Afete Müdahalede Asgari Standartlar Ve İnsani Yardım Sözleşmesi

AfeteMdahaledeAsgariStandartlar Vensani YardmSzlemesi

Sphere Projesi

Sphere Projesi

Published by:The Sphere Project

PO Box 372, 17 chemin des Crts, CH-1211 Geneva 19, Switzerland,Tel: +41 22 730 4501 Fax: +41 22 730 4905E-mail: [email protected] Web: http://www.sphereproject.org

The Sphere Project is a programme of the Steering Committee for HumanitarianResponse (SCHR) and InterAction with VOICE, ICRC and ICVA. The Projectwas launched in 1997 to develop a set of universal minimum standards in coreareas of humanitarian assistance. The aim of the project is to imporve the qual-ity of assistance provided to people affected cy disasters, and to enhance theaccountability of the humanitarian system in disaster response. TheHumanitarian Charter and Minimum Standards in Disaster Response are theproduct of the collective experience of many peoples and agencies. They shouldnot therefore be seen as representing the views of any one agency. Contributorsto the Sphere Project are listed in Annex 3.

First trial edition 1998 First final edition 2000

Oxfam Publishing ISBN 0-85598-445-7Sphere Project ISBN 92-9139-059-3

A catalogue record for this publication is available from The British Library.

AfeteMdahaledeAsgariStandartlar Vensani YardmSzlemesi

Sphere Projesi

indekiler

Giri 1

BLM I: nsani Yardm Szlemesi

nsani Yardm Szlemesi 5

BLM II: Asgari Standartlar

1. Su Temini ve Sanitasyon (Salkl bir Ortam) iin Asgari Standartlar 13

2. Beslenmede Asgari Standartlar 67

3. Gda Yardmnda Asgari Standartlar 127

4. Barnak ve Yer Planlamasnda Asgari Standartlar 171

5. Salk Hizmetlerinde Asgari Standartlar 215

BLM III: Ekler

1. Anahtar terimlerin aklamalar 273

2. Ksaltmalar 276

3. Teekkrler 278

4. Asgari Standartlarn zeti 299

5. Afete Yardmda Sivil Toplum rgtleri ve Uluslararas Kzlay ve

Kzlha Hareketi in Yrtme Yasas 312

Afete MdahaledeAsgari Standartlar

Ve nsani YardmSzlemesi

1nsani Yardm Szlemesi ve Asgari Standartlarn amac insani yard-mn etkinliini ve insani yardm kurulularnn sorumluluunu arttr-maktr. Burada iki temel prensip sz konusudur. Birincisi, atma vefet sonucu ortaya kan insan zdrabn dindirmek iin atlmas gere-ken tm admlar atmak, ve ikincisi, fetten etkilenenlerin onurlarylayaamaya haklar olduuna gre onlara gereken yardm yapmak.

Bu kitap, nsani Yardm Szlemesinin dzenlenmesi iin 2 yldan da-ha fazla bir sredir devam eden kurulular aras ibirliinin sonucudurve doru Yardmda bulunmak iin gereken Asgari Standartlar tanm-lar. Bu standartlar, su temini ve temizlik, beslenme, gda yardm, ba-rnma, yerleimin planlanmas ve salk hizmetleri balklaryla tanm-lanan fet yardmlarn kapsar.

nsani Yardm SzlemesiKitabn ana konusu nsani Yardm Szlemesidr (Blm I). Uluslara-ras insani yasalar, uluslararas insan haklar kanunu, mlteci kanunuve Afete Yardmda Sivil Toplum rgtleri ve Uluslararas Kzlay veKzlha Hareketi in Yrtme Yasas artlar ve prensiplerine daya-narak, insani yardm hareketinin ana prensiplerini ve topluluklarn ko-runma ve yardm haklarn tanmlar.

nsani Yardm, insanlarn yardm ve korunma hakkn garantileme konusunda devletlere ve taraflara den yasal sorumluluklar belirler. Devletler mdahalede yetersiz kaldklar zaman insani yardm rgt-lerinin giriimlerine izin vermek zorundadr.

GiriTemel insani ihtiyalar karlamak ve insanlara saygn biryaam sunmak tm insani giriimlerin temel prensipleridir.

2nsani Yardm Szlemesi ve Asgari Standartlarn

Asgari StandartlarAsgari Standartlar (Blm 2) be sektrn herbirinden uzmanlarn ka-tlmyla gelitirilmitir. Standartlarn bir ou ve onlara elik edengstergeler yeni deildir, mevcut bilgi ve uygulamalarn pekitirilerekuyarlanmasndan ibarettir. Bir btn olarak ele alndnda, kurulula-rn geni bir yelpazede belirgin bir fikir birliini yanstr ve insani pren-siplerin hayata geinilmesini salamak iin yeni bir kararlla iareteder.

nsani Yardm Szlemesi ve Asgari StandartlarnKapsam ve SnrllklarAsgari standartlarn gerekletirilmesinde kurulularn etkinlii bir di-zi faktre bal olacaktr; yle ki, bu faktrlerden bazlar insani yar-dm kurulularnn kontrolu altndayken, politik durum ve gvenlikleilgili olanlar bu kurulularn kontrol dndadr. Felaketzede toplumakurulularn ulaabilmesinde, ykml olan yetkili organlarn rzas ve ibirliinin salanm olmas ve alabilmek iin makul bir gvenlikortamnn oluturulmas zellikle nemlidir. Ayn zamanda, yeterlimaddi, insan ve malzeme kaynana sahip olmak arttr. Bu dokmantek bana insani yardm hareketi iin gerekli olan kriterlerin tmnkapsayan tam bir deerlendirme rehberi oluturamaz.

nsani Yardm Szlemesi, insani prensiplerin genel bir ifadesi olmak-la beraber, Asgari Standartlar insani kayglar ve hareketlerin hepsiyleilgilenmeye almaz. Birincisi, standartlar uygun insani yardmnmmkn olan tm ekillerini kapsamaz. kincisi ve daha nemlisi,kapsam daha geni olan insanlar koruma konusunda faaliyetleri s-nrldr.

nsani yardm kurulular sksk tm toplum veya toplum iindeki kesimlerin temel refah ve gvenliini tehdit eden-uluslararas yasalarauymamak gibi insan eylemleri ve engellemelerle karlar. Bu, insan-larn refahna, hayatta kalma olanaklarna veya gvenliklerine doru-dan bir tehdit olabilir. Silahl atma durumunda en nemli insanikayg insanlar bu tr tehditlere kar korumak olacaktr.

Bir felaket durumunda insanlara erimek ve onlar korumak iin ge-

3rekli olan kapsaml strateji ve mekanizmalar bu dokmanda ayrntlolarak ele alnmamtr. Ancak, yardmnn eklinin ve nasl yapld-nn, madur topluluun gvenlii asndan ok nemli olabileceini(olumlu veya olumsuz) vurgulamak nemlidir. nsani YardmSzlemesi, atma durumlarnda yardm ederken, potansiyel olaraksivillerin saldrya daha fazla maruz kalmasna yol aabileceini, veyasavaan taraflarn bir veya daha fazlas iin, nceden tasarlanmakszn,daha yararl olabileceini kabul eder. Bu nedenle, kurululardan-giriimlerinde bu tr ters etkileri mmkn olduunca azaltmaya al-malarn bekler.

nsani Yardm Szlemesi ve Asgari Standartlar, ne insanlarn tep-kilerinden doan sorunlarn tmn zebilecek, ne de insanlarn ek-tii zdraplarn tmn nleyebilecektir. Ama, insani yardm kuru-lularnn salad yardmlarn kalitesini ve etkinliini arttracak birtakm yollar gste erek, fetten etkilenen toplumun yaamnda belirginfarklar oluturmaktr.

Giri

Blm I

nsani YardmSzlemesi

6nsani Yardm Szlemesi, Kurulularn bu ilkelere balln ve Asga-ri Standartlar gerekletirme isteklerini ifade eder. Bu ballk, Kuru-lularn kendi ahlaki ykmllklerini deerlendirmeleri esasna daya-nr ve devletlerin ve dier kurumlarn yerine getirmekle ykml oldu-u, uluslararas hukuk tarafndan belirlenmi olan kutsal hak ve so-rumluluklar yanstr.

nsani Yardm Szlemesi, fet ya da atmaya maruz kalan kiilerinihtiyalarnn karlanmas ve saygn bir yaama kavumalar iin du-yulan en temel gereksinimlerle ilgilidir. Asgari Standartlar, insanlarnsu, temizlik, beslenme, gda, barnma ve salk hizmetleri konularndagereksinimlerini belirleme amacn gder. Gerek nsani YardmSzlemesi gerekse Asgari Standartlar insani destek abalarndaki so-rumluluklar iin bir ilevsel yap oluumuna katkda bulunurlar.

1 lkelernsani ykmlle ve bunun nceliine olan inancmz tekrar teyitederiz. Bu inan, bir fet veya atmaya maruz kalan insanlarn ekti-i aclar dindirmek veya azaltmak ve madur olan sivillere yardm vekoruma salamak iin mmkn olan tm admlarn atlmas anlamnagelmektedir.

Bu inana dayanarak, uluslararas insani hukuk kurallar ve insanlk il-keleri dorultusunda, dier insani kurulular gibi hizmetlerimizi sunu-yoruz. nsanlk ve tarafszlk ilkeleri ve Afete Yardmda Sivil Toplumrgtleri ve Uluslararas Kzlay ve Kzlha Hareketi in Yrtme

nsani Yardm Szlemesine ve Asgari Standartlara sadk olannsani Kurulular, doal fet veya silahl atmaya maruz kalaninsanlara belirlenen dzeylerde hizmet sunmay ve temel insaniilkelere uyulmasn salamay amalayacaktr.

nsani Yardm Szlemesi

7Yasasnda belirtilen (1994) dier ilkelere gre hareket edeceiz.

nsani Yardm aadaki ilkelerin temel nemini teyit eder:

1.1 Saygn Yaam Hakk

Bu hak, yaama, yeterli yaam standartlarna sahip olma ve zalimce,insanlk d ya da aalayc davran veya cezalara maruz kalmamahaklarn salayan yasal ayarlamalar kapsamndadr. Bireyin yaamhakkn; tehdit altnda olmas halinde yaamn korumak iin gerekliadmlar atmaya olan hak ve, dier kiiler asndan da bireye kar birgrev olarak alglamaktayz. Burada belirtilmek istenen, yaam kurtar-maya ynelik destein durdurulmamas veya engellenmemesidir. Ayr-ca, uluslararas insani yardm hukuku, yardma muhta sivil halka des-tek salamak iin gerekli nlemleri alr ve gerek devletleri gerekse di-er kurulular, sivil halk temel gereksinimlere ihtiya duyduu anda,onlara insani ve tarafsz destein salanmas konusunda gr birlii-ne varmaya zorlar.1

1.2 Savaanlar ve Savamayanlar Arasndaki Ayrm

Bu, 1949 Cenevre Anlamas ve onun 1977de yaynlanan Katma Pro-tokollerinin temelini oluturan ayrmdr. Yirminci yzyln ikinci yar-s boyunca ok byk oranlarda artan sivil lmlerinin gsterdii gi-bi, bu temel ilke gittike daha ok ypranmaktadr. ou kez i savaolarak deerlendirilen bir i atma bizi mcadeleye aktif olarak kat-lanlarla, dorudan bir rol olmayanlar (hastalar, yarallar ve mah-kumlar) arasnda ayrm yapmaktan alkoymamaldr. Siviller uluslara-ras insani yardm hukuku uyarnca korunurlar ve saldrya maruz kal-mama hakkna sahiptirler.2

1.3 Geri Gndermeme lkesi

Bu ilkeye gre hi bir mlteci rk, din, milliyet, zel bir sosyal grupveya politik dnceye ye olma gibi nedenlerle yaam ya da zgr-lnn tehdit edildii veya ikenceye maruz kalma tehlikesininbulunduuna inanld bir lkeye geri gnderilmeyecektir.3


Bl

m 1

82 Roller ve Sorumluluklar2.1 Afet ya da silahl atma kurban olan insanlarn, ncelikle, ken-di abalaryla temel ihtiyalarn karlamalar gerektiine inanyor,devletin balca rol ve sorumluluunun ancak insanlar sorunlarla ba-a kamadklar takdirde destek salamak olduunu kabul ediyoruz.

2.2 Uluslararas hukuk madur insanlarn korunma ve yardm almahakkna sahip olduunu kabul eder. Uluslararas hukuk, yardm sa-lamak veya salanmasna izin vermek ve temel insan haklarn ihlaleden davranlar nlemek ve bunlardan kanmak iin devletlerin ve-ya savaan taraflarn stne den yasal ykmllkleri tanmlar. Buhaklar ve ykmllkler, uluslararas insan haklar kanunu, uluslara-ras insani yardm kanunu ve mlteci yasalar kapsamnda yer alr.(Aada listelenen kaynaklara baknz).

2.3 nsani kurulular olarak bu temel roller ve sorumluluklara ilikinkendi rolmz tanmlyoruz. nsani yardm salama konusunda bi-zim rolmz u gerei ortaya koymaktadr: Asl sorumluluk sahibiolanlar her zaman kendi balarna hareket edememekte veya buna is-tekli olmamaktadrlar. Bu bazen bir kapasite sorundur. Bazen ise te-mel yasal ve ahlaki ykmllklerin kastl bir ekilde ihmal edilmesisonucuna neden olur ki, bunun sonucu da kanlmaz olarak insannmadur olmas demektir.

