទ

ភវវរ មន័) ទំងពីរនាក់្តនះ សុទធខតជាអាមាតយមានមតបិណឌ ិ ត (សនមត)ិ ជាអនក្ដងឹឧបការ

១-ខរបថា “បជីើហាន” តសចក្តថីា រពះវឞិណកុាលចាងំយក្តលាក្សននិវាសតនះ មានតតជះខាល ងំណ្ឌស់

តដាយរគ្នន់ខតរទងៀ្ ន៣ជើហានឆលងកាត់នរតភពបុតណ្ឌណ ះ ក៏្មានជយ័ឈនះខតមតង បានជាមាននាម

របាក្ដថា “រតិវរិក្ម”។

២-នាមរពះរាជាបរមបុរាណ តៅក្នងុតរឿងមហាភារតៈ។

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

៤៨

គណុខដលតគបានតធវើដល់ខលួន តចះដងឹធម៌សាស្តសត អថេសាស្តសត ដចូជាធម៌និងអថេធម៌

ទំងពីរតនះ មានរបូរបាក្ដ (ក្នុងតលាក្តនះ)។

(៧) ក្មួយ (ធម៌តទពនិងសិងាតទព) ពីរនាក់្តនះ បានជារដាមស្តនតីក្នុងរជជកាលនន

រពះបាទមតហស្តនទវរ មន័ (ចតិរតសនា) តទៀត តររះជាបចចយ័ក្នុងរក្តឹយនិងវតថុទំងឡាយ

(តចះដងឹក្ចិចការនិងសាគ ល់រទពយឬសាទ ត់ជើនាញក្នុងរដាបបសាសតនាបាយ?)។

(៨) តលាក្សិងាតទពជាបអូន ជាអនក្តធវើខតការក្សុល (ការលអ) រពះបាទមតហស្តនទ

វរ មន័រទងៀខតងោំងជាឯក្អគគរាជទតូ តហើ យរទងៀបញ្ជ ូនតៅកាន់រាជដើណ្ឌក់្ននរពះរាជា

របតទសចមា៉ តដើមបីចងសាព នតមរត។ី

(៩) ធម៌តទពជាបង មានបុរតមួយ មានរបាជាញ ខពងៀខពស់ ជាសីហក្នុងក្លុរពឹក្ស

តឆលើយតដាយនាមថា សិងាវរីៈ។

(១០) សិងាវរីៈតនះ ជាអនក្របាជញ មានរសននកាពយគឺអនក្របាជញទំងឡាយផឹក្តហើ យ

មិនតចះខឆអតរហូតមក្ដល់ឥឡូវតនះ តហើ យបានជារដាមស្តនតីដ៏របតសើរក្នុងរាជយននរពះ

បាទឦសានវរ មន័តទៀតផង។

(១៣) សិងាវរីៈតនះ មានបុរតមួយ ជាក្នូមានចតិត គតឺទសទំងឡាយមានតណ្ឌា

ជាតដើមចាប់យក្មិនបានតហើ យ មានរបាជាញ ខពងៀខពស់ មានចតិតរបរពឹតតតមកល់ចតំរះរពះ

ភវៈ គរឺពះឥសូរ។

(១៤) បុរតតនះមានវន័ិយ សូមបីតៅក្នុងវយ័តក្មង, មានឥស្តនទីយឈនះតហើ យ សូមបី

តៅក្នុងវយ័ក្តមាល ះ, តអើតពើនរក្ខលងចតំរះរពះធម៌ សូមបីតៅក្នុងវយ័របារពធរតវឹគៈ៌(១)

។

១-របតយជន៍ក្នងុជវីតិមនសុសមាន ក់្ៗ ខដលតក្ើតមក្ក្នងុតលាក្តនះមាន៣របការគៈឺ កាម១ អថេ១ ធម១៌។

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

៤៩

(១៥) សូមបីតក្ើតក្នុងយុគអាប់ឱន(១)

បុរតតនះពឹងខផអក្ចតំរះខតអាចារៈខដលជា

ធម៌របស់តលាក្សបបុរស លុះរោខតរពះធម៌ខដលតទសក្នុងក្លិយុគតធវើឲ្យញប់ញ័រ

តហើ យ សូមបីសល់ខតតជើងមួយ ក៏្ឈរតៅរងឹជើហរមិនតឃលងតឃ្លល ងតឡើយ។

(១៦) បុរតតនះជាតពទយ(២)

(ជាអនក្របាជញ?) ននរពះបាទជយវរ មន័ ខដលរទងៀជា

សិងារាជដម៏ានសិរ ី តហើ យមានជយ័ជារបរក្ត ី បណ្ឌត អនក្របាជញទំងឡាយ បុរតតនះជា

អនក្របាជញមួយរបតសើរ ខដលមិនមានមតអិហង្កក រ (តរសចខតអញ) តឡើយ។

(១៨) តមក្ រពះរាជា (រពះបាទជយវរ មន័) រទងៀតឈវងយល់តឃើញថាបុរតតនះ

ជាមនុសសគួរដល់ការង្ករ រទងៀខតងោំងឲ្យតធវើជានាយក្រក្ុងអាឍយបុរៈតនះោមលំដាប់

ននរតក្លូ។

(២២) “អំតពើជាក្សុល ខដលខញុំបានក្សាងោំងពីកាលខញុំតក្ើតមក្ទំងប៉ុនាម ន ខញុំ

សូមតលើក្ជនូបិោខញុំទំងអស់” តនះជាតសចក្តសីតរមចចតិតខដលជាតក្រ តិ៍ននក្នូតនាះ។

(២៤) រពះរឝីវជិតយឝវរៈ ជាអនក្ឲ្យជ័យ គឺបុរតត ម្ ះសិងាទតតតនះ បានរបតិសាា ន

ទកុ្ក្នុងទីតនះ រពមទំងវតថុដនទតទៀតខដលគរួបូជា។

(២៦) រពះរឝវីជិតយឝវរៈអងគណ្ឌឋិតតៅក្នុងលឃនះ (យមលអ) ននវចិឆកិ្រាសី ក្នុង

នថង១០តក្ើតននខខពិសាខ របក្បក្នុងទវ រ (៩) អឞត (៨) វាណៈ (៥) (រពួញកាមតទព) ជវីៈ

(នក្សរតរពះហសបតិ៍) របក្បក្នុងចាបៈ (ធនរុាសី), ក្វសុិត (ក្នូក្វ=ីនក្សរតរពះសុរក្)

