Embed Size (px)
Citation preview
www.inbo.be INBO.A.3316 1
Advies over kruipend moerasscherm in
het Vrijbroekpark in Mechelen
Adviesnummer: INBO.A.3316
Datum advisering: 18 juni 2015
Auteur(s): Wouter Van Landuyt
Contact: Lon Lommaert ([email protected])
Kenmerk aanvraag: brief ontvangen op 19 mei 2015
Geadresseerden: Provincie Antwerpen
Dienst duurzaam milieu- en natuurbeleid
T.a.v. Mieke Hoogewijs
Koningin Elisabethlei 22
2018 Antwerpen
www.inbo.be INBO.A.3316 2
Aanleiding
De plantensoort kruipend moerasscherm (Apium repens / Heloscadium repens (Ronse et al.,
2010)) is opgenomen in Bijlage 2 van de Habitatrichtlijn. Van deze soort komen nog zes
groeiplaatsen voor in Vlaanderen. De grootste populatie bevindt zich in het provinciaal
groendomein Vrijbroekpark in Mechelen. Omwille van deze soort is het park aangeduid als
Speciale beschermingszone.
Vraag
1. Wat is het meest geschikte beheer om de soort op langere termijn te behouden en te
laten uitbreiden?
2. Welke informatie en welk onderzoek is nodig om een soortbeschermingsplan voor
kruipend moerasscherm in het Vrijbroekpark te kunnen opmaken?
Toelichting
1 Verspreiding en populatiegrootte van kruipend moerasscherm in het Vrijbroekpark te
Mechelen.
Sinds 2008 worden alle Vlaamse populaties van kruipend moerasscherm door het INBO
gemonitord in het kader van de verplichte rapportage van deze soort voor de Habitatrichtlijn
(Van Landuyt & T'Jollyn, 2011). Op de meeste locaties worden jaarlijks alle individuen met
een hand GPS in kaart gebracht. In het Vrijbroekpark gebeurde dit van 2008 tot 2011, en
van dan af tweejaarlijks. Kruipend moerasscherm komt in het Vrijbroekpark verspreid voor
over grote delen van het park. In het Vrijbroekpark komt de soort voor in kort gemaaide
gazons, vooral in delen van het park die niet te erg beschaduwd zijn. In de gazons onder de
bomen komt de soort veel minder frequent voor.
Monitoring van kruipend moerasscherm in het Vrijbroekpark gebeurt op volgende manier. Op
elke puntlocatie waar kruipend moerasscherm werd gevonden werd een GPS-coördinaat
ingemeten en een abundantieschatting gemaakt. Gezien kruipend moerasscherm zich ook
vegetatief met uitlopers verbreidt is het nagenoeg onmogelijk het aantal individuele planten
als maat voor de populatiegrootte te gebruiken. In de plaats daarvan schatten we de
omvang van elke individuele groeiplaats (=puntlocaties) in (in m²). Voor de schatting werd
een vrij ruwe schaal gebruikt (zie Tabel 1). De respectievelijke kaarten van de inventarisaties
van kruipend moerasscherm met hun abundantieschattingen zijn weergegeven in Figuur 1
tot Figuur 5. De grootste concentraties van kruipend moerasscherm in het Vrijbroekpark zijn
gelegen in de gazons van de rozentuin en de gazons ten zuidoosten ervan. De grootte van de
populatie in het Vrijbroekpark fluctueert weliswaar jaarlijks maar ze vertoont geen duidelijke
trend over de jaren heen (Van Landuyt & T'Jollyn, 2011). Fluctuaties zijn vermoedelijk te
wijten aan het verschil in jaarlijkse neerslaghoeveelheden en bijgevolg de grondwaterstand.
In het laatste inventarisatiejaar waar alle populaties bemonsterd zijn bedroeg het aandeel
van de populatie van het Vrijbroekpark ongeveer 70 % van de totale populatie in België
(Figuur 6). Dit is ook de voornaamste reden waarom kruipend moerasscherm opgenomen is
in de lijst van prioritaire soorten voor het natuurbehoud in de provincie Antwerpen (Beckers
et al., 2009).
www.inbo.be INBO.A.3316 3
Tabel 1: Floron-schaal voor het schatten van de grootte van de populaties van
aandachtsoorten (Vreeken, Groen, Lemaire, Peterbroers, & Tamis, 1999).
