หวขอการตวผลกระทบตอสงคมและสงแวดลอมทเกดจากงานอาชพเกษตร

แบบฝกหดปรนย มลพษทเกดในฟารมสตวเลยง

1. ธรรมชาตของกาซและมลพษของกาซคารบอนไดออกไซด ขอใดผดก. ในบรเวณทมอากาศดจะมคารบอนไดออกไซดอยในระดบ 300 ppmข. ในคอกสตวทมอากาศถายเทดจะมคาคารบอนไดออกไซดประมาณ 2,000 ppmค. ตวกาซคารบอนไดออกไซดเองกอใหเกดอนตรายตอสขภาพสตวง. ปรมาณคารบอนไดออกไซดทเพมขนทำาใหสตวขาดออกซเจนจ. ไมมขอถก

2. ธรรมชาตของกาซและมลพษของกาซแอมโมเนย ขอใดผดก. กาซแอมโมเนยเปนกาซไมมส มกลนฉนแสบจมกข. กาซแอมโมเนยมนำาหนกเบากวาอากาศ ปกตไมตดไฟค. กาซแอมโมเนยทมปรมาณมากๆ เชน ทความเขมขน 16-25 % โดยปรมาตร หรออณหภม 650 องศาเซลเซยส สามารถลกตดไฟไดง. สตวทไดรบแอมโมเนยมากๆ จะทำาใหสตวจาม นำาลายยด และการกนอาหารลดลง จ. ขอ ค และ ง

3. ธรรมชาตของกาซและมลพษของกาซไฮโดรเจน ขอใดผดก. ไฮโดรเจนเปนกาซทมกลนคลายไขเนาข. ไฮโดรเจนเปนกาซทเกดจากการหมกหมมของมลสตว ในสภาพมอากาศค. ในปรมาณ 20 ppm. กาซไฮโดรเจนจะทำาใหสตวเกดความผดปกตของระบบประสาท กลวแสง ง. ในปรมาณ 800 ppm. กาซไฮโดรเจนจะทำาใหหมดสต และเสยชวต เนองจากระบบหายใจเปน อมพาตจ. ไมใชทกขอ

4. กาซทเกดจากการเลยงสตว ขอใดผด

ก. คารบอนมอนอกไซด เปนกาซทเกดจากการเผาไหมจากการทำางานของเครองจกรข. มเทน เปนกาซทมกลน ค. มเทน ตดไฟได ง. มเทนพบมากในมลสตวทถกยอยสลายโดยจลนทรยในสภาพทไรอากาศจ. ไมมขอผด

5. ขอใดไมใชผลกระทบทเกดจากมลพษทางอากาศก. Flooding ข. Greenhouse Effectค. Acid Rain ง. Smog จ. ขอ ก และ ข

6. นำาฝนบรสทธควรม pH ประมาณก. 2.6 ข. 3.6ค. 4.6 ง. 5.6 จ. 6.6

7. นำาเสยทางกายภาพ (Physical Waste Water) สงเกตไดจากก. อณหภมของนำา ในประเทศไทยอยระหวาง 20-35 องศาเซลเซยสข. มกลน ค. มสง. มความกระดาง จ. ถกทกขอ

8. นำาเสย ขอใดผดก. ความเปนกรดดางของนำา (pH value of water) คาทเหมาะสมสำาหรบนำาดมจะอยระหวาง 6-8ข. นำาธรรมชาตทมคณภาพดม DO อยประมาณ 5-7 มลลกรม/ลตรค. นำาทงกอนปลอยลงสแมนำาลำาคลองตองม COD ไมเกน 20 มลลกรม/ลตรง. โคลฟอรม แบคทเรย ซงเปนจลนทรยทอยในลำาไสของสตวเลอดอน มอยในอจจาระประมาณ 95% และตามแหลงนำาธรรมชาต 5%จ. ไมมขอผด

9. ธรรมชาตของกลนและการรบกลน ขอใดผดก. ระบบการรบรกลน (Olfactory System)ข. บรเวณประสาทรบกลนทเรยกวา Regio Olfactoriaค. จากนนตวรบกลนจะสงสญญาณตอไปยงจมกเพอแปลผลกลนทไดรบอกครง

ง. คาความเขมขนตำาสดของกาซทมนษยเรมรบรกลน ซงเรยกวา OTVจ. คาความเขมขนทตำาทสดทสารหรอกาซนนจะเรมเปนอนตรายตอมนษยซงเรยก

วา LTV

10. ระบบจดเกบขยะทเหมาะสมกบประเทศไทยทสดคอก. ขยะถงเดยวข. ขยะสองถงค. ขยะสามถงง. ขยะสถงจ. ขยะหาถง

เฉลยสงแวดลอมขอ1 ขอ2 ขอ3 ขอ4 ขอ5 ขอ6 ขอ7 ขอ8 ขอ9 ขอ10ขอ11 ขอ12

บทท4 ค ข ข ง ก ง ง ค ค ง

แบบฝกหดแบบปรนย มลพษจากการเลยงสตวจงตอบคำาถามตอไปนอยางถกตอง ยกตวอยางหรออธบายประกอบใหเขาใจ

1. ประเภทของมลพษจากฟารมเลยงสตว1.1 มลพษทางอากาศ1.2 มลพษทางนำา1.3 มลพษทางกลน1.4 มลพษทางเสยง 1.5 มลพษจากขยะมลฝอย

2. ธรรมชาตของกาซและมลพษของกาซคารบอนไดออกไซด (2 คะแนน)คารบอนไดออกไซด เปนกาซไมมรส ไมมกลน หนกกวาอากาศและละลายนำาได ใน

ปรมาณทมอากาศดจะมอยในระดบ 300 ppm. สวนในคอกสตวทมอากาศถายเทดจะมคาประมาณ 2,000 ppm. กาซคารบอนไดออกไซดถกปลอยจากลมหายใจของสตวและเกดจากการยอยสลายของมลสตว กาซสวนใหญจะเกดจากมลสตวในบอพกซงอยในรปของเปยก ตวกาซเองไมกอใหเกดอนตรายตอสขภาพสตว(1) แตปรมาณทเพมขนจง

ทำาใหสตวขาดออกซเจน ดงนนอาการของสตวทไดรบคารบอนไดออกไซดมากๆ จงเปนอาการของการขาดออกซเจน เชน วงเวยนศรษะ เดนโซเซ และหมดสต

3. ธรรมชาตของกาซและมลพษของกาซแอมโมเนย (2 คะแนน)แอมโมเนย เปนกาซไมมส มกลนฉนแสบจมก มนำาหนกมากกวาอากาศ ปกตไม

ตดไฟ(2) แตถามปรมาณมากๆ เชน ทความเขมขน 16-25 % โดยปรมาตร หรออณหภม 650 องศาเซลเซยส สามารถลกตดไฟได และอาจทำาใหเกดระเบดได แอมโมเนยสวนมากเกดจากมลสด โดยเฉพาะในทอบชนและมอณหภมสงถง 100-200 องศาเซลเซยส สตวทไดรบแอมโมเนยมากๆ จะทำาใหสตวจาม นำาลายยด และการกนอาหารลดลง ในไกพบวาจะทำาใหอตราการเจรญเตบโตลดลง และทำาใหเกดเยอตาขาวอกเสบ

4. นำาเสยทางกายภาพ (Physical Waste Water) สงเกตไดจาก4.1 อณหภม (Temperature) อณหภมของนำาทสงมชวตจะอยไดอยาง

ปกตในนำาจะขนอยกบความสามารถในการทนไดของสงมชวตนนๆ สตวนำาในประเทศไทยจะอยในนำาไดระหวางอณหภม 20-35 องศาเซลเซยส ถารอนหรอเยนกวานอาจทำาใหตายได

4.2 สและความขน (Color and Turbidity) นำาเสยจะมสของนำาเปลยนแปลงไปจากธรรมชาตจนมสดำา สแดง สเขยว หรอสอนๆ เนองจากสารแขวนลอยและสารละลายรวมทงสารอนทรยทละลายในนำา

4.3 กลน (Odor) นำาทมกลนมกเปนนำาเสย ซงอาจจะมสารเคมหรอ สงเนาเป อยปะปนอย จนทำาใหมกลน กลนของนำาขนอยกบปรมาณสงปฏกลทละลายอยในนำา

4.4 การนำาไฟฟา (Electrical Conductivity) หมายถง ความสามารถของนำาในการเปนสอนำาไฟฟา การวดการนำาไฟฟาสามารถอธบายถงความเขมขนของแรธาตหรอสารประกอบตางๆ ถาสารละลายปนอยมากจะทำาใหคาการนำาไฟฟามาก

4.5 ของแขงในนำา (Total Solids) หมายถง ของแขงทอยในรปสารทละลายและสารแขวนลอยในนำา ถานำานำาทมของแขงเกนกวา 1,000 มลลกรม/ลตร ไปใชผลตนำาประปาแลว จะเสยคาใชจายสงมาก

4.6 ลกษณะทางกายภาพอนๆ เชน ความหนาแนน และความหนด ซงจะเปลยนไปตามอณหภม ความกดดนของบรรยากาศ ความลก ความเขมขนของสารแขวนลอย หรอความเคมของนำา

แบบฝกหดแบบปรนย มลพษจากการปลกพชจงตอบคำาถามตอไปนอยางถกตอง ยกตวอยางหรออธบายประกอบใหเขาใจ

1. ผลกระทบตอทรพยากรและสงแวดลอมทเกดขนจากการพฒนาทางการเกษตรในยคทผานมาดานด

1) มลคาของผลผลตเพมขน2) รายไดของประชาชาตเพมขน3) สภาพของการอปโภคบรโภค

ดานลบ1) พนทปาไมลดลงอยางรวดเรว2) มลพษจากการใชสารเคมทางการเกษตรเพมขน3) ทดนถกบกรกจบจองใชประโยชนผดประเถทมากขน4) ปญหาทางดานเศรษฐกจและสงคมจากการใชทรพยากรอยางขาด

ประสทธภาพ การอพยพแรงงาน หนสน

2. แนวทางการศกษาวจยระบบการเกษตรทเลยนแบบระบบนเวศนทางธรรมชาตซงไดมการพฒนาในหลายรปแบบในปจจบนน เชน

2.1 ระบบการปลกพชประเภทตาง ๆ (cropping systems) หมายถงการปลกพชแซม การปลกพชหมนเวยน การปลกพชผสม (ปลกพชหลายชนดในทเดยวกน, mixed cropping) เพอเสรมใหเกดความหลากหลายแทนการปลกพชชนดเดยว (monoculture) และลดความเสยงดานตางๆ ลง เปนตน

2.2 ระบบการเกษตรผสมผสาน (integrated farming) หมายถง ระบบการเกษตรทมการเพาะปลกพชหรอเลยงสตวหลายๆ ชนดอยในพนทเดยวกน ภายใตการเกอกลประโยชนตอกนและกนและอยางมประสทธภาพสงสดโดยอาศยหลกการอยรวมกนระหวางพชกบสตวพชกบพชหรอสตวกบสตวกไดโดยพจารณาถงความเหมาะสมทางดานเศรษฐกจและสงคมของเกษตรกรดวย

2.3 ระบบวนเกษตรกรรม (agroforestry) หมายถง ระบบการใชประโยชนทดนทมการปลกพชหรอดแลรกษาตนไมควบคกบพชเกษตรและการเลยงสตว ซงอาจจะปลกตนไมควบคกบพชพชเกษตรกรรมบนพนทเดยวกนในเวลาเดยวกนหรอปลกสลบกนคนละเวลากได