2.4 Genellikle, savaan taraflarn insani amal mdahalelere saygduymamas nedeniyle, atma durumunda sivillere yardm salamakiin giriimde bulunmak, onlar potansiyel olarak saldrya kar dahakorumasz hale getirmekte veya zaman zaman savaan taraflardan bi-rine veya dierine istenmeyen bir avantaj salayabilmektedir. Biz, yu-karda ana hatlaryla verilen ykmllklere uygun olarak, mdahale-lerimizin bu gibi ters etkilerini en aza indirmeyi taahht ediyoruz.Savaan taraflarn, bu tr mdahalelerin insani niteliine sayg duy-malar gerekir.

2.5 Yukarda belirtilen ilkelerle ilgili olarak ve genel olarak Uluslara-ras Kzlay ve Kzlha Komitesi ve Birlemi Milletler Mlteciler Yk-sek Komiserliinin uluslararas hukuka dayanan koruma ve yardmartlarn kabul ediyor ve destekliyoruz.

nsani Yardm Szlemesi ve Asgari Standartlarn

9Bl

m 13 Asgari Standartlar

Asgari Standartlar, yardm kurulularnn insani yardm salama ko-nusunda edindii tecrbelere dayanr. Her ne kadar standartlarn ger-ekletirilebilmesi, pek ou bizim kontrolmz dnda olan bir dizifaktre bal olsa da, biz kendimizi her zaman bunlar gerekletirme-ye adayacak ve bu konuda hesap vermeye hazr olacaz. Devletler dedahil olmak zere dier insani kurumlar, bu standartlar kabul edilennormlar olarak benimsemeye davet ederiz.

Blm 1-5de belirtilen standartlara bal olarak, fetlerden etkileneninsanlara temel haklar olan saygn yaam hakkn sunmak iin enazndan asgari ihtiyalarn (su, temizlik, gda, beslenme, barnma vesalk hizmetleri) gidermek iin her trl abay gstereceimizi taah-ht ederiz. Bu amala, hkmetlerin ve dier kurumlarn Uluslararasnsan Haklar hukuku, uluslararas insani yardm hukuku ve mlteciyasas kapsamnda ykmllklerini yerine getirmeleri gerektiini sa-vunmaya devam edeceiz.

Bu szmzden sorumlu tutulacamz umuyor ve ilgili kurulular,konsorsiyum ve federasyonlarmz arasnda sorumluluk iin sistemle-rin gelitirilmesi grevini stleniyoruz. Temel sorumluluumuzun yar-dma muhta insanlara kar olduunu biliyoruz.

Notlar

1. 1948 nsan Haklar Evrensel Beyannamesinin 3 ve 5. Maddeleri; 1966 Sivilve Politik Haklar zerine Uluslararas Szlemenin 6 ve 7. Maddeleri;1949da imzalanan drt Cenevre Anlamasnn ortak olan 3. Maddesi; Dr-dnc Cenevre Anlamasnn 23, 55 ve 59. Maddeleri; 1977, 1. Katma Pro-tokolnn 69dan 71e kadar olan maddeleri; 1977, 2. Katma Protoko-lnn 18. Maddesi ve uluslararas insani yardm kanununun dier ilgili mad-deleri; kence ve Dier Zalimce, nsanlk D veya Aalayc Davran yada Cezalara Kar Yaplan Anlama, 1984; Ekonomik, Sosyal ve KltrelHaklar Konusunda Yaplan Uluslararas Anlamann 10, 11 ve 12. Madde-leri, 1966; ocuk Haklar Anlamasnn 6, 37 ve 24. Maddeleri, 1989; veuluslararas hukuktaki dier maddeler.


10

2. Savaanlar ve savamayanlar arasndaki ayrm uluslararas insaniyardm szlemesinin hukukunun temelini oluturan ana ilkedir.1949da imzalanan 4 Cenevre Anlamasnn ortak olan zel 3.Maddesine ve 1977, 1. Katma Protokolnn 48. Maddesine bak-nz. Ayrca, ocuk Haklar Anlamasnn 38. Maddesine baknz.

3. 1951, Mltecilerin Stats Hakkndaki Anlamann 33. Maddesi;1984, kence ve Dier Zalimce, nsanlk D veya Aalayc Dav-ran ya da Cezalara Kar Yaplan Anlamann 3. Maddesi; 1989,ocuk Haklar Anlamasnn 22. Maddesi.

Kaynaklar

Bu kitab hazrlarken aadaki kaynaklardan yararlanlmtr:

nsan Haklar Evrensel Beyannamesi, 1948.

Sivil ve Politik Haklar Konusunda Yaplan Uluslararas Anlama, 1966.

Ekonomik, Sosyal, Kltrel Haklar Konusunda Yaplan Uluslararas Anlama, 1966.

1949da imzalanan drt Cenevre Anlamas ve bunlar iin 1977de hazrlanan iki Katma Protokol

Mltecilerin Stats Hakkndaki Anlama, 1951 ve MltecilerinStats Hakkndaki Protokol, 1967.

kence ve Dier Zalimce, nsanlk D veya Aalayc Davran yada Cezalara Kar Yaplan Anlama, 1984.

Soykrm Sularn nleme ve Cezalandrma Anlamas, 1948.

ocuk Haklar Anlamas, 1989.

Kadnlara Kar Her Trl Ayrmcln Kaldrlmas KonusundaYaplan Anlama, 1979.

Yer Deiiklikleri Konusunda Yol Gsterici lkeler, 1998.


Blum 2

AsgariStandartlar

Su Temini VeSanitasyon(Salkl BirOrtam) in AsgariStandartlar

15

Su Temini VeSanitasyon (Salkl

Bir Ortam) in Asgari Standartlar

indekiler

Giri 17

1. Analiz 20

2. Su Temini 30

3. Dk mhas 36

4. Hastalk Tayan Canllarn Kontrol 40

5. Kat Atk mhas 45

6. Drenaj 49

7. Hijyen Destekleme 51

8. nsan Kaynann Kapasitesi ve Eitim 56

Ek 1: lk ihtiyalar belirleme sorular, su temini ve salkl bir ortam 58

Ek 2: Temel i tketim iin asgari standartlara ilaveten su miktar 62

Ek 3: Su temini ve sanitasyon programlarnda iyi uygulamalar 63

Ek 4: Seilmi kaynaklar 65

Genel szlk ve ksaltmalar iin kitabn sonundaki, Ek 1 ve 2 ye

baknz.

17

Bl

m 2

:1

Giri

Su Temini Ve SalklBir Ortam in Asgari

Standartlar

Su salama ve salkl yaam kosullar konusunda asgari stan-dartlar, nsani Yardm Szlemesinde somutlatrlan prensipve dorularn pratik bir anlatmdr. nsani Yardm Szlemesi,fet veya atmadan etkilenen kiilerin uluslararas insan hak-lar ve mlteci kanunlar kapsamnda onurlarn korumalar veyaamlarn srdrmeleri iin gerekli olan temel ihtiyalar ile il-gilidir. Kurulular hizmetlerini bu temelde sunarlar. nsanlk vetarafszlk prensipleri ve Uluslararas Kzlay ve Kzlha Hare-keti ve Afet Yardm in STKlerin Rehberliindeki Kural-larda bulunan dier prensipler ile uyum iinde alrlar. nsa-ni Yardm 3 temel prensibin nemini tekrar vurgular:

Onurlu yaama hakk Savaanlar ve savamayanlar arasndaki ayrm lkesine iade etmeme prensibi Geri gndermeme ilkemAsgari standartlar geni kapsaml iki kategoriye ayrlr: direktolarak insan haklar ile ilgili olanlar ve insanlarn bu haklar el-de edebilmeleri iin yardmc olacak kurulularn verdii hizmet-lerle ilgili olanlar. Asgari standartlarn bazlar her iki kategori-nin de kapsamna girer.

18

1 Acil durumlarda su temini ve sanitasyon koullar.Felaketzede halk, dier her hangi bir nedenden deil, muhtemelen uy-gun olmayan sanitasyon artlar ve yeterli su bulunmamasndan kay-naklanan hastalklardan lr. Bunlardan en nemlileri ishalli hastalk-lar ile dk ve az yoluyla bulaan dier hastalklardr. Bunlarn bu-lamas, sanitasyon kurallarna uymama, kt salk koullar ve kirlisu kaynaklar ile olur. Dierleri pis su ve kirli koullarda reyen has-talk tayclardan kaynaklanan hastalklardr.

Acil su temini ve sanitasyon programlarnn ana amac, asgari miktar-da temiz ime suyu ulatrmak, dk ve az yoluyla bulaan hastalk-larn bulamasn ve hastala yol aan canllarn yaylmasn azalt-maktr. Dier nemli bir ama, insanlarn tuvalete gitme ve ykanmagibi gnlk gereksinimlerini saygn, konforlu ve gvenli bir ekilde ye-rine getirebilecekleri bir ortamn kurulmasna yardmc olmaktr.

Birok felaket durumunda su salama sorumluluu kadn ve ocukla-ra der. Buna karn mlteci ve yer deitirme durumlarnda, ortak suve sanitasyon yerlerini kullanrken kadnlar ve gen kzlar cinsel iddetve tacize maruz kalabilirler. Bu nedenlerle, kadnlarn su ve sanitasyonprogramlarna katlmlarn mmkn olabilecek yerlerde desteklemeknemlidir. Onlarn katlm, madur toplulua daha gvenli ve kolayyollarla su salamaya ve sanitasyon hizmetleri vermeye yardmc olr,bu hizmetlerin uygun ve adaletli verilmesini salar.

2 Blmle lgili BilgilerBu blm sekiz konudan (analiz, su salama, dk imhas gibi)olumutur. Her konu, kendisi ile ilgili olarak unlar iermektedir:

Asgari standartlar: Her alanda eriilmesi gereken en dk dzeyleri belirler.Temel gstergeler: Standartlara eriilip eriilemediini gsteren iaret-

lerdir. Bunlar, programlarn etkilerini, alnan sonular ve kullanlanyntemleri belirtir ve deerlendirir. Gstergeler nicel veya nitel olabilir.

Rehber notlar: Standartlarn farkl durumlarda uygulanmasnda gznnde tutulacak zel hususlar, karlalan zorluklara nasl zmgetirileceini ve ncelik verilmesi gereken konularla ilgili nerileri


19

Bl

m 2

:1

kapsar. Ayrca, standart veya gstergelerle ilgili kritik konular daierebilir ve mevcut bilgilerin ikilemlerini, tartma konusu olabile-cek ynlerini veya eksiklerini tanmlar. Eksik bilgilerin tamamlan-mas, gelecekte su temini ve sanitasyon koullar daha doru asgaristandartlar belirlemede yardmc olacaktr.

Konuyla ilgili kaynaklar da ieren dier bilgiler Ekler iinde sunul-mutur. Su ve sanitasyon sektr iin gerekli uygulama zellikleri Ek3de tanmlanmtr.

Blmn dzenlenmesi ounlukla acil durumlarda ortaya kan faali-yetler ve sorumluluklarn ayrlmasn yanstr. Bu alanlarn her birin-deki eylemler yukarda tanmlanan su ve sanitasyon programlarnngenel amalarna yardm eder ve dier sektrlerin amalar ve aktivite-lerine epidemiyolojik ve ilevsel olarak skca baldr. zleme ve deer-lendirme iin nerilen standart analizler, su temini ve sanitasyon sek-trndeki tm alanlar ilgilendirir.

Bir alandaki standartlara ulamak, dier alanlardaki geliimin nemi-ni tayin eder. rnein, dk imhas ve salk olanaklarnn yetersiz ol-duu durumlarda, asgari su miktar standardna ulamak, sanitasyonolanaklarnn yeterli ve ortamn salkl olmas nedeniyle hastala yolaan mikrop veya virslerin nisbeten az olduu evrelere gre dahaacildir. Ortaya kan durumun gelime srecinde, sektrlerin ibirliiile elde edilen doru bilgilere dayanarak, ncelikle yaplmas gerekenilemler kararlatrlmaldr.

Gerekli olan durumlarda dier sektrlerin teknik standartlarna gn-derme yaplmtr. Bunun amac, bir sektrn almalarnn dier sek-trlerin almalaryla ne denli yakndan balantl olduuna dikkatekmek ve bir alandaki gelimelerin dier alanlardaki gelimelere balolduunu gstermektir.

Su Temini Ve Salkl Bir Ortam in Asgari Standartlar

20

Sektrlerin genel olarak kullandklar standart analiz yntemleri, acilinsani ihtiyalar hzla tanmlama ve kaynaklar ona gre ynlendirmebakmndan byk bir potansiyele sahiptir. Bu blmde, ihtiyalar ta-nmlamak, programlar hazrlamak, etkilerini izlemek ve deerlendir-mek ve etkilenen toplumun katlmn salamak iin gerekli olan bilgi-lerin toplanmas ve incelenmesinde kullanlmak zere kabul edilmiolan standart ve gstergelere yer verilmitir.

Bu analiz standartlar herhangi bir program uygulamaya koymadannce ve programn uygulanma sresi boyunca uyarlanr. Analize, n-celikle afetin etkisini, nlem alnp alnamayacan ve alnabileceksebunun ne ekilde olacan ivedilikle tanmlayarak balanr. Programnihtiyalar ne kadar iyi karladn tanmlayan ve yaplmas gerekendeiikliklerin olup olmadn saptayan bir izleme ve programn geneletkinliini belirleyen ve gelecek iin alnmas gereken dersleri tanmla-yan bir deerlendirme sreci ile devam edilir.

