1

BİLİM ve İNSAN VAKFI

ELMALILI HAMDİ YAZIR KUR’AN AKADEMİSİ

KUR’ÂN-I KERÎM EĞİTİM ve ÖĞRETİM PROGRAMLARI

TASHÎH-İ HURÛF DERSLERİ

AÇIKLAMALI SÛRE MEÂLLERİ

Hazırlayan :

Yrd. Doç. Dr. Fatih Çollak

2

el-ENBİYÂ SÛRESİ

I- SÛRENİN MUHTEVÂSI :

Mekke devrinde nâzil olmuştur. İbn Abbas ve İbnü’z-

Zübeyr’den gelen rivayetler bu konuda ittifak bulunduğunu ortaya

koymaktadır. Sûre 112 âyet olup fâsılası(م، ن)harfleridir.

On sekiz peygamberin tebliğ hayatından ve çeşitli

özelliklerinden bahseden ve bu sebeple Enbiyâ sûresi adını alan

sûrenin esas konusu, peygamberlerin hak dini yayma ve

benimsetme hususunda her türlü zorluğa ve engellemelere

rağmen başarıya nasıl ulaştıklarını göstermek ve hakkın bâtıl

karşısında elde ettiği zaferi haber vermektir.

Sûre daha ilk âyetinde, gaflet içinde yüzen Mekkeli müşriklerin

cezalandırılacakları günün yaklaştığını, onların rablerinden gelen

her yeni irşad ve ikazı eğlenerek dinlediklerini, kalplerinin oyun ve

eğlenceye daldığını, kendi aralarında yaptıkları gizli konuşmalarda

Hz. Peygamber’in bir beşer ve bir şair, Kur’an’ın da onun

uydurması, hatta saçma sapan rüyalarından ibaret olduğunu

söylediklerini ve önceki ümmetler gibi maddî mûcize talep

ettiklerini haber verir. Halbuki Hz. Muhammed de gelmiş geçmiş

bütün peygamberler gibi bir beşerdir. Peygamberlerin diğer

insanlardan farkı Allah’tan vahiy almalarıdır. Peygamberleri

yalanlayanlar helak olup giderken onlar ümmetleriyle birlikte

mücadelelerinde galip gelmişlerdir. Aslında Kur’an,

muhataplarının şanını yüceltmek ve onları büyük bir millet

yapmak için gönderilmiştir. (Âyet : 6-10).

3

Sûrenin bundan sonraki âyetlerinde, geçmişte cereyan eden hak

-bâtıl mücadelesinde zalimlerin daima yenilgiye uğradığı

vurgulandıktan sonra canlı cansız bütün kâinatın Allah’ın

hâkimiyetinin altında bulunduğu, evrendeki düzenli işleyişin

O’nun varlığına, birliğine ve yetkin sıfatlarının mevcudiyetine delil

teşkil ettiği ifade edilmek suretiyle son peygambere ait mûcizenin

kevnî ve maddî değil aklî, ilmî ve evrensel olduğuna dikkat çekilir

(Âyet : 11-33).

Allah’ın tebligatını ulaştıracak elçilerin melek olması gerektiği

şeklinde müşrikler tarafından ileri sürülen iddiaya cevap olmak

üzere insanlara gönderilen bütün peygamberlerin kendi

türlerinden olduğu gerçeği çerçevesinde onların da herkes gibi

fâni bulunduğu, bu sebeple de hakkı temsil eden ilâhî mesajın

korunmasının önem taşıdığı anlatılır. Bunca açık ve etkin

uyarılara rağmen vahiy ile alay edenlerin âkıbetlerinin dünyada ve

âhirette vahim olacağı ifade edilir (Âyet 34-47).

Enbiyâ sûresinin bundan sonraki üç âyetinde Hz. Mûsâ ile

Hârûn’a vahiy indirildiği, Kur’an’ın da bir vahiy mahsulü olduğu

kaydedilir ve özellikle önceki vahiylerden haberdar olan

kimselerin Kur’an’ı inkâr edişleri yadırganır. Ardından Hz.

