Agos Kitap Kirk 1

SS AA YY II 11 • KK AA SS II MM 22 00 00 88 • AA GG OO SS GG AA ZZ EE TT EE SS ‹‹ NN ‹‹ NN ÜÜ CC RR EE TT SS ‹‹ ZZ EE KK ‹‹ DD ‹‹ RR

Fot

o¤ra

f •

Ara

Gül

er

Ölüme inanmayan, ölümsüz yazar William Saroyan, yüz y›ld›r bizimle.

Agos Kitap/Kirk’in ilk say›s›, Saroyan’a yüzüncü do¤umgünü

arma¤an›m›z…

‹yi kido¤dukWillie!

‹yi kido¤dukWillie!

Ölüme inanmayan, ölümsüz yazar William Saroyan, yüz y›ld›r bizimle.

Agos Kitap/Kirk’in ilk say›s›, Saroyan’a yüzüncü do¤umgünü

arma¤an›m›z…

e d i t ö r d e n

‹‹MMTT‹‹YYAAZZ SSAAHH‹‹BB‹‹ AAGGOOSS YYaayy››nncc››ll››kk BBaass››mm HHiizzmmeettlleerrii SSAANN.. vvee TT‹‹CC.. LLTTDD.. fifiTT‹‹.. AADDIINNAA Rahil Dink KKUURRUUCCUU •• Hrant Dink•• SSOORRUUMMLLUU YYAAZZII ‹‹fifiLLEERR‹‹ MMÜÜDDÜÜRRÜÜ Aris Nalc› • KK‹‹TTAAPP EEKK‹‹ EEDD‹‹TTÖÖRRÜÜ Altu¤ Y›lmaz • RREEKKLLAAMM SSOORRUUMMLLUUSSUU Linda Karin Ö[email protected] • YYÖÖNNEETT‹‹MM YYEERR‹‹ Halaskargazi Caddesi Sebat Apt . No 74 (Eski No 192), Kat 1, Daire 2O s m a n b e y 3 4 3 7 1 ‹ s t a n b u l • TT ee ll :: ( 2 1 2 ) 2 9 6 2 3 6 4 - 2 3 1 5 6 9 4 - 2 1 9 5 0 8 2 FF aa xx :: ( 2 1 2 ) 2 4 7 5 5 1 9 •HHTTTTPP w w w . a g o s . c o m . t r • ee--ppoossttaa:: [email protected] • BBAASSKKII Star Matbaac›l›k A.fi. ‹nönü Cad. Bas ›nekspres yo luS t a r S o k . N o : 2 ‹ k i t e l l i 3 4 3 0 3 ‹ S T . TT ee ll :: ( 2 1 2 ) 6 2 9 0 8 1 2 •• YY AA YY II NN TT ÜÜ RR ÜÜ A y l › k Y a y g › n S ü r e l i Y a y › n

Agos için düzenli bir kitap eki haz›rlama fikri, k›sa bir süreönce do¤du. Öncelikle, bu hafta sonu bafllayacak olan ‹s-

tanbul Kitap Fuar›’na dönük, tek say›l›k, özel bir ek haz›rlama-y› düflünmüfltük. Bu yönde çal›flmaya bafllad›ktan sonra, kitapekini düzenli hale getirmeye karar verdik.

Agos Kitap/Kirk, her ay›n son haftas›, Agos’la beraber eliniz-de olacak.

***‹lk say›m›z›n kapak konusu, William Saroyan. Dört sayfal›k

bir dosya ile, “ölüme inanmayan, ölümsüz yazar” Saroyan’›n100. do¤um y›ldönümünü kutluyoruz.

Agos Kitap/Kirk’te, Hrant Dink’i, onun yaflam›n›, düflüncedünyas›n› ve mücadelesini daha yak›ndan tan›mak ve u¤rad›¤›suikast›n perde arkas›n› ö¤renmek isteyenlerin kitapl›klar›ndayer almas› gerekti¤ini düflündü¤ümüz kitaplar› tan›tarak an›yo-ruz. Etyen Mahçupyan, Hrant Dink’in ilk ve tek kitab› olan, veonun ölümünden sonra yay›mlanan ‹ki Yak›n Halk, ‹ki UzakKomflu üzerine yazd›¤› yaz›yla, onun “vicdana, sa¤duyuya ve sev-giye davetini” anlat›yor.

Bu say›da, 1-9 Kas›m tarihleri aras›nda yap›lacak olan ‹stan-bul Kitap Fuar›’n› ziyaret edecek olan okurlar›m›z için, Türki-ye’de son bir y›l içinde yay›mlanan kitaplardan bir seçki haz›rla-d›k. Bundan sonraki say›lar›m›zda da, ay›n önemli buldu¤umuzkitaplar›ndan oluflan listeler yer alacak.

‹lk say›m›zda iki söylefli yay›ml›yoruz. Bercuhi Berberyan,Osmanl›-Ermeni tiyatrosu üzerine çal›flan F›rat Güllü’yle, Tür-kiye’de tiyatro alan›na iliflkin egemen tarihyaz›m›n›n esgeçti¤inoktalarla ilgili önemli veriler sunan iki yeni kitap üzerine ko-nufltu: Güllü’nün yeni ç›kan kitab› Vartovyan Kumpanyas› ve Ye-ni Osmanl›lar ve ayn› proje çerçevesinde Ermeniceden Türkçe-ye çevrilen, Sarkis Tütüncüyan’›n (fiarasan) Türkiye ErmenileriSahnesi ve Çal›flanlar› adl› kitab›. Nazar Büyüm’le yapt›¤›m›zsöylefli ise, Türkiye’de edebiyat alan›nda 27 y›ld›r yürüttü¤ü ya-y›nc›l›k faaliyetiyle sayg›n bir yer edinen, ancak son y›llarda güç-lükler yaflayan Adam Yay›nlar›’n›n geçmifli, bugünü ve gelece¤i-ni konu al›yor. Yazarlar, çevirmenler ve yay›nc›larla yap›lan söy-lefliler ve yay›nc›l›k dünyas›n›n meselelerinin ele al›nd›¤› yaz›lar,Agos Kitap/Kirk’te her zaman yer alacak.

Özellikle yak›n tarihe ve bugüne odaklanan araflt›rma ve ince-leme kitaplar›na iliflkin tan›t›m ve de¤erlendirme yaz›lar› da, AgosKitap/Kirk’in sayfalar›nda s›kl›kla yer bulacak. Ohannes K›l›çda-¤› ve Sait Çetino¤lu’nun bu say› için kaleme ald›klar› yaz›lar, Os-manl› ve Türkiye’de gayrimüslim gruplar› ele alan ve güncel tar-t›flmalar› do¤rudan ilgilendiren iki araflt›rma kitab›n› konu al›yor:Osmanl› Gayrimüslimlerinin Askerlik Serüveni (U. Gülsoy) veKatliamlar, Direnifl, Koruyucular (D. Gaunt).

Osmanl› ve Türkiye’de Ermeni edebiyat› ve kitap yay›nc›l›-¤›, Agos Kitap/Kirk’te sürekli olarak ele alaca¤›m›z bir alan. Za-karya Mildano¤lu, ‘Dib u Dar’ adl› köflesinde, yak›n dönem Er-meni yaz›l› kültürünün köfle tafllar›n› oluflturan eserlere imza at-m›fl olan, fakat bugün Türkiyeli okurlar›n ço¤unlu¤unun aflinaolmad›¤› Ermeni yazarlar› ve eserlerini tan›tacak. Garbis Hora-sanc›yan ise, ‘Türkiye’de Ermeni Edebiyat›’ bafll›¤› alt›nda, Tür-kiyeli Ermeni yazarlar› ve flairleri, 1940’lardan bugüne uzanankuflaklar halinde anlatacak.

Agos Kitap/Kirk’in ilgi alan›, Türkçe ve Ermenice kitaplarlas›n›rl› de¤il. Sayfalar›m›zda, Türkiye’de konuflulan di¤er dillerinedebiyatlar› ve bu dillerde yay›mlanan çeflitli kitaplar›n yan› s›-ra, Bat› dillerinde yay›mlanm›fl ancak Türkçeye çevrilmemiflolan güncel kitaplara dair yaz›lara da yer verece¤iz.

***‹lk say›m›z›n içeri¤i, Agos Kitap/Kirk’in yay›n çizgisi hakk›n-

da genel bir fikir verecektir. Ancak, ilk say›y› çok k›sa bir süredehaz›rlamak zorunda kald›k ve iki önemli eksi¤imiz oldu. ‹lki, el-bette, Ermenice sayfalar. Önümüzdeki say›dan itibaren, Erme-nice yaz›lar›n yer alaca¤› dört sayfam›z olacak. Yani, Agos’un ki-tap ekinin ad›nda ‘kitap’ ve Ermenicedeki karfl›l›¤› olan ‘kirk’sözcüklerini yan yana kullanmam›z bofluna de¤il. ‹kincisi ise,çocuklara yönelik bir bölüm. Yine önümüzdeki say›dan itiba-ren, Agos Kitap/Kirk’in bir sayfas›, çocuk kitaplar›n›n tan›t›m›nave çocuklar›n kaleme ald›¤› yaz›lara ayr›lacak.

Agos Kitap/Kirk, okurlar›n›n katk›lar›yla geliflecek bir yay›n.Elefltirileriniz ve önerileriniz, bizim için yol gösterici olacak.

Altu¤ Y›[email protected]

4 5 6

7 8 9

10 11

12 - 13 - 14 - 15 DOSYA

16 18 - 19

20 22

Taze kitap kokusu yaklafl›yor

‹sveçli tarihçi Gaunt, 1915’i anlat›yor

Hrant’›n daveti

D‹B u DAR

TÜRK‹YE’DEERMEN‹ EDEB‹YATI

Adam Yay›nlar›

28. y›l›n› kutluyor

‘Bedel-i Askeri’den cepheye: Osmanl›’da gayrimüslimlerin askerlik serüveni

Hrant Dink kitapl›¤›

Türkçede ilk ‹ranl› Ermeni yazar

2007 ‹stanbul Kitap Fuar›’ndanbugüne

Hüzünedebiyat›n›n göçebe kâflifi

‹yi ki do¤dun Willie!

Amerika’da Bitlisli bir nar tanesi

Aras’tan Saroyan için 100. yafl derlemesi

Saroyan’a bir mektup

Saroyan’la sohbet

Türkçede William Saroyan

‘Türk Tiyatrosu’tarihyaz›m›ndagörmezden gelinenler

27. ‹stanbul Kitap Fuar› 1 Kas›m’da bafll›yor.

LORA BAYTAR

Katliamlar, direnifl ve koruyucular›.

SA‹T ÇET‹NO⁄LU

Ermeni fliirinde 1940 kufla¤›

GARB‹S HORASANCIYAN

Keflfedilmeyi bekleyen Ermeni hazineleri

ZAKARYA M‹LDANO⁄LU

Osmanl› Gayrimüslimlerinin Askerlik Serüveni

OHANNES KILIÇDA⁄I

‹ki Yak›n Halk, ‹ki Uzak Komflu

ETYEN MAHÇUPYAN

Hrant Dink’in yaflam›nave düflünce dünyas›na yolculuk.

Nazar Büyüm’le söylefli.

F›rat Güllü’yle söylefli.

BERCUH‹ BERBERYAN

Zoya Pirzad: Ifl›klar› Ben Söndürürüm

Son bir y›l›nkitaplar›ndan bir seçki.

2008 Nobel Edebiyat ÖdülüJ. M. G. Le Clézio’nun.

YEL‹Z KIZILARSLAN

kas›m 20084AGOS kitap

Bu y›l 27. kez düzenlenecek olan TÜ-YAP Kitap Fuar›, 1 Kas›m Cumartesi

günü kap›lar›n› açacak. Yaklafl›k 550 yay›-nevi ve sivil toplum kuruluflunun kat›ld›¤›,9 Kas›m Pazar akflam›na kadar sürecek olanfuar kapsam›nda paneller, söylefliler, fliirdinletileri ve çocuk etkinliklerinin de arala-r›nda oldu¤u 282 etkinli¤in yan› s›ra, fuar›nbu y›lki ‘onur yazar›’ Füruzan’›n yaflam› veçal›flmalar›ndan kesitler sunacak bir foto¤rafsergisi de düzenlenecek.

Her y›l bir tema etraf›nda flekillenen fua-r›n bu y›lki temas› ‘1968 – 40 Y›l Önce, 40Y›l Sonra’ olarak belirlendi. Bu kapsamda,68 Hareketi’nin önemli aktivistlerinden ya-zar Tar›k Ali de fuar›n konuklar› aras›ndayer alacak. 2 Kas›m Pazar günü ‘Avrupa’da68 Hareketi’ konulu panele konuflmac›olarak kat›lacak olan yazar, fuarda okurla-r›yla bir araya gelecek. Londra’da yaflayanTar›k Ali, tarihçi kimli¤inin yan› s›ra NewLeft Review dergisinin editörlü¤ünü deyürütüyor.

Bu y›l›n temas› çerçevesinde, Amerikal›gazeteci-yazar Mark Kurlansky de ‹stanbulKitap Fuar›’n›n konu¤u olacak. Kurlansky,1 Kas›m Cumartesi günü ‘68 Hareketi:Dünyay› Sarsan Y›l’ bafll›kl› panelde okurla-r›yla buluflacak.

Fuar kapsam›nda düzenlenecek etkinlik-lerle, 68 Hareketi’nin ruhu, dönemin ede-biyat, sinema, sanat ve kültür hayat›na olankatk›lar› ve bugüne yans›malar› ele al›nacak.

Arapça yazan ve Filistin-‹srail bar›fl›ndaçok etkin bir rol oynayan Dürzi kökenli Fi-listinli flairler Moaen Shalabia, Naim Ara-diy, Agi Mishol, Hava Pimhas Cohen, Ma-geed Asakly; Almanya’dan Thomas Brüssig,Thomas Glavinic ve Avusturya’dan Dimit-

re Dinev; Romanya’dan Nicolae Breban,Aura Christi ve ‹ngiltere’den çocuk kitab›yazar› Ian Beck de, fuar›n bu y›lki konukla-r› aras›nda yer al›yor.

27. ‹stanbul Kitap Fuar› bu sene ilk kezRusya ve Venezüella’dan yay›nc›lar ve Ya-y›nc›lar Birli¤i temsilcilerini a¤›rlayacak.Ermenistan Yay›nc›lar Birli¤i de, dördüncükez, konuklar aras›nda yer alacak. Fuar›ndi¤er kat›l›mc›lar› aras›nda Amerika BirleflikDevletleri, Almanya, Avusturya, Çek Cum-huriyeti, Hindistan, ‹talya, ‹ngiltere, ‹span-ya, ‹sveç, ‹ran, Kosova, Küba, Letonya, Ma-kedonya, Polonya, Romanya ve Yunanis-tan’dan yay›nevleri bulunuyor.

Fuara ilk kez kat›lacak olan Agos gazete-si, Uluslararas› Hrant Dink Vakf›’n›n stan-d›nda (4. Salon, 203) okurlarla buluflacak.

27. ‹stanbul Kitap Fuar›, 1-8 Kas›maras›nda her gün 11.00-20.00 saatleri ara-s›nda, kapan›fl günü olan 9 Kas›m’da ise11.00-19.00 saatleri aras›nda ziyaret edile-bilir. Fuar alan›na Taksim ve Bak›rköy’ünyan› s›ra, üniversitelerin girifllerinden ha-reket edecek olan TÜYAP otobüsleriyleulafl›m sa¤lanacak. Ayr›ca, fuar süresince,‹ETT otobüsleriyle de fuar alan›na ulafl-mak mümkün olacak. Ayr›nt›l› bilgiwww.istanbulkitapfuari.com adresindenal›nabilir.

Bu y›lki temas› ‘1968 – 40 Y›l Önce, 40 Y›l Sonra’ olan TÜYAP Kitap Fuar› 27. kez kitapseverlerle buluflacak

Taze kitap kokusu yaklafl›yor

TÜYAP Tüm Fuarc›l›k Yap›m A.fi. ve

Türkiye Yay›nc›lar Birli¤i taraf›ndan,

Beylikdüzü’ndeki TÜYAP Fuar ve Kongre

Merkezi’nde gerçeklefltirilecek olan 27. ‹stan-

bul Kitap Fuar›’n›n onur yazar› Füruzan.

‹lk kitab› Paras›z Yat›l›’yla 1972 Sait FaikHikâye Arma¤an›’n› kazanan yazar, ilk eserlerin-de, kötü yola düflmüfl kad›n ve k›zlar›n, çökenburjuva ailelerinin, yoksulluk ve yaln›zl›kla bo-¤uflan kad›n ve çocuklar›n, yeni ortamlarda bu-nalan ve yurt özlemi çeken göçmenlerin dramla-r›na sevecenlikle yaklaflt›. Kiflileri derinlemesineinceledi ve anlat›m›n› ayr›nt›larla besledi.

Füruzan, 12 Mart dönemini anlatt›¤› ilkroman› K›rk Yedi’liler ile 1975 Türk Dil Ku-rumu Roman Ödülü’nü kazand›. Daha sonra,bir sanatç›lar program›yla 1975’te Bat› Ber-lin’e ça¤r›ld› ve orada bir y›l kalarak iflçilerle vesanatç›larla röportajlar yapt›. Öyküleri Fran-s›zca, ‹spanyolca, Farsça, ‹talyanca, Japonca,‹ngilizce, Rusça, Bulgarca, Boflnakça gibi bir-çok dile çevrildi. 2007’de Dil Derne¤i’nin dü-zenledi¤i Dil Bayram›’nda ve Antalya ÖyküGünleri’nde, 2008’de 7. ‹zmir Öykü Günle-ri’nde onur ödülleri ald›.

1988-1990 y›llar› aras›nda çekti¤i ‘BenimSinemalar›m’ adl› film, 1990’da Cannes Film

Festivali’nin ‘Elefltirmenlerin 7 Günü” ve ‘Al-t›n Kamera’ dallar›ndan ça¤r› alarak 158 filmaras›ndan seçilen 8 filmden biri olarak gösteri-me girdi. 1991’de Uluslararas› ‹ran Fecr FilmFestivali’nde, Uluslararas› Jüri’den En ‹yi ‹lkFilm Jüri Özel Ödülü’nü kazand›. 1991’deTokyo Uluslararas› Film Festivali’nde seçilen‘En ‹yi On Asya Filmi’ aras›nda yer ald›.1994’te, Bosna-Hersek, Yunanistan ve Bulga-ristan gezilerini Balkan Yolcusu adl› kitab›ndatoplad›. Oyunlaflt›rd›¤› Sevda Dolu Bir Yaz,Ankara Devlet Tiyatrolar›’nda yaklafl›k 200kez sahnelendi (2000-2005).

Fuar›n onur yazar› Füruzan

‹MZA GÜNLER‹M›g›rdiç Margosyan, 1 Kas›m Cumartesi,2 Kas›m Pazar ve 4 Kas›m Sal› günleri, 14.00-18.00 saatleri aras›nda Aras Yay›nc›l›kstand› (3. Salon, 606 C).Takuhi Tovmasyan, 1 Kas›m Cumartesi, 2 Kas›m Pazar, 7 Kas›m Cuma, 8 Kas›m Cumartesi ve 9 Kas›m Pazar günleri, 14.00-18.00 saatleri aras›nda Aras Yay›nc›l›k stand›.Karin Karakafll›, 7 Kas›m Cuma günü, 13.00-15.00 saatleri aras›nda Gün›fl›¤› Kitapl›¤› stand› (3. Salon, 106 A).

Elif fiafak, 9 Kas›m Pazar günü 16.00-17.00saatleri aras›nda Do¤an Kitap stand› (3. Salon, 404).Erdal Do¤an, 7 Kas›m Cuma 15.30-17.00saatleri aras›nda Güncel Yay›nc›l›k stand› (3. Salon 307B).Celal Bafllang›ç, 8 Kas›m Cumartesi 15.00-17.00, 19.00-20.00 saatleri aras›nda78’liler giriflimi stand›.

