Ahmad, Feroz_ Dogmakta Olan Burjuvazi

8/6/2019 Ahmad, Feroz_ Dogmakta Olan Burjuvazi

1/28

I TC 'n in te rs in e L ib er al le r h em g en is , h em d e g U ~I Uc ik ar la r ta ra fm d and es te kl en iy or du . " A de m -i merkez iye tc i l i k ve s ah s i t es eb b u s" s ek li nd eo ze tle ne n id eo lo jile ri, O sm an h to plu mu nd a, v arh kla n lttih at v e T era kk iC e miy eti 'n ce te hd it e dil me kt e o la n u ns ur la n c ek m ey i a m ac hy or du . B u k a-te go riy e g el en ek se l y on et ic i s ec ki nl er ; R um, E rm e ni v e B u lg ar la r g ib i g ay -r im u sli rn c em a at le r, r nil liy etc i e m elle ri o la n A r ap v e A rn av ut la r g ib i M u s-l ii m an t op lu lu k la r; y a ba nc i d e vl et le r v e o n la n n I tt ih a tc tl an n e k on om ik m i l-liy etr;ilig i y iiziin den te hd it a ltm da o lan e ko no mik c ik arla n v e s on un daS ara y v e g eric ile r ile d ev rirn de n s on ra y er in de n o la n h erk es g iriy ord u.I T C 'n in l ai k s iy a se tl er i, i st er MUs lUm a n i st er g a yr im u s li m o ls u n b ii ti in m u -h ale fe ti b ir le st ir iy or du . S iy as al y ap mm g en is le rn es i v e k atih mm a rtm a si ,B U yU k D e vl etle r'in u lk e ic in de ki g ru pla r l eh in e m u da ha le e tr ne o la na gu ua rtm y or du v e BU yU kD e vl etle r d e e sa s o la ra k lt tih atc ila ra k ar si yd ila r. .

L ib er alle rin d uru mu co k d ah a g U~ liiy dii v e b u 1 3 N is an 'd a iy ic e a ~tg ac ikn , A ma onlar da basanlanru p ek is ti rip k en dil er in e b ir m e sr uiy et z e-m in i y ar ata ma di; b un un e sa s n ed en i, y uk se k r iitb eli k or nu ta nla nn tu tu -m u yd u. A s ke rl er , L ib er alle re d eg il, o nla nn C em iy et 'i a la a gt e tm e kte k ul-l an di kl an y on te m le re k ar siy di. ls ya m n c ez as iz k al ma sir un c id di s on uc la rd og ur ma rn as i m um kim degi ld i ; a yn ca y iik se k r iitb eli s ub ay la r S ul ta n'me sk i rn ev kiin e k av us rn as ma d a ta ra fta r d eg ille rd i, k i a ya kla nm a b un a y olacrrus gibi gorunuyorcu .

A ya kla nrn ad an s on ra, T em m uz'd an b eri v ar o la n a kis ka n s iy as al d u-r um b ill ur la sn . T U rk s iy as etin de ki e ge m en u ns ur la rd an b ir io la ra k S ar ay 'mr olu s on a e rd i ve Ittihatcilar ile L ib e ra ll er a ra sm d a ki m i ic ad el e b ir ~ o zi im eu la sm a sa b ile , g ec ic i o la ra k r af a ka l dm l d i , A s ke rle r is ya ru b as nr nu s, a m alttih atc ila rin m uh alef eti e zm es in e izin v erm em is ti, O nu n y erin e s ik iy o-n etim ila n e dilrn is v e a sk er , M e sru tiy et re jim in in k or uy uc us u v e s iy as et . .c il er a ra sm d ak i m U c ad ele de h ak em h alin e g el mis ti . A s ke rle ri n h er ha ng i b irid eo lo ji si y ok tu v e m ii da ha le yi y as a v ed iiz en a dm a , d iz gi nle ri e ld e tu ta ra ks iy a sa l c at rs rn a yi o n le rn e k am ac iy la y ap rm s la rd i, D o la yi sr yl a, a sk er le ri ns iy as ete m u da ha le si G e ne T U rk D e vr im i'n in b elk i d e e n u zu n s ur el i m ir as io ldu . B u rn ud ah ale , " ask erilesm is b ir h uk um et ve siy asilesm is bir k u-m a nd a g ib i i ki k ot i. i1 ti ge y o l a ca n, o rd un un p oli tik ay a k an ~m a st "m 3 8 b e-I ir li y or d u k i , b u nun s o nu c la n ru n g u n umu z de d e i zl enme s i r numkundur ,38 B . L e w is . Eme rg e nc e , $ .2 2 2.2 4

DoGMAKTA OLAN B tR B UR JU V A ziN tN O NC OS l):GENe ; : TURKLER ' iN SO SY A L V E E KO N O\lIK P OL iT iK A SI

Il)( )~- Il) IR

IIII,I

D ev le tin k ad iri m utlak o ld ug u, O sm an h to plu mu v e k ultu rtin de iy ic ey er e tr nis b ir d us un ce yd i v e b u. d ev le tin b utu n fa aliy et a la nla nn a r nu da -hall' e tr ne si ni m um k un kihyordu. ( J t' ni ~ leme v e g e ri le r ne don em l e ri n de k ihe r tiirlii inisiyatif devletten ~t 'l iyonlli . Dolayrxiyln, B an A vru pa 'd ak i olu-sumlarin rers ine, devlete kill ~1 kend i cikarlanru dayatab i lecek k ad ar g ii ~-Ii i biro~ll11tsal gelisme _giiliiJmliyordu.

B u y u zd e n , p a tt i fi tli h; ll \ \' T e ra k ki C em ly e ti) il e d e vl et in ii,' ic e ge~t igibi r tc kp ar ti d ev le ti nin , y en i b ir slllll-Tlirk Bmjuvazi s i - y a ra rm a y a y o ne lik~ns)a l v e e ko no m ik polit ikalar l Iygulal1l:L'oI. hi \ d e ~'I~II'llCl degi ldi r , Veta m d a b u n ed en le , rrc "TUrk bur juvazisinin oncu par tis i" o l ar a k t ar um la -n ab ilir, D ah a fazla i le r lemedcn, b u rj uv a zi t er im i yl e n e y i k a s te tt ig im lz ia cr kla rn ak y er in dc o lu r. B iz im t an ur ur m z, e sa s ola rak s iy a sa l b ir t annndi rve bu s.lntftn islevse] ve toplumsal ozellikleriyle srrurh deg i ld i r , e ; :i . ink i .iO s-man i t lmpa ra to r l ugu 'nda b ir bu rjuv azinin ek on ornik islev le rin i surduren,a ma h ic bir za ma n d ev leti K en di cikar lan v e a nla yis la n d ng ru ltu su nd a s e-ki l lendirecek s iyasa l giicii ve erkiyi kazanamanus Dian kisiler va rd i . Ber-nard Lewis 'in de ~1I sozlerle a yr u s ey i kastettigi aciktrr:

"Tt i rkiye 'de de , Y un an h M ih ail Kunt.tkuzenr, v e P or te kiz li Y ah ud iJoseph Vasi -Braudel' in .leyimiyle, Sarkm FII!.!!!er' i- uibi zenzintu ccarlar v e b ank erler v an h. A ma h un lar h icb ir ~ ' :l I lan { \vrupa 'd ;kibenzerlerinin oynad rg : mali , ekonomik ve sivasul mi ll o \ n: II Il < lV Ib as ar ar na dr la r .. . Mal i is lem le rin in capu ta \'~ geni~ l igin~ ~ar~I~,t icaret a c i smdan d ah a e lv eri sli s iy as al k os ul la n y ar ata m a.h la r "I

1 B e rn a rd L e wi s. T he E me rg en ce o t M o de rn T urk ev I 9 6R , , ,3 1 - 37

25


2/28

B u n ed en le b an kac ih k, tica ret v e s an ay i gib i bu rj uv a f a al iy e tl er in i s ti r-dtiren O sm an hla rd an s oz e dile bils e de , d ev le t u ze rin de o nern li b ir siyasaletkisi olan hir burjuva .nnftndan soz e tm e k m t im k ti n degildir. imparator-lu k g cr ile dik ce , b u g ru bu n iiyeleri d aha da zayifladrlar, Anc a k, lmpar at o r-lugun Av ru p a k ap it al is i ekonomis iy le h l it ii n le ~ ti gi ) 9 . yuzyi lda , bun la ra ra sin da ki o nd e g ele n g ay rim u sl im u ns ur la r k en di c ik ar la nr n A v ru pa 'r unb u yu k d e vl et le ri ni n c rka i l any la b ir le sti rd i. B o yl ec e o zu nd e, A v ru p ah la nnkapitiilasyonlar a ra crh giy la y ar arla nd ik la n u lk e dl~1 ayncal iklan kul lananb ir k om pr a do r burjuvazi . i\vrupal r lar ile O sma nh la r a ra sm d ak i e ko nom ikaraci lar h al in e g el di . Hana b u nl an n b ir r; og u y ab an ci u lk e v ata nd as hg m agece r ek O sma nh Ia ra k ar ~1 y ab an ci d ev le tle ri n c ik ar la nn a h izm et e tt i. K i m iz ar n an bu rj uv a zi ola rak .ad landmlan bt l kisiler, O sma nh d ev le tin i, a ra cih -g ly la k en d i t op lu rn s al dun .mlanm y u ks el te bi le ce kl er i k e nd i d ev le tl er i o la -ra k p ck gonmiyordu. Ta m rersine. Osm an h d ev le ti ni n otor i tes inin zayifla-m a si . k o m p ra d or bur juvaz in in d a ha f az la is ine geJiyordu. Dolay is iy la , bur-ju vazi ile d ev le t ara sm dak i o lu mlu bi r iliskiyi bu s ir u fm t amm l a nr n as in d age r ck l i h ir u ns ur o la ra k k a bu l e d er se k , l tt ih atc il ar ya ra tr n ay a koyul un c ay ad ek b ir Turk hurjuvazisinin bulunmadigi s on uc un a v ar ma k z o ru n da k a h-rIZ. 1 90 8 D ev rirn i'n de n o nc e Miis lumanla r a ra sm d a b oy le bi r simf yok t u ,gayrimus l imle rin r ;ogu iSt" O sm a nh d ev le ti ni Kendi devletleri olarak gorrnu-yo rd u, A yn ca d ev rirn c k ad ar devlet, yalnrzca burokras in in v e to prak sa-h ip le ri ni n ~ 'l ka rl al 1l l1 t em s il e di yo r v e h ir b u rj uv a t op lum u p er sp ek ri fi nd eny o ks u nr n us g ib i gozuk t i yordu .

B az: h ilim ad am la n, O sm an h lrn pa rato rlu gu 'n un s on d on em lerin deMuslumnnl a r arasmda g elisrn ek te o lan b ir b urju va ziy i k as te de re k "d og -m ak ta o lan s rm fla r'rla n so z e tm ek te dir, B u u ns urlan , 19 . y u zy rl b o yu n cag elisen acrm asiz bir kapitalizm k arsism da g elen ek sel ek on om idek i d u-ru mla n h izla b ozu lan " geriley en u ns urla r" o la rak ta ru mla ma k d ah a d og ruo la cak tir. B u k isiler g en ellik le g ecrn is in h ay aJ iy le y as iy or v e s tatiik oy usu rdur eb i lmek ama c i yl a, A v ru p a 'n i n ekonornik s izmasr ru dene t l e r nes i n ib os y ere b ek le dik le ri d ev le un h im ay es in i anyor l a r d i . B un la r, g en ellik le b irburjuvazin in belkem ig in : olustu ran g irisim cile r o lm aktan uzak t: Ittiha t-c il ar , b u tiir k i si le r i k e ndi burjuvazilerinin b i r' tl l1 s lI ru o la r ak ku ll an r na k z erunda bidI.N e v ar k i, S elim ilk in g ib i h ilim an um la n. !,x lg un lu kla e sn af v ezanaatkar lonca lan ndan gclen hu k isile rin . lt ti ha tc tl an n k at as m da ki

26

i1 crici is lev le ri y erin e g etirc bilm ek ic in Iazla tu tu cu o ld uk la nm o rta va, .k oy mu sla rd ir. ' B u, k ar e tm ek ile v urg un cu lu k arasmdabir ayn m y apa-m ay an y en i sirnfm e n o n em l i zaaflanndan b i r i o l a cakn .

Tarihsel gcn;ege b ag h k alm uk k ay gr si a cis m da n, b iiti in gay r imus -lim le rin k om p ra do r b ur ju va ziy e iuensup olmudigin: v urg ulam ak g e-re kir. C em aa tle rin O sm an h d ev le tin e k ar si r ut um la n, A vru pa 'ru n eg e-m en oldugu ekonomik sektorle lie olcude butunlestiklerine: Y; I c ia t er -sin e, gerilem ek te olan gelcneksel O sm nnh eko no misinin h db bir par-ca sio lu p o lm ad ik la nn a b ag liv d).

lmpara to rlugun bi r dilnya ekonom ix i icine cckilm esi giiil 'CC y e n ibi r olguydu. 19. yuzyihn ikinci ceyreiiiuc kadar O sm an h ekonomisihillii otarsik (kendi icinc kapaln nitcligllli koruyordu. Nitekim 191-1-Mart ' inda Sabah gazetesin in b ir yazan ~() :vle . iemckteyd i:

"M akina lar ve buhar ~'agll1a kndar. .. O sm anh maliyesi boyle bi r( den gesizlik v e b ag unlr lr k) d uru mu nd a degil


3/28

" B az i a il el er h a la r ne v cu t, L a fo n ta in e 'l er in , Hayes 'ler in , Barker ' lann,C ha rr au d'ia nn , W h itta l'la nn , H an so n1 an n b as ka b ir k ok en i y ok ...K o n s ta n ti no p l' da MOOa v e B e b ek s em t le ri l ng il iz le ri n m e rk e zi o la ra kb il in iy or ; a ym s ey tz m ir y ak in la nn da ki g uz el B o rn ov a i c i n soylene-b i l ir ; ha t ta burast d a ha d a f az la i ng iJ iz le re ozgudur, ,,4

lm p ara to rlu kta g ec ir dik le ri u zu n yillara k ars m b u in sa nla r yab an c iv atan dash gim su rd urd ule r v e h em k ap itu lasy on a yn crlltk lan nd an y a-rarlan dilar , h em d e k en di s efa re t v e k on so lo slu klan ru n h im ay esi a ltm -da yasad i la r , E k on om id ek i r oll er i cok oneml i o lsa b ile , h ic bir za ma nk en di le rin i O sm an h d ev le ti yl e ozdes les t i r r ned i le r ,