Bir felaket durumunda sorunlarn tam olarak anlalmas ve yardmnkoordine edilmesi iin bilgi ve birikimin tm katlmclar arasndapaylalmas arttr. Analiz srecinde bilginin belgelenmesi ve yaylma-

Afetten etkilenmi topluluklarn ihtiyalarn karlayan program-larn temeli, politik ve gvenlik konumlar ve ilerde olas gelime-ler de gz nne alarak yaplacak mevcut durum deerlendiril-mesine dayandrlmaldr. Afetten etkilenen halk, kurulular, ba- yapanlar ve yerel yetkililer giriimlerin uygun ve etkili olduu-nu bilmek isterler. Bu nedenle, afetin etkileri ile su temini vesanitasyon programlarnn etkinliini incelemek nemlidir. Eersorun doru olarak tanmlanmam ve anlalmamsa, dorugiriimlerde bulunmak, imkansz olmasa da, zor olacaktr.

Asgari Standartlar

1 Analiz

21

s, afetin halk sal zerindeki olumsuz etkilerini ve ortaya karddier sonular anlamaya katkda bulunur ve afetten daha iyi korun-mak ve etkilerini hafifletmek iin yeni stratejilerin gelitirilmesindeyardmc olabilir.

Temel Gstergeler

Gerekli tecrbeye sahip personel tarafndan, uluslararas kabul gr-m olan kurallar izleyerek, derhal bir ilk durum deerlendirmesiyaplr.

Durum deerlendirmesi, olaya mdahale edecek olan ok-sektrlbir ekibin (su ve sanitasyon, beslenme, yiyecek, barnak ve salk),yerel yetkililerin, felaketzede toplumdan gelen kadn ve erkeklerinve nlem almay dnen insani kurulularn ibirlii ile yaplr.

Bilgiler, effaf ve tutarl karar almaya yol aacak biimde birarayagetirilir ve sunulur.

Veriler, uygun olan durumlarda cinsiyet ve yaa gre toplanr.Toplanan bilgiler, farkl cinsiyet, sosyal ve ya guruplar iin su tem-

ini ve sanitasyon koullaryla ilgili ihtiyalar ve salk risklerinitanmlar ve izleme ve deerlendirme iin temel verileri salar.

levini srdren veya hasar grm olan tm su ve sanitasyon sis-temleri gzden geirilir.

Durum deerlendirmesi yaplrken, afetin olutuu veya farkl ise,insani yardm yaplmas gereken lkenin su temini ve sanitasyon iinngrd ulusal standartlar gz nne alnr.


Analiz Standard 1: lk DurumDeerlendirmesiProgramda alnacak kararlar, acil durumun anlalmasna ve su teminive temizlikle ilgili ihtiyalarn ve salk risklerinin doru analizinedayanmaldr.

Bl

m 2

:1

22

Gvensizliin yaygn olduu durumlarda yaplacak deerlendirme,felaketzede toplumun bireysel gvenliini etkileyen faktrlerin ana-lizini de ierir.

D yardma ihtiya konusunda neriler yaplr. Eer yardm gerek-li ise, neriler ncelikle ihtiya duyulan konular, mdahalede kul-lanlacak stratejiyi ve ihtiya duyulan kaynaklar ierir. Aadakihususlar gz nne alnr:

Su ve sanitasyon olanaklarna ulam ve bunlarn kullanm ile il-gili olup, kltrel ve cinse zg faktrleri de ieren toplumun sos-yal ve politik yaps.

Etkilenen kiilerin tahmini says ve demografik zellikleri.

Yerel kapasite ve kaynaklar.

Risk altndaki toplum iin zel dikkat.

Felaketzede topluma erime ve halkn hareket zgrl konusunda engellemeler.

Politik, gvenlik ve alma ortam.

Uzun vadede olas etkiler ve nerilen mdahalelerin evresel etkileri.

Kadnlar ve ocuklar gibi daha kolay incinebilen kimselerin kar-lat zel gvenlik riskleri su ve sanitasyon olanaklar tasarlanr-ken dikkate alnr.

Deerlendirme raporu kilit alanlar ve uygun tavsiyeleri kapsayacakekilde retilir.

Deerlendirme bulgular dier sektrler, ulusal ve yerel yetkililer,katlan kurulular ve etkilenen toplumun kadn ve erkek temsilcileriile paylalr.


23

Rehber Notlar1. lk durum deerlendirmesi iin uluslararas kabul edilmi stan-

dartlar: Bkz: Davis, J ve Lambert, R (1995), ve Pesigan, A M ve Tel-ford, J (1996).

2. Zaman: lk durum deerlendirmesi iin zaman ok nemli olup, buafetten sonra mmkn olduunca abuk yaplmaldr. Eer gereki-yorsa, vahim ihtiyalar hemen ayn anda giderilmelidir. Olayn zel-lii ve kapsamna bal olmakla beraber, genel bir kural olarak, afetblgesine eriilen ilk hafta srecinde bir rapor hazrlanmaldr.

3. Deerlendirmeyi ynetecek kiiler: Felaketzede toplumun tm ke-simlerinden, zellikle dil becerisi ve cinsiyet durumlar gz nnealnarak, bilgi toplayabilecek kiiler deerlendirmeye dahil edilmeli-dir. deal olarak, deerlendirmeye katlacak kadn ve erkeklerin sa-ysnda bir denge olmaldr.

4. Deerlendirme: Olay yerinde aratrmalara balamadan nce, tmkatlmclar durumu deerlendirmek iin neler yaplaca konusun-da anlamal ve aralarnda grev dalm yapmaldr.

5. Bilgilerin toplanmas: Bilgi toplamak iin ok eitli yntemler ol-duundan, bunlardan hangilerinin uygulanacana, elde edilmesigereken bilginin trne ve karlalm olan olaya gre karar veril-melidir. Genel bir kural olarak, olayn hzla gelitii durumlarda,yeni toplum hareketleri veya ishal epidemisi gibi nemli gelimelerolduu zamanlarda daha sk bilgi toplanmaldr. Balangta yapla-cak deerlendirmeler acele ve kaba olabilir, fakat mevcut zaman da-ha fazla olduu srece ve eldeki veriler arttka incelemeler de geli-me gsterir. Tm ana sorularn yantlanm olduundan emin ol-mak iin kontrol listelerini kullanmak yararldr. rnek bir kontrollistesi iin Ek 1e baknz.

6. Bilgi kaynaklar: Durum deerlendirme raporu iin gerekli bilgiler,mevcut literatr, konuyla ilgili tarihi belgeler, acil durum ncesineait veriler, ba yapanlar, kurulu personeli, idari personel, yereluzmanlar, kadn ve erkek olmak zere toplumun ileri gelenleri, ya-llar, katlan salk personeli, retmenler, esnaf ve benzerlerini


Bl

m 2

:1

24

kapsayan uygun ve bilgili kiilerle yaplacak grmelerden elde edi-lebilir. Ulusal ve blgesel dzeyde yaplm olan hazrlk planlar danemli bir bilgi kayna oluturabilir. Felaketzede toplumun yeleriile yaplan toplu grmeler inanlar ve uygulamalar konusunda ya-rarl bilgi salayabilir.Bilgi toplamada kullanlan yntem ve bununsnrllklar aka belirtilmelidir. Bilgi hibir zaman mevcut duru-mun yanl bir grnmn ortaya koyacak bir yolla sunulmamaldr.

7. Temel Konular: Afetten etkilenen kiilerin durumlar, uluslararaskurallar erevesinde onlara tannan haklar kapsamnda deerlendi-rilmelidir. lk deerlendirme ve sonraki analizler yaplrken blgeninyapsal, politik, gvenlik, ekonomik, demografik ve evresel duru-mu dikkate alnmaldr. Ortaya yeni kan acil durumun gelimesinive etkisini incelerken, toplumun nceki deneyimleri ve fikirlerindenyararlanmaldr. Bunun iin yerel bilirkii raporlar nemlidir ve ve-ri toplama, mevcut kaynaklar ve kapasiteden yararlanma olanakla-r ve gereksinimler hakknda bilgili olmak gerekir. Blgedeki halknafet ncesi ve sonras yaam koullar da gz nnde tutulmaldr.

8. Risk altndaki gruplar: Kadnlar, genler, yalnz kalm olan kk-ler, ocuklar, yallar, ve zrller gibi zarar grme bakmndan ekrisk altnda olan kimselerin ihtiyalar gz nnde tutulmaldr. Sos-yal sistem iindeki cinsiyet rollerini tanmlamak zorunludur.

9. Dzelme: Acil gereksinimlerin hemen karlanmas konusunda al-nacak nlemleri belirleyen ilk deerlendirme, felaketzedelerin ya-amlarn dzeltmeleri iin gayretlendirilmeleri bakmndan, afet son-ras sreci ilgilendiren dnce ve incelemeleri de kapsamna almaldr.

10. Evsahibi toplulukla ilikiler: Deiik bir yere tanm olan toplu-mun yeni yerleim yerinde salanan su ve sanitasyon olanaklarna,zellikle su gibi mevcut kaynaklarn yetersiz olduu ve yeni gelen-lerle paylald durumlarda, blgedeki halk kar kabilir. Bu ne-denle, olas bir gerginlii azaltmak iin evsahibi toplulua danl-mal ve uygunsa mevcut altyapy dzeltmeye almaldr. Ayn e-kilde, yer deitirmi olan halk evsahibi toplum iinde datlarakyerletirilmise, bu mevcut kaynaklar ve altyap zerinde fazladanbir yk oluturaca iin planlama yaplrken hesaba katlmaldr.


25

Temel Gstergeler

zleme ve deerlendirme iin toplanan bilgiler uygun ve yararl dur;veriler doru, mantkl, tutarl ve effaf bir ekilde kaydedilip ince-lenir.

Sistemler, aadaki konularla ilgili bilgilerin sistematik olarak top-lanmasna elverili olmaldr: Su tketimi Su kalitesi Su temini sistemi ve almas Su noktalarna erime Tuvaletlere erime Hastalk tayan canllarn kontrol, kat atk ynetimi ve drenaj

faaliyetleri

Su, shhi olanaklar ve malzemenin kullanm izlenmitir.Su ve shhi ihtiya yerlerine ulama sorunlar, ve acil yerleim evre-

sindeki su ve temizlie bal salk sorunlar izlenmitir.

zellikle kadnlar ve gen kzlar gibi daha kolay incinebilen kimse-lerin kullanaca su kaynaklar ve shhi ihtiya yerlerinin gvenliiizlenmitir.

Afetten etkilenen toplumda bulunan kadnlara, erkeklere ve ocuk-lara dzenli olarak danlr ve bunlarn izleme faaliyetlerine katl-malar salanr.

Su temini ve sanitasyon sorunlarnn giderilmesi iin hazrlananprogramlarn, felaketzede toplumun gereksinimlerini karlamaktane derece etkili olduunu belirleyen dzenli ve zmsel raporlarhazrlanr. Programda yaplan her hangi bir ieriksel deiiklik veya


Analiz Standard 2: zleme ve DeerlendirmeSu temini ve temizlik programlarnn uygulanmas, bu programlarnsu ve temizlikle ilgili salk sorunlarnn zmnde etkinlii veieriinde yaplan deiiklikler izlenir ve deerlendirilir.

Bl

m 2

:1

26

deiiklikler ve dzeltilmesi gereken dier faktrler de ayrca rapor-la belirtilir.

Sistemler, program ve dier sektrler, etkilenen toplum, konuyla il-gili yerel yetkililer, ba yapanlar ve gerektiinde dierleri arasndabilgi akn salayacak niteliktedir. Su temini ve sanitasyon sektrile salk bilgi sistemleri arasnda dzenli bilgi alverii vardr. (B-lm 5de Salk Hizmetlerine baknz)

zleme aktiviteleri, felaketzede toplum iinden seilen hedef grupla-rn gereksinimlerini karlamada programn ne derece etkin olduuhakknda bilgi salar.

Program, belirtilen amalar ve kabul edilmi olan asgari standartlarkapsamnda, felaketzede toplum zerindeki genel etkisi ve etkinliibakmndan deerlendirilir.

Rehber Notlar

1. zlem bilgilerinin kullanm: Acil durumlar, ksa sreli ve hareketli

olarak tanmlanr. Bu nedenle, dzenli ve gncel bilgiler, program-

larn halen uygun olup olmadn anlamak bakmndan ok nem-

lidir. Programlarn srekli olarak izlenmesinden elde edilen bilgiler

yeniden gzden geirilmeli ve deerlendirilmelidir. Baz durumlarda,

ierik ve gereksinimlerde oluacak byk deiikliklere yant vere-

bilmek iin stratejiyi deitirmek gerekebilir. Deer bime, izleme

ve deerlendirme konularnda okunmas nerilen bilgileri ek 4de

bulabilirsiniz.

2. Dier sektrlerle ibirlii: Deer bime srecinde elde edilen bilgi-ler, salk bilgi sistemleri (5. Blmdeki Salk Hizmetlerine bak-nz) ile su temini ve sanitasyon programlarnn izlenmesi ve deer-lendirilmesinde ilk temel izgiyi oluturur. zleme ve deerlendirmefaaliyetleri dier sektrlerle yakn ibirliini gerektirir.

3. Bilginin yaylmas ve kullanlmas: Toplanan bilgi direkt olarakprogramla ilgili olmaldr; dier bir deyile yararl ve kullanlabilirolmaldr. Ayrca, gerekli olduu srece, dier sektr ve kurulular,


27

ve etkilenen toplumla paylalmaldr. Kullanlan iletiim arac (yay-ma yntemleri, dil, vb.) hedeflenen dinleyiciler iin uygun olmaldr.

4. zleyiciler: zleme srecinde bakalarna danmak gerekiyorsa, fela-ketzede toplumun her kesiminden bilgi toplayabilecek temel eitimesahip kiilere, zellikle cinsiyet ve dil yetenei gz nnde tutularak,bavurulabilir. Kadnlarn katlm desteklenmelidir.