İbrâhim’in tevhid mücadelesi ayrıntılı bir şekilde anlatılır, onun

ateşe atıldığı halde ilâhî bir himayenin sonucu olarak yanmadığı

belirtilir (Âyet : 51-70).

Müteakip âyetlerde sırasıyla Hz. Lût, İshak, Ya‘kūb, Nûh,

Dâvûd, Süleyman, Eyyûb, İsmâil, İdrîs, Zülkifl, Zünnûn (Yûnus),

4

Zekeriyyâ ve Yahyâ’nın irşad ve tebliğ hayatlarına özlü ifadelerle

temas edilir (Âyet 71-90).

Dünyaya gelişi başlı başına bir mûcize olan Hz. Îsâ annesine

nisbetle anıldıktan sonra bütün bu peygamberlerle ümmetlerinin

aslında bir tek ümmet olup temel ilkeleriyle aynı dine muhatap

oldukları, fakat kendi aralarında parçalara ayrıldıkları ve hepsinin

Allah’ın huzuruna döneceği vurgulanır (Âyet 91-93).

Sûrenin bundan sonraki âyetlerinde tevhid inancı pekiştirilir,

iyilerle kötülerin âkıbetleri tasvir edilir ve yeryüzüne daima

iyilerin vâris olacağı ilkesi hatırlatılır. Son vâris ve son peygamber

Hz. Muhammed’in evrensel mesajı, “Biz seni bütün âlemlere

sadece rahmet vesilesi olarak gönderdik” ifadesiyle dile getirilir.

Enbiyâ sûresinin faziletine dair Übey b. Kâ‘b’dan rivayet edilip

bazı tefsirlerde yer alan ve söz konusu sûreyi okuyanın

kıyametteki hesabının kolay görüleceğinden, ayrıca Kur’an’da adı

geçen her peygamberin kendisine selâm verdiğinden söz eden

hadisin mevzu olduğu kabul edilmiştir1.

1 Işık, Emin, “Enbiyâ Sûresi”, DİA, XI, 174-175.

5

II- ÂYETLERİN AÇIKLAMALI MEÂLİ :

﷽

اس حسابهم وهم في غفلة معرضون ﴾1﴿اقترب للن

1. “ İnsanlara hesapları yaklaştı. Onlar gaflet içinde,

yüz çeviriyorlar “.

İnsanların kendilerine sunulan nimetlerden hesaba çekileceği

kıyâmet günü çok yaklaştı. Buna rağmen onlar hâlâ nefislerinin

istekleri peşinde gaflet içinde bir hayat sürmeye devam ediyor,

Kur’ân’ın mesajından, Hz. Peygamber’in dâvetinden yüz

çeviriyorlar.

استمعوه وهم يلعبون ﴾2﴿ما ياتيهم من ذكر من رب هم محدث ال

2. “ Rablerinden kendilerine gelen her yeni uyarıyı

alaya alarak dinliyorlar “.

Müşrikler Hz. Peygamber’in kendilerine okuyup tebliğ ettiği her

bir ilâhi mesajı alaylı tavırlarla dinliyorlar.

بشر مثلكم افتاتون الس جوى ال ذين ظلموا هل هذا ال وا الن ﴾3﴿حر وانتم تبصرون لهية قلوبهم واسر

3. “ Kalpleri eğlenceye dalmış halde. O zâlimler, ‘Bu da

sizin gibi bir insan! (Hal böyle iken) siz göz göre göre

büyüye mi kapılıyorsunuz’ diye aralarında gizli gizli

fısıldaştılar “.