Kom pr ad or b ur ju va zin in i~ c ek ir de gin i R u rn la r v e E rm e ni le r o lu st ur u-yordu . Sussnitzkiye g ore , b u ik i c e m aa t, O sm an h e ko no m ik yasarmrun ne -r ed ey se b ut un a la nl an nd a hakimdi , T alu l y erin e k arh p aza rh k u ru nle ri( se bz e, m e yv e, t il tU n , d U I ) y e ti st ir iy o rla r v e d ol ay is iy la B a n A n ad olu 'd ak iip ek cil ik i lr et im in i e lle rin d e tu tu yo rla rd t. H a la m a ki ne le sm e m is v e e l e rn e-g iy le s un rh b ulu na n im ala t a la mn da ~ e~ itli c ern aa tle r a ra sm d a d ah a e sitb ir d u ru m v ar di v e T u rk le r k en di e ll er in de ki ni h en ii z k or uy or la rd i. A n ca kti ca re t v e bankacihk a la nla rm d a R um la r H e Ermeniler u s nm l u kl er in i k u r-rnustu, S us sn itzk i, d ur um u , s an ki e ko no m in in b u d ah nd a ta m b ir te ke l k ur -rnayi b a sa rr ru s la r g ib i t as v ir e tm e k te d ir . S o y le y a zm a k ta d tr :

" B un la r d ig er m ill i g ru p la ra k en di e ko no rn ik g ~l er in i g el is ti rm e f rr -s an m p ek tam m azlar. V e c og un lu kla , san ki am aclan , ik i ra kip gru-b un k ar sih kh re ka be tin de n k or um ak ic in p iy as ay i tx il~ rn ek m i~ g i-b i h ar ek et e de rle r . .. "

R um -E rm en i e ko no m ik u stu nlu gu nu n n ed en le ri a ra sm d a S us sn itzk i," kim i za ma n u yr uk la n o ld uk la n v e b oy le ce e ld e e dilm is k ap itiila sy on la rs ay es in de v er gid en m u af tu tu lm ala nru s ag la ya n yabanci d ev le tl er in h i-mayes i "n i saymaktadir'

N e Rum lar, ne de E rrnen iler O sm anh dev le tin i kend i cikar larmmte ms iJ cile ri o la ra k g or uy or la rd i, B u o lg u, 1 90 8 s on ra sm d ak i M e sru tiy et4 K on t L eo n O str or og , T i re Turki sh P rob l em, 19 19, s . vi i .5 A .J . S us sn it zk i, " Zu r G li en de ni ng V ir ts ch af ts ll cb er A lb ei t n ac h N a ti on a1 it en i n' d er T ur -ke i " , Archi l ' f l ir W in .r cha f t. r;Fom:hung in O r i en t . I I , 1917 .5 .382-407 , C h a r l e s Issawi"(cd.)T ir e& o n om i c H i st or yo f, lI e M i dd le Ea.., JfIfX)-J9J4, 19 6 6 i ~ in d e , 5 . 120 -121 .

2 8

iI

re jim i ile o lan ilisk iler in de acik ca o rtay a c ik ar M esru tiy etc k ars t, m il-letlerin, * k ap itu la sy o nla r k ad ar k uts al tu tt uk la n g el en ek se l a yn ca hk la nugrunda k ara rh b ir mu c ad e le y u ru tt ul er . Bu yuzden, kend i acilanndank ola y a nla sih r n ed en le rle , lttih atc ila nn k urm ay a cahsnk lan m illi vem e rk e zi ye tc i d e vl et e k ar st a cr kc a d usm an hk g uttu ler . A tin a'y a d erind uy g us al v e k ul tu re l baglar la b ag h o lan O sm an h Rumlan rnn co gu , k en -d il er in i i st an bu l H e o zd es le st ir m ek te g U ~I U k c ek iy or du . E rm e nil er in d u-ru mu d ah a b elirs izd i; O sm an h y on etim i a ltin da zen gin lese n k ti~ iik b irg ru p 0lS 3 b ile , m illiy etc ilik cag md a, tam bagrmsizhk d eg ilse d e rn illio ze rk lik p es in de k os ma kta n g er i d urm u yo rla rd t. Is ta nb ul c em aa ti ic in delt ti ha t v e T er ak ki 'n in s iy as et i il l' d og rn ak ta o la n r nil li d ev le ti d es te kle ye nE rm cn ile r v ard i, N e v ar ki , b ir b U tU n o la ra k c em a ati n k en d is i, b u k ac im l-m az d on us um e k arst d i ren iyordu ,

R um lan n v e E rm en ilerin ak sin e O srn an h Y ah ud ileri. g elen ek se l k a-p ita lis t o lm ay an s os yo ek on om ik y ap mm a yn lr na z b ir parcas i o la ra k k al-dilar. Osm a nh e k on om is in in Avrupa'rnn e ge m en li gi ne g ir m es in de h ic bi rc ik ar la n o lm a dr gi g ib i, lm p ar ato rlu g un b ir y an so m ur ge ye d on il ~r ne si ni ns on uc la nn da n d a z ar ar goruyor lardr . Ost ro rog ;

" TU rk Y ah ud ile ri h ic bir s ek ild e Frankfurt 'un p ar ab ab ala nn a b en -z em ezle r, T Ip y a d a h uk uk a la mn da u zm an la srm s b irk ac ta ne si z en -g in lik v e n uf uz s ah ib id ir ; a nc ak buyuk ~ o gu nl uk la u fa k t ef ek is le rleu gras an y a d a kayikcrhk, h am alh k v b. c ok n ite lik siz e l e me giy le g e-c in e n b a si t i n san la rd i r . . .. . 6

d em ek ted ir . S uss nitzk i d e b u gikii~Udogrulamaktadrr:

M i ll e r s is te rn i, O s m a nh t op lu m u nu n d i ns c l c c m aa tl er e g or e b o lu n m es in e v e m il Ie ti n y a d ad i ns e l c em a at in d ism d a, s im f la n n k e si n li k le y o k sayi lmasma d a y am y o r du , G a y r im u s li r nmillerler n er ed ey se l am b ir d in sc l v e kulturel o zc rk lig e s ah ip ti le r v e b u d a, O sm an h d cv -le tin in o nl an n i sl cn ne k nn sm am as mt v e gayrirnuslirn h al kl a h er ha ng i b ir l (a lJ ~m a ! il km a ma si m s ag li yo rd u. H er m il lc un b as t, k en di c cm a at i i le d ev le t a ra sm d a a ra ci r ol il ni i o y-nuyo rdu . M i ll et s is te m i v ar o ld ug u s ii re ce m il li b ir e ko no m i m ii mk ii n d eg iJ di . ! ii in ki i"Os-m a ni t m il le ti " b ir i ~h O li im ii ni i t e m si l e de n d in se l- et ni k ! ;i zg il er e g or e h O li ln m U~ d ur um -daydr, l tt ih at ct la r b u i ,h O li lm U nd en m e mn un d eg il di v e o nu o rt ad an k al di rm a k i ci n m il le ts i st cm i ni o n ad an ka l d i rmal an gerek t i g in i b i l i yorl a rd i .

6 O s t ro r o g, Turki sh P rob l em. s.14.

2 9


4/28

I TC 'n in te rs in e L ib er al le r h em g en is , h em d e g U ~I Uc ik ar la r ta ra fm d and es te kl en iy or du . " A de m -i merkez iye tc i l i k ve s ah s i t es eb b u s" s ek li nd eo ze tle ne n id eo lo jile ri, O sm an h to plu mu nd a, v arh kla n lttih at v e T era kk iC e miy eti 'n ce te hd it e dil me kt e o la n u ns ur la n c ek m ey i a m ac hy or du . B u k a-te go riy e g el en ek se l y on et ic i s ec ki nl er ; R um, E rm e ni v e B u lg ar la r g ib i g ay -r im u sli rn c em a at le r, r nil liy etc i e m elle ri o la n A r ap v e A rn av ut la r g ib i M u s-l ii m an t op lu lu k la r; y a ba nc i d e vl et le r v e o n la n n I tt ih a tc tl an n e k on om ik m i l-liy etr;ilig i y iiziin den te hd it a ltm da o lan e ko no mik c ik arla n v e s on un daS ara y v e g eric ile r ile d ev rirn de n s on ra y er in de n o la n h erk es g iriy ord u.I T C 'n in l ai k s iy a se tl er i, i st er MUs lUm a n i st er g a yr im u s li m o ls u n b ii ti in m u -h ale fe ti b ir le st ir iy or du . S iy as al y ap mm g en is le rn es i v e k atih mm a rtm a si ,B U yU k D e vl etle r'in u lk e ic in de ki g ru pla r l eh in e m u da ha le e tr ne o la na gu ua rtm y or du v e BU yU kD e vl etle r d e e sa s o la ra k lt tih atc ila ra k ar si yd ila r. .

L ib er alle rin d uru mu co k d ah a g U~ liiy dii v e b u 1 3 N is an 'd a iy ic e a ~tg ac ikn , A ma onlar da basanlanru p ek is ti rip k en dil er in e b ir m e sr uiy et z e-m in i y ar ata ma di; b un un e sa s n ed en i, y uk se k r iitb eli k or nu ta nla nn tu tu -m u yd u. A s ke rl er , L ib er alle re d eg il, o nla nn C em iy et 'i a la a gt e tm e kte k ul-l an di kl an y on te m le re k ar siy di. ls ya m n c ez as iz k al ma sir un c id di s on uc la rd og ur ma rn as i m um kim degi ld i ; a yn ca y iik se k r iitb eli s ub ay la r S ul ta n'me sk i rn ev kiin e k av us rn as ma d a ta ra fta r d eg ille rd i, k i a ya kla nm a b un a y olacrrus gibi gorunuyorcu .

A ya kla nrn ad an s on ra, T em m uz'd an b eri v ar o la n a kis ka n s iy as al d u-r um b ill ur la sn . T U rk s iy as etin de ki e ge m en u ns ur la rd an b ir io la ra k S ar ay 'mr olu s on a e rd i ve Ittihatcilar ile L ib e ra ll er a ra sm d a ki m i ic ad el e b ir ~ o zi im eu la sm a sa b ile , g ec ic i o la ra k r af a ka l dm l d i , A s ke rle r is ya ru b as nr nu s, a m alttih atc ila rin m uh alef eti e zm es in e izin v erm em is ti, O nu n y erin e s ik iy o-n etim ila n e dilrn is v e a sk er , M e sru tiy et re jim in in k or uy uc us u v e s iy as et . .c il er a ra sm d ak i m U c ad ele de h ak em h alin e g el mis ti . A s ke rle ri n h er ha ng i b irid eo lo ji si y ok tu v e m ii da ha le yi y as a v ed iiz en a dm a , d iz gi nle ri e ld e tu ta ra ks iy a sa l c at rs rn a yi o n le rn e k am ac iy la y ap rm s la rd i, D o la yi sr yl a, a sk er le ri nsiyasete mi. idahalesi Gene T U rk D ev rim i'n in b elk i d e e n u zu n s ur el i mirasio ldu . B u rn ud ah ale , " ask erilesm is b ir h uk um et ve siy asilesm is bir k u-m a nd a g ib i i ki k ot i. i1 ti ge y o l a ca n, o rd un un p oli tik ay a k an ~m a st "m 3 8 b e-I ir li y or d u k i , b u nun s o nu c la n ru n g u n umu z de d e i zl enme s i r numkundur ,38 B . L e w is . Eme rg e nc e , $ .2 2 2.2 4

DoGMAKTA OLAN B tR B UR JU V A ziN tN O NC OS l):GENe ; : TURKLER ' iN SO SY A L V E E KO N O\lIK P OL iT iK A SI

Il)( )~- Il) IR

IIII,I

D ev le tin k ad iri m ut1 ak o ld ug u, O sm an h to plu mu v e k ultu rtin de iy ic ey er e tr nis b ir d us un ce yd i v e b u. d ev le tin b utu n fa aliy et a la nla nn a r nu da -ha l l ' e tr ne si ni m um k un kihyordu. ( J t' ni ~ leme v e g e ri le r ne don em l e ri n de k ihe r tiirlu inisiyatif d e v le tt e n ~ t 'l iy o n ll i. Dolayrxiyln, Ban A v ru pa 'd ak i o lu -sumlar in rers ine, devle te kill ~1 kend i cikarlanru dayatab i lecek k ad ar g ii~ -Ii i biro~ l l 1 1 t s a l ge l i sme _g i i l i i Jml iyo rdu .

B u y uz de n, p atti fitl ih ;ll \\' T er ak ki C em ly eti) ile d ev le tin ii,' ic e ge~t igibi r tc kp ar ti d ev le ti nin , y en i b ir sl l l l l -Tl irk Bmjuvazi s i - y a ra rm a y a y o ne lik~ns)a l v e e ko no m ik polit ikalar l Iygulal1l:L'oI. hi \ d e ~'I~II'llCl degi ldi r , Veta m d a b u n ed en le , rrc "TUr k burjuvazisinin oncu p ar ti si " o la ra k t ar um la -n ab ilir, D ah a fazla i le r lemedcn, b u rj uv a zi t er im i yl e n e y i k a s te tt ig im lz ia cr kla rn ak y er in dc o lu r. B iz im t an ur ur m z, e sa s ola rak s iy a sa l b ir t annndi rve bu s.lntftn islevse] ve toplumsal ozellikleriyle SInIr11degi ldi r , e ; : i. inki . iO s-man it Impa ra to r 1 ugu 'n d a b ir b ur ju va zi ni n e ko no rn ik i sl ev le ri ni surduren,a ma h ic bir za ma n d ev leti K en di cikar lan v e a nla yis la n d ng ru ltu su nd a s e-ki l lendirecek s iyasa l giicii ve erkiyi kazanamanus Dian kisiler va rd i . Ber-nard Lewis 'in de ~1I sozlerle a y ru s ey i kastettigi aciktrr:

" T ti rk iy e' de d e , Y u na n h Mihai l Kunt.tkuzenr, ve P o rt ek iz li Y a hu d iJoseph Vasi -Braudel' in .leyimiyle, Sarkm FII!.!!!er' i- uibi zenzintu ccarlar v e b ank erler v an h. A ma h un lar h icb ir ~ ' :l I lan { \vrupa 'd ;kibenzerlerinin oynad rg : mali , ekonomik ve sivasul mi ll o \ n: II Il < lV Ib as ar ar na dr la r ... Mal i is lem lerin in capu ta \'~ geni~ l igin~ ~ar~I~,t icaret a c i smdan d ah a e lv eri sli s iy as al k os ul la n y ar ata m a.h la r "I

1 B e rn a rd L e wi s. T he E me rg en ce o t M o de rn T urk ev I 9 6R , , ,3 1 - 37

25


5/28

B u n ed en le b an kac ih k, tica ret v e s an ay i gib i bu rj uv a f a al iy e tl er in i s ti r-dtiren O sm an hla rd an s oz e dile bils e de , d ev le t u ze rin de o nern li b ir siyasaletkisi olan hir burjuva .nnftndan soz e tm e k m t im k ti n degildir. imparator-lu k g cr ile dik ce , b u g ru bu n iiyeleri d aha da zayifladrlar, Anc a k, lmpar at o r-lugun Av ru p a k ap it al is i ekonomis iy le h l it i. i n le~ t ig i )9 . yuzyi lda , bun la ra ra sin da ki o nd e g ele n g ay rim u sl im u ns ur la r k en di c ik ar la nr n A v ru pa 'r unb u yu k d e vl et le ri ni n c rka i l any la b ir le sti rd i. B o yl ec e o zu nd e, A v ru p ah la nnkapiti. ilasyonlar a ra crh giy la y ar arla nd ik la n u lk e dl~1 ayncal iklan kul lananb ir k om pr a do r burjuvazi . i\vrupal r lar ile O sma nh la r a ra sm d ak i e ko nom ikaraci lar h al in e g el di . Hana b u nl an n b ir r; og u y ab an ci u lk e v ata nd as hg m agece r ek O sma nh Ia ra k ar ~1 y ab an ci d ev le tle ri n c ik ar la nn a h izm et e tt i. K i m iz ar n an bu rj uv a zi ola rak .ad landmlan bt l kisiler, O sma nh d ev le tin i, a ra cih -g ly la k en d i t op lu rn s al dun .mlanm y u ks el te bi le ce kl er i k e nd i d ev le tl er i o la -ra k p ck gi : inmiyordu. Ta m rersine. Osm an h d ev le ti ni n otor i tes inin zayifla-m a si . k o m p ra d or bur juvaz in in d a ha f az la is ine geJiyordu. Dolay is iy la , bur-ju vazi ile d ev le t ara sm dak i o lu mlu bi r iliskiyi bu s ir u fm t amm l a nr n as in d age r ck l i h ir u ns ur o la ra k k a bu l e d er se k , l tt ih atc il ar ya ra tr n ay a koyul un c ay ad ek b ir Turk hurjuvazisinin bulunmadigi s on uc un a v ar ma k z o ru n da k a h-rIZ. 1 90 8 D ev rirn i'n de n o nc e Miis lumanla r a ra sm d a b oy le bi r simf yok t u ,gayrimus l imle rin r ;ogu iSt" O sm a nh d ev le ti ni Kendi devletleri olarak gorrnu-yo rd u, A yn ca d ev rirn c k ad ar devlet, yalnrzca burokras in in v e to prak sa-h ip le ri ni n ~ 'l ka rl al 1l l1 t em s il e di yo r v e h ir b u rj uv a t op lum u p er sp ek ri fi nd eny o ks u nr n us g ib i gozuk t i yordu .