5. Olanaklarn kullanm: nsanlarn temin edilen olanak ve eyalarkullanmalarnda gvenlik, elverililik, kalite ve onlarn ihtiyalar vegeleneklerine uygunluk gibi faktrler etkili olabilir. rnein; sukaynaklar ve tuvaletleri izleme bu blgelerde sklkla cinsel iddetemaruz kalabilecek kadn ve ocuklarn gvenlii asndan nemli-dir. Programda yaplacak deiikliklerle buralarn kullanmn snr-layacak muhtemel faktrlerin stesinden gelinmelidir. Bu tr ola-naklarn kullanmnda en fazla skntlarla karlamalar beklene-bilecek olan kadnlarn, programdan nce ve program srasnda, ko-nu ile ilgili grleri alnmaldr.

6. Deerlendirme: Deerlendirme, yaplanlarn etkinliini lmede, ge-lecekte oluabilecek benzer durumlara hazrlkl olma ynnde al-nacak dersleri belirlemede, hafifletici nlemleri almada, yardm ko-nusunda ve sorumluluu arttrmada nemlidir. Burada deerlendir-me, birbirine bal olan u iki srece iaret eder:

a) program deerlendirmesi normal olarak, dzenli analizlerin veizlemlerde elde edilen bilgilerin deerlendirilmesi kapsamnda,personel tarafndan yerine getirilir. Ayrca, her hangi bir afet du-rumunda, kuruluun tm programlarnn etkinliini deerlendir-mesi veya farkl durumlara uyarlln belirlemesi gereklidir.

b) D deerlendirme, i deerlendirme ile karlatrldnda, kuru-lular ve balayclar tarafndan yaplan daha geni kapsaml birdeerlendirme olabilir ve rnein, acil durumun akut safhasndansonra yer alabilir. Deerlendirmeler yaplrken, kullanlan yn-tem ve kaynaklarn programn doas ve llerine uygun olmasve verilecek raporun kullanlan metodoloji ve sonulara ulama-da izlenen sreci tanmlamas nemlidir. Deerlendirmenin k-tlar, felaketzede toplumu da iermek zere, tm yardmsever or-tamlara aktarlmaldr.


Bl

m 2

:1

Temel Gstergeler

Felaketzede toplumdaki kadn ve erkeklere danlr, ihtiyalarn de-erlendirilmesi, programlarn tasarm ve uygulanmas konularndaalnacak kararlara katlmalar salanr.

Felaketzede toplum iindeki erkekler ve kadnlar yardm programhakknda bilgi alr ve bylece yardm eden kurulua program hak-knda eletirilerini belirtme frsatna sahip olur.

Rehber Notlar1. Hakkaniyet: Felaketzedelerin, alnacak kararlara, programn tasa-

rm ve uygulamasna katlmalar, bu programlarn adil ve etkili ol-masna yardm eder. Yardm programlarna kadnlarn katlmasnve kadn ve erkeklerin dengeli olarak temsil edilmesini salamak iinzel aba harcanmaldr. Su salama ve sanitasyon programlarnakatlmak, ayn zamanda kriz durumlarnda insanlarn saygnlk vedeerlilik duygularn glendirmelerine yardmc olur. Bu, toplumve sahip olma duygular oluturmak suretiyle, yardm alanlar kadaryardm vermekten sorumlu olan kimselerin de gvenliklerini temi-nat altna almalarn salar.

2. nsanlar su temini ve sanitasyon programlarna farkl yollarla ka-tlabilir: rnein; deerlendirme ekiplerine veya alnacak kararlarakatlma (insanlarn saygnlk iinde ykanma ve tuvalete gitmelerinikolaylatracak koullar oluturma, rahatlk ve gvence), olanakla-ra ulam ve bunlarn kullanm konularyla ilgili eitim ve cinsiyeteynelik bilgileri yayma, gvenlik konularnn tanmlanmasna yar-dm etme.

Analiz Standard 3: KatlmFelaketzede toplum, yardm programnn tasarm ve uygulamasnakatlma olanana sahiptir.


28

29

3. Koordinasyon komiteleri: Koordinasyon komiteleri, halkn yardmprogramlarna katlmn salamaya yardmc olur. Komitelerin fe-laketzede toplumu etkin bir ekilde temsil etmesini salamak iincinsiyet, ya, rk ve sosyo-ekonomik durum dikkate alnmaldr. le-ri gelen politik liderler, kadn ve erkek toplum liderleri ve dini lider-ler de temsil edilmelidir. Koordinasyon komiteleri oluturulduu za-man rol ve ilevleri konusunda anlamaya varmaldr.

4. Grleri ve fikirleri aratrma: Katlm dzenli grmeler ve an-ketlerle salanabilir. Bu, datm srasnda, ev ziyaretleri yoluylaveya bireysel kayglara yant verirken yaplabilir. Etkilenen top-lumun yeleri ile yaplan grup grmeleri de, kltrel inan ve uy-gulamalar hakknda yararl bilgi salayabilir.


Bl

m 2

:1

Su Temini Standard 1: Su bulma ve su miktarTm insanlar ime, yemek yapma, kii ve ev temizlii iin yeterli mik-tarda su bulabilmelidir. Toplum su salama merkezleri yerleim yerle-rine yeterince yakndr ve asgari su gereksinimini karlayabilmek-tedir.

Temel Gstergeler

Gnde kii bana en az 15 litre su toplanmaldr.Her su toplama noktasnda ak en az saniyede 0.125 litre

olmaldr.

Her 250 kiiye en az bir su noktas dmektedir.Herhangi bir yerleim yeri ile en yakn su noktas arasndaki maksi-

mum mesafe 500 metredir.

Su, ime ve yemek piirme, kiisel ve ev hijyeni iin gereklidir.Olaand koullarda, doal ihtiyalarda kullanmak iin yeterlisu bulunamayabilir. Byle durumlarda, yaam iin gerekli olaniilebilir suyu acil olarak temin etmek ok nemlidir. Ayrca,birok durumlarda ortaya kan ana salk sorunlar, yeterli suolmamas nedeniyle yerine getirilemeyen salk koullar ve kir-li su tketiminden kaynaklanr.

30

2 Su Temini

31

Temel Gstergeler

Dezenfekte edilmemi kaynan k noktasndan alnan suyun her100 mililitresinde, dkda bulunan koliform bakterilerden 10danfazla olmamaldr.

Shhi aratrmalar dk kontaminasyonu riskinin az olduunu gs-termelidir.

10.000 kiinin zerindeki toplumlar iin boruyla tanan sular veyaepidemik ishal olaylarnn olduu veya olma riski bulunduu du-rumlarda, tm su kaynaklar kabul edilebilir standartlar kapsamn-da dezenfektanlarla temizlenmelidir (muslukta kalan serbest klormiktar litre bana 0.2-0.5 mg. ve trbidite 5 NTUnun altnda ol-maldr).

Toplam znm katlar litre bana 1,000mg dan fazla olmamal(basit alan lmleri iin yaklak olarak 2,000 (S/ml elektirikselgeirgenlik) ve suyun tad iyi olmaldr.

Ksa sreli kullanm veya su kaynann planlanan kullanm sre-cinde, insanlarn sal zerinde olumsuz etki yapan kimyasal (te-mizleyici kimyasallarn fazlal da dahil) veya radyolojik kon-taminasyon olmad belirlenmeli ve yaplan deerlendirmeler debyle bir etkinin belirgin bir olaslnn olmadn gstermelidir.


Su Temini Standard 2: Suyun kalitesiSu kaynaklarndaki su lezzetli, iilebilir, hastalklara yol aan mikr-plardan veya kimyasal ve radyolojik kontaminasyondan artlmolup, kiisel ve ev temizliinde kullanlabilir olmalidir.

Su Temini Standard 3: Su tesisatlar vemalzemesinsanlar, imek ve yemek piirmek ve kiisel temizlik gereksinimlerinikarlamak iin kullanacaklar, toplayacaklar ve depolayacaklar suiin yeterli bir tesisata ve ime suyunun kullanlncaya kadar temizkalmasn salayan olanaklara sahiptirler.

Bl

m 2

:1

32

Temel Gstergeler

Her ailenin 10-20 litrelik iki su kab ve ayrca 20 litrelik depolamakab olmaldr. Su toplama ve depolama kaplar dar boyunlu ve/ve-ya kapakl tercih edilir.

Kii bana ayda 250 gr. sabun der.Toplu ykanma yerlerinin gerekli olduu durumlarda, uygun sklk-

ta ve zamanlarda banyo yapmak iin kadn ve erkeklere ayr olmakzere yeterli banyo kabini olmaldr.

Toplu amarhane gereken yerlerde her 100 kii iin 1 ykama ha-vuzu gereklidir, kadnlarn i amarlarn ykama ve kurutmalariin zel amar alanlar gereklidr.

Rehber Notlar 1. htiyalar: Evde kullanlan toplam su miktar hava durumuna, mev-

cut temizlik olanaklarna, insanlarn normal alkanlklarna, dini vekltrel uygulamalarna, piirdikleri yiyeceklere ve giydikleri giysi-lere gre deiebilir. Baz durumlarda, rnein, dkme-aktma trtuvaletlerin kullanlmas halinde veya mevcut bir kanalizasyon siste-mi veya krsal su datm sisteminin ilevini devam ettirmek veya fe-laketzedelerin geim ve refahn salayan hayvanlar ykamak iinok miktarda suya ihtiya olabilir. Bu tr ihtiyalar iin gerekli olansu miktarlar standartlar iine dahil edilmemitir ve gerektiinde as-gari su miktarna eklenmelidir. Salk merkezleri, tedavi amal bes-lenme merkezleri, yetimhaneler vb. yerler iin ihtiya duyulan sumiktarlar da standartlar kapsamna alnmamtr ve gerekirse ilaveedilmelidir. Ek ihtiya miktarlar rehberi iin ek 2ye baknz.

2. Mikrobiyolojik su kalitesi: Birok acil durumda, sudan geen has-talklar, kii ve ev sal iin yeterli su bulunamamas kadar, sukaynaklarnn kontamine olmasna da baldr. Acil bir durumda,suyun kullanlabilirliini belirleyen mikrobiyolojik kalite standart-lar uyarlanrken, kullanm iin temin edilen sudan geebilecek faz-la enfeksiyon riski ve insanlarn kullanmak isteyecei dier su kay-naklarnn yol aabilecei riskler gz nnde tutulmaldr. Ek su


33

salama konusunda DS, me Suyu Kalitesi in Rehbere (1984)baknz.

3. Suyun dezenfeksiyonu: Suyun kaynanda veya toplanma sonrasn-da belirgin bir kirlenme riski varsa, su klor gibi bir dezenfektanla te-mizlenmelidir. Bu risk, nfus skl, dk imhas dzeni, temizlikdurumu, suyla geen hastalklarn grlmesi gibi belli bir yerleimyerindeki koullara gre tespit edilmelidir. Genel bir kural olarak,kalabalk ve youn nfuslu bir topluma su salayan herhangi bir te-sisat klor gibi bir dezenfektan madde ile temizlenmelidir. Bir ishalepidemisi varsa, datlan tm ime sular datlmadan nce veyaevde dezenfekte edilmelidir.

4. Kimyasal ve radyolojik kirlenme: Sanayi faaliyetleri veya hidroje-olojik kaytlar suyun kimyasal veya radyolojik salk riski tayabi-leceini akla getiriyorsa, bu riskler sratle saptanmaldr. Buna g-re, halkn saln ksa vadede tehdit eden riskler ve yararlar arasn-da bir denge kurularak karar alnmaldr. Kontamine suyun uzunvadeli kullanm iin alnacak karar daha detayl bir durum deer-lendirmesi ve analiz sonularna dayanmaldr. Uzun vadeli su sa-lama konusunda DS, me Suyu Kalitesi in Rehbere (1984) ba-knz.

5. Suyun tad: Tat salk iin direkt bir sorun olmamakla beraber, t-ketici gvenilen suyun tadn beenmiyorsa, gvenli olmayan kay-naklardan su iebilir ve saln riske sokabilir. Bu durum klorlan-m su saland durumlarda bile bir tehlike oluturabilir. Suda ar-zu edilen tat tketiciye gre deiir ve bu ancak yerinde anlalabi-lir. Bu nedenle, suyun temin edildii blgede yaplan almalar so-nucunda suyun tketicinin az tadna uygun olup olmadna kararverilir ve buna gre yalnz gvenli su kaynandan iilmesi iin ge-reken ilemler yerine getirilir.

6. Salk merkezlerinin kullanaca suyun kalitesi: Salk merkezle-rinde kullanmak iin temin edilen suyun, baz tbbi ara-gereleriin gereken kk miktarlarda saf su ve belli kimyasal maddelerinyksek oranlarda bulunmas gibi durumlar dnda, genel toplumunkullandndan daha iyi kalitede olmas gerekmez. Buna karn, sa-


Bl

m 2

:1

34

lk merkezlerinde var olmas beklenen patalojik organizma oran vehastalarn bunlardan etkilenme olasl gz nnde tutulduunda,suyun klor veya dier bir dezenfektanla temizlenmesi ve su depola-ma tehizatnn kirlenmeyi nleyecek ekilde tasarlanmas ve kulla-nlmas gereklidir. Kk ocuklar belli kimyasal kontaminantlar-dan kolaylkla etkilenebilirler ve bu tp personeli tarafndan kontroledilmelidir.

7. Nicelik/Nitelik: Felaket sresince suyun kalitesi kadar miktarnn dauygunluuna nem verilmelidir. Gerek nitelik gerekse nicelik iinngrlen asgari standartlar elde edilinceye kadar, yetersiz miktar-da kaliteli su salamak yerine, yeterli miktarda orta kalitede su sa-lamaya ncelik verilmelidir. Eer suyun mikrobiyolojik kalitesi ko-nusunda ciddi bir phe varsa, kaliteyi dzeltmek iin ilk nlem ola-rak dezenfektanlarla temizlenmesi gerekir.

