Aging Manual

8/16/2019 Aging Manual

1/130

ค มอ

แนวทางการจัดบรการสขภาพผ สงอาย ในสถานบรการสขภาพ

สถาบั นเวชศาสตรสมเด จพระสังฆราชญาณสังวรเพ อผ สงอายร วมกับ

โรงพยาบาลสมเด จพระสังฆราชญาณสังวรเพ อผ สงอาย จังหวัดชลบร

กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข

พ.ศ. 2557


2/130


3/130

คปรารภ


4/130


5/130

คนยม


6/130


7/130

คน


8/130


9/130


10/130

1

2

13

21

37

47

59

71

79

89


11/130

ค มอแนวทางการจัดบรการสขภาพผ สงอาย ในสถานบรการสขภาพ 1


12/130

ค มอแนวทางการจัดบรการสขภาพผ สงอาย ในสถานบรการสขภาพ2


13/130



14/130



15/130



16/130



17/130



18/130



19/130

รับผปวยเขาไวในรพ.เพอสบคนโดยละเอยดถงสาเหต เชนโรคตดเช อหรอ

โรคมะเรง ปญหาอ นๆ



20/130



21/130

มผลไมพงประสงคจากยา

ผปวยกลับบาน พจารณาเปลยนยา หรอ สงตัวตอไปพบแพทยในโรงพยาบาลระดับสงขน

มขอใดขอหนงมใบรายชอยา พรอมวธกน และ

ไดใหความรผปวยและผดแล

เกยวกับวธกนยา



22/130

มผลไมพงประสงคจากยา

ผปวยกลับบาน พจารณาเปลยนยา หรอ สงตัวตอไปพบแพทยในโรงพยาบาลระดับสงขน

มขอใดขอหนงมใบรายชอยา พรอมวธกน และไดใหความรผปวยและผดแลเกยวกับวธกนยา



23/130

บทท 1การประเมนผ สงอาย (Geriatric assessment)ศ.นพ.ประเสร�ฐ อัสสันตชัย

ตามท สถาบันเวชศาสตรสมเดจพระสังฆราชญาณสังวรเพ อผ สงอาย กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข ไดออก

มาตรฐานการบรการในคลนกผสงอายคณภาพ ซงความรพนฐานทสาคัญประการหน งในการใหบรการผปวยสงอายอยางมคณภาพคอ

การประเมนผ สงอายแบบองครวม (comprehensive geriatric assessment) ในมาตรฐานดังกลาวไดกาหนดประเดนการประเมนไววา

นอกจากการซักประวัตตามระบบทั วไปแลว ควรมการประเมนเฉพาะในผ สงอาย ไดแก

1. การซักประวัตขอมลสวนบคคล

2. ความสามารถในการทากจวัตรพ นฐาน (basic activity of daily living - BADL) และกจกรรมแบบซับซอน

(instrumental activity of daily living - IADL)

3. ภาวะสมองเส อม (dementia; cognitive impairment)

4. ภาวะกลั นปสสาวะไมอย (incontinence)

5. ภาวะหกลม (fall)

6. ภาวะท โภชนาการ (malnutrition) 7. ภาวะซมเศรา (depression)

บทความน จะกลาวถงความจาเปนท ตองมประเดนการประเมนสขภาพในผ ปวยสงอายท หลากหลายประเดนเพ มเตม

ข นมาจากการประเมนผ ปวยวัยผ ใหญทั วไป ทั งน เน องจากผ ปวยสงอายมการเปล ยนแปลงทางสรรวทยาจากความชรา เม อเกดการเจบ

ปวยจะมลักษณะทางเวชกรรมท แตกตางจากผ ปวยท อายนอยกวา การมพยาธสภาพหลายระบบในเวลาเดยวกัน ซ าเตมดวยการท ตองได

รับยาหลายขนาน ทาใหมความเส ยงตอการเกดผลไมพงประสงคจากยาไดงาย ตลอดจนปจจัยดานสังคมท เปล ยนไปเม อเขาส วัยเกษยณ

จากการทางานท สงผลตอสขภาพได จงทาใหผ ปวยสงอายตองการการดแลท แตกตางออกไป ดังเชนคากลาวท วา “อยาดแลผ ปวยเดกเหมอนผ ใหญตัวเลกๆ ก ไมควรดแลผ ปวยสงอายเหมอนผ ใหญท มเพยงแคผมหงอก” มผ พยายามคดรวบรวมคาชวยจาท บงถงลักษณะทาง

เวชกรรมท จาเพาะเหลาน ในผ ปวยสงอาย ไววา “R-A-M-P-S” โดยอักษรแตละตัวบงถงความหมายดังตอไปน

R - Reduced body reserve ผสงอายมการเปลยนแปลงทังทางกายวภาคและทางสรรวทยาเนองจาก

ความชรา ทาใหพลังสารองของสขภาพลดลง

A - Atypical presentation ผลจากการเปลยนแปลงทางสรรวทยาเนองจากความชรา ทาใหผปวย

สงอาย อาจมลักษณะทางเวชกรรมท ไม จ าเพาะ อาการและอาการแสดงของผ ป วยจะไมตรงไปตรงมาเหมอนทได พบ



24/130

ในผ ปวยผ ใหญทั วไป ผ ปวยสงอายยังมอาการท ไมจาเพาะท พบบอยท โดยเรยกกล มอาการจาเพาะในผ ปวยสงอายวา geriatric syndromes

ผ สงอายท มปญหาเหลาน จะเกดผลกระทบตอสขภาพและคณภาพชวตอยางมากโดยอาการเหลาน อาจเกดจากโรคตางๆ ไดมากมายหลาย

ระบบทาใหยากตอการวนจฉัยแยกโรค ซ งอาจเรยกวา “big I’s” ไดแก

Instability ภาวะหกลม

Immobility การสญเสยความสามารถในการเดนIncontinence อาการกลั นปสสาวะหรออจจาระไมอย

Intellectual impairment ความสามารถทางสตปญญาบกพรอง ถาเปนในระยะเฉยบพลัน จะบงถงภาวะซมสับสนเฉยบพลัน

(delirium) และถาเปนเร อรังจะบงถงภาวะสมองเส อม (dementia)

Iatrogenesis อาการใดๆ ก ได ท เกดข นในผ ปวยสงอายเน องจากการขบวนการดแลรักษาพยาบาล เชน การเกด

ผลไมพงประสงคจากยา (adverse drug reaction)

Inanition ภาวะท โภชนาการ

เน องจากกล มอาการจาเพาะในผ ปวยสงอายเหลาน จะคลายกับลักษณะท พบเหนในผ สงอายทั วไป จงมักถกวนจฉัยผดวาเปน

“โรคชรา” ท ไมสามารถแก ไขหรอทาอะไรได จงมักถกละเลยการคนหาพยาธสภาพท อาจแก ไขได โดยงาย และถาไม ไดรับการวนจฉัยและ

การรักษาอยางทันทวงทกทาใหผ ปวยมอาการเลวลงจนพการหรอเสยชวตกอนวัยอันควร ดังนั น ถาผ ปวยสงอายมอาการเหลาน เกดข น

อยางคอนขางฉับพลันจะตองไดรับการประเมนสขภาพแบบองครวมเพ อหาสาเหตของกล มอาการเหลาน บคลากรทางสขภาพไมควร

ใหการวนจฉัยโรคอยางงายๆ วาเปน “โรคชรา ”