B az: h ilim ad am la n, O sm an h lrn pa rato rlu gu 'n un s on d on em lerin deMuslumnnl a r arasmda g elisrn ek te o lan b ir b urju va ziy i k as te de re k "d og -m ak ta o lan s rm fla r'rla n so z e tm ek te dir, B u u ns urlan , 19 . y u zy rl b o yu n cag elisen acrm asiz bir kapitalizm k arsism da g elen ek sel ek on om idek i d u-ru mla n h izla b ozu lan " geriley en u ns urla r" o la rak ta ru mla ma k d ah a d og ruo la cak tir. B u k isiler g en ellik le g ecrn is in h ay aJ iy le y as iy or v e s tatiik oy usu rdur eb i lmek ama c iy la , A v ru p a 'n i n ekonornik s izmasr ru dene t l e r nes i n ib os y ere b ek le dik le ri d ev le un h im ay es in i anyor l a r d i . B un la r, g en ellik le b irburjuvazin in belkem ig in : olustu ran g irisim cile r o lm aktan uzak t: Ittiha t-c il ar , b u tiir k i si le r i k e ndi burjuvazilerinin b i r' tl l1 s lI ru o la r ak ku ll an r na k z erunda bidI.N e v ar k i, S elim ilk in g ib i h ilim an um la n. !,x lg un lu kla e sn af v ezanaatkar lonca lan ndan gclen hu k isile rin . lt ti ha tc tl an n k at as m da ki

26

i1 crici is lev le ri y erin e g etirc bilm ek ic in Iazla tu tu cu o ld uk la nm o rta va, .k oy mu sla rd ir. ' B u, k ar e tm ek ile v urg un cu lu k arasmdabir ayn m y apa-m ay an y en i sirnfm e n o n em l i zaaflanndan b i r i o l a cakn .

Tarihsel gcn;ege b ag h k alm uk k ay gr si a cis m da n, b iiti in gay r imus -lim le rin k om p ra do r b ur ju va ziy e iuensup olmudigin: v urg ulam ak g e-re kir. C em aa tle rin O sm an h d ev le tin e k ar si r ut um la n, A vru pa 'ru n eg e-m en oldugu ekonomik sektorle lie olcude butunlestiklerine: Y; I c ia t er -sin e, gerilem ek te olan gelcneksel O sm nnh eko no misinin h db bir par-ca sio lu p o lm ad ik la nn a b ag liv d).

lmpara to rlugun bi r dilnya ekonom ix i icine cckilm esi giiil 'CC y e n ibi r olguydu. 19. yuzyihn ikinci ceyreiiiuc kadar O sm an h ekonomisihillii otarsik (kendi icinc kapaln nitcligllli koruyordu. Nitekim 191-1-Mart ' inda Sabah gazetesin in b ir yazan ~() :vle . iemckteyd i:

"M akina lar ve buhar ~'agll1a kndar. .. O sm anh maliyesi boyle bi r( den gesizlik v e b ag unlr lr k) d uru mu nd a degil


6/28

" B az i a il el er h a la r ne v cu t, L a fo n ta in e 'l er in , Hayes 'ler in , Barker ' lann,C ha rr au d'ia nn , W h itta l'la nn , H an so n1 an n b as ka b ir k ok en i y ok ...K o n s ta n ti no p l' da MOOa v e B e b ek s em t le ri l ng il iz le ri n m e rk e zi o la ra kb il in iy or ; a ym s ey tz m ir y ak in la nn da ki g uz el B o rn ov a i c i n soylene-b i l ir ; ha t ta burast d a ha d a f az la i ng iJ iz le re ozgudur, ,,4

lm p ara to rlu kta g ec ir dik le ri u zu n yillara k ars m b u in sa nla r yab an c iv atan dash gim su rd urd ule r v e h em k ap itu lasy on a yn crlltk lan nd an y a-rarlan dilar , h em d e k en di s efa re t v e k on so lo slu klan ru n h im ay esi a ltm -da yasad i la r , E k on om id ek i r oll er i cok oneml i o lsa b ile , h ic bir za ma nk en di le rin i O sm an h d ev le ti yl e ozdes les t i r r ned i le r ,

Kom pr ad or b ur ju va zin in i~ c ek ir de gin i R u rn la r v e E rm e ni le r o lu st ur u-yordu . Sussnitzkiye g ore , b u ik i c e m aa t, O sm an h e ko no m ik yasarmrun ne -r ed ey se b ut un a la nl an nd a hakimdi , T alu l y erin e k arh p aza rh k u ru nle ri( se bz e, m e yv e, t il tU n , d U I ) y e ti st ir iy o rla r v e d ol ay is iy la B a n A n ad olu 'd ak iip ek cil ik i lr et im in i e lle rin d e tu tu yo rla rd t. H a la m a ki ne le sm e m is v e e l e rn e-g iy le s un rh b ulu na n im ala t a la mn da ~ e~ itli c ern aa tle r a ra sm d a d ah a e sitb ir d u ru m v ar di v e T u rk le r k en di e ll er in de ki ni h en ii z k or uy or la rd i. A n ca kti ca re t v e bankacihk a la nla rm d a R um la r H e Ermeniler u s nm l u kl er in i k u r-rnustu, S us sn itzk i, d ur um u , s an ki e ko no m in in b u d ah nd a ta m b ir te ke l k ur -rnayi b a sa rr ru s la r g ib i t as v ir e tm e k te d ir . S o y le y a zm a k ta d tr :

" B un la r d ig er m ill i g ru p la ra k en di e ko no rn ik g ~l er in i g el is ti rm e f rr -s an m p ek tam m azlar. V e c og un lu kla , san ki am aclan , ik i ra kip gru-b un k ar sih kh re ka be tin de n k or um ak ic in p iy as ay i tx il~ rn ek m i~ g i-b i h ar ek et e de rle r . .. "

R um -E rm en i e ko no m ik u stu nlu gu nu n n ed en le ri a ra sm d a S us sn itzk i," kim i za ma n u yr uk la n o ld uk la n v e b oy le ce e ld e e dilm is k ap itiila sy on la rs ay es in de v er gid en m u af tu tu lm ala nru s ag la ya n yabanci d ev le tl er in h i-mayes i "n i saymaktadir'

N e Rum lar, ne de E rrnen iler O sm anh dev le tin i kend i cikar larmmte ms iJ cile ri o la ra k g or uy or la rd i, B u o lg u, 1 90 8 s on ra sm d ak i M e sru tiy et4 K on t L eo n O str or og , T i re Turki sh P rob l em, 19 19, s . vi i .5 A .J . S us sn it zk i, " Zu r G li en de ni ng V ir ts ch af ts ll cb er A lb ei t n ac h N a ti on a1 it en i n' d er T ur -ke i " , Archi l ' f l ir W in .r cha f t. r;Fom:hung in O r i en t . I I , 1917 .5 .382-407 , C h a r l e s Issawi"(cd.)T ir e& o n om i c H i st or yo f, lI e M i dd le Ea.., JfIfX)-J9J4, 19 6 6 i ~ in d e , 5 . 120 -121 .

2 8

iI

re jim i ile o lan ilisk iler in de acik ca o rtay a c ik ar M esru tiy etc k ars t, m il-letlerin, * k ap itu la sy o nla r k ad ar k uts al tu tt uk la n g el en ek se l a yn ca hk la nugrunda k ara rh b ir mu c ad e le y u ru tt ul er . Bu yuzden, kend i acilanndank ola y a nla sih r n ed en le rle , lttih atc ila nn k urm ay a cahsnk lan m illi vem e rk e zi ye tc i d e vl et e k ar st a cr kc a d usm an hk g uttu ler . A tin a'y a d erind uy g us al v e k ul tu re l baglar la b ag h o lan O sm an h Rumlan rnn co gu , k en -d il er in i i st an bu l H e o zd es le st ir m ek te g U ~I U k c ek iy or du . E rm e nil er in d u-ru mu d ah a b elirs izd i; O sm an h y on etim i a ltin da zen gin lese n k ti~ iik b irg ru p 0lS 3 b ile , m illiy etc ilik cag md a, tam bagrmsizhk d eg ilse d e rn illio ze rk lik p es in de k os ma kta n g er i d urm u yo rla rd t. Is ta nb ul c em aa ti ic in delt ti ha t v e T er ak ki 'n in s iy as et i il l' d og rn ak ta o la n r nil li d ev le ti d es te kle ye nE rm cn ile r v ard i, N e v ar ki , b ir b U tU n o la ra k c em a ati n k en d is i, b u k ac im l-m az d on us um e k arst d i ren iyordu ,

R um lan n v e E rm en ilerin ak sin e O srn an h Y ah ud ileri. g elen ek se l k a-p ita lis t o lm ay an s os yo ek on om ik y ap mm a yn lr na z b ir parcas i o la ra k k al-dilar. Osm a nh e k on om is in in Avrupa'rnn e ge m en li gi ne g ir m es in de h ic bi rc ik ar la n o lm a dr gi g ib i, lm p ar ato rlu g un b ir y an so m ur ge ye d on il ~r ne si ni ns on uc la nn da n d a z ar ar goruyor lardr . Ost ro rog ;

" TU rk Y ah ud ile ri h ic bir s ek ild e Frankfurt 'un p ar ab ab ala nn a b en -z em ezle r, T Ip y a d a h uk uk a la mn da u zm an la srm s b irk ac ta ne si z en -g in lik v e n uf uz s ah ib id ir ; a nc ak buyuk ~ o gu nl uk la u fa k t ef ek is le rleu gras an y a d a kayikcrhk, h am alh k v b. c ok n ite lik siz e l e me giy le g e-c in e n b a si t i n san la rd i r . . .. . 6

d em ek ted ir . S uss nitzk i d e b u gikii~Udogrulamaktadrr: M i ll e r s is te rn i, O s m a nh t op lu m u nu n d i ns c l c c m aa tl er e g or e b o lu n m es in e v e m il Ie ti n y a d ad i ns e l c em a at in d ism d a, s im f la n n k e si n li k le y o k sayi lmasma d a y am y o r du , G a y r im u s li r nmillerler n er ed ey se l am b ir d in sc l v e kulturel o zc rk lig e s ah ip ti le r v e b u d a, O sm an h d cv -

le tin in o nl an n i sl cn ne k nn sm am as mt v e gayrirnuslirn h al kl a h er ha ng i b ir l (a lJ ~m a ! il km a ma si m s ag li yo rd u. H er m il lc un b as t, k en di c cm a at i i le d ev le t a ra sm d a a ra ci r ol il ni i o y-nuyo rdu . M i ll et s is te m i v ar o ld ug u s ii re ce m il li b ir e ko no m i m ii mk ii n d eg iJ di . ! ii in ki i"Os-m a ni t m il le ti " b ir i ~h O li im ii ni i t e m si l e de n d in se l- et ni k ! ;i zg il er e g or e h O li ln m U~ d ur um -daydr, l tt ih at ct la r b u i ,h O li lm U nd en m e mn un d eg il di v e o nu o rt ad an k al di rm a k i ci n m il le ts i st cm i ni o n ad an ka l d i rmal an gerek t i g in i b i l i yorl a rd i .

