Ağır Ama Hissedemediğimiz Yük: BASINÇ

Mehmet Ali ERCAN - Balıkesir Merkez Bahçelievler Anadolu [email protected] - www.cografyakulubu.com - www.cografya.biz

Bu Sunu En İyi Ofis 2010 Yüklü Bilgisayarlarda Görüntülenir

Ağır Ama Hissedemediğimiz Yük:

BASINÇ

Mehmet Ali ERCAN – Balıkesir Merkez Bahçelievler Anadolu Lisesi

Bu kazanım ile

A.9.10. İklim elemanlarının oluşumunu, dağılışını ve bunlar üzerinde etkili olan faktörleri sorgulamayı öğreneceksiniz


Basınç

Vücudumuz üzerinde 15 ton ağırlık olduğunu söylesem ne dersiniz?

Peki bu ağırlığı nasıl taşıyoruz?

X 1000


Basınç

Vücudumuzdan da dış ortama doğru kan basıncı uygulanmaktadır.

Yani atmosfer basıncı ile kan basıncı birbirini dengelemektedir.


Basınç

Hava Basıncını nasıl tanımlarsınız?

Atmosferdeki gazların ağırlığına bağlı olarak yeryüzüne uyguladığı etkiye HAVA BASINCI denir. Basınç Birimi;

MİLİBAR (mb) dır


Basınç

Basıncı ölçen alet

BAROMETRE


Toriçelli Deneyi ve Basınç

İtalyan bilim adamı Toriçelli, 100 cm uzunluğunda bir ucu kapalı cam boru alıp içini tamamen cıva ile doldurdu.

Cıva dolu cam boruyu ters çevirerek içerisinde cıva bulunan kaba koydu.


Toriçelli Deneyi ve Basınç

Borudaki cıvanın bir kısmının cıva kabına boşaldığını, daha sonra cıvanın sabitlendiğini gördü.

Toriçelli bu deneyi 45° enleminde, deniz kıyısında ve sıcaklığın 0 °C olduğu bir günde yapmıştır. Bu ölçüm sonucunda


Normal Basınç

760 mm yüksekliğindeki cıvanın 1 cm² lik yere uyguladığı ağırlık 1033 gram’dır.

Bu değer, 1013 milibar (mb) olarak ifade edilir.


Basınç

Çevresine göre yüksek değerlere sahip olan basınç alanlarına yüksek basınç alanı,

Çevresine göre alçak değerlere sahip olan basınç alanlarına ise alçak basınç alanı denir.


İZOBAR (Eş Basınç Eğrisi)

Basıncı aynı olan noktaların birleştirilmesi ile elde edilen eğrilerdir



ALÇAK BASINÇ(SİKLON)

YÜKSEK BASINÇ(ANTİSİKLON)

Yükselici Hava Hareketi Gözlenir

Alçalıcı Hava Hareketi Gözlenir

Hava genelde kapalı, bulutlu veya yağışlıdır Hava genelde açıktır

Çevreden rüzgar alır Çevresine rüzgar gönderir


ETKİNLİK Ders Kitabı Sayfa 67

Aşağıdaki ifadelere göre şekillerin hangi yarım küreye ait olduğunu ve ne tür basınç alanlarını gösterdiğini tespit edip boşluklara yazınız.

1. Yüksek basınç alanlarında alçalıcı hava hareketi görülür. Havanın hareketi merkezden çevreye doğrudur.

1 2 3 4 5 6



2. Alçak basınç alanlarında yükselici hava hareketi gözlenir.

Hava çevreden merkeze doğru hareket eder.

1 2 3 4 5 6



3. Dünya'nın kendi ekseni etrafındaki hareketinden dolayı rüzgârlar, Kuzey Yarım Küre’de hareket yönünün sağına, Güney Yarım Küre’de ise soluna doğru sapar.