2.4 ระบบเกษตรธรรมชาต (natural farming) หมายถงระบบการเกษตรทใชหลกการจดระบบการปลกพชและเลยงสตวทประสานความรวมมอกบธรรมชาตอยางสอดคลองและเกอกลประโยชนซงกนและกน งดเวนกจกรรมทไม

จำาเปนและใชแรงงานทมอยใชเทคโนโลยทจะกอใหเกดเปนระบบธรรมชาต มวธการปฏบตอยหลายรปแบบ เชน เกษตรอนทรย (organic farming)

เนอหามลพษจากการเลยงสตว1. ความหมายของมลพษ

คำาวา "มลพษ" (Pollution) คอ ความเปนอนตราย ความเปนพษ ตามพระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ.2535 มความหมายวา ของเสย วตถอนตราย และมลสารอนๆ รวมทงกากตะกอนและสงตกคางทมอยในสงแวดลอมธรรมชาต ซงกอใหเกดผลกระทบตอคณภาพ สงแวดลอม หรอภาวะทเปนพษภยอนตรายตอสขภาพอนามยของประชาชน รวมความถงรงส ความรอน เสยง กลน ความสนสะเทอน หรอเหตรำาคาญตางๆ

2. ประเภทของมลพษจากฟารมเลยงสตว2.1 มลพษทางอากาศ

2.1.1ความหมายของมลพษทางอากาศ (Air Pollution)มลพษทางอากาศ หมายถง การมสารมลพษในอากาศอยางหนงอยางใด หรอหลายอยาง เชน ฝน กลน ควน ไอ ในลกษณะ ปรมาณ และภายในชวงเวลาทจะกอใหเกดผลกระทบกระเทอนในทางลบตอมนษย สตว พช หรอวตถอนๆ

2.1.2 มลสารททำาใหอากาศเสย1) คารบอนไดออกไซด เปนกาซไมมรส ไมมกลน หนกกวาอากาศ

และละลายนำาได ในปรมาณทมอากาศดจะมอยในระดบ 300 ppm. สวนในคอกสตวทมอากาศถายเทดจะมคาประมาณ 2,000 ppm. กาซคารบอนไดออกไซดถกปลอยจากลมหายใจของสตวและเกดจากการยอยสลายของมลสตว กาซสวนใหญจะเกดจากมลสตวในบอพกซงอยในรปของเปยก ตวกาซเองไมกอใหเกดอนตรายตอสขภาพสตว(1) แตปรมาณทเพมขนจงทำาใหสตวขาดออกซเจน ดงนนอาการของสตวทไดรบคารบอนไดออกไซดมากๆ จงเปนอาการของการขาดออกซเจน เชน วงเวยนศรษะ เดนโซเซ และหมดสต

2) แอมโมเนย เปนกาซไมมส มกลนฉนแสบจมก มนำาหนกมากกวาอากาศ ปกตไมตดไฟ(2) แตถามปรมาณมากๆ เชน ทความเขมขน 16-25 % โดยปรมาตร หรออณหภม 650 องศาเซลเซยส สามารถลก

ตดไฟได และอาจทำาใหเกดระเบดได แอมโมเนยสวนมากเกดจากมลสด โดยเฉพาะในทอบชนและมอณหภมสงถง 100-200 องศาเซลเซยส สตวทไดรบแอมโมเนยมากๆ จะทำาใหสตวจาม นำาลายยด และการกนอาหารลดลง ในไกพบวาจะทำาใหอตราการเจรญเตบโตลดลง และทำาใหเกดเยอตาขาวอกเสบ

3) ไฮโดรเจน เปนกาซทมกลนคลายไขเนา เกดจากการหมกหมมของมลสตว ในสภาพไมมอากาศ(3) ในโรงเรอนทมการระบายอากาศไมด กาซนจะมปรมาณเพมขนอยางรวดเรว และพบวามปรมาณสงขณะทมการขนยายมลสตว พบวาในปรมาณ 20 ppm. จะทำาใหสตวเกดความผดปกตของระบบประสาท กลวแสง ในสกรทำาใหอาเจยน และทองรวงได ถาปรมาณกาซเพมสงถง 800 ppm. จะทำาใหหมดสต และเสยชวต เนองจากระบบหายใจเปนอมพาต

4) คารบอนมอนอกไซด เปนกาซทเกดจากการเผาไหมจากการทำางานของเครองจกร เชน เครองป นไฟ หรออปกรณทำาความรอนทใชกาซหรอนำามนเปนเชอเพลง โดยเฉพาะในปรมาณทมออกซเจนตำา

5) มเทน เปนกาซทมกลน และตดไฟได พบมากในมลสตวทถกยอยสลายโดยจลนทรยในสภาพทมอากาศ(4) สตวทตองสดดมกาซนเปนประจำา จะทำาใหเกดความผดปกต หรอโรคในระบบทางเดนหายใจ สตวออนแอ อตราการเจรญเตบโตตำา และตดโรคไดงาย2.1.3 ผลกระทบทเกดจากมลพษทางอากาศ

1) ปรากฏการณเรอนกระจก (Greenhouse Effect) เปนปรากฏการณทอณหภมของโลกสงขน เนองจากการเพมขนของกาซเรอนกระจก ซงเปนผลใหเกดปญหาความแหงแลงอยางตอเนอง และผลผลตทางการเกษตรไดรบความเสยหาย

2) ฝนกรด (Acid Rain) ฝนกรดเกดจากการทอนมลของกรดตางๆ เชน กรดกำามะถน กรดไนตรก หรอแมแตกรดอนทรยตางๆ เจอปนอยในนำาฝน ทำาใหนำาฝนบรสทธมคารบอนไดออกไซดเจอปนอยโดยธรรมชาต และกรดคารบอนคจากกาซนอาจทำาใหความเปนกรดของนำาฝนบรสทธมคา pH ประมาณ 5.6 ได สวนกรดอนๆ เชน ซลเฟต และไนเตรต เกดจากการกระทำาของมนษยซงใชเชอเพลงทำาการถลงแร ฝนกรดโดยทวไปมชวง pH 2.1-5.0 (6) ฝนกรดนอกจากจะทำาความเสยหายกบสงกอสรางแลว ยงมผลทำาใหดนเกดเปนดนเปรยวไมเหมาะตอการเพาะปลก และทำาความเสยหายตอพชและผลตผลทางการเกษตร

3) หมอกควน (Smog) เปนปรากฏการณของภาวะมลพษทางอากาศซงเกดเปนประจำา และเปนปญหาหนกมากในเมองใหญหรอในเมองอตสาหกรรมผลกระทบทสำาคญจากมลพษทางอากาศตอประชากร คอ ผลกระทบตอ

สขภาพอนามย โดยเฉพาะกลมเสยง ไดแก เดกเลก ผสงอาย ผมอาการระบบทางเดนหายใจเรอรงและโรคหวใจ ไดรบผลกระทบจากมลพษทางอากาศ โดยเฉพาะฝนละออง ทงการเพมจำานวนการเจบปวย การหยดเรยนหรอขาดงาน และการเสยชวต (5)

2.1.4 หลกการจดการมลพษทางอากาศหลกการจดการมลพษทางอากาศมวธตางๆ ดงน

1. การลดปรมาณมลสารจากแหลงกำาเนด ไดแก1.1 การเลอกใชกระบวนการผลตทมมลสารนอย เชน การเปลยนเครองจกรทใชนำามนเชอเพลงมาเปนเครองจกรทใชไฟฟา เปลยนวตถดบททำาใหเกดมลสารทางอากาศไดงาย มาเปนวตถดบททำาใหเกดมลสารทมปรมาณนอยหรอไมม เชน เชอเพลงทมกำามะถนตำา หรอไมมสารตะกว เปนตน1.2 การเลอกผลตภณฑทดแทน เชน การใชสเปรยนำาแทนสเปรยทมสาร

ซเอฟซ1.3 การปรบปรงประสทธภาพหรอบำารงรกษาเครองยนต เครองจกรกล

ใหทำางานอยางสมบรณ2. การควบคมปรมาณมลสารจากแหลงกำาเนด ไมใหเกนมาตรฐานทกำาหนด คอ

การตดตงอปกรณดกจบมลสาร ไดแก ถงกรองฝนของโรงหลอมเหลก เครอง Scrubber ฉดละอองนำา ดกจบไอระเหย กรด-ดาง ฯลฯ

3. การลดการแพรกระจายของมลพษ เชน การปลกตนไมเปนแนวกำาบงรอบแหลงกำาเนดมลพษ การกำาหนดเขตพนทประกอบการอตสาหกรรม ฯลฯ

2.2 มลพษทางนำา2.2.1 ความหมายของมลพษทางนำา (Water Pollution)

มลพษทางนำา หมายถง สภาวะทนำาเสอมคณภาพ หรอมคณสมบต เปลยนแปลงไป เนองจากมสงแปลกปลอมทไมพงปรารถนาปนเป อน เชน สารเคม เชอโรค สารกมมนตรงส ความรอน เปนตน ทำาใหเกดความเสยหายตอการใชประโยชนทพงประสงค

นำาเสย หมายถง นำาทผานกจกรรมการใชประโยชนดานตางๆ แลว จากชมชน บานเรอน สถานประกอบการตางๆ ตลอดจนอตสาหกรรมตางๆ

2.2.2 ลกษณะของนำาเสย1) นำาเสยทางกายภาพ (Physical Waste Water) สงเกต

ไดจาก1.1) อณหภม (Temperature) อณหภมของนำาทสงม

ชวตจะอยไดอยางปกตในนำาจะขนอยกบความสามารถในการทนไดของสงมชวตนนๆ สตวนำาในประเทศไทยจะอยในนำาไดระหวางอณหภม 20-35 องศาเซลเซยส ถารอนหรอเยนกวานอาจทำาใหตายได

1.2) สและความขน (Color and Turbidity) นำาเสยจะมสของนำาเปลยนแปลงไปจากธรรมชาตจนมสดำา สแดง สเขยว หรอสอนๆ เนองจากสารแขวนลอยและสารละลายรวมทงสารอนทรยทละลายในนำา

1.3) กลน (Odor) นำาทมกลนมกเปนนำาเสย ซงอาจจะมสารเคมหรอ สงเนาเปอยปะปนอย จนทำาใหมกลน กลนของนำาขนอยกบปรมาณสงปฏกลทละลายอยในนำา

1.4) การนำาไฟฟา (Electrical Conductivity) หมายถง ความสามารถของนำาในการเปนสอนำาไฟฟา การวดการนำาไฟฟาสามารถอธบายถงความเขมขนของแรธาตหรอสารประกอบตางๆ ถาสารละลายปนอยมากจะทำาใหคาการนำาไฟฟามากดวย

1.5) ของแขงในนำา (Total Solids) หมายถง ของแขงทอยในรปสารทละลายและสารแขวนลอยในนำา ถานำานำาทมของแขงเกนกวา 1,000 มลลกรม/ลตร ไปใชผลตนำาประปาแลว จะเสยคาใชจายสงมาก

1.6) ลกษณะทางกายภาพอนๆ เชน ความหนาแนน และความหนด ซงจะเปลยนไปตามอณหภม ความกดดนของบรรยากาศ ความลก ความเขมขนของสารแขวนลอย หรอความเคมของนำา2) นำาเสยทางเคม สงเกตหรอตรวจสอบไดจาก

2.1) ความกระดาง (7) (Hardness) เปนสภาพทไมเกดฟองกบสบ

2.2) ความเปนกรดดางของนำา (pH value of water) คาทเหมาะสมสำาหรบนำาดมจะอยระหวาง 6-8 ถานอยหรอมากกวา 5.0-9.0 แลว สงมชวตในนำานนจะไดรบอนตราย