6 O s t ro r o g, Turki sh P rob l em. s.14.

2 9


7/28

" Ya hu d il er , R um la r v e E rm e ni le r i le r ek ab et h ali nd ey d il er ; a m a, r a-k ip le rin in t er si ne ( ya ba nc t d ev le tl er in ) h im a ye sin i p ek e ld e e de m e-d ik 1 e ri nd e n b u r ekabet r e de p ekb a s anh 0Iamlyorlardt . , ,7

H er i ki c em a at d e A v ru p a ti sti in li ig ii nil n s on uc la nn da n za ra r gOrdi ig i ii ci n, Y ah u di le rin d u rum u H e T t ir k1 er in d u rum u b ir bir in e b en zi yo rd u , D o la -y is iy la h er i ki c em a ati n d e, d ev le ti n s iy as al egemenl iginin v e e k on om ik b a-g lm s lz hgmm y en id en k ur ulm a sm d an k aza na ca gi c ok s e y vardt .

ls te b u n ed en le , Y ah ud i c em a ati, S ela nik 'te n B ag da d k ad ar , ln ih atc i-I an y ti re kte n d es te kl ed i. E k on om ik ~ Ik ar la r H e s iy as al t ut um arasmdaki buil is kiy e 1 91 7 y il m da Am e ri ka h b ir g o zl er nc i d e d ik k at c ekm is ti :

"(D on rn e) Y ah ud ilerin A vru pa'd ak i d ig er Y ah ud ilerd en fark h 01 -d uk la n o ne surulur; ~ ii nk i l b u n la r, A v r up a d e v le tl er in in yardirm 01 -m a ks iz in O s rn an li l m pa ra to rl ug u 'n u s om u re re k z en g in o lm u sla rd irv e g elec ek tek i re fa hlan icin d e T urk iy e'y e m uh ta c o ld uk la nn dany en i v e d ah a b iiy ilk b ir T u rk iy e'n in d o gm a s: o zl er ni i~ in de di rle r." 8

T il rk le rl e Y ah u dil er in c ik ar la n o y le si ne u y um ic in de di r k i; b ir co k A v -r up ah y az ar , G en e; T ur k h ar ek etin i, I ttih atc ila nn , Y ah ud ile rin , D o nm e -lerin v e g izli-Y ah ud ilerin elin de o yu nca k o ld uk la n b ir Y ah ud i-M aso n -k om pl os u o la ra k n it el em i st i. G e ne b u n ed en le S iy o nis t h ar ek et, " O sm a nltY ah u dil er i a ra sm d a p ek i lg i g o rr ne m is v e b u nla r ti im i ly le l s t anbu l ' abaghkal rms lard t r . ,,9

1 90 8 D ev rim i'n i y ap ttk la n sira da I t t ihatcilann d ev ra ld tk la n d u rumis te b u yd u . l t t ihatci h ar ek et in b el li b as h h ed ef le ri nd en b ir i, A v ru p a'd anb ag nn siz la sa bilm e k a m ac iy la m illi b ir e ko no m i v e m illi b ir b ur ju va zi ya -ra tm ak ti. B u h ed efe u lasrn ak k on usu nd a k ararh d ay : a nd ila r v e i1 erid eg o re ce gir ni z g ib i, b el li b ir b as an d a k az an d il ar .T emm uz 1 90 8 G en e T ur k D ev rim i, o nc elik le , lm p ar ato rlu gu e sk i d ii- -zen de n k urta rm ay i v e A v ru pa d ev letle rin in d en etim in de n c rk arm ay i7 Sus s n i tzk i , a y n: e s er , s .121.8 "~ u sirad a Y ak md og u'd a S eyah at E tm ek te O lan B ir A m erik an V atan da sim n" 2 1O c ak 1 91 8 ta ri hl i r ap o ru : A B D D I~ i~ le ri B a ka nh g i'm n y ay m la di gt We e kl y R e p or t o nMaNer s R e la t in g to t he N e ar E a st , N o .8 , 7 M a rt 1 91 '8 , s.8 'd e aktanlmaktadir,9 E lie K e do u rie , " Yo un g T u rk s, P re em a so n s a nd J ew s" , Midd le E a st er n S tu di e s, VI l l i ,1 9 71 , s .8 9 -1 0 4; A b r ah a m G a la n te , T ur cs e t JUij .f , i st an bu l, 1 93 2 ; a ym y az ar , TUrk lerve Y a hu di le r , 1 9 4 7.

30

a m ac la ya n b ir s iy as al h are ke tti. B ir in ci D u ny a S av as i'm n p atla k v er me -s in e k ad ar ki a ln ) '11 b o yu n ca , r nu ca de le e sa s o la ra k s iy as al n i t c l i k t e kaldr.A n ca k B u yu k D e vl et le r'i n dusmanlrklanm a~ lg a v urm alan nd an v e T Or-k iy e 'n in i ci sl er in e mud a ha le olanagim yit i rmelerinden sonradir k i, G en eT u rk le r k a pi ti ll as yo n la n t ek t ar af h o la ra k k ald rr dil ar . B u , o n la n, B ily ii kD e v le t s ef ar et le ri ni n mud a ha le si o lmaks izm e k on om ik p o li ti k al ar u y g ul a-rna ozgi ir l il g i lne kavustu rdu ve m odern Turk iye'n in tarihinde yen i h ir s ay f aactr, S ir A n dre w R ya n (Ingiliz Sefaret i T er cu m ar u) , y ab an ct ulke sefaret leriH eG e n e Turk ler a ra sm d ak i c an sm k o nu su n da s un la n yaz i yo rdu :

"M ali ay ncah klan rm z ko nu su nd a, h uku ki ayncalik lannu z da 01-d ug un da n d ah a a z in atc i d av ra nrr ny or du k. B aze n T ur kle re ta viz le rv er il iy o rd u a m a, y alm z ca , b iz im i zn im i z o lm a da n y en i v er gi le r kon -mam as i k o su lu y la .i. T ilr kl er in , k en d ile ri ne d ay at il an s im r la m al ar -d an h osn ut o lr na rn ala n h ie d e sa su nc : d eg ild i." 1 0

G en e d e, s iy asa l m ilc ad ele y illa nn da b i le , i lerde dev le tc i l ik halineg el ec ek e ko n om i k politikamn an n cizgilerini ayi r t e tr ue k r nu m ku nd ur .Bu donern in e ge m en siy asa l orgutu olan lttihnt v e T er ak ki C e m iy eti ,h il ki lm e t in i lk t op la nt rs in da , u yg ul an m as uu b ek le di gi e ko no m ik p ro g-r am i ac rklanusn:

" ls ve re nle r ile is cile r a ra sm d ak i ilis kile ri ta m rn la ya n y as ala nnh azr rl an ma sr ; k oy lu le re to prak d ag mlm asi (am a h u arada top raksahiplerinin hak lanna teeavuz edilm em esi) ve d li~ lik fa iz li k rediv er ilr ne si: m ev cu t ta pu sis te m in in d eg i~ lir illJle si v e a dirn a dir nkadastro s is te m in e g e ci lm e s i; e g it im d e m e vc ut d e v Ie t d en etim i-n in kurulmasi v e d ev le t o ku llann m bu tun Ir k ve d in le rd en ~ o-cuklara acrlmasr: ilk ok ulla rd a T ur kc e o gr ctilm e si; tic are t, ta rim ,mes lek o ku llan nm k urulm asi ve n ihaye t u lk en in ekon om ik b a-kimdan ilerlemesi v e ta ru m n g elistirilrn esi icin g e n el o n le rn le -fin a lmmas i . " II

Gem ; Ttirkler' in Rurneli'deki demiryolu i~~' ikri grevine kar s t uy -gu lad ik lan bask t siy ase ti, isv er en lc r ile isc ile r a ra su ula ki iliskileri1 0 S i r A n dr ew R y an , Th e Last o f t he D r a gom an s . 1 9 5 1 , s .3 5 .II T an k Z afe r T un ay a, TUrkiye'de S iyas i Part iler /8 5 9- /9 5 2, 1 9 52 , s .2 0 8 -2 1 O .

31


8/28

" Ya hu d il er , R um la r v e E rm e ni le r i le r ek ab et h ali nd ey d il er ; a m a, r a-k ip le rin in t er si ne ( ya ba nc t d ev le tl er in ) h im a ye sin i p ek e ld e e de m e-d ik 1 e ri nd e n b u r ekabet r e de p ekb a s anh 0Iamlyorlardt . , ,7

H er i ki c em a at d e A v ru p a ti sti in li ig ii nil n s on uc la nn da n za ra r gOrdi ig i ii ci n, Y ah u di le rin d u rum u H e T t ir k1 er in d u rum u b ir bir in e b en zi yo rd u , D o la -y is iy la h er i ki c em a ati n d e, d ev le ti n s iy as al egemenl iginin v e e k on om ik b a-g lm s lz hgmm y en id en k ur ulm a sm d an k aza na ca gi c ok s e y vardt .ls te b u n ed en le , Y ah ud i c em a ati, S ela nik 'te n B ag da d k ad ar , ln ih atc i-I an y ti re kte n d es te kl ed i. E k on om ik ~ Ik ar la r H e s iy as al t ut um arasmdaki buil is kiy e 1 91 7 y il m da Am e ri ka h b ir g o zl er nc i d e d ik k at c ekm is ti :

"(D on rn e) Y ah ud ilerin A vru pa'd ak i d ig er Y ah ud ilerd en fark h 01 -d uk la n o ne surulur; ~ ii nk i l b u n la r, A v r up a d e v le tl er in in yardirm 01 -m a ks iz in O s rn an li l m pa ra to rl ug u 'n u s om u re re k z en g in o lm u sla rd irv e g elec ek tek i re fa hlan icin d e T urk iy e'y e m uh ta c o ld uk la nn dany en i v e d ah a b iiy ilk b ir T u rk iy e'n in d o gm a s: o zl er ni i~ in de di rle r." 8

T il rk le rl e Y ah u dil er in c ik ar la n o y le si ne u y um ic in de di r k i; b ir co k A v -r up ah y az ar , G en e; T ur k h ar ek etin i, I ttih atc ila nn , Y ah ud ile rin , D o nm e -lerin v e g izli-Y ah ud ilerin elin de o yu nca k o ld uk la n b ir Y ah ud i-M aso n -k om pl os u o la ra k n it el em i st i. G e ne b u n ed en le S iy o nis t h ar ek et, " O sm a nltY ah u dil er i a ra sm d a p ek i lg i g o rr ne m is v e b u nla r ti im i ly le l s t anbu l ' abaghkal rms lard t r . ,,91 90 8 D ev rim i'n i y ap ttk la n sira da I t t ihatcilann d ev ra ld tk la n d u rumis te b u yd u . l t t ihatci h ar ek et in b el li b as h h ed ef le ri nd en b ir i, A v ru p a'd anb ag nn siz la sa bilm e k a m ac iy la m illi b ir e ko no m i v e m illi b ir b ur ju va zi ya -ra tm ak ti. B u h ed efe u lasrn ak k on usu nd a k ararh d ay : a nd ila r v e i1 erid eg o re ce gir ni z g ib i, b el li b ir b as an d a k az an d il ar .

T emm uz 1 90 8 G en e T ur k D ev rim i, o nc elik le , lm p ar ato rlu gu e sk i d ii- -zen de n k urta rm ay i v e A v ru pa d ev letle rin in d en etim in de n c rk arm ay i7 Sus s n i tzk i , a y n: e s er , s .121.8 "~ u sirad a Y ak md og u'd a S eyah at E tm ek te O lan B ir A m erik an V atan da sim n" 2 1O c ak 1 91 8 ta ri hl i r ap o ru : A B D D I~ i~ le ri B a ka nh g i'm n y ay m la di gt We e kl y R e p or t o nMaNer s R e la t in g to t he N e ar E a st , N o .8 , 7 M a rt 1 91 '8 , s.8 'd e aktanlmaktadir,9 E lie K e do u rie , " Yo un g T u rk s, P re em a so n s a nd J ew s" , Midd le E a st er n S tu di e s, VI l l i ,1 9 71 , s .8 9 -1 0 4; A b r ah a m G a la n te , T ur cs e t JUij .f , i st an bu l, 1 93 2 ; a ym y az ar , TUrk lerve Y a hu di le r , 1 9 4 7.

30

a m ac la ya n b ir s iy as al h are ke tti. B ir in ci D u ny a S av as i'm n p atla k v er me -s in e k ad ar ki a ln ) '11 b o yu n ca , r nu ca de le e sa s o la ra k s iy as al n i t c l i k t e kaldr.A n ca k B u yu k D e vl et le r'i n dusmanlrklanm a~ lg a v urm alan nd an v e T Or-k iy e 'n in i ci sl er in e mud a ha le olanagim yit i rmelerinden sonradir k i, G en eT u rk le r k a pi ti ll as yo n la n t ek t ar af h o la ra k k ald rr dil ar . B u , o n la n, B ily ii kD e v le t s ef ar et le ri ni n mud a ha le si o lmaks izm e k on om ik p o li ti k al ar u y g ul a-rna ozgi ir l il g i lne kavustu rdu ve m odern Turk iye'n in tarihinde yen i h ir s ay f aactr, S ir A n dre w R ya n (Ingiliz Sefaret i T er cu m ar u) , y ab an ct ulke sefaret leriH eG e n e Turk ler a ra sm d ak i c an sm k o nu su n da s un la n yaz i yo rdu :

"M ali ay ncah klan rm z ko nu su nd a, h uku ki ayncalik lannu z da 01-d ug un da n d ah a a z in atc i d av ra nrr ny or du k. B aze n T ur kle re ta viz le rv er il iy o rd u a m a, y alm z ca , b iz im i zn im i z o lm a da n y en i v er gi le r kon -mam as i k o su lu y la .i. T ilr kl er in , k en d ile ri ne d ay at il an s im r la m al ar -d an h osn ut o lr na rn ala n h ie d e sa su nc : d eg ild i." 1 0

G en e d e, s iy asa l m ilc ad ele y illa nn da b i le , i lerde dev le tc i l ik halineg el ec ek e ko n om i k politikamn an n cizgilerini ayi r t e tr ue k r nu m ku nd ur .Bu donern in e ge m en siy asa l orgutu olan lttihnt v e T er ak ki C e m iy eti ,h il ki lm e t in i lk t op la nt rs in da , u yg ul an m as uu b ek le di gi e ko no m ik p ro g-r am i ac rklanusn:

" ls ve re nle r ile is cile r a ra sm d ak i ilis kile ri ta m rn la ya n y as ala nnh azr rl an ma sr ; k oy lu le re toprak dagmlma s i (am a h u arada top raksahiplerinin hak lanna teeavuz edilm em esi) ve d li~ lik fa iz li k rediv er ilr ne si: m ev cu t ta pu sis te m in in d eg i~ lir illJle si v e a dirn a dir nkadastro s is te m in e g e ci lm e s i; e g it im d e m e vc ut d e v Ie t d en etim i-n in kurulmasi v e d ev le t o ku llann m bu tun Ir k ve d in le rd en ~ o-cuklara acrlmasr: ilk ok ulla rd a T ur kc e o gr ctilm e si; tic are t, ta rim ,mes lek o ku llan nm k urulm asi ve n ihaye t u lk en in ekon om ik b a-kimdan ilerlemesi v e ta ru m n g elistirilrn esi icin g e n el o n le rn le -fin a lmmas i . " II

Gem ; Ttirkler' in Rurneli'deki demiryolu i~~' ikri grevine kar s t uy -gu lad ik lan bask t siy ase ti, isv er en lc r ile isc ile r a ra su ula ki iliskileri1 0 S i r A n dr ew R y an , Th e Last o f t he D r a gom an s . 1 9 5 1 , s .3 5 .II T an k Z afe r T un ay a, TUrkiye'de S iyas i Part iler /8 5 9- /9 5 2, 1 9 52 , s .2 0 8 -2 1 O .