Code Oppervlakte ingenomen door de groeiplaats
A <1m²
B 1-5 m²
C 5-25 m²
D 25-50 m²
E 50-500 m²
F 500-5000 m²
Figuur 1: Verspreiding van kruipend moerasscherm in het Vrijbroekpark in 2008. Voor de code van de
abundatieschattingen zie tabel 1.
www.inbo.be INBO.A.3316 4
Figuur 2: Verspreiding van kruipend moerasscherm in het Vrijbroekpark in 2009. Voor de code van de
abundatieschattingen zie tabel 1.
Figuur 3: Verspreiding van kruipend moerasscherm in het Vrijbroekpark in 2010. Voor de code van de
abundatieschattingen zie tabel 1.
www.inbo.be INBO.A.3316 5
Figuur 4: Verspreiding van kruipend moerasscherm in het Vrijbroekpark in 2011. Voor de code van de
abundatieschattingen zie Tabel 1.
Figuur 5: Verspreiding van kruipend moerasscherm in het Vrijbroekpark in 2013. Voor de code van de
abundatieschattingen zie tabel 1.
www.inbo.be INBO.A.3316 6
Figuur 6: Geschatte populatiegrootte in m² van de populaties van kruipend moerasscherm en het
percentage t.o.v. de totale populatie in België in het monitoringsjaar 2013.
2 Ecologische randvoorwaarden en beheer
Kruipend moerasscherm is een zeer laag blijvende, licht behoevende plant die weinig
concurrentiekrachtig is (Burmeier & Jensen, 2009). Ze is bestand tegen
grondwaterschommelingen en overstroming van de standplaatsen (Burmeier & Jensen,
2009). De combinatie van tijdelijke overstromingen van de standplaatsen en begrazing
zorgen ervoor dat meer concurrentiekrachtige planten onderdrukt worden en het laag
blijvende kruipend moerasscherm kan uitbreiden. Ook in het Vrijbroekpark komen de gazons
bij hevige regenval onder water te staan. De zaden kunnen langere tijd drijven zodat
verspreiding via het water mogelijk is (Burmeier & Jensen, 2008).
Het Vrijbroekpark is de enige locatie in Vlaanderen waar kruipend moerasscherm in kort
gemaaide gazons groeit, op alle andere locaties in Vlaanderen groeit de soort in begraasde
weilanden. In nagenoeg alle gevallen gebeurt de begrazing door paarden, enkel op de locatie
in de Vroente (Herk-de-Stad) is er begrazing door paarden en koeien en één van de twee
percelen van de groeiplaats aan de Grote Geule te Kieldrecht wordt begraasd door koeien.
Het wekelijks maaien van de gazons is hier het equivalent van intensief graasbeheer.
Vermoedelijk zorgen de grasmaaiers ook voor de verspreiding van de zaden over de gazons
van het park. Op zich is het actueel bestaande wekelijkse maaibeheer zeer geschikt voor de
instandhouding van kruipend moerasscherm maar het is wel zeer arbeidsintensief. Lagere
maaifrequenties zullen leiden tot hogere vegetatie waar het weinig concurrentiekrachtige
kruipend moerasscherm in de verdrukking kan komen.
261; 5%
3502; 69%
694; 14%
31; 1%
15; 0%
572; 11% Grote geule
Vrijbroek
Vroente
Westkust Houtsaeger
Westkust Schuddebeurze
Westkust Ter Yde -Oostvoorduinen
www.inbo.be INBO.A.3316 7
3 Hydrologie en kennishiaten
Het grondwaterregime van de standplaatsen van kruipend moerasscherm is een belangrijke
factor in het overleven van de populaties van de soort. Op het INBO beschikken we niet over
grondwatergegevens van het Vrijbroekpark. Nochtans zouden er door een voormalige
medewerker van provincie Antwerpen in het Vrijbroekpark grondwaterpeilen zijn opgemeten.