2.3) ปรมาณออกซเจนละลาย (Dissolved Oxygen หรอ DO) ออกซเจนทละลายนำาเปนแหลงออกซเจนสำาหรบจลนทรยในนำาในการหายใจและยอยสารอนทรยในนำา ดงนนออกซเจนทละลายในนำาจงชวยลดปรมาณสารอนทรยและแบคทเรยบางชนดได และยงชวยทำาให นำามรสดขนดวย นำาธรรมชาตทมคณภาพดม DO อยประมาณ 5-7 มลลกรม/ลตร หากนำาเสยจะม DO นอยกวา 3 มลลกรม/ลตร แตมาตรฐานคณภาพนำาทำาใหปลาและสตวนำามชวตอยไดตองไมนอยกวา 2 มลลกรม/ลตร ความตองการออกซเจนม 2 กรณ คอ

1) ความตองการออกซเจนทางชวเคม (Biochemical Oxygen Demand : BOD) เปนคาทใชวดปรมาณออกซเจนทใชโดยแบคทเรย ในการยอยสลายสารอนทรยในนำา สามารถบอกความสกปรกของนำาได ซงพระราชบญญตนำาทงจากโรงงานอตสาหกรรมกำาหนดไววา นำาทงกอนปลอยลงสแมนำาลำาคลองตองม BOD ไมเกน 20 มลลกรม/ลตร(8)

2) ความตองการออกซเจนทางเคม (Chemical Oxygen Demand : COD) เปนปรมาณออกซเจนทงหมดทตองการเพอใชในการออกซไดซสารอนทรยในนำาใหกลายเปนคารบอนไดออกไซดและนำา โดยอาศยหลกวา สารอนทรยเกอบทงหมดสามารถทจะถกออกซไดซ โดยตวเตมออกซเจนอยางแรงภายใตสภาวะทเปนกรด ปกตคา COD จะสงกวาคา BOD

2.4) โลหะหนก (Heavy Metals) โลหะหนกทมบทบาทตอสงแวดลอม มากทสด คอ ปรอท ตะกว แคดเมยม สารหน ลกษณะของการเปนพษ เกดเนองจากโลหะหนกมกสะสมอยในหวงโซอาหาร และในกระบวนการทางชวภาพ3. นำาเสยทางชววทยา (Biological Wastewater)

สภาพนำาเสยทางชววทยา หมายถง นำามสงทมชวตเปนพษเปนภยตอมนษย สตว และพช การตรวจวดความสกปรกของนำาทางดานชววทยา จะตรวจโดยการหาปรมาณของโคลฟอรม แบคทเรย ซงเปนจลนทรยทอยในลำาไสของสตวเลอดอน สามารถทนตอสภาพแวดลอมไดด มอยในอจจาระประมาณ 95% และตามแหลงนำาธรรมชาต 5%

2.2.3 ผลกระทบจากมลพษทางนำามลพษทางนำากอใหเกดผลเสยหลายประการ เชน1. การสาธารณสข นำาเสยเปนอนตรายตอสขภาพอนามยของ

มนษย โรคระบาดหลายชนด เชน อหวาตกโรค ไขไทฟอยด โรคบด ฯลฯ เกดจากนำาสกปรก ถานำาเสยจากโรงงานอตสาหกรรมมสารพษเจอปนจะทำาใหเกดโรครายแรงทำาลายสขภาพของมนษยทงทางตรงและทางออม2. การประมง ทำาใหสตวนำาตางๆ ลดจำานวนลง เนองจากไมสามารถดำารง

ชวตและแพรพนธไดตามธรรมชาต3. การผลตนำาเพออปโภคและบรโภค นำาเสยกระทบกระเทอนตอ

กระบวนการผลตนำาเพอใชอปโภคบรโภค ทำาใหตองเสยคาใชจายเพมขนในการแยกสงเจอปนทไมตองการออก นอกจากนยงทำาใหตองเพมคาใชจายในการซอมแซมเครองจกรอปกรณทเสยหายจากการใชนำาทไมไดคณภาพ

4. การเกษตร นำาเสยกอใหเกดผลเสยหายตอการเกษตร สวนใหญเปนนำาเสยทมความเปนกรดและดางสง นำาเสยเหลานเกดจากการปลอยนำาทงจากโรงงานอตสาหกรรมลงสแหลงนำา โดยไมผานการบำาบดใหสะอาดเสยกอน ทำาใหแหลงนำามคณสมบตไมเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของพชผกทปลก นอกจากนผลตภณฑทใชในการเกษตร เชน ยาฆาแมลง ยากำาจดศตรพชตางๆ ยงทำาใหเกดปญหาเรองสารเปนพษในแหลงนำา กระทบกระเทอนตอการดำารงชวตของปลาและสตวอนๆ

5. ความสวยงามและการพกผอนหยอนใจ แมนำาลำาธาร ตลอดจนแหลงนำาทสะอาด สถานททเปนความสวยงามตามธรรมชาต ซงมนษยไดใชเปนสถานทพกผอนหยอนใจได ถาแหลงนำาเหลานสกปรก ความสวยงามยอมหมดไป การพฒนาแหลงนำาใหสะอาด สวยงาม จะชวยสงเสรมสขภาพอนามยของประชาชน และแสดงถงความเจรญทางวฒนธรรมของบานเมอง และยงเปนสงดงดดนกทองเทยวอกดวย

6. ผลกระทบอนๆ ผลกระทบทกลาวมาเปนผลกระทบใหญๆ ทเหนไดชดเจน ยงมผลกระทบทปจจบนเปนปญหาเลกนอย แตในอนาคตจะทวความ

รนแรงมากขน เชน การสญพนธของสตวนำาและพชพรรณบางชนด การลดลงของแหลงอาหารของมนษย เปนตน

2.2.4 การจดการปญหามลพษทางนำา1) สงเสรมการเกษตรแบบธรรมชาตเพอหลกเลยงการใชปยเคม

และยาฆาแมลงหรอใชโดยไมกอใหเกดผลเสยตอแหลงนำา2) แนะนำาใหเกษตรกรใชระบบการเกษตรแบบผสมผสาน ซงจะมทง

การปลกพชและเลยงสตวเพอใหเกดของเสยนอย โดยการนำามลสตวไปเปนปย

3) กำาหนดใหเกษตรกรสรางถงหรอบอเกบนำาโสโครก4) ปลกพชคลมดนเพอชวยลดตะกอนและสารพษทจะไหลลงส

แหลงนำา5) การทำาระบบบำาบดนำาเสยในฟารม

2.3 มลพษทางกลน2.3.1 ความหมายของกลน

กลน หมายถง สงทสามารถกระตนระบบการรบรกลน (Olfactory System) สารเคมหรอกาซแตละชนดจะมกลนแตกตางกน มนษยสามารถรบรกลนไดมากกวา 10,000 ชนด การไดกลนของมนษยเกดจากการสดหายใจเอาอากาศทปะปนดวยสารระเหยชนดตางๆ เขาสทางเดนหายใจ และผานไปยงบรเวณประสาทรบกลนทเรยกวา Regio Olfactoria ทมสารระเหยชนดตางๆ จะถกดดซบโดยเยอบขนเลกๆ ในบรเวณเยอบจะสงสญญาณไปยงตวรบกลน (Olfactory receptors) จากนนตวรบกลนจะสงสญญาณตอไปยงสมองเพอแปลผลกลนทไดรบอกครง

โดยปกตจมกของมนษยจะสามารถตรวจจบและแยกแยะกลนได แมวาจะมความเขมขนของสารททำาใหเกดกลนอยในปรมาณนอยหรอตำากวาทเครองกาซโครมาโตกราฟ (Gas Chromatorgraph) ตรวจวดไดกตาม ดงนน คาความเขมขนตำาสดของกาซทมนษยเรมรบรกลน ซงเรยกวา "Odor Threshold Values" (OTV) จงมคาตำากวาคาความเขมขนทตำาทสดทสารหรอกาซนนจะเรมเปนอนตรายตอมนษยซงเรยกวา "Lowest Toxic Values" (LTV) และโดยทวไปคา OTV จะตำากวา คา LTV อยางนอย 500 เทา ดงตารางท 1

ตารางท 1 คาความเขมขนตำาสดของกาซทมนษยเรมรบรกลน (OTV) และคาความเขมขนตำาสดของกาซซงจะเรมเปนอนตรายตอมนษย (LTV) สำาหรบกาซทมกลมชนดตางๆ ในอากาศภายในโรงเรอนสกร

ทมา : Tamminga (1992) อางถงใน Roderick I. Mackie, Peter G. Stroot and Vincent H. Varel (1998)

2.3.2 แหลงกำาเนดกลนแหลงกำาเนดกลนทสำาคญภายในฟารมสตว ประกอบดวย โรงเรอน

สตว ลานตากมล ระบบบำาบดนำาเสย และบรเวณโดยรอบของฟารม2.3.3 มาตรการในการจดการเพอลดผลกระทบดานกลนสำาหรบแตละ

แหลงกำาเนดกลน มดงน1) ภายในโรงเรอนสตวแหลงกำาเนดกลนทอยภายในโรงเรอนสตว ไดแก

- พนและผนงของโรงเรอนทเปยกชนและเปรอะเป อนดวยมลสตว

- ตวสตวทเปรอะเป อนดวยมลสตว- อาหารทเสยหรอขนราแลว- ฝนจากอาหารและตวสตว- ซากสตวทตายแลว

1.1) สงทฟารมตองปฏบตในการลดผลกระทบดานกลนทเกดจากโรงเรอนสตว คอ

- เกบกวาดมลสตวออกจากพนคอกอยางนอยวนละ 2 ครง เชาและบาย- ชำาระลางคอกอยางสมำาเสมอ อยางนอยทก 2 วน และหลงใช นำาลางพนคอกแลว ตองกวาดพนใหแหงอยาใหมนำานอง- กรณทใชระบบ flushing นำาสงขบถายออกจากใตพนคอก ใหใชนำาชำาระลางอยางนอยทก 2 วน- ใชระบบใหนำาแบบอตโนมตชนดหวจบเพอปองกนการหกเลอะเทอะทำาใหพนคอกชนแฉะ- จดใหทใหอาหารอยสงจากพนคอก และอยในสวนทายสดของคอกเพอปองกนสตวทำาหกเลอะเทอะพน- นำาอาหารทเสยแลวออกจากคอกทนท- นำาสตวทตายแลวออกจากคอกและนำาไปกำาจดดวยวธทเหมาะสมในทนท- ทำาใหภายในโรงเรอนมการระบายอากาศทด และมอากาศบรสทธในปรมาณทเพยงพอกบความตองการของสตว

2) ระบบบำาบดนำาเสย ระบบบำาบดนำาเสยของฟารมสวนใหญเปนระบบบอหมกซงเปนระบบบอเปด ซงในกระบวนการยอยสลายสารอนทรยของจลนทรยในบอจะเปนปฏกรยาทไมใชออกซเจน กาซทเปนผลลพธจากปฏกรยานจะเปนกาซมเทน และกาซทไมมกลนอนๆ เปนสวนใหญ แตหากขาดการดแลควบคมระบบใหมประสทธภาพแลว ปฏกรยาทเกดขนภายในบอจะเปนไปอยางไมสมบรณ ซงกาซทเกดขนจะเปนกาซทมกลน เชน กาซไฮโดรเจนซลไฟด หรอกาซไขเนาขนแทน ดงนน ในกรณของฟารมทใชวธเกบกกนำาเสยไวในบอ โดยไมดแลรกษาจะทำาใหบอนำาเสยกลายเปนแหลงกำาเนดกลนทสำาคญ