របក្បក្នុងវ ឫឞ (ឧសភរាសី), រពះចស្តនទតៅដល់រក់្ក្ណ្ឌត លសីហរាសី, វណិជ (នក្សរត

១-តមើលរក្យ “ធម”៌ ខដលមនសុសោងំពីបរុាណយល់ថាជាវតថរុបតសើរគរួរបតបិតត ិ ក្នងុសលិាចារកឹ្មនទីរ

តពទយរជជកាលរពះបាទជយវរ មន័ទី៧ គ្នថាទី១១ និងហ័នជយ័ គ្នថាទី៣០។

២-រក្យថា នវទយ តនះ ខរបថា តពទយក៏្បាន អនក្របាជញក៏្បាន ខតក្នងុទីតនះ គួរខរបថា “តពទយ”។

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

៥០

រពះអង្កគ រ) របក្បក្នុងតៅលីរៈ (ក្ក្កដរាសី) នក្សរតដត៏សស (នក្សរតរពះអាទិតយ, រពះ

ពុធ...) របក្បក្នុងតមឞ (តមសរាសី) រពះរសីវជិតយឝវរៈអងគតនាះ មានជយ័រងុតរឿង

តហើ យ។

(តសចក្តខីរបគ្នថាទី២៦តនះ មិនទន់ជាក់្លាក់្តទ តររះខញុំមិនខមនជាអនក្ោរា

សាស្តសត ខញុំខរបតនះរគ្នន់ខតតដើមបីចងអុលបង្កា ញសក្រាជ រតងៀបទថា “ទវ រាឞតវានណរ” ខត

ប៉ុតណ្ឌណ ះ តដាយតហតថុារក្យតនះជាសក្រាជ គទឺវ រ (របូមនសុសមានទវ រ) ៩ + អឞត

(តលខ) ៨ + វាណៈ (សររពះកាមតទពមាន) ៥=៥៨៩ ស.ក្. + ៧៨=៦៦៧ គ.ស.

+៥៤៣=១២១០ ព.ស.)។

ោមតសចក្តីក្នុងសិលាចារកឹ្តនះ តយើងតឃើញថា របធានសពទក្នុងទីតនះ គឺតលាក្

សិងាទតត ខដលជាបុរតននតលាក្សិងាវរីៈ បានតធវើជានាយក្រក្ុងអាឍយបុរៈ កាលបានតធវើ

ជានាយក្តហើ យ បានសាងទីឋានតមកល់លិងគនាមថា វជិតយឝវរៈទកុ្ក្នុងទីតនះ។ តបើ

ដតូចនះ តតើកាពយសិលាចារកឹ្តនះ ជាសាន នដក្វណី្ឌ?