M - Multiple pathology ผ ปวยสงอายมักมพยาธสภาพหลายชนดในหลายระบบอวัยวะในเวลาเดยวกัน P - Polypharmacy ผลจากการมพยาธสภาพหลายชนดในหลายระบบอวัยวะในเวลาเดยวกัน ทาใหผ สงอายมักไดรับ

ยาหลายขนานในเวลาเดยวกันดวย ทาใหเกดผลไมพงประสงคจากยา (adverse drug reaction) ไดบอย (อานเพ มเตมในบท การเกดผล

ไมพงประสงคจากยาในผ สงอาย)

S - Social adversity หลังจากท ผ สงอายจาเปนตองเกษยณอายจากการทางาน การแยกบานของลกท เตบโตข น หรอ

จาเปนตองแยกบานออกไปอย ใกลท ทางาน หรอการออกเรอนไปตั งครอบครัวของตนเอง หรอการจากไปของค ครองของผ สงอาย ลวนเปน

การเปล ยนแปลงทางสังคมท สาคัญสงผลตอสขภาพโดยรวมของผ สงอาย ได

หลักการประเมนผ ปวยสงอายอยางองครวม

จากการท ผ ปวยสงอายมลักษณะทางเวชกรรมท แตกตางจากผ ปวยวัยอ นและผ สงอายแตละคนยังมสขภาพพ นฐานท แตกตางกัน

อยางมากแมจะมอายเทากัน (heterogeneity) ทาใหการดแลผ ปวยสงอายตามแบบท ปฏบัตทั วไปในผ ปวยท อายนอยกวาไมพอเพยงกับ

การดแลรักษาให ไดผลอยางมประสทธภาพและปลอดภัย ดังนั นผ สงอายและผ ปวยสงอายแตละคนจาเปนตองไดรับการประเมนสขภาพให

ครบถวนใน 4 ดานตอไปน



25/130

1. การประเมนสขภาพกาย (physical assessment) ไดแก การซักประวัตและตรวจรางกาย ในการซักประวัตประกอบดวย

อาการสาคัญ ประวัตปจจบัน ประวัตอดต ประวัตสวนตัวสาหรับประวัตยาเปนส งท บคลากรทางสขภาพตองไดขอมลโดยละเอยด เพราะ

อาจเปนสาเหตท ทาใหผ สงอายตองมาพบแพทย ในครั งน ได นอกจากนั นยังตองทาการประเมนท จาเพาะตอบางโรคหรอบางพยาธสภาพท

สาคัญและพบบอยในผ สงอายดวย เชน ภาวะหกลม (การประเมนทาเดน get-up-and-go test ประวัตหกลมในอดต) ภาวะกลั นปสสาวะ

ไมอย ภาวะท โภชนาการ (น าหนักตัว เคร องมอ Mini-Nutritional Assessment : MNA สขภาพในชองปากและความสามารถในการบดเค ยวอาหาร เปนตน) แผลกดทับ และอาการในกล ม “big’s I” อ นๆ การตรวจความคมชัดของการมองเหน (visual acuity) การไดยน

ลวนมความสาคัญท ตองไดรับการประเมนเปนระยะดวย

ประวัตปจจบัน

1. หัวขอการซักประวัตเหมอนในผ ปวยทั วไป เชน อาการสาคัญ ประวัตปจจบัน เปนตน แตถาผ ปวยมสตปญญาเส อมถอย เชน

ซม สับสน ใหพยายามซักประวัตจากผ ดแลท ใชเวลาอย กับผ ปวยมากท สด เพราะจะเปนประวัตท เช อถอไดมากท สด อาจคดถงภาวะท เรยก

วา “5D” คอ deafness (หตง) dysphasia (ม โรคทางสมองท ทาใหความสามารถในการใชภาษาเสยไป) depression (ภาวะซมเศรา) delirium (ภาวะซมสับสนเฉยบพลัน) dementia (ภาวะสมองเส อม)

2. ควรซักประวัตในททมแสงสวางเพยงพอ โดยไมฉายไฟเขาตรงหนาผปวยเพราะผปวยอาจมตอกระจก ทาใหแสบตาและ

น าตาไหลได ควรอย ในบรเวณท เปนสวนตัวเพ อลดส งดงดดความสนใจของผ ปวยไปจากคาถาม และลดเสยงรบกวนเพราะผ ปวยอาจม

หตงรวมดวยทาให ไดยนเสยงพดไมชัด ควรตรวจดวย otoscope เพ อตรวจหาข ห (ear wax impaction) ท อาจอดตันการนาเสยงจน

สญเสยการไดยน ซ งภาวะน แก ไขไดงายตองคดถงภาวะน กอนท จะคดวาผ ปวยหตงจากความชรา (presbycusis) ท ไมสามารถแก ไขได

แพทยควรพดตรงหนาผปวยชาๆ ชัดๆ เพอใหผปวยอานรมฝปากบคลากรทางสขภาพได หรออาจใชวธเขยน หรอใชเครองชวยฟง

(hearing aids) ท ผ ปวยอาจมอย

3. อาการของผปวยมักมหลายอยางคาบเกยวกัน ควรจับประเดนอาการหลักทมความสาคัญทางคลนกทนาผปวยมา

โรงพยาบาล โดยเฉพาะอาการทรบกวนความสามารถในการดาเนนกจวัตรประจาวัน เชน อาการทนาไปส การหกลม ไมเดน

ไมกนอาหาร ท เพ งเกดข นมาไมนาน

4. กรณผ ปวยม motor aphasia ให ใชคาถามประเภทท ตองการคาตอบวา “ใช” หรอ “ไม ใช” เทานั น ไมควรใหผ ปวยตองบอก

เลาอะไรเพราะทาไม ได

5. ควรใหเวลาในการซักประวัตนานกวาผ ปวยทั วไป เพราะผ ปวยมักสญเสยความจาระยะสั น (recent memory) และควรพยายามตดตามรายงานทางการแพทยท มอย เดมของผ ปวยมาศกษารวมดวยเสมอ

6. เน องจากผ ปวยมักมพยาธสภาพหลายระบบในเวลาเดยวกัน จงไมจาเปนท ทกอาการของผ ปวยจะตองอธบายไดดวยการ

วนจฉัยเพยงโรคเดยวเหมอนในผ ปวยท มอายนอยกวา แพทยควรพยายามคานงถงทกพยาธสภาพท ซอนเรนอย ในผ ปวยเสมอ

7. ควรซักประวัตการมน าหนักตัวลดหรอการกนอาหารในชวงเวลาท เจบปวย เพ อชวยประเมนภาวะโภชนาการดวย หรอการใช

เคร องมอ Mini-Nutritional Assessment: MNA



26/130

ประวัตอดต

1. ไมจาเปนตองถามถงการเจบปวยทกโรคในท เกดข นในวัยเดก อาจถามเพยงความเจบปวยรายแรงท ทาใหตองเขารับการรักษา

ในโรงพยาบาลจนตองขาดเรยนหรอไมสามารถปฏบัตงานไดชั วคราว

2. ตองถามถงโรคในอดตท สาคัญไดแก วัณโรค โรคในกล ม atherosclerotic cardiovascular disease เชน ความดันเลอดสง

