AGONIA TERESY

Guy Gaucher

cena det. 33,00 zł cena det. 33,00 zł

Patronat medialnyPatronat medialny

Biskupa Gauchera, karmelitę, poznałem w 1994 roku. Pod-Biskupa Gauchera, karmelitę, poznałem w 1994 roku. Pod-czas nocy czuwania w krakowskim kościele Dominikanów czas nocy czuwania w krakowskim kościele Dominikanów przedstawiał studentom Teresę z Lisieux. Na potężnym płót-przedstawiał studentom Teresę z Lisieux. Na potężnym płót-nie, zwisającym z sufi tu strzelistej średniowiecznej bazy-nie, zwisającym z sufi tu strzelistej średniowiecznej bazy-liki, pojawiały się kolejne zdjęcia Małej Świętej. Opowia-liki, pojawiały się kolejne zdjęcia Małej Świętej. Opowia-dał o jej życiu, odsłaniając tajemnice twarzy. Fascynująca dał o jej życiu, odsłaniając tajemnice twarzy. Fascynująca była jego umiejętność ukazywania Świętej jako bliskiego była jego umiejętność ukazywania Świętej jako bliskiego przyjaciela. Bo ten zmarły w lipcu 2014 roku biskup był przyjaciela. Bo ten zmarły w lipcu 2014 roku biskup był największym znawcą św. Teresy. Napisał o niej wiele ksią-największym znawcą św. Teresy. Napisał o niej wiele ksią-żek, ale żek, ale Agonia TeresyAgonia Teresy jest dla mnie wyjątkowa. Ukazuje, jest dla mnie wyjątkowa. Ukazuje, jak Teresa podąża swoją „małą drogą” w niewyobrażal-jak Teresa podąża swoją „małą drogą” w niewyobrażal-nych cierpieniach związanych z gruźlicą. Konsekwentnie nych cierpieniach związanych z gruźlicą. Konsekwentnie rezygnując z udawania kogoś silnego, Mała Święta prze-rezygnując z udawania kogoś silnego, Mała Święta prze-żywa w ostatnich chwilach życia udrękę pytania, czy nie-żywa w ostatnich chwilach życia udrękę pytania, czy nie-bo naprawdę istnieje. Niezłomnie jednak odsłania przed bo naprawdę istnieje. Niezłomnie jednak odsłania przed Bogiem tę swoją największą kruchość i odważnie wchodzi Bogiem tę swoją największą kruchość i odważnie wchodzi w trwogę konania. Dla mnie to książka wielkiej nadzieiw trwogę konania. Dla mnie to książka wielkiej nadziei.

Wojciech Prus OP

Biskup Guy Gaucher (1930–2014), karmelita bosy, był jednym z wielkich znawców i propagatorów życia był jednym z wielkich znawców i propagatorów życia i dzieła św. Teresy z Lisieux.i dzieła św. Teresy z Lisieux.

www.wdrodze.pl

Guy

Gau

cher

AG

ON

IA T

ERES

Y

ISBN 978-83-7033-934-0

Wojciech Prus OPWojciech Prus OP

Biskup Guy GaucherBiskup Guy Gaucher(1930–2014), (1930–2014), karmelita bosy, karmelita bosy, uc

her

8

AGONIA TERESY

AGONIA TERESY

AGONIA TERESYPrzełożył Antoni Bartosz

Guy Gaucher

4

„BIEG OLBRZYMA” „NIEZNANEJ TERESY”

Tytuł oryginałuLa passion de Thérèse de Lisieux

© Copyright by Les Éditions du Cerf© Copyright for the Polish edition by Wydawnictwo W drodze, 2014

Projekt okładki do seriiRadosław Krawczyk

Redakcja technicznaopracowanie okładki i stron tytułowych

Justyna Nowaczyk

Leonard Porter (the rights holder) owns the copyright for the image: Leonard Porter, St. Thérèse of Lisieux, 2008, Oil on Linen.

Collection of the Church of St. Christopher, Staten Island, NY© Leonard Porter MMVIII

ISBN 978-83-7033-934-0

Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów W drodze 2014

Wydanie I

ul. Kościuszki 99, 60-920 Poznańtel. 61 852 39 62, faks 61 850 17 82

www.wdrodze.pl sprzedaz@wdrodze.pl

5

WYKAZ SKRÓTÓW

Wykaz skrótów

DD Dzieje duszy, czyli pierwsze wersje Rękopisów autobio-grafi cznych (zaznaczone odniesienia dotyczą roku wydania i stron).