8. Su bulma ve hakkaniyet: Asgari ihtiyalar karlamak zere yeter-li miktarda su olsa bile, kiilerin bunu eit ve adil bir ekilde kulla-nabilmesi temin edilmelidir. Su kaynaklar bir yerleim yerine yete-rince yakn deilse, insanlar ihtiyalar iin yeterince su toplayama-yacaklardr. Krsal koullarda, tuvaletlerin altndan emin olmakiin meskenlere su ulatrmak gerekli olabilir. Suyun herkesin temelihtiyalarn karlayacak ekilde paylatrlmasn salamak gereke-bilir. Eer su belli zamanlarda paylatrlp datlacak veya pompa-lanacaksa, bunun suyu toplama iini yapan kadnlar ve dierlerineuygun zamanlarda yaplmas gerekir. Felaketzede toplumdaki ka-dnlar ve erkekler kendi haklar konusunda bilgilendirilmeli ve su-yun adil olarak datmnn izlenmesine dahil edilmelidir.

9. Su toplama ve depolama: nsanlarn, ykama, yemek piirme vebanyoda kullanmak zere toplayacaklar suyu depolamak iin kap-lara ihtiyalar vardr. Bu kaplar, byklk, ekil ve tasarm bakm-larndan salkl ve yerel ihtiya ve alkanlklara uygun olmaldr.

10. Ortak amar ykama ve banyo yerleri: nsanlar gizli olarak ban-yo yapacaklar bir yere ihtiya duyabilirler. Eer bu aile barnakla-rnda mmkn deilse, baz merkezi yerler gerekebilir. Giyeceklerin


35

ykanmas, zellikle ocuklarn temizlii iin gerekli dier bir ilem-dir; ayrca piirme ve yemek malzemesi de ykanmaldr. Bu iler iingenel standartlar tanmlamak mmkn deildir, fakat bunlarnyaplmas iin baz olanaklar gerekiyorsa temin edilmelidir. Bu yer-lerin tasarm, yeri ve says kullanclara ve zellikle kadnlaradanlarak kararlatrlmaldr. Dikkate alnmas gereken nemlifaktrler arasnda bu yerlerin kullanclar asndan, zellikle kadn-lar ve kzlar iin gvenli, uygun ve elverili olmas saylabilir ve bun-larn yeri ve tasarm konularnda onlarn fikirlerini almakgerekir.Yerleim merkezlerinden uzak tuvaletler kadn kullanclaratecavz konusunda ek bir risk tayabilir.


Bl

m 2

:1

Dk mhas Standard 1: Faydalanmaimkan ve tuvalet saysnsanlarn, gndz ve gecenin her saatinde, evlerine yakn, gvenli verahat olarak derhal kullanabilecekleri yeterli sayda tuvalet bulunur.

Temel Gstergeler

Her tuvalet bana en fazla 20 kiiTuvaletin kullanm ev/evlere ve/veya cinsiyete gre ayarlanr.Tuvaletler meskenlerden 50 metre veya 1 dakikalk mesafeden daha

uzak deildir.

Kamu yerlerinde (marketler, datm merkezleri, salk merkezlerigibi) kadn ve erkek tuvaletleri ayrdr).

nsan dksnn uygun bir ekilde imha edilmesi, dk ile geenhastalklarn nlenmesinde atlacak ilk adm olup direkt ve indi-rekt yolla geen hastalklarn nlenmesine yardmc olur . Bunedenle dk imhasna ncelik verilmeli ve acil olan birokdurumda, bu konuda su temini kadar hzl davranlmaldr.Dklama iin uygun yerlerin yaplmas insanlarn saygnl,gvenlii, sal ve iyilii iin gerekli birok acil giriimdenbiridir.

36

3 Dk mhas

37

Temel Gstergeler

Ev ve kamu tuvaletlerinin tm, kullanclar tarafndan uygun bu-lunacak ve teknik bakmdan salam tasarm ve inaat zelliklerinesahip olmaldr.

Genel tuvaletler iin temizleme ve bakm ilemleri yerinde ve uygunbir ekilde yaplmaldr.

Tuvaletlerin aadaki zelliklere sahip olacak ekilde yer seimi, in-a ve tasarm yaplmal:

Tuvaletler kolay temizlenebilen ve salk riski tamayan nitelite-dir.

Tuvaletler ocuklar, yallar, hamile kadnlar ve zrller gibinfusun her kesimi tarafndan kolaylkla kullanlabilir.

Gvenlik ve kullanm kolayl bakmndan gerekiyorsa geceleriaydnlatlr.

El ykama yerleri tuvaletlere yakndr.

Sinek ve sivrisinek remesi en dk seviyelerdedir.

Kadnlarn hijyenik pedlerinin imhas veya bunlarn ykanp ku-rutulmas iin gerekli nlemler alnr.

Kullanclarn alkanlklarna uygun bir gizlilik salanr.

Tuvaletler ve atk yollar ounlukla herhangi bir yeralt su kayna-ndan en az 30 metre uzaklkta ve tuvaletin dip seviyesi su tabaka-snn en az 1.5 metre stnde olmaldr. Defekasyon sisteminde dre-naj ve boaltma herhangi bir yzeysel su kaynana veya s yeraltsu kaynana doru olmamaldr.


Dk mhas Standard 2: Tasarm ve inaatnsanlarn rahat, salkl artlar altnda ve gvenli olarak kullan-abilecekleri tuvaletler tasarlanm ve ina edilmitir.

Bl

m 2

:1

38

Eer uygunsa, insanlara kendi tuvaletlerini ina etmeleri, bakm vetemizliini yapmalar iin gerekli ara ve gereler salanmaldr.

Rehber Notlar 1. Uygun olanaklar: Baarl dk imha programlar, insanlarn eitli

ihtiyalarn anlayarak, onlarn alk olmayabilecekleri ve kullan-mn kolay ve cazip bulmayabilecekleri olanaklarn kullanmna ka-tlmlarn salayabilecek ekilde hazrlanabilir. Tuvaletlerin tasar-m, inas ve yeri kullanclarn tercihlerine gre hesaplanmal ve ka-dnlar ve topluluun dier yelerine danlmaldr.

2. ocuk dklar: ocuk dklarna zel bir dikkat gsterilmelidir;genellikle bunlar byklerinkinden daha tehlikelidir. Bu konuda an-ne ve babalar ve ocuk bakclar yardmc olmal ve olanaklar o-cuklar dnerek tasarlanp yerletirilmelidir. Anne ve babalar veocuk bakclarn bebek dklarnn gvenli yolla imhas ve bezle-rinin ykanmas konusunda bilgilendirmek gerekebilir.

3. Makat temizlii: Su kullananlar iin su salanmaldr. Dierlerininkullanmas iin kat veya dier malzeme salamak gerekebilir. Enuygun malzeme iin kullanclara danlmaldr.

4. El ykama: Tuvaletleri kullananlar, kullandktan sonra sabun veyadier alternatif bir madde ile ellerini ykamak iin gerekli koullarasahip olmal ve gerekirse bununiin desteklenmelidir. Bu, hastalkla-rn yaylmasnda nemli bir engeldir.

5. Adet grme: reme andaki kadn ve kzlar det kanamalar iinuygun malzemeye sahip olmaldr. Eer bu malzeme bir kurulu ta-rafndan salanacaksa, kadnlara neyin uygun olaca danlmal-dr. Giyeceklerin ykanp, kurutulup tekrar kullanld durumlardakadnlarn bu ileri salkl bir ekilde yapabilecekleri zel bir yerolmaldr.

6. Salk koullarna uyan tuvaletler: Eer tuvaletler temiz tutulamaz-sa, hastalklarn bulat odak noktas durumuna gelebilir ve insan-lar bunlar kullanmamay tercih edebilirler. Tm tuvaletlerin bakm


39

ve temizleme ilerine dikkat etmek gerekir. Kullananlarn sahip k-t tuvaletler daha temiz tutulacaktr. Bu da, tuvaletleri insanlarnuyuduklar yerlere yakn yaparak ve tasarm ve inasnda kullanan-larn fikirlerini alarak salanabilir.

7. Ortak alanlar: Her 20 kii veya her aile bana bir tuvalet salamakhemen mmkn olmayabilir. Genellikle, ksa vadede ortak kullanmalanlar temin etmek gerekir. Bu ortak kullanm alanlarnda kimintuvalete girecei veya temizleme sorumluluunun nasl paylalaca- gibi konularda karar vermek iin kullananlarla birlikte alma-lar yaplabilir. Erkek ve kadnlar ayr tuvalet kullanabilir veya bir-ka aile ayn tuvaleti kullanabilir. Tuvaletlerin says arttrldkapaylama dzeni deiecektir. Baz durumlarda, toplumun tm ve-ya bir kesimi iin temiz genel tuvaletler salamak gerekebilir. Hemyeterli sayda uygun tuvalet bulunmas ve hem de her bireyin gerek-tii zaman tuvalete gidebilme olanana sahip olmas nemlidir.

8. Kanalizasyon sistemlerinin su kaynaklarndan uzakl: Yukardaverilen uzaklk atlak kayalar ve kireta iin arttrlabilir veyakatksz toprak iin azaltlabilir. Yeralt sularnn tketilmediidurumlarda yeralt suyunun kirlenmesi endie konusu olmayabilir.

9. Gvenlik: zellikle kalabalk yerleim yerlerinde, shhi yerlerinkadnlar ve gen kzlar tarafndan kullanmnn gvenli olmasnsalamak ok nemlidir. Yaanlan alandan uzak veya iyi aydnlatl-mam olan tuvaletler kadn ve kzlar iin ek bir risk oluturur.


Bl

m 2

:1

40

Tayc Kontrol Standard 1: Kiinin veailenin korunmasHastalk bulatran canllarn ve babelas bceklerin, insanlarn sa-lk ve huzurlar zerinde belirgin lde bir risk oluturacann tah-min edildii durumlarda, insanlar kendilerini koruyacak olanaklarasahip olmaldr.

Hastalk tayan canllardan bulaan hastalklar birok acil du-rumda hastalk ve lmlerin ana sebebidir. Halk sal bala-mnda tayc yoluyla bulaan hastalklarn en nemlisi stma ol-sa da, birok dier hastalk da sal tehdit edebilir. Sineklerishalli hastalklarn yaylmasnda nemli rol oynarlar. Tayclar-la bulaan hastalklarn kontrol, salk hizmetleri, barnma,yer seimi ve planlamas, su temini, dk imhas, kat atk yn-temleri ve drenaj gibi evre sal hizmetlerini ieren birokalanda abay gerektirir. Tayclarla bulaan hastalklarn do-as karmak olup bunlarn uzman kimseler tarafndan teda-visi gerekirse de, hastalk, tayc ve bunlarn toplum ile ara-larndaki etkileim tespit edildii srece basit ve etkin nlemleralmak suretiyle ok ey yaplabilir.

ncelikli halk sal balamnda olmasa da, tahtakurusu gibibabelas bcekler nemli ekilde rahatszla ve uykusuzluasebep olabilir ve bunlarn salk zerindeki dolayl etkilerine dik-kat etmekte yarar vardr.

4 Hastalk Tayan Canllarn Kontrol

41

Temel Gstergeler

Tayc yoluyla bulaan bir hastalk riski ile kar karya olan tmtoplumlara korumal barnaklar salanr.

Bitten bulaan tifs veya hummann tehdit ettii durumlarda, insanbiti belli standartlar kapsamnda kontrol altna alnr.

Temel Gstergeler

Tehdit altndaki toplum stma mntkas dndaki blgelereyerletirilir.

Stma tayan sivrisinek nfusu, yaygn stma enfeksiyonu riskindenkanmak iin yeterince dk seviyelere indirilir.

Gerekli durumlarda ve kolay ise, taycnn redii ve yaad yer-ler deitirilir.

Fare, sinek ve dierleri ve babelas bcek nfusu dk dzeyde tutulur.shal epidemisi veya riski olan nfusu youn yerleim blgelerinde

ciddi sinek kontrol yaplr.


Tayc Kontrol Standard 2: Fiziksel,evresel ve kimyasal korunma nlemlerinsan sal ve refah iin risk oluturan hastalk tayan canllar vebabelas bceklerin says uygun bir dzeyde tutulur.

Tayc Kontrol Standard 3: Kimyasaltayc kontrol yntemlerinin doru olarakuygulanmasBcek zehiri kullanarak yaplan tayc kontrollerinde, personel, afet-ten etkilenen toplum ve yerel evreyi yeterince korumak ve bu ilalarakar diren olumasn nlemek iin uluslararas normlara uyulur.

Bl

m 2

:1

42

Temel Gstergeler

Personel, eitilmek, koruyucu giysileri giydirmek, denetim ve zehir-li bcek ilalar ile temas sresinin snrlanmas gibi yollarla koru-nur.

Bcek ilalarnn satn alnmas, tanmas, saklanmas ve imha i-lemleri ve kullanlan uygulama aralar uluslararas normlara uyarve bunlarn her zaman hesab verilebilir.

nsanlar bu ilalarn muhtemel zararlar ve ne zaman kullanlmasgerektii gibi konularda bilgilendirilir. Halk, bcek ilalarn uygu-lama srecinde ve sonrasnda, uluslararas kabul edilmi ilemlerkapsamnda korunur.

lalarn seimi ve uygulama yntemleri ulusal ve uluslararas pro-tokollere uyar.

lalarn ve ilalanm cibinliklerin kalitesi uluslararas normlarauyar.