เบาหวาน ภาวะไขมันในเลอดผดปกต โรคหัวใจ โรคหลอดเลอดสมอง ประวัตสวนตัวและครอบครัว

1. ควรประเมนสภาวะครอบครัวและความชวยเหลอจากคนใกลชด เพ อปองกันการท งผ ปวยไวกับโรงพยาบาลในภายหลัง โดย

เฉพาะผ สงอายท อายมากกวา 80 ป อย คนเดยว ค สมรสท เจบปวยเร อรัง หรอผ ปวยท มภาวะสมองเส อม นอกจากการซักประวัตเก ยวกับผ

ดแลในครอบครัวแลว การถามสภาพส งแวดลอมท ผ สงอายอาศัยอย สภาพเศรษฐฐานะของครอบครัวกมความสาคัญในการประเมนผ ปวย

สงอาย

2. ประเมนความสามารถในการทากจวัตร (functional assessment) ประโยชนของ BADL และ IADL คอ เปนตัวช วัดท ดท บง

ถงสขภาวะของผ ปวยสงอาย โดยเฉพาะกรณท ระดับ ADL ลดลงในระยะไมนานมาน ทาใหคดถงความเจบปวยในระยะแรกท ซอนเรนอย

หรอใชตดตามระยะการดาเนนของโรค ตลอดจนการวางแผนการรักษา การตั งเปาหมายในการใหกายภาพบาบัดในผ ปวยท มความเจบ

ปวยเร อรัง โดยพบวา BADL มความไวในการบงช ถงสขภาพในผ ปวยสงอายท ตองเขารับการรักษาในโรงพยาบาล สวน IADL จะมความไว

ในผ ปวยท แผนกผ ปวยนอกหรอท คลนกผ สงอาย

ประวัตการใชยา

1. เน องจากผ ปวยมักมปญหา polypharmacy ซ งนาไปส การเกดผลไมพงประสงคจากยาไดบอยกวาผ ปวยกล มอ น จงควรถาม

ประวัตการใชยาทกชนด รวมทั งยาหยอดตา ยาทาผวหนัง ยาท ซ อกนเอง เชน ยาลกกลอน ยาแกหวัด ยาแก ไอ และวตามนตางๆ ยาท

เพ อนใหหรอแนะนาให ไปซ อกนเอง

2. ใหญาตนายาทั งหมดท ผ ปวยกนอย มาใหดรวมดวยเสมอ

ประวัตตามระบบ

นอกจากอาการตามระบบอวัยวะตางๆ แลว ควรถามอาการในกล ม geriatric syndromes ไดแก อาการสับสน ความจาเส อม

หกลม ไมเดน ปสสาวะราด นอนไมหลับ เบ ออาหาร และอาการในกล ม “big’s I” อ นๆ

ขอควรคานงในการตรวจรางกายผ ปวยสงอาย

1. การตรวจสัญญาณชพ (vital signs)1.1 การวัดความดันเลอด

● กรณผ ปวยไมเคยไดรับการวัดความดันเลอดเลยควรวัดความดันเลอดทั งสองแขนเสมอ ถาคาท วัดไดตางกันมากกวา

10 / 5 มม.ปรอท ตองบันทกท บัตรผ ปวยนอกใหเหนชัดเจน เพ อคราวตอไปควรวัดท แขนขางท ใหคาความดันเลอดสงกวา เพราะผ สงอาย

มากกวารอยละ 10 จะมความดันเลอดซลโตลกของแขนทั งสองขางตางกันมากกวา 10 มม.ปรอทได



27/130

● ผ สงอายท มชพจรเตนไมสม าเสมอโดยเฉพาะผ ท ม atrial brillation ควรวัดหลายๆ ครั งเพ อหาคาท ตรงกันมากท สด

● ความดันเลอดของผ สงอายมการเปล ยนแปลงอยางมากอาจถงรอยละ 50 ในแตละชวง เวลาของวัน ผ ปวยสงอายมัก

มภาวะ white-coat hypertension แม ในผ ปวยสงอายท ไดรับการรักษาโรงพยาบาลอย แลวกพบปรากฏการณของ white-coat effect

ได โดยระดับความดันเลอดท วัดไดขณะอย ในโรงพยาบาล มคาสงกวาระดับความดันเลอดท วัดไดเม อผ สงอาย ไดรับการจาหนายให ไปพัก

ฟ นท บาน การแก ไขปญหาความแปรปรวนของความดันเลอดท วัดได ในผ สงอาย ไดแก

- ความดันเลอดท วัดท บานจะสัมพันธกับภาวะแทรกซอนตออวัยวะเปาหมาย (Target organ damage) รวม

ทั งอัตราตายไดดกวาความดันเลอดท วัดท โรงพยาบาล ดังนั นควรใชความดันเลอดท วัดท บานของผ สงอายจะดกวาความดันเลอดท วัดท โรง

พยาบาล เพ อการวนจฉัยโรคและการปรับยารักษาโรคความดันเลอดสง

- เน องจากความดันเลอดในผ สงอายอาจลดลงไดมากพอสมควรภายใน 2 ชั วโมงแรก หลังรับประทานอาหาร

(postprandial hypotension) การวัดความดันเลอดท บานควรวัดในชวงเวลาท แตกตางกัน

● ควรวัดความดันเลอดทั งในทานั งหรอนอน และทายน เวนระยะหางราว 1 นาท

เพ อประเมนภาวะความดันเลอดลดลงจากการเปล ยนอรยาบถ (postural hypotension) ถาพบวามความดันเลอดสง ขณะท ตรวจไมพบ

end organ damage ตองคดถงภาวะ pseudohypertension และ white coat hypertension

1.2 การคลาชพจร ควรพยายามตรวจความสม าเสมอของจังหวะชพจรวามแบบแผนหรอมความสม าเสมอขนาดใด ถาพบ

วาไมมแบบแผนหรอไมมจังหวะใดๆเลย ใหคดถงภาวะ atrial brillation ซ งมความสาคัญอยางมากในผ ปวยสงอาย มความเส ยงตอการ

เกดโรคหลอดเลอดสมองและการเกดภาวะหัวใจวายไดงาย โดยเฉพาะการใหสารน าทางหลอดเลอดเรวเกนไป นอกจากนั น ยังมผลตอการ

วัดความดันเลอดดวย 1.3 กรณท อณหภมทางปากนอยกวา 98oF ควรวัดอณหภมทางทวารหนักดวย เพ อประเมนภาวะ hypothermia โดยเฉพาะ

ชวงอากาศหนาว

1.4 การนับอัตราการหายใจ ควรนับใหครบหน งนาทดวยตนเองทกครั ง เน องจากผ สงอายอาจม Cheyne-Stokes respiration

2. การตรวจรางกายบางอยางท มความสาคัญหรอมักถกมองขามไดบอยในผ ปวยสงอาย ไดแก

การตรวจทั วไป : ลักษณะใบหนาและทาเดนของ parkinsonism, hypothyroidism, anemia, depression

ตา : การตรวจความคมชัดของการมองเหน (visual acuity) แมการตรวจ fundoscopy จะทาไดลาบากเนองจาก cataract และ pupillary constriction แตอาจชวยการวนจฉัย systemic illness บางอยาง ตรวจหา glaucoma, หรอ senile macular

degeneration

ห : ตรวจการไดยน ภาวะ ear wax impaction, external otitis ท อาจเกดจากการแพเคร องชวยฟง



28/130

ชองปาก : ตรวจ periodontal disease บรเวณใตล นท อาจพบมะเรงในชองปาก หรอบรเวณท เสยดสกับฟนปลอมบอยๆ