31


9/28

duzenleyecek olan yasalann i sv e r en l er l eh i n e olacagim gos tenni~ t~ . .~abu b as ki s iy as eti ic in o ne s ur ule n g er ek ce , ta rili in in b o yle sin e k ritik b ird o ne m in d e m i ll et in g re v le re t ah a mm ii l e d eb il ec ek d u rum d a olmamasiydr.M i ll i e k on om iy e s ah ip b ir m i ll et anlayisr da, 0y rl la rd a G e n e TU r kl er b u ~ua ~lk ~a if ad e e tr ne m is o ls ala r b ile , o rta ya k on m us b ~lu nu yo ~ u. ~ un u n ,I kb e li rt is i B o sn a -H e rs ek 'i n A v u st ur ya h la r t ar af tn d an i lh a k e d il m es in d en h e -m en so nra a rrlg a c ikn , A v u st ur ya 'n m k e nd is in e ~I h erh an gi b ir k ar-~ I o n lem a lam a y a n lttihatcrlar, A v ustu ry a m allan na v e ~ u m all an sa tand u kk a nl ar a k ~ 1 b ir b o yk o t o rg u tl ed il er . B u b o yk o t, e sa s o la ra k ,..B .~ tl ~ ~ -l anm n a ra c rs r o la n g a yr im i is li m t ii cc ar la ra z ar ar v e re re k d a ha k u ~ uk T u rkttic ca rla nn a y ar ar s ag la dt. A v us tu ry a'd an g ele n f es in y er in i A n ad olu 'd aim a l e d il en kalpagm a lm a sr d a is te b u boyko t s r ra smdadlT . 12

lttihatcrlann, b o yk o tu d e st ek le y en k o nu s m al ar y a pt rk lr u: m r ~ li rt m ekgereki r . AhrarFirkasr u y ele riy se , b u tu r g o ste rile r y er :1 tr ca r:tr e n~ el-le dig i i~ in d iild ca nla n b oy ko t e tm e nin s ac rn a v e g er ek siz o ld ug un u .o ~es ur er ek itid al ta vs iy e e diy or du .l ' ltt ih atc ila r ile L ib er alle r a ra sm d ak i ~ r-y asa l c an sm am n e ko no m ik b oy utu d a b oy le ce k en din i g oste riy ord u: I t-tih atc ila r y aln rz ca m o de rn , a na ya sa l v e m e r~ e~ y et~ ! ? ir d ev le tte n. ~ .a nao lm a kla k alm r yo r, a yn r z am a nd a d ev le t t ek eh s rs te rm n r v e e ko no m i u ze -. . ; d e i I la rd i 14r in de d ev le t d en etir nin i e inane a s av unuyo r .

N e var ki . Imparatorlugun s iy a sa l v e e k on om ik o ze rk li k k a za nm as r yO -n u nd e ki b ii tl in a rz u la n na k a rs rn l tt ih a tc tl ar , e k on om ik g e li sm e b a kl ln ~ .n -d an y ab an cr s er m ay ey e o la n bagirnhhk lanmn f en a h a ld e f ar km d ~ 7~ 1 . U l -keyi d u ze n e k o yr na k v e e sk im i s b ir y a pr yr r no d e~ b ir .y a pr yl ~. d~ g I~ tr rr ne kv o nu n de k i r sl ah a t cabalanrun, y a ba n cr d e vl et le n et ki le y ec e gr nr u rn u yo r-la rd i, Y ab an cr y atm rn cila nn d a G en e T U rk re jim in e g uv en d uy ara k e ko -n om iy i c an la n dr rm a k i cl n g e re k li s er m ay e yi y a tl T: u: ~k la n nt d ii ~n U y or -lan k T arih in c ilv es in e b ak m k i: G en e T Urk D ev nm r, m ey dan o ku yu cuy e n i m i l li b i li n ci y le y a b an c rl an d e h se te d i i~U r e re k tam t er si b ir e tk i yaratn ,1 2 L e M o ni te u r Grim/at i1 e 1 0 E k im 1 90 8 ta rih li T il rk bas im v e R en e P in on , L'Europe

e t l a Jeune Turquie, 2 . b as im , Paris , 1 911 . s.2 74. ,1 3 R en e P in on , L 'Europe , s .2 75 : 14 E kim 1 908 tarih li g a~ !~ I~ r. L ord C ~~ n u n B en -g al 'i b l) lm e g ir is ir ni nd en s on ra H in di st an K o ng re P ar ti si m n d e, t ep ki si ni , A g us to s1905 ' t e lngiliz m a ll an m b oy ko t ederek gO ste rm esi i lg in~ b ir ~ ~k t l l (b r . .1 4 1 90 8-1 91 4 y il la n a ra sm da T Urk p ol i t ik as mm b ir ta rI I~ ma sl l~ m b kz. F ero z A hm ad ,T he Y oun g T urb , 1969 . TUrk~ede, lnihat v e Tt ra k lc i 1 9 0 8- 1 9 14 , K a yn a k Y a ym l an ,I st an bu l, 1 98 4, ~ v ir en N u ra n Y aw z.

32

Ittihat v e T e ra k ki C em iy e ti i ~i nd e yabancr se rm ay ey e k ~r o la nla r d a v ar-d r, a m a b un la r azmhktaydi . 1 90 9'd a M a liy e N azm o la n v e 0 a nd an s on rad a T u rk iy e 'n in e k on om ik p o li ti ka sm d a k il it b ir T O I o yn ay an M e h m et C av itB e y, e g em e n e g il im i t em s iI e d iy o rd u :

" U lk er niz e y ab an ci s en na ye nin g in ne sin i is te m ey en le rin s ay is t. ..y ab an crla nn sa nd rk la nn da n c ok d ah a a zd rr. U lk ed e b irik rn is se r-m ay e ile y iiriitiile bile ce k o la n b azi k uc uk c ap h is le tm ele r v ard irk i, d og al o la rak b un lan n y ab an crlan n e lin e g ecm esin i is tem e-y iz ... G en e d e b an a g ore , b izim 0 k ad ar m ah ru m o ld ug um uz b irb ec er i, i~ le tm e cilik v e r as yo na li za sy on u gr un a b u is le tm e le rd e b i-le y ab an crla n k ab ul e tm eliy iz. O ne mli b ay in dirh k is le rin e g elin -c e, b un la r a nc ak y ab an cr s en na ye ile y ap rla bilir . .. K e nd ile rin i u y-g arh ga a cm a a samasmda o la n b ii ti in u lk e le r, k e nd i g u cl er iy le i le r-lem ek is te rle rs e y old a k acm ilm az o la rak sen de ley ip d fi~ ecek -le rd ir ... B u tu n y en i u lk ele r a nc ak y ab an cr s er m ay en in ya r d i rmy l ai lerleyebilmi~lerdir." 15

N iy az i B er ke s, tttih ~J !a nn , L n pa ra to rlu g un s or un la nn r " ka pita lis te ko no m i k ate go rile ri ic in de v e s an k i T u rk iy e a yn r e ko n om ik s is te m e d a-h ilm is g ib i' g or diik le rin i s oy le rk en hakhdir.l" B ir an lam da on la r dahaklrydi lar ; ~ ii nk U 1 9 . yuzyi lda T u rk iy e g e rc ek te n k a pi ta li st diinya eko -n om is in in i cin e c ek ilm is ti v e G e ne T iir kle r, k ap ita liz m a ltm d a b oy le sin eo la g an u st u b ir i le rl em e k a yd e de n B a ll dunyasrm o r n ek a lr n ak i st iy o r la r dl .A n c ak , A v ru p a'n r n bagimsiz b ir k a pi ta li st e k on om i g e li st ir m el er in e i zi nv ere ce gin i v e b un u n d a s erm ay ey i v e o nu is le tm ek ic in g ere kli b ec eriy i

. g e ne A v r up a 'd a n o o ii n'r a la ra k b a sa n la b il ec eg in i d u su nm el er i s af di lI ik ti .A v ru p a e m p er ya li zm i ne k a rs t g u v en si z o la n I tt ih a tc rl ar , k a pi ta li zm i k u rm ag ir is im i nd e J ap on u zm a nla n d av et e tm e ye ~ ah ~tlla r. Kismen Banl r l annm u h ale fe ti,la sm e n d e T o ky o'n un A v ru pa 'y a b u k ad ar B an 'd a m e yd an o k u-y ar ak b fitiin B iiy iik D e vle tle r'i k ar sr sm a a lm a k or ku su nd an do l ay i , Ja -p o n ya 'nm d e st eg i h ic b ir z am a n gereeklesmedt . Am a J ap o ny a , IttihatcilannI S M e hm e t C av il , " N~ ri ya t ve Vakay i - i l k t is a d i y e ", U lu m- u I rt im ai ye v e I kt is ad iy e M ec -

mua.rt , II , saY ' 5 , M a Y ls 1 9 19 , s .1 2 9- 13 O ; aktaran N i y a zi B e rk e s, T h e D e ve lo pm en t o fS e cu la ri sm i n T ur ke y , Mo n tr ea 1 , 1 9 64 , s .4 24 . ( A hn ll la r, s O z k o n u su t og il iz ce k it ap ta nak tan In uplr .) . '16 Berkes" Secu lar ism, s . 424 .

33


10/28

b ag lm S lZ lI k m u c ad el es in de b ir o rn ek v e e si n k ay na g: o lm a ya d ev am e tt i. [7it tih at ~lla r y ab an ci s erm a ye ye c ok o ne m v en ne kle birlikte, o n un b er? -b e ri n de g e ti rd i gi krsi t lnmalan - he le b un la r siyasaI nitclikte olur v e d e v le t ine c em e n li ii in i z e de l er se - k a bu l e tr ne y i reddediyor iardr .~ M e sru ti ve tin i lk v ilin da Avrupa'mn p ara p iy as ala nn da n d l~ b ore e ld ee tmck ~orl;~U. 9 09 < Ey lU l 'U n deM a li ye N e za re ti 7 m i ly on T U rk l ir ah k b iri< ; b or cla nm a ya g ir is ti. lngiliz Sefiri , "b u i sl em i n , T t lr k le ri n kendiler in i, 0g une d ck b ore aldrklan v e bU y li k o l c u de [ ng il iz -F ra n st z b a nk e rl e ri ni n e g e-m cn lig in de b ulu na n c ok d ar bankac ihk c ev re si ni n d en et im i nd en k ur ta r-m a k, d uz en li b ir t em i na t g os te rr ne ks iz in b or e a la bi lm e k, O s m an h D u yu n- uUm um iy e's in in a yn ca onay i o lm a ks rz m b or ql an ab il m ek v e g er


11/28

H er a la nd a ta sa rru f v e d ev le tin h er k e-m a ya nla nn ki nin m a sra tl an m . k IS ~. I' ~.t ~ ir a za ltm a p oli tik as l u yg u-s im i nd ek i k ab an k b ~r .~ kr as l : :: :. :t ~I ;l e; ll le ri ne ' ka r lh k, s on ra ki b ir ka e;lanm aya ba~ land !. B utun bu t , tt ' Yabancr p iyasala rdan ahnan bore-bu k verm eye devam e I. .y llda u tc ;e .ae ;1 d _ . " i.ik lenen esk i re jim in m irasiyd t bu .la ra k arm i f lasa og ru s u r .B lo ck , oy le d ev am e di yo rd u:. Zd lom l r ap or da , T u rk r ef on nc ul an m n"G ee ;en y ihn E kirn aym da y~ . 7 ' k I o lduklanm be-id " u tl m e isuu ele a lm aya arar Im aliyey i yern en . ~ rgu e I" ki bu ise iy i h a sl a di la r. H i .i kt i-I . t' . "unu I tlra f e tm e iyim xi, 't I daI rtm l 1m , 't ., d flak uzere gerrek rakam ara -T " k i ta rih inde Ilk e a 0 m ,y d kim et, ur ye .' . ls te r ko tu d tinyaya u an ab bu t e nazirlad r v e iste r iy r I, "Yanan ir u e ; " I o rtb as e trne yo -.' b ir d"ki.im i.inu sundu . B un an 0Yi.ik i. imltil i . ik lenmn II 0 Yal h tik tim et b i.itc ;e -. . ..' d e bu lunm ad l m zca ,n u nd e h e rh a ngl bir gm lm 'ak la ka lm ad l, ay ru zam an -

n in e ;izdig i yo ld a ~ ~h m a,,~ ~:~ ab ~:n uda sik ic a d en etlem eyi k a-da M ebusan M echsl de hu.. " Ie il iii k a nu n la ra g e re ; ek te nr ar la t .I rd l. M a li ye n ez ar et mm ~ ~ t~ e y m a ~ de 1e ri i le a ra c ge re ; all-u yu lm a sm l s ag la y~ c a~ l. nd an v ~ ~ O ~ ~; sI Yl a g ee ;m i t e h nk um e ti m i l-m i ic in yapilan sa ib e li Ih a le len ~ b i e ve B ah riye N ezare tle riyon la rca lng iliz Iirahk zara ra sokan ar "IY . d etk in b ir d ene tittid e dah il o lm ak uzere bU ttin nezare tle r uzenn euygu layacagm dan em in im . . .. . ..,," dek i bashca enge lle rd en b iri"D tizg tin b ir m aliy e sis te mm m "~ :~ ele ri d i. S ara y'm m i.id ah ale siSu ltan 'm ve Saray efradm m m u E ski S ~lta .I1 'm (ll. Abd i . i lh ami t )a rtik tam am en ortadan ka lk ffil tlr. . h a a it ok saY ldak i rnulk -e li n de k i o n em l i. m e b la g l.% :; ~ ~~ ~ ~ ~ d~ ~ i ~e g e c; e~ e k ti r. A y n ca , . YI I-le rd en akan ge lirle r d e ? I 11 koy ltile rin suunden zengmle-d rz S araym dak i, u lk enin v~ zava I , ,23sen stiri.iy le pad isah gozdesi d e a rnk yok tu r.. "

. .,' k end i ie ;indek i re fonndan sozB lock daha son ra M ahye N ezareu m nal an la r kullanm ak konu -. d yabanc i m I uzmederek islaha t kom lsyonu~ a . I d - a d ikka t rek inek ted ir: M .. b ' m zmm bu u nm a ig in ysunda herhang l ir sove M r G raves ( lng ihz). M . S teerg (Fran-Jo ly 'd en s onra M . Lau ren t (F ran slz), . ,.23 A ) ' 1 1 1 verde .

i

~L 36

S IZ ), S n. M a is sa (I ta ly an ) v e M r. C ra wfo rd (In gil iz ). A y nc a B lo ck v erg it ah si ld ar la nr un f aa li ye ti ni d i. iz en le ye n y en i b ir y as an m y i. ir ii rl ii ge k on -d ug un u v e h ti ki .i m et in , b ti ti .i n v er gi s is te m in in d eg i ti ri lm e si k on us un ac id di ye tl e e gi lm i s o ld ug un u d a b el ir tm e kt ed ir .I " C a vi t'i n p la nl an i tt ih atv e T e ra kk i C em iy et i'n ce d es te kl en m ek te yd i v e g eJ ir Je rd e s i. ir ek li b ir a rn ss ag la m an m e n i yi y ol un un k oy lu lu gu n d ur um u nu iy ile sti rrn ek te n v e g ee -m is te v er gi o de m ey en ie ri v erg iy e b ag la m ak ta n g ec ;t ig i k on us un da g en elb ir f ik ir b ir li gi vardi , D a hi Ii ye v e N a fi a N e za re tl er i g uv en li gi s ag la ya ra k,d ah a iy i b ir ile tis im a giy la k oy lu kb olg ele ri u la sirn a ac ara k v e k am u y a-ranna olan yannm lara yabanc i se rm ayey i cekerek i.ilk en in re fah irua rn rm a kt a k ar ar hy dr , B t it i. in b u p ro je le r i ci n I tt ih at ci la nn y en i g el ir k ay -n ak la nn a ih tiy ac la n v ard i. E n k ol ay v e m i.im k ii n e ; o z i i m i se , g i. in u ii k r e-sim le rin i y uzd e ll'de n y uzd e 1 5'e c ik arm ak v e d e vie t te kelle ri k urm akg i b i g o r un u y o rd u .