DE Sainte Thérèse de l’Enfant-Jésus et de la Sainte-Face, Der-niers Entretiens avec ses sœurs, CERF-DDB, Paryż 1971 (zaznaczone odniesienia dotyczą stron tego wydania).

DE/a Sainte Thérèse de l’Enfant-Jésus et de la Sainte-Face, Der-nires Entretiens avec ses sœurs, Annexes (synopsa czterech wersji Ostatnich rozmów matki Agnieszki; warianty tek-stów), Cerf-DDB, Paryż 1971 (zaznaczone odniesienia dotyczą stron).

L Listy z okresu choroby Teresy, przekład na podstawie DE.LR Listy rodzinne, Zélie Martin, przekład na podstawie Cor-

respondance familiale, Offi ce Central de Lisieux 1958 (zaznaczone odniesienia dotyczą stron).

LT Listy Teresy, przekład na podstawie wydania krytycznego Correspondance générale, Cerf-DDB, Paryż 1972–1974.

M Modlitwy, przekład na podstawie wydania krytycznego Prières, Cerf-DDB, Paryż 1988.

Mss I, II, III Wprowadzenie (I), przypisy (II) i zestawienie cytatów (III) autorstwa o. Franciszka od Świętej Marii do wydania Manuscrits autobiographiques (Rękopisów autobiogra-fi cznych) św. Teresy z roku 1956 (zaznaczone odniesienia dotyczą stron).

NNPA Noty przygotowawcze do Procesu Apostolskiego.NPPD Noty przygotowawcze do Procesu Diecezjalnego.OR/A Ostatnie rozmowy spisane przez matkę Agnieszkę od Jezusa

(=Żółty zeszyt), przekład na podstawie DE, DE/a (zazna-czone odniesienia dotyczą daty – dnia i miesiąca – oraz numeru zapisku). OR/A* oznacza uzupełnienia do OR/A, zawarte w DE 387–392.

6

AGONIA TERESY

OR/G Ostatnie rozmowy spisane przez siostrę Genowefę, przekład na podstawie DE (odniesienia dotyczą daty i numeru zapisku).

OR/M Ostatnie rozmowy spisane przez siostrę Marię od Najświęt-szego Serca, przekład na podstawie DE (odniesienia doty-czą daty i numeru zapisku).

OS/ME Ostatnie słowa (spisane przez siostrę Marię od Eucharystii, przekład na podstawie DE (zaznaczone odniesienia dotyczą daty).

OTL I, II Oblicze Teresy z Lisieux (Visage Thérèse de Lisieux, 1961), tom I – fotografi e; tom II – wprowadzenie i przypisy.

P Poezje, przekład na podstawie wydania krytycznego Poésies un cantique d’amur, Cerf-DDB, Paryż 1979.

PA Proces Apostolski, przekład na podstawie Procès de béatifi -cation et canonisation de sainte Thérèse de l’Enfant-Jésus et de la Sainte-Face, t. II: Procès Apostolique, Teresianum, Rzym 1976 (zaznaczone odniesienia dotyczą stron).

PD Proces Diecezjalny, przekład na podstawie Procès…, jw., t. I: Procès Informatif Ordinaire, Teresianum, Rzym 1973 (zaznaczone odniesienia dotyczą stron).

RD Rekreacje duchowe (czyli scenki teatralne, które Teresa napisała z przeznaczeniem dla wspólnoty), przekład na podstawie wydania krytycznego Théâtre au Carmel, Cerf--DDB, Paryż 1975.

RiW Rady i wspomnienia, opublikowane przez siostrę Genowefę (Celinę), przekład na podstawie Conseils et Souvenirs, „Foi Vivante” 149, Cerf, Paryż 1973 (zaznaczone odniesienia dotyczą stron).

Rkp A „Rękopis dedykowany czcigodnej matce Agnieszce od Jezusa” (1895).

Rkp B „List do siostry Marii od Najświętszego Serca” (1896), nazywany Rękopisem B.