คอ : range of motion เน องจาก cervical spondylosis และสังเกตอาการวงเวยนขณะหันศรษะ ตอม thyroid, jugular

venous pressure ขางขวา, การฟง carotid bruit ซ งตองแยกจาก transmitted cardiac murmur

ระบบหัวใจ : aortic valve sclerosis ทาใหม murmur คลายภาวะ aortic stenosis พบไดบอย

ในคนอายมากกวา 70 ป อาจฟงไดเสยง S4 แต ไมมความสาคัญทางคลนก ยกเวนพสจน ไดวาเพ งเกดข น ซ งบงถง acute ischemicheart disease

ปอด : ทรวงอกขยายตัวลดลงจากการสญเสย elasticity ของ chest wall, crepitation ท ชายปอด

ไมมความสาคัญทางคลนก ถาลองใหหายใจลกๆ หรอไอ 2 - 3 ครั งแลวหายไป บงถง atelectasis

เตานม : คลาหากอนผดปกตเสมอ ในกล มผ สงอายมักไม ไดเกดจาก brocystic disease อาจพบ nipple retraction ได แต

เม อกดรอบๆ เบาๆ จะทาให nipple ย นออกมาไดตามปกต ตางจากท เกดจากมะเรงเตานม

ตรวจใตราวนมเพ อหาเช อรา candidiasis

ดานหลัง : จดกดเจบท spinous process อาจเกดจาก compression fracture ของ vertebrae, kyphosis, scoliosis แผล

กดทับท buttock, sacrum, trochanter และท สนเทา

หนาทอง : การคลาพบกระดกชายโครงรนลงมาถง anterior superior iliac spine บงถง multiple vertebral collapse

: คลาหา full bladder เสมอ อาจคลาได fecal mass ท คลายกับมะเรงได abdominal aortic aneurysm จะม pulsation

ทั งในแนว antero-posterior และ lateral direction กรณน หามคลารนแรงเพราะอาจทาให aneurysm แตกได

: การตรวจทางทวารหนัก (PR) เพ อตรวจหามะเรงลาไส ใหญ ถาคลาตอมลกหมากไดแขงขรขระจะบงถงมะเรงตอมลกหมาก

: การพบ cystocele ขนาดใหญ อาจเปนสาเหตของ urinary retention ท นาไปส ภาวะ acute pyelonephritis

เทา : แผลจากโรคเบาหวาน (diabetic ulcer) เลบยาวมวน (onychogryphosis) ตาปลา (callus), bunion

ระบบประสาท : mental status examination, sign ท ไมมความสาคัญทางคลนก ไดแก absent ankle jerk, decreased

vibratory sense ท เทา, frontal lobe releasing signs เชน palmomental, grasping, glabella, snout reex

ในผ ปวยท มประวัตการหกลม ตรวจ get-up-and-go test ทาเดนผดปกตท พบไดบอยในผ สงอาย ไดแก hemiplegic, par-

kinsonian, sensory ataxic, apraxic และ waddling gait

2. การประเมนทางสขภาพจต (mental assessment) เปนการประเมนเพ อใหทราบความผดปกตทางสขภาพจตท อาจซอนอย

ไดแก ภาวะสับสน (delirium) ภาวะซมเศรา (depression) และภาวะสมองเส อม (dementia) ตัวอยางเชนการถามช อ อาย วัน เวลาสถานท ช อของญาตท พาผ ปวยมา และการนับถอยหลังจาก 20 ไป 1 หรอนับถอยหลังจากวันอาทตย ไปจนถงวันจันทร

เน องจากผ ปวยสงอายมักมพยาธสภาพในระบบจตประสาทรวมกับพยาธสภาพทางกาย ผ สงอายจงควรไดรับการประเมนสภาวะ

ทางจต (mental status) โดยอาจใชเคร องมอท ไดมาตรฐานตางๆ เชน Abbreviated Mental Test (AMT), Thai Mental State

Examination (TMSE), Chula Mental test (CMT) และ Mini-Mental State Examination-Thai 2002 (MMSE-2002) เพ อตรวจ

คัดกรองสภาวะทางจต ถามความผดปกต จงพจารณาวนจฉัยแยกโรคเพ อให ไดการวนจฉัยโรคท จาเพาะตอไป เชน ภาวะซมสับสน

เฉยบพลัน (Confusion Assessment Method : CAM) ภาวะซมเศรา (Geriatric Depression Scale : GDS) หรอภาวะสมองเส อม

(เชน clock drawing test, MoCA, ADAS-cog)



29/130

3. การประเมนดานสังคมและส งแวดลอม (Social assessment)

ประเดนทตองทาการประเมนคอ ผดแลผสงอาย (carer หรอ caregiver) เศรษฐฐานะ และสังคมสงแวดลอมรอบตัวผสงอาย

ผ ดแลผ สงอายมความสาคัญอยางมากโดยเฉพาะผ สงอายท มความพการหรอมภาวะสมองเส อม การประเมนลักษณะของผ ดแลประจาตัว

ผ สงอาย และการใหผ ดแลผ สงอายมสวนรวมในการดแลรักษาตั งแตวันแรกท ผ ปวยเขามารับการรักษาในโรงพยาบาล เปนการปองกันการ

ทอดทงผปวยสงอายไวในโรงพยาบาล และยังเปนการปองกันการมผปวยสงอายกลมนนอนอยเตมหอผปวยทเรยกวา bed-blockerเพราะนอกจากจะทาให ไมมการหมนเวยนผ ปวยเพ อสามารถรับผ ปวยรายใหมเขามาไดแลว ยังทาใหผ ปวยสงอายเกดภาวะแทรกซอน เชน

ภาวะตดเช อในโรงพยาบาล (nosocomial infection) นอกจากนั นพงระวังภาวะท ผ สงอายถกกระทา (elderly abuse) โดยเฉพาะผ ท ไม

สามารถส อสารกับญาต ไดและถกดแลโดยผ ท ไม ใชญาต

4. การประเมนความสามารถในการทากจวัตร (functional assessment)

การประเมนความสามารถดานน ในผ สงอาย เปนความกาวหนาอยางสาคัญในเวชศาสตรผ สงอาย ท ทาใหบคลากรทางสขภาพรับ

ร ปญหาท แทจรง จนนาไปส การแกปญหาท ตรงจด ทาใหผ ปวยสงอายจานวนมากสามารถกลับไปใชชวตท บานไดอกครั ง เพราะแมผ ปวยสงอายจะเจบปวยจากพยาธสภาพท เปนความเส อมตามอาย ท รักษาไมหายขาดและยังมหลายพยาธสภาพในเวลาเดยวกัน การทาใหผ ปวยสง

อายสามารถกลับมาประกอบกจวัตรประจาวันไดทั งท มโรคประจาตัวเร อรังถอเปนความสาเรจในการรักษาผ ปวยตามหลักเวชศาสตรผ สง

อาย โดยทั วไป อาจแบงระดับความสามารถออกเปน 2 ระดับ ไดแก

1. ความสามารถในการทากจวัตรพ นฐาน (BADL) เคร องมอมาตรฐานท มผ นยมใชทั วโลกเชน Barthel index เปนการถามความ