PANELLER

1 KASIM CUMARTES‹

HEYBEL‹ADA SALONU

Saat: 15.30-16.30Söylefli: ‘Yemek Kitaplar› Bugün Bize Ne Anlat›yor?’Konuflmac›lar: Zafer Yenal, Nazan Maksudyan, Takuhi TovmasyanDüzenleyen: Aras Yay›nc›l›k

KINALIADA SALONU

Saat: 16.45-17.45Söylefli: ‘Türkiye ve Sorunlar›’Konuflmac›lar: Eflber Ya¤murdereli, Erdo¤an Ayd›nDüzenleyen: K›rm›z› Yay›nlar›

2 KASIM PAZAR

INTEREXPO SALONU

Saat: 16.00-17.00Söylefli: ‘A¤r›’n›n Derinli¤inin Ard›ndan’Konuflmac›: Ece TemelkuranDüzenleyen: Everest Yay›nlar›Saat: 19.20-20.00Kardefl Türküler DinletisiDüzenleyen: BGST

HEYBEL‹ADA SALONU

Saat: 12.00-13.00Söylefli: ‘2010’un ‹stanbul’u – 1’Konuflmac›lar: Suay Aksoy, Beral Madra, Garo Mafyan, Gürhan ErtürDüzenleyen: ‹stanbul 2010 Avrupa Kültür Baflkenti Ajans›

3 KASIM PAZARTES‹

KARADEN‹Z SALONU

Saat: 15.30-17.00Panel: ‘1968 Öncesi ve Sonras›nda Tiyatro’Yöneten: Hasan AnamurKonuflmac›lar: Y›ld›z Kenter, Betlan Algan, Erol Keskin,Atila AlpögeDüzenleyen: Uluslararas› Tiyatro Elefltirmenleri Birli¤i

4 KASIM SALI

BÜYÜKADA SALONU

Saat: 18.30-19.30Söylefli: ‘Felsefi Aç›dan Küreselleflme ve ‹nsan Haklar›’Konuflmac›: Ferzan DurulDüzenleyen: Papatya Yay›nc›l›k

HEYBEL‹ADA SALONU

Saat: 14.45-15.45Söylefli: ‘Bir Baflkald›r›n›n Anatomisi yahut 68 Anaforunun Bugününe’Konuflmac›lar: Osman Koca, Metin Ünlü, Fehmi Yakut, Ümit AksoyDüzenleyen: Beyan Yay›nlar›

5 KASIM ÇARfiAMBA

BÜYÜKADA SALONU

Saat: 12.00-12.45Panel: ‘fieyh Bedrettin’den Sivas K›y›m›na Sanatç› Tradejisi’Yöneten: Tamer ErolKonuflmac›: Vecihi Timuro¤luDüzenleyen: Kritik Kitaplar Yay›nevi

6 KASIM PERfiEMBE

INTEREXPO SALONU

Saat: 12.00-13.30Söylefli: ‘Bas›n Özgürlü¤ü, TMY 301 ve Tutuklu Gazeteciler’Konuflmac›lar: Rag›p Zarakolu, Sebahat Tuncel, Gülseren Yoleri, Necati AbayDüzenleyen: Ceylan Yay›nlar›

KARADEN‹Z SALONU

Saat: 16.30-17.45Panel: ‘60’l›-70’li Y›llar›n Siyasal, Kültürel Ortam›na Müzik Üzerinden Bak›fl’Yöneten: ‹lkem BalseçenKonuflmac›lar: Burcu Y›ld›z, Taner Öngür, Murat MeriçDüzenleyen: BGST

7 KASIM CUMA

INTEREXPO SALONU

Saat: 16.00-17.00Söylefli: ‘‹stanbul: Dünü ve Bugünü’Konuflmac›: Philip Mansel, Murat BelgeDüzenleyen: Everest Yay›nlar›

MARMARA SALONU

Saat: 17.15-18.30Söylefli: ‘Milliyetçilik, Medya ve Demokrasi’Konuflmac›lar: Esra Arsan, Esra Ercan Bilgiç, Fatih Polat, Ahmet TulgarDüzenleyen: Evrensel Bas›m Yay›n

KARADEN‹Z SALONU

Saat: 12.00-12.45Okuma: ‘Gençler Karin Karakafll› ile Bulufluyor’Konuflmac›: Karin Karakafll›Düzenleyen: Gün›fl›¤› Kitapl›¤›Saat: 16.00-17.00Söylefli: ‘Söyleyecek Sözü Kalanlar’Konuflmac›lar: Etyen Mahçupyan, Mehmet Altan, Ferhat Kentel, Leyla ‹pekçiDüzenleyen: Hayy KitapSaat: 18.30-19.30Dinleti: ‘45’lik fiark›lar Konseri’Düzenleyen: 45’lik fiark›lar/Bo¤aziçi Gösteri Sanatlar› Toplulu¤u Yay›nlar›

8 KASIM CUMARTES‹

INTEREXPO SALONU

Saat: 13.15-14.15Söylefli: ‘‹nsan ve Devlet’Konuflmac›: Osman Pamuko¤luDüzenleyen: ‹nk›lap KitabeviSaat: 15.45-16.45Panel: ‘Çokkültürlülük, Kimlik, E¤itim ve Toplumsal Gerilim’Yöneten: Tevfik TaflKonuflmac›lar: Y›lmaz Onay, Ali Balk›z, Karin Karakafll›, Nebil ReyhaniDüzenleyen: Türkiye Yazarlar Sendikas›

HEYBEL‹ADA SALONU

Saat: 17.00-18.00Söylefli: ‘Türkiye Dilleri ve Edebiyat’Konuflmac›lar: Jaklin Çelik, Fahrettin Çilo¤lu, fieyhmus Diken, Aysu Erden, Metin F›nd›kç›, Mario LeviDüzenleyen: PEN

9 KASIM PAZAR

HEYBEL‹ADA SALONU

Saat: 15.45-16.45Söylefli: ‘Ötekilere Ne Oldu?’Konuflmac›: Haluk fiahinDüzenleyen: Say Yay›nlar›

KINALIADA SALONU

Saat: 15.45-16.45Panel: ‘68’in Kad›nlar› 68’i Anlat›yor’Konuflmac›lar: Fatmagül Berktay, Jülide Aral, ‹nci Beflp›narDüzenleyen: ‹stanbul Üniversitesi Kad›n Araflt›rmalar› Merkezi

2007 ‹stanbul Kitap Fuar›’ndan bugüne1-9 Kas›m tarihleri aras›nda yap›lacak olan ‹stanbul Kitap Fuar›’n› ziyaret edecek olan okurlar için, Türkiye’de son bir y›l içinde yay›mlanan

kitaplardan bir seçki haz›rlad›k. Listede, a¤›rl›¤›, roman, öykü ve an› kitaplar› ile, tarih, sosyoloji, güncel siyaset gibi disiplinlerde yap›lm›fl,

özellikle Ermeniler ve Türkiye’deki di¤er halklara iliflkin araflt›rma ve inceleme çal›flmalar› oluflturuyor.

fiüphesiz, “okunacaklar” listesi çok daha uzun; bu, yaln›zca ufak bir seçki…

Modern Ortado¤u Tarihi (tarih)William L. Clevelandçev. Mehmet Harmanc›Agora Kitapl›¤›, Haziran 2008, 656 s., 35 YTL

*Hepimiz Hrant Dink’iz (foto¤raf)Agos Yay›nlar›, Ocak 2008, 240 s., 40 YTL

*Rüzgar Ekenler (roman)Hakan YelAlt›n Kitaplar, Ekim 2008, 17 YTL

*Amerika’dan Bitlis’e William Saroyan (inceleme)derlemeAras Yay›nc›l›k, Kas›m 2008, 256 s.*Baba ve O¤ul Ad›na (roman)Vahe BerberianAras Yay›nc›l›k, Kas›m 2007, 168 s., 13 YTL

*19 Ocak Öncesine Dönmek ‹stiyorum (karikatür)Aret G›c›rAras Yay›nc›l›k, Ocak 2008, 80 s., ücretsiz*Aflç›n›n Kitab› (yemek, an›)Bo¤os Piranyançev. Takuhi Tovmasyan Aras Yay›nc›l›k, Temmuz 2008, 192 s, 22 YTL

*Ifl›klar› Ben Söndürürüm (roman)Zoya Pirzadçev. Emrullah YakutAras Yay›nc›l›k, Kas›m 2008, 328 s.*Diaspora Mekanlar›: Kürt Kimlikleri, Öteki OlmaDeneyimleri ve Aidiyet Politikalar› (sosyoloji)Minoo Aliniaçev. Fahriye AdsayAvesta Yay›nlar›, Kas›m 2007, 360 s., 20 YTL

* Türkiye’nin Modern Tarihi (tarih)Hamit Bozarslançev. Heval BucakAvesta Yay›nlar›, Nisan 2008, 160 s., 10 YTL

*Kürt Kimli¤i ve Kültürü (antropoloji, sosyoloji)der. Philip G. Kreyenbroek, Christine Allisonçev. Ümit Aydo¤muflAvesta Yay›nlar›, 2008, 264 s., 17 YTL

*Ermeni Soyk›r›m› Tarihi: Balkanlardan Anadoluve Kafkasya’ya Etnik Çat›flma (tarih)Vahakn N. Dadrian çev. Ali Çak›ro¤luBelge Yay›nlar›, May›s 2008, 663 s., 35 YTL

*19. Yüzy›lda Mardin Süryanileri (tarih)‹brahim ÖzcoflarBeyan Yay›nlar›, May›s 2008, 480 s., 16 YTL

*Kardefl Türküler: 15 Y›l›n Öyküsü (müzik)der. A. Akkaya, F. Çelik, D. Özer, Ü. Uncu BGST Yay›nlar›, Temmuz 2008, 409 s., 45 YTL

*Kültür ve Siyasette Feminist Yaklafl›mlar 2006-2007 Seçkisi (Derya Demirler özel say›s› )(toplumsal cinsiyet çal›flmalar›)der. D. Demirler, F. Dinçer, Ö. AslanBGST Yay›nlar›, Nisan 2008, 275 s., 15 YTL

*Vartovyan Kumpanyas› ve Yeni Osmanl›lar Cemiyeti (tiyatro tarihi)F›rat GüllüBGST Yay›nlar›, Kas›m 2008, 202 s.*Türkiye Ermenileri Sahnesi ve Çal›flanlar›(tiyatro tarihi)fiarasan (Sarkis Tütüncüyan)çev. Bo¤os Çalg›c›o¤luBGST Yay›nlar›, Kas›m 2008, 216 s. *Göçler Ça¤›: Modern Dünyada Uluslararas› Göç Hareketleri (göç çal›flmalar›)Stephen Castles, Mark J. Millerçev. Bülent U¤ur, ‹brahim AkbulutBilgi Üniversitesi Yay›nlar›, fiubat 2008, 482 s., 25 YTL

*21. Yüzy›lda Milliyetçilik (siyaset felsefesi)der. Umut Özk›r›ml›Bilgi Üniversitesi Yay›nlar›, May›s 2008, 183 s, 12 YTL

Bir Zamanlar Ermeniler Vard› (tarih, sosyoloji)kolektifBirikim Yay›nlar›, Ocak 2008, 261 s., 16 YTL

*Ergenekon’a Gelmeden: Türkiye’de Devlet Zihniyeti (siyaset)Ahmet ‹nsel, Ümit K›vanç Birikim Yay›nlar›, A¤ustos 2008, 122 s, 7 YTL

*Yadigâr-› Hürriyet (kartpostal, foto¤raf)der. Osman KökerBirzamanlar Yay›nc›l›k, A¤ustos 2008, 228 s., 75 YTL

*Sivas 1877 (tarih)Bo¤os Natanyaned. Arsen Yarmançev. Sirvart MalhasyanBirzamanlar Yay›nc›l›k, Ocak 2008, 560 s., 50 YTL

*Hayatta Kalanlar: Gerçek Bir Hayat Hikâyesi (an›, biyografi)Kemal Yalç›n Birzamanlar Yay›nc›l›k, Ocak 2008, 340 s., 24 YTL

* Türkiye’nin Kutsal Mekanlar›: Anadolu Topra¤›nda ‹nanç Yollar› (gezi)Boyut Yay›n Grubu, 2008, 204 s., 24,90 YTL

*Serkis Bu Topraklar› Sevmiflti (an›, biyografi)Faruk BildiriciDo¤an Kitap, Ekim 2008, 168 s., 10 YTL

*Kapana S›k›flanlara: Kürt Sorunu San›ld›¤› veGösterildi¤i Kadar Zor mu? (siyaset)Tarhan ErdemDo¤an Kitap, Eylül 2008, 150 s., 9 YTL

*Anlatmasam Olmazd› - Genifl Toplumda Yahudi Olmak: Türk Musevi Cemaati OnursalBaflkan› Bensiyon Pinto (an›, biyografi)der. Tülay Gürler Do¤an Kitap, Eylül 2008, 368 s., 18 YTL

*Resmigeçit (roman)fiebnem ‹fligüzelDo¤an Kitap, Eylül 2008, 633 s., 28 YTL

*A¤r›’n›n Derinli¤i (siyaset)Ece TemelkuranEverest Yay›nlar›, May›s 2008, 322 s., 14 YTL

*Gâvur Mahallesi: Kalanlar – Gelenler (foto¤raf)Müjgan ArpatEvrensel Bas›m Yay›n, May›s 2008, 152 s., 40 YTL

*Sen ve Ben (deneme)Aret VartanyanGoa Bas›m Yay›n, Ekim 2008, 232 s., 12 YTL

*‹stanbul, Seni Hiç Terk Etmedim ki… (roman)Tolya FilizGözlem Gazetecilik, Nisan 2008, 566 s., 10 YTL*Türkiye Sinagoglar› 1. Cilt: ‹stanbul Sinagoglar›, 2. Cilt: Trakya veAnadolu Sinagoglar› (foto¤raf, araflt›rma)Naim GüleryüzGözlem Gazetecilik, 2008, 209+133 s., 250 YTL

*Ahçik: Ermeni Tehcirinde Bir Aflk Öyküsü (roman)Yücel Çakmakl›Hayat Yay›nlar›, Aral›k 2007, 280 s., 13 YTL

*Henüz Özgür Olmad›k: Bafl› Aç›k, Kalbi K›r›k Hikâyeler (siyaset)N. Akbulut, H. Kaplan, H. Y›lmazHayykitap, Haziran 2008, 160 s., 9 YTL

*Ferhat Kentel – Ehlileflmemek, Düzleflmemek, Direnmek (nehir söylefli)Esra ElmasHayykitap, fiubat 2008, 208 s., 11 YTL

*‘Ermeni Meselesi Hallolunmufltur’: Osmanl› Belgelerine Göre Savafl Y›llar›nda Ermenilere Yönelik Politikalar (tarih)Taner Akçam‹letiflim Yay›nlar›, Ocak 2008, 339 s., 19,50 YTL

Modern Türkiye’nin fiifresi: ‹ttihat ve Terakki’ninEtnisite Mühendisli¤i: 1913-1918 (tarih)Fuat Dündar‹letiflim Yay›nlar›, Temmuz 2008, 563 s., 28 YTL

*Türklü¤e ‹htida: 1870-1939 ‹sviçre’sinde Yeni Türkiye’nin Öncüleri (tarih)Hans-Lukas Kieserçev. Atilla Dirim‹letiflim Yay›nlar›, May›s 2008, 290 s., 17,50 YTL

*Türkiye’yi Anlamak: Zihniyet, De¤iflim ve Kriz (siyaset)Etyen Mahçupyan‹letiflim Yay›nlar›, May›s 2008, 331 s., 19 YTL

*Bat›’y› Anlamak: Zihniyet, De¤iflim ve Kriz (siyaset)Etyen Mahçupyan‹letiflim Yay›nlar›, Ocak 2008, 288 s., 17,50 YTL

*Küçük Türkiye Tarihi (tarih)Christoph K. Neumann, Klaus Kreiserçev. Yunus Emre Gürbüz‹letiflim Yay›nlar›, A¤ustos 2008, 422 s., 24 YTL

*‹zmir 1830-1930: Unutulmufl Bir Kent mi? Bir Osmanl› Liman›ndan Hat›ralar (tarih)der. Marie-Carmen Smyrnelisçev. Ifl›k Ergüden‹letiflim Yay›nlar›, A¤ustos 2008, 236 s., 16,50 YTL

*Giovanni Scognamillo Kitab›: Bir Levanten fiövalye (an›, biyografi)Emel Armutçu‹fl Bankas› Kültür Yay›nlar›, A¤ustos 2008, 400 s., 16 YTL

*Efsane Papyon: Arman Manukyan Kitab›(nehir söylefli)Nuran Çakmakç› ‹fl Bankas› Kültür Yay›nlar›, Kas›m 2008, 368 s., 18 YTL

*Anadolu’da Osmanl› Reformu ve Tar›m (1876-1908) (iktisat tarihi)Donald Quataertçev. Nilay Ö. Gündo¤an, Azat Z. Gündo¤an‹fl Bankas› Kültür Yay›nlar›, Mart 2008, 16 YTL

*Sen û Ben (an›)Muhsin K›z›lkaya‹thaki Yay›nlar›, Eylül 2008, 499 s., 19 YTL

*Avrupa’n›n Vatans›zlar›: Çingeneler (sosyoloji)Ali Aray›c›Kalkedon Yay›nevi, A¤ustos 2008, 375 s., 24 YTL

*Ah vre Sevda (roman)Osman Necmi GürmenKanat Yay›nc›l›k, Nisan 2008, 185 s., 9 YTL

*Anadolu’nun Evlatlar›: Yüz Y›l›n Tan›klar› (an›, biyografi)Kemal Yalç›nKendi yay›n›, May›s 2008, Köln*Yanl›fl Cumhuriyet: Atatürk ve Kemalizm Üzerine 51 Soru (tarih, siyaset)Sevan NiflanyanK›rm›z› Yay›nlar›, Haziran 2008, 438 s., 21 YTL

*1934 Trakya Olaylar› (tarih)R›fat N. BaliKitabevi Yay›nlar›, Nisan 2008, 526 s., 30 YTL

*Az›nl›k Haklar› ve Türkiye (hukuk, inceleme)Ülkü Bilgin Kitap Yay›nlar›, fiubat 2008, 227 s., 15 YTL

*Seni Unutursam ‹stanbul… (flehir tarihi, ‹stanbul)Nora fieniçev. Saadet Özen, fiirin TekeliKitap Yay›nlar›, fiubat 2008, 215 s., 15 YTL

*Cinsiyet Belas›: Feminizm ve Kimli¤in Altüst Edilmesi (toplumsal cinsiyet çal›flmalar›)Judith Butlerçev. Baflak ErtürMetis Yay›nlar›, Haziran 2008, 246 s., 15,50 YTL

Vatandafll›¤›n Dönüflümü: Üyelikten Haklara(vatandafll›k çal›flmalar›)der. Ayfle Kad›o¤lu çev. Can CemgilMetis Yay›nlar›, Nisan 2008, 272 s., 16 YTL

*Çemberin ‹çindeki ‹nan›fl: Yezidilik (sosyoloji, antropoloji)Tan›l YaflarNokta Yay›nlar›, fiubat 2008, 238 s., 12 YTL

Geçmiflin Mus›ki Miras›na Bak›fllar (müzik)Bülent AksoyPan Yay›nc›l›k, Temmuz 2008, 288 s., 16 YTL

*Ararat Yolculu¤u (roman)Micheal J. Arlen çev. Bahar ÖcalPencere Yay›nlar›, May›s 2008, 211 s., 13 YTL

*Zabel (roman)Nancy Krikoryan çev. Deniz Bar›fl AtayPencere Yay›nlar›, Nisan 2008, 168 s., 10 YTL

*Ermeni Ulusal Demokratik Hareketi ve Ermeni Soyk›r›m› (tarih)Recep Marafll›Pêrî Yay›nlar›, Ekim 2008, 544 s., 35 YTL

*Biz Ermeniler ve Türkler (tarih)fiahan Natalie çev. Nihal AktanPêrî Yay›nc›l›k, Haziran 2008, 208 s., 15 YTL

*Kenya’dan ‹stanbul’a Kölek›y›s› (an›, inceleme)Mustafa OlpakPunto Yay›nlar›, Nisan 2008, 224 s., 16 YTL

* Halkidona’dan Kad›köy’e: Körler Ülkesinin Hikâyesi (flehir tarihi, ‹stanbul)Orhan TürkerSel Yay›nc›l›k, Eylül 2008, 100 s., 14 YTL

*Tafllar›n A¤›t›: Asdvadzadzin’in Katli (roman)‹rfan Palal›Su Yay›nlar›, Ocak 2008, 192 s., 13,50 YTL

*Sokaktan Parlamentoya: Özgürlükçü Siyaset ‹çin Notlar (siyaset)Ufuk UrasSu Yay›nlar›, Ekim 2008, 288 s., 15 YTL

*Yeryüzünün Yabanc›lar› Çingeneler (sosyoloji)der. Suat Koluk›r›kSimurg Yay›nlar›, Mart 2008, 127 s., 8 YTL

*Türkiye - Ermenistan ‹liflkileri: Bir K›s›r Döngü (siyaset)Aybars GörgülüTESEV Yay›nlar›, May›s 2008, 50 s.*Milliyetçilik ve Türkiye - AB ‹liflkileri (siyaset)Umut Özk›r›ml›TESEV Yay›nlar›, Ocak 2008, 135 s.*‹ki Yak›n Halk, ‹ki Uzak Komflu (tarih, siyaset)Hrant DinkUluslararas› Hrant Dink Vakf› Yay›nlar›, Temmuz2008, 116 s., 8 YTL

*Kent, Cemaat, Etnisite: Adana ve Adana Nusayrileri Örne¤inde Kamusall›k (sosyoloji)‹nan KeserÜtopya Yay›nevi, 2008, 293 s., 12 YTL

*Osmanl› Ordusunda Dört Y›l (1915-1919)(an›, tarih)Rafael de Nogalesçev. Vedii ‹lmenYaba Yay›nlar›, fiubat 2008, 304 s., 18 YTL

*Aflkale Yolcusu Kalmas›n (roman)Ahmet AzizYalç›n Yay›nlar›, Ekim 2008, 224 s., 10 YTL

5kas›m 2008 AGOS kitap

AGOS kitap kas›m 2008

Jean-Marie Gustave Le Clézio

Hüzün edebiyat›n›ngöçebe kâflifi

YEL‹Z KIZILARSLAN

2008 Nobel Edebiyat Ödülü’nün sahibi J.M. G. Le Clézio, modern dünyan›n in-

sanlar› kuflatan kaotik düzenini hüzünlü im-geleriyle edebiyat›na yans›tarak günümüzünpolitik k›s›rl›¤›n› k›ran bir göçebe olarak an›-l›yor. Sömürge kökenli Le Clézio, kozmopo-lit bir yaflam› öne ç›karan diliyle moderndünyaya umut vaat ediyor. Avrupa’n›n d›-fl›nda geçen yaflam›nda tan›d›¤› di¤er kültür-leri edebiyat›na aktaran Le Clézio, ‘zor biryazar’ olarak tan›mlansa da, ‘Bat›’n›n geridekalanlar›’n› fliirsel, maceraperest ve esrik an-lat›m›yla tüm dünyaya ulaflt›rd›.

1940’ta, Fransa’n›n Hint Okyanu-su’ndaki eski sömürgelerinden olan Mauriu-tius’tan Britanya’ya göçen doktor bir babaile Frans›z bir annenin o¤lu olarak Nice’tedo¤an yazar, II. Dünya Savafl› boyunca Ni-jerya’da yaflar. Fransa’da edebiyat okuyan ve1963’te Fransa’da Renaudot Ödülü’nü alanLe Clézio, ‘uygarl›k krall›¤›n›n yeryüzü ce-henneminin ötesindeki insanl›¤›n kâflifi’olarak adland›r›l›r. Bir süre ABD’de ö¤ret-menlik yapar. 1967’de asker olarak gönde-rildi¤i Tayland’da çocuklar›n seks iflçisi ola-rak kullan›lmas›n› protesto etti¤i için Mek-sika’ya gönderilir. 1974’e kadar Panama’dakal›r; ard›ndan Fransa’ya dönüp akademikçal›flmalar›na devam eder. 1975’te evlenir,iki çocu¤u olur. 1990’da eflinden ayr›l›r.Yaflam›n› Nice, Mauriutius ve New Mexicoaras›nda sürdüren yazar›n eserleri ‹ngilizce-ye de çevrilir ve büyük be¤eni toplar. Dün-yan›n çeflitli yerlerindeki üniversitelerdeFrans›z dili ve edebiyat› dersleri veren yazar,bu y›l Seul’deki Ewha Kad›nlar Üniversi-te’sinin konuk ö¤retim üyesi.