1 2 3 4 5 6

K.Y.K K.Y.K G.Y.K G.Y.K

Basınç Dağılışını Etkileyen Faktörler


1. Yerçekimi

Yükseklere doğru çıkıldıkça ve

Alçak enlemlere doğru geldikçe yerçekimi azalır.

Buna bağlı olarak basınç da azalır.


1. Yerçekimi

Basınç

Yerç

ekim

i

Yerçekimi ile basınç arasında doğru orantı vardır.

Yerçekimi arttıkça basınç artar, yerçekimi azaldıkça basınç azalır.


2. Yükseklik

Yükseldikçe basınç azalır. Çünkü,

Yükseklere doğru çıkıldıkça Atmosferi oluşturan gazların yoğunlukları yerçekimi etkisiyle azalır.


2. Yükseklik

Basınç ile yükselti arasında ters orantı vardır.

Yükselti arttıkça basınç azalır.Basınç

Yüks

elti


2. Yükseklik

Yerden yükseldikçe basınç her 10,5 metrede

1 mm düşer.

Bundan yararlanılarak yükseklik ölçen bir alet

yapılmıştır. Bu alet

ALTİMETRE dir


3. Termik Etkenler (Sıcaklık)

Sıcaklığın artmasıyla hava genişler, hafifler ve yükselir.

Yükselen havanın yere yaptığı basıncın azalmasıyla, alçak basınç alanları doğar.



Sıcaklığın azalmasıyla soğuyan havanın hacmi daralır, ağırlaşır ve alçalır.

Alçalan havanın yere yaptığı basıncın artmasıyla yüksek basınç alanları doğar.


ISINAN HAVA SOĞUYAN HAVA



Isınma ve soğumaya bağlı olarak oluşan basınç merkezlerine

termik basınç merkezleri denir.



Ekvator çevresi sürekli sıcak olduğundan, burada termik alçak basınçlar oluşmuştur.

Kutuplar civarı ise, sürekli soğuk olduğundan burada da termik yüksek basınçlar oluşmuştur.



BasınçSı

cakl

ıkSıcaklık ile basınç arasında ters orantı vardır.

Sıcaklık arttıkça basınç düşer


4. Dinamik Etkenler

Dünya’nın günlük hareketine bağlı olarak hava kütleleri sapmaya uğrar.

Alçalarak sıkışan hava kütleleri yükselmesine, Yükselerek seyrelen hava kütleleri basıncın düşmesine neden olur.



Sıcaklık,

Yükselti,

Dünya'nın günlük hareketi

Yer çekimi

Basıncı ve basıncın dağılışını etkileyen faktörlerdir.

Ekvator’dan kutuplara doğru giden bir gözlemci, basınçla ilgili olarak aşağıdaki notları tutmuştur.

Bu notlara bakarak basınç dağılışında etkili olan yukarıdaki faktörlerden uygun olanı yazınız.



1. Ekvator çevresinde hava sıcak olduğu için gaz molekülleri seyreliyor, hafifliyor ve yükseliyor. Bu nedenle basınç değerleri düşüktür.

• …………………………………………………………………………………………………………………………….S ı c a k l ı k



2. 30o enleminde hava sıcak olmasına rağmen hava parselleri alçalıyor ve dinamik yüksek basınç alanı oluşturuyor.

• ……………………………………………………………………………………………………….….

D ü n y a ' n ı n g ü n l ü k h a r e k e ti



Uludağ'da hava soğuk olmasına rağmen basınç değeri deniz kıyısına göre daha düşük çıktı. Bunun nedeni gazların yoğunluğunun azalması olarak açıklanabilir.

• ………………………………………………………………………………..………………..Y ü k s e l ti



Kutup çevresinde basınç değerleri yüksektir.

• ……………………………………………………………………………………..Y e r ç e k i m i , S ı c a k l ı k


Günümüze kadar yeryüzündeki en yüksek hava basıncı Sibirya'da bulunan Agata kentinde kaydedilmiştir. Burada hava basıncı deniz seviyesinde 1083,8 mb olarak ölçülmüştür.