G en e; T iirk le r, k ap itu la sy on la nn y ar atti gi s im rla rn ala r i cin de k en dit op lu m la nm n e ko no m ik y ap rs m i r no de rn le st ir m ey i s i. ir di .i rd i. il er . 1 9 11y ilm d a, Is ta nb ul'd a u la su ni k ola yl as nr ma k a m ac iy la k on ut m i.i lk iy eti nei lis ki n b ir y as a c ik ard ila r. B u y en i y as a, b as ke ntt ek i h e; ti .irl i.ita sm m az.m aim ta pu sic ilin e ka yd ed ilm esin i zo ru nlu kih yordu ; a ym za ma nd a s o-k ak la ra isim , e vle re d e nu ma ra v erm ek u ze re b ir ko misy on ku ru lm ustu .B u o nle m le rin u la sim i iy il es tlr ec eg i h es ap la m yo rd u v e o ze lli kl e is d i.in -y as i b u d uru m da n m e m nu nd u_ 25 A a gl y uk an a ym z am a nd a, l mp ara to r-lu k ic in de se ya ha ti e ng elle ye n ie ; p asa po rt (v esik a) v e h are ke t o zg ur-l i. ig ti nt i k i si tl ay an o bu r o nl em l er k al di nl di . H u ku m et , ~ a gd a g er ek si n-m e le ri k ars ila m ak a m ac iy la y en i b ir t ic are t y as as i ta sl ag r H e r n ul ki ye t y a-s al an nd a d eg is ik li kl er h az ir la rn ay a d a b a la dl .26

G en e; T urk le r, tan rm g elis tir rn e h ed etin e u yg un o la ra k, DeutscheB a T ) K m y on etim in de K on ya o vas mm su la nm asi p ro je sin i h azirlad i.K ilikya ovasm da da benzer b ir g iris im i gerceklestireb ilm ek am a-c iy la b ir a ra tlr l\J a y ap ilm a kt ay di v e b u p ro je yl e A da na c ev re sin de kia ra zin in b ir ik inc i M isir o la ca g: i.im it e diIiy ord u. T an ma o ne m v eri 1 -m esi daha s im diden sem ere le rin i v erm eye baslam is ve 1910 hasadi2 4 A y m verde.25 T he N e ar E a st , c .I, 1 7 M a yis 1 91 1, s .2 3 .. 26 A ynl verde, 2 4 M a yi s 1 91 1. s .5 8.

37


12/28

m uk em m el o lm u stu . Neyazik ki t U ro nU n o nem li b ir b Oltim ti e m~ ~k l th~ 1 y t iz ti n d en h eb a o lm u s v e b u d u.ru m .ta nmm mak~ne l emesml

, '0 27g t i ndeme genrm rs , , " .. 1911 yihna ge l indig inde . Ttirkiye g o zl em c i le ri . b ir ekono rn i k can-l anmadan so z ede r olmustu .

" " . TU r ki ye 'd ek i y en i r ej im le anayasal b ir y on eti~ .k uru lm u~ , y ol-s u zl uk v e s u is ti m al le r onadan k a ld lO lm l ~~ U l k eYI Il e~ l el ~ e yo l un~s o ka ca k a d lm l ar antmaya b a la nm l~ tlr . . . ~ lk e d ~ ha s im d id en yemyonelimin itici gucunu hisse tmektedir . Yeni de lT I lryo l lan y~p~ lmas lv e e sk il er in in d e g en i~ le ti lm e si i ci n, k ar ay ol la rl y ap ll t~ ~ sl icm, te-l ef on s eb c ke lc ri ni n v e e l ek t r ik s a n tr a ll a nmn k ur ul m as l I ~m v e tr am -v a yl a; m e le k tr ik le i ~l et il m es i icin ( y abanc i t lrmalara) ayn~a~ l Ida rtarunmrstu. Aynca, i il ke ni n b U yi ik m i ll i k ~ yn ~k la nn l g eh ~tr nn e.kaynak l an gen i s l e tme , ma k in a la ~m l s a naY I, I, en k ~ rt ll a , ". c h ~ l~ nsann a lma gucu ile mutlu lugunu a rt nrm a y o n un d e sonuc la i vele~i :olan b a s k a a yn ca hk la r d a ta nm m l~ tlr, y a d a t am nm a y ol un d ad ir .

, , TR ) . '/1 H ' 'ran 19 11 . s.59-61 . E meg in g i-' )7 L e va nt T ra de R e vi ew (bundan so n ra L ~ ,I.. U Z I , . ' '- ,. "k ' ld : y uzde SO - d e taunu n ve sanayuun l11ak llld e~ lIleS I ta -de rek a rtan uc ren - I I y l a c . ' " dd I.,lc biu i o ze nd ire n b ir e tk en di. 1 91 2 y ih na g eliu dig in dc T urk iy e k en di h an un a e e nm ,k - t cam kum a' p arn uk to hu rnu y ag l. cuuen to . k ire rn it, m ob ilyaku l lanmaya v e ag u , .,' . 'I I ik ac iy l av e d er i m a mu ll er i g ib i m a ll an u re tm c ye b a~ la ll ll~ l1 , M a ki no li la a um ~ C ~I ~I ~ ~ d va lh uk um et, m ak in ele rd en a nn an g um ru k v erg is uu k ald ~lm l~ tl. B kz. G . re an

" C omm e rc ia l R e v ie w o f T ur k ey " . LTR. iil3 . A r a h k 1 91 2 1 ~md e . s . 2 2- 2 3 .. . t28 A . 'd . 1 6 -1 7 1 90 9' da y ay m la na n N a fi a ( B ay m dl rh k) p ro gr am m a g or e. Nezaret,) 1 1 1 \e l e , s. ' daha d '. I 30000 kin ka -va r o lan 6 < XlOkm . demiryo luna c k o la ra k 9 0 00 k ill. em l!)o 1 I. -, , ' 'ra o lu v e o k s ay id a tim an in sa e tm ey i p la nliy ord u. U I~ lI n a grm g eh ~n nn ed e . u : lke sL r c. ii m d~ o ld ug u g ib i s tr a te j ik d e g il , c k on O l ni k 6 l ~U t lc r k u l la m l ac a ku , B k I . LTR. C.1/3,

Aralrk 1 911 .5 ,25 2 -256, " k 1 ' ~' ~u~ ub a\ 1 91 2'd e N af la Na z t rh g t 'n a g e ti ri le n Mehme t C a v it B e y , s o nr a Ion y l I IIIp rog ram lonc riyo rdu : , "A d ' a tik h u tn ( P ra n s i z ):a) Demily 'o l l l ln : (i) Karaden iz h at n ( Fr an S IZ sennayes l ) ; ( I I ) ,n y ,_ . sr~ ha i t i (In ' iIi~C) A n ad ol u' da ki C h es te r P ro jc si ( A m er ik al l s en n ay es i) : ( iv ) B a gd at B a : "gS~~ l 1 a ye s i )' ( v ) An k a r a 'y l S amsu n -S iv a s h a t tma b a g l ay a n h a t (Ak lma n d ,s e r nm )OCS I ) d 'e a o - ar ' ta. " .. T b : p .o jclen [nce lenm c ' tey I. (11 e e'b) Lunanlur: (I) Sarnsun ve ra zon II " ' ' ' C O O ) K'-( bu ra si B al ka n S av as la n'n da k ay be di le re k R um la ra g e~ l1 ) g .: m~ b it hH lI1an t :1 1 1 / a, , " ' I til k ti: (1') Yala ay av e veyav ala 'd a kucuk b ir lim an ; (iv ) Sc lan ik lnnam g em s e I ece , .T rab lu s 'ta lim an la r, " , . k ' " '\d n a b ol ge ..i) 5 / ' (i) M e zo po ta m yu i na le si a ~ lk a ru rm a ya ~ lk al ll ac a 11 , \ 1 1 ) r a ..,c IIlima, I, hi I ", , ' e l ' I ' v ap l la cak t lda V arda r B oyan a M eric ve ce ria ne rr en 1~ ln p ro j C J 've ayru zam an .'" '/

i

,.

3 8

L e v C U I t Trade Review'nun y en i re jim in e ko no mik p ro gra mm a ili ld nyo rumu biraz ab~ab ve as m j Y im s e rd ir . B i ri nc i o la ra k , m o d em l e l1 \ef aa li ye ti ni n e sa s b ol um u nu n' m e rk ez de , 1 st an bu l'u n i~ in de v e ~ ev re sin deye r ald iguu v e Is ta nb ulu n, d eg il O sm an h lm p ar aio rlu gu , " Tu rk iy e" b ileo lmad l~ml hanrda tu tm ak g ere kir . lttih at~ llar d a b un un fark md ay dl.~ ti nk ti k e nd il er i z at en tasra kt i~t ik burjuvazisin in t em s il c il e ri y di . t tt ih a ~ 1h a re k et in e y al et le rd e , o z el li kl e R u rn e li 'd e g e li sm i s o ld u gu n u v e yilhk top-lan nlan m, Ch ir 1 91 2'd e Y un an hlan n elin e g ece ne d ek S ela nik 'te y ap -t ik l anm un utmamah y rz . He r d u rum d a npk i d ah a s on ra ki K e m al is tl er g ib i,o nla r d a " Ko zm op olit is ta nb ul" a k a r s r g ti ve n si zd il er . B u n e d e n l e he -d ef le rin de n b ir i, m e rk ez il e c ev re a ra sm d a, " sa gh kh b ir a de m -i m e rk ez iy etve ozerklige" yo l acacak olan saglarn v e v er ir nli b ir i li sk i k u r ulma si y dr .Deu ts c he L e v a nt e Z e it un g ' ( tanh yok ) g o re . " ye ni s is te rn , yere l sanay ig iris irn le rin de v e s eh irle rd ek i m ali p olitik ala nn da d ah a s im d id en iy i s o-nuc la r " almisn:

" Su ra da b ir ta sr a v al is i a ga


13/28

E konom inin bu m illi seferberlikten ayn tutu lm asi pek m um kun de-gild i ve nitekim bu "gayri resm i" ku r ul u sun i s le v le r in d e n b ir i h al kt anpara to pla m a ku : H u k ur ne t, "b u kuru l usa Ha zi ne Bo no la ny la b e s b u cu kmilyon Ingil iz lirasi toplamak gorevin i v er di ". MU d af aa -i M i ll iy e Cemi-y et i i se , h U ki im e te i~b o r cl anma y a g i ri sm e ~ a gn sm d a b ul un du .31

Bu m i ll i s ef er be rl ik , l ui ha tc il ar i ci nd e yer alan ve goruslerini TurkYurdu dergisinde dile getiren bir grubun faaliy~ tleriyle a ym zarnanar a s tl a d i. P r o f es o r B e rk es oy le d em e kte di r:

" Tt lr k cu l er , T u rk De v ri rn i' ni n sa vu nm asi g ere ke n e ko nom ik h ed ef-ler konusunda da ha berrakular . Muhtemelen P ar vu su n s os ya li z-m in de n e tk ile ne re k ve Ru s y a'd a k i T u r k ce konusan h al kl an n b ur ju -vazisinin gosterdigi e ko no mi k g el i m ed en e si nl en ere k, T U rk halki-ru n A v ru p a e ko no m is in e o la n e ko no m ik b ag im h lrg m a k ars t m u ca -dele etm ek ve O sm anh l m p a ra t or lu g u i ci n de TUrk mill iyet inin eko-n om i k c rk ar la nnm kollayrcrsi olacak bir orta srm fm geJim esin is ag la m a k am a ci yl a, e k on om ik r ni l1 i ye t ~i li k f ik r in i v e devletci l ik po -l i tik ast r u ge l i~ t i rd i le r : ' \2

B u nok ta d a , Pa r vu s 'u n f ik i rl e ri n in tttihat~llar uzerinde n e o l~ ii de e tk il io ldugunu deger l endi rmek m iim kU n deg ild ir, H epsi de T urkc e olarak fieTUr k Yurdu il e oteki dergilerde y a yi rn la n an y a zi la n ( "K ( iy lU l er v e Dev -le t"; " 19 11 Y III M ali D uru mu na B ir B aIo "; "T iirk iy e, Avrupa'nm MaliBoyundurugu Alnndadir'' [iki rnakale]; "M ali K ole lik te n K urtu iu su nYolu"; " Tu rk le rin B o re A lm a kt a H ak h O ld uk la rl P ara "; "D ev le t v e M il-l et "; " M al i Tehlikeler' '; "i~Isten G ec me de n G oz un uz u A crm z": "Ma-liyenizi Bk Turk'un Sorumlu luguna Ve ri n iz "; " T i. ir k Genc le r in e Mek t u p '' ;"Tiirkiye T a nr m ru n G e le ce g i" ve T ii rk iy e 'n i n Ha s s a s N o ki a st : O sma nuDevlet in in Borclan v e B un la rm l sl ai u, I st an bu l, 1 91 4) k us ku su z T i. irk i-ye 'nin A v rupa ile ola n iliskileri konusunda 0 z ar na nk i g or U l er i e tk il e-m i st ir , P r of es o r B e rk e s'e gore:3 1R ommi ly ,U)'III yerde ve I s tanbu l.3 -4$uba t 1913 .32 Berkes . Secularism. s .425.RusMarksistiAlexanderHelphand -daha ~o k tak.ma ad ! olanParvus diyebilin ir - ,Turkiye 'ye 1910Ylhndageldive 1914~esavas patlakverened ek b u-rada kal d i . T ur k Y ur du i le T i ir k b a s imnda ~ Ik an y a zi la n n da n a n la s il d igm a gore,TiiIX~iiler inanl~lnanlolarakonemlib ir ro l oynad i . Tiirk iye'dekih ay an m n d ah a a yr m nho lmak la birlikteeksikbiroykiisiii~inbkz, Z.A.B.Zeman veW.B.Schar lau ,T h e Merchant

(If R e vo lu ti on : I he U f e vf A l e xa n de r I s ra e l H e l plw ll d (PWVI IJ), IR67-/924. Lond ra , 1965.40

"

"P arv us, T iirk le re so sy alizm i g etinn ed iy se b ile , T iirk a yd mla nn mi na tc r b ir y am ls am a si m s ar sn us n. T i. irk iy e'n in A v r up a u yg ar hg mmbir p arcasr o lm adrgin a isaret ederek . yalm zca isted ig i icin ya dahatta A vrupa'nm diplom atik ibirligin i kazandlgl i~ in de bununmi . imkUn o l am a y a c agm i s o y lem i st i. Te rs in e , T i .i rk iy e A vrupa ka -p it al izm in in em pe ry al is t sa l dmsmm hedefle rinden biriydi ve birsornurge alam olm a yolunda epey ilerlem isti, T i.irk iye ile A v rupaa ra sm da ki e ko no rn ik ilisk ile r, so mu re n ile so mu ru le n a ra sm da kii li sk il er d i. D o la y is iy la t em e l t op lu ms al d ev ri m s oru nu , b ir s os ya li stdevr im degi ldi . S osy alist d ev rim , a nc ak k ap ita lis t i.ilk ele rd e b iranlam tasiyabi l i rdi . TUrkiye'de so run , m illi bagrm srzhk ve halkad on i. ik b ir d em ok ra si a lt md a e ko no m in in iyilestirilrnesi v e b ir mil l ie ko nom i y ar at ac ak onlemlerin almmaslydl."33