Yazmaya 17 yafl›nda bafllayan Le Clézio’nunilk kitab›, deniz üstüne bir çal›flma. Roman›nyan› s›ra k›sa öyküler, denemeler ve çocuk ki-taplar› da bulunan yazar›n 40’a yak›n kitab›var. Frans›z edebiyat›nda ilgi görmesini sa¤-layan ilk eseri, 1963’te yay›mlanan ve ödülalan Sorgulama Le Procés-verbal adl› roman›.1975’e kadar delilik, dil ve yaz› üçgenindedeneysel çal›flmalar yapan yazar, ça¤dafl› Ge-orges Perec’le k›yaslan›r. Romanlar›nda ço-cukluk, yetiflkinlik ve seyahat temalar› öneç›kar. 80’lerde, Türkçeye Çöl ad›yla çevrilenDésert roman›yla Frans›z Akademisi’nin bü-yük ödülünü al›r.

Gerçekli¤i yeniden kurandilbilim mucidi

Frans›z dilinin yaflayan en büyük yazar›kabul edilen Le Clézio, romanlar›nda s›k-l›kla yer verdi¤i deniz ve do¤a imgeleriyleyaz›n›n kendisini tensel bir erotizme dönüfl-türerek, anlatt›¤› deniz afl›r› co¤rafyalar›ndünyalar›n› da bu yap› içinde kurgular.Frans›z edebiyat›nda Alain Robbe-Grilletile temsil edilen ‘Yeni Roman’ ak›m›n› ye-

niden yorumlayarak, edebiyat›, realizm vebüyülü gerçekçilikle harmanlay›p yeni birform yarat›r.

Kolonyalizm ile psikanaliz aras›ndakiiliflkiyi, kad›n kahramanlar› öne ç›kararaktersyüz eden Le Clézio, sömürgecilik döne-mi ve II. Dünya Savafl›’n›n Kuzey Afrika’dayaratt›¤› tahribat›n izlerinin hâlâ silinmedi-¤ini, yaflam için mücadele eden genç karak-terlerinin yolculuk öyküleriyle dile getirir.Aflk› ve cinselli¤i, kolonyal ba¤lamda ac›,arzu ve fliddette ifadesini bulan ‘tecavüz’metaforuyla, dilin sembolik ve semantikformlar›n›, retorik ve üst kurmaca aras›nda-ki gidifl gelifllerle bozarak anlatan yazar, top-lumun d›fl›nda kalan kahramanlar›n›n ken-dini arad›¤› destans› büyüme anlat›lar›n›kaleme al›r.

Bu anlat›lardan biri de 1991’de Frans›z-ca yay›mlanan Onitsha’d›r. Bu roman›nda,Fintan adl› bir gencin, sömürge dönemindeNijerya’daki Onitsha kentinde ‹talyan an-nesi ve ‹ngiliz babas›yla yaflarken, ‹ngilte-re’de okumaya gönderilmesini ve buradamutsuz oldu¤u için Nijerya’ya dönmesinianlat›r. Fintan, yeniden geldi¤i ülkesindeyaflamas›n›n da imkâns›z oldu¤unu anlar.Fintan karakteriyle sömürgecilik ve ›rkç›l›¤›elefltiren Le Clézio, çocuklu¤unda yaflad›¤›kay›p duygusunu bu romana yans›t›r. Bubak›mdan Marcel Proust’a benzetilen yaza-r›n romanlar›nda, nostalji yerine geçmifltengelen ve hem yazar› hem de okuru kovala-yan bir hayaletin tutulmayan yas›n›n yol aç-t›¤›, derin bir melankoli görülür.

Nobel Akademisi taraf›ndan “Bat› kül-türünün d›fl›nda kalanlar› anlatan bir yazar”olarak tan›mlanan Le Clézio, Bat› kültürü-nü, materyalizmini ve kapitalizmi reddede-rek kendini sürgün eden, ça¤dafl bir göçebe. [email protected]

J. M. G. Le Clézio

6

SARKİS PAÇACI

Ülkemizde daha çok Türk Tarih Kuru-mu’nun eski baflkan› Yusuf Halaço¤lu

ile yapt›¤› tart›flmalarla tan›nan ünlü araflt›r-mac› David Gaunt’un, I. Dünya Savafl› s›ra-s›nda Kuzey Mezopotamya’da yap›lan katli-amlar ve etnik temizliklerle ilgili kapsaml› in-celeme kitab›, dönemin karanl›k iliflkilerine›fl›k tutmas› bak›m›ndan oldu¤u kadar, bu-gün bölgede yaflananlar›n anlafl›lmas› bak›-m›ndan da çok büyük bir önem tafl›yor. Ga-unt’un, yabanc› arflivlerde ve Genelkurmayarflivlerindeki araflt›rmalar› ve sözlü tarih ça-l›flmalar› ›fl›¤›nda kaleme ald›¤›, 700 sahifelikbu dev eser, dönemin karanl›k noktalar›n› vekaranl›k iliflkilerini ayd›nlat›yor.

Gaunt’un ay›klamadan sundu¤u belgelerve bilgilerle, dönemin tarihi yeniden yaz›lma-y› / gözden geçirilmeyi bekliyor.

Eserde, 1915 olaylar›n›n önemli aktörleri-nin tarihsel resmi geçidini izliyoruz: Talat, ‹s-met (‹nönü), Emir Bedirhan, Simko A¤a, Dr.Reflid, Kasaplar Taburu’nun kumandan› (En-ver’in enifltesi) Vali Cevdet, Enver’in amcas›

Halil Pafla, Konsolos Yard›mc›s› ve Teflkilat-›Mahsusa çeteleri komutan› (Hitler’in 1933y›l›ndaki ünlü Münih Birahane ayaklanmas›s›ras›nda yaflam›n› yitiren) Scheubner-Rich-ter, Teflkilat-› Mahsusa’n›n efsane komutan›Ömer Naci, Kaz›m (Karabekir), Venezüellal›paral› asker Nogales, Meclis-i Mebusan’danve Malta’dan geçmifl Zülfü (Ti¤rel) ve Feyzi(Pirinççio¤lu) Beyler, Feyzi’nin kuzeni S›dk›Efendi, Bitlisli Nuri, El-Hamsin müfrezeleri-nin komutan› ve Kuvay› Milliyecilerden miliskomutan› Cemilpaflazade Mustafa…

Kitap, savafl döneminde, Osmanl› toprak-lar› içinde bulunan Kuzey Mezopotamya’da-ki ve Osmanl›lar›n iflgal etti¤i ‹ran Azerbayca-n›’ndaki (Güney Azerbaycan - Hoy, Salamas,Urmiye, Tebriz) H›ristiyanlara yönelik katli-amlar› ve kötü muameleleri ve bu eylemler s›-ras›nda bölgede H›ristiyanlarla birlikte yafla-yan Kürtlerin tav›rlar›n›, arfliv belgeleri, gün-lükler ve sözlü tarih anlat›mlar›n› karfl›laflt›ra-rak gözler önüne seriyor.

Yenilgi ile ç›kt›¤› I. Dünya Savafl›’nda,emperyal özlemleri canlanan ‹ttihat ve Terak-ki, iflgal etti¤i bölgelerde H›ristiyanlara yöne-lik ölümcül planlar›n› uygulamakta tereddütetmemifltir. Bu katliamlar›n bafl aktörleri, En-ver’in akrabalar› Halil Pafla ve CevdetBey’dir.

Gaunt, bu son derece titiz çal›flmas›nda,1915 Felaketi’nin ve flimdiye kadar üzerindedurulmam›fl olan Kadim H›ristiyan topluluk-

lar›n›n (Süryani, Keldani, Nasturi) bu co¤raf-yadan silinmesinin belgelerini ortaya koyar-ken, bölgede yaflanm›fl olan insanl›k dram›nadikkat çekiyor.

Kitapta, 1915 Felaketi’nin aktörleri olanOsmanl› görevlileri ve onlarla iflbirli¤i yapanKürt afliretleri kadar, k›r›mlara kat›lmayanOsmanl› görevlileri ve di¤er Kürt afliretleride, titiz bir incelemeyle belirleniyor. Bölgede-ki katliamlar›n organizasyonuna yard›meden, katliamc›lar› teflvik eden din görevlileri-nin yan› s›ra, H›ristiyan toplumunu koruma-ya çal›flan fieyh Fethullah gibi az say›daki di-ni önderlere de iflaret ediliyor. 1915 olaylar›n-da aktif rol alan baz› afliretlerin, bugün koru-cu afliretleri olarak ortaya ç›kmalar› ve bugünde suçlara bulaflmalar›n›n, bir gelene¤in deva-m› oldu¤unu ifade edebiliriz.

‹ncelemede, Kürtlerin 1915 olaylar›ndaoynad›¤› role iliflkin önemli bilgilere de yerveriliyor. Gaunt, Bedirhanilerin damad› olanDr. Reflit’in örgütledi¤i, ellifler kiflilik müfre-zelerden oluflan, ac›mas›zl›¤›yla ünlü ölümmangalar›n›n Kürt afliretlerinden derlendi¤i-ne dikkat çekiyor. Yazar, çok say›da Kürt’ün–kimi Hamidiye ve afliret alaylar› örgütlen-mesindeki görevlerinden, kimi dini yobazl›k-tan ve cehaletten, kimi açgözlülükten, kimide suçlar›n›n affedilmesi karfl›l›¤›nda– bu k›-y›mda suç ortakl›¤› yapt›¤›n›, bir k›s›m Kürt-lerin paras›z iflgücü ve ‘harem’leri için H›ris-tiyan kad›nlar›n ve çocuklar›n hayat›n› kur-

tard›klar›n›, baz›lar›n›n ise komflular›n› canla-r› pahas›na koruduklar›n› anlat›yor.

Gaunt, Almanlar›n 1915 Felaketi’ndekirolüne dair önemli argümanlarla birlikte, Al-manlar›n komutas›ndaki Teflkilat-› Mahsusaçetelerinin bu çat›flmalarda kullan›lmas›nailiflkin önemli belgeler sunarken (s. 295), ça-t›flmalara kat›lan Alman topçular›ndan da sözediyor (s. 370). Ayr›ca, ‘Tehcir’i, HarbiyeNezareti’nden Kurmay Subay ‹smet’in (‹nö-nü) önerdi¤ini ö¤reniyoruz.

Gaunt’un incelemesi, bölge tarihi aç›s›n-dan ezber bozan, ufuk aç›c›, çok önemli birtarihi belge.

Günefl O Yaz Hiç Do¤mad› adl› ro-man›nda, yazar Balyan ailesi ara-c›l›¤›yla, I. Dünya Savafl› s›ras›n-da, Osmanl› ‹mparatorlu¤u s›n›rla-r› içinde yaflayan Ermeni halk›n›ntrajedisini dile getirmiflti. KaderA¤lar›n› Örerken adl› eseriyle, ola-y›n k›rk y›l sonras›n› anlat›yor.

Michael J. Arlen AArraarraatt YYoollccuulluu¤¤uu,Anais M. Martin BBaallkkaabbaakkllaarr››, Wartkes Tewekelyan HHaayyaatt››nn

AAnnllaamm››, Nancy Krikoryan ZZaabbeell, Gabriele Yonan AAssuurr SSooyykk››rr››mm››,Nikolay Hovhannisyan EErrmmeennii SSooyykk››rr››mm››

Pencere Yay›nlar› Osmana¤a Mah. Pavlonya Sok. No: 10 / 6 Nuho¤lu ‹flhan› Kad›köy ‹stanbul

0216 414 64 41

I. Savafl› Avrupa'da fliddetlendi¤izaman Osmanl› ‹mparatorlu-¤u'nda yaflayan Ermeniler için ta-rihlerinin en karanl›k, en ac› dö-nemi bafll›yordu. Trajik tarihi birarka plan önünde cereyan edenbir aile destan›.

‹ngiliz hükümeti, fiubat 1916'da James Bryce ve Arnold Toynbee'yi 'Ermenis-tan'da son zamanlarda yaflanan olaylar' hakk›ndaki delilleri toplamak üzere gö-revlendirdi. Bryce ve Toynbee 'gerçekleri tespit etmek ve kamuoyuna sunmakamac›yla' önerilen bu projeye bafllad›klar›nda, Ermenilerin öldürüldü¤üne dairyeterli bilgi zaten vard›. Çal›flman›n sonucunda haz›rlanan ve 'The Treatment ofArmenians in the Ottoman Empire' ad› verilen rapor, ‹ngiliz Parlamentosu'nun‘Mavi kitaplar’ serisinde yay›mland›. Bu çal›flma, hukuki bir rapor fleklinde kale-me al›nm›flt›r. Esas olarak belgelerden meydana gelen bu çal›flmada kimi yorum-lar ve tahliller de mevcuttur. Delillerin tamam›na yak›n› birincil kaynaklardan gel-mifltir. Bu kaynaklar, Osmanl› hükümetinin Osmanl› Ermenilerini yok etmekamac›yla, 1915 bahar›nda sistemli bir program bafllatt›¤›na flahitlik ediyordu. Bukitap, ‘Ermeni Soyk›r›m›’ tezinin ilk ciddi ifadesiydi.

David GauntKatliamlar, Direnifl, Koruyucular:

I. Dünya Savafl›’nda Do¤u Anadolu’da

Müslüman-H›ristiyan ‹liflkileri

‹ngilizceden çeviren: Ali Çak›ro¤lu Belge Yay›nlar›, Ekim 2007, 699 s.

‹sveçli tarihçi Gaunt, 1915’i anlat›yorSA‹T ÇET‹NO⁄LU

Aras Yay›nc›l›k, ‹ranl› bir Ermeni yaza-r›n kitab›n› yay›mlayarak Türkiye’de

bir ilki gerçeklefltirdi. Ifl›klar› Ben Söndürü-rüm ad›n› tafl›yan roman›n yazar›, son y›llar-daki baflar›lar›yla dikkat çeken Zoya Pirzad.

1951’de Ermeni bir ailenin k›z› olarak

‹ran’›n Abadan kentinde

dünyaya gelen Pirzad,

1990’l› y›llardan itibaren

çeflitli dergilerde yay›mla-

nan Farsça öyküleriyle

ciddi bir okur kitlesi edin-

di. 2002’de ilk roman›

olan Çera¤ha Ra Men Ha-

mufl Mikonem’in (Ifl›klar›

Ben Söndürürüm) ard›n-

dan, ülkenin en çok oku-

nan yazarlar›ndan biri ha-

line gelen Zoya Pirzad,

aralar›nda Hufleng Golfliri

Y›l›n En ‹yi Roman›

Ödülü gibi çok önemli

edebiyat ödüllerinin de

bulundu¤u dört büyük ödül ald›. ‹ran’da on-

larca bask› yapan romanlar›, çeflitli Bat› dille-

rine de çevrildi.

Pirzad’›n eserleri, ‹ran edebiyat› için ol-du¤u kadar Ermeni Diaspora edebiyat› için

de, baflar›l› kiflilefltirmeleri, kad›n›n iç dün-yas›ndaki çat›flmalar› yans›tmaktaki ustal›¤›,

gündelik hayat›n s›radan yönlerini incelikleele al›fl› ve karakterlerinin kulland›¤› dildeki

uyumla, oldukça özgün bir roman anlat›c›-l›¤›n›n temsilcisi haline geldi.

Pirzad, Ifl›klar› Ben Söndürürüm’ün ar-d›ndan yay›mlad›¤›, Bütün Akflamlar Gibi,

Paskalya’ya Bir Gün Kal-d›, Hurman›n Kekre Ta-d›, Buna Al›flaca¤›z adl›eserleriyle de baflar›l› ya-zarl›k kariyerini gelifltir-di.

Ifl›klar› Ben Söndürü-rüm, özellikle kad›n kah-raman› Klaris’in iç dün-yas›n›, ruhsal gelgitleriniyans›tmadaki baflar›s›yladikkat çekiyor.

Roman›n temel soru-su, ‹ran’›n Abadan ken-tinde, kar›s›na karfl› ilgisikörelmifl bir koca, büyü-mekte olan üç çocuk, dar

bir sosyal çevre ve vaktinin ço¤unu al›p götü-ren ev iflleri aras›nda k›s›l›p kalm›fl bir kad›-n›n, kendisine dayanma gücü veren iç dün-yas›n› canl› tutma çabas›n› ne kadar sürdüre-bilece¤i.

Okur, sayfalar ilerledikçe, hislerine kulakverme zahmetine girmeyen, ancak ondandaima yard›m bekleyen ailesi ve dostlar› ne-deniyle kendi yaflam›n› sürekli erteleyenKlaris’in sabretmeye ne kadar devam edece-¤ini soruyor kendi kendine. Bu sorunun, za-manla, aile, mahalle ve toplum yaflant›s›n›n,kad›n›n iç dünyas› üzerinde nas›l bir pran-

gaya dönüfltü¤üne dair bir fark›ndal›k uyan-d›rmas› da kaç›n›lmaz hale geliyor.

Kendisini ailesinin ve çevresindekilerinbütün sorunlar›yla ilgilenmekle sorumluhisseden fakat tüm çabalar› görmezden geli-nen Klaris, “Niçin kimse beni düflünmüyor?Neden hiç kimse benim ne istedi¤imi sor-muyor?” diye soruyor s›k s›k:

Zihnimin flefkatli taraf› sordu:“Sen ne istiyorsun?” Cevap verdim:

“Günde birkaç saat yaln›z kalmak istiyorum,biriyle sevdi¤im fleylerden konuflmak istiyorum.”

Suçlayan taraf duruma el koydu: “Yaln›z kalmak m›, yoksa biriyle konufl-

mak m›?”Bir okaliptüs a¤ac›n›n yan›ndan geçtim.

Elimi uzat›p bir yaprak kopard›m. Burufltu-rup koklad›m. Birkaç ad›m yürüyüp ezilmiflyapra¤› su kanal›na att›m.

“Sardu’nun hikâyesindeki adam›n sonundanas›l bir karar verdi¤ini bilmek istiyorum.”

Y›llarca mahrum kald›¤› takdir edilme,hak etti¤i de¤eri, sevgiyi ve ilgiyi görme aç-l›¤›yla yaflam› bir mutsuzluk uçurumunado¤ru gitmekte olan Klaris, annesi ve biricikk›z›yla semte tafl›nan yak›fl›kl› bir adam onailgi gösterdi¤inde, sözlerine de¤er verdi¤in-de, hayat› altüst olur. Görmezden gelinme-ye al›flm›fl kad›n ruhu, bir heyecan kas›rgas›-na tutulur.

Klaris’in içinde büyüyen duygular aflk m›-d›r, yoksa gelip geçici bir heyecan m›? Roma-n›n ak›fl›, bu noktadan sonra her türlü sürprizegebe, ve okuru sars›p flafl›rtmakta çok baflar›l›.

K›saca söylemek gerekirse, Ifl›klar› BenSöndürürüm, etnik kökenine, ait oldu¤u s›-n›fa, yaflam tarz›na bak›lmaks›z›n, kad›nla-r›n maruz kald›¤›, ço¤u zaman görünmezolan bask›lar›, ötelenmifllik, yaln›zl›k duygu-lar›n›, yepyeni, kad›nca bir bak›fl aç›s›ylagözlerimizin önüne seriyor.

Türkçede ilk ‹ranl› Ermeni yazarRAFF‹ fi‹RVANYAN

Zoya Pirzad

Ifl›klar› Ben Söndürürüm

Farsçadan çeviren: Emrullah Yakut

Aras Yay›nc›l›k, Ekim 2008, 328 s.Zoya Pirzad

9kas›m 2008 AGOS kirk

1995 y›l›nda, Bo¤aziçi Üniversitesi mezun-

lar›nca kurulan dans, müzik ve tiyatro

alanlar›nda faaliyet gösteren Bo¤aziçi Gösteri

Sanatlar› Toplulu¤u (BGST), sahneüstü çal›fl-

malar›n›n yan› s›ra, üç y›l önce kurdu¤u

BGST Yay›nlar› arac›l›¤›yla “gösteri sanatlar›

alan›ndaki birikim ve tart›flmalar› kamusal

alana tafl›maya” çal›fl›yor. Yay›nevinin ‘Tiyat-

ro Tarihi’ serisinden geçti¤imiz günlerde ç›-

kan iki kitap, Osmanl› ve Türkiye tiyatrosuna

iliflkin hâkim tarihyaz›m›n›n göz ard› etti¤i,

geçifltirdi¤i, ço¤u zaman da bilinçli olarak

üzerini örttü¤ü olgulara ›fl›k tutuyor. F›rat

Güllü’yle, bu araflt›rma ve yay›n projesi çerçe-

vesinde yay›mlanan kitab› ‘Vartovyan Kum-

panyas› ve Yeni Osmanl›lar’, ve ayn› proje

kapsam›nda Ermeniceden Türkçeye çevrilen,

fiarasan’›n 1914 tarihli T›rkahay Pem›n yev ir

Kordziçner› (Türkiye Ermenileri Sahnesi ve

Çal›flanlar›) adl› eseri üzerine konufltuk.

• BGST Yay›nlar› ne tür yay›nlar yap›yor?

Tiyatro, müzik, ekoloji, kültürel ço¤ulcu-

luk temal› serilerimiz var. ‘Düflünce Kitaplar›’

serimizle de, sosyopolitik bir literatür olufltur-

ma çabas›nday›z. Tiyatroyla ilgili olarak ise,

daha çok, BGST çat›s› alt›nda faaliyet göste-

ren Tiyatro Bo¤aziçi olarak sahneye koydu-

¤umuz oyunlar› yay›mlad›k.

• ‘Tiyatro Tarihi’ serisinin bu ilk iki kita-

b› nas›l bir çal›flman›n ürünü?

Bir y›l boyunca, Bo¤os Çalg›c›o¤lu’yla bir-

likte yapt›¤›m›z araflt›rmalar do¤rultusunda

seminerler düzenledik. Bu iki kitap, Bo¤os’un

ve benim hem ayr› ayr›, hem de birlikte yü-

rüttü¤ümüz çal›flmalar›n, yani eflgüdümlü bir

projenin ürünleri.

Bugüne kadar elimizde bulunan, tiyatro

tarihiyle ilgili en önemli kaynaklar, Refik Ah-

met Sevengil ve Metin And’›n kitaplar›yd›.