Rehber Notlar 1. Dier sektrlerle balant: Halkn tayclar araclyla bulaan

hastalk riskine en az maruz kalmasn salamada yerleim yerininseimi nemlidir. Tayc yoluyla bulaan olas hastalk riski, yer-leim yerlerinin seiminde gz nnde tutulan ana sorunlardan biri-ni oluturur. Salk hizmeti faaliyetleri, etkili tedavi, alama veyahastalktan koruma veya korunma yollarnn uygulanmas, hastal-a yol aan mikrop veya virslerin yaygnln azaltmaya yardmcolabilir. Tayclar kanalyla bulaan hastalklarn kontrolndesalk ve su temini ve sanitasyon sektrleri birlikte faaliyet gster-melidir. Hem salk hizmetleri, hem de beslenme faaliyetleri genelsalk ve beslenme konularnda etkili olur ve tayclarn bulatr-d hastalk olaylarn azaltmaya yardm eder.

2. Tayclarn bulatrd hastalk riskinin tanm: Tayclardankorunmak iin alnacak nlemler kararlatrlrken, hastalk riskininne derece fazla olduu ve bu konuda elde edilen klinik kantlar de-


43

erlendirilmeli ve bunlara dayanarak karar alnmaldr. Bu riski et-kileyen faktrler unlardr:

Baklk durumu hastala daha nce maruz kalm olmak,beslenme stresi ve dier stresler.

Mikrop veya virsn tipi ve yaygnl- hem tayc ve hem de in-sanlarda.

Tayc trleri ve ekoloji. Tayc nfusu (mevsim, reme alanlar vb.) Varolan kiisel korunma ve kanma nlemleri.

3. Kiisel korunma nlemleri: Fazla stma riski varsa, ilalanm cibin-lik gibi bireysel koruyucu nlemlerinin erken dnemlerde ve siste-matik olarak alnmas nerilir. la emdirilmi cibinlikler bit, tahta-kurusu ve sineklere kar da koruduundan ek bir avantaja sahiptir.Sivrisineklerle har neir olan insanlarn kulland gibi uzun kollugiysiler, ev dezenfektanlar, sivrisinek telleri ve spreyleri de dier uy-gun kiisel korunma yollar olabilir. Bu nlemlerin etkili olabilmesiiin kullananlar tarafndan benimsenmesi ve dzenli olarak kullanl-mas nemlidir.

4. evresel ve kimyasal tayc kontrol: Yerleim yerinde taycla-ra reme frsat vermemek iin alnacak temel evresel mhendisliknlemleri vardr. Bunlar, sinekleri kontrol altna almak iin insan vehayvan dklarnn ve pn imhas, ve sivrisinekleri azaltmak iindurgun sularn drenajdr. Dk ve p imhas gibi ncelikle alnma-s gereken evre sal nlemleri, hepsi iin olmamakla beraber, ba-z tayc topluluklar zerinde etkili olacaktr. Ancak, yerleim ye-ri iindeki veya yaknndaki tm reme, beslenme ve yaama alan-lar zerinde uzun vadede bile yeterli derecede etkili olmak mmknolmayabilir ve bu nedenle yerel kimyasal kontrol ve bireysel koru-ma nlemleri almak gerekebilir. Baz durumlarda, havann ilalan-mas yetikin sineklerin saysn drebilir ve uygulamak doruolabilir; rnein, bir ishal salgn srasnda veya beklentisi varkensinek saysn azaltmak iin.

5. Evhalk ve kiisel haarat ilac kullanma: Haarat ilalar ile eviniini ilalamak, stmann yaylmasn kontrol etmede etkili olabilir.


Bl

m 2

:1

44

Bitle bulaan tifs ve humma, yerleim yerlerine yeni gelenler oldu-u srece yaplacak kitle kampanyalar aracl ile vcut bitinin ki-isel seviyede kontrol altna alnmasn salayarak nlenebilir.

6. Tayc kontrol programlar iin gstergeler: ounlukla, tayckontrol faaliyetinin etkinliini lmek iin kullanlan en basit gs-tergeler hastaln skl ve parazit saymdr (stma iin). Ancak,bunlar dikkatle ve dier faktrlerin nda yorumlanmas gerekenve duyarl olmayan gstergelerdir.

7. Bir yant tasarlama: Tayc kontrol programlar yanl bir tayc-ya hedeflenmi, etkisiz metod kullanlm veya doru taycya he-deflenmekle beraber yanl yer ve zamanda yaplmsa hastalk ze-rinde etkili olmayabilir. Salk verileri bir tayc sorununu tanm-lama ve izlemede yardmc olabilir, fakat etkili bir yant tasarlamakiin detayl almalar yapmak ve sklkla uzmanlarn nerilerini al-mak gerekir. Bu neriler, nlemler alnrken ve kimyasal maddele-rin seim ve kullanmnda ulusal ve uluslararas salk rgtlerininngrd protokollere uygun davranldndan emin olmak iin,ulusal ve uluslararas kurululara danlarak yaplmaldr. Yreselhastalklarda, tayclarn reme alanlar ve tayc nfusunda mev-simlere gre oluan deiikliklerle ilgili sorunlar iin yerel nerilerebavurulmaldr.


45

Kat Atk Kontrol Standard 1: Katatklarn toplanmas ve imhasnsanlar, tbbi atklar dahil, kat atklardan temizlenmi bir evreyesahiptir.

Temel Gstergeler

Ev pleri yerleim yerlerinden uzaklatrlr veya sal tehdit et-meden yerinde gmlr.

Yerleim blgelerinde veya kamuya ait alanlarda hibir zaman kon-tamine veya tehlikeli tbbi atklar (ineler, cam, giysiler, ilalar vb.)bulunmaz.

Her salk tekilatnn snrlar iinde, doru olarak tasarlanm, in-a edilmi ve altrlmakta olan, derin kl ukurlu ve atklar klhaline getiren bir cihaz bulunur.

p ukurlar, kaplar veya marketlerde ve mezbaha alanlarndagnlk toplama iin sistemli zel yerler bulunur.

5 Kat Atk KontrolOrganik kat atklar imha edilmezse, yzeysel su kirlenmesi vesinek ve fare reme alanlar olarak ciddi risk yaratr. Toplan-mam ve biriken kat atklar ve doal bir afetten veya atma-dan geriye kalan enkaz irkin ve moral bozucu bir evre yara-tabilir ve evre saln korumak iin aba gsterenlerin heve-sini krar. Kat atklar drenaj ukurlarn tkayabilir ve oluan kir-li ve durgun yzeysel sular yoluyla evresel salksorunlarnaneden olur.

Bl

m 2

:1

Kat atklarn son imhas evresel salk sorunlarna yol amayacakbir yerde ve uygun koullar altnda yaplr.

Temel Gstergeler

Bir konut, p kab veya p ukurundan 15 metre veya toplu ptenekesinden 100 metreden fazla uzaklkta olamaz.

Ev plerinin yerinde gmlmedii durumlarda, her 10 aile iin biradet 100 litrelik p tenekesi bulunur.

Rehber Notlar 1. pn tipi ve miktar: Acil yerleim yerlerindeki pler, ierik ve

miktar bakmndan, ekonomik aktivitenin okluu ve tipine ve t-ketilen balca yiyeceklere gre byk deiiklik gsterir. Bir mda-halenin gerekip gerekmediine ve gerekiyorsa bunun ne olduunakarar vermek iin kat atklarn insan sal zerindeki etkisinimantkl olarak deerlendirmek gerekir. Eer kat atk toplum iin-de geri dntrlebiliyorsa, bu salk asndan belirgin bir riskoluturmad srece desteklenmelidir. Yerinde grdkleri ilem ve-ya paketlenme ekli nedeniyle byk miktarlarda kat atk oluturansat rnlerinin datmndan kanlmaldr.

2. Katlm: Kat atk kontrol programlar, kiilerin plerini kendileri-ne verilen kaplara koyarak veya belirtilen uygun yerlere gmerek buprogramlara katlmalar orannda baarl olur. Anne-babalar ve o-cuklar tbbi atklarn geri dntrlmesinden veya onlarla oyna-

Kat Atk Kontrol Standard 2: Katatklar iin kaplar/ukurlarnsanlar ev atklarn uygun ve etkin bir ekilde imha etme olanakla-rna sahip olmaldr.


46

47

madan doacak tehlikelerden haberdar edilmelidir.

3. Tbbi Atklar: Tbbi atklar iin zel koullar gerekir. Bunlar tpmerkezlerinin, kolera izolasyon merkezi, beslenme merkezi gibi tb-bi yerlerin snrlar iinde yok edilmeli ve genel yerleim alanlarn-daki plerle kartrlmamaldr. Tbbi atklarn imhasnn sorum-luluu ak bir ekilde tanmlanmaldr.

4. Market Atklar: Birok market at ev pleri ile ayn yollardanimha edilir. Mezbahalarda, kesim iinin salkl koullarda yaplma-s iin, oluan sv atklarn zel muamele grmesi ve bunun iin ge-rekli olanaklarn salanmas gerekir.

5. ller: Acil durumun ilk dnemlerinde, veya doal afetten hemensonra lm oranlar genelde yksektir ve bu nedenle llerin toplumezarlara gmlmesi gerekir. Mezarlklar ve toplu mezarlar yeraltime suyu kaynaklarndan en az 30 metre uzaklkta ve mezarn ze-mini yeralt suyu tabakasnn en az 1.5 metre stnde olmaldr.

Cesetlerin salgnlara yol at, doal afetlerle ilgili olarak yaygn veyanl bir inantr. Bir ok durumda, cesetler hemen gmlmez ve-ya yaklmazsa epidemiye yol aacaklar inanc ile hareket edilir.Gerekte, cesetlerin neden olduu salk zararlar ihmal edilebile-cek niteliktedir. Ancak, kolera ve tifus epidemisi gibi zel durumla-rn olmas halinde cesetler zel salk riski oluturabilir.

Genelde, ailelerin kendi llerini geleneksel yollarla gmmelerineveya yakmalarna izin verilmelidir. Mezarlklar ve l yakma yer-leri, felaketzede toplumun yelerine danlarak, yeni yerleim yer-lerinde yaamn erken dnemlerinde planlanmaldr. lm oran-larnn saptanmas iin cenazelerin izlenmesi gerekir. Ailelere l-lerini defnetmeden nce sarmalar iin giysi ve dier malzemelerisalamak gerekebilir. Duruma gre, llerin aile yeleri tarafndantannmas ve alnmas, sa kalanlarn ana kaygs olabilir. iddetolaylar kurbanlarnn gmlmeleri srasnda adli konular dikkatealnmaldr.


Bl

m 2

:1

48

6. Kat atk imhas: Son imha ekli ne olursa olsun, rnein gmmeveya yakma gibi, bu bir salk ve evre sorunu yaratmayacak ekil-de yaplmaldr.


49

Drenaj Standard 1: Drenaj almalarnsanlar, su andrmas tehlikesi olmayan, durgun su, sanak suyu,sel suyu, evlerin ve tp merkezlerinin atk sularndan artlm bir evr-eye sahip olmaldr.

Temel Gstergeler

Su kaynaklar ve yerleim yerleri evresinde durgun su bulun-memal.

Sanak sular akp gidebilmeli.Barnaklar, yollar, su ve temizlik yerleri sel sular arafndan baslp

veya andrlmamal.

6 DrenajAcil yerleim yerlerinin snrlar iinde veya yaknnda bulunanyzeysel su, evlerden ve su noktalarndaki atk sudan, lamlar-dan ve tuvaletlerden szan sudan, yamur suyundan ve sel su-yundan oluabilir. Bu sudan kaynaklanan ana salk sorunlar,su kaynaklarnn ve yaanan evrenin kirlenmesi, tuvaletlerin vebarnaklarn zarar grmesi, tayc canllarn remesi ve sudaboulmadr. Yerleim yerlerinin snrlar iinde veya yaknndakiyzeysel sular insanlarn ykanmalar, yemek gerelerini ve k-yafetlerini ykamalar ynnde yarar salayabilir. Byle su kay-naklarnn kurutulup kurutulmamasna karar verilecei zamanyararlarnn ve risklerinin deerlendirilmesi yaplmaldr. Bu b-lm kk lde drenaj sorunlar ve faaliyetlerine ayrlmtr.Geni lde drenaj genel olarak yer seimi ve gelitirilmesiyoluyla belirlenir. (Barnak ve Yer Planlama, Blm 4e baknz).

Bl

m 2

:1

Temel Gstergeler

Uygun olarak tasarlanm yeterli miktarda ara, kk drenaj al-malar ve bakm iin gereken yerlerde insanlara salanmaldr.

Su noktalarnn drenaj iyi planlanmal, ina edilmeli ve baklmal-dr. Bu, su toplama noktalar ile ykama ve banyo yerlerinindrenajn ierir.

Rehber Notlar 1. Yer seimi ve planlama: Drenaj problemlerinden kanmann en iyi

yolu acil yerleim yerinin seimini ve yerletirilmesini doru yap-maktr. (Barnak ve Yer Planlama, yer seim standartlar, Blm 4ebaknz). Baz yrelerin veya yakn su kaynaklarnn drenaj sorunu-nu zmek elverili olmayabilir.

2. Tesis: Tuvalet ve barnaklar korumak iin kk apta drenaj a-lmalar yaplmas gereken yerlerde ve ev ile su noktalarndaki atksularn durgun hale gelmesini nlemek iin yaplacak ilemler konu-sunda ilgili topluluun katlmn salamak uygun olabilir. Bu ko-nuda teknik destek ve aralara ihtiya olabilir. Ayrca, yakn su kay-naklar schistosomiasis gibi salk riskleri tayorsa veya suyun iil-mesi bir tehlike oluturacaksa, bunlar hakknda bilgi salamak vealternatifler nermek gerekebilir.