Rkp C „Rękopis kierowany do matki Marii Gonzagi” (1897).ZZ Zielony zeszyt, pięć „zielonych” zeszytów matki Agnieszki od

Jezusa, czyli wersja Ostatnich rozmów z roku 1909, opubli-kowana w DE/a (zaznaczone odniesienia dotyczą bądź tomu i strony – tylko w tomie I i V, bądź daty i numeru zapisku).

Przekład wszystkich tekstów źródłowych (w tym cytatów z Bernanosa) – A.B.

7

WYKAZ SKRÓTÓW

Pierwszym kazaniem, które pojęłam i które mnie do głębi wzruszyło, było kazanie o Męce Pańskiej, wy-głoszone przez ks. Ducellier…

Rkp A 17v°

Jezus obdarzył cię swoim Dziecięctwem i swoją Męką.

o. Pichon do Teresy(19 lutego 1891)

Widziałem, jak umiera święty, ja, który do was mó-wię, i nie jest to śmierć, jaką ludzie sobie wyobra-żają, nie przypomina książkowych opisów; tu trzeba trzymać się mocno: tu czuć, jak pęka spojenie duszy.

Georges Bernanos, Radość

8

AGONIA TERESY

9

PRZEDMOWA

Przedmowa

Mogę żywić się tylko prawdą.OR/A 5.8.4

20 lipca 1895 roku siostra Teresa od Dzieciątka Jezus i Świętego Oblicza pisała w liście do cioci:

Bardzo lubię żywoty Świętych. Kiedy czytam opowieści o ich heroicznych czynach, wzbiera we mnie męstwo i chciałabym pójść w ich ślady. Lecz niekiedy, przyznaję, zazdroszczę także ich krewnym, co mieli szczęście żyć w ich bliskości, korzystać ze świętych z nimi rozmów (L 178).

W dwa lata później opisywana tu sytuacja ziści się w przypadku Teresy, tyle że z odwróceniem ról: świętą bę-dzie bowiem ona, zaś krewnymi, którzy doświadczą dobro-dziejstwa ostatnich z nią rozmów – choć tego dobrodziejstwa nieświadomymi – jej rodzone siostry.

Odkąd opublikowano Ostatnie rozmowy1, „szczęśliwy los” owych uprzywilejowanych świadków stał się i naszym

1 Sainte Thérèse de l’Enfant-Jésus et la Sainte-Face, Derniers Entretiens avec ses sœurs (Ostatnie rozmowy z siostrami), DDB-Cerf, 1971, oraz wydanie wznowione w Nouvelle Edition de Centenaire, 1992.

10

AGONIA TERESY

udziałem. Odtąd bowiem i my możemy obcować ze Świę-tą dzień po dniu, słuchać jej słów, patrzeć, jak postępuje i reaguje w czasie swej długiej, pełnej niespodziewanych zwrotów choroby, być wreszcie przy jej agonii i śmierci. Przywilej to raczej jedyny w historii świętości.

Przyzwyczajeni do kina, magnetofonu, radia, kanałów telewizji z całego świata, nie dziwimy się już dzisiaj, gdy – w kilka zaledwie chwil po śmierci kogoś sławnego – widzi-my go na ekranie ponownie. Dzienniki publikują nazajutrz jego ostatnie słowa, zaś największe osobistości zabezpie-czają się nieraz z góry, zapisując swoje rękopisy Bibliotece Narodowej…

Zupełnie inaczej było z karmelitanką z Normandii, którą zżarła gruźlica, doprowadzając ją 30 września 1897 roku do śmierci, a która stała się, jak powiedział Pius X, „największą świętą czasów obecnych”. Troszczyła się tylko o to, by być „nieznaną i uważaną za nic”2 (Rkp A 71r°). A jednak, prze-dziwnym zbiegiem okoliczności, dysponujemy na jej temat wyjątkową jak na te czasy dokumentacją. Przypomnijmy krótko kilka faktów.

Pierwszy, który zwraca uwagę – fakt jedyny w historii Karmelu w Lisieux i zwykle rzadki w zakonie karmelitań-skim – dotyczy dwóch zeszytów ze wspomnieniami Teresy, spisanymi na polecenie przeorysz: zeszyty te mogły przecież zniknąć bez śladu!