Bu kitaplar da, gerçek ad› Sarkis Tütüncüyan

olan fiarasan’›n 1914’te bas›lan ve ‹stan-

bul’da sadece birkaç örne¤i kalan Türkiye Er-

menileri Sahnesi ve Çal›flanlar› adl› kitab›n-

dan yer yer k›sa çeviriler ve fazla kapsaml› ol-

mayan bilgiler içeren, haks›z ve yanl› bir ta-

v›rla kaleme al›nm›fl, eksikli çal›flmalar.

1970’lerden bu yana, bu konuda kapsaml›

bir çal›flma yap›lmad›.

Cüneyt Yalaz ve Bo¤os Çalg›c›o¤lu’yla bir-

likte, bizden sonraki araflt›rmac›lara do¤ru

kaynaklar b›rakabilmek amac›yla, iflin maddi

taraf›n› önce kendi içimizde gelifltirip, böyle

bir çabaya girdik.

Yans›z ve ciddi araflt›rmalarla, bu alanda

bilinmeyen baz› gerçekleri ortaya ç›karmay›

ve de¤erleri göz ard› edilen birçok sanatç›y›

hak ettikleri yerlere oturtmay› hedefliyoruz.

Sözünü etti¤im kaynaklarda birçok Ermeni

sanatç›n›n adlar›n›n yanl›fl yaz›lm›fl olmas›,

bizce son derece çarp›c› bir önem vermeme,

görmezden gelme davran›fl›d›r. Örne¤in,

Osmanl› tarihinde sahneye ç›kan ilk kad›n

olan A¤avni Hamsiyan’d›r, fakat bu gerçek

her zaman ya geçifltirilir ya da göz ard› edilir,

ve bu oyuncunun ad› hep yanl›fl yaz›l›r. Oy-

sa, sahneye ç›kan ilk Müslüman kad›n›n Afi-

fe Jale oldu¤unu bilmeyen yoktur; onun ad›

hiç yanl›fl yaz›lmaz. Bir A¤avni Hamsiyan

olmasayd›, Afife Jale var olabilir miydi? Bu

olgu, çal›flmam›z›n ç›k›fl noktalar›ndan biri

oldu.

• fiarasan’›n kitab›n› seçmenizin nedeni

neydi?

Bugüne kadar yay›mlanm›fl birçok kaynak-

ta, Osmanl› ve Türkiye tiyatrosundaki her fle-

yi ‘Türk Tiyatrosu’ içine s›k›flt›rma saplant›s›

var. Bu kaynaklar, çokkültürlülü¤ü kabul

edermifl gibi göründü¤ü halde, asl›nda ayr›m-

c› bir zihniyetle yaz›lm›fl, ki buna Metin

And’›n çal›flmalar› da dahil. Biz, önyarg›lardan

ar›nm›fl, ciddi bir kaynak oluflturmak istedik.

fiarasan’›n kitab›, ilk bak›flta mütevaz› gibi gö-

rünse de, Osmanl› tiyatrosu tarihi araflt›rmac›-

lar›n›n y›llard›r en önemli baflvuru kayna¤› ol-

mufl. fiarasan, modern tiyatronun do¤uflunu,

adlar› çoktan unutulan nice cefakâr tiyatro sa-

natç›s›n›n hayat hikâyeleri üzerine kurulu bir

roman tad›nda anlat›yor. Bu kitap, Ermenice-

den Türkçeye Bo¤os Çalg›c›o¤lu taraf›ndan

çevrildi.

• Vartovyan Kumpanyas› ve Yeni Osman-

l›lar için neler söyleyeceksiniz?Bu kitap, bir k›sm›n› seminerlerde merakl›-

lar›yla paylaflt›¤›m›z uzun araflt›rmalar›m›z so-

nucunda do¤du. Burada da, y›llarca görmez-den gelinen baz› gerçekleri ortaya ç›kararak ta-rihe mal etmeyi amaçlad›k. Bugüne kadar ya-p›lan araflt›rmalarda, merkezde hep HagopVartovyan yani Güllü Agop olmufl; Ma¤ak-yanlar, Bengliyanlar, Atamyanlar, M›nakyan-lar ve daha birçok Ermeni oyuncu ise göz ard›edilmifl. ‘Osmanl› Tiyatrosu’ gibi genifl bir yel-paze, ‘Türk Tiyatrosu’ ad› alt›nda topland›¤›n-da iflin bilimselli¤i kalm›yor.

Vartovyan Kumpanyas› ve Yeni Osmanl›lar,1872-73 y›llar›nda ortaya ç›kan, Osmanl›toplumuna has, çokkültürlü bir politik tiyat-ro kurma girifliminin hikâyesini konu edini-yor. Ermeni oyuncular, Müslüman Türk ya-zarlar›n yazd›¤› oyunlar› sahneliyorlar. Politiknitelikli, bask›ya karfl› direnifl içerikli oyunlaryazan bir yazar grubunun slogan dolu oyun-lar›n› Ermeni oyuncular oynuyor. Baflta bugüzel bir fikir gibi görünüyor, ama konununderinliklerine dald›kça asl›nda Osmanl›’dakiayr›mc›l›k ve iktidar saplant›lar›n›n bu dene-yimi kirletti¤ini anl›yorsunuz. Zaten bu de-neyim çok k›sa sürüyor; hükümet, sahnenin

tafl›d›¤› politik gücün fark›na var›yor ve içle-rinde Nam›k Kemal, Ahmet Mithat, Ebüzzi-ya Tevfik gibi isimlerin de oldu¤u oyun ya-zarlar›n› sürgüne gönderiyor. Bu olaylardanolgusal düzeyde pek çok kaynakta bahsedilirama, oyunlarda kullanacaklar› lisan› bile seç-me hakk›na sahip olmayan Ermeni tiyatrocu-lar›n ak›beti hep göz ard› edilir. Bu kitap, buk›sa süreli deneyimi tüm çeliflkileriyle mercekalt›na almay› amaçl›yor.

• Bu ortamda Vartovyan Kumpanyas› na-

s›l ayakta kalm›fl?

Hagop Vartovyan, yani Güllü Agop, Müs-

lüman olmay› kabul etti¤i için daima tart›flma

konusu olmufl bir isimdir. Türkler taraf›n-

dan, bir yandan Türk Tiyatrosu’nun kurucu-

su olarak gösterilmifl, di¤er yandan Ermeni

oldu¤u için hor görülmüfl; Ermeniler taraf›n-

dan da Ermeni tiyatrosuna yapt›¤› katk›lar›n

yetersizli¤i nedeniyle sürekli elefltirilmifltir.

Asl›nda pek fazla seçene¤i yoktu: Padiflah,

“Tiyatro yapmak istiyorsan saraya geleceksin”

diyor Vartovyan’a; “Müslüman olacaks›n”

demifl de olabilir. Gerçi, bafllang›çta 10 Türk-

çe, 10 Ermenice oyun oynamas›na da icazet

verilmifl ama zaman içinde, belki bask›yla,

belki de Türkçe oyunlar›n daha çok talep gör-

mesiyle, Ermenice oyunlar› gitgide azaltm›fl

ama, onu Türklefltirmeye çal›flan kimi araflt›r-

mac›lar›n söyledi¤inin aksine, Ermenice

oyunlara hiçbir zaman tamamen son verme-

mifl. Kiflisel kan›ma göre, Vartovyan iyi bir

kumpanya patronuydu. Kumpanyas›n› ayak-

ta tutmak için ne gerekiyorsa yapt›; bunu,

devlet yard›m› alarak, herkesle iyi geçinerek

gemisini yürütmek olarak görebiliriz. Nite-

kim, onunki, 10 y›l ayakta kalabilen tek kum-

panyad›r. ‹çerisinde yetiflti¤i, tüm birikimini

ve ‘insan kayna¤›’n› borçlu oldu¤u Ermeni

ayd›nlanmas›na (Zartonk) karfl› vazifesini ye-

rine getirebilmifl midir? O biraz kuflkuludur.

Onu da, o dönemin tüm ayd›nlar› gibi, çelifl-

kileriyle birlikte analiz edebilmemiz gerekir.

F›rat GüllüVartovyan Kumpanyas› ve

Yeni Osmanl›lar Cemiyeti

BGST Yay›nlar›, 2008, 202 s.

Fot

o¤ra

f •

O¤u

z D

urm

az

‘Türk Tiyatrosu’ tarihyaz›m›nda görmezden gelinenler

BERCUH‹ BERBERYAN

fiarasan (Sarkis Tütüncüyan)Türkiye Ermenileri Sahnesi ve Çal›flanlar›

Ermeniceden çeviren: Bo¤os Çalg›c›o¤luBGST Yay›nlar›, 2008, 222 s.

F›rat Güllü

Hrant’›n daveti ETYEN MAHÇUPYAN

“Hrant ‘fikir adam›’ kategorisinde eleal›nacak biri de¤ildi… Bir dizi ki-

tab› ve makalesi yoktu. ‹lle de bir ‘fikir ada-m›’ olma iste¤ine de zaten hiç flahit olma-d›m. Çünkü bundan çok daha fazlas›yd›…Hrant sesi ve sözü olan, düflünen ve düflün-cesini hayata katan bir eylem adam›yd›.Derdi düzeltmek, de¤ifltirmek, memnun et-mek ve en çok da bu memnuniyetin keyfiniç›karmakt›. O nedenle tan›d›k tan›mad›kherkes onun potansiyel dostu, yol arkadafl›y-d›. Vicdan›n dili bütün mesafelerin, açmaz-lar›n, çeliflki ve çat›flmalar›n afl›lmas› için ye-terliydi onun için… Bu nedenle de hepumut dolu oldu, hep güvendi, hep ‘davet et-ti’. Hrant’›n daveti esas olarak vicdana, amao yolda ilerlerken sa¤duyuya ve sevgiye dairoldu. ‹nsanlar onu bu flekilde ‘ç›plak’ olarakalg›lad›lar. ‹çtenli¤inin ve sahicili¤inin sü-rükleyicili¤ine tutunarak daha çok ‘insan’olmaya çal›flt›lar.”

Hrant’›n, bas›m hikâyesi epeyce ilginçolan ve maalesef ancak o hayatta yokken ba-s›labilen kitab›na yazd›¤›m önsöze böylebafllam›flt›m. O sunufl yaz›s› tabii ki esas ola-rak Hrant’› anlatmak için kaleme al›nm›flt›.Ancak, sanki asl›nda onun yan›nda durupkendimize bak›yor, nas›l etkilendi¤imizi an-lamaya çal›fl›yor gibiydim.

Zaman geçtikçe Hrant’›n kayb›n› isteristemez içsellefltirmek zorunda kald›m. Üs-tünü, sadece baz› sevdiklerimin kald›rabile-ce¤i gündelik hayat örtüleriyle kapatt›m.Ama bu arada O’na daha mesafeli bakmay›da ö¤rendim…

Hrant, birço¤umuz gibi bir ‘sokak çocu-¤u’ de¤ildi. O, ‘soka¤›n çocu¤u’ydu; orada

büyümüfl, soka¤›n cefas›n› çekmifl, bu aradakeyfini ç›karmay› da becermiflti. Yapmayaçal›flt›¤› da, bizleri soka¤a ça¤›rmaktan iba-retti. Yani kamusal alana… Yani vatandafll›-¤a… Haklar›m›z› aramaya, düflündü¤ümü-zü söylemeye…

‹ki Yak›n Halk, ‹ki Uzak Komflu bafll›¤›-n› verdi¤i kitap, Hrant’›n ‘soka¤a ç›kama-yan’ Türkiyelilere ve Ermenistanl›lara birça¤r›s› asl›nda. Kitab›n bafl›nda, ‘tarihe’düfltü¤ü notta bunun bir ‘sorumluluk’ ol-du¤unu söylemifl; kitab›, geçmiflte ac› çek-mifl masumlara adarken, farkl› bir gelece¤inde ancak bu sorumlulu¤u almakla mümkünolabilece¤ini vurgulam›flt›.

Kitap genelde Ermeniler ve Türkler, amaayn› zamanda Ermenistan ve Türkiye ara-s›ndaki ‘iliflkisizli¤in yak›n tarihi’ ile ilgilik›sa bir toparlaman›n ard›ndan, bu ‘iliflki-sizli¤i besleyen nedenleri’ ele al›yor ve geç-miflte yaflananlar›n bu iki toplumda nas›lbirbirini besleyen bir travma ve paranoyayaratt›¤›n› anlat›yor. Böylece, gelece¤in na-s›l olup da geçmifle esir düfltü¤ünü, nas›lböylesine paralize oldu¤umuzu daha iyikavr›yoruz.

Ancak, kitab›n as›l gücü üçüncü ve sonbölümde. ‘Ne yapmal›? Ne yapmamal›?’ di-ye adland›rd›¤› bu bölüm, Hrant’›n siyasisa¤duyusunu, keskin gözlem ve tahlil yete-

ne¤ini bütün aç›kl›¤›yla ortaya koyuyor.Aktörlerin analizi ile bafllayan ak›l yürütme,okuyucuyu ad›m ad›m, ortak bir dilin vepaylafl›labilir bir gelece¤in efli¤ine getiriyor.

Hrant, söz konusu iki toplumu bulufltu-racak çabalar›n birlikteli¤e dayanmas› ge-rekti¤ine inanan biriydi. O nedenle, bu ki-tap do¤rular› vazeden bir metin de¤il, bir‘davet’... Parças› oldu¤umuz bu dünyan›nucundan tutmaya, sorunlar›m›zla yüzleflme-ye davet… Dolay›s›yla, cesarete, samimiye-te, insanl›¤a davet…

Okuyucu bu davete icabet edip etme-mekte tereddüt ederse e¤er, ‘ek’ olarak ve-rilmifl metinleri okudu¤unda herhalde pesedecektir. Bunlardan biri, Hrant’›n 2005’tedüzenlenen ‘‹mparatorlu¤un Çöküfl Döne-minde Osmanl› Ermenileri’ bafll›kl› konfe-ransta sundu¤u, (kendi deyimiyle) “gayr›-akademik” tebli¤. ‹kincisi ise, tarihe kay›tdüflmek aç›s›ndan son derece önemli, belgemahiyetinde bir metin: TBMM AB UyumKomisyonu ile D›fliflleri Komisyonu’nun 5Nisan 2005’te gerçeklefltirdikleri kapal›toplant›da Hrant’›n yapt›¤› konuflma… Otoplant›da birlikteydik. Bu karfl›laflmay› na-s›l önemsedi¤ini, nas›l heyecanland›¤›n›hat›rl›yorum. Tabii, ‘nesnellik’ ad›na, baz›ilginç muhataplar da getirmifllerdi karfl›m›-za. Ama do¤rusu, gösterdi¤imiz perfor-

manstan ziyadesiyle memnun ayr›lm›flt›ktoplant›dan.

O toplant›da insanlar nas›l etkilendilerbilemiyorum, ama herhalde kendileriyle baflbafla kald›klar›nda birço¤u Hrant’›n sesiniduymay› sürdürmüfllerdir. Hrant’›n en be-lirgin yan›, insan›n içine ifllemesiydi. Nite-kim, bu kitaptaki ‘sözü’ de hep taze kalacakbir t›n› tafl›yor. Sokaktan her gün ayn› saat-te geçen ve tan›d›k ça¤r›s›yla buralar›n ‘biz-lere’ ait oldu¤unu hat›rlatan bir seyyar sat›-c› misali, Hrant da soka¤›n çocu¤u olarakyüre¤imizi ferahlatan, bize güven veren,ama ayn› zamanda sorumluluklar›m›z› dahat›rlatan bir sesleniflti…

Kitap için yazd›¤›m önsözü afla¤›daki gi-bi bitirmiflim:

“Bu kitap bir davet… Yüre¤e, sevgiye,vicdana, topyekûn insanl›¤a bir davet… Budünyaya, hepimizin ruhuna damgas›n› vur-mufl, bir dokunuflla bizi yumuflatm›fl olanbir eylem adam›n›n yadigâr› bu… Coflan,taflan, kab›na s›¤amayan bir suyun çatla¤›n›arama maceras›n›n belgesi gibi… AmaHrant bu! Öyle her çatla¤a s›¤abilir mi hiç?Bu kitap da yüre¤imizdeki çatlaklar›n üze-rinden ak›p gidecek, onlar› dolduracak amadaima daha fazlas› da olacak. Çünkü dedi-¤im gibi, Hrant bu! Böyle suya çatlak m›dayan›r?”

Hrant Dink‹ki Yak›n Halk, ‹ki Uzak Komflu

Uluslararas› Hrant Dink Vakf› Yay›nlar›Haziran 2008, 104 s.

10 kas›m 2008AGOS kitap

Hrant Dink kitapl›¤›Hrant Dink‹ki Yak›n Halk, ‹ki Uzak Komflu

Uluslararas› Hrant Dink Vakf› Yay›nlar›, Haziran 2008, 108 s.

Hrant Dink, TESEV için haz›rlad›¤› bu çal›flmada, Tür-

kiye ve Ermenistan’a dair kurgulad›¤› ortak gelecekle,

geçmifli de onarmaya talip, yepyeni bir bak›fl aç›s› sunuyor.

Kitap, Türk-Ermeni ve Türkiye-Ermenistan iliflkilerinin ta-

rihini ve bugününü, ve Dink’in meram›n› anlamak isteyen-

ler için vazgeçilmez bir kaynak niteli¤inde.

***Demet Bilge Ergün, Timur SoykanSapan: Hrant Dink Cinayeti -

Bir Güvercinin Katilleri

Güncel Yay›nc›l›k, Eylül 2007, 323 s.

Siyasi cinayetlere yüzlerce ayd›n›, akademisyeni ve gazete-

ciyi kurban veren Türkiye’de daima ‘derin’ sularda sey-

reden ve y›llar süren yarg›lamalara, 1,5 y›ld›r devam eden

Dink cinayeti davas›n›n da eklenmesi, hukuk ve demokrasi

aç›s›ndan son derece vahim bir duruma iflaret ediyor. Binler-

ce evrak üzerinde yap›lan incelemelere, delillere, tan›klar›n

ve zanl›lar›n ifadelerine ve telefon kay›tlar›na dayan›larak ha-

z›rlanan Sapan, Hrant Dink cinayetinin perde arkas›n› sor-

gularken, siyasi cinayetlerde, karanl›k güçlerin verdi¤i “teti-

¤i çek” emriyle topra¤a konmak istenenin asl›nda düflünce

ve ifade özgürlü¤ü oldu¤una iflaret ediyor. Sapan, ortaya at-

t›¤› “Cinayetin göz göre göre gerçekleflmesine kimler duyar-

s›z kald›?”, “Cinayette devletin rolü var m›?”, “Hrant

Dink’in öldürülmesi kimlere hizmet ediyor?” gibi sorularla,

Hrant Dink cinayetinin Ergenekon davas›yla birlikte yeni-

den düflünülmesi gerekti¤ini gösteriyor.

***ed. Fahri Özdemir, Arat Dink Ali Topu Agop’a At

K›rm›z› Yay›nlar›, Eylül 2007, 339 s.

Hrant Dink’in, ilkokul ders kitaplar›na girmesini istedi-

¤i ve e¤itim sisteminin ilkö¤retimden itibaren çokkül-

türlülük yönünde gelifltirilmesi için bir öneri olarak sundu-

¤u ifadeden yola ç›k›larak haz›rlanan kitap, Hrant Dink’in

ölümünden sonra gazeteci, yazar, flair, karikatürist ve sanat-

ç› dostlar›n›n ona ithafen yazd›¤› mektuplardan olufluyor.

Dink’in yaflam felsefesini anlatan “Biz, yaflad›¤› cehennemi

cennete çevirmeye talip insanlard›k” cümlesiyle bafllayan ki-

tapta, aralar›nda Adalet A¤ao¤lu, Ara Güler, Defne Gürsoy,

Ece Temelkuran, ‹sabelle Kortian, Jean Kéhayan, Murathan

Mungan, Perihan Ma¤den, Taner Akçam ve Ufuk Uras’›n

da bulundu¤u 87 kiflinin mektuplar› yer al›yor.

***Tuzla Ermeni Çocuk Kamp›:

Bir El Koyma Öyküsü

‹HD, 2008 (2. bas›m), 64 s.

‹nsan Haklar› Derne¤i ‹stanbul fiubesi Irkç›l›k ve Ayr›m-

c›l›¤a Karfl› Komisyonu taraf›ndan 1996 y›l›nda düzenle-

nen ‘Tuzla Ermeni Çocuk Kamp›: Bir El Koyma Öyküsü’

adl› serginin malzemelerinden yararlan›larak haz›rlanan bu

üç dilli (Türkçe, Ermenice, ‹ngilizce) kitapta, tümüyle yasal

yollarla edinilen bir araziye ve o arazi üzerinde bin bir emek-

le yarat›lan kamp tesislerine ‘kitab›na uydurularak’ el kon-

mas›n›n öyküsü anlat›l›yor. Az›nl›k vak›flar›na uygulanan

ayr›mc›l›¤› somut bir flekilde örneklendiren bir belge niteli¤i

tafl›yan kitab›n görsel ö¤eleri, Hrant Dink’in kiflisel arflivin-

den seçilen foto¤raflardan olufluyor. ‹lk olarak 2000 y›l›nda

yay›mlanan kitap, bu y›l, Hrant Dink’e ithafen, Rakel

Dink’in önsözüyle, ikinci kez bas›ld›.

Hepimiz Hrant Dink’iz

Agos Yay›nc›l›k, Ocak 2008, 240 s.

Hrant Dink suikast›n›n ard›ndan yaflanan büyük ac›y›

ve oluflan toplumsal tepkiyi kamusal belle¤e tafl›mak

amac›yla haz›rlanan kitap, 19-23 Ocak 2007 tarihleri aras›n-

da çekilen binlerce kare aras›ndan seçilen toplam 135 foto¤-

raf›, belirli bir kurgu çerçevesinde bir araya getiriyor. Ulus-

lararas› Hrant Dink Vakf› taraf›ndan haz›rlanan albüm, vak-

f›n bir ‘Hrant Dink Arflivi’ oluflturmaya dönük çal›flmalar›-

n›n ilk ad›m› olma özelli¤ini tafl›yor. Kökeni veya statüsü ne

olursa olsun, kültürel çeflitlilik fikrini içsellefltirmifl bireylerin

birbirlerine nas›l kenetlenebildi¤ini görselli¤in gücüyle anla-

tan kitab›n tasar›m› Bülent Erkmen’e ait.