พ นฐาน เชน การลกจากท นอน การลางหนาแปรงฟน การเดน การแตงตัว

การรับประทานอาหาร (อานเพ มเตมในภาคผนวก) ซ งเหมาะท จะใชประเมนผ ปวยสงอายท ตองเขารับการรักษาในโรงพยาบาลเพ อใช

ตดตามผลการรักษาและยังใชเปนเปาหมายของการดแลรักษาผ ปวยสงอายกอนกลับบานดวย โดยพยายามใหผ สงอายสามารถทากจวัตร

ให ไดเทากับกอนเกดการเจบปวยในครั งน

2. ความสามารถในการทากจวัตรท ตองใชอปกรณ (Instrumental ADL) เปนระดับความสามารถในการดาเนนชวตประจาวันท

ซับซอนข น เชน การปรงอาหารรับประทานเอง การไปจายตลาด การใชจายเงน ซ งเหมาะท จะใชประเมนผ ปวยสงอายท รับการตดตามท

แผนกผ ปวยนอก

ผลจากการประเมนสขภาพของผ สงอายแบบครบถวนทั ง 4 ดานดังกลาวขางตน ทาใหมการคนพบปญหาตางๆ ท มผลตอสขภาพ

ของสงอาย ไมเพยงปญหาทางสขภาพโดยตรงแตอยางเดยว การแกปญหาตางๆ เหลาน จาเปนตองอาศัยความร ความชานาญและทักษะจากบคลากรหลายฝายท เก ยวของจงจะประสบผลสาเรจ ทาใหผ ปวยสงอายตองการดแลแบบสหสาขาวชาชพ (multidisciplinary team

approach) บคลากรในกล มสหสาขาวชาชพควรประกอบดวย แพทยเจาของไข แพทยท ปรกษา ทันตแพทย เภสัชกร พยาบาลประจาหอผ

ปวย พยาบาลเย ยมบาน นักกายภาพบาบัด นักกจกรรมบาบัด นักอรรถบาบัด โภชนากร นักสังคมสงเคราะห ตลอดจนญาตหรอเพ อนของ

ผ สงอายเอง

แมวาการซักประวัตและตรวจรางกายจะสามารถชวยวนจฉัยโรคในผ ปวยทั วไปไดมากกวารอยละ 90 แต ในผ ปวยสงอายจะพบ

วาทาไดลาบากตั งแตการซักประวัต เน องจากผ ปวยมักมพยาธสภาพหลายอยาง ทาใหมประวัตยาว ผ สงอายเองกมักมความผดปกตของ

สมองท ทาให ไมสามารถใหประวัตดวยตนเองได เชน delirium, dementia การซักประวัตจากผ ดแลจงมความสาคัญอยางย ง และควร



30/130

เปนผ ดแลท ใกลชดผ ปวยมากท สด ประวัตอาการบางอยางเชน หกลม ไมเดน ไมกนอาหาร เปนอาการท ไมจาเพาะเจาะจง ทาใหแพทยมอง

ขามไปทั งท อาจมความสาคัญอยางย ง นอกจากนั นในการตรวจรางกายแพทยยังตองแปลผลการตรวจให ไดวาอาการแสดงนั นเกดจากการ

เปล ยนแปลงทางสรรวทยาของความชราหรอจากพยาธสภาพ

เอกสารอางอง1. ประเสร ฐ อัสสันตชัย. หลักพ นฐานทางเวชศาสตรผ สงอาย. ใน: ประเสร ฐ อัสสันตชัย บรรณาธการ., ปญหาสขภาพท พบบอยในผ สงอายและการปองกัน.

พมพครั งท 2 กรงเทพฯ: ยเน ยนครเอชั น; 2554. หนา 1-14.

2. ประเสร ฐ อัสสันตชัย. การเปล ยนแปลงทางสรรวทยาเน องจากความชรา. ใน: วันชัย วนะชวนาวน สทน ศรอัษฎาพร วันชัย เดชสมฤทธ ฤทัย บรรณาธการ.,

ตาราอายรศาสตร โรคตามระบบ I. กรงเทพฯ: หมอชาวบาน; 2552. หนา 753-773.

3. Hodkinson, HM. Evaluation of a mental test score for assessment of mental impairment in the elderly. Age and

Ageing. 1972;1(4): 233–8.4. Granger CV, Dewis LS, Peters NC, Sherwood CC, Barrett JE. Stroke rehabilitation: analysis of repeated Barthel index measures.

Arch Phys Med Rehabil. 1979;60:14-7.



31/130

บทท 2แนวทางการสงเสร�มสขภาพ ปองกันโรคและเฝาระวังการเจบปวยในผ สงอาย

รศ.นพ.วรศักด เมองไพศาล



32/130



33/130



34/130



35/130


36/130



37/130



38/130



39/130


40/130



41/130

4.6 การตรวจการมองเหนและการไดยน

ผสงอายมักมปญหาการมองเหน ทังจากการเปลยนแปลงทางสรรวทยาเนองจากความชรา และจากการมโรคตางๆ

เชน ตอกระจก ตอหน จอประสาทตาเส อม (late age-related maculopathy) โรคประสาทตาฝอ (optic atrophy) และโรค

แกวตาข น (corneal opacity) หรอเกดจากภาวะแทรกซอนของโรคตางๆ เชน โรคเบาหวาน ควรตรวจคัดกรองการมองเหนใน

ผสงอายโดยใช Snellen’s chart สาหรับผปวยโรคเบาหวานทเปนนานเกน 5 ปควรไดรับการตรวจจอประสาทตาโดย

จักษแพทย สาหรับโรคตอหนซ งพบในผ สงอาย ไทยรอยละ 6.116 และเปนโรคท อาจทาใหผ สงอายตาบอดได ผ ท มความเส ยงสง

ตอการเกดตอหน ไดแก มประวัต ในครอบครัว สายตาสั นมากๆ หรอเปนโรคเบาหวาน เปนตน ควรไดรับการตรวจประเมนโดย

จักษแพทยเปนระยะเชนกัน

ปญหาการไดยนผดปกต ในผ สงอาย ไทยพบไดรอยละ 16.3 เกดจากโรคของหชั นนอกรอยละ 12.5 และโรคของหชั น

กลางรอยละ 2.7 โดยโรคของหท พบไดบอยท สดคอ ข หอดตันรอยละ 8 และหชั นนอกอักเสบรอยละ 4.317 สาเหตอ นๆ ไดแก

หชั นกลางอักเสบ presbycusis และประสาทหเส อม เปนตน ควรสอบถามปญหาการไดยนเสยงของผ ปวยเปนระยะ และตรวจ

otoscope รวมทัง audiometry ในรายทมปญหาการไดยนเสยง นอกจากนันแพทยควรทบทวนรายการยาทอาจมผลตอ

ประสาทหดวย

4.7 การตรวจสขภาพเหงอกและฟน

การรับประทานอาหารไดดข นอย กับฟนของผ สงอายดวย ถาผ สงอายย งมฟนเหลอนอยจะม โอกาสเกดภาวะท โภชนาการ

มากข น การท ผ สงอายมสขภาพในชองปากดยังลดปญหาการเกดปอดอักเสบจากการสาลักได ผ สงอาย ไทยรอยละ 83.6 ม โรค

เก ยวกับเย อบชองปาก ไดแก หลอดเลอดโปงขด (varices) ล นแตกเปนรอง และแผลจากการกระทบกระแทก18 โดยทั วไปการ