T ii rk le r, m iIl i _ ba gm ls lz hk v e e ko no m ik b ak im da n d ti ze lm e i ht iy ac mmuzun s i .i r ed i r f a rkmdayd i la r . Ama , b un un y alm zc a p ek d e v arlig , g oru lm e-y en b ir T Urk b wju va zisi ta ra tin da n basanlabi lecegini a ci kc a if ad e etrne-leri, a nc a k 1 91 4 d ol ay la nn da o lmustu r , Yusuf Akcura , "m od em d ev le ti nt em e li b ur ju va s lm f l~ i1 r" d iy e yaziyordu, "


14/28

b ag lm S lZ lI k m u c ad el es in de b ir o rn ek v e e si n k ay na g: o lm a ya d ev am e tt i. [7it tih at ~lla r y ab an ci s erm a ye ye c ok o ne m v en ne kle birlikte, o n un b er? -b e ri n de g e ti rd i gi krsi t lnmalan - he le b un la r siyasaI nitclikte olur v e d e v le t ine c em e n li ii in i z e de l er se - k a bu l e tr ne y i reddediyor iardr .~ M e sru ti ve tin i lk v ilin da Avrupa'mn p ara p iy as ala nn da n d l~ b ore e ld ee tmck ~orl;~U. 9 09 < Ey lU l 'U n deM a li ye N e za re ti 7 m i ly on T U rk l ir ah k b iri< ; b or cla nm a ya g ir is ti. lngiliz Sefiri , "b u i sl em i n , T t lr k le ri n kendiler in i, 0g une d ck b ore aldrklan v e bU y li k o l c u de [ ng il iz -F ra n st z b a nk e rl e ri ni n e g e-m cn lig in de b ulu na n c ok d ar bankac ihk c ev re si ni n d en et im i nd en k ur ta r-m a k, d uz en li b ir t em i na t g os te rr ne ks iz in b or e a la bi lm e k, O s m an h D u yu n- uUm um iy e's in in a yn ca onay i o lm a ks rz m b or ql an ab il m ek v e g er


15/28

H er a la nd a ta sa rru f v e d ev le tin h er k e-m a ya nla nn ki nin m a sra tl an m . k IS ~. I' ~.t ~ ir a za ltm a p oli tik as l u yg u-s im i nd ek i k ab an k b ~r .~ kr as l : :: :. :t ~I ;l e; ll le ri ne ' ka r lh k, s on ra ki b ir ka e;lanm aya ba~ land !. B utun bu t , tt ' Yabancr p iyasala rdan ahnan bore-bu k verm eye devam e I. .y llda u tc ;e .ae ;1 d _ . " i.ik lenen esk i re jim in m irasiyd t bu .la ra k arm i f lasa og ru s u r .B lo ck , oy le d ev am e di yo rd u:

. Zd lom l r ap or da , T u rk r ef on nc ul an m n"G ee ;en y ihn E kirn aym da y~ . 7 ' k I o lduklanm be-id " u tl m e isuu ele a lm aya arar Im aliyey i yern en . ~ rgu e I" ki bu ise iy i h a sl a di la r. H i .i kt i-I . t' . "unu I tlra f e tm e iyim xi, 't I daI rtm l 1m , 't ., d flak uzere gerrek rakam ara -T " k i ta rih inde Ilk e a 0 m ,y d kim et, ur ye .' . ls te r ko tu d tinyaya u an ab bu t e nazirlad r v e iste r iy r I, "Yanan ir u e ; " I o rtb as e trne yo -.' b ir d"ki.im i.inu sundu . B un an 0Yi.ik i. imltil i . ik lenmn II 0 Yal h tik tim et b i.itc ;e -. . ..' d e bu lunm ad l m zca ,n u nd e h e rh a ngl bir gm lm 'ak la ka lm ad l, ay ru zam an -n in e ;izdig i yo ld a ~ ~h m a,,~ ~:~ ab ~:n uda sik ic a d en etlem eyi k a-da M ebusan M echsl de hu.. " Ie il iii k a nu n la ra g e re ; ek te nr ar la t .I rd l. M a li ye n ez ar et mm ~ ~ t~ e y m a ~ de 1e ri i le a ra c ge re ; all-u yu lm a sm l s ag la y~ c a~ l. nd an v ~ ~ O ~ ~; sI Yl a g ee ;m i t e h nk um e ti m i l-m i ic in yapilan sa ib e li Ih a le len ~ b i e ve B ah riye N ezare tle riyon la rca lng iliz Iirahk zara ra sokan ar "IY . d etk in b ir d ene tittid e dah il o lm ak uzere bU ttin nezare tle r uzenn euygu layacagm dan em in im . . .. . ..,," dek i bashca enge lle rd en b iri"D tizg tin b ir m aliy e sis te mm m "~ :~ ele ri d i. S ara y'm m i.id ah ale siSu ltan 'm ve Saray efradm m m u E ski S ~lta .I1 'm (ll. Abd i . i lh ami t )a rtik tam am en ortadan ka lk ffil tlr. . h a a it ok saY ldak i rnulk -e li n de k i o n em l i. m e b la g l.% :; ~ ~~ ~ ~ ~ d~ ~ i ~e g e c; e~ e k ti r. A y n ca , . YI I-le rd en akan ge lirle r d e ? I 11 koy ltile rin suunden zengmle-d rz S araym dak i, u lk enin v~ zava I , ,23sen stiri.iy le pad isah gozdesi d e a rnk yok tu r.. "

. .,' k end i ie ;indek i re fonndan sozB lock daha son ra M ahye N ezareu m nal an la r kullanm ak konu -. d yabanc i m I uzmederek islaha t kom lsyonu~ a . I d - a d ikka t rek inek ted ir: M .. b ' m zmm bu u nm a ig in ysunda herhang l ir sove M r G raves ( lng ihz). M . S teerg (Fran-Jo ly 'd en s onra M . Lau ren t (F ran slz), . ,.23 A ) ' 1 1 1 verde .

i

~L 36

S IZ ), S n. M a is sa (I ta ly an ) v e M r. C ra wfo rd (In gil iz ). A y nc a B lo ck v erg it ah si ld ar la nr un f aa li ye ti ni d i. iz en le ye n y en i b ir y as an m y i. ir ii rl ii ge k on -d ug un u v e h ti ki .i m et in , b ti ti .i n v er gi s is te m in in d eg i ti ri lm e si k on us un ac id di ye tl e e gi lm i s o ld ug un u d a b el ir tm e kt ed ir .I " C a vi t'i n p la nl an i tt ih atv e T e ra kk i C em iy et i'n ce d es te kl en m ek te yd i v e g eJ ir Je rd e s i. ir ek li b ir a rn ss ag la m an m e n i yi y ol un un k oy lu lu gu n d ur um u nu iy ile sti rrn ek te n v e g ee -m is te v er gi o de m ey en ie ri v erg iy e b ag la m ak ta n g ec ;t ig i k on us un da g en elb ir f ik ir b ir li gi vardi , D a hi Ii ye v e N a fi a N e za re tl er i g uv en li gi s ag la ya ra k,d ah a iy i b ir ile tis im a giy la k oy lu kb olg ele ri u la sirn a ac ara k v e k am u y a-ranna olan yannm lara yabanc i se rm ayey i cekerek i.ilk en in re fah irua rn rm a kt a k ar ar hy dr , B t it i. in b u p ro je le r i ci n I tt ih at ci la nn y en i g el ir k ay -n ak la nn a ih tiy ac la n v ard i. E n k ol ay v e m i.im k ii n e ; o z i i m i se , g i. in u ii k r e-sim le rin i y uzd e ll'de n y uzd e 1 5'e c ik arm ak v e d e vie t te kelle ri k urm akg i b i g o r un u y o rd u .

G en e; T iirk le r, k ap itu la sy on la nn y ar atti gi s im rla rn ala r i cin de k en dit op lu m la nm n e ko no m ik y ap rs m i r no de rn le st ir m ey i s i. ir di .i rd i. il er . 1 9 11y ilm d a, Is ta nb ul'd a u la su ni k ola yl as nr ma k a m ac iy la k on ut m i.i lk iy eti nei lis ki n b ir y as a c ik ard ila r. B u y en i y as a, b as ke ntt ek i h e; ti .irl i.ita sm m az.m aim ta pu sic ilin e ka yd ed ilm esin i zo ru nlu kih yordu ; a ym za ma nd a s o-k ak la ra isim , e vle re d e nu ma ra v erm ek u ze re b ir ko misy on ku ru lm ustu .B u o nle m le rin u la sim i iy il es tlr ec eg i h es ap la m yo rd u v e o ze lli kl e is d i.in -y as i b u d uru m da n m e m nu nd u_ 25 A a gl y uk an a ym z am a nd a, l mp ara to r-lu k ic in de se ya ha ti e ng elle ye n ie ; p asa po rt (v esik a) v e h are ke t o zg ur-l i. ig ti nt i k i si tl ay an o bu r o nl em l er k al di nl di . H u ku m et , ~ a gd a g er ek si n-m e le ri k ars ila m ak a m ac iy la y en i b ir t ic are t y as as i ta sl ag r H e r n ul ki ye t y a-s al an nd a d eg is ik li kl er h az ir la rn ay a d a b a la dl .26

G en e; T urk le r, tan rm g elis tir rn e h ed etin e u yg un o la ra k, DeutscheB a T ) K m y on etim in de K on ya o vas mm su la nm asi p ro je sin i h azirlad i.K ilikya ovasm da da benzer b ir g iris im i gerceklestireb ilm ek am a-c iy la b ir a ra tlr l\J a y ap ilm a kt ay di v e b u p ro je yl e A da na c ev re sin de kia ra zin in b ir ik inc i M isir o la ca g: i.im it e diIiy ord u. T an ma o ne m v eri 1 -m esi daha s im diden sem ere le rin i v erm eye baslam is ve 1910 hasadi2 4 A y m verde.25 T he N e ar E a st , c .I, 1 7 M a yis 1 91 1, s .2 3 .. 26 A ynl verde, 2 4 M a yi s 1 91 1. s .5 8.

37


16/28

m uk em m el o lm u stu . Neyazik ki t U ro nU n o nem li b ir b Oltim ti e m~ ~k l th~ 1 y t iz ti n d en h eb a o lm u s v e b u d u.ru m .ta nmm mak~ne l emesml

, '0 27g t i ndeme genrm rs , , " .. 1911 yihna ge l indig inde . Ttirkiye g o zl em c i le ri . b ir ekono rn i k can-l anmadan so z ede r olmustu .

" " . TU r ki ye 'd ek i y en i r ej im le anayasal b ir y on eti~ .k uru lm u~ , y ol-s u zl uk v e s u is ti m al le r onadan k a ld lO lm l ~~ U l k eYI Il e~ l el ~ e yo l un~s o ka ca k a d lm l ar antmaya b a la nm l~ tlr . . . ~ lk e d ~ ha s im d id en yemyonelimin itici gucunu hisse tmektedir . Yeni de lT I lryo l lan y~p~ lmas lv e e sk il er in in d e g en i~ le ti lm e si i ci n, k ar ay ol la rl y ap ll t~ ~ sl icm, te-l ef on s eb c ke lc ri ni n v e e l ek t r ik s a n tr a ll a nmn k ur ul m as l I ~m v e tr am -v a yl a; m e le k tr ik le i ~l et il m es i icin ( y abanc i t lrmalara) ayn~a~ l Ida rtarunmrstu. Aynca, i il ke ni n b U yi ik m i ll i k ~ yn ~k la nn l g eh ~tr nn e.kaynak l an gen i s l e tme , ma k in a la ~m l s a naY I, I, en k ~ rt ll a , ". c h ~ l~ nsann a lma gucu ile mutlu lugunu a rt nrm a y o n un d e sonuc la i vele~i :olan b a s k a a yn ca hk la r d a ta nm m l~ tlr, y a d a t am nm a y ol un d ad ir .

, , TR ) . '/1 H ' 'ran 19 11 . s.59-61 . E meg in g i-' )7 L e va nt T ra de R e vi ew (bundan so n ra L ~ ,I.. U Z I , . ' '- ,. "k ' ld : y uzde SO - d e taunu n ve sanayuun l11ak llld e~ lIleS I ta -de rek a rtan uc ren - I I y l a c . ' " dd I.,lc biu i o ze nd ire n b ir e tk en di. 1 91 2 y ih na g eliu dig in dc T urk iy e k en di h an un a e e nm ,k - t cam kum a' p arn uk to hu rnu y ag l. cuuen to . k ire rn it, m ob ilyaku l lanmaya v e ag u , .,' . 'I I ik ac iy l av e d er i m a mu ll er i g ib i m a ll an u re tm c ye b a~ la ll ll~ l1 , M a ki no li la a um ~ C ~I ~I ~ ~ d va lh uk um et, m ak in ele rd en a nn an g um ru k v erg is uu k ald ~lm l~ tl. B kz. G . re an

" C omm e rc ia l R e v ie w o f T ur k ey " . LTR. iil3 . A r a h k 1 91 2 1 ~md e . s . 2 2- 2 3 .. . t28 A . 'd . 1 6 -1 7 1 90 9' da y ay m la na n N a fi a ( B ay m dl rh k) p ro gr am m a g or e. Nezaret,) 1 1 1 \e l e , s. ' daha d '. I 30000 kin ka -va r o lan 6 < XlOkm . demiryo luna c k o la ra k 9 0 00 k ill. em l!)o 1 I. -, , ' 'ra o lu v e o k s ay id a tim an in sa e tm ey i p la nliy ord u. U I~ lI n a grm g eh ~n nn ed e . u : lke sL r c. ii m d~ o ld ug u g ib i s tr a te j ik d e g il , c k on O l ni k 6 l ~U t lc r k u l la m l ac a ku , B k I . LTR. C.1/3,

Aralrk 1 911 .5 ,25 2 -256, " k 1 ' ~' ~u~ ub a\ 1 91 2'd e N af la Na z t rh g t 'n a g e ti ri le n Mehme t C a v it B e y , s o nr a Ion y l I IIIp rog ram lonc riyo rdu : , "A d ' a tik h u tn ( P ra n s i z ):a) Demily 'o l l l ln : (i) Karaden iz h at n ( Fr an S IZ sennayes l ) ; ( I I ) ,n y ,_ . sr~ ha i t i (In ' iIi~C) A n ad ol u' da ki C h es te r P ro jc si ( A m er ik al l s en n ay es i) : ( iv ) B a gd at B a : "gS~~ l 1 a ye s i )' ( v ) An k a r a 'y l S amsu n -S iv a s h a t tma b a g l ay a n h a t (Ak lma n d ,s e r nm )OCS I ) d 'e a o - ar ' ta. " .. T b : p .o jclen [nce lenm c ' tey I. (11 e e'b) Lunanlur: (I) Sarnsun ve ra zon II " ' ' ' C O O ) K'-( bu ra si B al ka n S av as la n'n da k ay be di le re k R um la ra g e~ l1 ) g .: m~ b it hH lI1an t :1 1 1 / a, , " ' I til k ti: (1') Yala ay av e veyav ala 'd a kucuk b ir lim an ; (iv ) Sc lan ik lnnam g em s e I ece , .T rab lu s 'ta lim an la r, " , . k ' " '\d n a b ol ge ..i) 5 / ' (i) M e zo po ta m yu i na le si a ~ lk a ru rm a ya ~ lk al ll ac a 11 , \ 1 1 ) r a ..,c IIlima, I, hi I ", , ' e l ' I ' v ap l la cak t lda V arda r B oyan a M eric ve ce ria ne rr en 1~ ln p ro j C J 've ayru zam an .'" '/

i

,.