តបើពិចារណ្ឌតមើលឲ្យសពវរគប់តៅ តយើងតឃើញថា សិលាចារកឹ្តនះ ហាក់្ដចូ

ជាហុចន័យមក្ឲ្យតយើងយល់ថា តលាក្សិងាទតតតនះជាអនក្ក្វនិីពនធសិលាចារកឹ្តនះ

ឯងខតមតង តររះតលាក្ជាបុរតននតលាក្សិងាវរីៈ។ តលាក្សិងាវីរៈជាបិោននតលាក្តនះ

ជាអនក្ក្វនិីពនធមាន ក់្មានតក្រ តិ៍របតសើរណ្ឌស់ តចះខតងកាពយពីតរាះតក្ាះក្ាយ អនក្អាន

តហើ យចងៀអានតទៀត អានមិនតចះខឆអត វទិវទភិរាបីតក្វោីរសៈមានរសននកាពយ គឺអនក្

របាជញទំងឡាយផឹក្តហើ យមិនតចះខឆអត (គ្នថាទី១០) ឯតលាក្សិងាទតតជាបុរតក៏្ជាអនក្

របាជញ មានការសិក្ាជាន់ខពស់ មានខលួនទនូាម នោំងកាលតក្ើតមក្ មានវន័ិយ មាន

ឥស្តនទីយឈនះតហើ យ តមកល់ខលួនក្នុងធម៌ (គ្នថាទី១៤) ក្នុងក្លិយុគតនះ តលាក្ជាជើហរ

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

៥១

ការរររពះធម៌ឲ្យមានតជើងរគប់ទំង៤តឡើងវញិ (គ្នថាទី១៥)។ តសចក្តីតនះតយើងមិនគួរ

នឹងទកុ្ដាក់្សិលាចារកឹ្តនះ តៅតលើនដអនក្ណ្ឌដនទតរៅពីតលាក្សិងាទតតតនះតទ តររះ

តលាក្ជាអនក្របាជញជាប់ពូជក្វតីមក្ពីបិោ តលាក្ជាសបបុរសមានការសិក្ាខពងៀខពស់

មានខលួនទនូាម ន មានឥស្តនទីយឈនះតហើ យ តមកល់ខលួនតៅក្នុងធម៌ តហើ យតលាក្មិនខមនជា

អនក្របាជញសាមញ្ដតទ តលាក្ជាទលុលភបុគគលមួយរបូក្នុងកាលតនាះ តររះមនសុសខដល

ក្សាងខលួនឲ្យបានតឡើងតៅដល់ថាន ក់្ខពស់ខបបតនះមិនង្កយរក្តទ ក្រមមានណ្ឌស់ក្នុង

តលាក្តនះ សូមបីក្នុងពុទធសក្រាជ២៥០០ ខដលតយើងបបួលគ្នន និយយថាជាយុគមាស

តនះ ក៏្មិនទន់របាក្ដថាមានបុរសបុគគលណ្ឌមួយ មានឋានៈខពស់បាននាមបញ្ដតតថិា

“ជាអនក្មានវន័ិយ មានឥស្តនទីយឈនះតហើ យ —តមកល់ខលួនតៅក្នុងធម”៌ តៅក្នុងតលាក្តនះ

ឲ្យតឃើញជាក់្ខសតងខដរ។ ដតូចនះការទកុ្ដាក់្ថា “កាពយសិលាចារកឹ្តនះ” ជាសាន នដ

តលាក្សិងាទតត លមមសមគរួណ្ឌស់តហើ យ តមើលតៅមិនជាឃ្លល តរវាតពីតសចក្តពិីត

ប៉ុនាម នតទ។

មួយតទៀត ោំងពីខញុំរសាវរជាវពិនិតយតមើលសិលាចារកឹ្ខខមរមក្ របស់ខដលទក់្

ខញុំបំផតុតនាះ គរឺក្យថា “ធម”៌ គបឺុរាណតលាក្តពញចតិត “ធម”៌ ណ្ឌស់ យក្ចតិតទកុ្

ដាក់្នឹង “ធម”៌ តនះណ្ឌស់ បទរតងៀណ្ឌក៏្មានតរលខតពី “ធម”៌ នាំឲ្យខញុំនឹក្គតិជានិចច

តហើ យតសងើចបំផុត ទំនងជាតលាក្យល់ចាស់ថា “មានខតរពះធម៌តទ” តទើបជាទឹក្អរមឹត

ទិពវវតិសសខតមយួសរមាប់រមាង ប់ពិសពល គអឺំតពើលាមក្ននមនសុសតលាក្ តរៅពី

“រពះធម”៌ មិនមានឱសថអវីណ្ឌមួយអាចរមាង ប់អំតពើអារក្ក់្ននមនសុសតលាក្តនះបាន

តឡើយ បានជាតលាក្តរលតហើ យតរលតទៀត តរលមិនតចះធញុរទន់ជនិណ្ឌយ

នឹង “រពះធម”៌ តនះតសាះ។ តយើងសពវនថងហាក់្ដចូសអប់តខពើម “រពះធម”៌ តហើ យតរល

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

៥២

រមិលគណុ “រពះធម”៌ ថាចាស់បុរាណជា “នរព” មុខគរួអនិចាច ណ្ឌស់មនសុសតលាក្

តនះ! តតៅ ខញុំសូមនាំអស់តលាក្-អនក្តមើលអតថបទតដើមតទៀត ដចូតតៅតនះ ៖

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

៥៣

ក្នុងសម័យតចនឡាតនះ តយើងបានសិក្ាតរចើនខតសិលាចារកឹ្សាសនាររហមណ៍

មិនទន់បានសិក្ាសិលាចារកឹ្ពុទធសាសនាតៅតឡើយតទ។ គួរសាត យតពក្! តៅរបតទស

តយើង សិលាចារកឹ្ពុទធសាសនាចនំនួតិចណ្ឌស់ យូរៗតទើបមានមតង។ ការខវះខាតឯក្

សារតនះ ជាតហតុមួយនាំឲ្យពិបាក្ក្នុងការរសាវរជាវរក្សាន មរពះពុទធសាសនាពីបុរាណ

កាល។ តតៅ គរួតយើងសិក្ាសិលាចារកឹ្ពុទធសាសនាមតង។ ខញុំសូមបបួលអស់តលាក្-

អនក្អានតមើលសិលាចារកឹ្វតតនរពតវៀរ។ សិលាចារកឹ្តនះ ជាពុទធសាសនាភាសាសំស្តសកឹត

តៅវតតនរពតវៀរ ឃំុនរជ រសុក្ក្ពំងៀរតខបក្ តខតតនរពខវង ពីពុទធសក្រាជ១២០៧ (គ.ស.