ตรวจสขภาพเหงอกและฟนจะรวมการขดหนปนซงเปนการปองกันฟนผและการสญเสยฟนได กรณทผสงอายใสฟนเทยม

แพทยควรแนะนาการดแลชองปากและฟนเทยมดวย ผ สงอายควรไดรับการตรวจสขภาพในชองปากเปนระยะ แปรงฟนทกวัน

ใชยาสฟนท ผสมฟลออไรดและใช ไหมขัดฟนถาสามารถทาได นอกจากน ันผ สงอายท สบบหร หรอเคยสบในอดตควรไดรับการตรวจ

หามะเรงในชองปาก และควรไดรับคาแนะนาใหเลกสบบหร ดวย

4.8 การตรวจคัดกรองภาวะสมองเส อม (ดรายละเอยดเพ มเตมในบทท 6 เร อง ภาวะสมองเส อม)

จากการสารวจผ สงอาย ไทยพบวามภาวะสมองเส อมรอยละ 3.3 – 10 สาเหตท พบสวนใหญเกดจากโรคอัลไซเมอรและโรค

หลอดเลอดสมองซ งเปนสองสาเหตหลัก รอยละ 5 - 10 เกดจากสาเหตท สามารถแก ไขหรอหยดยั งการดาเนนโรคได 19 เชน โรค ตอมไทรอยดทางานนอยเกนไป ภาวะขาดวตามนบสบสอง โรคกอนเลอดค ังภายใตเย อดรา (subdural hematoma) อยางไร

กตาม USPSTF ไมแนะนาใหตรวจคัดกรองโดยการตรวจสขภาวะทางจตแบบยอ (Mini-Mental State Examination : MMSE)

หรอการทดสอบทางจตประสาทอ นๆ ในผ ปวยทกราย แตแนะนาใหทาการตรวจเฉพาะในรายท สงสัยวาอาจมภาวะสมองไม

สามารถคดและหาเหตผลได (cognitive impairment) หรอมความสามารถในการทางานถดถอยลง ในทางปฏบัตแพทยอาจ

ตรวจคัดกรองในผ สงอายทั วไปโดยเรวดวยการซักถามผ ใกลชดวาผ ปวยมปญหาดานความจาหรอความสามารถในการทางานลด

ลงหรอไม หรอใชแบบทดสอบสมรรถภาพความจา 14 คาถาม ถามปญหาจงคอยประเมนเพ มเตมตอไป ดวย MMSE



42/130

4.9 การตรวจคัดกรองภาวะซมเศรา

เนองจากภาวะซมเศราพบไดบอยในผสงอายประมาณรอยละ 7 – 1320 ผปวยอาจมอาการทบงบอกวามภาวะ

ซมเศราดังตัวยอ SIG: E-CAPS คอ Sleep (การนอนหลับผดปกต), Interest (ไมสนใจสงตางๆ รอบตัว) Guilt

(ร สกตัวเองไรคา ตาหนตนเอง) Energy (ออนเพลย ไมมแรง) Concentration (ไมมสมาธ) Appetite (ความอยากอาหาร

เปล ยนแปลงไป) Psychomotor agitation and/or retardation (ความคดและการเคล อนไหวเช องชา กระสับกระสายหงดหงด)Suicidality (มความคดอยากตาย) ในทางปฏบัตแพทยมักมปญหาในการตรวจคัดกรองเน องจากตองใชเวลาพอสมควรและมัก

ไมมชดคาถามอย ดวย การถามความร สกของผ ปวยดวยคาถามสั นๆ 1 - 2 คาถาม (2Q) ดังน

● ในชวง 2 สัปดาหท ผานมาทาน “มความร สกหดห เศรา หรอ ทอแท ส นหวัง หรอไม”

● ในชวง 2 สัปดาหท ผานมาทาน “เบ อ ทาอะไรก ไมเพลดเพลน หรอไม”

ถาผ ปวยตอบวา “ม” จงคอยประเมนอยางละเอยดตอไป หากไดผลบวกอยางนอย 1 ขอ จงประเมนเพ มเตมดวยการคัดกรองโรค

ซมเศราดวย 9 คาถาม (9Q) หรอ Thai Geriatric Depression Scale (TGDS) ตอไป

4.10 การตรวจการทางานของตอมไทรอยด โรคตอมไทรอยดท างานนอยเก นไป (hypothyroidism) อาจพบไดบอยขนในผส งอายหญง และในบางครังอาการอาจ

ไมชัดเจนทาใหแยกจากภาวะปกตของผสงอายไดยาก เชน อาจมอาการทองผก เบออาหาร ไขมันสง นาหนกัขน ทาอะไรชา

ลง เปนตน การตรวจคัดกรองโดยใช Thyroid Stimulating Hormone (TSH) อาจทาใหตรวจพบโรคในระยะท ยังไมมอาการ

(subclinical hypothyroidism) ได อยางไรกตามควรตรวจ TSH เฉพาะในบคคลท สงสัยวาอาจม โรคตอมไทรอยดทางาน

นอยเกนไป ไดแก ผ ท เคยไดรับการผาตัดตอมไทรอยดหรอเคยได radioactive iodide เพ อรักษาโรคตอมไทรอยดทางานมาก

เกนไปในอดต

4.11 การตรวจมวลกระดก โรคกระดกพรนเปนสาเหตท สาคญัท ทาใหผ ปวยมกระดกหักไดงายเม อหกลมและทาใหตองรับการรักษาในโรงพยาบาล

เกดปญหาแทรกซอนตางๆ ตามมามากมาย ปจจัยเส ยงตอการเกดโรคกระดกพรนไดแก อายท มากข น เพศหญง เช อชาตชาว

เอเชยและคนผวขาว นาหนักตัวนอย มประวัตโรคกระดกพรนในญาตสายตรง การทประจาเดอนหมดกอนเวลาอันควร

(รวมถงจากการผาตัดรังไขทังสองขางดวย) มประวัตขาดประจาเดอนเปนเวลานาน รับประทานอาหารทมแคลเซยมตา รับ

ประทานอาหารท มวตามนดต าหรอไมคอยถกแสงแดด ไมคอยไดเคล อนไหว สบบหร ด มแอลกอฮอล กาแฟและชา รับประทานยา

บางอยางเปนระยะเวลานานๆ เชน คอรต โคสเตยรอยด ฮอร โมนไทรอยด phenytoin, carbamazepine และ phenobarbital

ตลอดจนการมโรคประจาตัวบางอยางเชน โรคตับ โรคไต ภาวะการดดซมสารอาหารจากลาไสผดปกต (malabsorption) โรคตอมไทรอยดทางานมากเกนไป โรคขออักเสบรมาตอยด

USPSTF ไดแนะนาใหตรวจคัดกรองภาวะน ในผ หญงท มอายมากกวา 65 ปทกคน หรออาย 60 - 65 ปรวมกับมปจจัย

เส ยงตอการเกดโรคน 9 สวน National Osteoporosis Foundation ไดแนะนาการตรวจคัดกรองภาวะน ในผ หญงท มอายตั งแต

65 ปข นไป หรอผ ชายอายตั งแต 70 ปข นไป หรอผ หญงวัยหมดประจาเดอนหรอผ ชายอาย 50-69 ป รวมกับมปจจัยเส ยงตอการ

เกดโรคกระดกพรนหรอกระดกหัก21 มลนธ โรคกระดกพรนแหงประเทศไทยในป พ.ศ. 2553 ไดแนะนาใหตรวจความหนาแนน