Jak to się również stało, że zachowała się większość jej korespondencji oraz bilecików, na pozór bez znaczenia, które napisała jeszcze jako dziewczynka, a później jako młoda karmelitanka?

2 Teresa cytuje tu Naśladowanie Chrystusa, I, 2, 3.

11

PRZEDMOWA

Kolejny fakt: począwszy od roku 1893, siostry zwracały się do niej z prośbą o napisanie wiersza lub „rekreacji”. Otóż, czy Teresa mogła wtedy przewidzieć, że te ubogie wersety wyjawią kiedyś głębię jej duszy?

Inna zdumiewająca okoliczność: twarz tej nieznanej karmelitanki dotarła do nas dzięki 47 zdjęciom zrobionym w czasach, kiedy fotografi a – zwłaszcza w klasztorze kar-melitańskim – uznawana była za nowoczesny wynalazek. A przecież aż 43 zdjęcia zostały zrobione w klauzurze3!

I wreszcie: w ostatnich miesiącach życia Teresy, kiedy jej choroba wchodzi w stadium zasadnicze, siostry Martin, powodowane siostrzaną miłością, starają się zachowywać systematycznie wszystko, co dotyczy, pośrednio lub bezpo-średnio, ich najmłodszej siostry4. Matka Agnieszka, po tym jak matka Maria Gonzaga, wówczas przeorysza, nakazała Teresie dokończenie wspomnień z życia w zakonie, bierze na siebie rezolutnie rolę „historyka” (OR/A 29.7.7). Codziennie u wezgłowia swej chorej siostry „Paulina” sporządza notatki. Czy ma świadomość, że przeżywa wydarzenia historycz-ne? Bynajmniej. Chce po prostu zachować jak najwięcej wspomnień o „aniele”, który wkrótce opuści przedwcze-śnie swoich bliskich. Co prawda we wspólnocie myśli się również o zredagowaniu noty nekrologicznej, stosownie do panującego zwyczaju. Lecz, nie bez obaw, przekształcono tę notę po śmierci Teresy w tomisko liczące 475 stron. Dziś wiemy, że Dzieje duszy, wydane 30 września 1898 roku w dwóch tysiącach egzemplarzy, odniosły niebywały sukces.

3 Zob. Visage de Thérèse de Lisieux (Oblicze Teresy z Lisieux), t. I–II, 1961.

4 Skądinąd obecność czterech rodzonych sióstr oraz ciotecznej kuzynki w tej samej wspólnocie stanowi jeszcze jeden fakt wyjątkowy.

12

AGONIA TERESY

Szybkość, z jaką Teresa rozciągnęła swe działanie po śmierci na cały świat, zgodnie z często powtarzanymi obietnicami, ugruntowała tym samym troskę o zachowanie wszystkiego, co jej dotyczyło.

Co do miejsc, w których Teresa żyła, a które pozwalają na precyzyjny opis kontekstu jej życia, uszły one w całości zniszczeniom obydwu wojen światowych. Wyjątek stanowi opactwo benedyktyńskie, w którym mieściła się szkoła Tere-sy. W tyglu walk, jakim było Lisieux w czerwcu 1944 roku, nie spłonęły też żadne archiwa. A brakowało kilku metrów!

Podkreślmy ponadto niezwykłą długowieczność najważ-niejszych świadków5, co pozwoliło, na przestrzeni pięć-dziesięciu lat, wyjaśnić mroczne punkty, uściślić mnóstwo szczegółów.

Zbieg tych wszystkich okoliczności sprawił, że zgro-madzono dokumentację wyjątkową i nie w całości jeszcze przebadaną.

Ponieważ z powodu pogłębiającej się gruźlicy Teresa przerwała pisanie swojego ostatniego rękopisu na początku lipca 1897 roku, ostatnie miesiące jej życia pozostałyby w cieniu, gdyby nie codzienne notatki prowadzone przez matkę Agnieszkę od Jezusa. Jej zapiski, uzupełnione przez wspomnienia nowicjuszek, złożyły się na XII rozdział Dzie-jów duszy, który miał na celu wypełnienie luki tychże miesię-cy w biografi i Teresy. Lecz kiedy Rękopisy autobiografi czne6

5 Siostra Maria od Najświętszego Serca zmarła 19 stycznia 1940 roku, w wieku 80 lat, matka Agnieszka – 28 lipca 1951 roku, w wieku lat 90, tego samego wieku dożyła siostra Genowefa, która zmarła 25 lutego 1959 roku.