***Aret G›c›r19 Ocak Öncesine Dönmek ‹stiyorum!

Aras Yay›nc›l›k, Ocak 2008, 80 s.

Çizgileriyle Agos gazetesine katk›da bulunan Aret G›c›r,

19 Ocak 2007’de Hrant Dink’in öldürülmesinin ar-

d›ndan, karikatürlerinde Türkiyeli Ermenilerin k›r›lgan ruh

halini mercek alt›na ald›. Aras Yay›nc›l›k taraf›ndan, HrantDink’in ölüm y›ldönümünde ücretsiz da¤›t›lmak üzere yap›-lan bu derleme, Dink’in önsözüyle yay›mland›.

G›c›r’›n Agos’ta çizdi¤i ve yaflanan olaylara tan›kl›k niteli-¤i tafl›yan 56 karikatürü bir araya getiren kitapta, Türkçe veErmenice olarak Hrant Dink’in k›sa hayat hikâyesi ve ArasYay›nc›l›k’›n suikast›n ard›ndan yay›mlad›¤› bildiri de yer al›-yor.

***Hrant DinkVon der Saat der Worte

(Sözcüklerin Ekini)çev. Günter SeufertVerlag Hans Schiler, A¤ustos 2008, 184 s.

Hrant Dink’in yaz›lar›ndan yap›lm›fl bir seçkinin Al-

manca çevirilerinden oluflan kitap, üç bölümden olu-

fluyor. Birinci bölümde, Hrant Dink’in, çocuklu¤u ve Türk

toplumu içinde yaflayan Ermeni kökenli vatandafllara iliflkin

yaz›lar›; ikinci bölümde, gayrimüslimlerin, Türkiye’deki ya-

flam›na iliflkin yaz›lar›; üçüncü bölümde ise Türkiye’deki de-

mokrasi ve Türkiye’nin AB üyeli¤i sürecine iliflkin yaz›lar›

yer al›yor.

***Hrant DinkÊtre Arménien en Turquie

(Türkiye’de Ermeni Olmak)çev. G. Vaillant, F. Skvor, S. EstébeFradet, Mart 2007, 136 s.

Hrant Dink’in Ocak 2004 - Ocak 2007 tarihleri aras›n-

da yazd›¤›, ‘bir arada yaflam’ ve ‘bar›fl’ temal› on yaz›-

s›n›n ve Dink’le yap›lm›fl iki söyleflinin Frans›zca çevirilerin-

den oluflan bu seçki, Etyen Mahçupyan’›n önsözüyle yay›m-

land›. Kitapta, Bask›n Oran’›n, Dink’in ölümünün hemen

ard›ndan yazd›¤› bir yaz› da yer al›yor.

***Hrant DinkL’inquietudine della colomba:

Essere Armeni in Turchia

(Güvercin Tedirginli¤i: Türkiye’de Ermeni Olmak)çev. F. BeltramiGuerini e Associati, Nisan 2008, 153 s.

Être Arménien en Turquie adl› kitapta bir araya getirilen

yaz›lar›n ve söyleflilerin ‹talyanca çevirilerinden oluflan

kitapta, Bo¤os Levon Zekiyan’›n kaleme ald›¤› bir sonsöz de

yer al›yor.


‘Fresno’da Do¤mak’ isimli, an›larla örülü makale-sinde, Saroyan, 2 yafl›ndan kalan tuhaf, özel an›-

lar›n›n d›fl›nda, 8 yafl›ndan önceki Fresno y›llar›na da-ir bir fley hat›rlamad›¤›n› söyler. O tuhaf, özel an›lar,bir at arabas›ndaki maaile göçlerinden görüntülerdir.“Bütün bir aile” diye, özellikle vurgular Saroyan; belkide, çocuklu¤unda ve yetiflkinli¤inde ailenin tamam›çok az bir arada olabildi¤i için. Önde babas› Armenakve annesi Takuhi vard›r. Arkada ise, içinde yataklar›n,ev ve mutfak eflyalar›n›n oldu¤u denkler ve kutular vebu kutular›n üzerinde çocuklar: Bitlis’te do¤an Cozet-te ve Zabe, yolda Erzurum’da do¤an Henry, ve yenivatanda, Fresno’da do¤an Will, ya da Willie... Ve an›-lar›nda, küçük Willie arabaya koflulu at›n melankolikad›mlar›n› hâlâ duyar; “babas›n›n Amerika’da bir bafl-ka yenilgi ya da baflar›s›zl›k hikâyesiyle kavgada oldu-¤unu” hisseder. “Çünkü çocuklar hisseder” diye aç›k-lar bunu.

Ama an›lar› çok daha eskilere, henüz hayatta olma-d›¤› y›llara da uzan›r Saroyan’›n. 1964 may›s›nda ‹s-tanbul’dan Bedros Zobyan ve Ara Altunyan eflli¤indeyola ç›karak yapt›¤› ilk ve tek Bitlis ziyaretinde, baba-s›n›n köyü Sapkor’a girerken, direksiyonda, tüm cofl-kusuyla, kollar›n› iki yana aç›p “Bitlis, Bitlis, Bitlis”diye hayk›r›fl›nda ve babas›n›n köyünde gezerken “Herfleyi tan›yorum. fiu ihtiyar a¤açlar› tan›yorum. Bitlisli-yim ben! Babam bu yollarda yürüdü” deyiflinde, Saro-yan’›n hemen hemen bütün öykülerinde görülen, in-san›n süreklili¤i ve kalabal›kl›¤› vard›r. Onun hayat›atalar›yla (ondan önce yaflayanlarla) bafllar ve torunla-r›yla (ondan sonra yaflayanlarla) devam eder: “Bugünhem babam›n hem benim yaflad›¤›m›z ve benim bede-nimde insanl›¤›n bütün geçmiflinin topland›¤› do¤rude¤il mi?” der ‘Ben, Dünyada’ adl› öyküsünde. Birbaflka öyküsünde ise, ninesinden ö¤rendi¤i Ermenice-yi nas›l kolayca kavrad›¤›n› flöyle aç›klar: “Dili çokgeçmeden kavrad›m, çünkü zaten içimde hat›rlanma-y› bekliyordu.”

Y›llardan 1916’ya gidip Fresno’ya dönersek, oradayeniden William Saroyan’la karfl›lafl›r›z. Art›k 8 yafl›n-dad›r. Babas›, 1911 y›l›nda, atl› bir ambulansla hasta-neye götürülürken ölmüfltür. Kardeflleriyle beraber, 5y›l Oakland’da bir yetimhanede kald›ktan sonra Fres-no’ya ikinci yolculu¤unu yapar; aile yeniden bir arayagelir (baba eksiktir) ve Saroyan, Fresno’da, eserlerindeönemli yer tutan iki izlekle karfl›lafl›r: Ermeni olmak vekutsal hayat.

Fresno, o dönemde, Amerika’da Ermenilerin enyo¤un oldu¤u yerleflimdir. Saroyanlardan çok dahabüyük olan ailesini, Ermenileri tan›r küçük Willie,onlardan biri oldu¤unu fark eder ve bunu gururla sa-hiplenir. ‘Nereye Gidersen Git, Ç›¤l›¤›nda Memle-ket’ öyküsünde flöyle anlat›r bu keflfi: “Türkçe, yük-sek sesle söyleyen, iskambil kâ¤›tlar›n› kar›flt›ran, da-¤›tan ve h›zla masan›n üzerine vuran bu kalabal›ktabeni çeken bir fley vard›; benim için çok de¤erli, var-l›¤›ma anlam ve önem katan bir fley…” O “koca göz-lü, kara b›y›kl› yabanc›lara” bakan ve kendini hemonlar›n yan›nda hem de uza¤›nda hisseden çocuk

Willie, bütün büyük flairler gibi, flu cümleyi kurar:“Hofllansam da hofllanmasam da o yafll› adamlar ben-dim. Ve Ermenistan baflka ne olabilir ki, Ermenistanda bendim.”

Bahsi geçen makalesinde, 8 yafl›ndayken Fresno’yadöndü¤ünde “yetimhanedeki düzen ve disiplinleFresno’daki bafltan sona özgür ve ba¤›ms›z yaflam tar-z› aras›ndaki tezat› flaflk›nl›kla fark etti¤inden” bahse-der Saroyan. Ve bir gün bafl›n› al›p San Fransisco’yagitti¤i 18 yafl›na kadar, kendi deyimiyle “hayat›n›nmuhtemelen en belirleyici on y›l›n›” yaflar. Halk›n›nhüznünü ve neflesini tan›y›p paylafl›rken, kendisinin,arzular›n›n ve kiflili¤inin fark›na var›rken, yaflaman›nbüyüsünü de fark eder; art›k, hayat onun için kutsal-d›r. ‘Onca ‹nsan’ adl› öyküsünde, sabah erkendenuyan›veren, ayn› yafllarda bir çocu¤un yaflama keyfinianlat›r: “Aylardan hazirand› ve çevrede bir çok fleysonsuzlu¤a kar›flmas›na ra¤men, o bir haziran dahagörmüfl oldu¤u, hâlâ dünyan›n oras›nda buras›ndagezinebildi¤i için tarifsiz bir mutluluk duyuyordu.”

‹ki dünya savafl›n› ve Ermeni trajedisini yaflam›fl birErmeni yazar olarak tüm varl›¤›yla karfl› durdu¤u sa-vafl da önemli izleklerdendir eserlerinde. “‹¤renç 1918savafl› geçmiflte kald›” diye bafllar bir öyküsü. “On binHun (Alman) öldürüldü” diye ba¤›ran gazete müvez-zii çocu¤un ac›s›n› anlat›r bir baflkas›nda. ‘Üçüncü S›-n›f›n Minik Vatandafllar›’ adl› öyküsünde, dünyan›nöteki ucundaki bir savafl yüzünden ayn› s›n›fta birbiri-ne düflman kesilen ‹talyan ve Afrika kökenli çocuklar-dan ve onlar› bar›flt›rmaya çal›flan idealist ö¤retmeninçaresizli¤inden bahseder. Ama savafl›n kendisidir nef-retle and›¤›; ona kar›flan, sürüklenen insanlar de¤il.

Saroyan, bütün büyük sanatç›lar gibi, tek bafl›nakalabal›k olmay› baflarabilenlerdendir; bütün insanl›-¤›n ac›s›n› içinde hissedip, neflesini paylaflabilenlerden.Tüm yazd›klar›nda, hayat›n çok daha güzel, çok dahaadil olabilece¤ini vurgular. Öyküleriyle, yaflanan hiç-bir fleyin bofluna olmad›¤›n›, gündelik hayat›n fliirinianlat›r. Hayata bir yerinden kat›l›yor olman›n tarifsizhazz›n› paylafl›r bizimle: “Bu çirkinli¤in ve ihtiflam›nbir parças› oldu¤uma, incir a¤ac›na t›rmanan, dua et-meyen ama nefleyle dinine ba¤l› çocu¤u hat›rlayabildi-¤ime, dünyaya, zamana, kutsal olsun ya da olmas›nhayat›n sonsuzlu¤una, hiçli¤e kar›flt›¤›ma, öyle veyaböyle ölümsüz oldu¤uma memnunum. Burada ol-maktan ç›lg›ncas›na mutluyum. Öyle veya böyle,ölüm yok, asla olamaz.”

Bu y›l, ölüme inanmayan bu ölümsüz yazar›n do-¤umunun yüzüncü y›l›. Ben de bu sat›rlar› ölümeinanmayan bir ölümsüz okur olarak yaz›yorum. Dola-y›s›yla, sevgili okurlar›n, her sat›r› Anadolu kokan, yü-züne b›y›klar›yla ‘Ben Ermeni’yim yazan’ bu ölümsüzyazar›, ölümsüz bir okuru olarak kucaklamam› mazurgöreceklerini düflünüyorum. Ölüme inanmayanölümsüz bir yazar›n do¤umgününü kutlamaktan dahakeyifli ne olabilir ki zaten? fiimdi, izninizle, kendim vebu sat›rlar›n okurlar› ad›na, bu koca Ermeni ç›nar›n›,Anadolululara özgü tarz›m›zla yanaklar›ndan öpüyo-rum: ‹yi ki do¤dun Willie!

Bitlis’ten Amerika’ya göç eden Er-meni bir ailenin o¤lu olarak Kali-

forniya’da do¤an Amerikal› yazar Wil-liam Saroyan’›n as›l ad› Aram Karao¤-lanyan’d›r. Göçmenli¤in getirdi¤i kök-süzlü¤ünü, özgürlü¤ü kutsayan yaz›-n›yla ifade eden Saroyan, insan olma-n›n varoluflsal trajedisini, insanl›k ide-alleri ve sevgisiyle tinsel bir anarflizmhalinde yazar. Otobiyografik unsurlartafl›yan eserlerinde, Ermeni göçmenle-rin dünyas›n› özgürlük, kardefllik sevgi-si ve umut temalar›yla anlatan Saro-yan’›n en tan›nm›fl eseri olan BenimAd›m Aram (My Name is Aram,1940), genç bir erke¤in ‘Amerikan rü-yas›n›’ anlatt›¤› k›sa öykülerden oluflur.

Amerika’n›n ‘Büyük Kriz’ dönemi-nin yoksullu¤unu temel alan eserin ad›,yazar›n, edebi yaflam›nda kulland›¤›William Saroyan ad›n›n ötesinde gizliErmeni kimli¤ini, örtük bir biçimde ki-tab›na yans›tt›¤› bir simgedir. TürkçeyeAram Derler Ad›ma bafll›¤›yla çevrilenve Kas›m 1953’te, ilk defa Varl›k Yay›n-lar› taraf›ndan yay›mlanan kitaba, bu-gün ne yaz›k ki sahaflar d›fl›nda rastlan-m›yor. Elefltirmenler taraf›ndan “Her-kesin en iyi dostu ve gerçek düflman›”olarak tan›mlanan yazar, isyankâr ve ço-¤ulcu edebiyat›n›, evrensel bir yazar ola-rak bütün dünyaya kabul ettirir.

Realistik, alegorik ve deneysel anla-t›s›n›n gücüyle Dostoyevski’yi an›msa-tan Saroyan, edebiyat›na yans›yan iyiadam ve yarat›c› kötülük imgesiyle,modern dünyan›n kaosuna insanc›l biryaklafl›m getirir. Yaflam› boyuncaokurlar›na nefleli bir edebiyatç› portre-si çizen yazar, atak, cesur ve iyimser birhava yaratan üslubuyla tan›n›r.

Ancak, Saroyan’›n eserleri ve edebikiflili¤i üstüne kapsaml› bir kitaba im-za atan elefltirmen Harry Keyishian’›n‘Saroyan’›n Karanl›k Yüzü’ bafll›kl›makalesinde, yazar›n fazla de¤inilme-yen bir yönü aç›¤a ç›kar. Okurlar›na

göstermeyi seçmedi¤i bu yan›yla, Saro-yan, karanl›k, hüzünlü ve bulan›k su-larda yüzen bir ringa bal›¤›na benzer.Yaflam›n›n ve geçmiflinin mu¤lak kalanyanlar›n› edebi ifadenin, yarat›c› veiyimser yan›yla de¤ifltirmeyi baflarm›flbir yazar olan Saroyan’›n diyalektik ya-z›n›nda umut ve hüzün, istekler vekorkular, nefle ve trajedi aras›nda sal›-nan bir varolufl ortaya ç›kar.

Bu yönüyle, med-cezirli dünyas›n›ngerilimlerini de¤il, karamsarl›ktaniyimserli¤e geçifllerini, telafll› ama eminad›mlarla edebiyat›na yans›tan bir sa-vaflç›d›r Saroyan. ‘Uçan TrapezdekiCüretkâr Genç Adam’ (1934) hikâye-sinden itibaren ‘Aram’ olarak, karam-sar bir tav›rla yola ç›ksa da, e¤lenceli vecesur anlat›m›yla ‘Saroyanesk’ denenözgün üslubunu art›k oluflturmufltur.

Saroyanesk karanl›k

Ancak, 1950’lerden sonra yazd›klar›n-da karanl›k yönü yeniden a¤›r basar.Özellikle Yetmifl Bin Süryani’de (1934)bafllayan ve Wagram Kayas› (1951) ileGülme Meselesi (1953) adl› eserlerindebelirginleflen, insan›n yaflam karfl›s›n-daki evrensel ve trajik yenilgisi, kay›pduygusu ve yaflam›n sonlulu¤u temala-r› güçlü bir biçimde görülür. Ölümlüolman›n getirdi¤i ac›l› idrak, ilk genç-li¤ine dair haf›zas›zl›¤›n›, çocuklar›ylakurdu¤u iliflkide onarma yoluna götü-rür Saroyan’›. Mesela, bisiklete bin-mek gibi basit bir eylemi anlatmayabafllar. Edebi benli¤inin karamsar vekaranl›k taraf›na iyilefltirici bir etki ya-pan, bu s›radan ama usta ifli teknikler,gerçek yaflam›n› da etkiler, ve yazar,Aram ad›ndaki o¤luyla Paris’e gider.Burada hem kumar oynayan hem deyazan Saroyan, bir yandan ölümsüzlükmeselesiyle u¤rafl›rken, di¤er yandanda kendi ölümüne tak›nt›l› oldu¤u içinyaflad›¤› depresyonu anlat›r yazd›kla-r›nda.

Bu dönemdeki davran›fllar› yüzün-den o¤lu taraf›ndan elefltirilir ve flu so-ruyla karfl›lafl›r: “Nas›l iyi bir adam ol-du¤una inanabilirsin?” Saroyan, o¤lu-nun bu sorusunu “ Sadece yaz› yazar-ken, ifllenmemifl bir kumafla benzeyenyüzümün de¤iflti¤ini ve inceldi¤ini gö-rüyorum” diyerek yan›tlar. Yaz› yazar-ken iyi biri oldu¤unu, çünkü yaz›n›niyi insanlar taraf›ndan yaz›ld›¤›n› söy-leyen Saroyan, yazman›n hem depres-yonu hem de ölüm içgüdüsünü aflma-s›na iyi geldi¤ini bilir.

Paris gezisi sonras›nda yazmay› b›-rakan Saroyan, bir süre sonra fikir de-¤ifltirir ve ailesine bakmak için para ka-zanmas› gerekti¤inden, bir tiyatro oyu-nu yazaca¤›n› söyler. Böyle bir kaotikruh hali ve gelgitlerle yazan Saroyan,1976’da yazd›¤› O¤lanlar Gelip Geçici,Anneler Daima Kal›c› adl› kitab›nda,içindeki fleytan› nas›l kovdu¤unu anla-t›r. Uygarlaflmam›fl, karanl›k yönünüitici bir güç olarak kullanan Saroyan,“Ben daima gülen biriyim, sadece y›k›-c› insanlar gülmez” diyerek, gelgitli ya-flam›n›n karanl›¤›n› kahkahaya dönüfl-türür yaz›n serüveninde.

Saroyan’›n, ilk defa Benim Ad›mAram kitab›nda kendini gösteren, ya-flam, ölüm ve yaz› aras›ndaki sal›n›mla-r›, ölümlülü¤ün reddedilmeyen gerçe-¤i ile yaflam›n enerjisi aras›ndaki geri-limleri aç›¤a ç›kar›rken, 1983’te yazd›-¤› Benim Ad›m Saroyan adl› kitab›ylabir nevi sonuca ulafl›r. Saroyan’›n içselmücadelesinin ürünü olan bu çeliflki-ler, bir edebiyat devini ve onun muh-teflem edebiyat›n› yarat›r. Saroyan’›nkaramsarl›k ile iyimserlik aras›nda gi-dip gelen bu çeliflkili ve karanl›k yönü,onun yaz›n›n› anlamland›rmak için birkilit noktad›r. Bu karanl›k yön, sadeceedebiyat›na yüklenecek tek anlaml›l›k-ta de¤il, esas olarak, yaflam›n içindekarfl›laflt›¤› s›rlar›nda ve geçmiflindesakl›d›r.

‹yi ki do¤dun Willie!

BÜLENT KALE

13 AGOS kirk12AGOS kitap

Saroyan’›n, ilk defa

Benim Ad›m Aram

kitab›nda kendini

gösteren yaflam,

ölüm ve yaz›

aras›ndaki

sal›n›mlar›,

ölümlülü¤ün

reddedilmeyen

gerçe¤i ile yaflam›n

enerjisi aras›ndaki

gerilimleri aç›¤a

ç›kar›rken, 1983’te

yazd›¤› Benim Ad›m

Saroyan’la bir nevi

sonuca ulafl›r.

Amerika’da Bitlisli bir nar tanesi

YEL‹Z KIZILARSLAN

Foto¤raf • Ara Güler

Aras’tan Saroyan için 100. yafl derlemesi

Bugüne kadar Saroyan’›n befl kitab›n›Türkçe olarak yay›mlayan Aras Yay›n-

c›l›k, yazar›n yüzüncü do¤um y›ldönümüvesilesiyle, onun yazar kimli¤ini, kiflili¤ini,sanatç› ruhunu ve görüfllerini yans›tan birderleme kitap yay›ml›yor.

Kitapta, yazar›n Bitlis’le olan iliflkisineve bunun yazarl›¤› üzerindeki etkilerineodaklanan çeflitli metinler de yer al›yor.

Saroyan’›n 1964’teki Anadolu ziyare-tinde kendisine efllik eden gazeteciler Fik-ret Otyam ve Bedros Zobyan’›n tan›kl›k-lar›na ve foto¤raflar›na yer verilen kitapta,

Amerikal› yazar›n yaflam›n›n son y›llar›n-da kaleme ald›¤› ve daha önce Türkçe ola-rak hiç yay›mlanmam›fl ‘Bitlis’ adl› oyunda var.

Saroyan üzerine çal›flmalar yapan AzizGökdemir, Dickran Kouymjian ve StephenD. Calonne gibi elefltirmenlerin Saroyanedebiyat›n› inceledi¤i kitapta, flair ve çevir-men Garig Basmadjian’›n Saroyan’la1975’te Paris’te yapt›¤› uzun soluklu söyle-fli de sunuluyor.