6

Kalpleri oyun ve eğlenceye dalmış, akıl ve fikirleri dünyevî

zevklerin ve nefsâni arzuların peşindedir. Aralarında gizli gizli

fısıldaşarak diyorlardı ki : Peygamberlik iddiasında bulunan bu

adam (Muhammed) bizim gibi bir insan ! Ne yani, şimdi siz kalkıp

ona uyup, Kur’an denilen bu sihrin peşinden mi gideceksiniz !”

Âyette geçen ‘necvâ’ gizli fısıltı demektir. Bunun gizlice

söylendiğinin ifade edilmesi son derece gizlendiği anlamına gelir2.

ميع العليم ماء والرض وهو الس ي يعلم القول في الس ﴾4﴿قال رب

4. “ (Peygamberas) dedi ki : ‘ Rabbim gökte ve yerde

söyleneni bilir. O hakkıyla bilen ve işitendir”.

Allahcc onların fısıldaştıkları şeyleri Hz. Peygamber’e bildirmiş,

o da kendilerine açıklamıştı. Bu durumu hayretle karşılayan

müşrikler ona “Nereden duydun ?” diye sormuşlardı3.

وا اضغاث احلم ب لون بل قال ﴾5﴿ل افتريه بل هو شاعر فلياتنا باية كما ارسل الو

5. “Hayır” dediler; “(bunlar) karma karışık rüyalardır;

yok, onu kendisi uydurdu; yok, o bir şâirdir. (Şayet böyle

değilse) öncekilerin gönderildiği (dönem gösterdikleri

mûcizeler) gibi bize bir mûcize getirsin ”.

Dediler ki : “Muhammed’in Kur’an diye anlattığı şeyler aslında

uyku halinin verdiği sayıklama türünden bir takım sözlerdir, veya

bunları doğrudan kendisi uyduruyor, yahut o bir şâirdir. Yok eğer

2 Elmalılı, Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, V, 3340. 3 Elmalılı, Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, V, 3341.

7

şâir değil de gerçekten bir peygamberse bize daha önceki

peygamberlerin mûcizelerine benzer bir mûcize getirsin”.

ا امنت قبلهم من قرية اهلكناها افهم يؤمنون ﴾6﴿م

6. “ Kendilerinden önce helâk ettiğimiz toplumlardan

da iman eden olmamıştı, onlar mı edecek ?”

Kendilerinden önce helâk ettiğimiz toplumlar da gönderilen

peygamberlerin gösterdiği mûcizelere inanmamıştı. Şimdi onlar

mı inanacak ?

كر ان كنتم ل تعلمون وا اهل الذ ـل رجال نوحي اليهم فس ا ارسلنا قبلك ال ﴾7﴿وم

7. “ Biz senden önce de kendilerine vahiy verdiğimiz

bir takım erkeklerden başkasını peygamber olarak

göndermedik. Eğer bilmiyorsanız, zikir ehline (bilen

insanlara) sorun”.

Ey Muhammed ! Biz senden önce de bir takım erkeklere

peygamberlik verdik. Ey Mekkeli müşrikler ! Bu gerçekten

haberiniz yoksa, gidin, kendilerine kitap verilenlere, Tevrat ve

İncil hakkında bilgi sahibi olan kimselere sorun !

عام وما كانوا خالدين ﴾8﴿وما جعلناهم جسدا ل ياكلون الط

8. “ Biz onları yemek yemez (cansız) ceset (ten ibaret

bir varlık) olarak yaratmadık, üstelik onlar ölümsüz de

değillerdi”.

Biz o peygamberleri yemeğe içmeye ihtiyacı olmayan, cansız

cesetten ibaret varlıklar olarak yaratmadık. Onlar da her canlı gibi

8

ölümlü idi. İnsan evlâdı, tabiî ihtiyaçları olan beşer cinsinden

erkek kişilerdi.

صدقناهم الوعد فانجيناهم ومن نشاء واهلكنا المسرفين ﴾9﴿ثم

9. “Sonra onlara verdiğimiz sözü yerine getirdik;

onları ve dilediğimiz kimseleri kurtarıp ölçüsüz

davrananları helâk ettik ”.