En düşük hava basıncı ise 870 mb olarak 1979'da Büyük Okyanus'un üzerinde oluşan “Tip” adlı kasırganın merkezinde ölçülmüştür.

BİLGİ NOTU Ders Kitabı sayfa 67

Sürekli Basınç Kuşakları


Termik(Isıl) Alçak Basınç Kuşağı (Tropikal Basınç Kuşağı)

Ekvator ve çevresi, güneş ışınlarını dik ve dike yakın açılarla aldığından yıl boyunca sıcaktır.

Isınan havanın genleşip yükselmesine bağlı olarak sürekli termik alçak basınç kuşağı oluşmuştur.


Termik(Isıl) Alçak Basınç Kuşağı


Termik Yüksek Basınç Kuşağı (Polar Basınç Kuşağı)

Kutuplar çevresi, güneş ısınlarını dar açılarla aldığından buralarda sürekli soğuk hava etkilidir.

Soğuyan havanın ağırlaşarak alçalması nedeniyle buralarda sürekli termik yüksek basınç kuşağı oluşmuştur.


Termik Yüksek Basınç Kuşağı

Termik Yüksek Basınç Kuşağı


Dinamik Yüksek Basınç Kuşağı (Subtropikal Basınç Kuşağı)

Dünya'nın kendi ekseni etrafındaki dönüşünün etkisiyle 30° enlemleri çevresinde oluşan basınç merkezidir.

Alçalıcı hava hareketlerine bağlı olarak havanın ısınması ve nem miktarının düşmesi nedeniyle 30° enlemleri çevresindeki karalar üzerinde çöller oluşur.


Dinamik Yüksek Basınç Kuşağı

Dinamik Yüksek Basınç Kuşağı


Dinamik Alçak Basınç Kuşağı (Subpolar Basınç Kuşağı)

60° enlemlerinde kutup rüzgârları ve batı rüzgârları karşılaşır.

Karşılaşan bu rüzgârlar Dünya’nın kendi ekseni etrafındaki dönüşü nedeniyle birbirlerini yukarıya doğru iterler.

Bu hava kütlelerinin yükselmesi ile geride alçak basınç alanı oluşur.


Dinamik Alçak Basınç Kuşağı

Dinamik Alçak Basınç Kuşağı


1. Haritada gösterilen AB ve YB harfleri ne anlama gelmektedir?

2. Hangi yarım kürede, hangi mevsim yaşanmaktadır? Neden böyle bir sonuca vardınız?

3. En yüksek ve en düşük basınç değerleri nerelerde görülmektedir? Neden?

ETKİNLİK Ders Kitabı Sayfa 69 1. HARİTA


1. Hangi yarım kürede hangi mevsim yaşanmaktadır? Neden böyle bir sonuca vardınız?

2. En yüksek ve en düþük basýnç değerleri nerelerde görülmektedir? Neden?

3. Basınç eğrileri neden Güney Yarım Küre’de daha düzgün uzanış göstermektedir?

ETKİNLİK Ders Kitabı Sayfa 69 2. HARİTA


İfadelerin hangi noktalara ait olduklarını söyleyinizGünlük Hareketin etkisiyle oluşur

Yağış oluşumu zordur

Sürekli alçak basınç alanıdır

Çevreye rüzgar gönderir

Yükselici hava hareketleri görülür

Bitki örtüsü gürdür

Termik alçak basınç alanıdır.

Sıcaklık çok düşük olduğundan basınç yüksektir

Düşük sıcaklığa rağmen basınç düşüktür

ETKİNLİK


ÖSS sos1 2008

Aşağıdaki şekil, bir yerde, herhangi bir anda etkili olan basınç merkezini ve yatay yöndeki hava hareketlerini göstermektedir.