Saroyan’›n ölümünün ard›ndan dünyacaünlü foto muhabiri Ara Güler’in ve yak›ndostu Dickran Kouymjian’›n yazd›¤› vedayaz›lar›, Saroyan’›n özgünlü¤üne tan›kl›keden seçkinin di¤er bafll›klar›.

Kitapta yer alan Fikret Otyam, BedrosZobyan ve Ara Güler foto¤raflar›, derleme-yi görsel aç›dan zenginlefltiriyor.

Saroyan’›n 100. do¤um y›ldönümüneselamla yay›mlanan bu kitap, Aras’›n 100.kitab› olma özelli¤ini de tafl›yor.

S›rada bir de sergi var

Saroyan’›n 100. do¤um y›ldönümü etkin-likleri Aras Yay›nc›l›k - Tütün Deposu ifl-birli¤iyle, Kas›m ay› içerisinde aç›lacak ser-giyle doru¤a ç›kacak.

Saroyan’›n yaflamöyküsünün ve yazarl›kserüveninin foto¤raflar ve metinler eflli¤in-de aktar›laca¤› sergide, yazar›n Amerika’da-ki yaflam›, Anadolu ve Ermenistan seyahat-leri de foto¤raflar ve çeflitli tan›kl›klarla an-lat›lacak.

Sergide Saroyan’dan seçme metinlerinyan› s›ra, ‹ngilizce, Türkçe ve Ermenice Sa-royan kitaplar›n›n çeflitli nüshalar› da sergi-lenecek.

Paris, 25 May›s 1981Sevgili Bill,Bir keresinde Malibu sahilinde gördü-

¤ün bir karabata¤›n ölümüne tan›k oluflunuburada, Paris’teyken, Ölüm, Dirim ve Ay’aKaç›fl Günleri’nde kurgulad›¤›n üzere, kara-bataklar için gökte keyif sürdükleri “tanr›salmeddücezir” var ise e¤er, yazarlar, özellikleKaliforniya Fresnolu Amerikan Ermenisiyazarlar için de “gök kat›nda” özel bir “halkkütüphanesi” muhtemelen vard›r. Böyle birkütüphane Herald Tribune al›yordur mut-laka; yoksa, ebediyet gibi uzun sürecek birzaman için oraya gitmeyi asla düflünmez-din.

Rue Taitbout, 74 numaradaki, 5. katkomflundan mektup ald›¤›na sevinece¤inibiliyorum. Dairende her fley yolunda; bü-tün flapkalar düzgünce y›¤›lm›fl, sararm›flTribune’lar›n, biriktirdi¤in tafllar, çak›ltafl-lar›, su dolu kavanozdakiler, peçetelere sar›-l›p kavanoza konulanlar, flömine raf› ve bal-kondakiler –her fley b›rakt›¤›n gibi sistema-tik bir düzensizlik içinde. ‹kinci kattaki ta-dilattan dolay› hol her zamankinden dahatozlu ama cilas›z tahta merdivenleri ç›kar-ken dikkatin her katta baflka bir yöne çeki-liyor ve en tepede, hep dedi¤in gibi, insan›nzihnini meflgul eden tek fley soluklanmakoluyor, toz de¤il.

May›s ay› çok ya¤›fll› ve so¤uk geçti, Pa-ris’te gördü¤üm en ya¤›fll› May›s’t›; Fres-no’daki k›fl sa¤anaklar› kadar çok ya¤d›.Ama ay›n 18’inde, Fresno’dan ve “dünyaâlemden” geri dönmemek üzere ayr›ld›¤›ngün, hava afl›r› s›cak, daire de her zaman-kinden daha ayd›nl›kt›.

Paris’teki vekilin Michelle Lapautre, fa-turalar›nla ilgilendi ve Flammarion’unWesley Jackson’›n Maceralar›’n›n çevirisiniekimde yay›mlamak istedi¤ini söyledi. Ha-raç’tan Arpik ‘Sanat ve Edebiyat’ ekinin

temmuz say›s›n›n William Saroyan’a ayr›la-ca¤›n› söylemek için arad›. (Birkaç sene ön-ce, bir haziran ay›nda, Paris’te 30 gün için-de yazd›¤›n, henüz yay›nlanmayan ve sah-neye konulmayan ama benim Fresno StateÜniversitesi’ndeki ö¤rencilerime geçen güzokutmama istisnai bir flekilde izin verdi¤inoyununla onu ve Avrupa’daki tek günlükErmeni gazetesini ölümsüzlefltirdi¤indenhaberi oldu¤unu sanm›yorum. HikâyeninHaraç’›n Rue d’Hauteville’deki yaz› iflleribürosunda geçti¤ini görünce, memnun ola-ca¤›ndan eminim.)

(...)Bu mektubun en önemli haberine gelin-

ce… Dün, Krikor, Aram, Angèle ve ben,Paris’teki yüzlerce dostunla birlikte RueJean Goujon’daki Ermeni kilisesinde seniniçin düzenlenen dini ayine kat›ld›k; ayiniyönetense ruhani bir ziyaret için Kutsal Eç-miyadzin’den buraya gelen Tüm ErmenilerGato¤igosu Vazken I Hazretleri’nden bafl-kas› de¤ildi.

Fresno’da dini tören istemedi¤ini biliyo-rum ama buras› Fresno de¤il; üstelik seninVazken I’le Ermenistan’daki görüflmelerin-den ne kadar s›cak bir biçimde bahsetti¤inihâlâ hat›rl›yorum. Dünyadan maddeten ay-r›l›fl›n›n ard›ndan gelen bu ilk pazar günün-de, o da seni bunca benimsedi¤in memleke-tinde bizzat yüceltmek istedi.

* * *(…) Konuflmas›na eski arkadafl›n John

Hess’in, Le Monde’a, ölümünle ilgili yazd›-¤› yaz›daki (merak ediyorsan, ayn› fleyiTrib[une]’da da yapt›) benzetmesiyle baflla-yan Gato¤igos seni ‘her zaman hikâyelerletaflan’ bir kayna¤a benzetti¤i, “gitti¤in heryerde ve her zaman hikâyeleriyle herkesikahkahalara bo¤mas›n› bildi¤ini” söyledi.

Seni ayn› zamanda milletin dâhisi olaraktan›mlad›: Ermenilerin üç bin y›ll›k tecrü-

besini belki de en mükemmel biçimde akta-ran, yetim bir milletin yetim yazar›. Gato¤i-gos konuflmas›n›, “William Saroyan’›n yaz›-lar›, hümanizmi sadece Ermenileri anlat›pErmenilere seslenmez; tüm insanlar hakk›n-da ve tüm insanlar içindir” diye tamamlad›.

Ah, neredeyse unutuyordum, nanen yinebalkondan yukar› do¤ru uzan›yor, so¤uklaryüzünden biraz geç uzad› ama gayet sa¤lamve rengi de koyu yeflil. Hâlâ onu neden ba-ya¤›, çak›ll› kuma dikti¤ini anlam›fl de¤ilimama ç›lg›n Saroyan nanesi yerinden mem-nun. Geçen eylül ay›nda, her k›fl tekrarlad›-¤›n y›ll›k göçün s›ras›nda biriken ya¤murmiktar›n› ölçmek için b›rakt›¤›n iki plastik

kovadan sar› olanda 16.8, mavi olanda 16.1santimetre yüksekli¤inde su mevcut. Bu ay-r›nt›y› takdir edece¤ini biliyorum.

Arkadafl›n, Dikran

* Saroyan’›n yak›n dostu, edebiyat profesörü ve sanat tarihçisi

Dickran Kouymjian taraf›ndan kaleme al›nan bu yaz›, Saroyan’›n

ölümünden k›sa bir süre sonra, 5 Haziran 1981’de, International

Herald Tribune’da yay›mlanm›flt›r. (Tam metni: Bitlis’ten Amerika’ya

William Saroyan, Aras Yay., 2008)


Amerika’dan Bitlis’e William Saroyan

Aras Yay›nc›l›k Kas›m 2008, 256 s.

Saroyan’a bir mektup*

DICKRAN KOUYMJIAN

Saroyan’la sohbet*

GAR‹G BASMADJIAN

• Siz kendinizi edebiyatç› olarak görü-

yor musunuz?

Görmüyorum dersem fazla iddial› ko-

nuflmufl olurum. Nas›l gördü¤ümü anlata-

y›m. Ben, ç›rakl›¤› k›rk y›ldan fazla süren

bir zanaatkâr›m. K›rk y›ld›r düzeltmeler

yapt›¤›m için art›k bunlar yazd›¤›m zaman

kendili¤inden olufluyor. Art›k benim yapt›-

¤›m, içgüdüsel edebiyat. ‹ngilizce yazan bi-

çimciler gibi bir yazar m›y›m? Hay›r, ben

biçimci biri de¤ilim, ne de öyle olmay› ter-

cih ederim. Çünkü benim kulland›¤›m söz-

cükler, izledi¤im yolun mümkün oldu¤un-

ca d›fl›nda kalmal›. Biçimci bir yazar kullan-

d›¤› sözcüklerin içinde yaflar; ben orada ya-

flam›yorum. Yazd›¤›n›z fley, ki bütünüyle

özel bir fley de¤ildir, okuru çekebilmelidir.

“Okuru çekmenin yolu nedir?” diye sora-

caks›n›z. Daha ilk sat›rdan, okura bir fleyler

vermeniz gerekir. Okur, “Bu adam benimle

konufluyor, onu dinlemeliyim” demeli. Ben

hem bir edebiyatç› hem de ‹ngilizceyi çok

sade kullanan bir yazar›m ve bu da yazarken

kulland›¤›m tek dil.

• Dil hatalar› da yap›yorsunuz.

Evet, hem de çok. Onlar› öyle b›rak›yo-

rum, düzeltmiyorum.

• Dolay›s›yla bunlar bilerek yap›lan ha-

talar, öyle mi?

Evet, e¤er onlardan ö¤renilecek bir fleyler

varsa, yanl›fllar›n oldu¤u gibi b›rak›lmas›na

engel olmuyorum. Neyi soruyordun? Beni

mi, yazar olan beni mi, insanlar› m›, yap›lan

hatalar› m›? Herhangi birinin bana yol gös-

termesini kabul etmem. Benim tuttu¤um

bir yol var m›? Altm›fl yedi yafl›nda, çal›flma-

ya devam eden biri oldu¤umu düflünürsek,

evet, var.

(…)

• fiimdiye kadar k›rktan fazla kitab›n›z

yay›mland›. Bir o kadar da yay›mlan-

mam›fl m› var?Daha fazla.

• Romanlar, öyküler veya oyunlar?Hepsinden. Görüyorsun ya, iflin o k›sm›

beni ilgilendirmez. Bunlar akademisyenle-rin ya da kim isterse onun iflidir. Benimiflim yaflamak. Yazmak yaflamak demektir.Ve öyle bir an gelir ki yazmak ve yaflamak,sanat ve gerçek birbirine çok yaklafl›rlar. Be-nim de iste¤im hayat›mda bu ikisinin biraraya gelmesi. fiimdi tutup da “Fena haldemutsuz musunuz?” diye soracak olursan›z,cevab›m flu olur: “Benim için mutsuz olmakimkâns›zd›r.” Bu kez “Öyleyse çok mu mut-lusunuz?” diye sorarsan›z, ben de “Benimiçin mutluluk da ayn› flekilde imkâns›z” de-rim. Benim büyük bir derdim var, o da yaz-mak, hareket halinde olmak, günlük basitfleylerin içinde yer almak, mesela çay içmek,insanlar tan›mak, onlar› dinlemek, onlar›anlamaya çal›flmak, onlar› seyretmek, ken-dimi seyrettirmek, beni seyretmeleri…

A¤lamayaca¤›m. ‹nsanl›¤›n korkunç ç›k-maz›, insan ruhunun bunal›mlar› ve yazg›yahapsolmak için a¤lay›p s›zlanmayaca¤›m.Tanr› aflk›na! Çay içer, çocuk büyütür, yafl-

l›lara bakar, onlar› dinler, sokak sokak yürürve sokaklarda delilik, güzellik, anlam, mer-hamet ve sevgi görürüz. Her ne ise! Tüm za-manlar›n en aptal adam› olaca¤›m ve bu du-rumu kabullenmektense her fleyi bildi¤imiiddia edece¤im. “Ah, yine Saroyan’›n duy-gusall›¤›, yine onun o kocaman ‘oh, evet’le-ri vesaire” diyeceksiniz. Evet, kat›l›yorum,bilerek yap›yorum. E¤er baflka baflka seçim-ler yapmaya karfl› e¤ilimi olan biri varsa o dabenim. Hayat›m en bafl›ndan beri zorduama asla pes etmedim.

• Bir gün yazmay› tümüyle b›rakmay›düflünüyor musunuz?Düflünmüyorum. Mümkünse ölene ka-

dar yazaca¤›m. E¤er bir gün yazamazsam, flualete konuflup [teybi gösteriyor] flöyle diye-ce¤im: “Vazek perek an pan›, es kani m›khosk unim ›selik. Ts›desutyun ›selen araç, si-reli hayrenagitsner, yes aysde¤ bargel em vorbidi sadgim hima, tsezi parevner g› ¤›rgem.”(Koflun, getirin flunu. Söyleceklerim var.Hoflça kal›n demeden önce, sevgili hemfleri-lerim, yatt›¤›m ve birazdan nallar› dikece-¤im bu yerden sizlere selamlar›m› gönderi-yorum.) [gülüyor]

(…)

• Hangi yazarlar sizi etkiledi?Mark Twain ve Walt Whitman. Guy de

Maupassant beni edebiyata sürükleyen isimolmufltur. Yazarken h›zl› ve verimli olabil-mek için daktilo dersleri ald›¤›m Fresno’da-ki teknik okulda, henüz 14 yafl›ndaykenokul kütüphanesindeki öyküler antolojisin-den Guy de Maupassant’›n ‘Çan’ öyküsünüokumufltum. ‹flte, beni yazar yapan o öy-küydü. Maupassant bana, “Kendi öykünüanlat ve tarafs›z ol” demiflti. Ondan sonrabeni derinden etkileyen kitap HuckleberryFinn’in Maceralar› oldu. Çehov’dan okudu-¤um her fleyi, oyunlar›n›n ve öykülerinintümünü sevdim. Benden on veya yirmi seneileride olan, fazla dikkat çekmeyen Ameri-kal› yazarlar› da sevdim. Bunlardan biriSherwood Anderson’du, muhteflemdi. Bu-nun d›fl›nda Ring Lardner’› severim. Çoksert bir mizahç›d›r. Oyun yazar› Strind-

berg’i be¤enirim. Çocukken Ibsen’in deoyunlar›n› okurdum. Eskiden oyunlar›okurken onlar› hayalimde canland›r›rd›m.George Bernard Shaw’a ve The Prefaces’a(önsözler) bay›l›rd›m. En çok etkilendi¤imeserlerden bir di¤eri de Charles Dickens’›nOliver Twist’i olmufltu. O kitapta, çok bü-yük zorluklar›n, kederin ve yoklu¤un orta-s›nda komedi vard›r. Çocukken ya¤mur ça-mur demeden gazete satar, sonra da eve gi-dip Oliver Twist için endiflelenirdim. On-dan çok daha zor bir durumdayd›m, fakatonun için üzülürdüm. Ayt khe¤c d›¤an, himaanor inç bidi badahi? (O zavall› çocu¤un ba-fl›na neler gelecek?)

* fiair ve çevirmen Garig Basmadjian’›n

Saroyan’la 25 May›s 1975’te Paris’te yapt›¤›

söylefliden bir bölüm. (Tam metni: Bitlis’ten

Amerika’ya William Saroyan, Aras Yay., 2008)


Ben Annemi Seviyorum (öykü),çev. Tar›k DursunSay Yay›nlar›, 1991, 293 s.

Aram Derler Ad›ma (an›) çev. Türkkaya AtaövVarl›k Yay›nlar›, 1993, 112 s.

Tracy’nin Kaplan› (öykü) çev. Zeyyat Selimo¤lu Türkiye ‹fl Bankas› Kültür Yay›nlar›, 1999, 87 s.

Ödlekler Cesurdur (öykü)çev. Ohannes K›l›çda¤›, Aras Yay›nc›l›k, 2001, 132 s.

Paris-Fresno Güncesi: Ölüm, Dirim ve Aya Kaç›fl 1967-68 (günce)çev. Beril Eyübo¤luAras Yay›nc›l›k, 2001, 138 s.

‹nsanl›k Komedisi (roman)çev. Beril Eyübo¤lu Aras Yay›nc›l›k, 2002, 216 s.Yüre¤im Da¤lardad›r / Yaflamak Vakti(oyun)çev. Ece Ero¤lu Aras Yay›nc›l›k, 2003, 224 s.

Yoksul ‹nsanlar (öykü) çev. Mehmet Fuat Adam Yay›nlar›, 2003, 133 s.

Yetmifl Bin Süryani (öykü), çev. Ohannes K›l›çda¤› - Aziz GökdemirAras Yay›nc›l›k, 2004, 191 s.

Amerika’dan Bitlis’e William SaroyanAras Yay›nc›l›k Kas›m 2008, 256 s.

Türkçede William Saroyan

Aziz Mesrob’un, 5. yüzy›l›n bafl›nda Er-meni alfabesini bulmas› ile bafllayan

Ermeni Yaz›l› Edebiyat›, as›rlar boyu yükse-lerek, geliflerek, zenginleflerek, I. Dünya Sa-vafl›’n›n y›k›c›, yok edici, kan ve gözyafl› do-lu günlerine kadar ilerledi. Bu savafl›n y›k›-m› sadece maddi zararla ve insan kayb› ilebitmedi, beraberinde kültürel y›k›m› da ge-tirdi, bilhassa Ermeniler için.

Bat› Ermeni Edebiyat›, yirmi befl y›la ya-k›n bir süre boyunca (1940’a kadar), sadecetutunmaya, varl›¤›n› devam ettirmeye çal›fl-t›. Bunu, ‹stanbul’da toplanan küçük birentelektüel toplulu¤u ile baflard›. Böylece,bayrak yar›fl› devam etti ve bayrak,1940’larda, yeni yetiflen genç nesle teslimedildi. ‹nsano¤lu yeniden savafl içindeydi, dünyay› yine kan ve gözyafl› sarm›flt›, fakat

siyasi alanda de¤ifliklikler ve yenilikler olu-yor, yeni düflünceler gelifliyordu. Bu siyaside¤iflim edebiyata da yans›maktayd›. Bir ta-raftan Hitler ve Mussolini ›rkç›l›¤› dünyay›kana bo¤arken, di¤er taraftan hümanizm veeflitlik kavramlar› dünyada güçlenmekteydi.

Bu hareket, etkisini Ermeni Edebiya-t›’nda da gösterdi ve ‘1940 Kufla¤›’ ad›ylaan›lan, Modern Ermeni Edebiyat› do¤du.Haygazun Kalustyan (1923-1985) ve GarbisCancikyan’›n (1920-1946) öncülük etti¤i buedebiyat ve fliir ak›m›, klasik dönemdekiler-den farkl› konulara e¤iliyordu. Bu ak›m için-de yarat›lan eserlerde insan›n günlük yaflam›vard›, ac›lar› ve tasalar› vard›, ekmek müca-delesi ve yoksulluk vard›, ve para babalar›n›nac›mas›z yaflant›s›, sömürüsü vard›. Bu ak›madaha sonra Aram Pehlivanyan (A. fiavarfl;1917-1979), Haçik Amiryan (1915-1998),

Yervant Gobelyan (d. 1923), Sarkis Keçyan(‘Zanku’; 1917-2004), Yetvart A¤amyan da(1923-1991) dahil oldu.

Garbis Cancikyan, yirmi alt› y›l süren k›-sa yaflam›na ra¤men, ‘Modern Ermeni fiiiri’ak›m›n›n kurucusu ve kendisinden sonragelen genç kalemlere de rehber ve ilhamkayna¤› olmufltur. Cancikyan ve HaygazunKalustyan, Getronagan Lisesi’nin alt›nc› s›-n›f›nda tan›flm›fl, bir ‘kalem arkadafll›¤›’kurmufllard›r. Yazd›klar› fliirleri birbirlerineokumufl, küçük yaflta, Ermeni fliirinde ç›¤›raçmaya haz›rlanm›fllard›r. fiiirlerinde kafiye,m›sra düzeni, noktalama iflaretleri, hattabüyük harf yoktur. Tamamen serbest birüslupla yazarlar. Ele ald›klar› temalar ise ta-mamen halka, fakire ve ezilene dönüktür.Cancikyan ve Kalustyan’›n birlikte ç›kard›-¤› ‘Balk›s’ adl› Türkçe fliir-edebiyat dergisi

de, bu iki genç kalemin Ermenice fliirleri de,edebiyatseverler aras›nda, hak etti¤i ilgiyigörmez. Cancikyan, Marmara gazetesinegönderdi¤i bir mektupta flöyle der: “fiiirdegüzel sözcükler, güzel m›sralar, kafiye vebenzeri süslemeler bekleyenler bizim fliirle-rimizi sevmeyeceklerdir, hatta bizlerle alayedecek, üstümüze güleceklerdir.”

Haygazun Kalustyan, bir süre Karagöz-yan’da belletmen olarak çal›flt›ktan sonraErmenistan’a göç etti, ve hayat›n›n sonunakadar orada yaflad›. Haçik Amiryan ise önceErmenistan’a gitti, fakat sonra ABD’ye geç-ti. Aram Pehlivanyan ve Zanku da göç etti.Gobelyan, daha temkinli davrand›; siyasiaktiviteye girmedi ve Türkiye’de edebiyatüretmeye devam etti.

T Ü R K ‹ Y E ’ D E E R M E N ‹ E D E B ‹ Y A T I

Ermeni fliirinde 1940 kufla¤›GARB‹S HORASANCIYAN

BULAMADI⁄INIZK‹TABI B‹ZE SORUN

Kitabevimiz ile ilgili her türlü konuda [email protected] adresinden; online sat›fl ile ilgili her türlü konuda ise

[email protected] adresinden bize ulaflabilirsiniz.

BEYAZ ADAMK‹TABEV‹

MerkezAdres: ‹stanbul Cad. No:1 Bak›rköy / ‹stanbulTel: (212) 543 90 00 - (212) 543 95 95Fax: (212) 583 36 59E-mail: [email protected]

Beyaz Adam Kitabevi LTD. fiT‹.