Sonunda o peygamberlere verdiğimiz sözü tuttuk; hem

kendilerini hem dilediğimiz kimseleri kurtardık, küfürde ısrar

etmek suretiyle haddi aşanları ve bu şekilde hayatlarını boşa

harcayanları helâk ettik.

ا اليكم كتابا فيه ذكركم افل تعقلون ﴾11﴿لقد انزلن

10. “Andolsun ki biz size içinde zikriniz (muhtaç

olduğunuz nasihat) bulunan bir kitap indirdik. Hâlâ

akıllanmayacak mısınız ?

Size kendisine uymakla şan ve şeref kazanacağınız; içinde sizin

gerekli ve yararlı emir ve yasakların bulunduğu, kıymetli ve

hikmetli kıssaların yer aldığı bir kitap (Kur’an) indirdik ki onu

okuyup gereğince amel edesiniz. Bütün bunlar üzerinde düşünüp

akletmez misiniz ? Ey Müşrikler, bundan daha büyük bir mûcize

olabilir mi ?

9

﴾11﴿وكم قصمنا من قرية كانت ظالمة وانشانا بعدها قوما اخرين

11. “ Oysa ki biz zâlim olan nice memleketi kırıp

geçirdik ve ardından onların yerine diğer bir kısım

milletleri ikâme ettik”.

Biz halkı zulme (küfre) sapmış ve zulümde ısrarcı kâfir bir çok

beldeyi yerle bir ettik, onların ardından ve onların yerine başka

topluluklar meydana getirdik. Hiçbir toplum Allah için

vazgeçilmez (alternatifsiz) değildir, aksine Allah her varlık ve

toplum için vazgeçilmezdir.

ا اذا هم منها يركضون وا باسن ا احس ﴾12﴿فلم

12. “Onlar azabımızın şiddetini hissedince hemen

oradan koşarak kaçmaya yeltendiler”.

Helâk olan o memleket halkları dehşetli azabımızın geleceğini

hisseder hissetmez yerlerini yurtlarını terketmeye, oradan bir an

evvel kaçmaya yeltendiler.

ا اترفتم فيه ومساكنكم لعل كم تسـلون وا الى م ﴾13﴿ل تركضوا وارجع

13. “Kaçmayın ! Refaha kavuşturulduğunuz şeylere

ve yuvalarınıza geri dönün. Belki sorgulanırsınız”.

Tepinip durmaya, kaçmaya çalışmayın. Daha önce refah

içinde yaşadığınız o debdebeli, ihtişamlı hayatınıza ve daha önce

sizin olan yuvalarınıza geri dönün ki bütün bunlardan hesaba

çekileceksiniz.

10

ا ظالمين ا ان ا كن ﴾14﴿قالوا يا ويلن

14. “Eyvah bize !” dediler. “Biz gerçekten zâlimler

idik”.

“Eyvah bize, gerçekten biz küfür sebebiyle zâlim kimselermişiz”

dediler.

ى جعلناهم حصيدا خامدين ﴾15﴿فما زالت تلك دعويهم حت

15. “Onların bu feryatları nihâyetinde biz kendilerini

biçilmişler, sönmüşler kılıncaya kadar devam edip

durdu”.

“Eyvah, yazık bize ! Biz gerçekten zâlimler idik” şeklindeki

feryatlarını biz kendilerini biçilmiş, hasat edilmiş ekine

çevirinceye, ocaklarını söndürünceye (öldürünceye) kadar tekrar

edip durdular.

ماء والرض وما بينهما لعبين ﴾16﴿وما خلقنا الس

16. “ Biz göğü, yeri ve ikisinin arasındakileri oyuncular

olarak yaratmadık”.