6 Manuscrits autobiographiques de sainte Thérèse de l’Enfant-Jésus, dokładna reprodukcja zeszytów, wydana przez o. Franciszka od Świętej Marii OCD, Karmel w Lisieux, 1956.

13

PRZEDMOWA

zastąpiły w roku 1956 Dzieje duszy, rozdział XII zniknął. Liczni przyjaciele Świętej zwrócili wówczas uwagę, że – ponieważ Novissima Verba7 zostały wyczerpane – współ-czesny czytelnik nie ma dostępu do relacji o chorobie, agonii i śmierci Teresy. Próżnię tę wypełniły Ostatnie rozmowy, ograniczając się jednak do zestawienia zeznań wszystkich świadków, zeznań siłą rzeczy cząstkowych.

Wszystko to tłumaczy, dlaczego, jako uczestnik prac zespołu, który wydał Ostatnie rozmowy, uznaliśmy, że war-to – z myślą o czytelniku, którego odstręcza rozbudowany aparat tego krytycznego wydania – spróbować napisać do-stępniejszą, choć historycznie nie mniej rzetelną, relację z ostatnich dni Teresy.

Niniejsza książka stawia sobie zatem dwa cele:Po pierwsze, pragnie uchwycić możliwie najpełniej bio-

grafi ę świętej Teresy na przestrzeni ostatnich miesięcy jej ziemskiego istnienia, od 4 kwietnia do 30 września 1897 roku. To zaś wymaga przede wszystkim prześledzenia po-stępów gruźlicy płuc, na którą Teresa zapadła. Tylko kon-tekst medyczny pozwala ocenić rzeczywistą wartość słów, czynów i reakcji chorej. Dotychczas biografowie Teresy, nie znając całej dokumentacji, poświęcali realiom medycznym niewiele uwagi8. Wiedziano co prawda, że Teresa ogromnie cierpiała, i o tym mówiono. Lecz jej cierpienia przedstawia-no w pewnego rodzaju aureoli, co przyczyniło się do roz-

7 Czyli antologia ostatnich rozmów z Teresą, opublikowana w 1927 roku przez Karmel w Lisieux.

8 Z tego, co nam wiadomo, pierwszą pracą na ten temat było studium P. Noché, „La maladie de Thérèse”, w: La petite sainte Thérèse de Maxence van der Meersch devant la critique et devant les textes, Editions Saint Paul, 1950, s. 378–406.

14

AGONIA TERESY

powszechnienia łzawego obrazu „młodej gruźliczki” (OR/A 11.7.7), umierającej z uśmiechem i rzucającej płatki róży na swój krucyfi ks9. Rzeczywistość była zupełnie inna: siostra Teresa od Dzieciątka Jezus przeszła prawdziwą drogę krzy-żową. Dziś, dzięki obfi tości i precyzji dokumentów, możemy prześledzić tę drogę stacja po stacji.

Po drugie, podjęliśmy tu próbę naszkicowania portretu Teresy stającej w obliczu śmierci, uwzględniając wszystkie autentyczne i opublikowane dokumenty. Niewątpliwie, w tej dziedzinie należy zachować skromność. Ostatnie rozmowy nie wnoszą niczego przełomowego do naszej wiedzy o Te-resie dojrzałej. Lecz nie można lekceważyć nieznanych do-tąd szczegółów, które dokumenty te odsłaniają, pozwalając uściślić niejeden rys ludzkiej i duchowej sylwetki Teresy. Ostatni etap jej choroby jest nie tylko zwieńczeniem jej życia; terezjański dynamizm wyczerpuje się tak naprawdę dopiero 30 września o godzinie 19.20. Aż do ostatniego tchnienia Teresa szuka, podąża nieustannie naprzód, odkrywa. W prze-żywanych cierpieniach oraz w obliczu śmierci najgłębsza prawda jej osoby objawia się bez reszty. Testament spisany, jakim jest Rękopis C, znajduje swe potwierdzenie w ostatnich rozmowach, w testamencie przeżytym, w prawdziwej męce Teresy z Lisieux, jak zaświadcza matka Agnieszka od Jezusa,