สำาหรบวธการจดการเพอลดผลกระทบทางดานกลนจากระบบบำาบด นำาเสยของฟารมสตว มดงน- ควบคมปรมาณนำาเสยทจะนำาไปบำาบดใหเปนไปตามขดความสามารถในการบำาบดของระบบ

- แยกมลสตวออกจากนำาเสยกอนนำาไปยงระบบบำาบดเพอปองกน การตนเขนของบอและปองกนปรมาณความสกปรกทมากกวาความสามารถในการบำาบดของระบบ- ควบคมการทำางานของระบบบำาบดนำาเสยเปนไปอยางมประสทธภาพทออกแบบไว

3) ลานตากมลสตว ฟารมสตวสวนใหญ จะใชวธเกบกวาดมลสตวออกจากพนคอกแลวนำาไปตากแดดใหแหงบนลานตากมลของฟารม ซงมกเปนลานพนคอนกรต แตในระหวางการตากแหงนจะมการปลดปลอยกาซทมกลนหลายชนด สำาหรบมาตรการในการลดผลกระทบทางดานกลนจากลานตากมลสตว มดงน

- กระจายมลใหมความหนาบนพนนอยทสด เพอใหแหงโดยเรวทสด- เกบกวาดมลสตวทแหงแลวออกจากพนทนท และดแลไมใหมลสตวเปยกฝนในระหวางตากแหง- กรณทมระบบบำาบดนำาเสยเปนแบบไบโอแกส ใหนำามลสตวมาบำาบดรวมกบนำาเสยในระบบไบโอแกส

4) บรเวณโดยรอบฟารมนอกจากการจดการทแหลงกำาเนดกลนแลว การจดการ

บรเวณโดยรอบฟารมเพอชวยใหมการกระจายของกลนอยางรวดเรว และชวยลดระดบความรนแรงของกลนกอนระบายออกสภายนอกฟารม ยงมบทบาทสำาคญเปนอยางยงตอการควบคมความเขมขนของกลนทรมรว สำาหรบสงทฟารมตองปฏบตเพอใหคาความเขมขนกลนบรเวณรมรวเปนไปตามมาตรฐาน ดงน- ปลกตนไมลอมรอบโรงเรอนเพอชวยในการกรองสารมลพษและฝนจากโรงเรอนสตวซงจะชวยลดความเขมขนของกลนไดในระดบหนง- จดใหมแนวกนชนหรอ buffer zone ระหวางแหลงกำาเนดกลนของฟารมกบแนวรวของฟารมเพอลดความเขมขนของกลนทรมรว สำาหรบความกวางของ buffer zone ใหพจารณาตามความเหมาะสมกบความเขมขนของกลนทตองการลด ซงขนอยกบความเขมขนของกลนทถกปลดปลอยออกจากแหลงกำาเนดกลนนนเอง

2.4 มลพษทางเสยง (Noise Pollution)

เสยง เกดจากการสนสะเทอนของโมโลกลในอากาศ ทำาใหเกดคลนเสยง เคลอนทผานสอกลาง (อากาศ) จนกระทงกระทบเครองรบจงทำาใหไดยนเสยงโดยมหเปนเครองรบ

มลพษทางเสยงเกดขนจากเสยงรบกวนหรอเสยงทดงเกนขนาด มลพษทางเสยงสง ผลกระทบในวงกวางมากขนตามความเจรญกาวหนาทางเทคโนโลย ทงการนำาเอาเครองจกรกลมาใชในโรงงานอตสาหกรรม การใชยานพาหนะขบเคลอนดวยกำาลงขบเคลอนลอหนา การกอสรางอาคารดวยเครองมอขนาดใหญ เสยงดงเกนขนาดยอมทำาใหเกดอนตรายตอระบบการไดยน สขภาพจต และสขภาพ สวนความรนแรงของอนตรายทไดรบขนอยกบความดง ความถ และระยะเวลาทไดยน

2.4.1 อนตรายจากมลพษทางเสยง1) อนตรายตอการไดยน (Hearing Damage) การทไดรบฟง

เสยงดงมากๆ ตดตอกนเปนเวลานาน อาจทำาใหเกดอาการหตง หรอหหนวก คอ ทำาใหไมไดยนการพดคยแบบธรรมดา อาการหตงหรอหหนวก มอาการได 2 แบบ คอ

1.1) อาการหตงหรอหออชวคราว เกดจากการฟงเสยงระดบสง ชวงระยะเวลาสนๆ อาการหตงชวคราวจะไมไดยนเสยงพดคยธรรมดาประมาณ 7 วน เมอไดพกจากการฟงกจะอาการดขน องคการพทกษสงแวดลอมแหงสหรฐอเมรกา (EPA) ไดสรปวา ผทไดรบเสยงดงตลอด 24 ชวโมง เฉลยเกน 70 เดซเบล จะกลายเปนคนหตงในเวลา 40 ป

1.2) อาการหตงหรอหหนวกถาวร เนองจากเสยงทไดรบนนดงมากเกนไปจนถงขนทำาลายปลายประสาทและเซลลประสาทไปอยางถาวร จนสญเสยการไดยนและไมสามารถฟ นคนสภาพได

1.3) อนตรายแบบเฉยบพลน เปนอาการของหหนวกทเกดขนอยางฉบพลน จากการไดรบเสยงทดงมากเกนไป จนทำาใหปลายประสาทและเซลลประสาทรบเสยงถกทำาลาย และแกวหฉกขาดไปในทนท เชน เสยงระเบด เสยงฟาผา เปนตน2) อนตรายตอสขภาพทวไปและจตใจ ไดแก การรบกวนการ

ทำางาน และประสทธภาพความถกตองของงานสญเสยไป รบกวนการตดตอสอสาร ขดขวางการไดยนสญญาณอนตรายตางๆ รบกวนการนอนหลบ ทางดานสขภาพทวไปทำาใหเกดการเปลยนแปลงทางสรรวทยา ทำาใหเกดอาการออนเพลยทงทางรางกายและจตใจ ปวดศรษะ คลนไส อาเจยน

หงดหงด มความดนโลหตสง อาจทำาใหเกดโรคหวใจ ชพจรเตนผดปกต เกดอาการเกรงของกลามเนอ รวมทงอาจเกดโรคตอมไทรอยดเปนพษได2.4.2 หลกการจดการมลพษทางเสยง

1. หลกการจดการมลพษทางเสยง1.1 หลกการลดหรอควบคมเสยง แบงเปน 3 ประการ

คอ1) การลดหรอควบคมระดบเสยงทจดกำาเนด

(Source) เปนการลดหรอควบคมระดบเสยงทตนเหต ซงจะประหยดและไดผลกวาวธอนๆ เชน การตดตงเครองลดหรอเครองกรองเสยง อาท การใชทอไอเสยทไดมาตรฐาน การใชหรอปรบแตงเครองยนตใหมความสมบรณ การจดหาเครองมอทมเสยงเบามาแทนหรอปรบปรงแกไขเครองมอทมเสยงดงใหลดนอยลงจนเปนทปลอดภย เปนตน

2) การลดหรอควบคมระดบเสยงททางผาน (Paht) โดย

ใชผนงกนอปกรณทเปนตนกำาเนดเสยงหรอหมทบ ซงมกใชแผนตะกวหรอแผนไวนล-ตะกว- การใชฉนวนหรออปกรณลดเสยง เชน ผานวม ผาใยแกว ฯลฯ หมสวนทเปนทางผานของเสยง เพอบงคบไมใหทอตางๆ สนไปตามเครองจกรนน- การใชวสดบผนงเกบเสยงสะทอน ทำาใหใชแผนไฟเบอรกลาส แผนกระเบองอะคสตกหมสวนผนง ฝา และเพดานของโรงงาน- ตดเครองเกบเสยงหรอออกแบบทอเกบเสยงชนดพเศษเขาททอไอเสยของเครองยนต- ตดตงเครองจกรไวบนวตถทกนสะเทอนและกนเสยงดงได- การเพมระยะทางจากแหลงกำาเนดเสยงถงผรบ (Receiver) เชน การเวนชองระหวางถนนและบานเรอนหรออาคารรมถนน การกำาหนดใหมระยะหางระหวางเครองจกร ทมเสยงดงกบแนวเขตของโรงงาน การกำาหนดใหมพนทวางระหวางขอบของโรงงานหรอกจกรรมทมเสยงดงกบบานเรอนของประชาชน เปนตน

3) การลดหรอควบคมระดบเสยงทผรบ (Receiver) เปนวธการสดทายทไมสามารถลดระดบเสยงททางผานได อาจทำาไดโดย- ใชเครองปองกน เชน เครองปองกนห ไดแก เครองอดห (Ear Plugs) ใชสอดเขาไปใสรหชวยลดเสยงไดประมาณ 25-30 เดซเบล สวนเครองปดหหรอเครองครอบห (Ear Muffs) เปนเครองครอบปดทงหทผใชสามารถเลอกขนาดใหพอเหมาะกบศรษะ สามารถลดเสยงไดดกวาเครองอดหประมาณ 10-15 เดซเบล และหมวกซงปกตเปนเครองปองกนศรษะ แตอาจประยกตมาใชปองกนเสยงดงได- ลดระยะเวลาทตองทำางานอยกบเสยงใหนอยลง โดยสลบไปทำางานอนทไมเกยวกบเสยงบาง- แยกคนงานทไมทำางานเกยวของกบเสยงหรอเครองจกรทมเสยงดงออกไปจากงานทเกยวของกบเสยงดง เพอลดปรมาณคนงานทเสยงตออนตรายจากเสยงดง- ทำาการทดสอบการไดยนในคนงานทเกยวของกบเสยงดงทกคน โดยตรวจกอนทำางาน และระหวางการทำางานเปนระยะๆ เพอคนหาอาการผดปกตทเกดขนกบคนงาน

1.2 มาตรการทางการบรหารหรอกฎหมาย ไดแก1) การจดวางผงเมอง โดยแยกชมชนออกจากแหลง

กำาเนดเสยง เชน- ไมใหมพนทระเบด และยอยหนใกลแหลงชมชน

ในรศม 10 กโลเมตร- การกำาหนดลกษณะอาคารรมถนนในยานชมชน

ทมธรกจ การคาหนาแนน- การจดตงนคมอตสาหกรรมนอกเขตชมชน2).การใชกฎหมายควบคมการระบายมลพษทางเสยง

จากแหลงกำาเนดประเภทตางๆ- มาตรฐานระดบเสยงในชมชน- มาตรฐานระดบเสยงจากสถานประกอบการ

2.5 มลพษจากขยะมลฝอย2.5.1 ความหมายของขยะมลฝอย

ขยะมลฝอย คอ เศษสงของทไมตองการแลว สงของทชำารดเสยหายใชการไมได หรอเสอมคณภาพตองนำาไปกำาจดหรอทำาลายทง หรอแจกจายใหแกผอน ไดแก เศษกระดาษ เศษผา ขวดแกว กระปอง พลาสตก ซากสตว ฯลฯ

2.5.2 ผลกระทบจากปญหาขยะมลฝอยการเพมจำานวนประชากร ความเจรญกาวหนาทางเทคโนโลยและ

เศรษฐกจ ทำาใหเกดปญหาดานปรมาณมลฝอย และปญหาในการจดการมลฝอย เพราะการจดการทไมเหมาะสมยอมกอใหเกดปญหาตอมนษยและสงแวดลอม สรปไดดงน