3. Drenaj ve dk imhas: Yapsal hasar ve szntlardan kanmak iintuvalet ve lamlarn tamasn nlemeye zen gstermek gerekir.

Drenaj Standard 2: Tesisat ve aralarnsanlar, ev ve su noktalarndaki atk sular uygun ve etkili bir yollaimha edebilecekleri ve sellere ve andrmalara kar barnaklarn vedier aile ve toplum yerlerini koruyabilecekleri olanaklara (tesisat,ara, vs) sahp olmak.


50

51

Hijyen Destekleme Standard 1: Salkldavran ve olanaklarn kullanmEtkilenen toplumun tm birimleri hijyen iin en byk risk yaratan dav-ranlarn bilincinde olup, bunlar dzeltebilecek gtedir. Kendi sa-lk ve saygnlklarn korumak iin gerekli olan su ve sanitasyon ola-naklarnn kullanm konusunda yeterli bilgi ve kaynaklara sahiptir.

Hijyen Destekleme Tanmlanmas:Burada hijyenin desteklenmesi, halkn sahip olduu bilgi, uygulamayntemleri ve kaynaklar ile kuruluun bilgi ve kaynaklarnn birletiril-mesi sonucu sal tehdit eden alkanlklardan kurtulmak olarak ta-nmlanmtr. Etkili bir salk eitimi, ana hijyen sorunlarn tanmla-mak ve bu sorunlarn zm iin bir program tasarlamak, uygulamakve izlemek iin felaketzede toplum ve kurulular arasnda bilgi al ve-riine dayanr. Bu tanmlama, hijyen alkanl ile salkl bir yaamiin gerekli olan maddi olanaklarn birlikte salanmas gerektiininbilincindedir.

7 Hijyen DesteklemeHijyen kurallarna gre hareket etme alkanl, su ve sanitas-yonla ilgili hastalklarn yaylmasn nlemede ok nemli bir fak-trdr ve Hijyenin desteklenmesi acil su temini ve sanitasyonhizmetleri gerektiren durumlarda yaplacak almalarn etkiliolabilmesi iin ok gerekli bir unsurdur. Acil durumlarda hijyenidestekleyici programlarn etkinliini lmek zordur. Ancak, by-le programlar eer sistematik bir yolla belirlenir, planlanr veuygulanrsa ve ok abuk etki edecek az sayda, fakat nemliolan uygulamalar zerine odaklanrsa, etkin olabilirler. Hijyenkonusunda verilen eitimin, hibir zaman salkl bir ortam iingerekli olan iyi sanitasyon olanaklar ve salkl su temini yn-temlerinin yerine geemeyeceini de vurgulamak gerekir.

Bl

m 2

:1

52

Temel Gstergeler1 Su salama

nsanlar kolay elde edebildikleri en iyi kaliteli sular kullanr.Kamu salk olanaklar (dular, amar havuzlar, vb.) uygun ve

adil bir ekilde kullanlr.

me, piirme ve kiisel temizlik iin ortalama su kullanm gndekii bana en az 15 litredir.

Su kaplar bir kapakla ( saland yerlerde) kapal tutulur.me su kaplarnda ortalama dk kontaminasyon her 100 ml. de

50 dk koliformundan azdr.

2 Dk imhas

nsanlar hazr tuvaletleri kullanr ve ocuklarn dklar hemen vesalkl bir yolla ortamdan kaldrlr.

nsanlar tuvaletleri, gerek kendi ve gerekse dierlerinin sal iinen temiz ekilde kullanr.

Ev tuvaletleri, herkesin kullanm iin temizlenir, temiz tutulup,salk artlarna uygunluu korunur.

Anne-babalar ve bakclar ocuklarn dklarnn gvenli bir yollaimhas gerektiinin bilincinde olduklarn gsterirler.

Aileler ve bireyler, kurulua kaydolarak ukur kazmay veyamalzeme toplamay ieren bir aile tuvalet programna katlr.

nsanlar tuvalete gittikten veya ocuklarnn dksn temizlediktensonra ve yemek piirmeden ve yemekten nce ellerini ykarlar.

3 Tayc kontrol

Yatak araf ve rtleri ve giysileri dzenli olarak havalandrlr veykanr.

Stmann her zaman grld blgelerde:


53

lalanm cibinlikler gerekli olduu gibi tutulur, kullanlr veilalanr.

nsanlar sivrisineklerin srma zamanlarnda ellerindeki olanaklarkullanarak saklanp korunurlar.

Sivrisineklerin remesi iin bir ortam oluturabilecek kaplar ortadankaldrlr, sular dzenli olarak boaltlr veya kapal tutulur.

4 Kat atk imhas

pler gnlk olarak toplanmak iin kaplara konur veya zel biratk ukuruna gmlr.

Tbbi atklar iin ngrlen asgari standartlara uyulmayan yerlerdeanne-babalar, dier bakclar ve ocuklar, tp merkezlerinden atlanineler ve tbbi giysilere dokunmann tehlikeli olduunun bil-incindedir.

5 Drenaj

Barnaklar ve su kaynaklar etrafndaki blgeler durgun atk sudanartlr ve yerel sanak suyu drenaj yerleri temiz tutulur.

Drenaj almalar iin aralara gereksinim vardr.Schistosomiasis riski olan yerlerde insanlar suya girmekten saknr.6 Cenazeler

nsanlar, kendi geleneklerine saygl kalarak ve salk iin bir riskyaratmayacak ekilde cenazelerini kaldrmak iin gerekli kaynak vebilgilere sahiptir.


Hijyen Destekleme Standard 2: ProgramuygulamaSunulan tm hizmet ve kaynaklar, etkilenen toplumun tm kesimleri-nin hassas noktalarn, ihtiya ve tercihlerini yanstr. Kullanclar, uy-gun olan yerlerde salk olanaklarnn korunma ve bakm ilemlerinekatlrlar.

Bl

m 2

:1

54

Temel Gstergeler

Halk sal asndan nemli olan ana salk riskleri, durum deer-lendirmesi ve hijyeni destekleme faaliyetlerinin amalar kapsamn-da tanmlanmtr.

Su temini ve sanitasyon programlarnn tasarm ve uygulama srecitm kullanclar temsil eden bir mekanizma ierir.

Toplumdaki tm gruplar, nerilen salk uygulamalarn gerekle-tirmek iin gerekli olan kaynak ve olanaklara ulaabilir.

Hijyeni destekleme faaliyetleri halk sal iin nemli olan ana dav-ranlara ve ncelikli gruplara hedeflenir.

Hijyen ve salkl davran konusunda iletilen bilgiler ilgili kimselertarafndan alglanr ve kabul edilir.

Su kaynaklar ve sanitasyon yerlerini kullananlar, bunlarn yneti-mi ve bakmnda kendilerine den sorumluluklar yerine getirir.

Rehber Notlar 1. Hijyen uygulamalar iin kurulular ve felaketzede toplum sorum-

luluu paylar: Dier standartlar konusunda olduu gibi, kurulu-larn salk eitimi vermeleri kesinlikle art deildir. Ancak, bunugerektiren durumlar vardr ve bunlar izlemek gerekir. Hijyen art-larnn yerine getirilmesinde esas sorumluluk felaketzede toplumdabulunan herkese aittir. nsani kurulular, gerekli salk bilgilerini veolanaklar salayarak hijyen artlarnn yerine getirildiini gster-mekle ykmldr. Bu srecin bir paras olarak kurulular, fela-ketzede toplumdaki kadnlara hijyen konusunda bilgi aktarmak veilgili malzemeleri toplum iinde datmak gibi grevler verebilir.

2. Hijyen iin tehlike oluturan ve ncelik verilmesi gereken risk vedavranlar hedefleme: Hijyen destekleme faaliyetleri ve iletiimstratejilerinin amalar, verilecek ana mesajlar sulandrmamak, in-sanlarn kafasn kartrmamak veya mesajlarn yanl kimselereyollanmasn nlemek iin, ok ak ve net olarak tanmlanmaldr.Hijyen iin risk oluturan faktrlerin neler olduunu iyi anlamal ve


55

bu bilgileri yaplacak malzeme yardmnn planlanmas ve nelere n-celik verilmesi gerektiinin kararlatrlmas srasnda kullanmaldr.Kurulu ve sz konusu toplum arasndaki bilgi ak bu ekilde ya-rarl olacaktr.

Salkl bir yaam temin etmek iin hedeflenmesi gereken ve eitimfaaliyetlerinin baarl olmasn salayacak olan temel davranlartanmlamak iin bir durum deerlendirmesi gereklidir. Bu deerlen-dirme yaplrken, toplumun sahip olduu kaynaklara ve olanaklarabakmal ve bylece bo nerilerde bulunmamaldr.

3. Toplumun tm birimlerine ulama: Hijyen konusunda verilecekneriler, toplumun tm yelerine eriebilecek kiiler tarafndan ya-plmaldr. rnein; baz toplumlarda kadnlarn tanmadklar er-keklerle konumalar yasaktr. Gerekli malzeme toplumun cahilyelerinin de anlayabilecei ekilde tasarlanmaldr.


Bl

m 2

:1

56

Kapasite Standard 1: YeterlikSu temini ve sanitasyon programlar, uygun yetenek ve deneyimesahip ve iyi bir ekilde ynetilen ve desteklenen personel tarafndanuygulanr.

Temel Gstergeler

Su temini ve sanitasyon programlarnda alan tm personel, onlar-dan yapmalar istenilen faaliyetlerin ama ve metodlar konusundabilgilendirilir.

Durum deerlendirmeleri, program tasarm, ve ana teknik kararla-r alma ii uygun teknik bilgilere sahip olan ve acil durum konusun-da daha nce deneyimi bulunan personel tarafndan yaplr.

Personel ve gnlller cinsiyet konusunda felaketzede toplumla ilgilibilgiye sahiptir. Cinsel iddet vakalarn nasl bildireceklerini bilirler.

Teknik ve ynetim sorumluluu olan personel, ana kararlar bildir-me ve bunlar dorulama konusunda destek grr.

Bilgi toplamaktan sorumlu olan personel ve gnlllere ie bala-

nsani yardm, her ynyle, zor artlarda ve ou kez gvenliolmayan koullarda alan personel ve gnlllerin yetenek,bilgi ve ballna dayanr. Onlardan ok ey beklenilebilir ve as-gari standartlar salayacak ekilde almalar iin uygun bireitim ve deneyime sahip olmalar ve kendi kurulularnca iyibir ekilde ynetilip desteklenmeleri gerekir.

8 nsan Kaynann Kapasitesi ve Eitim

57

madan nce kesin ve ayrntl bilgiler verilir ve bunlar muntazamolarak denetlenir.

Salk eitimine katlan personel ve gnlller bu grevleri yerinegetirebilmek iin gerekli olan yetenek ve beceriye sahiptir ve bunla-ra uygun eitim ve denetim salanr.

naat ve dier el becerisi gerektiren faaliyetlere katlan personel vegnlller eitilir, denetlenir ve grevlerini etkili ve gvenli bir e-kilde yapabilmeleri iin bunlara gereken malzemeler salanr.

Rehber Notlar1. Bkz: ODI/Yardmda nsanlar (1998), Yardm Verecek Olan Perso-

nelin Ynetim ve Desteklenmesinde En yi Uygulamalar.

2. Personel: Personel ve gnlller kendilerine den grevleri yapabi-lecek nitelikte olduklarn gstermelidir. Ayrca, bunlar insan hakla-r anlamalar, uluslararas insan haklar yasalar ve G ile lgi-li Rehber Prensipler konularnda bilgili olmaldr. (nsani Yardmabaknz)

Acil durumlarda hazrlkl olmak amacyla verilen eitim ve destek,bu durumlarda kaliteli hizmet verebilecek olan beceri sahibi perso-nelin hemen temin edilmesini salar. Birok lkenin acil durumlariin hazrlk yapmad gz nnde tutulduunda, insani kurulu-larn nitelikli ve yetenekli personeli tespit ederek iyi bir ekilde eit-mesi ve byle bir durum sz konusu olduunda gerekli yere gnder-mesi nemlidir.

Kurulular, personel ve gnllleri grev yapacaklar yerlere gn-derirken, alma ekiplerinde kadn ve erkeklerin saysnda bir den-ge olmasn salamaldr.


Bl

m 2

:1

58

EK 1 lk htiyalar Tespit Sorular, Su Teminive Salkl Yaam Koullar

Bu soru listesi, ncelikle ihtiyalar deerlendirmek, yerel kaynaklartespit etmek, ve yerel durumu belirlemek iin hazrlanmtr. Yerel ola-rak mevcut olan kaynaklara ek olarak gereksinim duyulan d kaynak-larla ilgili sorular kapsama alnmamtr.

1 Genel

Etkilenen kiilerin says nedir ve bunlar nerelerdedir?nsanlarn nasl davranacaklar beklenmektedir? Etkilenen halk

ilgilendiren gvenlik faktrleri nelerdir ve bunlara nasl zmgetirilebilir?

Su ve sanitasyonla ilgili mevcut veya olabilecek hastalklar nelerdir?Bunlarn yaygnl ve sorunun beklenen geliimi nedir?

Temas kurulmas veya danlmas gereken esas kiiler kimlerdir?Toplumda en fazla zarar grecek olanlar kimlerdir? Kadn ve kzlar

iin ne gibi zel gvenlik riskleri vardr?

2 Su temini

Mevcut su kayna nedir?Gnde kii bana den su miktar nedir?Gnlk/haftalk olarak ne kadar aralklarla su temin edilebilmekte-

dir?

