„Ekoturystyka na obszarach

Natura 2000”

EKOTURYSTYKA

W EUROPEJSKIEJ SIECI OBSZARÓW

NATURA 2000

Jolanta Kamieniecka

RCEE Płock . 9-10 czerwca 2015 r.

Konferencja pn. „Co dalej z nami – pytają obszary Natura 2000”

EKOTURYSTYKA = Pozytywny wpływ turystyki

na środowisko przyrodniczeW związku z napiętrzeniem się skutków

turystyki nieprzyjaznych środowisku

przyrodniczemu należy uświadomić

sobie jak ważne jest zachowanie

harmonijnych stosunków między

człowiekiem a przyrodą. Dlatego, by

przeciwstawić się turystyce twardej,

masowej, która narusza stan równowagi

w przyrodzie i nie zważa na wymogi

środowiska utworzono koncepcję

rozwoju turystycznego przyjaznego

środowisku. Jej podstawę stanowi

ekoturystyka, czyli forma podróżowania

związana ze środowiskiem

przyrodniczym, forma aktywnego

zwiedzania obszarów przyrodniczych,

zawierająca elementy edukacji

ekologicznej, przyczyniająca się do

ochrony środowiska.

Pozytywny wpływ turystyki na środowisko przyrodnicze

cd. :

Dzięki koncepcji ekorozwoju możemy wymienić kilka pozytywnych skutków

turystyki:

• Zapewnienie harmonii ekosystemów przyrodniczych i odrębności kulturowej

lokalnych społeczności, ochrona tradycji i zwyczajów, kreowanie wrażliwości na

sprawy przyrody,

• Źródło środków finansowych przeznaczonych na ochronę dziedzictwa

przyrodniczego i kulturalnego (opłaty za wstępy do PN, sprzedaż pamiątek,

przewodników, fundusze przekazywane przez biura podróży).

• Źródło korzyści ekonomiczno- społecznych ludności miejscowej (efekt

mnoznikowy),

• Zwiększenie świadomości ekologicznej wśród turystów, zwiększanie poparcia

społecznego dla terenów chronionych. angażowanie turystów w działanie na rzecz

ochrony środowiska, wspieranie programów ochronnych, wydawanie broszur

informacyjno-edukacyjnych,

• Ustalenie granic zagospodarowania obszarów dzikich, wyznaczanie szlaków do

poruszania się, wprowadzanie technologii proekologicznych, określanie

dopuszczalnych emisji zanieczyszczeń wody, powietrza,

• Tworzenie rezerwatów, parków narodowych.

Negatywny wpływ turystyki na środowisko

przyrodnicze:

1. postęp naukowo-techniczny,

2. procesy uprzemysłowienia,

3. niezrównoważony rozwój regionów

turystycznych,

4. złe zarządzanie turystyką z punktu widzenia

zasad zrównoważonego rozwoju,

5. pozostałości bazy i zwyczajów przemysłu

turystycznego jak:

• nadmierna koncentracja ruchu,

• źle zlokalizowane obiekty,

• brak kultury turystycznej,

• sztampa i masówka,

• biznes na skróty

• itd..

wywołują degradację przyrody i jej

walorów turystycznych

Natura 2000 i turystyka?

??? ?

GATUNKI

SIEDLISKA

Sceptycy wskazują

NEGATYWNY wpływ turystyki na środowisko przyrodnicze np.

• Zakłócenie egzystencji nietoperzy

hibernujących w jaskiniach, oraz

niszczenie unikatowej roślinności

naskalnej, wywołane uprawianiem

wyczynowych form turystyki

(taternictwa powierzchniowego

i jaskiniowego, oraz sportów

ekstremalnych);

• Zakłócenie egzystencji ptactwa

wodnego i roślin wodnych,

spowodowane różnorodnymi

formami rekreacji jak: żeglarstwo,

narciarstwo wodne, spływy

kajakowe, nurkowanie.

Międzyrzecki Rejon Umocniony

- podziemna trasa turystyczna

= rezerwat nietoperzy

RZECZPOSPOLITA PTASIA

W UJŚCIU WARTY

Laureat EDEN 2009

Rörbo Gard- przygoda dla ornitologów

i miłośników natury

Szwecja

,,Rörbo Gard- przygoda dla ornitologów i

miłośników natury’’

Fot 2. http://www.rorbogard.se/images/stories/flacksjon.jpg

PENSJONAT KARCZMA

- CZESKIE MORAWY

Richard Zapletal uważa, że

bezpośrednie sąsiedztwo obszaru Natura 2000

jest atutem dla działalności tego typu.