1) ผลกระทบดานสขภาพอนามย การจดการมลฝอยไมเหมาะสม เชน การทงกลางแจง มการปะปนของมลฝอยอนตราย เปนแหลงเพาะพนธของสตวพาหนะนำาโรค ยอมสงผลกระทบโดยตรงตอปญหาสขภาพ

2) ผลกระทบตอสงแวดลอม การกองทงมลฝอยกลางแจง อาจกอใหเกดปญหามลพษทางนำา มลพษทางอากาศ กอใหเกดความรำาคาญและไมนาด สงกลนเหมนรบกวน หากสะสมเปนเวลานานอาจกอใหเกดกาซทเกดจากการหมกเปนกาซชวภาพสามารถตดไฟหรอระเบดได และเสยงตอการเกดอคคภย เพราะขยะบางประเภทตดไฟงายและเปนเชอเพลงอยางด2.5.3 การจดการปญหาขยะมลฝอยและสงปฏกล

1. การลดและใชประโยชน การลดปรมาณขยะมลฝอยเปนวธทสามารถแกปญหาไดในระดบหนง การลดมลฝอยโดยใชวธ 5R ไดแก การใชอยางประหยด (Reduce) การนำาแปรรปเพอนำากลบมาใชใหม (Recycle) การซอมแซมวสดทชำารด (Repair) การหลกเลยงใชวตถทมพษ (Reject) และการนำากลบมาใชซำา (Reuse)

2. การจดเกบมลฝอย เปนการเกบรวบรวมมลฝอยลงไปในถงรองรบเพอใหการจดเกบเปนไปอยางมประสทธภาพ ตองไดรบการจดระบบ และวางรปแบบของการเกบรวบรวมไดถกตองและเหมาะสม ระบบทนยมใชเปนการแบงตามคณสมบต ไดแก

2.1 ระบบถงขยะใบเดยว จงเปนมลฝอยผสม เหมาะจะนำาไปกำาจดเพอการปรบปรงพนท

2.2 ระบบถงขยะสองถง โดยกำาหนดใหถงขยะใบหนงเกบมลฝอยประเภทเศษอาหารซงตองนำาไปกำาจดทกวน สวนถงขยะใบทสองเปนมลฝอยทวไป ไมตองเกบทกวนชวยลดคาใชจาย

2.3 ระบบถงขยะสามถง เปนระบบทเหมาะสมกบพนททมการกำาจดมลฝอยหลายวธตามสภาพมลฝอยทเกดขน ถงขยะใบแรก

เกบมลฝอยทยอยสลายงายหรอมลฝอยสด สวนใบทสองและใบทสามรวบรวมมลฝอยอนๆ เชน มลฝอยรไซเคล หรอมลฝอยอนตราย

2.4 ระบบถงขยะสถง ซงเปนระบบทเหมาะสมกบประเทศไทย เปนการรวบรวมมลฝอยตามประเภทและวตถประสงคในการกำาจด ไดแก ใบทหนงเกบมลฝอยสด ใบทสองเกบมลฝอยทวไป ใบทสามเกบมลฝอยรไซเคล และใบทสเกบมลฝอยอนตราย

2.5 การรวบรวมมลฝอยพเศษ เชน มลฝอยตดเชอของโรงพยาบาล ฯลฯ ตองเกบรวบรวมดวยความระมดระวง เพอปองกนการแพรกระจาย และการปนเป อน

2.6 การเกบรวบรวมมลฝอยในชนบท เปนหนาทของแตละครวเรอนตามความเหมาะสม อาจเกบรวบรวมแลวเผาเปนครงคราว3. การขนสง เปนการรวบรวมมลฝอยหลงการเกบในแตละแหลง

กำาเนด ซงตองคำานงถงปรมาณ ระยะทาง และความคลองตว เชน รถขยะขนาดเลก เหมาะสมเขาไปเกบใน ซอยเลกๆ รถทมระบบอดสามารถบรรจมลฝอยไดในปรมาณมาก เปนตน การขนสงตองคำานงถงความปลอดภยและประหยด ดงน

3.1 หากระยะทางระหวางสถานทรวบรวมกบสถานทกำาจดไมไกล ควรใหรถขนสงขยะไปยงสถานทกำาจดโดยตรง

3.2 หากระยะทางไกล และมปรมาณมาก อาจตองสรางสถานขนถาย เพอเทจากรถเกบมลฝอยสรถบรรทกขนาดใหญ

เนอหาปญหาสงแวดลอมจากการผลตพช1. คำานำา วชาการทางดานการเกษตรไดรบการพฒนามาเปนลำาดบจากความรพนฐานทางวทยาศาสตรและพฒนาเปนเทคโนโลยมากมาย ทำาใหการเกษตรเจรญกาวหนามประสทธภาพในการผลตสงขน ชวยใหเศรษฐกจและสงคมสวนรวมของประเทศดขน การผลตทางการเกษตรนนจำาเปนทจะตองใชทรพยากรธรรมชาตเปนปจจยในการผลตไมวาจะเปนเรองทดน แหลงนำา พนธพช พนธสตว เชอเพลง วสดพลงงานอนๆ และภมอากาศ เปนตน ในบรรดาทรพยากรธรรมชาตเหลานมอยในโลกนคอนขางจะจำากด บางชนดสามารถจะทดแทนได บางชนดใชหมดกหมดเลย การนำามาใชในสมยกอนอาจจะไมคอยคำานงถงการสญเสยหรอเสอมโทรมของทรพยากรเหลานนมากนกเนองจากเหนวาม

ปรมาณมากเกนพอทจะใหมการนำามาใชคมการลงทนได และมองประโยชนทางดานการผลตเพอใหไดผลสงสดทางเศรษฐกจเปนหลก ในปจจบนแรงกดดนจากการเพมขนของประชากรของโลกอยางรวดเรวทำาใหเกดความจำาเปนในการใชทรพยากรเพมขนมากมายหลายเทาตวเมอเทยบกบในอดตทผานมา ทำาใหมการหวนเกรงกนวาในอนาคตทรพยากรเหลานจะตองมการสญเสย เสอมโทรม จนใชการไมไดหรอไมมใหใชอกเลย อนชนรนหลงจะอยกนไดอยางไร อกประการหนงตวของเทคโนโลยการผลตตางๆ มผลสะทอนใหเหนถงการกอใหเกดความสญเสยของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมและมผลกระทบตอชวตความเปนอยของมนษยมากขนเปนลำาดบ ดงนนแนวคดในการผลตในปจจบนและในอนาคตจำาเปนจะตองคดถงสงเหลานมากขนและจำาเปนทจะตองหาทางปรบปรงแกไขวธการพรอมทงสรางจตสำานกในการอนรกษและการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมใหมอยสำาหรบการใชประโยชนทพอเหมาะพอควรและยาวนานมากทสดเทาทจะมากได2. ประเภทของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ทรพยากรธรรมชาตแบงออกเปนประเภทใหญๆ ได 3 ประการคอ 1) ทรพยากรททดแทนใหมไมได (non-renewable resource) หมายถงทรพยากรทเมอมการนำาไปใชแลวไมสามารถทจะทำาใหเกดขนใหมทดแทนทสญเสยไปได เชน นำามนเชอเพลงทเกดจากซากพชซากสตวดกดำาบรรพ (fossil fuel) พวกแรโลหะและอโลหะตางๆ เปนตน 2) ทรพยากรทสามารถมการทดแทนได (renewable resource) หมายถงทรพยากรทเมอใชไปแลว หากมการจดการทดสามารถทจะสรางขนใหมทดแทนของเกาทสญเสยไปได เชน พชพรรณและสตวทกชนด ตลอดจนนำาสะอาด อากาศบรสทธ ดนทอดมสมบรณ เปนตน ทรพยากรการเกษตรสวนใหญจะเปนประเภทน 3) ทรพยากรทไมมวนหมด (perpetual resource) ไดแก องคประกอบของภมอากาศทงหมด เชน แสงอาทตย ฝน กระแสลม เปนตน

สวนคำาวาสงแวดลอมนน ชยอนนตและกสมา (2535) ไดใหความหมายวา สภาพโดยทวไปของระบบนเวศน (ecosystem) ซงแบงออกเปนสดานใหญ ๆ คอ ปาไม พนทราบ ชายฝงทะเล/แหลงนำา และอากาศ ซงสามารถเกดการเปลยนแปลงได (environmental change) จากสาเหตหลายประการทงจากธรรมชาตและการเปลยนแปลงโดยมนษยจากการใชทรพยากรตางๆ รวมถงความขดแยงทเกดขน (environmental conflict) ความเสอมโทรมทางสงแวดลอม (environmental degradation) มผลกระทบตอความมนคงของชมชน ของชาต และของโลก เชน ภาวะ

การลดลงของทรพยากรนำา ปาไม ประมง ความอดมสมบรณของดน มลพษทเกดขนในดน นำา และอากาศ ภาวะเรอนกระจก (greenhouse effect) เปนตน3. ผลกระทบตอทรพยากรและสงแวดลอมทเกดขนจากการพฒนาทางการเกษตรในยคทผานมา การพฒนาการเกษตรภายหลงสนสดสงครามโลกครงทสองและการประกาศใชแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตตงแตป 2504 เปนตนมานน มผลกระทบในดานดและดานเสยอาจจะสรปไดดงน คอ3.1 ดานด 1) มลคาของผลผลต ประมวลผลจากการใชแผนพฒนาฯ ตงแตฉบบท 1-6 ซงใชระยะเวลา 28 ป เมอพจารณามลคารวมของผลผลตการเกษตรและปาไมเพมขนประมาณ 8 เทา (มลคาเดม 25,000 มาเปน 230,000 ลานบาท) โดยมมลคาการสงออกสนคาดานเกษตรและปาไมสงถง 25 เทาถอเปนมลคาสงสดเมอเทยบกบการสงสนคาออกประเภทอน ๆ การเพมขนของผลผลตสวนใหญจะเกดขนจากการขยายพนทเพาะปลก และผลจากการใชเทคโนโลยอกสวนหนง เชน การใชพนธด ปย สารเคมกำาจดศตรพช การใชนำาชลประทาน เปนตน อยางไรกตามสนคาสงออก ภาคเกษตรไดลดลงจากสดสวนทเคยเปน 90 เปอรเซนต มาเปน 45 เปอรเซนต ของสนคาออกทงหมดในป 2532 แสดงใหเหนวามการขยายตวทางภาคอตสาหกรรมและสงเปนสนคาออกแทนทสนคาภาคเกษตรมากขน ตามลำาดบ 2) รายไดของประชาชาต ในชวงเวลาดงกลาวในขอ 1 รวมทงประเทศเพมขนกวา 30 เทา แตมรายไดเฉลยเพมขนเพยง 14 เทา (1,684 เปน 24,860 บาท/คน/ป) เนองจากประชากรของประเทศไดเพมขนเปน 2 เทาตว (จาก 27 ลานคนเปน 55 ลานคน) เปนทนาสงเกตจากรายงานการวจยของสถาบน TDRI วาตวเลขรายไดเฉลยประชาชาตดงกลาวนนมาจากสวนทเปนรายไดของคนรวย ซงมอยเพยง 10-20 เปอรเซนตของประชากรทงหมด สงถง 60 เปอรเซนต ดงนนในความเปนจรงเกษตรกรซงเปนประชากรยากจนเปนสวนใหญมรายไดเฉลยตำากวารายไดประชาชาตทปรากฏมากนก 3) สภาพของการอปโภคบรโภค เชนอาหาร เครองนงหม ทอยอาศย และโครงสรางพนฐานอนๆ เชน โรงพยาบาล ถนนหนทาง โรงเรยน โรงไฟฟา เขอน อางเกบนำา เปนตน ไดเพมขน เพยงพอกบการใชในประเทศ แสดงถงฐานะทางเศรษฐกจของชาตทดขนถอไดวาเปนผลพวงของการพฒนาทดขนในภาพรวมทงหมด3.2 ดานเสยหาย