กระดกในผ หญงอายตั งแต 65 ปข นไปและผ ชายอาย 70 ปข นไป ผ ท มปจจัยเส ยงบางอยางตอการเกดโรคกระดกพรน22 ไมม

ขอมลท แนชัดวาเม อใดควรหยดตรวจ เน องจากยังมผลการศกษาท แสดงใหเหนถงประโยชนของการรักษาโรคกระดกพรนในผ หญงท อายมากกวา 85 ป



43/130

แนวทางเวชปฏบัตสาหรับโรคกระดกพรน พ.ศ. 2553 โดยมลนธโรคกระดกพรนแหงประเทศไทยแนะนาใหตรวจคัด

กรองโดยอาศัยปจจัยเส ยงทางคลนก (clinical risk factors), Osteoporosis Self Assessment Tool for Asians (OSTA)

index, Khon Kaen Osteoporosis Score (KKOS), nomogram for osteoporosis และ Fracture Risk Assessment

Tools (FRAXTM)22 โดย OSTA index คานวณจาก 0.2 x (น าหนักตัว - อาย) ถาไดคานอยกวา -4 ถอวามความเส ยงสง ควร

ไดรับการตรวจหาความหนาแนนกระดกตอไป สาหรับผ หญงวัยหมดประจาเดอนท มความเส ยงปานกลางจากการประเมนดวย

OSTA index (คะแนน -4 ถง -1) อาจพจารณาวัดความหนาแนนของกระดกโดยคานงถงความพรอมของอปกรณและคาใชจาย

หรอตรวจความหนาแนนกระดกในผ หญงอายตั งแต 65 ปข นไปหรอผ ท มปจจัยเส ยงตอการเกดโรคกระดกพรน ถาผลการตรวจ

ครั งแรกปกต ใหตรวจซ าทก 5 ป หรอถาเปนโรคกระดกพรนแลวและอย ในระหวางการรักษาอาจพจารณาตรวจทก 2 ป

4.12 การประเมนความเส ยงตอภาวะหกลม (ดรายละเอยดเพ มเตมในบทท 4 เร อง ภาวะหกลม)

ผสงอายอาจเกดภาวะหกลมไดจากหลายสาเหต ทังจากปจจัยภายในและภายนอกรางกาย โดยปจจัยภายใน ไดแก

ปญหาทางระบบหัวใจและหลอดเลอด กลามเน อและกระดก โรคทางระบบประสาทท ทาใหการทรงตัวผดปกต หรอเกดจากยา

บางชนด เชน ยานอนหลับ ยาลดความดันเลอด ยากล ม anticholinergic เปนตน สาหรับปจจัยภายนอก ไดแก พ นล น พ นไมเรยบ มส งกดขวาง หรอแสงสวางไมเพยงพอ เปนตน ผลเสยของภาวะหกลมอาจทาใหเกดเลอดออกในสมอง กระดกหัก สญเสยความ

สามารถในการเดน (immobility) และภาวะแทรกซอนอ นๆ ตามมา ควรสอบถามผ ปวยอยางนอยปละครั งเร องภาวะหกลมถาม

ประวัตหกลมอยางนอย 1 ครั ง หรอมปจจัยเส ยงตอภาวะหกลม เชน มความผดปกต ในการทรงตัว ใชยาหลายชนดโดยเฉพาะยา

ท อาจมผลใหเกดภาวะหกลม ควรตรวจทาเดนและการทรงตัว ดวยวธ get-up-and-go test โดยใหผ ปวยลกข นโดยไม ใชมอชวย

แลวเดนประมาณ 3 เมตรและกลับตัวเดนมานังทเดม ในรายทมประวัตหกลมหลายครังแพทยควรประเมนเพมเตมโดยตรวจ

ระบบประสาท ระบบไหลเวยนเลอด กลามเนอและกระดก รวมทังตรวจหาภาวะความดันเลอดตาจากการเปลยนทาทาง

(orthostatic hypotension)

สรปประเดนสาคัญ

1. การสงเสรมสขภาพและปองกันโรคในผ สงอาย ประกอบดวย การใหความร เร องการดแลสขภาพ ตลอดจนการปรับ

เปลยนสงแวดลอมเพอเพมความปลอดภัยในการดารงชวต การฉดวัคซนปองกันโรค (immunization) การใหยาปองกันโรค

(chemoprophylaxis) และการตรวจคัดกรองโรค (screening) โดยแนวทางการสงเสรมสขภาพ ปองกันโรค และเฝาระวังการเจบ

ปวยในผ สงอายสาหรับแตละระดับของสถานพยาบาลควรปรับใช ใหเหมาะสมกับบรบทของพ นท ดังท ไดรวบรวมไว ในค มอฉบับน

2. การใหความร ดานสขภาพและการปองกันโรค ควรครอบคลมหัวขอการสบบหร การด มแอลกอฮอล การบร โภคอาหารท เหมาะสม การออกกาลังกาย การปองกันอบัตเหต การหลกเล ยงการใชยาท ไมจาเปน และการมเพศสัมพันธท ปลอดภัย

3. การตรวจคัดกรองโรคในผ สงอาย ไมควรยดเพยงหลักฐานจากงานวจัยวาชวยลดอัตราการเจบปวยและอัตราการเสย

ชวตเทาน ัน แตควรประสานเขากับความเหมาะสมอ นๆ ทั งทางการแพทยและระบบสาธารณสขของประเทศ และตัวผ ปวยเอง

เชน ความเส ยงท อาจเกดจากการตรวจ ความตองการของผ ปวยและญาต ความสามารถในการประกอบกจวัตรตางๆ ของผ ปวย

และโรครวมท ผ ปวยมอย เดม ตลอดจนอายขัยท เหลอของผ ปวยท คาดการณ ไว

4. การตรวจคัดกรองโรค ครอบคลมการตรวจหาปจจัยเส ยงตอโรคหลอดเลอดหัวใจและโรคหลอดเลอดสมอง กล มโรค

มะเรง กล มเมแทบอลกและสภาวะทางโภชนาการ กล มอวัยวะการรับร กล มจตประสาท กล มกระดกและขอ และภาวะหกลม



44/130



45/130



46/130


47/130


48/130



49/130



50/130



51/130


52/130



53/130



54/130



55/130



56/130



57/130


58/130

สวนผ ท หกลมจากปจจัยภายในผ ปวยเอง เรยกกล มน วา ภาวะหกลมท เกดข นเอง (spontaneous fall) มัก

หกลมโดยไมมปจจัยภายนอกมาเก ยวของ หรอถามก ไมรนแรงพอใหผ สงอายท แขงแรงหกลมได เชน หกลมขณะเดนในบานโดย

ไมมเหตการณท รนแรงมาอธบายได ผ ปวยกล มน มักมปจจัยโนมนาว (predisposing factor) ท ทาใหสขภาพโดยรวมไมดหรอ

มความพการ ทาเดนหรอการทรงตัวผดปกต มักจะหกลมซ าซอนแมจะไมมกจกรรมทางกายท รนแรง ผ ปวยมักมอาการสับสน

ใหประวัตเหตการณกอนและขณะหกลมไมชัดเจน เชน "หกล มไปเอง" "ขาไมม แรงโดยไม รตัว" และเมอมปจจัยกระตน