៦៦៤) ក្នុងរជជកាលរពះបាទជយវរ មន័ទី១ ជាសហកាលិក្នឹងសិលាចារកឹ្អងគជើនីក្

ខដលតយើងតទើបនឹងបានតមើលរចួក្នលងមក្តហើ យតនះ។

វតតនរពតវៀរ ជាវតតបរមបុរាណមួយ មានអាយុរបមាណជា១២៩៤?ឆ្ន ំមក្តហើ យ

ឋិតតៅតលើទីឋានមួយដខដលោំងពីក្តក្ើតមក្ មិនខដលផ្លល ស់បតូរក្ខនលងតៅណ្ឌតទ។

មុខគរួឲ្យអសាច រយណ្ឌស់ វតតអារាមខដលមានក្តស័ីក្តសិិទធិដតូចនះ។ ោមពិនិតយតមើលទី

ឋាន មិនខមនមានខតវតតនរពតវៀរតនះមយួតទខដលមានអាយុខវង វតតដនទតទៀតខដល

តៅក្នុងតបំន់ជាមួយគ្នន តនះ ក៏្របខហលជាវតតបុរាណសហកាលិក្ខដរ។

សពវនថង វតតតនះក្បំំាងខភនក្អនក្ចមាង យបនតិច តររះឋិតតៅឆ្ង យពីថនល់។ អនក្

តធវើដើតណើ រោមរថយនតពីភនតំពញតៅសាវ យតរៀង តៅហួសសាលារសុក្ក្ពំងៀរតខបក្

បនតិចចនំនួជា១០គឡីូខម៉រត នឹងដល់តៅវតតរពះឈរដល់តហើ យ។ តឃើញមានសាព ន

តចូមួយឆលងកាត់ខរពក្ ខដលហូរទទឹងថនល់ពីខាងតជើងតៅខាងតបូង វារលូនតៅឆ្ង យ

បត់ខបនតរតៅខាងលិចរបសពវនឹងទតនលក្ពំងៀរតខបក្ តហើ យហូរមូលរតសូលចលូតៅ

កាន់ទតនលតមគងគតយើងតនះ។ ទីឋានបតណ្ឌត យោមមាត់ខរពក្ ខាងសាត ំនដ ចាប់ពីវតតរពះ

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

៥៤

ឈរតៅដល់របត់ខរពក្ខដលហូរតៅរបសពវទតនលក្ពំងៀរតខបក្តនះ សុទធខតជាទីឋាន

វតតបុរាណពីមួយតៅមួយ ជាប់គ្នន រដកឹ្ គវឺតតរពះឈរ វតតរតបឹរតំពើក្ វតតបាធាត ុវតតឆ្វ ង

(ឬវតតោម តកាង ឋិតថយតៅតរកាយបនតិច) វតតនរពតវៀរ វតតនរជ វតតសំតរាង វតតពញខាន។

ឈរពីចមាង យតៅខាងតក្ើតខរពក្ តហើ យតមើលតៅខាងលិច តយើងនឹងតឃើញទីទលួ

ខពស់ទទឹងនថងតលចតឡើងរតខដតរតដងឹ នរពរតគរំតតគ្នលឈររទឹង សឹងសតមបើមមាន

រាសី គរួបុរាណតលាក្សតីទកុ្ថា ជាអារាមរមណីយដាា នខមន។ ទីឋានរតងៀនរពតរសាង

រតដចួតលចខពស់ជាងតគ គវឺតតនរពតវៀរ ខដលតយើងរតូវនិយយតតៅ។

តៅរបតទសតយើង វតតពុទធសាសនានិងវតតសាសនាររហមណ៍ ឋិតតៅខក្បរៗគ្នន

ោំងពីបុរាណកាលមក្។ តបើតយើងសិក្ាតមើលសពវរគប់ោមរបភពតផសងៗ និពនធចនិ

សិលាចារកឹ្ បុរាណដាា ន តយើងអាចតៅរបមាណនវូមជឈមណឌ លពុទធសាសនា ខដល

ចលូមក្របតសិាា នមុនដើបូងកាលពីសម័យតរពងនាយបានដតូចនះគៈឺ

១—មជឈមណឌ ល តខតតរពះរតរំង រមួតខតតលងៀតហារនិងតខតតខរពក្ឫសសី

(ក្សូាំងសីុន),

២—មជឈមណឌ ល អងគរបុរ ី(នរវរនគរ?) និងទីបរតិវណអងគរបុរ,ី

៣—មជឈមណឌ ល រសុក្បាភន ំ(រមួរសុក្ក្ពំងៀរតខបក្និងសាវ យតរៀង)។

ទីឋានពុទធសាសនាដនទតទៀតតរៅពីតនះ មានតៅតដាយអតនលើៗ រតងៀតនះខលះរតងៀ

តនាះខលះ ឯសាសនាររហមណ៍ មានវតតទតួៅសពវទីក្ខនលង។ រក្យខដលនិយយថា

សាសនាររហមណ៍មក្ដល់មុន ពួក្ពុទធសាសនាមក្ដល់តរកាយ ជារក្យបរមបរា មិន

មានតគ្នលចារកឹ្អវីលមមយក្មក្តរលអាងជាសក្ខីភាពបានតឡើយ សូមបីរក្យតលាក្

ចនិ យីតសងឹ ខដលបានចលូមក្ក្នុងរបតទសអាសីុភាគអាតគនយ៍និងរបតទសឥណ្ឌឌ ពី

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

៥៥

ពុទធសក្រាជ១២១៤-១២៣៨ (គ.ស.៦៧១-៦៩៥) តហើ យសរតសរទកុ្ថា “តៅរបតទស

ប៉ូណ្ឌំ(១)