Gwarantuje ono zachowanie naturalnych walorów

przyrodniczych,

zapewnia warunki do wypoczynku w czystym

środowisku.

Pensjonat Eco Art,

Bułgaria Centralna

Artyści

= tradycja i żywy folklor.

Brak Internetu, ale właściciele dołączyli do organizacji

pozarządowych - bułgarskiego stowarzyszenia

alternatywnej turystyki „Stara Planina”

Otrzymali certyfikaty: PAN Parks oraz „Zelena Kaszta”

(zielony dom) stowarzyszenia turystyki alternatywnej.

.FIRMA TURYSTYCZNA ECOTUR,

HISZPANIA - ASTURIA

Schronisko Vega de Hórreo

= edukacja ekologiczna, bogaty program specjalistyczny

Napotykano na liczne problemy:Brak wiary ludności lokalnej w potencjał turystyczny obszaru,

Małe zainteresowanie administracji promocją pięknych, ale zapomnianych

terenów

Sprzeciw niewielkiej grupy osób względem uznania okolicy za obszar

chroniony,

Współzawodnictwo z sąsiednimi obszarami chronionymi w staraniach o

turystów.

NA PLAŻY

Gąsienica motyla z gatunku

TROCINIARKA CZERWICA

(szkodnik , ale jaki piękny!)

http://infolinka.flog.pl/wpis/5145310/gasienica-motyla-z-gatunku-

trociniarka-czerwica

Zamiast definicji:

Ekoturystyka to

budowanie pozytywnych relacji

między branżą turystyczną a ochroną środowiska.(aut. JolantaKamieniecka)

Rozwijanie tych relacji,

wzorców zachowań

i postaw

odbywa się w duchu

celów i zasad zrównoważonego rozwoju,

stawianych sobie przez polityków i praktyków

turystyki i ochrony środowiska.

EkoTurystyka a środowisko

• Ekoturyzm to podróżowanie do terenów

z określonym celem studiowania, podziwiania

i zadowolenia z piękna i dzikich zwierząt i roślin

jak również z istniejących objawów kultury

znajdujących się w danym terenie,

• to też TURYSTYKA ZRÓWNOWAŻONA

Od czego zacząć ?

OD BUDOWANIA PRODUKTU OPARTEGO NA WIEDZY.

bo

turystyka degradująca środowisko

jest turystyką na jeden sezon,

a "EKOTURYSTYKA nie jest białą plamą

- poruszamy się w świecie faktów od wielu lat".

(cyt.: Marek Borkowski, głos w dyskusji na seminarium Problemy

rozwoju turstyki proekologicznej w Polsce" - Stare Jabłonki 1993.)

Po 22 latach = dziś

trzeba starać się poznać jakie są

UWARUNKOWANIA ROZWOJU TURYSTYKI

W EUROPEJSKIEJ SIECI OBSZARÓW

NATURA 2000

Seria broszur “Przyroda –

Obywatele – Rozwój”

natura2000.org.pl – portal informacyjno-edukacyjny

poświęcony programowi ochrony przyrody – Natura

2000 i turystyce.

natura2000.gdos.gov.pl – serwis informacyjny nt. sieci

Natura 2000 na stronie Generalnej Dyrekcji Ochrony

Środowiska (GDOŚ): dokumenty krajowe i unijne,

bazy danych, aktualności.

pttk.pl/zycie/natura_2000/turyst.html – edukacja

ekologiczna kadry programowej PTTK

kp.org.pl/n2k – podstrona o NATURZE 2000 w

serwisie Klubu Przyrodników. Znajduje się na niej

szereg materiałów w postaci elektronicznej do

pobrania, między innymi przewodniki powstałe po

warsztatach ze społecznościami lokalnymi.

iop.krakow.pl/cn2000/ – strona na serwerze Instytutu

Ochrony Przyrody PAN w Krakowie, zawiera materiały

dotyczące prawnych i naukowych podstaw sieci

NATURA 2000 w Polsce.

otop.org.pl – Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony

Ptaków (OTOP) strona poświęcona ostojom ptaków i

ich miejscu w sieci Natura 2000. OTOP jest wiodącą

organizacją w sprawie wyznaczania w Polsce obszarów

ptasich Natura 2000.

wwf.pl – oficjalna strona organizacji WWF Polska

inicjującej przedsięwzięć na rzecz ochrony przyrody na

całym świecie.

zielonekarpaty.org.pl – portal „Zielone Karpaty” ma na

celu promowanie wartości naturalnych i kulturowych

Karpat. Bieżące informacje na temat ochrony i

zrównoważonym rozwoju Karpat.