แมวาการพฒนาทางการเกษตรในภาพรวมมสวนสำาคญในการทำาใหสภาพทางเศรษฐกจดขนกวาเดมกตาม แตเมอนำามาพจารณาถงผลกระทบดานอนๆ โดยเฉพาะอยางยงทางดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทเกดขนแลว นบวามความสำาคญตออนาคตของประเทศชาตในระยะยาวอยางยงทเดยว ผลกระทบดานทจะกอใหเกดความเสยหายทสำาคญมดงนคอ 1) พนทปาไมลดลงอยางรวดเรว จากสถตชใหเหนวาในระหวางทมการใชแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 1 (พ.ศ.2504) จนถงฉบบท 6 (2532) พนทปาไมไดลดลงจาก 187 ลานไร เหลอ 90 ลานไรหรอลดลงเฉลยปละ 3.5 ลานไรหรอ 400 ไรในแตละชวโมง ซงอตราการถางปาดงกลาวนหากไมมการหยดยงปาไมเมองไทยจะหมดจากประเทศภายในไมเกน 30 ป พนทปาเหลานนสวนใหญถกนำาไปใชในการปลกพชไร พชยนตนเศรษฐกจตางๆ เชน มนสำาปะหลง ออย ยางพารา ปาลมนำามน ไมผล เปนตน และในปจจบนพนทปาชายเลนถกบกรกไปเปนพนทเลยงกง โดยททรพยากรปาไมนนนบวาเปนสงสำาคญอยางยงยวดไมเพยงแตในแงของตวเนอไมทมองเหนกนเพยงคณคาทางเศรษฐกจอยางเดยวเทานนแตมนยงมคณคามหาศาลในสงตางๆ เหลานดวยคอ 1.1) เปนแหลงทรพยากรเชอพนธของสงมชวตตางๆ ทสำาคญ เชนพนธพช พนธสตวบกสตวนำา นก แมลง สตวเลอยคลานจลนทรยตางๆ ซงเรยกรวมกนวาความหลากหลายทางชวภาพ (biodiversity) โดยเฉพาะในเรองพชนนมรายงานของการศกษากลาววาในโลกนมพชอยทงสน 250,000 ชนด แตทมนษยรจกใชประโยชนนนมเพยง 5,000 ชนด และในจำานวนนน 150 ชนดเทานนทใชเปนพชอาหารของคนและสตวโดยท 12-20 ชนดในจำานวนนนใชเลยงประชากรของโลกประมาณ 80 เปอรเซนต ชใหเหนวาเรารจกใชประโยชนจากพชทมอยในโลกนทงหมดเพยงสวนนอยเทานน พชชนดตางๆ ทเรายงไมรจกนนยงมคณคาสำาคญ เชน เปนอาหาร เครองใช เครองนงหม ยารกษาโรค และเปนแหลงทรพยากรพนธกรรมพชทสามารถนำามาใชในการปรบปรงพนธพชไดอกมากมายนก ประเทศไทยเปนแหลงทมความหลากหลายทางชวภาพสงมากประเทศหนงของโลกเนองจากตงอยในปาเขตรอน (tropical forest) โดยเฉพาะเปนปาฝนเขตรอนหรอปาดบชน (tropical rainforest) ซงมอยในโลกนทงหมดเพยง 7 เปอรเซนต ของพนทโลกทงหมดเทานน แตมความหลากหลายของพชและสตวมากกวาครงหนงของโลก ปาดงกลาวนประเทศไทยมอยประมาณไมเกน 40 ลานไรแลวในปจจบน (รปท 14.1 และ 14.2) 1.2) เปนตนนำาลำาธารทสำาคญในธรรมชาตโดยเปนระบบนเวศนทมการววฒนาการอนยาวนานและเกดขนเปนวฏจกร พชสามารถเกบกกนำาในดนโดยระบบรากและทรงพมใหมความชมชนโดยเฉพาะพนทสงจะไหลซมสลำาธารคลองแมนำาทลมตำากวา

ชวนาตาป หากปาไมถกทำาลายลง ระบบนจะสญเสยไป ทำาใหเกดนำาไหลเชยวกรากในหนาฝน พดพาตะกอนในหนทรายลงไปทบถมในพนทเบองลาง หรอหากเกดรนแรงกจะเกดนำาปาไหลบาเกดนำาทวมฉบพลนและแผนดนถลม ดงทประเทศไทยไดเกดเหตการณนมาแลวในพนทอำาเภอพปน ลานสกา และฉวาง จงหวดนครศรธรรมราช เมอปพ.ศ.2531 ทอำาเภอ วงขน จงหวดแพร และทบานนำากอ อำาเภอหลมสก จงหวดเพชรบรณ เมอปพ.ศ. 2544 สรางความสญเสยแกชวตทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมมหาศาลควรแกการจดจำาไปถงชวลกชวหลานอกนาน 1.3) เปนแหลงทชาวชนบทไดพงพาอาศยอนเปนวฒนธรรมทเกดขนมาอยางยาวนานตงแตอดต แตในปจจบนไดมนอยลงเนองจากการบกรกนำาไปใชเปนกรรมสทธของแตละคน ในหลายพนทยงมชาวชนบททหวงแหนตองการใหเปนทรพยสมบตของสวนรวม เชน จดพนทเปนปาชมชนซงเกอกลชวตความเปนอยไดตามอตภาพ ระบบนไดรบการพจารณาจากสวนราชการแลววามสวนสำาคญในการทจะพทกษรกษาปาไดอกทางหนงโดยสามารถแบงเบาภาระของเจาหนาทประจำาไดบางและกอใหเกดประโยชนตอชาวบานอกดวย

รปท 1. สภาพบนเขาทเปนแหลงตนนำาและมความหลากหลายของชวตของผนปาประเทศไทยในอดต

รปท 2. สภาพแผนดนถลมและอทกภยเกดขนทอำาเภอวงชน จงหวดแพร พ.ศ.2544

2) มลพษจากการใชสารเคมทางการเกษตร เทคโนโลยการเกษตรสมยใหมมการใชสารเคมชวยในการผลตเปนจำานวนมากซงเฉพาะในเอเซยมรายงานการสำารวจในป 2534 (ARSAP/CIRAD, 1991) พบวาใน 15 ประเทศซงรวมทงประเทศไทยดวยมการใชสารเคมทางเกษตรทงสนประมาณ 762 ชนด แบงออกเปนสารกำาจดแมลงและไรศตรพช 300 ชนด สารกำาจดโรคพช 198 ชนด สารกำาจดวชพช 196 ชนด สารกำาจดหอย ไสเดอนฝอย และหนรวมกน 27 ชนด นอกจากนยงมการใชสารเคมทางดนและการรมควน 9 ชนด ฮอรโมนพชอก 21 ชนด ซงเปนททราบกนดแลววาสารตางๆ เหลานคอสารพษทมอนตรายตอสขภาพตอชวตและสงแวดลอมสงและมกพบอยเสมอวามการใชกนอยางไมระมดระวงและผดวธทำาใหมสารพษตกคางในผลตผลการเกษตรและปนเป อนอยในสงแวดลอมทงในดนในนำาและอากาศ นอกจากจะเปนการทำาลายระบบสมดลของธรรมชาตหรอระบบนเวศนแลว การใชสารเคมกำาจดศตรพชยงกอใหเกดการปรบตวของโรคและแมลงใหมความตานทานตอยามากขน ทำาใหตองมการผลตสารเคมทพษสงขนเรอยๆ เพมภยอนตรายตอชวตของผคนมากยงขน ประเทศไทยเปนประเทศหนงทมการใชสารเคมเหลานในปรมาณสงมสถตของการจำาหนายและใชวตถมพษไมนอยกวาหกหมนตนตอป มการสำารวจตรวจพบวาพชผกในทองตลาดนนมากกวา 90 เปอรเซนต มการปนเปอนของสารเคมและมการพบสารพษตางๆ ในสตวนำา ตกคางในดนในนำาและตะกอน เชนสารจำาพวก endrin, dieldrin, DDT, BHC, heptachlor เปนตน ในปรมาณท

สามารถเปนอนตรายตอชวตคนและสงมชวตอนๆ ได (ตารางท 14.1) จงนบวาเปนอนตรายอยางยงหากไมมมาตรการตางๆ ทจะปองกนการแพรกระจายของสารพษตางๆ เหลานอยางจรงจง ตารางท 1. แสดงจำานวนของผทไดรบสารพษและตายจากสารเคมกำาจดศตรพชในภาคตางๆ ของประเทศไทย สำารวจโดยสำานกงานสงแวดลอมแหงชาต ในป 2528

3) ทดน มการขยายพนทในการเพาะปลกและทำาการเกษตรอยางรวดเรวตลอดระยะเวลาทรฐใชนโยบายสงเสรมการสงออกในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต กอใหเกดการบกเบกพนทปามากยงขน พรอมๆ กบการพฒนาระบบโครงสรางพนฐานอนๆ เชน เขอน อางเกบนำา ถนนหนทาง เปนตน การผลตทไมมขอบเขตจำากดและการควบคมทแนนอน ประกอบกบประชากรทเพมขนมความตองการในทดนทำากนสง การถอครองทดนมการแบงยอยใหเลกลงและโครงการปฏรปทดนของรฐเพอชวยเหลอเกษตรกรยงมปญหามาตลอดจะเปน เพราะมความหละหลวมเปดโอกาสใหนายทนมกรรมสทธในทดนได ทดนมราคาสงทำาใหเกษตรกรขายทดนทเคยมความอดมสมบรณเหมาะแกการทำาการเกษตรแลวตวของเกษตรกรเองกลบตองไปหาทใหมในพนททมปญหาเชนดนเปรยว ดนเคม ดนมความอดมสมบรณตำา เปนตน สวนทดนมความอดมสมบรณดกลบไปใชในการจดบานจดสรร สถานทพกผอน สนามกอลฟ เปนตน ทำาใหมการใชทดนผดประเภทโดยปราศจากการควบคมทชดเจนของรฐ ทำาใหการบรหารและจดการทรพยากรธรรมชาตและปญหาสงแวดลอมขาดประสทธภาพ เกดความขดแยงในเรองพนททำากนและเรองผลประโยชนอนๆ มากมายซงนบวาเปนเรองทนาเปนหวงอยางยง 4) ปญหาทางดานเศรษฐกจและสงคม การใชทรพยากรโดยขาดประสทธภาพจากสาเหตตางๆ ดงกลาวมาแลวนนไดสงผลกระทบตอชวตความเปนอยของเกษตรกรและชาวชนบทอยางสำาคญยง เมอเกษตรกรประสบกบปญหาในเรองการผลตทตกตำาเนองจากความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ฐานะทางเศรษฐกจ