Po-nam រពះពុទធសាសនាចតរមើនរងុតរឿងណ្ឌស់ ខតមានរពះរាជាមយួរពះអងគ

មិនសពវរពះរាជហឫទ័យ បំផ្លល ញតចាលបាត់បងៀអស់តៅតហើ យ ឥឡវូតនះ មនិមាន

ភកិ្ខុសងឃតទ សូមបីខតមួយអងគក៏្ឥតអងគមឺានតឡើយ”។ រក្យតលាក្ចនិ យីតសងឹ តនះ

យក្ជាការទំងអស់ពំុទន់បានតទ តររះតលាក្តនះ កាលមក្តៅរបតទសជាវ សុមារោ

និងរបតទសឥណ្ឌឌ មិនបានចលូមក្តៅរបតទសតយើង តហើ យបានដងឹក្ចិចការអវីសពវ

រគប់តៅរសុក្តយើងឥតចតនាល ះតនាះតទ តរឿងតនះ ទំនងជាគ្នត់រគ្នន់ខតឮតគនិយយ

តហើ យក្ត់រោទកុ្យក្តៅសរតសរចងជាឯក្សារប៉ុតណ្ឌណ ះ។ តសចក្តពិីត ពុទធសាសនា

ក្ត ី សាសនាររហមណ៍ក្ត ី ទំងពីរតនះចលូមក្របតទសខខមរតយើងមិនមុនមិនតរកាយជាង

គ្នន តទ។ រពះពុទធសាសនាចលូមក្របតទសតយើងោំងពីតរពងនាយ មុនការខបក្បាក់្គ្នន

ជានិកាយ កាលចលូមក្, ចលូមក្ោមផលូវណ្ឌក៏្តដាយ តទះោមផលូវទឹក្ក្ត ី តទះោម

ផលូវតគ្នក្ក្ត ីតទះោមសមណទតូរពះបាទអតសាក្មហារាជ ខដលមានរពះតមាគគលិបុតត

តសិសតតថរជារបធាន ពីព.ស.២៣៤ មុនរគសិតសក្រាជ៣០៩ឆ្ន ំក្ត ីោំងពីបានចលូមក្

របតសិាា នតៅតលើខផនដតីយើងតហើ យ មនិខដលមានការសាបសូនយតៅវញិមតងណ្ឌតទ

ឋិតតៅចីរកាលតរៀងរហូតមក្ដល់បចចុបបននកាលតនះ មានទីឋានវតតអារាមតរចើនក្ខនលង

ដចូវតតនរពតវៀរខដលតយើងបានដងឹមក្តហើ យតនះជាសក្ខភីាពរសាប់។

វតតនរពតវៀរតនះ មានតរឿងមួយអសាច រយចខមលក្គួរក្ត់សមាគ ល់ណ្ឌស់ គឺតរឿងក្សរត

ពីរអងគរទងៀបពវជាជ តៅវតតនរពតវៀរតនះ។ តរឿងតនះជាតរឿងគរួអសាច រយខមន តវលា១២៩៤

១-របតទស “នគរភន”ំ ចនិសមយ័មនុតលាក្យីតសងឹ មនិតៅថា ប៉ណូ្ឌតំទ តគតៅថា ហវណូន (Founan)។

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

៥៦

ឆ្ន ំក្នលងមក្តហើ យ ចាស់ទុំបរមបុរាណតចះចំាទកុ្តៗគ្នន មក្មិនបាត់បងៀតៅណ្ឌ របាក្ដ

ដចូតសចក្តខីដលតលាក្ចារកឹ្ទកុ្ក្នុងខផនសិលាតៅវតតនរពតវៀរតនះរសាប់ តបើមិនមាន

សិលាចារកឹ្តនះជាសាក្សី របាក្ដជាតយើងរគប់គ្នន មិនតជឿរក្យបរមបរាតនះតទ។

តយើងបានដឹងតរឿងជុើវញិវតតនរពតវៀររចួតហើ យ គួរតយើងចូលដល់តៅសិលាចារកឹ្

ខដលជាវតថុធាតុតយើងរតូវសិក្ា។ សិលាចារកឹ្តនះមាន១៧បនាទ ត់ ១០បនាទ ត់ជាសំស្តសកឹត

៧បនាទ ត់ជាភាសាខខមរ។ ភាគសំស្តសកឹតមាន៨គ្នថា ពីទី១ដល់ទី៦ ជាតសាល ក្អនឞុតុភ ទី៧

ជារតឞិតុភ ខបបឧបជាត ិ(ក្-ជាឧតបស្តនទវរជ, ខ, គ, ឃ-ជាឥស្តនទវរជ) ទី៨ជាអតឝិក្ករ ីខបប

មាលិនី។ ឥឡូវតនះ សិលាចារកឹ្តៅមុខតយើង តយើងតមើលថាៈ

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

៥៧

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

៥៨

សសចក្សតីនរប

១—រពះបាទជយវរ មន័ មានកាល ហានដម៏ុះមុត រទងៀមានជយ័ជននះតហើ យ សូមបីរពះ

លក្សមី ខដលមានសភាពតឃលងតឃ្លល ង ក៏្ឋិតតៅនឹងថកល់ (ឥតក្តរមើក្),

២—អនក្របាជញទំងឡាយតរចើននាក់្តរលថា “រពះបាទជយវរ មន័អងគតនះ រទងៀមាន

ការតឆវងយល់ធទំលូាយ ល្ សក្នុងការរក្ានវូនផទតរកាម របាក្ដដចូរពះសហរសាក្ស

(មានរពះតនរតមួយរន់ រពះឥស្តនទ?)”,

៣—ក្នុងរាជយននរពះអងគខដលរគប់រគងខផនដ ី ខដលរទងៀចាំងយក្បានតដាយ

វរិក្ម (ជើហាន) ដធ៏ទំលូាយតនះ មានភកិ្ខុពីរអងគរបតសើរនរក្ខលងជាបងបអូនបតងកើត មាំ

មួនក្នុង...,

៤—ភកិ្ខុទំងពីរអងគតនះ ទកុ្ជាក្ំណប់រទពយ គសីឺល រឝុត (ការតចះដងឹ) តសចក្តី

សងប់ ខនតី តសចក្តអីាណិត ការទនូាម នខលួន ្ន កាន់យក្នាមខាងតដើមថា រតន ដូចគ្នន

ខាងចងុមួយជាភាន ុមួយជាសិងា គរឺតនភាននិុងរតនសិងា;