Pangalt› fiubeAdres: Halaskargazi Cad. Saks› Sok. No:19 Pangalt› / ‹stanbulTel: (212) 241 51 43 - (212) 291 16 61Fax: (212) 231 08 55E-mail: [email protected]

bir kardan adam yapt›mkollar› var sallanmazayaklar› var yürümezgözleri var kömürdenbakar fakat görmezba¤›rsa¤› ma¤›rsa¤› yokyemeziçmez

Garbis Cancikyan

tanr›ya flükrederdimparmaklar›m olmasayd›dilim olmasayd›ne iyiiçimde kalacakt›fliirlerimin hepsi

Garbis Cancikyan

‹fl arayan›n yedi günü

Pazartesi büyük bir inançla gitti ümitle geldi

Sal› ümitle gitti hayallerle geldiÇarflamba hayallerle gitti hayali

hayal kald› Perflembe Tanr›’dan dilediCuma insanlardanCumartesi ifl arad›Pazar zaten istirahat günü idiPazar› kutlad›

Ö¤rencilerinden biri ticaret adam›Di¤eri sarrafPetrol kral›Limon kral›Kendisi ise hepsinin kral›Açl›k kral›

Haygazun Kalustyan

‘Balk›s’ dergisinin iç kapa¤› (Ekim 1942)

Eski “kalem kardeflleri” Eçmiyadzin’de. Soldan sa¤a: Y. A¤amyan, H. Kalustyan, Zanku (1967)

‹zi Kal›r Hat›ralar›n, araflt›rmac› yazarMayda Saris’in 2001-2007 y›llar› aras›ndaAgos gazetesi için yapt›¤› söyleflilerdenotuzunu bir araya getiren bir kitap. Söylefliyap›lan kifliler aras›nda, kendi alanlar›ndaTürkiye’de ve dünyada isim yapm›fl ünlüsanatç›lar›n yan› s›ra, kamuoyunca hiçtan›nmayan, kendi halinde hayatlar sürmüflinsanlar da yer al›yor. Söyleflilerin ortaközelli¤i, her hayat hikâyesinin, Türkiye’ninve özelde Türkiye Ermeni toplumunungeçmifline ve bugününe dair pek çokbilinmeyeni gün ›fl›¤›na ç›karmas›.

Metinlere çok say›da eski ve yenifoto¤raf›n efllik etmesi, kitaba, edebiyatokuyucular› için oldu¤u kadar, Türkiye’ninyak›n tarihi ve toplumsal bellek üzerineçal›flan araflt›rmac›lar için de önemli birkaynak olma niteli¤i kazand›r›yor.

‹zi Kal›r Hat›ralar›nMayda Saris

376 sayfa, Ekim 2007

kas›m 200818AGOS kitap

“Yolda ö¤retmenlerden biri, bundanböyle bütün milletlerden genç er-

keklerin askere al›naca¤›n› söyledi¤inde, bugenç adamlar›n yapt›¤› tezahürat› duymal›y-d›n›z! Osmanl› ordusunda asker olmak iste-dikleri için de¤il, herhangi birileriyle savafl-mak istedikleri için hiç de¤il, fakat H›risti-yanlar›n da Türkler gibi askerlik yapmas› er-kekliklerinin tan›nmas›na ve tam vatandafl-l›¤a do¤ru at›lm›fl bir ad›m anlam›na geldi¤iiçindi bu tezahürat…” Merzifon AmerikanKoleji ö¤retmenlerinden George E. White’›n,Adventuring with Anatolia College (AnadoluKoleji Maceras›; Grinnell, Iowa: Herald Re-gister, 1940, s. 65) adl› kitab›nda anlatt›¤›,II. Meflrutiyet kutlamas› için ö¤rencilerlebirlikte Merzifon hükümet kona¤›na yürür-lerken geçen bu anekdot, Osmanl›’da gayri-müslimlerin askerli¤i meselesinin, siyasi vekültürel bagaj› yüklü, kritik bir mesele oldu-¤unun ipuçlar›n› vermektedir. Elimizde, bukonuyu do¤rudan ve derli toplu olarak elealan bir inceleme, Ufuk Gülsoy’un Osmanl›Gayrimüslimlerinin Askerlik Serüveni isimlikitab› var.

Her ne kadar Osmanl›’da gayrimüslim-lerin askerli¤i meselesinin tarihi daha eskile-re dayansa da, anayasal vatandafll›¤›n, vergivermekle birlikte en önemli iki gereklili¤in-den biri olan mecburi askerlik hizmeti, Os-

manl›’da daha ziyade 19. yüzy›lda tart›fl›lanbir konudur. Nitekim Gülsoy da kitab›nda1835 ile 1919 y›llar› aras›nda kalan dönemeodaklan›yor. 1835’in bafllang›ç noktas› ola-rak al›nmas›n›n sebebi, Osmanl› H›ristiyan-lar›n›n, donanmaya muvazzaf asker olarakilk kez bu tarihte al›nmalar›d›r. Buna ra¤-men, kitab›n girifl bölümünde, ‹slam’da veOsmanl›’n›n daha önceki dönemlerindegayrimüslimlerin askerli¤ine iliflkin teorikbak›fl›n ve bu bak›flla her zaman örtüflmeyenuygulamalar›n tatmin edici bir özeti verili-yor. Kronolojik bir s›rayla ilerleyen kitab›nbirinci bölümünde, 1835’le Islahat Ferma-n›’n›n ilan› (1856) aras›ndaki dönem anla-t›l›yor. ‹kinci bölümde, kitab›n konusu aç›-s›ndan çok önemli bir yeri olan ‘Bedel-i As-keri’ vergisi etrafl›ca inceleniyor. Üçüncübölümde ise, 1856 ile 1919 y›llar› aras›nda-ki dönem ele al›n›yor.

Girifl bölümü, ikincil kaynaklara dayan›-larak yaz›lm›fl. Asl›nda bunun, daha bafllan-g›çta cevaplayamad›¤› baz› sorun(n)lar yara-tan bir girifl oldu¤u söylenebilir. Zira, giri-flin, dolay›s›yla kitab›n ilk iki cümlesinde,‹slam hukukunda gayrimüslimlerin ‹slamdevletiyle bir nevi anlaflma yaparak –cizyevergisi ödemeleri karfl›l›¤›nda– ‘zimmi’ sta-tüsünü ald›klar›, böylece baz› siyasi ve dinihaklar d›fl›nda, bütün medeni haklar ve ka-mu haklar›nda Müslümanlarla eflit oldukla-r›, bunun gere¤i olarak da hususi haklardanistifade ettikleri ifade edilmifl. Do¤rusu, in-san hangi soruyu soraca¤›n› flafl›r›yor: ‘Zim-mi’, eflitlik ifade eden bir statü müdür? Si-yasi ve dini haklar aç›s›ndan baz› k›s›tlama-lar›n oldu¤u yerde, herhangi bir surette eflit-

likten bahsedilebilir mi? Eflitli¤in s›n›r› olurmu, olursa eflitlik olur mu? ‘Siyasi’, ‘inançlailgili’, ‘medeni’, ‘kamu’ ve ‘hususi’ bafll›kla-r›yla, iki cümlede say›lan befl kalem haklarhangileridir, bunlar aras›nda nas›l bir iliflkivard›r? Medeni haklar› aile ve miras huku-kuyla ilgili haklar olarak kabul eder ve bun-lar›n her dini grubun kendi içinde, yani bir-birinden ayr› alanlarda halledildi¤ini hesabakatarsak, Müslüman’la gayrimüslimin me-deni haklarda eflitli¤i ne manaya gelir? Bir-çok kaynakta belirtildi¤i üzere, gayrimüs-limler, paylafl›lan kamusal alanlarda istedik-leri k›yafetlerle gezemiyor, ibadethaneleriniistedikleri yerde istedikleri flekilde kuram›-yor, mahkemelerde flahitlikleri Müslüman-lar›nki gibi kabul görmüyor idiyse (listeyiuzatmak mümkün ama gereksizdir), kamuhaklar›nda eflitlik nas›l oluyordu? Bütün busorular›n cevaplar›n›, kitapta bulam›yoruz.Bu sorular›n, kitab›n ana meselesini olufl-turmad›¤› ve giriflin sadece bir arka planoluflturmak için yaz›ld›¤› söylenebilir ama,tam da bu sebeptendir ki, o arka plan›n,mümkün oldu¤unca, olgusal anlamda do¤-ru ve ifade aç›s›ndan net olarak çizilmesi ge-rekir. Ayr›ca, 19. yüzy›lda, eflit vatandafll›kalg›s› ile askerlik hizmeti aras›ndaki, giriflte-ki anekdotun da gösterdi¤i ba¤› hat›rlaya-cak olursak, bu alg›ya sebep olan yüzy›llar›nbirikiminin daha ayr›nt›l› biçimde ele al›n-mas› gerekti¤i söylenebilir.

Yine de, girifl bölümü, okuyucuya mese-lenin geçmifline dair bir fikir veriyor. Bu bö-lümden, ‹slam’da askerli¤in hükmen (teo-rik olarak) Müslümanlarla s›n›rl› tutulmas›-n›n sebebinin, ‹slam’›n temel kaynaklar›nda

savafl›n, ‘din u¤runa mücadele’ veya ‘Al-lah’›n ismini yayma ve yüceltme’ olarak ta-rif edilmesi oldu¤unu ö¤reniyoruz. “Gayri-müslimlerden, inanmad›klar› bir dinin ide-alleri u¤runa Müslümanlar gibi savaflmalar›-n› beklemek veya onlar› bunun için zorla-mak inanç özgürlüklerine müdahale anla-m›na gelebilirdi.” Genel kural bu olsa da,peygamber zaman› ve Dört Halife Devri dedahil, ‹slam devletlerinde savafllarda gayri-müslimlerden gerek muharip gerekse lojis-tik kuvvet olarak s›kça yararlan›ld›¤›n› daaktar›yor Gülsoy. Osmanl›’da da, 19. yüz-y›ldan evvel orduya H›ristiyanlar›n al›nd›¤›-n› görüyoruz. Örne¤in, Kosova Savafl›’ndaI. Murad’›n ordusunda, Ankara Savafl›’ndaY›ld›r›m Beyaz›d’›n ordusunda önemli say›-da H›ristiyan asker vard›. Daha yak›n za-mandan bir örnek ise, 1790’da Ermeni veRum patriklerinden 2200 kiflilik bir kuvvetistenmesidir. 19. yüzy›lda farkl› olan ise, buifli bir sistemati¤e, yasal (modern) bir zemi-ne oturtma çal›flmalar›d›r. Gülsoy’dan akta-rarak özetleyecek olursak, 1837 y›l›nda ya-y›mlanan bir hatt-› hümayunla, gayrimüs-lim askerlerin hangi esaslar çerçevesinde do-nanmaya al›naca¤› belirlendi. 1846’da ‘Ku-ra Kanunu’ yürürlü¤e girdi. 14 May›s1855’te cizyenin kald›r›ld›¤› resmen ilanedildi ama onun yerine askerlikten muaf ol-mak için gayrimüslimlerin ödeyece¤i, ‘‹aneiAskeri’ (Bedel-i Askeri) ad› alt›nda, yeni birvergi kondu. Bu vergi yaln›zca askerliklemükellef gayrimüslimlerden de¤il, 15 ila 75yafl aras›ndaki erkek gayrimüslim nüfusungenelinden al›nacak, fakat silahalt›nda olangayrimüslimler askerlikleri süresince bu ver-giyi ödemeyeceklerdi. Verginin da¤›l›m›,

‘Bedel-i Askeri’den cepheye: Osmanl›’da gayrimüslimlerin

askerlik serüveniOHANNES KILIÇDA⁄I

Ufuk GülsoyOsmanl› Gayrimüslimlerinin

Askerlik SerüveniSimurg Yay›nlar›, 2000, 244 s.

Trabzon’da Osmanl› garnizonu

uzun süre, yerel cemaat liderleri taraf›ndanyap›ld›. Yani, sonuç, “hem vergi, hem as-kerlik” diyebilece¤imiz bir noktaya gelmifl-ti. 1863’te gayrimüslimler de askeri okulla-ra al›nmaya bafllad›, fakat, Gülsoy’un aktar-d›¤›na göre, bu okullardan ç›kan Bulgarla-r›n 93 Harbi’nde devlete “ihanet” ettiklerigerekçesiyle, gayrimüslimlerin bu okullaraal›nmas› fiilen durduruldu. I. Meclis-i Me-busan’daki tart›flmalardan da bir sonuç al›-namad›. Nihayet, II. Meflrutiyet’in getirdi¤iözgürlükçü ve eflitlikçi hava içinde, 1909’daBedel-i Askeri vergisi kald›r›ld› ve askerlikbütün erkekler için mecburi hale getirildi.

Ufuk Gülsoy’un kitab›n›n bize gösterdi-¤i en önemli noktalardan biri, gayrimüslim-lerin askere al›nmas›n›n, hem devlet hem degayrimüslim cemaatler nezdinde tereddütlekarfl›lanm›fl olmas›d›r. ‹ki tarafta da baz›endifleler söz konusuydu; askere gitmemekiçin firar edenler de oluyordu (gerçi ordu-dan firarlar›n gayrimüslimlerle s›n›rl› olma-d›¤›n› da, yine Gülsoy’un kitab›ndan ö¤re-niyoruz). Devlet adamlar› da ikiye bölün-müfltü. Bir taraf, bunun imparatorlu¤unbirli¤ini sa¤lamak aç›s›ndan faydal› olaca¤›-n› söylerken, di¤er taraftakiler bunun orduiçinde çat›flmaya ve motivasyon eksikli¤inesebep olaca¤›n› iddia ediyordu, ki bunlar›nbafl›nda Cevdet Pafla geliyordu. Müslüman-larla gayrimüslimlerin kar›fl›k olarak m›yoksa ayr› birliklerde mi silahalt›na al›naca-¤›, gayrimüslim askerlerin dini vecibeleriniyerine getirmeleri için gerekli imkânlar›nsa¤lan›p sa¤lanmayaca¤›, Müslüman asker-lerin gayrimüslim subaylardan emir al›p

alamayaca¤›, bu subaylar›n e¤itilmesi gibi‘teknik’ gibi görülen ama hepsinin arkas›n-da ideolojik bir yaklafl›m olan sorunlar tek-rar tekrar tart›fl›lm›fl, ama nihai bir çözümekavuflturulamam›fl. Çözülemeyen bu so-runlar da, her seferinde, gayrimüslimlerinaskere al›nmas› uygulamas›n›n ertelenmesi-ne sebep olmufl.

Ufuk Gülsoy, gerek Türk tarihyaz›mc›l›-¤›nda gerekse kamuoyunda yerleflik olanbirtak›m önyarg›lara ve kliflelere düflmektenzaman zaman kendini alam›yor. Örne¤in,askere al›nan gayrimüslim askerlerin izingünlerinin, mensup olduklar› toplulu¤unkutsal günlerine göre belirlenmesini “büyükbir hoflgörü ve anlay›fl” olarak nitelendiri-yor. Silahalt›na al›nan vatandafllar›n, üsteliklaik olmayan bir devlette, kutsal günlerinesayg› göstermek hoflgörüden ziyade akl›n vevicdan›n gere¤i, normal bir uygulama de¤ilmi? Ayr›ca, Müslüman askerlerin kutsalgünleri gözetilirken, ayn› uygulaman›n eflit-lik ilkesi gere¤i gayrimüslim askerlere de ya-y›lmas› neden bir hoflgörü olsun? Gül-soy’unki gibi emek verilmifl, ele ald›¤› ko-nunun belli bafll› parametrelerini okuyucu-ya aktarmay› baflaran, el de¤memifl bir ko-nuya iyi bir girifl niteli¤i tafl›yan bir incele-mede dahi bu yerleflik düflünsel kliflelererastlamak, birtak›m kodlar›n zihinlerin de-rinliklerine ne ölçüde iflledi¤inin iyi bir gös-tergesi olsa gerek.

Alan aç›s›ndan yap›lmas› gereken ise, butür çal›flmalar›, vatandafll›k, Osmanl›c›l›kgibi konular› merkeze alarak inceleyen sos-yal tarih çal›flmalar›yla desteklemektir.

‹letiflim ve detayl› bilgi için:

Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakf› (TESEV)Bankalar Cad. Minerva Han No: 2 Kat: 3 34420 Karaköy ‹stanbulTel: 0212 292 8903 www.tesev.org.tr

Türkiye ve Ermenistan Vatandafllar› Karfl›l›kl› Alg›lama ve Diyalog ProjesiFerhat Kentel (Bilgi Üniversitesi) Gevorg Poghosyan (HASA)

Türkiye ve Ermenistan vatandafllar› aras›ndaki karfl›l›kl› alg›lama kal›plar›n›

anlamak ve diyalo¤unilerletilmesi için

at›lmas› gerekenad›mlar neler olabilir?Ermenistan ve Türkiye

vatandafllar›n›n birbirlerinden,

devletten, toplumdanve medyadan

beklentileri nelerdir?

Türkiye-Ermenistan ‹liflkileri: Bir K›s›r DöngüAybars Görgülü

Türkiye-Ermenistan iliflkilerinde bugüne kadar at›lan ad›mlar›

irdelerken bir yandan da bundan sonra

neler yap›lmas› gerekti¤ini

özetleyerek politika önerileri

sunan bir kaynak.

Milliyetçilik ve Türkiye-AB ‹liflkileriUmut Özk›r›ml›

K›br›s sorununun çözümünden Kuzey Irak’a, AB ile iliflkilerden Ermenistan ile sorunlara kadar

her yerde kendini hissettiren

milliyetçili¤i deflifre eden,

gündelikleflmifl kullan›m›n› parçalar›na

ay›ran kapsaml› bir çal›flma.

Heybeliada Ruhban Okulu’nun Gelece¤iÜzerine Tart›flmalar ve ÖnerilerElçin Macar - Mehmet Ali Gökaçt›

Heybeliada Ruhban Okulu ‘sorunu’na az›nl›k haklar›, insan haklar›, özgürlükler

ve demokrasi gibi kavramlardan yola ç›karak bakan, hem

Türkiye’nin kurucuantlaflmas› olan

Lozan hem de dahasonra imzalanan

çok tarafl› sözleflmeler gere¤i,

gayrimüslimlerin zaten ruhban

yetifltirme haklar› oldu¤unu vurgulayanbir baflvuru kayna¤›.

A Promise To Keep: Time to End the International Isolation of the Turkish CypriotsMarcel Brus - Mensur Akgün - Steven Blockmans - Sylvia Tiryaki - Theo van den Hoogen - Wybe Douma

K›br›sl› Türklere senelerdir uygulanan uluslararas›

izolasyonlar›n hiçbirhukuki dayana¤›n›n

olmad›¤›n› ve Kuzey K›br›s Türk

Cumhuriyeti’nin resmiolarak tan›nmas›nagerek kalmadan da

izolasyonlar›n kald›r›labilece¤ini

gösteren bir çal›flma.

Türkiye’de Ço¤unluk ve Az›nl›k Politikalar›:AB Sürecinde Yurttafll›k Tart›flmalar›Ayhan Kaya - Turgut Tarhanl›

Türkiye’nin AB sürecinde etno-kültürel ve sosyo-kültürel

farkl›l›klar›n yönetimine iliflkin yaflanan

dönüflümü disiplinleraras›

yaklafl›mla ele alan bir çal›flma. Türkiye’deki vatandafll›k

tart›flmalar›na ve ülkenin

demokratikleflmesineyönelik ufuk aç›c› bir

baflvuru kayna¤›.

Türkiye’de Az›nl›k Haklar› Sorunu: Vatandafll›k ve Demokrasi Eksenli Bir Yaklafl›m(Uluslararas› Konferans Tebli¤leri, 9-10 Aral›k 2005, ‹stanbul)

Türkiye’nin az›nl›k haklar› sorununun Osmanl›

‹mparatorlu¤u’nunson y›llar›ndan bugüne de¤in

geçirdi¤i dönüflümütarihsel

bütünlü¤ü içinde, sosyo-ekonomik

ve kültürel boyutlar› ile

irdeleyen yaz›lar…

“Milletin Bölünmez Bütünlü¤ü”: Demokratikleflme Sürecinde ParçalayanMilliyetçilik(ler)Ferhat Kentel - Meltem Ah›ska - F›rat Genç

“Milliyetçilik/ulusalc›l›k yükseliyor” iddialar› eflli¤inde tart›fl›lan

bu karmafl›k olguyu,yaflayan insanlar›n anlam evrenleri ve

pratikleri içinde kavramaya çal›flan biraraflt›rma. Türkiye’nin

demokratikleflmesiönündeki zihinsel

engeller hakk›nda önemli ipuçlar› veriyor.

Osmanl› askerleri arazide, içtima halinde (Servet-i Fünun, c.39, s.301)

‹stanbullu Müslüman ve gayrimüslim asker adaylar› Topkap› Saray›’n›n bahçesinde silah alt›naal›nmadan önce (Servet-i Fünun, c.38, s.280)

Ermenilerin tarihi M.Ö. 6. ve 5. yüzy›l-lardan bafllat›l›r ve bu dönemden itiba-

ren Ermenistan Platosu’nda tafllar›n üzerinedüflülen kay›tlar›n bir bölümü, Ermenilereait ilk yaz›l› iflaretler olarak kabul edilir. Bukay›tlar, bugün kulland›¤›m›z Ermeniceharflerle iliflkili de¤ildir. Ermenilerin kendialfabelerini oluflturmalar› ancak milad›ndönmesi ve M.S. 5. yüzy›la gelinmesi ilegerçekleflir. Bu yüzy›lda, Ermeni halk› art›kkendi alfabesi ile parflömenlere, derilere yaz-maya bafllar. Yüzy›llar boyunca, bize mirasolarak kalan binlerce elyazmas› eser üretilir;önemli eserler elyazmas› ile ço¤alt›l›r. Bir-çok eser Ermeniceye tercüme edilerek okul-lar›n, manast›rlar›n hizmetine sunulur. Odönemde birer bas›n-yay›n kuruluflu olarakda ifllev gören Ermeni manast›rlar›n›n yay›nprogramlar›n›n ilk s›ralar›nda tarih, co¤raf-ya, edebiyat, güzel sanatlar ve elbette dil yeral›r.