Przewodnik po portalach

przyrodniczo -

turystycznych

W naszej praktyce zadajemy sobie często pytanie:

Co “ekolog”

o biznesie w turystyce

wiedzieć powinien

a

co organizator turystyki

o sprzedawaniu przyrody

wiedzieć musi?

Dlaczego, po co, dla kogo?

Sieć europejskich obszarów chronionych Natura 2000 w Polsce

(wprowadzona wraz z akcesją do Unii Europejskiej)

występuje na terenach atrakcyjnych turystycznie.

Mimo upływu lat …

Jako ciągle dla wielu „nowa” forma ochrony przyrody,

= innowacyjny instrument ochrony cennych siedlisk i gatunków

stała się wyzwaniem dla działających na tych terenach organizatorów

turystyki,

bowiem

wymaga się od przedsiębiorstw turystycznych dopasowania ich

działalności do wymogów prawidłowego gospodarowania według

ogólnoeuropejskich zasad odnoszących się do sieci Natura 2000.

Rozumienie programu Natura 2000

Panuje powszechne przekonanie, że pod ochroną znajdą się nowe wielkie obszary jak parki krajobrazowe lub, że to nowe rezerwaty,

gdzie nic turystyce nie będzie wolno robić...

Wszystko będzie zabronione, bo tu coś lata, rośnie, pełza !

- to obawy bardziej dokształconych ; wiedzą , że celem jest ochrona gatunków.

Brak dobrego rozeznania co do istoty ochrony najcenniejszych siedlisk i ostoi w Polsce przynosi reakcje:

Bez względu na stopień zrozumienia istoty tej koncepcji

Natura 2000 przeszkadza, zagraża, straszy.

Już sama koncepcja uznana jest za

konfliktogenną.

Obszary Natura 2000

ekskluzywnym walorem turystycznym

Czy da się udowodnić taką tezę?

Gospodarowanie zasobami przyrodniczymi Polski wedlenowoczesnych wymogów jest sprawą deklaratywnie dla wieluniezmiernie ważną, ale również dla wielu trudną.

Nowe wymogi, technologie i sposoby zarządzania, w tym wykorzystywania walorów turystycznych, rodzą konieczność stosowania dotąd mało znanych praktyk.

Taką sytuację w turystyce stwarza zarządzanie obszarami cennymi przyrodniczo , tak samo jak

• kiedyś - rezerwatami, parkami narodowymi i krajobrazowymi

• obecnie

– obszarami Natura 2000.

Świadomość ekologiczna a turystyka -

trendyFilozofowie mówią:

Ogólnoświatowa zmiana w mentalności współczesnego

człowieka tzw. “powrót do natury”, to fenomen końca XX w.

(Skolimowski H., Waloszczyk K. )

Badania rynku wykazują:

Postępuje wzrost poziomu świadomości ekologicznej

turystów głównie z krajów wysoko rozwiniętych gospodarczo

(GórkaK., Poskrobko B., Radecki W.)

Ekolodzy podchwytują:

Nowa filozofia życia, przyjazna naturze i wartościom

ludzkim, wyznacza człowiekowi rolę opiekuna świata,

odpowiedzialnego za los życia na Ziemi.

Kalendarium wydarzeń

turystyki przyjaznej środowisku, nie od początku

Przełomu XX/XXI wieku – staje się niemal standardem

uwzględnianie turystyki zrównoważonej w strategiach,

deklaracjach, planach działań różnej rangi i zasięgu

Założenia turystyki przyjaznej dla środowiska są uwzględniane

w kluczowych programach i dokumentach, wyznaczających

kierunek polityce ochrony środowiska na świecie i w Europie,

takich jak:

• Konwencja na rzecz Bioróżnorodności UNEP (2001),

• VI Plan Unii Europejskiej na rzecz Ochrony Środowiska

(2001),

• Strategia Zrównoważonego Rozwoju dla Unii Europejskiej

“Zrównoważona Europa dla lepszego świata” (2001) i in.

Kalendarium wydarzeń

turystyki przyjaznej środowisku, c.d.

2002 - Międzynarodowy Rok Ekoturystyki – ogłoszony przez

UNEP (Program Narodów Zjednoczonych na rzecz Środowiska)

i Światową Organizację Turystyki UNWTO.