Biz gökleri, yeri ve aralarında bulunanları boş yere, oyun ve

eğlence olsun diye yaratmadık. Bilakis hak olarak, adalet ölçüsüyle

yaratıp muhteşem güzelliklerle donattık ki bakanların gözleri

açılsın, insanlar onlardan yararlansın, dünya ve âhiret işleri

düzene girsin.

11

ا فاعلين خذناه من لدن ا ان كن خذ لهوا لت ا ان نت ﴾17﴿لو اردن

17. “ Eğer biz bir eğlence edinmek isteseydik onu kendi

tarafımızdan edinirdik. Eğer yapacak olsaydık (öyle

yapardık)”.

Eğer biz eğlenecek ve oynanacak bir şey isteseydik kendi

kudretimizden, yahut yanımızdan zatımıza yaraşır soyut şeylerden

edinirdik. Kullarımızın eş ve çocuklar edindiği gibi biz de

eğlenecek bir şeyler edinmeyi isteseydik, bizim nezdimizde

bulunan melekler ve hurilerden edinirdik.

ا تصفون ﴾18﴿بل نقذف بالحق على الباطل فيدمغه فاذا هو زاهق ولكم الويل مم

18. “Bilâkis, biz hakkı bâtıla çarparız da hak bâtılın

beynini parçalar ve (bir de bakarsın) bâtıl yok olmuş

gitmiştir. Vay sizlere, Allah’a isnâd ettiğiniz vasıflardan

dolayı !

Biz hakkı apaçık ortaya koyarız, böylece hak bâtılı yener ve

ortadan kaldırır. Onu câiz olmayan şeyle nitelediğiniz için yazıklar

olsun size.

موات والرض ومن عنده ل يستكبرون عن عبادته ول يستحسرون ﴾19﴿وله من في الس

19. “ Halbuki göklerde ve yerde ne varsa Allah’ındır.

O’nun huzurundakiler O’na ibadetten ne çekinirler, ne

de yorgunluk duyuarlar”.

Allah göklerde ve yerde bulunan her şeyin mâliki olduğuna göre

nasıl Allah’ın hususî bir ortağı olabilir ? O’nun ilâhi katında

12

bulunan melekler ibadet etme hususunda kibirlenmezler, âcizlik

göstermez, yorulmaz ve usanmazlar.

هار ل يفترون حون ال يل والن ﴾21﴿يسب

20. “Onlar, usanmadan gece gündüz O’nu tesbih

ederler”.

Onlar bu amellerine gece-gündüz devam ederler, hem niyet,

hem de amel olarak itaatkârdırlar, buna güçleri yeter. Bir an bile

ibâdet ve taate ara vermez, ibadetten uzak kalmazlar.

وا الهة من الرض هم ينشرون ﴾21﴿ام ات خذ

21. “Yoksa yeryüzünden bir takım ilâhlar edindiler de,

ölüleri onlar mı diriltecekler ?

Allah’ın varlığına ve evrenin yaratıcısı olduğuna inandıkları

halde elleriyle yaptıkları putları O’na ortak koşup onlara

tapıyorlar. Böylece putların kendilerini Allah’a yaklaştıracağına

inanıyorlardı. Ancak öldükten sonra dirilmeye inanmadıkları için

putların ölüleri dirilteceğini iddia etmiyorlar, aksine böyle bir

şeyin olamayacağını savunuyorlardı.

ا يصفون رب العرش عم لفسدتا فسبحان الل الل ﴾22﴿لو كان فيهما الهة ال

22. “ Yerde, gökte Allah’tan başka ilâhlar olsaydı, ikisi

de fesat olup gitmişti. (De ki : ) Arş’ın rabbi olan Allah,

onlar isnat ettikleri vasıflardan münezzehtir”.

13

Eğer orada Allah’tan başka ilâhlar olsaydı, iki ilâhtan her birinin

bağımsız tesir etme iradesi olur ve iki yaratıcıdan bir yaratılmış

meydana gelmesi düşünülemezdi.