Matbaan›n keflfinden k›sa bir süre sonraErmeniler de bas›l› eserler vermeye bafllar-lar. 1512’de, Venedik’te, ilk bas›l› Ermeniyay›nlar› gözlerini dünyaya açar. ‹lk yüz y›liçinde, say›lar› binlerle ifade edilen bas›l›eserlere kavuflulur. Avrupa’n›n çeflitli kent-lerinde, art arda Ermeni matbaalar› aç›l›r.

Tarihin, dünyan›n dört bir yan›na ser-pifltirdi¤i Ermeni halk› göçebe de¤ildir; Er-meniler, bulunduklar› her yerde kal›c› yerle-flimler oluflturur, o ülkenin halk›yla, kültü-rüyle tan›fl›r, kendini yabanc› hissetmez.Kendi kimli¤ini unutmadan, dünyada olupbiten her fleyi yak›ndan ve an›nda izler. Ter-cüme eder, kay›t alt›na al›r, tarih yazar...

Bafll›¤› yanl›fl okumad›n›z; keflfedilmeyibekleyen ‘Ermeni hazineleri’nden söz edi-yorum. Ancak, sizlere, Ermenilere ait birhazine haritas› ya da krokisi sunacak, flifreçözmeye yarayacak bilgilere sahip de¤ilim.Hani, durmadan kazma kürek sallay›p, kili-selerin, manast›rlar›n duvarlar›ndan tafllarsöküp, mezar tafllar›n› parçalay›p, ruhlar› vekemikleri s›zlatarak alt›n, gümüfl ya da de-¤erli tafllar aran›r ya, kast›m o hazine de¤il.

Sizlere, Ermenilere ait baflka bir hazine-nin haritas›n› sunmaya çal›flaca¤›m; dahade¤erli, daha da zengin bir hazine... Öylesi-ne büyük bir hazine ki, sadece Ermenilerede ait de¤il. Ermeniler bencil davranmam›fl-lar; komflular›n› da düflünmüfller. Onlar›n

hüzünlerini ve sevinçlerini paylaflm›fl, tari-hin sayfalar›nda yer almalar› için de çabasarf etmifller. Tan›kl›k yapm›fllar. Sadecekomflular›na de¤il, çok uzaklarda da olsa, hiç-bir halka, kültüre, olaya kay›ts›z kalmam›fllar.Do¤a bilimleri, felsefe, tarih, edebiyat, güzelsanatlar, bilim ve teknik, k›sacas›, hayatla ilgi-li her alanla ilgilenmifl, bu konularda yazm›fl,ilk f›rsatta bas›l› hale getirmifller.

Kilise, dil ve edebiyat, Ermeniler aç›s›n-dan ayr›lmaz bir üçlü oluflturur. Bulunduk-lar› her co¤rafyada, her ülkede, yaflad›klar›s›k›nt›l› dönemlerde dahi, bu üçlü, önceli¤i-ni hep korumufltur. Binlerce olmay› bekle-meden, elli-yüz kifli olduklar›nda dahi he-men kiliselerini kurarak yay›n faaliyetine gi-riflirler. Kitap, gazete, dergi yay›mlarlar. Enkötü koflullarda dahi, ba¤l› olduklar› kilise-lerin bültenleri imdatlar›na yetiflir.

Baz› Ermenilerin Ermenice bilmedi¤inidikkate al›r, onlara ulaflman›n yollar›n› arar,onlar› Ermeni dünyas›n›n d›fl›na da tafl›ma-y› hedeflerler. Onlar için, sadece Ermeniharflerini ö¤renerek okuma olana¤›n› yara-t›rlar. Günümüze ulaflan binlerce Ermeniharfli Türkçe yay›n haz›rlarlar. Sadece kitapde¤il, onlarca gazete ve dergi yay›mlayarakdünyayla iliflkilerini sürdürürler.

Bu topraklar›, bu co¤rafyay› ilgilendirensay›s›z Ermenice kitap ve süreli yay›n var.Roma’y›, Bizans’›, Selçuklular›, Mo¤ollar›,Tatarlar›, Osmanl›’n›n kuruluflunu, ‹stan-bul’un fethini en genifl flekliyle Ermeni kay-naklar›ndan, yaz›l›-bas›l› hale gelmifl eserler-den okuyabilirsiniz. Bu eserler, say›lar› azolsa da, konu ve amaç aç›s›ndan çok geniflbir yelpaze oluflturur. Örne¤in, Harput Er-meni Koleji Matbaas›’nda bas›l›p yay›mlananErmeni harfli Kürtçe (Kurmanci) dua kitab›,bu genifl yelpazeye bir örnek teflkil etmekte-dir.

Bu topraklar›n k›rsal yaflam›na ait hikâ-ye, roman, fliir gibi edebi eserler, tar›m ve elsanatlar›na iliflkin yay›nlar, etnografik arafl-t›rmalar, Ermeni bas›n-yay›n dünyas›n›nvazgeçilmezleri aras›nda yer almaktad›r.

Bu, ayn› zamanda bir davettir. Üniversite-lerimizin edebiyat, sanat, tarih ve sosyal bi-limler, resmi ve sivil araflt›rma kurumlar›!Yapaca¤›n›z araflt›rmalar için önünüzde keflfe-dilmeyi bekleyen çok önemli bir hazine var:Ermeni yaz›l› ve bas›l› kaynaklar›. Bu kaynak-

lar›n ço¤una kolayca ulaflmak olanakl›. Yere-van’daki Ermenistan Ulusal Kütüphanesi vearflivleri; Ermenistan Bilimler Akademisi’nin,araflt›rmac›lar›n binlerce sayfal›k bas›l› halegelmifl eserleri; M›khitaryanlar›n Venedik veViyana’daki kütüphanelerinde yer alan, ben-zeri olmayan belgeler; Paris, Moskova, Tiflis,Bakü, Kudüs, Beyrut, Kahire, New York vedaha onlarca flehirde, resmi ya da sivil kurum-lar›n arflivlerinde bulunan Ermeni yaz›l› vebas›l› belgeleri sizi bekliyor.

Bu köfle, ad›n›, Teotig’in (Teotoros Lap-çinciyan), Ermeni alfabesinin icad›n›n

1500., Ermenice bas›m yapan ilk matbaa-n›n da 400. y›l› vesilesiyle bas›lan Dib u Dar(bask› ve harf) adl› kitab›ndan (‹stanbul1912) al›yor. Burada, her ay, Ermeni bas›l›kaynaklar›ndan, tarih, edebiyat, sanat, bi-lim, politika ve birçok di¤er alanla ilgili, ki-tap haline dönüflmüfl eserleri tan›tmaya ça-l›flaca¤›m. Öncelikle Osmanl› ve Türkiye s›-n›rlar› içinden ço¤umuzun kula¤›n› ç›nlat-m›fl Ermeni yazarlar›, biyografileri ve eserle-rinden al›nt›larla sunaca¤›m. Gelecek aykikonu¤umuz, ‘Ermenilerin Molière’i’ olarakbilinen Hagop Baronyan olacak.


1. Francisco Rivola, DictionariumArmeno-Latinum (Ermenice-LatinceSözlük) Milano, 16212. Rahip V›rtanes Asgeryants,Pilisopayutyun (Felsefe),Venedik, 1751 3. Badmutyun Medz›n Cengizhani(Büyük Cengiz Han’›n Tarihi),Trieste, 1788 4. Minas P›jiflgyan, BadmutyunBondosi, Vor e Sevav Dzov(Pontus Tarihi), Venedik, 18195. ⁄ugas ‹nciciyan, Tarabadum,(Avrupa Milletlerinin Siyasi veBilimsel Tarihi), Venedik, 1822 6. Yerkaran b› Kurmanci(Kurmanci Dua Kitab›), Harput Koleji Matbaas›, 1880

D ‹ B u D A R

Keflfedilmeyi bekleyen Ermeni hazineleriZAKARYA M‹LDANO⁄LU

1 2 3 4 5 6

Pêrî Yay›nlar›Pavlonya Sok. Nuho¤lu ‹flhan›, No: 10 / 4, Kad›köy - ‹stanbulTel&Fax: 0216 347 26 44, e-Mail: [email protected]

Pêrî Yay›nlar›, Kürt, Rum, Alevi, Yahudi, Ermeni tabusunu tan›m›yor. ‹nkâra, soyk›r›ma, asimilasyona karfl›, halklar›n dostlu¤u için,

bilimsel eserlerle karanl›¤› yar›yor, gelece¤e ›fl›k tutuyor.

Halklar›n, tüm mücadelearaçlar›n› kullanarak veegemene sadakatten uzakdurarak uluslaflabilece¤inisavunan fiahan Natalie,Nemesis’i kurarak, Talat’›,Bahattin’i, Cemal’i ve onlar›n yandafllar›n› cezaland›rd›. Natalie’nintecrübelerinin ve teorik birikiminin eseri, 1920’liy›llarda yay›mlanan Biz Ermeniler ve Türkler’in bugüne kadarTürkçeye çevrilmemifl olmas› önemli bir kay›p.

Ermeni-Kürt dostlu¤unun savunucular›ndan, mücadelenin s›ca¤›n› bire bir yaflayan Garo Sasuni’nin dev eseri Kürt Ulusal Hareketleri ve 15. yy’dan GünümüzeErmeni-Kürt ‹liflkileri’ni okumadangeçmek eksikliktir.

Ermeni K›z› A¤çik, artakalm›fl ancak bir an bileasil duruflunu elden b›rak-mam›fl Ermeni kad›n›n›nroman›. Sürgün yollar›ndayaflama flans›na eriflenlerinac›lar›n› Yusuf Ba¤›n’›n ka-leminden ö¤renmek, in-sanl›¤› yeniden keflfetmekgibi bir fley. ‹nsan›n, o in-sanl›¤a “Yaz›klar olsun” di-yesi geliyor.

Kahraman Arekel Eloyan’›n sistem, s›n›r, kanun bilmeyen/tan›mayan yüre¤inin, büyük memleket özlemi; Hraçya Koçar Kapriyelyan’›n sürükleyici,sorgulay›c›, dünyan›n çok-satanlar›na ‘tafl ç›karan’ edebi yal›nl›ktaki dilinden…Ötekilefltirilmeye/yabanc›laflmaya karfl›, sistem sosyalizm bile olsa,elefltiri gücünü konumunave içinde bulundu¤u koflullara (1930’lu y›llar)ra¤men ortaya koyan, ayd›n duruflu ile örnek olmay› bilen bir ‘Özlem’!

Yahudi soyk›r›m›na giriflen Adolf Hitler,“Tüm olanlara ra¤men bugün Ermenilerin imhas›ndan bahseden kim kald› ki?” diye sorar,ve kurmaylar›na “Korkmadan katledin”der. Polonyal› hukukçuRaphael Lemkin, bu sözden hareketle yapt›¤›araflt›rmalar›n sonucunda,Birleflmifl Milletler’in‘soyk›r›m’ tezinin tasla¤›n›oluflturur. Kevork B. Bardakjiyan’›n Hitler ve Ermeni Soyk›r›m›bafll›kl› çal›flmas›, soyk›r›mc›lar›n kötü ortak feyizleri(!) için devazgeçilmez bir eser.

David Kherdiyan, Hilalin Gölgesinde Bir Ermeni K›z›n Yazg›s›’nda, yok edilenler,yollara da¤›t›lanlar, ölümyollar›na düflürülenlere yap›lanlar› anlat›rken; sizlere, bizlere insanl›¤›m›z› hat›rlat›yor.

Munzur Çem’in haz›rlad›¤›Tan›klar›n Dilinden Dersim ’38’de, Dersim’deyaflananlarla ilgili röportajlar yer al›yor. Kürt Alevi soyk›r›m›n›n 70. y›l›nda, böyle bir çal›flmay› okuyucuya sunman›n, o f›rt›nan›n kurbanlar›n›n an›s›na sayg›göstermenin mütevaz› bir ad›m› olarak kabul edilmesi dile¤iyle.

Antranik Pafla olarak tan›nan ve Ermeni halk›n›n direniflinin simgesi haline gelen efsanevi komutan Antranik Ozanyan’›nmücadelesini, tarihçi Antranik Çelebyan’›nözenli kaleminden okura sunuyoruz.

Katledilenlerin torunlar›ndan Donald E. Miller ve Lorna Touryan Miller, Tan›klar›n Dilinden Ermeni Soyk›r›m›: Sa¤ Kalanlar ve ErmeniSoyk›r›m›n›n Sözlü Tarihi adl› kitapta, akademik ve analizci bir yaklafl›mla, ErmeniSoyk›r›m› ile ilgili hikâyeleri sa¤ kalan tan›klar›n dilinden aktar›yor.

Leon Uris’in, milyonlarcakitapseverin baflucu eseriolan Exodus’u, Yahudihalk›n›n, 6 bin y›ll›k“kutsal topraklara ulaflma”ütopyas›n›, 1940’l› y›llarda u¤rad›¤› soyk›r›m›n ard›ndan “devletleflerek gerçeklefltirmek” üzereumutla giriflti¤i Akdenizyolculu¤unda, Exodus gemisinde yaflanan maceray›, aflk›, iradeyi tarihi roman dilinde anlat›yor.

Recep Marafll›’n›n 20y›ll›k çal›flmalar›n›n ürünü olan ErmeniUlusal DemokratikHareketi ve 1915 Soyk›r›m› adl› kitab›,‘Ortak Bir Tarih Denemesi’, ‘ErmeniUlusal Demokratik Hareketi’, ‘Jenosit1915’, ‘Kemalist ‹ktidarve Bat› Ermenistan’›n‹flgali’, ‘Cumhuriyet’inEtnik Yok Etme ve Yay›lma Politikalar›’, ve ‘Soyk›r›m ve Etnik Yok Etme Politikalar›n›n Tart›fl›lmas›’ bafll›kl› befl bölümün yan› s›ra, ‘‹smi De¤ifltirilen Yerleflim Yerlerinin Etimolojik Kökenleri’bafll›kl› bir ek bölümdenolufluyor. Ermeni tarihini, sanat›n›, mücadelesini ve soyk›r›m›n ac› yüzünüö¤renmek isteyenler için bir baflyap›t.

Hyacinthe Simon, 1915: Bir Papaz›nGünlü¤ü’nde, 1915 Felaketi esnas›ndatutu¤u notlarla insanl›¤a“Kurtar›n bizi!” diye seslenirken, yaflananlar›gelecek için belgesel hale getirir.

Adam Yay›nlar›, baflta fliir olmak üzere,edebiyat›n tüm alanlar›nda, yirmi sekiz

y›ld›r, etkili bir yay›nc›l›k faaliyeti yürütüyor.Yay›nevinin kurucusu Nazar Büyüm’le, AdamYay›nlar›’n›n dünü, bugünü ve yar›n› üzerinekonufltuk.

• 1981’de Adam Yay›nlar›’n› kurarken he-defleriniz ve hayalleriniz nelerdi?

Adam Yay›nlar›’n›n kurulufl amac›n› iki ek-sende ele almak gerekir. ‹lki, Türk ve dünyaedebiyat›n›n –çocuk edebiyat› d›fl›ndaki– bü-tün alanlar›yla, edebiyat› besleyen elefltiri, in-celeme, araflt›rma gibi alanlarda de¤erli, kal›c›kitaplar yay›mlamak. ‹kincisi ise, yay›nlar›n›ilkeli bir tutumla seçip, y›llar içinde bütünsel-lik kazanacak bir program dahilinde, planl› birflekilde yürütmek.

• Bu amac›n›z› gerçeklefltirdi¤inizi söyle-yebilir miyiz?

Gerçekten de epeyce bir yol kat ettik. fiiir, ro-man, öykü, oyun, elefltiri, deneme, incelemeve araflt›rma ana dallar›nda, bugüne dek, 50ülkeden 223 yazar›n, 1000’in üzerinde kitab›-n› yay›mlad›k. Adam Yay›nlar› k›sa sürede ön-de gelen bir edebiyat yay›nc›s› haline geldi.

• Adam Yay›nlar›, kurumsal olarak, Tür-kiye’de kitap yay›nc›l›¤› tarihinde nas›lbir yere sahip?

Bugün Türkiye’de, edebiyat yay›nc›l›¤› ala-n›nda, yirmi sekiz y›l öncesine k›yasla daha sis-temli, daha kurumsallaflm›fl bir ortam varsa,bunun oluflmas›nda Adam Yay›nlar›’n›n pay›vard›r. Eskiye göre daha çok say›da yazar›m›z,flairimiz geçimini kitaplar›n›n gelirlerinden

sa¤layabiliyorsa, bunun gerçekleflmesinde deAdam Yay›nlar›’n›n öncü bir ifllevi oldu. Birörnek verecek olursak, edebiyat çevirmenleri1980’e kadar forma bafl›na ücret al›rlard›.Adam Yay›nlar›, kuruldu¤u günden bafllaya-rak, çevirmenlerinin de, yazarlar gibi, düzenlive yüzdeli bir telif hakk› almalar›n› sa¤lad›.Baflka birçok örnek var. 12 Eylül 1980 sonra-s›nda yönetim kadrosu de¤ifltirilen, kuruluflamaçlar›ndan ve 50 y›ld›r yöneldi¤i hedeftensapt›r›lan Türk Dil Kurumu’nda 35 y›l yaz-man olarak görev yapm›fl de¤erli insan, büyükdilbilimci Ömer As›m Aksoy baflkanl›¤›ndabir kurulun Ana Yaz›m K›lavuzu’nu haz›rla-mas›na da Adam Yay›nlar› önayak oldu.

• Birkaç y›ld›r, Adam Yay›nlar›’n›n faali-yetini durdurdu¤undan söz ediliyor. Bukonuda neler söyleyeceksiniz?

Yay›nevimiz son 3-4 y›ld›r güç bir dönemdengeçiyor. Bunun nedenleri var elbette, amabunlar›n üstünde durmak istemiyorum. Buson y›llar› daha çok, baz› yay›nlar›m›z›n yenibas›mlar›n› yaparak geçirdik. Ama bofl durma-d›k, ayn› zamanda, yay›nc›l›¤›n ülkemizdekiyeni görünümü çerçevesinde önümüzdeki dö-nemde kendimize nas›l bir yeni yer bulaca¤›-m›z›n da haz›rl›klar›n› yapt›k. Bu haz›rl›¤›nürünlerini k›sa sürede görmeye bafllayaca¤›m›-z› umuyorum.

• Adam Yay›nlar›, fliire her zaman a¤›rl›k-l› bir yer verdi. Bu alanda nas›l bir prog-ram izlediniz?

Naz›m Hikmet, Orhan Veli, Oktay Rifat,Melih Cevdet Anday, Behçet Necatigil, Özde-mir Asaf, Metin Elo¤lu, Sabri Alt›nel, Can

Yücel, Edip Cansever, Cemal Süreya, TurgutUyar, Gülten Ak›n, Ülkü Tamer, Cahit Küle-bi, Orhon Murat Ar›burnu, Asaf Halet Çele-bi, ‹lhan Berk, Cevat Çapan, Ataol Behra-mo¤lu, ‹smet Özel, Refik Durbafl, SüreyyaBerfe gibi, Türk fliirinin önde gelen flairlerini–ço¤unu bütün fliirleriyle– yay›mlaman›n yan›s›ra, 70’lerin ve 80 sonras›n›n genç flairlerinede kap›lar›m›z› aç›k tuttuk. Memet Fuat’›n,Türkçe fliirin zengin birikimini ça¤dafl boyu-tuyla ve toplu olarak ele alan Ça¤dafl Türk fii-iri Antolojisi adl› eseri, okullar›m›z ve yaz›n›-m›z için temel kaynak ifllevini, bu y›l 13. bas›-m›yla sürdürüyor. Ayr›ca, 20 flairimizi ‘birparmak bal’ tad›yla yeni okurlara tan›tmakamac›yla haz›rlad›¤›m›z ‘Seçme fiiirler’ diziside yay›nlar›m›z aras›nda yer ald›.

• Edebiyat›n di¤er alanlar›nda da, Türkiyeedebiyat›na damga vuran birçok yazar›nkitaplar›n› yay›mlad›n›z...

Evet, Adam Yay›nlar›, büyük flairlerimizin ya-n› s›ra büyük yazarlar›m›z›n da yay›nevi oldu;Yaflar Kemal, Aziz Nesin, Memet Fuat, KemalTahir, Fakir Baykurt, Pertev Naili Boratav,Niyazi Berkes, Fethi Naci, Server Tanilli gibide¤erli yazarlar›n eserleri Adam Yay›nlar› ara-s›nda yay›mland›. Latife Tekin, Asl› Erdo¤an,Kaan Arslano¤lu, Hasan Ali Toptafl gibi son-raki kufla¤›n öncü temsilcileri de, Adam Ya-y›nlar› aras›nda yer ald›lar.

• Çeviri eserler aç›s›ndan da zengin bir ko-leksiyon oluflturdunuz. Dünya edebiya-t›ndan hangi isimlerin kitaplar›n› ya-y›mlad›n›z?

28 y›l içinde, 5 k›ta, 50 ülkeden flair ve yazar-

lar›n yap›tlar›n› yay›mlad›k. Shakespeare’denTolstoy’a, Dostoyevski’den Pasternak’a, Fa-ulkner, Jack London, Joseph Conrad, JohnDos Passos, Coetzee, Gordimer, Seferis, Kava-fis, Balzac, Baudelaire, Gogol, Çehov, HenryJames, Hemingway, Rilke, Heine, T. S. Eliot,E. Allan Poe, Graham Green, Conrad, Dic-kens, Turgenyev, John Berger, AbdülrezzakGurnah’a kadar uzanan, büyük ve görkemlibir liste bu.

• Son dönemde, cep kitab› format›nda,özel tasar›mlarla bas›lm›fl kitaplar›n›z ilgiçekiyor. Bu diziden söz edebilir misiniz?

2000’li y›llar için Türkiye’de bir ilkti bu giri-flimimiz. ‘Adam fiiir Klasikleri’ ve ‘Adam Düz-yaz› Klasikleri’ bafll›klar› alt›nda, özel kâ¤›dabas›l›, sert ciltli, toplam 64 kitap yay›mlad›k.Bunlar, küçük, ciltli, kitapseverlerin saklamakisteyecekleri türden, gerçekten de ‘mücevhergibi’ kitaplar...

Adam Yay›nlar› 28. y›l›n› kutluyor

Nazar Büyüm

Fot

o¤ra

f •

O¤u

z D

urm

az

Documents

Agos Kitap Kirk 1