9 Nadzwyczajny sukces Damy kameliowej (czyli historii Marii Duplessis, Normandki, zmarłej na gruźlicę w wieku dwudziestu trzech lat), którą przedstawił Alexandre Dumas zarówno w formie powieściowej (1848), jak i teatralnej (1852), a którą podjął także Verdi w operze La Traviata (1853), przyczynił się do stworzenia stereotypu. „Dopóki nie znaleziono sposobu na wyleczenie tej plagi, gruźlica, lub ogólniej »choroba płuc«, należała do emocjonalnego arsenału schyłkowego romantyzmu, a później do arsenału popularnych powieści w odcinkach” (Jacques Siclier, „Le Monde” z 12 marca 1981).

15

PRZEDMOWA

siostra Genowefa oraz Maria od Najświętszego Serca. Owe rozmowy pokazują, jak żyła, cierpiała i umarła ta święta, tak mało przystająca do utartych wyobrażeń o świętości.

Przyjęta przez nas metoda wychodzi z zasad, które Teresa sama jasno wyłożyła i które stanowią złotą regułę w pracy każdego historyka. Wyrażają je dwa zdania z Ostatnich roz-mów. Jedno wypowiedziane zostało w sierpniu: „Mogę ży-wić się tylko prawdą” (OR/A 5.8.4). Drugie na kilka godzin przed śmiercią: „Tak, wydaje mi się, że zawsze szukałam tylko prawdy” (OR/A 30.9).

A ponieważ i Teresa była hagiografem, nie poprzestała na deklaracjach. Kiedy przyszło jej napisać dwie scenki o Joannie d’Arc z przeznaczeniem na rekreacje, nie chciała improwizować czy też wymyślać. A przecież żadna z sióstr, do których kierowane były te przedstawienia, nie protesto-wałaby przeciw takiej czy innej dowolności w stosunku do rzeczywistej historii. Nieważne! Teresa udała się do bi-blioteki, by przestudiować książkę Henryka Wallona, która – dla niej i w tym miejscu – była źródłem poważnym10. Powiedziała też, na jakich podstawach odtworzyłaby życie Marii z Nazaretu:

Najpierw bym pokazała, jak mało znamy jej życie. Nie można mówić rzeczy nieprawdopodobnych lub takich, których się nie wie. (…) Nie ma co opowiadać tego wszystkiego, co się opowiada, co się przypuszcza (…). Ja muszę widzieć jej życie rzeczywiste, a nie oparte na domysłach (…). Trzeba by pokazać, że Najświęt-

10 Henri Wallon, Jeanne d’Arc, Firmin-Didot, 1877. Charles Péguy (młodszy od Teresy o pięć dni), absolwent elitarnej uczelni Ecole Normale Supérieure, również posługiwał się tą właśnie książką, pisząc swoją Jeanne d’Arc, w tym samym zresztą roku, w którym zmarła Teresa (1897). Zob. B. Guyon, Péguy, Hatier, 1960, s. 43.

16

AGONIA TERESY

sza Panna jest dostępna, wydobyć jej cnoty, powiedzieć, że żyła z wiary jak my, dowieść tego w Ewangelii… (OR/A 21.8.3).

Podkreślmy słowo „dowieść”. Teresa miała zmysł krytyki tekstu. Wyznała kiedyś:

Czyż nie jest rzeczą smutną, że istnieje tyle różniących się prze-kładów Pisma? Gdybym była księdzem, studiowałabym do głębi hebrajski i grekę, nie zadowoliłabym się łaciną. W ten sposób poznałabym tekst, jaki Duch Święty rzeczywiście podyktował (OR/A 4.8.5).

Lubiła biografi ę Teofana Vénard opartą na jego kore-spondencji, podkreślając że „to on mówi”, a nie „ktoś, kto za niego opowiada i wkłada mu w usta własne słowa” (OR/A 21–26.5.1). Albowiem, jeśli kazania, jakie Teresa słyszała o Najświętszej Pannie, wcale się jej nie podobały, żywoty świętych z jej czasów również nie spełniały jej oczekiwań:

Gdyby święci przyszli nam powiedzieć, co myślą o tym, co o nich napisano, zdziwilibyśmy się bardzo… Często by zapewne wy-znali, że nie rozpoznają się w portretach ich dusz, jakie naszki-cowano… (RiW 164).