Ook de standplaatshoogte van de afzonderlijke locaties van kruipend moerasscherm in het
Vrijbroekpark ontbreken. Dit valt echter eenvoudig op te vangen door bij de volgende
monitoringsronden in juli of augustus 2015 de standplaatsen in te meten met een RTK-GPS
in plaats van met een gewone hand-gps. Deze RTK-GPS laat toe de standplaatshoogten te
bepalen met een precisie van een paar centimeter. Standplaatshoogten in combinatie met
grondwatermetingen moeten toelaten de range van kruipend moerasscherm ten opzichte van
de fluctuaties van het grondwater te bepalen. Enkel van de populatie in Kieldrecht
beschikken we over de informatie van de range van het grondwater ten opzichte van de
standplaatsen. Op de locatie in Kieldrecht blijken de groeiplaatsen in de winter kortstondig
onder water te komen en zakt het water slechts ondiep weg onder het maaiveld tijdens de
zomermaanden, tot gemiddeld een halve meter onder het maaiveld (Van Landuyt &
Gyselinck, 2013). Op basis van één locatie is het echter niet mogelijk deze
standplaatsfactoren te extrapoleren naar de situatie in het Vrijbroekpark.
Conclusie
1. Wat is het meest geschikte beheer om de soort op langere termijn te behouden en te
laten uitbreiden?
Het huidige intensieve maaibeheer en grondwaterregime in het Vrijbroekpark is
geschikt voor de instandhouding van kruipend moerasscherm binnen het
Vrijbroekpark. De grasmaaiers kunnen bovendien zorgen voor het transport van
zaden naar delen van het park die nog niet door de soort gekoloniseerd zijn.
Uitbreiding is echter pas mogelijk als deze plaatsen een vergelijkbaar hydrologisch
regime hebben als de bestaande standplaatsen en voldoende lichtrijk zijn. Het
beheer is wel erg arbeidsintensief. Op andere locaties in Vlaanderen wordt de
vegetatie voldoende kort gehouden door grazers, in hoofdzaak paarden. Deze
grazers zijn vermoedelijk ook vectoren in de uitbreiding van kruipend moerasscherm
naar andere locaties.
2. Welke informatie en welk onderzoek is nodig om een soortbeschermingsplan voor
kruipend moerasscherm in het Vrijbroekpark te kunnen opmaken?
Het grootste hiaat in de kennis is momenteel het grondwaterregime van de
standplaatsen van kruipend moerasscherm in het Vrijbroekpark en de relatieve
standplaatshoogten van kruipend moerasscherm t.o.v. de grondwatertafel. In het
verleden zijn grondwaterpeilen opgemeten maar die zijn op het ogenblik van dit
advies niet ter onze beschikking. Om in de toekomst peilgegevens op te volgen en de
gevolgen van eventuele peilwijzigingen in te kunnen schatten zouden best op de
standplaatsen van kruipend moerasscherm peilbuizen geplaatst worden met
druksondes (automatisch peilloggers) zodat het peil automatisch kan worden
opgevolgd.
www.inbo.be INBO.A.3316 8
Referenties
Beckers K., Vermeersch G., Maes D., Adriaens T., De Beer D., De Knijf G., Bosmans R.,
Hendrickx F., Jooris R., Maelfait J.P., Van Den Berge K., Van Keer K., Van Landuyt W., Van
Thuyne G. (2009). Een gericht natuurbeleid voor de prioritaire soorten in de provincie
Antwerpen. Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek INBO.R.2009.7.
Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, Brussel, i.o. van de Provincie Antwerpen. In: Dienst
Duurzaam Milieu- en Natuurbeleid (2010): Provinciale Prioritaire Soorten Provincie
Antwerpen. Provincie Antwerpen. p13 - p153
Burmeier S., Jensen K. (2008). Is the endangered Apium repens (Jacq.) Lag. rare because of
a narrow regeneration niche? Plant Species Biology 23(2):111-118.
Burmeier S., Jensen K. (2009). Experimental ecology and habitat specificity of the
endangered plant Apium repens (Jacq.) Lag. at the northern edge of its range. Plant Ecology
& Diversity 2(1):65-75.
Ronse A.C., Popper Z.A., Preston J.C., Watson M.F. (2010). Taxonomic revision of European
Apium L. s.l.: Helosciadium WDJKoch restored. Plant Systematics and Evolution 287(1-2):1-
17
Van Landuyt W., Gyselinck R. (2013). Advies betreffende de verspreiding van het kruipend
moerasscherm langs de Grote Geule (Beveren-Waas). Adviezen van het Instituut voor
Natuur- en Bosonderzoek, INBO.A.2013.103. Brussel. 6 p.
Van Landuyt W., T'Jollyn F. (2011). Monitoring van kruipend moerasscherm (Apium repens)
in Vlaanderen. Resultaten van de monitoring 2008-2011 in het kader van de Habitatrichtlijn.
Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, INBO.R.2011.47. Brussel, 27p..