ของเกษตรกรกยำาแยลง เกดภาวะหนสนลนพนตว มการละทงเรอกสวนไรนาเขาไปหางานทำาในเมอง ซงสภาวะการณเชนนนอกจากจะเปนการสญเสยทรพยากรในภาคเกษตรเปนจำานวนมากแลวยงกอใหปญหาทางสงคมตามมามากมายอกดวย ปญหานจะยงทวความรนแรงมากขนทกวนหากไมมการแกไขททนทวงท4. การอนรกษและการพฒนา จากผลกระทบตางๆ ทเกดขนดงกลาวขางตนจงมเสยงเรยกรองใหมการทบทวนพฤตกรรมตางๆ ทเกดขนจากการพฒนาทมงหวงผลในทางเศรษฐกจเพยงอยางเดยวใหมาสนใจในเรองของการอนรกษและพฒนาทรพยากรธรรมชาตและการรกษาสงแวดลอมไปใหเกดการทำาลายจนมการเสอมโทรมสญสนและเปนอนตรายตอการดำารงชวตของมนษยโลก ไดมการกลาวถงทศทางของพฒนาทยงยน (sustainable development) หรอการพฒนาทคำานงถงระบบนเวศน (eco-development) อยางกวางขวางมเปาหมายเพอความอยรอดของสงคมโลกในอนาคตตอๆ ไป นบวนจะมความรวมมอในระดบสากลมากขน กอนทจะมการกลาวถงแนวทางของการอนรกษและพฒนาเหนวามความจำาเปนทจะตองอธบายความหมายของคำาวาอนรกษใหเปนทเขาใจเสยกอน การอนรกษ (conservation) ความหมายของคำาวาอนรกษกอใหเกดความขดแยงทางความคดกบนกพฒนาอยเสมอ ทงนเนองจากวาไดมการตความหมายของคำานไดในหลายอยาง ความหมายตามพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสภาของคำาวาอนรกษคอรกษาใหคงเดม สวนนกวชาการทางดานการจดการและบรหารใหความหมายของการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมคอ แนวทางในการปองกนดแลรกษาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมไมใหถกทำาลายหรอเสอมสภาพลง ซงมความหมายแตกตางจากคำาวา การสงวน “ (protection)” คอ การคงไวใหอยในสภาพเดมโดยไมตองไปดำาเนนการอะไร ทงนมวตถประสงคเพอตองการธำารงไวซงสภาพการสมดลของธรรมชาตหรอในระบบนเวศนนนๆ ความหมายของคำาสองคำานจงมความสบสนอยพอสมควร ในบางแหงไดใหความหมายของคำาวาอนรกษทรพยากรธรรมชาตครอบคลมมากกวานน เชน สมาล (2532) ใหความหมายวา การใชสงทธรรมชาตสะสมเอาไวอยางถกตองและเหมาะสม (wise use) ใหคมคาหมดเปลองและสญเสยนอยทสดแตเกดประโยชนตอมนษยทกคนในชวงเวลาทสบเนองกนนานทสดและไดอธบายเพมเตมถงแนวทางของการจดการดวย เชน 1) การถนอมใหคงสภาพตาง ๆ ของธรรมชาตเดมไวทงในดานคณภาพและปรมาณใหยงยนตลอดไป ซงนยนจะมลกษณะคลาย ๆ กบแนวทางของการสงวน

2) การบรณะสงทถกทำาลายใหคนสสภาพดขนและการปรบปรงใหดกวาสภาพธรรมชาต ซงในบางแหงอาจจะใชคำาวาการฟ นฟ (restoration) 3) การใชทรพยากรอยางมประสทธภาพ การนำาเอาของทใชแลวมาแปรสภาพเพอใหเกดประโยชนอก การนำาเอาสงอนมาใชแทนทสงทกำาลงจะหมดไป ซงในความหมายนจงรวมเอาเรองของการพฒนา (development) การจดการ (management) และหมนเวยนกลบมาใชอก (recycle) ดงนนจงขยายความไดวาการอนรกษนนไมไดหมายความวาการเกบรกษาไวเฉย ๆ แตสามารถนำาไปใชได แตการใชนนจำาเปนจะตองคดถงความคมคาทางดานคณคาของทรพยากรนนๆ เพราะจำาเปนจะตองไมใหมการสญเสยเสอมโทรมและทำาลายสงแวดลอม อกทงใหคงอยอยางยาวนานโดยจะตองมวธการจดการทเหมาะสม ซงอาจจะตรงกบคำาศพทใหมในปจจบนทใชกนคอ การจดการทรพยากรอยางยงยน (sustainable resource management) สวนในทางการเกษตรกจะมการใชคำาวา เกษตรยงยน (sustainable agriculture)

5. แนวทางในการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทางการเกษตร การผลตทางการเกษตรทคำานงถงผลกระทบของการใชทรพยากรและสงแวดลอมเปนเรองทยากในการนำามาปฏบตอยางหนง เนองจากเปาหมายโดยทวๆ ไปของการผลตนนเพอหวงผลใหเกดผลตอบแทนสง คมคาของการดำาเนนกจการไมวาจะทำากนในระดบครวเรอนหรออตสาหกรรม ความเปนไปไดจงขนอยกบความเขาใจของปญหาทเปนของสวนรวม มองปญหาในอนาคต หรอวสยทศน (vision) อนยาวไกล และสำานกในความรบผดชอบรวมกนของทกๆ ฝาย และนโยบายของรฐบาลทจะตองมกฎระเบยบออกมาใชบงคบอยางจรงจงพรอมกบการใหความชวยเหลอผปฏบตใหสามารถดำารงชพอยไดอยางมความสขเยยงอยางอาชพอนๆ หรอดกวาอาชพอนเนองจากอาชพการเกษตรเปนอาชพทตองเลยงดประชากรทงประเทศ แนวทางสำาคญ ๆ ทนาจะไดมการดำาเนนการในระดบตางๆ มดงนคอ5.1 นโยบายของรฐ นโยบายของรฐเปนสงสำาคญทจะกำาหนดทศทางและยทธศาสตรตางๆ โดยกำาหนดไวในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตใหชดเจน เปนทนาสงเกตวาในแผนพฒนาฯ ฉบบท 7 (2535-2539) รฐบาลไดเรมเลงเหนความสำาคญในการกำาหนดแนวทางความคดการพฒนาทยงยน (sustainable development) โดยกำาหนดวตถประสงคการพฒนาไว 3 ประการคอ เนนใหเกดความสมดลระหวางวตถประสงคดานความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจการกระจายรายได การพฒนาทรพยากรมนษย คณภาพชวตและสง

แวดลอม และมแนวโนมวาในแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 (2540-2544) จะมงเนนการพฒนาทยงยนอยางแทจรง สอดรบกบขอตกลงระหวางประเทศวาดวยสงแวดลอมและการพฒนาของสมชชาสหประชาชาตซงประชมทกรงรโอเดอจาเนโรประเทศบราซลเมอเดอนมถนายน 2535 รจกกนในนาม แผนปฏบตการ 21 ถอเปนแผนปฏบตการเพอพทกษสงแวดลอมโลกในศตวรรษท 21 ความหวงทจะไดเหนหนวยงานของรฐซงจะเขาควบคมดแลอยางจรงจงในเรองของการจดการทรพยากรปาไม ดน นำา แรธาต เชอเพลง รวมทงสงแวดลอมอนๆ โดยการมสวนรวมของประชาชนจะเกดขนอยางกวางขวางยงขน ตวอยางของยทธศาสตรสำาคญทเขยนไวในรางของแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 เชน พฒนาการเกษตรทกลมกลนกบธรรมชาตโดยใชประโยชนและรกษาความอดมสมบรณของความหลากหลายของพนธพชและดน เพมบทบาทของประชาชนในการเรยนรการพทกษทรพยากรธรรมชาตและการจดการสงแวดลอมควบคไปกบการเตรยมคนและชมชนเพอรองรบผลกระทบของการพฒนาจากภาคนอกชนบทสนบสนนใหมการผสมผสานมตทางดานสงแวดลอมเขากบมตทางดานเศรษฐกจอยางมประสทธภาพ เพอการพฒนาเศรษฐกจกอผลเสยหายตอสงแวดลอมและคณภาพชวตนอยทสด ใหมการนำาทรพยากรธรรมชาตมาใชในการพฒนาเทคโนโลยของตนเองเพอใหเกดการพฒนาทยงยนโดยคำานงถงตนทนทางสงคมดวย เปนตน ซงนโยบายตางๆ เหลานจะตองนำาไปแปลงใชใหเกดผลทางปฏบตอยางจรงจงตอไป5.2 นกวชาการนกสงเสรมหรอนกพฒนาทางการเกษตร กลมบคลากรเหลานมบทบาทสำาคญตอการปรบทศทางการผลตทางการเกษตรอยางมาก เพราะเปนผทมพนความรทางทฤษฎ ขอมลขาวสาร ทศนคต และกำาหนดการใชเทคโนโลยมากทสด ดงนนการเปลยนแปลงสวนหนงจงยงขนอยกบกลมคนเหลานวาจะมความคดเหนสวนใหญในทศทางใด อยางไรกตามผลกระทบหลายๆ อยางรวมทงนโยบายของรฐจะทำาใหการพฒนาทางการเกษตรในแนวเดมถกเปลยนไปโดยจะมประเดนของการศกษาวจยและพฒนาเทคโนโลยดงตอไปนมากขนเรอยๆ คอ 1) การวจยและพฒนาเทคโนโลยทตองการลดเรองการใชทรพยากรทฟมเฟอย ลดมลภาวะทเปนพษแกคนและสงมชวตอนๆ โดยการหาทางเลอกอนๆ ทปลอดภยกวา เชน ลดการใชสารเคมโดยใชการปราบศตรพชดวยชววธ (biological control) เชน การใชเชอจลนทรย ตวหำา พชสมนไพร เปนตน ตลอดจนการบำารงความอดมสมบรณของดนโดยการใชปยอนทรยปยชวภาพหรอโดยการปลกพชตระกลถว ใชวสดเหลอใชทดแทนวสดปจจยทตองซอ การพฒนาระบบการปลกพชทเหมาะสมกบสภาพแวดลอม ตลอดจนการแกไขฟ นฟทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทเสอมโทรมใหสามารถนำากลบมาใชประโยชนไดอก เชน เรองปาไม ปาชายเลน ดนเหมองราง ดนกรด ดนเคม เปนตน ควรม