Zasady te zapowiadają najbardziej radykalne wymagania hagiografi i współczesnej. Chcielibyśmy być im wierni, od-dając możliwie najczęściej głos Teresie oraz dokumentom. A tych nie brakuje, jeśli chodzi o interesujący nas okres. Wówczas bowiem Teresa pisze jeszcze czterdzieści pięć li-stów i krótkich kartek, sześć wierszy, jak również Rękopis C. Porównanie tych tekstów, opatrzonych datą i ustawionych chronologicznie11, jak również analiza ich słownictwa po-

11 Rozpowszechniony zwyczaj cytowania słów Teresy poza kontekstem zniekształca mocno ich sens (proces kanonizacyjny sam dał tutaj zły

17

PRZEDMOWA

zwalają prześledzić ewolucję tak myśli, jak i ducha Świętej. W te właśnie solidne ramy chronologii wpisują się słowa z Ostatnich rozmów. Ich datacja nie zawsze może być uwa-żana za pewną, lecz taka czy inna drobna pomyłka nie znie-kształca perspektywy całości.

Trudno zatem szukać w tej książce rozważań teologicz-nych czy duchowych. Te mogą pojawić się dopiero na póź-niejszym etapie, biorąc za podstawę fakty, a nie subiektywne interpretacje. Najpierw trzeba słuchać, patrzeć – kontemplo-wać – dotrzeć do rzeczywistego, codziennego życia chorej Teresy, tak by móc „zobaczyć tę szczególną ludzką istotę, jaką była, w jej konkretnej prawdzie”12. Cel skromny, lecz podstawowy, fundament, bez którego buduje się na piasku. Być może zresztą siła prawdy, o wiele skuteczniej niż pło-mienny komentarz, wzbudzi w niektórych, w głębi ciszy, słowo, które święta Teresa do nich kieruje13.

Ścisłość nie wyklucza jednak żarliwości. Pomimo trzech lat codziennych z nią kontaktów nie jesteśmy Teresą „zmę-

przykład, przywiązując drugorzędne znaczenie do chronologii, zgodnie zresztą z duchem epoki). Dlatego podkreślanie wagi czasu nie jest bynajmniej przesadą, choć zasadnicze prace w tym względzie zostały opublikowane już dwadzieścia pięć lat temu (bp Combes). Dlatego również w niniejszej książce cytaty następujące po sobie przytaczane są zawsze w kolejności chronologicznej, o ile można opatrzyć je datą.

12 Bp Combes, Sainte Thérèse de Lisieux et sa mision. Les grandes lois de la spiritualité thérésienne, Editions universitaires, 1954, s. 57.

13 Jeśli w III części tej książki pojawia się kilka razy nazwisko Bernanosa, to bynajmniej nie dla „literackich” upiększeń, lecz dlatego, że Novissima Verba były książką, którą Bernanos czytał do poduszki. Właściwy mu zmysł poety, przeniknięty człowieczeństwem oraz chrześcijańskim duchem, uczynił z niego uprzywilejowanego przewodnika, ułatwiającego zrozumienie agonii i śmierci tej, która objawiła mu drogę ewangelicznego dziecięctwa.

18

AGONIA TERESY

czeni”14, jej osobowość pozostaje fascynująca i tajemnicza. Dlatego nie ukrywamy, iż napisaliśmy tę książkę wyłącznie w nadziei, że wzbudzi to samo oczarowanie Teresą, zdoby-wając jej nowych przyjaciół, i że na swój sposób pomoże – u progu stulecia jej urodzin15 – „rozbić posąg”16.

14 Aluzja do pewnego zapisku z OR/A 21.9.3 (przyp. tłum.).15 Pierwsze wydanie niniejszej książki miało miejsce w roku 1972,

czyli na rok przed setną rocznicą urodzin Teresy (przyp. tłum.). 16 Tytuł sztuki Gilberta Cesbrona o Teresie od Dzieciątka Jezus

(z roku 1947), opublikowanej w Il suffi t d’aimer, Livre de poche, n° 2862.