(precipitating factor) จะนาไปส ภาวะหกลมได ในท สด

2. การหาปจจัยโนมนาวและปจจัยกระต นท นาไปส ภาวะหกลมในกล ม spontaneous fall

ผ ปวยกล มภาวะหกลมท เกดข นเองอาจเกดจากปจจัยท สามารถแกไขได ทาใหสามารถปองกันภาวะหกลมซ า

ซอนได ดังน ันจงมความจาเปนท ตองรับผ ปวยกล มน เขาไว ในโรงพยาบาลเพ อทาการสบคนเพ มเตมอยางละเอยดถงปญหาสขภาพ

ท ซอนอย รวมกับการรักษาและการฟ นฟบาบัด โดยบคลากรทางสขภาพสามารถใชกระบวนการประเมนสขภาพทั วไปของผ สง

อาย ประกอบดวย การประเมนสขภาพกาย สขภาพจต ความสามารถในการดาเนนกจวัตรประจาวัน และปจจัยดานสังคมรอบตัวผ ปวย เพ อตรวจหาปจจัยตางๆ ท ทาใหเกดภาวะหกลม

ปจจัยโนมนาวท มักทาใหผ สงอายหกลมไดบอย ไดแก

1. อาการขาออนแรงหรอทางานไมสัมพันธกันเน องจากสาเหตตางๆ ไดแก ขออักเสบ โรคหลอดเลอดสมอง โรคพารกน

สัน โรคลมชัก โรคกระดกสันหลังสวนคอเส อม โรคปลายประสาท โรคของสมองนอย (cerebellar disease) โรค normal pres-

sure hydrocephalus ภาวะ deconditioning state จากการนอนนาน

2. ภาวะความดันเลอดต าจากการเปล ยนทาทาง (postural hypotension) เน องจากสารน าในระบบไหลเวยนเลอดลด

ลง ยาขับปสสาวะ ยาลดความดันเลอด ยาท ออกฤทธ ตอจตประสาท ความดันเลอดลดลงหลังการรับประทานอาหาร

3. สายตาผดปกต เชน ตอกระจก จอประสาทตาเส อม (macular degeneration) แวนสายตาท ไมเหมาะสม

4. โรคในระบบไหลเวยนเลอด เชน ความดันเลอดลดลงจากการทางานของระบบประสาทอัตโนมัตขณะมการเบงเพ ม

ความดันในชองอกหรอชองทอง (vasomotor syncope) ตัวอยางเชน การเบงปสสาวะในคนท ม โรคตอมลกหมากโต การเบง

อจจาระในคนท ทองผกมาก โรคอ นๆ เชน ภาวะหัวใจเตนไมเปนจังหวะ กลามเน อหัวใจตาย โรคล นหัวใจตบ

5. อาการไมพงประสงคจากการใชยา เชน ยาท ออกฤทธ ตอจตประสาทตางๆ

6. ปญหาสขภาพจต เชน ภาวะซมเศรา cognitive impairment



59/130

ปจจัยกระต นท มักทาใหผ สงอายหกลมไดบอย ไดแก

1. โรคตดเช อ เชน ภาวะตดเช อทางเดนปสสาวะ โรคปอดอักเสบ

2. ภาวะออกซเจนในเลอดต าจากภาวะตางๆ เชน ภาวะหัวใจวาย โรคล มเลอดอดตันในหลอดเลอดปอด

3. ความผดปกตของระบบกลามเน อและกระดกขอ เชน ขออักเสบ กลามเน อลบออนแรงจากสาเหตตางๆ

4. ความผดปกตของเทา เชน ตาปลา เลบขบ น วหัวแมเทาเอยง ผดรป (hallux valgus) 5. ความผดปกตทางเมตาบอลก เชน ภาวะน าตาลในเลอดต าหรอสงเกนไป ภาวะไตวาย ภาวะท โภชนาการ

6. ดลเกลอแรผดปกต เชน hyponatremia, hypokalemia

แนวทางการวนจฉัยโรคและการดแลรักษา

ผ ท หกลมและถกนาสงโรงพยาบาลสวนใหญจะมาท แผนกอบตัเหตหรอแผนกฉกเฉน ถามภาวะกระดกหักกจะถกสงตัว

ไปแผนกศัลยกรรมกระดกเพ อรักษาภาวะกระดกหัก ผ ปวยอาจไม ไดรับการสบคนหาสาเหตของภาวะหกลมอยางละเอยด เม อ

ผ ปวยสงอายเหลาน ถกสงตัวกลับบานจะเกดภาวะหกลมซ าซอนไดอก เน องจากไม ไดรับการคนหาสาเหตและแก ไข นอกจากนั น ในระยะแรกท ผ ปวยมาถงโรงพยาบาลอาจใหประวัตสับสน เชน ใหประวัตหกลมท เคยเกดข นในอดต มักเน องจากภาวะซมสับสน

เฉยบพลัน (delirium) ท พบรวมหลังจากหกลม ทาใหจาเหตการณขณะลมไม ได ตัวอยางประวัตอาการท อาจเปนเง อนงาท ชวย

บงถงปจจัยกระต นท ทาใหผ ปวยหกลมได



60/130

การตรวจรางกายจะม งเนนประเมนการบาดเจบจากภาวะหกลมรวมกับหาปจจัยโนมนาวและปจจัยกระต นท นาไปส ภาวะ

หกลม ตลอดจนภาวะสขภาพโดยรวม การตรวจรางกายโดยแพทยจงตองครอบคลมตั งแตศรษะจรดเทาทกระบบอยางละเอยด

การตรวจพบทางระบบประสาทขณะผ ปวยนอนบนเตยงอยางเดยว ไมสามารถบอกความผดปกตของทาเดนและการทรงตัวได จง

มความจาเปนท ตองทาการตรวจเพ มเตมท จาเพาะในภาวะหกลม (อานรายละเอยดเพ มเตมในการคัดกรองภาวะหกลม : Timed

Up and Go Test (TUGT) และเคร องมอการประเมนภาวะหกลม (Falls Risk Assessment tool) ในภาคผนวก) ไดแก อาการแสดง Romberg ทาการตรวจโดยใหผ ปวยยนตัวตรง แลวสังเกตอาการเซขณะเปดและปดตาจะบอกถงความ

ผดปกตของประสาทท รับร ความเคล อนไหวหรอตาแหนง (proprioceptive sense) และการท ผ ปวยใชกลไกการมองเหนเพ อ

ชดเชยการทรงตัวท ผดปกต จากน ันใชมอผลักอกผ ปวยเบาๆ เพ อประเมน postural reex ผ สงอายปกตจะไมมอาการเซ หรอ

เซไปหลังและหนาเพยงเลกนอย อาจพบความผดปกตท เรยก "startle reaction" คอผ ปวยตองกางแขนทั งสองออกเพ อรักษา

สมดลของลาตัวคลายคนตกใจ หรอตองกาวขาออกไป 1-2 กาวหรอหกลมไปเลยโดยไมมปฏกรยาตอบสนองแสดงวาผ ปวยไม

สามารถกระดกขอเทาข น (dorsiexion) เพ อรักษาสมดลได ผ ปวยมักลมไปขางหลังซ งพบบอยในโรคพารกนสัน โรคอัลไซเมอร โรคหลอดเลอดสมองท มการทาลาย basal ganglia

การตรวจ get-up-and-go test เปนการตรวจเพ อดทาทางการลกข นยน การเด�

Documents

Aging Manual