៥—ក្នូននភាគតិនយាននភកិ្ខុទំងពីរអងគ ខដលរងុតរឿងយសរបតសើរតនះ ជាក្នូ

របតសើរ (ជនទំងឡាយសាគ ល់បានថាជា ឝុភក្ិតតី=ជាតក្រ តិ៍ដ៏របតសើរ របក្បតដាយក្ុសល

ក្មម,

៦—រទពយសមបតតទិំងអស់ គជឺនគរួតគ្នរពទំងឡាយរតូវរបគល់ឲ្យតៅក្នូតនាះ

(ឝភុក្តិត)ី តដាយបុណយ ោមសនតតនិនលំដាប់រតក្លូផង ោមរពះរាជសាសន៍ននមាច ស់

ខផនដផីង,

៧—រពះរាជារទងៀរោស់បញ្ញជ តដាយរពះរាជសាសន៍ ដម៏ានអំណ្ឌចថា “បុណយ

(ខដលបានបូជាតដាយសទធ ) មានសតវតទវបាទ សតវចតបុាទ នរព ភមូ ិ ឱទាន ខរស

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

៥៩

មានប៉ុតណណ ះជាតដើម រតូវទកុ្តៅទីតនះ មនិរតូវអនក្ណ្ឌមួយបំផលចិបំផ្លល ញតឡើយ (គបបី

តវៀរ)”,

៨—វធិតីនះ សាធុជនទំងឡាយ ខដលឋិតតៅក្នុងនរវរនគរ បានរបកាសសតរមច

តហើ យតដាយសននិបាត ក្នុងនថងសុក្កបក្ខ (ពីរតក្ើត?) ខខមាឃននក្សបត ិ (សក្រាជ) គឺ

ក្នុង៦ (រស) ៨ (វសុ) ៥ (វឞិយ)=៥៨៦ (គគឺ.ស.៦៦៤ ព.ស.១២០៧) ោមរពះរាជ

ចនិាត ។

តយើងតមើលតហើ យ តយើងតឃើញថា សិលាចារកឹ្តនះតក្ើតតៅក្នុងរាជយរពះបាទ

ជយវរ មន័ទី១ ព.ស.១២០៧ មុនសិលាចារកឹ្អងគជើនីក្៣ឆ្ន ំ។ ដតូចនះក្នុងរាជយរពះអងគ

មានសាសនាររហមណ៍ផង មានពុទធសាសនាផង បានតសចក្តីថា រទងៀជាមាមក្ៈ តហើ យ

ឧបតថមភសាសនាទំងពីរតនះតដាយរបនព តហើ យក្នុងពុទធសាសនា មានក្សរតក្នុងរាជ

រតក្ូលចូលកាន់សមាន ក់្សាសនារពះជិនរសី បានបពវជាជ ជាភកិ្ខុតចញសាងអភនិិស្តសកមណ៍

បនទំបារមី មានសីលជាទីរសឡាញ់ មានការតចះដងឹទលំូទលូាយ ោំងតៅធម៌សងប់ មាន

ខនតីធម៌ មានរពះទ័យរបក្បតដាយតមោត ក្រណុ្ឌ មានការសរងួមឥស្តនទិយរសគត់រសគំ

រមយទម មានរបាជាញ ប៉ាធខីពងៀខពស់ សមរមយជាភកិ្ខុក្នុងពុទធសាសនា។ ោមតសចក្តតីនះ

តយើងតឃើញថាការវវិឌឍន៍ខាងសីលធម៌និងសតបិញ្ញដ របស់របជាជនតយើងក្នុងសម័យ

តនាះ តឡើងដល់ថាន ក់្ខពងៀខពស់ណ្ឌស់តហើ យ មិនអន់ថយជាងបចចុបបននកាលតនះតទ។ ឯ

តជើងកាពយវញិ ក្វនិីពនធតនះ មានសាន នដរបតសើរណ្ឌស់ខដរ ទស់ខតតលាក្មិនតចញ

នាម តលាក្លាក់្នាមតលាក្ក្នុងកាលតវលា មុខគរួឲ្យសាត យពន់តពក្។

ទីបំផតុ ខញុំមានតសចក្តសីាត យ តររះរក្សិលាចារកឹ្ជាភាសាខខមរពំុទន់តឃើញ

ចងៀដងឹថា សមតីខខមរតយើងកាលតនាះតតើដចូតមតច? ខញុំមានសងឃឹមថានថងតរកាយ តបើបាន

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

៦០

រក្តឃើញភាគភាសាខខមរ ខញុំនឹងយក្មក្ជូនតលាក្អនក្អានតទៀត។

តយើងបានចូលមក្តមើលវបបធម៌សំស្តសកឹត ក្នុងសម័យតចនឡាមិនបានតរចើនប៉ុនាម ន

តទ ខតទកុ្ជាតយើងបានតមើលបានដងឹសាន នដ បានដងឹរសជាតទឹិក្សមតីននចនិតក្វកី្នុង

កាលតនាះតហើ យ។ តដើមបីបញ្ចប់ការសិក្ាចរក្អក្សរសាស្តសតរបស់តយើងក្នុងសម័យ

តចនឡា តយើងគួរតមើលសិលាចារកឹ្រក្ុមសមបូណ៌នរពគុក្ទកុ្របដាប់របាជាញ មួយតទៀត។

សិលាចារកឹ្រក្ុមសមបូណ៌នរពគកុ្មានតរចើន ទំងសំស្តសកឹតទំងខខមរ ក្នុងទីតនះ ខញុំយក្

ខតមួយមក្ទកុ្ជាវតថុធាតសុរមាប់ពិចារណ្ឌ។ របធានសពទក្នុងសិលាចារកឹ្តនះ គរឺពះ

បាទឦសានវរ មន័ទី១ ខដលរទងៀលបីរពះនាមថាពរងកី្អាណ្ឌចរក្ក្មពុជាបនតពីរពះអតីត

រាជាបានសតរមច។ រពះរាជាអងគតនះជារពះរាជបុរតរពះបាទចរិតតសនាមតហស្តនទវរ មន័

រទងៀតឡើងតសាយរាជយតសនតតវិងសពីរពះវររាជបិោ ក្នុងរគសិតសតវតសរទី៍៧ (៦១៦-

៦២៥)។

និពនធចនិនិយយក្ចិចការតរចើនក្នុងរាជយរពះអងគ និយយពីសាថ នភាពរបតទស