Su kaynandan gelen su ksa ve uzun vade ihtiyalarn karlaya-bilmek iin yeterli midir?

Su kaynaklar insanlarn yaadklar yerlere yeterince yakn mdr?Bunlar gvenli midir?


59

Mevcut su kayna gvenli midir? Ne kadar srede tkenecektir?nsanlarn yeterli byklkte ve tipte su kaplar var mdr?Su kayna kirli midir veya kirlenme riski tayor mudur (mikrobiy-

olojik ve kimyasal/radyolojik)?

Suyu dezenfekte etmek gerekli midir? Bu mmkn mdr? Bu neekilde yaplabilir?

Su kirli deilse bile dezenfekte edilmesi gerekli midir?Yaknlarda alternatif kaynaklar var mdr?Mevcut kaynaklar kullanmay engelleyen faktrler var mdr? Su kayna yetersiz ise toplumun yerini deitirmek mmkn

mdr?

Su kayna yetersiz ise tankerle su tamak mmkn mdr?Su kayna ile ilgili ana salk sorunlar nelerdir?nsanlar bu durumda suyu salkl olarak kullanma olanaklarna

sahip midir?

3. Dk imhas

Mevcut dklama uygulamas nedir? Eer dklama olanaklar akalanda ise, byle bir alan tespit edilmi midir? Bu alan gvenlimidir?

Mevcut olanaklar var mdr? Varsa bunlar kullanlyor mu, yeterlimi ve dzgn iletiliyor mu? Geniletilebilir veya adapte edilebilirmi?

Mevcut dklama uygulamas su kaynana veya yaanan blgeyebir tehdit oluturuyor mu?

Mevcut dklama uygulamas kullanclarn sal asndan birtehdit oluturuyor mu?

Kiiler tuvaletin yapsna ve kullanmna aina m?


Bl

m 2

:1

nsanlar tuvaletleri, dklama alanlarn veya hendekleri kullanmakiin hazrlkl m?

Dk imhas ile ilgili, cinsiyet gz nnde tutularak, mevcut inanve uygulamalar nelerdir?

Dklama alan, tuvalet ukuru vb. iin yeterli yer var mdr?Topran eimi nedir?Yeralt su seviyesi nedir?Yerinde dk imhas iin topran durumu uygun mudur?Tuvalet ina etmek iin hangi yerel malzemeler mevcuttur?Mevcut dk imhas dzenlemeleri hastalk tayan canllarn

yaamn tevik edecek nitelikte midir?

Dklamadan sonra insanlarn ellerini ykamalar iin sabun ve suvar mdr?

Anal temizlik iin uygun su ve malzeme var mdr?Kadnlar adet kanamalar ile ilgili sorunlarn nasl hallediyorlar?

Bunun iin ihtiya duyduklar malzeme ve olanaklara bulunuyormu?

4 Tayc canllar tarafndan bulaanhastalklar

Tayc canllar tarafndan bulaan hastalk riski nedir ve bu risk nekadar ciddidir? (Bkz: Tayc kontrol standartlar)

Tayc canllar tarafndan bulaan hastalk riski yksekse, riskaltndaki insanlar kiisel korunma imkanna sahip midir?

Yerel evrede tayc canllarn remesini azaltacak (drenaj, allarkesme, dk imhas, p imhas vb.) deiiklikler yapmak mmknmdr?

Tayclar kimyasal yolla kontrol etmek gerekli midir? Tayckontrol ve kimyasal madde kullanm iin hangi programlar,

60


61

dzenlemeler ve kaynaklar vardr?

Aileleri korumak iin ne gibi bilgi ve gvenlik nlemlerine ihtiyavardr?

5 Kat atk imhas

Kat atk bir sorun mudur?nsanlar plerini nasl imha ediyorlar?Hangi tip ve miktarda kat atk retiliyor?Kat atk yerinde imha edilebilir mi veya toplanmas ve yerleim yeri

dna karp imha etmek mi gerekir?

p reten tbbi yerler ve faaliyetler var mdr? Bunlar plerininasl yok ediyor? Bunlardan kimler sorumludur?

6 Drenaj

Bir drenaj sorunu var mdr? (Sel basm olan barnak ve tuvaletler,tayc canllarn reme alanlar, su kaynaklarn veya yaam yer-lerini kontamine eden kirli su)

nsanlar kendi barnak ve tuvaletlerini yerel selden korumak iinolanaklara sahip midir?

Bl

m 2

:1

1-2 lt./kii/gn el ykamak iin

2-8 lt./kabin/gn tuvalet temizlemek iin

20-40 lt./kii/gn sradan sifonlu tuvaletler iin

3-5 lt./kii/gn su dklen tuvaletler iin

1-2 lt./kii/gn

5 lt./ayakta tedavi gren hasta,

40-60 lt./yatan hasta/gn

amarhane ve sifonlu tuvalet iin ek miktarlar gerekebilir

60 lt./hasta/gn,

15 lt./bakc/gn

15-30 lt./kii/gn

15 lt./ bakc/gn

20-30 lt./byk veya orta ba hayvan/gn5 lt./kk ba hayvan/gn

Genel Tuvaletler

Tm Sifonlu Tuvaletler

Anal Ykama

Salk Merkezleri veHastaneler

Kolera Merkezleri

Tedavi AmalBeslenme Merkezleri

iftlik Hayvanlar

EK 2 Temel Ev Tketimi in Gerekli Olan ve AsgariStandartlara Ek Olarak Kullanlan Su Miktar

62


63

EK 3 Su Temini ve Sanitasyon ProgramlarndaDoru Uygulamalar

Acil su temini ve sanitasyon programlar standartlarnn uygulan-masn desteklemek iin aadaki zellikler izlenmelidir.

Asgari standartlar kapsamnda yaplacak bir durum deerlendirme-si sonucu ortaya kan eksik gereksinimleri karlamak.

Kadnlarn zel ihtiyalar ile ilgili ana halk sal sorunlarntanmlamak ve amalar belirlerken kadnlarn katlmn salayarakonlara danmak.

ncelikli halk sal sorunlarna yer vermek.3-6 ay iinde asgari standartlarn veya daha iyisinin ayn kalitede ve

eit bir biimde uygulanmasn salamak.

Programlar koordine ederken ncelikli sorunlara hemen eilmek,boluklar doldurmak ve tekrarlamalardan kanmak.

Asgari standartlara hemen ulamak yerine acil gereksinimlere, ennemli olana ncelik tanmak suretiyle, derhal zm getirmek.

Planlanan faaliyetlerin zamannda yaplmasn salamak iinmuntazam ve sistematik izlemelerde bulunmak ve programlardagereksinimlere gre deiiklikler yapmay salamak (Analiz stan-dartlarna baknz).

Karar alma ve projenin uygulanmasnda (tasarm, inaat, iletme vekoruma), yetenekleri kapsamnda, etkilenen toplumun kadn-erkekdengeli bir kesitinin temsil edilmesini salamak.

Gerektiinde yerel otoriteyi katarak ve yerel programlara sayggstererek faaliyetleri yerel kapasite zerine ina etmek ve tamam-lamak.

Bl

m 2

:1

Planlama ve uygulamada yerel artlar ekonomik, sosyal, politikve evresel gz nnde tutmak.

Afetten direkt olarak etkilenen halkn yansra yerel halkn dagereksinimlerine; rnein, yerel su kaynaklarnn kirlenmesini nle-mek gibi, duyarl olmak.

Etkilenen toplumun geleneksel uygulamalarna gre malzeme veolanaklar salamak suretiyle onlarn saygnlk ve rahatn salamak.

Farkl sosyal gruplarn, ev dzeyinde ve toplum dzeyinde, deiikihtiyalarna ve programn onlar zerindeki etkisine duyarl olmak.

Etkisi abuk, gr uzun vadeli programlar hazrlayarak olumlugelimeler iin uygun koullar yaratmak.

Programn uygulanmas ve faaliyetlerin yrtlmesinde personel,gnlller ve madur toplumun dier yelerinin gvenliini garantietmek.

Programlarn gerekli yetenek ve deneyime sahip, iyi bir ekildeynetilen ve desteklenen personel tarafndan uygulanmasnsalamak.

Yerel beceri ve kaynaklarla ynetilebilecek teknik ve malzeme kul-lanmak.

64


65

EK 4 Seilmi KaynakaAlmedom, A, Blumenthal, U and Manderson, L (1997), HygieneEvaluation Procedures: Approches and Methods for Assessing Waterand Sanitation-Related Hygiene Practices. International NutritionFoundation for Developing Countries. Available from London Schoolof Hygiene and Tropical Medicine, Keppel Street, London. WC1, UK.

Cairncross, S and Feachem, R (1993), Environmental HealthEngineering in the Tropics: An Introductory Text. John Wiley andSons. Chichester

Davis, J and Lambert, R (1995), Engineering in Emergencies: APractical Guide for Relief Workers. RedR/IT Publications. London.This book contains reference information on all the areas covered bythe standards for this sector.

House, S and Reed, R (1997), Emergency Water Sources: Guidelinesfor Selection and Treatment. WEDC. Loughborough University,Loughborough.

MSF (1992), Public Health Technician in Emergency Situation. FirstEdition. Mdecins Sans Frontires. Paris.

Overseas Development Institute/People in Aid (1998), Code of BestPractice in the Management and Support of Aid Personnel.ODI/People In Aid. London.

Pasigan, A M and Telford, J (1996), Needs and Resources Assessment.In: Preliminary Proceedings of the First International EmergencySettlement Conference: New Approaches to New Realities, Topic 3.University of Wisconsin Disaster Management Center.

Pickford, J (1995), Low-Cost Sanitation: A Survey of PraticalExperience. IT Publications. London.

Bl

m 2

:1

Thomson, M (1995), Disease Prevention though Vector Control:Guidelines for Relief Organisations. Oxfam. Oxford.

UNHCR (1991), Guidelines on the Protection of Refugee Women.UNHCR. Geneva.

UNHCR (1982), Handbook for Emergencies. UNHCR. Geneva.

UNHCR (1994), Tehnical Approach: Environmental Sanitation.PTSS/UNHCR. Geneva.

UNHCR (1992), Water Manual for Refugee Situations.PTSS/UNHCR. Geneva.

WCRWC/UNICEF (1998). The Gender Dimensions of InternalDisplacement. Womens Commission for Refugee Women andChildren. New York.

WHO (1984), Guidelines for Drinking Water Quality, Vol I. WHO.Geneva.

66


BeslenmedeAsgariStandartlar

69

Beslenmede Asgari Standartlar

indekiler

Giri 71

1. Analiz 74

2.Topluma Genel Gda Yardm 90

3. Beslenme Bozukluu Olanlara Gda Yardm 104

4. nsan Kaynann Kapasitesi ve Eitim 110

Ek 1: Tanmlar 114

Ek 2: Beslenme Gereksinimleri 121

Ek 3: Geici Besin Younluu 122

Ek 4: Kaynaklar 123

Genel szlk ve ksaltmalar iin kitabn sonundaki Ek 1 ve 2 yebaknz.

Bl

m 2

:2

71

1 Acil durumlarda beslenmenin nemiAcil bir durumun ortaya kt ilk dnemlerde, insanlarn yaamlarnsrdrebilmeleri iin yeterli miktarda gda maddesi bulmalar ve iyi bes-lenmeye devam etmeleri ok nemlidir. Kt veya yetersiz beslenme okciddi bir halk sal sorunu olabilecei gibi, belki de direkt veya indi-rekt olarak lmlere yol aan balca bir neden olarak ortaya kabilir.Kk bebekler, daha byk ocuklar, genler, hamile kadnlar, emzi-ren anneler ve dier erikinlerin yansra, byle durumlarda en ok etki-lenenler 6 ay ve 5 ya arasnda olan ocuklardr.

Beslenme programlarnn amac, doru beslenme koullarn belirlemek

Beslenme konusunda ngrlen asgari standartlar, nsani Yar-dm protokolnde belirtilen ilke ve haklarn pratik bir ifadesidir.nsani Yardm Szlemesinde, bir felaket veya atmadan etki-lenen kiilerin uluslararas insan haklar, insanlk ve mlteci ya-salar kapsamnda, yaam ve onurlarn korumalar iin gerekliolan en temel gereksinimleri ile ilgilidir. Kurulular, bu temel ge-reksinimleri nsanlk ve tarafszlk ilkeleri ve Uluslararas Kzlay veKzlha Hareketi ve Afet Yardmnda NGOnun ngrd dier il-keler kapsamnda karlamaya alrlar. nsani Yardm, ilke-nin esas nemini vurgular:

Onurlu bir yaam hakkSavaan ve savamayanlar arasndaki ayrmlkesine iade etmeme prensibiAsgari standartlar geni kapsaml iki kategoriye ayrlr: direktolarak insan haklar ile ilgili olanlar ve insanlarn bu haklar eldeedebilmeleri iin yardmc olacak kurulularn verdii hizmetlerleilgili olanlar. Asgari standartlarn bazlar her iki kategorinin dekapsamna girer.

Bl

m 2

:2

Beslenmede AsgariStandartlar

Giri

72

ve insanlarn kt ve yetersiz beslenmesini nlemektir. nsanlarn ktve yetersiz beslenmelerini nlemek amacn gden bu programlar, uy-gun beslenme, tbbi tedavi ve/veya destekleyici bakm konularyla da il-gilenebilir. Programlarn amac, toplumun tm kesimlerine eit ve ye-terli miktar ve kalitede gda maddesi ulatrmak, bu maddeleri gven-li bir ekilde nasl hazrlayp tketeceklerini belirlemek ve bu konudage

Documents

Afete Müdahalede Asgari Standartlar Ve İnsani Yardım Sözleşmesi