3 8

L e v C U I t Trade Review'nun y en i re jim in e ko no mik p ro gra mm a ili ld nyo rumu biraz ab~ab ve as m j Y im s e rd ir . B i ri nc i o la ra k , m o d em l e l1 \ef aa li ye ti ni n e sa s b ol um u nu n' m e rk ez de , 1 st an bu l'u n i~ in de v e ~ ev re sin deye r ald iguu v e Is ta nb ulu n, d eg il O sm an h lm p ar aio rlu gu , " Tu rk iy e" b ileo lmad l~ml hanrda tu tm ak g ere kir . lttih at~ llar d a b un un fark md ay dl.~ ti nk ti k e nd il er i z at en tasra kt i~t ik burjuvazisin in t em s il c il e ri y di . t tt ih a ~ 1h a re k et in e y al et le rd e , o z el li kl e R u rn e li 'd e g e li sm i s o ld u gu n u v e yilhk top-lan nlan m, Ch ir 1 91 2'd e Y un an hlan n elin e g ece ne d ek S ela nik 'te y ap -t ik l anm un utmamah y rz . He r d u rum d a npk i d ah a s on ra ki K e m al is tl er g ib i,o nla r d a " Ko zm op olit is ta nb ul" a k a r s r g ti ve n si zd il er . B u n e d e n l e he -d ef le rin de n b ir i, m e rk ez il e c ev re a ra sm d a, " sa gh kh b ir a de m -i m e rk ez iy etve ozerklige" yo l acacak olan saglarn v e v er ir nli b ir i li sk i k u r ulma si y dr .Deu ts c he L e v a nt e Z e it un g ' ( tanh yok ) g o re . " ye ni s is te rn , yere l sanay ig iris irn le rin de v e s eh irle rd ek i m ali p olitik ala nn da d ah a s im d id en iy i s o-nuc la r " almisn:

" Su ra da b ir ta sr a v al is i a ga


17/28

Ekonom inin bu m illi se ferberlik ten ayn tu tu lm asi pek m um kun de-g ild i ve nitek im bu "gayri resm i" k u ru lu s u n i sl ev l er in d e n b ir i h alk ta npara to pla m ak u : H u ku rn e t, "b u ku ru lusa Ha zi ne B o n ol an y la b es b uc u kmilyon Ingi l iz l irasi toplamak gorev in i v er di ". MU d af aa -i M i lli ye Cemi-y e ti i se , hU k iim et e i~b o rc la nma y a g ir ism e ~ ag ns m da b ul un du .31

B u m i ll i s ef er be rl ik , l ui ha tc il ar i ci nd e yer alan ve goruslerini TurkYurdu dergis in de dile ge tiren b ir grub un faaliy~ tleriy le ay m zarnan ar a s tl a d i. P r o f e so r B er ke s oy le d em e kt ed ir :

" Tt lr k cu l e r, T u rk D ev ri rn i 'n i n sav un ma si g erek en e ko no mik h ed ef-ler k onusu nda d aha berrakular . Muhtemelen P ar vu su n s os ya li z-m in de n etk ile nere k v e Ru s y a' da k i T u r kc e konusan h al kla nn b u rj u-vazis inin goste rd ig i e ko no m ik g eli me de n e sin le ne re k, T U rk halki-ru n A v ru p a e ko no misin e o lan ek on om ik b ag im hlrg ma k arst m uc a-d ele etm ek ve O sm anh l mp a ra to r lu g u i ci n de TUrk mill iyet inin eko-n om ik c rk ar la nnm kol layrcrsi o lacak bir orta srm fm g eJim esin is ag lam a k am a ci yl a, e k on om ik r n il 1i ye t~ il ik f ik ri ni v e devletci l ik po -l i ti kas tru ge l i~ t i rd i l e r: ' \ 2

Bu n o k ta d a, P a rv u s' un f ik i rl er in in tttihat~llar uzerinde n e o l~ iid e e tk il ioldugunu deger l end i rmek mi imkUn degildir , H epsi de Turkce o la ra k f ieTUrk Yurdu ile oteki dergi lerde y a y ir n la n an y a zi la n ( "K (iy lU le r v e Dev -let"; "1 91 1 Y III M ali D uru mu na B ir B aIo "; " Tiirk iy e, Avrupa'nm Mal iBoyundurugu Alnndadir'' [iki rnakale]; "Mal i Ko le li kt en K u rtu iu su nYolu"; " T ur kle rin B o re A lm a kta H a kh O ld uk larl P ara "; "D ev let v e M il-le t" ; "M ali Tehlikeler''; "i~Isten G ec me de n G oz un uz u Ac rm z": "Ma -l iyenizi Bk Turk'un Sorumluluguna Ve ri ni z" ; " T i. ir k Ge n cl er in e Me k t up '' ;"Tiirkiye T a nrm ru n G e le ce g i" ve T ii rk iy e 'n in H a s sa s N o ki as t: O s m a nuDevle t in in Borclan v e B un la rm l sla iu , Istanbul, 1914) kuskusuz Ti.irki-ye 'nin A v rupa ile o lan i l iskiler i konusunda 0 z ar na nk i g or U le ri e tk ile -m i st ir , P r of es o r B e rk e s' e gore :31 Rommi l y ,U)'III yerde ve I st a nbu l . 3- 4$ uba t 1913 .32 Berke s . Secularism. s .425.RusMarks i s t iA lexanderHelphand -daha ~ok tak.ma ad ! olanPa rvus diyebil inir- ,Turkiye 'ye 1910Ylhndage ld ive 1914~es ava s patlakverene d ek b u-rada ka ld i . T ur k Y ur du i le T i ir k b a s imnda ~Ikan y a zi la n n d an a n la s il d igm a gore ,TiiIX~ii lerinanl~lnanlo la rakoneml ib i r ro l oynadi . Tiirkiye 'dekih ay an m n d ah a a yrm n h

olmakla birlikteeksikbiroykiisiii~in bkz, Z.A.B .Zeman veW.B .Schar l au ,T h e Merchant(I f Revol ut io n : I h e Uf e vf A l ex a nd e r I sr a el H e lp lw ll d (PWVIIJ) , IR67-/924. Londra , 1965.

40

"

"Parvus, T iir kle re so sy aliz mi g etin ne diy se b ile , T iirk a yd m la nn minatcr bi r y am ls am a si m s ar sn us n. T i. ir k iy e 'n in A v r up a uygarhgmmbi r p ar ca sr o lm ad rg in a isa re t e d er ek . y alm zc a i ste di gi i ci n ya daha tta A vru pa'n m diplo matik ibirlig in i kazandlg l i~ in de bununmi . imkUn o lama y a ca gm i s o yl em i s ti . T e rs in e , T i .i rk iy e A vrupa ka -p it al izm in in emp er ya li st sa l dmsmm hedeflerinden b iriyd i ve birso rn urg e a la m olm a yolu nda epey i ler lemisti , T i.i rk iy e il e A v ru p aa ra sm d ak i e ko no rn ik i li sk il er , s omu re n ile somurulen a rasmdakii li sk il er d i. D o l ay i si y la t em e l to plu m sa l d ev rim so ru nu , b ir s osy alistdevrim degildi. S osy alist d ev rim , a ncak k ap italis t i.ilk elerd e b iranlam tasiyabilirdi. TUrkiye 'de sorun , m illi bagrm srzhk v e ha lkad on i.ik b ir d em o kr asi a ltm d a e ko no m in in iyilestir ilrnesi v e b ir mil l ie ko n om i y ar at ac ak onlemle r in almmaslydl ."33

T iir kle r, m iIli _ ba gm lslzh k v e e ko no m ik b ak im d an d tiz elm e ih tiy ac mmuzun s i. ir e d ir f a rkmdayd il a r. Ama , b un un y alm zc a p ek d e v arlig , goru lme-y en b ir T U rk b wju va zisi ta ra tin da n basanlabilecegini acikca i fade etrne-ler i, a nc ak 1 91 4 d ol ay la nn da olmustur , Yusuf Akcura , "m od em d ev le ti nt em e li b u rj uv a s lm f l~ i1 r " d i y e yaziyordu, "


18/28

e pe y d en ey im kazannus o lan b ir A ~~ _~ I_g ~z1~ mci. T iirk ek on o~ iky as an nsi mn tu tu cu k ara kte ri ne v e "k ay na kla n y ed ek te tu tm ay i g ere kt ire nb ir ih tiya thh k siy ase tin e ah skm o la n" isa da mlan nm tem kinli tu tu mun ad ik ka t c ek iy or du . G e ne a ym g oz le m ci , a ln ru n I m pa ra to rl uk ta n ~l l. m ~ cC ! y-h er v e s ik ke b ic im in de m uh afa za e dild ig in e v e g ay ri me nk ul le re i lis ki n y a-s ula nn se nn ay c h are ke tle ri ne n as rl e ng el o ld ug un a is are : e diy ord u.36 it -t ih atc ila r, b u d urg un lu ga s on v ere ce k o lU s erm a ye yi se rb es t bi rakt t racak,s an ay i v e ti ca re t fa al iy etin i lu zla nd ira ca k, to pra k d eg eri ni a rn ra ca k v e g e-n el o la ra k u lk en in m ali k al km m as in a k at kid a b ul un ac ak y as al ar c ik arm aki st iy ord u. Y en i y as al ar, m ira s h ak kim g en is le te ce k, to pra k m ulk iy eti ni v etopragin el d eg is tirm es in i d uze nle ye ce k, v ak if v e m iri to pra kla n ip ote g.eta bi k ila ca k v e s irk etle sm ey i m um k un ki lacakt i . B u tu r to pra kla r d ah a zi -y ad e z ily et lik a ltm d a t utu lu yo rd u v e b un la nn m ulk h alin e g etiri lm es in in

" hm i edili d 37em sanay i, hem de tanm faa liy etin i canland tracag i ta nun uiyor u .1 91 4 H azi ra n'in da H uk tim et b ir " Te sv ik -i S an ay i K an un u" b ile c ik arm rs-tt. G en e h uk um et, y erl i im ala ta o nc elik ta ru na ca gu u v e y ere l fa brik ala nnc ah sm as iru k ola yl as nra ca gu u d a v aa t e tti. Y un us N ad i'n in -i le ri de Cum-l iuriyet g az ete sin in s ah ib i v e e dito ru o la ca kn r- g iris im iy le b u y as ay a, y a-b ane : m alla r y uzd e 1 0 o ram nda d ah a uc uz olsa b ile de vle ti ye rli im ala t-c id an m al a lm ak la y uk um lu k ila n b ir m ad de e kle nd i.38

K ap ita lizm in g elism esi a cism dan e ng elley ic i o la n zih niy etin u ste -s in d en g e li nm e y e bas ladikca , g iris irn ci ro li.i o yn am ay a is te kl i v e b un uyapab ilecek b ir toplum sa l g rubun yaran lm asi sorunu ortaya c ikn . B u,cesitl i gruplann kendi dar cikarlan icin ku lis yapabild ik le ri ilk besy il li k r ek ab et ci p ol it ik a d on er ni nd e ( 1908 - 1913 ) fiile n m um ku n o lm a-

b u s or un , o rt ay a c ik an i ~b ol Um U n Um e sr ul as tu m an m b ir y ol u o la ra k p si ko lo ji k. r en kl erl a~ l Im ~ o la b il ir . Am a 1 9 08 'd c n s o nr a A v r up a U s tU n l U gU n em ~ y da t. l? k u ya b ll en b ir d e vl eto r ta y a c r km c a T i ir kl e r, e k on o rn i k g i ri si rn y o nu n de k i i st ek s iz li k le r in i c a bu c ak al t ettiler.3 6 B as ko ns ol os G . B ie R an dv al , LTR. c .i il l, E y lU I l9 12 , 5 .1 38 -1 51 .

37 AYIIl v e r d e .38 Th e one c ,v /2 2, 3 H az ira n 1 91 4, 5 ,2 03 _ G e n e, n pk i b oy ko tla r d ur um un da o ld ug ug ib i, l ng il iz H in di st am K o ng re P ar ti si 'n in e ko no m ik ~ o li ti ka sl yl a y ak in b ir k os ut lu kSOl k on us ud ur , B i r m i ll et ve ki li , y ab an ci la nn y ap ng : h ic bi r m al l sa t i n a l rnamayay em in en nis v e ye rli m all k um as k ulla nan Osmanh l a r l eh in de a tc sli b ir k on u~ m ,ay ap uu su ; b u f ik rin . A fr ik a'd a b il e y ay ilr ua su n is ti yo rd u. A sk er le r, s ub a~ la r. h uk u:m e t g o rc l' li 1 e1 1 . s e na lo r Je r , m i Jl et v ek i Jl er i y ,: r1 i m a l i k u m as ta n e J ~l se le r g i ye c ek l er d iv e b un a u yr ua ya nla ra O nc e p ar a c eza si v er il cc ek , s on ra d a i sl er in de n a ulu ca kl ar dr .B u . H in t swadesh i h a re k et in d en b il e d a ha i le r iy d i,

42

r ru~tJ . Am a lt tih at v e T era kk i C em iy eti'n in i ktid an e le g ~ird i& i 2 3 Ocak1913 h iik iim et d arb es in de n s on ra b elli b ir s ek ille nm e g elis me ye b as la dr,P ar ti H e d e vl et in b ir o ld ug u v e p ar ti ni n, " m il le ti n" k is il es m es i o la ra k k ab ule dil dig i b ir te kp arti d ev le tin de IT C 'n in , g iris im ci k ad ro la n k en di s afla na ra sm d an b ul up c ik ar m as i d o ga ld ! A neak bu h ic b ir s e ki ld e , bu is e uyguno lm a ya n a da rn la n o ne c rk arm a k b ic im i nd e t ii m i. iy le k ey fi b ir

Documents

Ahmad, Feroz_ Dogmakta Olan Burjuvazi