ពីរបជាជន ពីរបតទសជតិខាង ពីការទក់្ទងនឹងរបតទសចនិ ពីរបនពណីនិយមក្នុង

រពះរាជសមាន ក់្និងទំតនៀមរបជាជន។ តសចក្តនីនអនក្និពនធចនិតនះមានតៅក្នុងតសៀវ

តៅតលាក្ ម៉ា -ទនួ-លិន (Ma Tuan-Lin), សរាសនី (Rosny), និង ប៉ាូល-ហ្ប៉ាលលីស ៉ា

(Paul-Pelliot)។

ចខំណក្សិលាចារកឹ្ក្នុងរបតទសតយើង ខដលមាននិយយពីតរឿងរ៉ាវរពះអងគក៏្

មានតរចើនខដរ មានរបមាណជា១២ក្ខនលង ខលះមានបក្សក្រាជ ខលះមិនបក្សក្រាជ

របាប់តទ។ សិលាចារកឹ្ខដលបក្សក្រាជ គសិឺលាចារកឹ្របាសាទតចូ បាយ័ុង, វតត

ចរក្តឹ, សមបូណ៌នរពគុក្, អងគជើនីក្ សិលាចារកឹ្មិនបក្សក្រាជ គសិឺលាចារកឹ្សាវ យ

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

៦១

តសាន , អងគពូ, សមបូណ៌នរពគកុ្, របងរមាស។

អក្សរសិលាចារកឹ្ខដលតយើងទកុ្ជាការសិក្ាតនះរគំ្នរគ្នណ្ឌស់ ខបក្បាក់្ដាច់

តរចរលឹអស់តៅតរចើន ខតតៅរបមូលតសចក្តបីានខលះលមមទកុ្ជាបទសិក្ាបាន ដចូ

តសចក្តខីដលតលាក្ចាប់តអើយតឡើងថាៈ

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

៦២

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

៦៣

សសចក្សតីនរប

១—ពនលឺកាយននរពះរបហសិតតឝវរៈអងគណ្ឌ រជាបរកាលខផនដីក្នុងសមុរទមាស

ខដលរលាយ រពះរបហសិតតឝវរៈអងគតនាះ មានជយ័ឈនះតហើ យ។

២—តតជះឬក្តៅត ននរពះអងគ (ឦសានវរ មន័) ខដលជារពះអាទិតយតលើអមពរក្នុងវងស

ននរពះរាជាដម៏ានសិរ ី សូមបីរទងៀោំងតៅក្នុងក្ណ្ឌត លមណឌ ល គរឺបតទសឬវងៀរសមី ជា

តតជះឬក្តៅត ខដលបុគគលរទំពំុបាន។

៣—តដាយតឃើញរពះរបូតឆ្មរពះអងគលអតឆើត រតិ(១)

ភាញ ក់្ខលួនតរពើតតហើ យ លាន់

មាត់តរលថា ឱហ៎ន ! អាោម អញសាម នថាជារសីតមម៉ាយមក្អស់កាលយូរលងៀតហើ យ

ខុសរសឡះតទតតើ!

៤—រឝតីរណីុទំងឡាយមិនហ៊ានតចាមតរាមរពះអងគតទ សូមបីរពះអងគមានរពះរបូ

តឆ្មគរួជាទីរបាថាន តហើ យតៅជាយុវៈផង តររះរទងៀតពញរពះទ័យចតំរះខតវជិាជ ខដល

រពឹទធិជនទំងឡាយបរតិភាគតហើ យតពញចតិតតហើ យ។

៧—អាការននរបូរពះអងគ មិនមានក្ខនលងណ្ឌខដលលមមឲ្យស្តសតីភាពឬរទពយននជន

ដនទចលូតៅឋិនតៅបានតឡើយ តររះរពះអងគោំងតៅខតក្នុងអាចារៈឬក្នុងអំតពើសុរក្តឹ

ពំុតនាះក្នុងក្តិតគិណុខតប៉ុតណ្ឌណ ះ។

៨—មានឫសចាក់្មាំ តឡើងបានតដាយលំបាក្ មានខមក្តរចើន តប៉ចពនលក្តរចើន

តរសាចរសប់តហើ យតដាយទឹក្មស្តនត ឲ្យផលិតផលតរចើន តនះតហើ យជាមហារពឹក្ស គឺ

ជយ័រពះអងគ។

១-តទវនីនរពះកាមតទព។

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

៦៤

៩—បណ្ឌត បុគគលរបរពឹតតលអនិងមានភក្តចិំតរះគរបុុគគលទំងឡាយ រពះអងគជា

បុគគលតដើមចម សូមបីរពះអងគមានសកាត នភុាពតរចើនតដាយរទងៀបានពរងកី្រពះរាជ

អាណ្ឌចរក្ឲ្យធទំលូាយជាងគរបុុគគលរបស់រពះអងគក៏្តដាយ។

១០—សបបុរសទំងឡាយតរចើននាក់្ តរលសរតសើររពះអងគថា “រទងៀមិនរគ្នន់

ខតជាទីរជក្អារស័យបណ្ឌត ជនបុ៉តណ្ឌណ ះតទ រទងៀជាអនក្មិនតសពគប់នវូតទសទំងឡាយ

ផង តររះរទងៀតមើលង្កយថា ការប៉ះរល់នវូតទសទំងតនះទកុ្ថាសរតូវ(១)

របស់រពះ

អងគ”។

១១—វរាងគនា (នាងលអ) ទំងឡាយ កាលរក្តឡក្តមើលនវូរបូតសាភាននរពះអងគ

ខដលមានរបូតសាភា នឹក្ថា “រគ្នន់ខតរទងៀរក្តឡក្តមើលមួយរមិលតនរោ ក៏្ទកុ្ជាការ

ចាប់សរតូវបានតហើ យ”។

១២—តដាយរទងៀរក្តឡក្តឃើញរពះយសដធ៏នំរក្ខលង រាប់មិនអស់ មិនមាន

មនទិល រពះធាោ (រពះបតងកើតតលាក្) តសាយតសាក្តចូរពះទ័យ តររះនឹក្ថា ឱហ៎ន ! នផទ

តរកាមខដលអាោម អញសាងតនះ តចូណ្ឌស់តតើ!