A) I ve II

B) I ve III

C) I ve IV

D) II ve III

E) III ve IV

Buna göre, bu basınç merkezinin;• I. bulunduğu yarım küre,• II. ortalama sıcaklık değeri,• III. kara ya da deniz üzerinde olma,• IV. yüksek ya da alçak basınç merkezi olma

özelliklerinden hangileri kesinlikle belirlenebilir?


ÖSS 2003

Basınç farklılıklarından doğan hava hareketlerine rüzgâr denir. Rüzgârlar her zaman, yüksek basınç alanlarından alçak basınç alanlarına doğru eser.

A) I ve II

B) I ve IV

C) II ve III

D) III ve V

E) IV ve V

Buna göre, yukarıdaki basınç haritasında numaralanmış yerlerden hangileri alçak basınç alanlarını göstermektedir?


ÖSS 1999

Aşağıdaki haritada, Kuzey Yarımküre 'de deniz yüzeyindeki bir bölgede ölçülen basınç değerle ri, eşbasınç eğrileri ile gösterilmiştir.

Bu haritadan, ölçümün yapıldığı zamanla ilgi li olarak aşağıdaki bilgilerden hangisi elde edilemez?

A) Bölgenin hangi kesimlerinin yüksek ya da al çak basınç etkisinde bulunduğu

B) Bölgedeki en yüksek basıncın hangi değerler arasında alabileceği

C) Bölgedeki basınç merkezlerinin sayısı

D) Bölgede en şiddetli rüzgarın hangi yönden eseceği

E) Basınç merkezlerindeki sıcaklık değerleri


ÖYS 1997

A) I ve II

B) I ve III

C) II ve III

E) I ve IV

D) II ve IV

Yeryüzünde termik nedenle oluşan basınç kuşakları ya da merkezleri yukarıdaki şekilde hangi numaralarla belirtilmiştir?


ÖSS 1994

A) Kara ve denizlerin dağılışı

B) Yerin şekli

C) Okyanus akıntıları

D) Sürekli rüzgârlar

E) Yerin ekseni çevresindeki hareketi

Yukarıdaki eşbasınç haritalarında görüldüğü gibi, Ocak ve Temmuz dönemlerinde basınç merkezleri yer değiştirmektedir.

Bu değişikliklerin Kuzey Yarımkürede Güney yarımküreye göre daha belirgin olmasında başlıca etken aşağıdakilerden hangisidir?


ÖSS 1992

Hava genellikle alçak basınç (AB) alanlarında bulutlu, yüksek basınç (YB) alanlarında ise açık olmaktadır.

Buna göre, Ocak ayında, haritada numaralanmış basınç merkezlerinden hangilerinin etkisinde kalan yerlerde havanın ayaz olması beklenir?

A) 1 ve 3

B)1 ve 6

C)4 ve 5

D) 3 ve 7

E) 2 ve 8


ÖYS 1991

Şekildeki oklar, bir basınç alanında rüzgarın esiş yönünü göstermektedir.

Buna göre, şekildeki basınç alanının özelliği ve bulunduğu yarım küre aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?

A) Alçak basınç alanı, Kuzey Yarım Küre

B) Yüksek basınç alanı, Güney Yarım Küre

C) Alçak basınç alanı, Güney Yarım Küre

D) Yüksek basınç alanı, Kuzey Yarım Küre

E) Alçak basınç alanı, her iki yarım küre


KAYNAKLAR

Komisyon, ÖSS Coğrafya, Güvender Yayınları, Ankara, 2008

Komisyon, Coğrafya 9 MEB Ders Kitabı, İstanbul 2010

Komisyon, 9. Sınıf Coğrafya, Zambak Yayınları, Ankara, 2010

M. Köroğlu- S. Köroğlu, 9. Sınıf Coğrafya, Esen Yayınları, Ankara, 2007

Doğu Ateş, 9. Sınıf Coğrafya, Ekip Yayınları, Ankara, 2010

www.meteor.gov.tr

www.osym.gov.tr

www.wikipedia.org

Documents

Ağır Ama Hissedemediğimiz Yük: BASINÇ