2002 - Szczyt Ekoturystyki w Quebec w Kanadzie, z udziałem 132

krajów (reprezentowanych przez 1000 osób) przyniósł

Deklarację o Ekoturystyce z Quebec (Quebec Declaration on

Ecotourism).

2002 - Światowy Szczyt na rzecz Zrównoważonego Rozwoju w

Johannesburgu – uznał zrównoważoną turystykę za jeden z

priorytetowych kierunków rozwoju gospodarczo-

społecznego na świecie w pierwszej dekadzie nowego

tysiąclecia.

i KOLEJNE - Jachranka i Quito 2015 bez takiego oddźwięku

TURYSTYCZNE WYKORZYSTYWANIE

OBSZARÓW NATURA 2000

a WYMOGI ICH OCHRONY

Działalność turystyczna na obszarach Natura 2000

powinna uwzględniać:

• wrażliwość siedlisk na degradację (np. górskie,

bagienne),

• wrażliwość gatunków na ekstynkcję (zanikanie).

Rozważenia wymagają:

• intensywność ruchu turystycznego,

• terminy penetracji turystycznej,

• lokalizowanie inwestycji turystycznych (procedura

OOŚ w kontekście obszarów Natura 2000).

OOS a TURYSTYKA W OBSZARACH NATURA 2000

W kontekście oceny wpływu przedsięwzięć z zakresu turystyki i

rekreacji na przyrodę obszarów Natura 2000 należy zwrócić

szczególną uwagę na planowane działania, które:

• proponuje się realizować bezpośrednio na obszarach

Natura 2000;

• intensywnie mogą oddziaływać na obszary Natura 2000,

choć będą poza nimi (do kilku km);

• mogą wpłynąć na zaburzenie powiązań funkcjonalnych

terenu objętego realizacją przedsięwzięcia z obszarem

Natura 2000;

• mogą powodować oddziaływania skumulowane w wyniku

równoległej realizacji innych przedsięwzięć, choć w

wypadku ich odrębnej realizacji zapewne nie wystąpiłyby

znaczące negatywne oddziaływania.

WNIOSKI praktyczne

1. W obszarach Natura 2000 nie ma (jak w innych

formach ochrony przyrody) systemu zakazów

2. Ograniczenie wynika z indywidualnej oceny

możliwego oddziaływania przedsięwzięcia/działania

na przedmioty ochrony obszaru

Art. 33. 1. Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody mówi

Zabrania się, ….., podejmowania działań mogących, osobno lub w połączeniu

z innymi działaniami,

znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000,

w tym w szczególności:

1) pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków

roślin i zwierząt, dla których ochrony wyznaczono obszar Natura 2000

lub

2) wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony został

wyznaczony obszar Natura 2000, lub

3) pogorszyć integralność obszaru Natura 2000 lub jego powiązania

z innymi obszarami Obszary Natura 2000

Jest to ograniczenie które wymaga analizy czy to

co chcemy zrobić może mieć wyżej wymienione skutki,

jeśli będzie negatywne oddziaływanie

powinniśmy powstrzymać się od takich działań

lub zminimalizować ich skutki

Art.36. Ust. 1. Na obszarach Natura 2000, z zastrzeżeniem ust.

2 (gdy jest to teren parku narodowego lub rezerwatu przyrody

obowiązują zakazy związane z tymi formami ochrony przyrody),

nie podlega

ograniczeniu działalność związana z utrzymaniem urządzeń i

obiektów

służących bezpieczeństwu przeciwpowodziowemu oraz

działalność gospodarcza, rolna, leśna, łowiecka i rybacka, a

także amatorski

połów ryb, jeżeli nie oddziałuje znacząco negatywnie na cele

ochrony obszaru Natura 2000.

Podobnie jak przy innych rodzajach aktywności,

tu również wymagana jest ostrożność i analiza: czy to co

robimy może mieć negatywne oddziaływanie?

Art. 37. 1. Jeżeli działania mogące znacząco negatywnie oddziaływać

na cele ochrony obszaru Natura 2000 lub obszaru znajdującego się

na liście, o której mowa w art. 27 ust. 3 pkt 1, zostały podjęte bez

uzyskania zezwolenia, o którym mowa w art. 34, lub uzgodnienia lub

decyzji, o których mowa w art. 35a, regionalny dyrektor ochrony

środowiska, …….., wydaje decyzję, w której nakazuje, w zależności

od potrzeb, ich natychmiastowe wstrzymanie lub podjęcie

niezbędnych działań zapobiegawczych lub działań

naprawczych.