សមតីថវមីាត់តនះ តលងរក្យតពចន៍មានអតថន័យតរចើន មានតសចក្តរីជាលតរៅ

មានរក្យតរបៀបរបាយ មានសំននួតវាហារពីតរាះគរួឲ្យចាប់ចិតតចាប់តថលើម តមើលជក់្

មិនចងៀខលង តមើលតហើ យចងៀតមើលតទៀត តមើលមិនតចះខឆអត បញ្ញជ ក់្ថា សាន នដតនះជា

សាន នដឯក្ មិនង្កយរក្គូតរបៀបបានតទ សមដូចជារក្យក្នុងសិលាចារកឹ្អងគជើនីក្ខដល

តរលថា “មានរសននកាពយ គបឺុគគលផកឹ្តហើ យមិនតចះខឆអត”។ តមើលមួយរជុងតទៀត

តយើងយល់ថា អនក្ខដលតចះខតងកាពយរបតសើរខបបតនះ មិនខមនក្វីធមមោតទ គឺរបាដក្

១-តទស៦របការជាសរតវូខាងក្នងុ។

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

៦៥

ជាចនិតក្វតីជើងឯក្ ខដលបានទទលួការសិក្ាជាន់ខពស់មួយរបូក្នុងសម័យតនាះ។ តយើង

តឃើញសាន នដតលាក្តហើ យ តយើងចងៀសាគ ល់នាមតលាក្តទៀត តតើតលាក្ត ម្ ះអវី?

តទះជាតយើងតចាទដណត ឹ ងរក្នាមតលាក្តរចើនដងដូចតមតច តយើងក៏្មិនមានភ័ពវសំណ្ឌង

នឹងបានទទលួសាគ ល់នាមតលាក្ខដរ តររះតលាក្តចះខតលាក់្មុខតលាក្ក្នុងដុើថមដខដល។

តតើតយើងទកុ្ដាក់្សាន នដរបតសើរតនះ ថាជារបស់ផងតលាក្ណ្ឌ? ោមសមមតកិ្មម តយើង

រគ្នន់ខតសាម នថាសាន នដតនះមិនខមនជាសាន នដរបស់តលាក្ណ្ឌដនទតទ សមគួរខតជាសាន

នដតលាក្សិងាវរីៈ តររះតលាក្ជាក្វតីជើងឯក្ អនក្ផងសរតសើរតលាក្ថា “មានរសនន

កាពយ គឺបុគគលផឹក្តហើ យមិនតចះខឆអត” តហើ យតលាក្ជារដាមស្តនតីននរពះបាទឦសានវរ មន័

ផង ដូចតសចក្តីខដលខញុំបានសរតសរទកុ្ក្នុងអតថបទសិលាចារកឹ្វតតអងគជើនីក្រចួតហើ យ។

ោមការពិនិតយតមើល ការសិក្ាសំស្តសកឹតសម័យតចនឡា មានវឌឍនភាពរបតសើរ

ជាងសម័យនគរភន ំតររះតឃើញសិលាចារកឹ្តដាយតរចើនជាកាពយ មិនសូវមានតសចក្តី

រាយ តហើ យតលងរក្យតពចន៍ តលងតសចក្ត ី តលងសំននួតវាហារពីតរាះតក្ាះក្ាយ

ចាប់ចតិតចាប់តថលើម តយើងអាចតរលបានថា ក្នុងសម័យតនះ វបបធម៌សំស្តសកឹតមានការ

វវិឌឍន៍តៅខពស់ជាងសម័យបុរាណតហើ យ អាចទកុ្ថាជាចរក្អក្សរសាស្តសតសំស្តសកឹតមួយ

បាន ខតមានអស់តលាក្ខលះយល់ថាក្នុងសម័យតចនឡាតនះ វបបធម៌សំស្តសកឹតមនិទន់

តឡើងដល់ថាន ក់្គរួចាត់ទកុ្ថា ជាចរក្អក្សរសាស្តសតមួយបានតទ តររះខវះខាតលក្ខណៈ

ខលះ មិនទន់តពញអងគរគប់បរបិូណ៌។ តយបល់តនះ លមមសាត ប់បានមយួចខំណក្ខដរ

នឹងទកុ្ថាឥតខលឹមសារពំុបានតទ ខតតយើងគរួគតិតមើលថា តបើតយើងទកុ្សាន នដចនិតក្វី

សម័យមហានគរថាជាចរក្អក្សរសាស្តសតមួយតៅតហើ យ ក៏្គរួខតរពមទទលួយល់ថា

វបបធម៌សំស្តសកឹតខាងចងុសម័យតចនឡាខដលមានវឌឍនាការតៅខពស់ លមមជាជតណត ើ រ

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

៦៦

តឡើងតៅសមយ័មហានគរបានតហើ យ ក៏្ជាចរក្អក្សរសាស្តសតមួយខដរមិនឆគងអវីប៉ុនាម ន

តទ តររះថា តបើវបបធម៌សំស្តសកឹតសម័យតចនឡា មិនទន់សមរមយលមមតឡើងដល់ថាន ក់្

អក្សរសាស្តសតមួយបានតទ តធវើតមតចតឡើយសម័យមហានគរនឹងតឡើងតៅចរក្អក្សរសាស្តសត

បាន នឹងតឡើងឯក្ឯងឥតមានជតណត ើ រ តទៀងជាពំុបានពិតរបាក្ដ។

ការពិចារណ្ឌតមើលវបបធម៌សំស្តសកឹតក្នុងសម័យតចនឡា សតងខបរតមឹប៉ុតណណ ះ។

រសាវរជាវតដាយៈ ថាច់ សុតឹម

វឌឍនភាពននការសកិ្ាបរុាណ-វបបធមស៌សំ្តសកតឹពីបុរាណ

៦៧