การศกษาองคความรซงเปนภมปญญาของทองถนใหมากขน เนองจากเปนความรทผานการลองผดลองถกมาชานาน และไดผลทางดานการปฏบตทเหมาะสมกบสภาวะแวดลอมของเกษตรกรมาอยางยาวนาน 2) การวจยและพฒนาในทรพยากรทยงไมเคยมการนำามาใชมากอนโดยเฉพาะทรพยากรพชควบคไปกบการอนรกษ ดงเชนททราบกนแลววาในปจจบนมการใชประโยชนจากทรพยากรพชเพยงหนงในสามสบของจำานวนชนดพชทมอยในโลกนเทานน พชพรรณทเหลอยงรอการคนควาวจยเพอนำามาใชประโยชนในขณะเดยวกนทจะตองมการควบคมแหลงทมความหลากหลายทางชวภาพ เชน ปาฝนเขตรอนไมใหมการถกทำาลายเสยหายไปกอนทจะมการรจกนำามาใชใหเกดประโยชน สงตางๆ เหลานยงทาทายนกวจยไทยเนองจากอยในแหลงทพชพรรณเกดขนอยางอดมสมบรณทสดในโลกแหงหนง ควรมศกษาหาความรจากการใชประโยชนของชนทองถนมาแตดกดำาบรรพผสมผสานกบงานทางวทยาศาสตร และเทคโนโลยสมยใหมๆ จะกอใหเกดประโยชนไมเฉพาะแกประเทศชาตเทานน แตยงใหประโยชนตอมวลมนษยทอาศยอยในโลกนอยางใหญหลวงอกดวย ดานการอนรกษนนจะตองทำาทงนอกสภาพธรรมชาต (ex situ conservation) และการอนรกษในสภาพของธรรมชาต (in situ conservation) 3) การศกษาวจยและพฒนาลกษณะของการเกอกลในระบบนเวศนธรรมชาตซงเปนความสมพนธระหวางสงทมชวตกบสภาวะแวดลอมทางกายภาพตางๆ เชน ผลของการปฏบตอยางใดอยางหนงททำาใหเปลยนแปลงไปจากเดมจะสงผลกระทบใหกบองคประกอบทางระบบนเวศนหรอสงแวดลอมเดมอยางไรบาง การศกษาในแนวนปจจบนเรยกวาการประเมนผลกระทบทางสงแวดลอม (environmental inpact assessment หรอ EIA) ซงมการทำาแพรหลายในโครงการพฒนาใหญๆ เชน การสรางเขอน อางเกบนำา โรงงานอตสาหกรรม เปนตน แตมการทำานอยมากในทางการเกษตรในปจจบน นอกจากนยงมแนวทางการศกษาวจยระบบการเกษตรทเลยนแบบระบบนเวศนทางธรรมชาตซงไดมการพฒนาในหลายรปแบบในปจจบนน เชน 3.1) ระบบการปลกพชประเภทตาง ๆ (cropping systems) เชน การปลกพชแซม การปลกพชหมนเวยน การปลกพชผสม (ปลกพชหลายชนดในทเดยวกน, mixed cropping) เพอเสรมใหเกดความหลากหลายแทนการปลกพชชนดเดยว (monoculture) และลดความเสยงดานตางๆ ลง เปนตน 3.2) ระบบการเกษตรผสมผสาน (integrated farming) ซงหมายถงระบบการเกษตรทมการเพาะปลกพชหรอเลยงสตวหลายๆ ชนดอยในพนทเดยวกน ภายใตการเกอกลประโยชนตอกนและกนและอยางมประสทธภาพสงสดโดยอาศยหลกการอยรวม

กนระหวางพชกบสตวพชกบพชหรอสตวกบสตวกไดโดยพจารณาถงความเหมาะสมทางดานเศรษฐกจและสงคมของเกษตรกรดวย (รปท 14.3)

รปท 3. ลกษณะระบบการเกษตรแบบผสมผสาน (ภาพจากปฏทนเพอชวตและสภาพแวดลอม จดทำาโดยสถาบนชมชนทองถนพฒนาและศนยสอสารเพอการพฒนา ป 2536)

3.3) ระบบวนเกษตรกรรม (agroforestry) หมายถงระบบการใชประโยชนทดนทมการปลกพชหรอดแลรกษาตนไมควบคกบพชเกษตรและการเลยงสตว ซงอาจจะปลกตนไมควบคกบพชพชเกษตรกรรมบนพนทเดยวกนในเวลาเดยวกนหรอปลกสลบกนคนละเวลากได 3.4) ระบบเกษตรธรรมชาต (natural farming) หมายถงระบบการเกษตรทใชหลกการจดระบบการปลกพชและเลยงสตวทประสานความรวมมอกบธรรมชาตอยางสอดคลองและเกอกลประโยชนซงกนและกน งดเวนกจกรรมทไมจำาเปนและใชแรงงานทมอยใชเทคโนโลยทจะกอใหเกดเปนระบบธรรมชาต มวธการปฏบตอยหลายรปแบบ เชน เกษตรอนทรย (organic farming) เปนการเกษตรทหลกเลยงการใชสารเคมทางการเกษตรทกชนด เกษตรธรรมชาตตามหลกการของมาซาโนบ ฟกโอกะ ซงอาศยการเกษตรทใหธรรมชาตควบคมดวยตวมนเองโดยไมตองอาศยปจจยภายนอกแตอาศยการจดการใหเกดความเหมาะสมระหวางพชและสภาพแวดลอมทางธรรมชาต การเกษตรธรรมชาตตามหลกการของ MOA International ซงวางหลกการโดย Mokichi

Okada คอ แนวทางการเกษตรทจะทำาใหดนกลบมศกยภาพตามธรรมชาตและเปนการเกษตรทจะใชทรพยากรทมอยอยางจำากดใหเกดประโยชนสงสดสรางสภาพแวดลอมการเกษตรและการดำารงชวตทไมกอใหเกดมลพษทางดน นำา อากาศ และโภชนาการ และเพอการผลตทมคณภาพสงและมความมนคง เปนตน ระบบเกษตรธรรมชาตนจะตองอาศยความรจากผปฏบตตองใชเวลาและหวงผลทางเศรษฐกจนอยกวาเรองของสขภาพพลานามยและสงแวดลอมทด อยางไรกตามระบบเกษตรธรรมชาตทในปจจบนยงมผลทางปฏบตนอยเนองจากปญหาทางดานเศรษฐกจยงเปนแรงจงใจทสงอย 4) การวจยและพฒนาในลกษณะของทมงานตางสาขาวชา (multidisciplinary) ควรไดรบการสงเสรมใหมมากขนเนองจากกจกรรมการเกษตรมความซบซอน ประกอบขนจากปจจยหลายๆ อยาง กลาวโดยรวมแลวคอปจจยทางกายภาพ (ดน นำา ภมอากาศ) ชวภาพ (พช สตว คน) เศรษฐกจ (ตลาด พอคา ลกคา) และสงคม (ประเพณ วฒนธรรมตางๆ) การพฒนาเทคโนโลยโดยไมพจารณาปจจยเหลานอยางครบถวนแลวจะประสบความสำาเรจยาก เพราะจะไมเปนทยอมรบของเกษตรกร นอกจากนยงตองดำาเนนงานโดยใหเกษตรกรมสวนรวมในการคดวางแผนและแกไขปญหาตางๆ มากขนเพราะเปนเรองทเขาจะตองตดสนใจในการปฏบต การศกษาแบบแยกสวนมความจำาเปนเมอตองการรปญหาเฉพาะทางและเปนพนฐานของการนำาไปใชในการศกษาทงระบบอกหนง การศกษาวจยในแนวทางนจะทำาใหรถงปญหาทแทจรงของเกษตรกรและสามารถคดคนเทคโนโลยทเหมาะสมทเกษตรกรสามารถยอมรบได สวนการดำาเนนงานของหนวยงานราชการทเกยวของควรจะปรบทศทางจากบนสลาง (top down approach) มาเปนจากลางสบน (bottom up approach) มากขน5.3 เกษตรกรและภาคเอกชนทเกยวของ องคประกอบสวนนนบวาเปนสวนทสำาคญอกสวนหนงเนองจากเปนผปฏบตกจกรรมการเกษตรโดยตรง เมอการเกษตรเปนอาชพอยางหนงผประกอบกจกรรมยอมตองมงหวงผลทางเศรษฐกจเปนหลกอยแลวโดยเฉพาะอยางยงเกษตรกรทมทน การใชปจจยตางๆ จงตองการใหมผลผลตสง คณภาพดเปนทตองการของตลาดในขณะเดยวกนตลอดคาใชจาย เชน แรงงานนอย จงไดนำาเอาเทคโนโลยตางๆ เขามาชวยอยางไมคำานงถงดานเสยทจะเกดขนกบทรพยากรทมอยหรอผลกระทบตอสงแวดลอมดงเชนทเปนอย เพราะจะกลายเปนคาใชจายสวนทเพมขน จงเปนการยากอยางยงในการทจะเปลยนทศนคตน จำาเปนตองอาศยเวลาในการรณรงคใหเกดความสำานกโดยอาศยกลไกของรฐดวยการกำาหนดนโยบายและแผนการดำาเนนงานตางๆ ทนอกจากจะไมสงเสรมใหเกดการทำาลายทรพยากรมากขนแลว เชน นโยบายเรงรดการสงออกพชเศรษฐกจ ปาไม ปลกปาดวยไมโตเรว เปนตน ควรจะตองใหการสนบสนนชวยเหลอผปฏบต เชน รบรองและ

ประกนราคาพชผลทปลอดสารพษของเกษตรกรเปลยนทศนคตของผบรโภคใหระมดระวงพษภยจากสารเคมโดยมเครองมออปกรณทสามารถตรวจสอบไดงาย และออกกฎหมายใหผททำาความเสยหายตองเปนผจายและมการรณรงคแนะนำาสงเสรมใหความรและประชาสมพนธอยางตอเนอง เปนตน ในสวนของเกษตรกรรายยอยคงจะมการสงเสรมใหเกษตรกรสามารถชวยเหลอและพงตนเองและมสวนรวมในการบรหารการจดการทรพยากรธรรมชาตมากขน ไมใหมการละทงไรนาหาอาชพในเมองหรอตองเขาบกเบกพนทปาอยางทเกดขนในปจจบน ดงนนจงเหนไดวารฐตองมบทบาทอยางมากในการทจะกระตนใหเกษตรกรหรอภาคเอกชนทเกยวของใหเกดความระมดระวงในการใชทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในสวนน กลาวโดยสรปการพฒนาการเกษตรในปจจบนไดมาถงยคสมยทจะตองมการทบทวนแลว เนองจากปรมาณทรพยากรทมอยอยางจำากดมการสญเสยและลดลงอยางรวดเรวอกทงการประกอบกจกรรมทเปนอยไมคำานงถงผลเสยทจะเกดขนกบสงแวดลอมรอบๆ ตวเราสงผลสะทอนทำาลายชวตและความเปนอยของสรรพสงในโลก กอใหเกดความสำานกแหงการอยรอดของโลกมนษยในภายภาคหนาในระดบโลกโดยทวกนเปนความรบผดชอบทไมมการกำาหนดขอบเขตเฉพาะอาณาเขตใดอาณาเขตหนงอกแลว ประเทศแตละประเทศจะตองมความตระหนกมากยงขนในเรองของการอนรกษพทกษรกษาทรพยากรธรรมชาตของตนใหมอยอยางยาวนานมากทสดเพออนชนรนหลงจะไดอยรอดปลอดภย การผลตในทางการเกษตรซงรวมถงการผลตพช สตว ประมง ปาไม เปนกจกรรมทตองใชทรพยากรธรรมชาตเปนปจจยในการผลตสงทสดจงตองมการระมดระวงกนมากทสดดวย แนวทางการพฒนาการเกษตรในยคตอๆ ไปนจงตองบรรจสาระของการอนรกษและการจดการทรพยากรและสงแวดลอมอยางหลกเลยงไมพนโดยจะมคำาหลกในการพฒนาคอ การพฒนาทยงยนหรออยางมถาวรภาพ “ ” (sustainable development) เชนเดยวกบการเกษตรคอ การเกษตรแบบยงยน “ ” (sustainable agriculture) ซงไดมการกำาหนดความหมายไวโดยองคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาต (FAO) ครอบคลมสาระสำาคญของแนวทางการดำาเนนทางการเกษตรในอนาคตไวเปนกรอบคอ หลกการจดการทรพยากรเพอการเกษตรทประสบความสำาเรจในการตอบสนองความตองการของมนษยทเปลยนแปลงไป โดยสามารถดำารงหรอบำารงภาวะแวดลอมและอนรกษทรพยากรไดและการจดการทรพยากรเพอการผลตทางการเกษตรกคอการผลตอาหารใหเพยงพอกบประชากร ไดมการขานรบในองคกรและสถาบนนานาชาต เชน ธนาคารโลก โครงการพฒนาแหงสหประชาชาต (UNDP) และอนๆ อกอยางกวางขวาง ดงนนจงเปนทศทางทสำาคญของการพฒนาการเกษตรในชวงศตวรรษ

ท 21 น ทจะตองมการรวมมอและหาแนวทางปรบปรงเปลยนแปลงวธการผลตใหเกดผลทางปฏบตสนองเปาหมายนกนตอไป