2. Jeżeli działania na obszarze Natura 2000 zostały podjęte

sprzecznie z ustaleniami planu zadań ochronnych lub planu ochrony,

regionalny dyrektor ochrony środowiska, ……., wydaje decyzję, o

której mowa w ust. 1, chyba że podjęte działania realizowane są w

ramach inwestycji celu publicznego.

OPTYMISTYCZNIEPO TERENIE OBSZARU NATURA 2000

MOŻNA SWOBODNIE SIĘ PORUSZAĆ,

PODOBNIE JAK PO POZOSTAŁYCH FORMACH OCHRONY PRZYRODY

Z WYJĄTKIEM PARKÓW NARODOWYCH I REZERWATÓW PRZYRODY

Obszary Natura 2000

• Tam gdzie są przedmioty ochrony obszaru Natura 2000 powinniśmy

zachować ostrożność, aby nie doprowadzić do załamania art. 33 ustawy

o ochronie przyrody

• Obowiązuje ochrona gatunkowa więc nie można złamać zakazów

zawartych w rozporządzeniach o ochronie gatunkowej roślin, grzybów,

zwierząt – dotyczy to gatunków chronionych, pozostałe nie są chronione

i mogą być pozyskiwane w tym wykorzystane w turystyce

• Powinniśmy zajrzeć do planu zadań ochronnych obszaru Natura 2000

(o ile dla niego obszaru został opracowany przez Regionalną Dyrekcję

Ochrony Środowiska) możemy tam znaleźć dosyć konkretnie opisane

zagrożenia które bardzo często powiązane są z turystyką

Diagnoza, dylematy czy wnioski?

• Potrzeba jest więcej dobrej woli faktycznego wdrażania zasad zrównoważonego

rozwoju poprzez turystykę - nawet szerzej niż w samej turystyce, by

zainteresowanie Naturą 2000 było autentyczne.

• Trzeba wzmocnić wiedzę o Naturze 2000 i o tym co można w turystyce z “nią”

zrobić - bez wstydu, bo to dla wielu nowa problematyka.

• Potrzebna jest integracja polityk turystycznej i ochrony środowiska w odniesieniu

do regionów z obszarami Natury 2000.

• Potrzebna jest (może ?) harmonizacja prawa tj. POŚ i turystycznego, by nie

pozostawiać sytuacji niejasnych w regionach turystycznych przyrodniczo cennych.

• Potrzebne jest wspólne wypracowanie planu i metod współdziałania organizacji

turystycznych i ekologicznych, jako pozarządowego udziału we wdrażaniu sieci

Natura 2000, z pożytkiem ekologicznym i ekonomicznym dla społeczeństwa.

• Potrzebna jest specjalistyczna informacja o Naturze 2000 dla branży i klientów

turystyki.

Diagnoza, dylematy czy wnioski? c.d.

• Należy przystąpić niezwłocznie do szkoleń w zakresie tworzenia

proekologicznych produktów w regionach powiązanych z obszarami Natury 2000

– Czy Natura 2000 może być marką?!!!!

• Potrzebne jest nawiązanie współpracy samorządów terytorialnych i

gospodarczych z posiadającymi doświadczenie i kompetencje PK, PN,

organizacjami ekologicznymi krajowymi i zagranicznymi, dla potrzeb edukacji i

praktyki stosowania się do zasad gospodarowania w obszarach Natury 2000

• Zaproponować można kolejne spotkania seminaryjno-szkoleniowe z udziałem

PK, PN i organizacji ekologicznych oraz doświadczonych w ekotursytyce

przedstawicieli branży turystycznej – z zaproszeniem ekspertów zagranicznych.

• Nauki, wymiany poglądów i doświadczeń, gorących dyskusji i debat nigdy nie za

wiele.

przedstawia:

podstawowe informacje o sieci

Natura 2000,

informacje o zasadach zrównoważonego

gospodarowania na tych obszarach,

relacje pomiędzy turystyką a ochroną

przyrody – zasady ekopolityki w turystyce.

Jolanta Kamieniecka, Bożenna Wójcik

„Natura 2000 – ABC dla turystyki”

http://natura2000.org.pl

Lśniąca w słońcu łąka rezerwatu BEKA – Zat. Pucka

Tym się też można zachwycić – nieprawdaż ?

J. Kamieniecka, kamieniecka.jolanta@wp.pl