303

ANEKS

Spis treści

Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5Przedmowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

CZĘŚĆ PIERWSZA„BIEG OLBRZYMA” „NIEZNANEJ TERESY” . . . . . . . . 19

1. W Karmelu w Lisieux . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212. Zwiastuny choroby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 433. „Jakże mało ją znamy” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

CZĘŚĆ DRUGA„JESTEM BARDZO CHORĄ DZIEWCZYNKĄO TAK. BARDZO CHORĄ” (OR/A 17.8.2) . . . . . . . . . . . . 87

4. Etapy gruźlicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 895. „Cierpię, takie moje życie. I już” . . . . . . . . . . . . . . . . 119

CZĘŚĆ TRZECIASZKIC DO PORTRETU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153

6. Człowieczeństwo świętej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1577. Pełnia osoby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1858. Siostra Teresa od Świętego Oblicza . . . . . . . . . . . . . . 267

ANEKS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2951. Czy Teresa była pod dobrą opieką? Postawa

Matki Gonzagi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295

AGONIA TERESY

Guy Gaucher

cena det. 33,00 zł cena det. 33,00 zł

Patronat medialnyPatronat medialny

Biskupa Gauchera, karmelitę, poznałem w 1994 roku. Pod-Biskupa Gauchera, karmelitę, poznałem w 1994 roku. Pod-czas nocy czuwania w krakowskim kościele Dominikanów czas nocy czuwania w krakowskim kościele Dominikanów przedstawiał studentom Teresę z Lisieux. Na potężnym płót-przedstawiał studentom Teresę z Lisieux. Na potężnym płót-nie, zwisającym z sufi tu strzelistej średniowiecznej bazy-nie, zwisającym z sufi tu strzelistej średniowiecznej bazy-liki, pojawiały się kolejne zdjęcia Małej Świętej. Opowia-liki, pojawiały się kolejne zdjęcia Małej Świętej. Opowia-dał o jej życiu, odsłaniając tajemnice twarzy. Fascynująca dał o jej życiu, odsłaniając tajemnice twarzy. Fascynująca była jego umiejętność ukazywania Świętej jako bliskiego była jego umiejętność ukazywania Świętej jako bliskiego przyjaciela. Bo ten zmarły w lipcu 2014 roku biskup był przyjaciela. Bo ten zmarły w lipcu 2014 roku biskup był największym znawcą św. Teresy. Napisał o niej wiele ksią-największym znawcą św. Teresy. Napisał o niej wiele ksią-żek, ale żek, ale Agonia TeresyAgonia Teresy jest dla mnie wyjątkowa. Ukazuje, jest dla mnie wyjątkowa. Ukazuje, jak Teresa podąża swoją „małą drogą” w niewyobrażal-jak Teresa podąża swoją „małą drogą” w niewyobrażal-nych cierpieniach związanych z gruźlicą. Konsekwentnie nych cierpieniach związanych z gruźlicą. Konsekwentnie rezygnując z udawania kogoś silnego, Mała Święta prze-rezygnując z udawania kogoś silnego, Mała Święta prze-żywa w ostatnich chwilach życia udrękę pytania, czy nie-żywa w ostatnich chwilach życia udrękę pytania, czy nie-bo naprawdę istnieje. Niezłomnie jednak odsłania przed bo naprawdę istnieje. Niezłomnie jednak odsłania przed Bogiem tę swoją największą kruchość i odważnie wchodzi Bogiem tę swoją największą kruchość i odważnie wchodzi w trwogę konania. Dla mnie to książka wielkiej nadzieiw trwogę konania. Dla mnie to książka wielkiej nadziei.

Wojciech Prus OP

Biskup Guy Gaucher (1930–2014), karmelita bosy, był jednym z wielkich znawców i propagatorów życia był jednym z wielkich znawców i propagatorów życia i dzieła św. Teresy z Lisieux.i dzieła św. Teresy z Lisieux.

www.wdrodze.pl

Guy

Gau

cher

AG

ON

IA T

ERES

Y

ISBN 978-83-7033-934-0

Wojciech Prus OPWojciech Prus OP

Biskup Guy GaucherBiskup Guy Gaucher(1930–2014), (1930–2014), karmelita bosy, karmelita bosy, uc

her