ا يفعل و ـل عم ـلون ل يس ﴾23﴿هم يس

23. “O yaptığından sorguya çekilmeyecektir; ama

onlar, sorguya çekileceklerdir”.

Azameti, ilmi ve adâleti sebebiyle hiçbir varlık ona itiraz edip

sorgulayamaz. O’nun yarattığı varlıklar yaptıklarından ve

yapacaklarından sorumlu tutulacaklardır.

الهة قل هاتوا برهانكم هذا ذكر من معي وذكر من قبلي بل اك ام ات خذوا من دونه ثرهم ل يعلمون الحق ﴾24﴿فهم معرضون

24. “ Yoksa O’ndan başka ilâhlar mı edindiler ? De ki :

‘Haydi getirin delillerinizi! İşte benimle beraber

olanların Kitab’ı ve benden öncekilerin Kitab’ı. Fakat

onların çoğu hakkı bilmezler; bu yüzden ondan yüz

çevirirler”.

Yoksa Allah’tan başka ilâhlar mı edindiler. De ki : Aklî ya da

naklî delillerinizi getirin. Bu (Kur’an) benimle beraber ümmetime

ibret ve öğüttür. Diğer kitaplar da benden öncekilere bir öğüttür.

Müşrikler hakla bâtılı birbirinden ayıramazlar, onlara delil de

bürhanlar da fayda vermez.

14

ا ارسلنا من قبلك من رسول ا انا فاعبدون وم نوحي اليه ان ه ل اله ال ﴾52﴿ل 25. “Senden önce her peygambere “Hiç kuşkusuz,

benden başka ilâh yoktur, öyleyse bana kulluk edin ! “

diye vahyetmişizdir”.

حمن ولدا سبحانه بل عباد مكرمون خذ الر ﴾52﴿وقالوا ات

26. “Dediler ki : ‘Rahman çocuk edindi’; O, bundan

münezzehtir. Doğrusu melekler ikram olunmuş

kullardır”.

Müşrikler “Melekler Allah’ın kızlarıdır” demişlerdir. Hâşâ Allah

evlat sahibi olmaktan münezzehtir. Melekler Allah’ın kızları değil,

bilâkis Allah’ın yarattığı, Allah’a yakın olan kullarıdır.

﴾52﴿ل يسبقونه بالقول وهم بامره يعملون

27. “Onlar Allah’ın sözünün önüne geçmezler, hep

O’nun emriyle hareket ederler”.

لمن ارتضى وهم من خشيته مشفقون ﴾52﴿ يعلم ما بين ايديهم وما خلفهم ول يشفعون ال

28. “O, onların önündekilerini ve arkalarındakini bilir.

Onlar, O’nun razı olduğu kimselerden başkasına şefaat

etmezler ve hepsi onun korkusundan titrerler.

Allah meleklerin bildiklerini de bilmediklerini bilir. Meleklerin

sözleri Allah’ın kavline, amelleri de O’nun emrine bağlıdır. Onlar

emrolunmadıkları sürece hiçbir amel işlemezler. Allah’ın şefaate

lâyık kıldığı kimselerden başkasına şefaat etmez, üstün vasıflarına

rağmen Allah’dan korkar ve O’nu murakabe ederler.

15

المين م كذلك نجزي الظ ي اله من دونه فذلك نجزيه جهن ﴾52﴿ومن يقل منهم ان

29. “İçlerinden her kim : ‘Ben O’ndan başka bir

ilahım!” derse, işte onu biz cehennemle cezalandırırız.

İşte biz zalimleri böyle cezalandırırız”.

İçlerinde Allah’a şirk koşarak zulmeden ve “Ben Allah’tan başka bir

ilâhım” diyerek aşırı gidip ilahlık iddiasında bulunan müşrikleri

cehennem ile cezalandırırız.