ΠEPIO∆IKO ΣYΛΛOΓOY APXITEKTONΩN

∆IΠΛΩMATOYXΩN ANΩTATΩN ΣXOΛΩN

ΠANEΛΛHNIAΣ ENΩΣHΣ APXITEKTONΩN

Bρυσακίου 15 & Kλάδου, 105 55 Aθήνα

τηλ.: 210 3215 146/fax: 210 3215 147

e-mail: sadas-pea@tee.gr • www.sadas-pea.gr

‘ARCHITEKTONES’

JOURNAL OF THE ASSOCIATION OF GREEK ARCHITECTS

Issue 68, Cycle Β, March/April 2008

Vrysakiou 15 & Kladou, 105 55 Athens

tel.: +30 210 3215 146/fax: +30 210 3215 147

∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIOΠρόεδρος: Παναγιώτης Γεωργακόπουλος

Aντιπρόεδρος: Γιώργος ΝικολάουΓεν. Γραµµατέας: Βασίλης ΧατζηκίδηςTαµίας: Αριστοτέλης ΘεοχαρόπουλοςΕιδ. Γραµµατέας: Θανάσης Μπούµης

Mέλη: Πόλυ ΓεωργακοπούλουΣτέφανος Ζαφειρόπουλος

Μαρία Κουρµπανά∆ηµήτρης ΜαραβέαςΚώστας Μπαρδάκης

Κώστας ΜπελιµπασάκηςΟυρανία Οικονόµου

Γιώργος ΠαπαναστασίουΑιµιλία Ρόδη

Κώστας Σκλιάς

Ι∆ΙΟΚΤΗΤΗΣ-YΠEYΘYNOΣΣYMΦΩNA ME TO NOMO

Παναγιώτης Γεωργακόπουλος

Tα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν τις απόψεις των συντακτών τους.

Oι επίσηµες θέσεις του ΣA∆AΣ και των άλλωνΣυλλόγων Αρχιτεκτόνων δηµοσιεύονται στη

στήλη ∆ραστηριότητες του συλλόγου.

Tιµή τεύχους 0,003 €

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Όλγα Βενετσιάνου∆ιονύσης ΚαννάςΕιρήνη ΚουφέληΑµαλία ΚωτσάκηΈλενα ΛαϊνάΜιχάλης ΛεφαντζήςΆννα ΜελανίτουΝαταλία ΜπαζαίουΒασιλική Παναγιωτοπούλου∆ηµήτρης ΠολυχρονόπουλοςΜάρω ΣίνουΦραγκίσκα Χρυσολούρη

Ανταποκριτές:

Αριστοτέλης ∆ηµητρακόπουλος[Κύπρος]

Νεκτάριος Κεφαλογιάννης[Βαρκελώνη]

∆ηµήτρης Μανίκας [Βιέννη]

Εµµανουήλ Ντούρλιας [Παρίσι]

Γ. Προκάκης, Α. Καλαντίδης[Βερολίνο]

Υπεύθυνος από ∆.Σ.:

Γιώργος ΝικολάουΓραµµατεία Σ.Ε.: Στέλλα Ρίζου

Επιθυµία του Συλλόγου είναι, να αξιοποιήσει τις απόψεις όλων των συναδέλφων µέσα από τις σελίδες του περιοδικού.Είναι δυνατόν, όλες οι συνεργασίες που θα αποστέλλονται στο περιοδικό, είτε υπό µορφή παρουσιάσεων έργων, θέσε-ων και επιστολών να καταχωρούνται στις σελίδες του.H Σ.Ε. ενηµερώνει όλους τους συναδέλφους που επιθυµούν να αποστείλουν υλικό, να τηρούν τις αναγκαίες τεχνικέςπροδιαγραφές που ισχύουν για το περιοδικό. Κάθε συνάδελφος που εκδηλώνει την πρόθεσή του για αρθρογραφία στα προγραµµατισµένα αφιερώµατα πρέπει νααποστέλει πρώτα ενηµερωτική περίληψη του άρθρου του.Τα κείµενα πρέπει να είναι αποθηκευµένα σε δισκέτα και να συνοδεύονται από PRINT-OUT και φωτογραφικό υλικό. γιαάρθρα αφιερωµάτων η έκτασή τους πρέπει να κυµαίνεται από 1000-1200 λέξεις (συµπεριλαµβανοµένων των παραπο-µπών ή των σηµειώσεων), για άρθρα επικαίρων 700 λέξεις και για επιστολές 400 λέξεις.Είναι απαραίτητη προϋπόθεση για περαιτέρω επεξεργασία από την Σ.Ε. το υλικό να αποστέλλεται µόνο στη Γραµµατείατου ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση των βιβλίων για βιβλιοπαρουσίαση.Θα είναι πολύ χρήσιµο για όλους το περιοδικό να ∆ΙΑΒΑΖΕΤΑΙ και να ασκείται κριτική για το περιεχόµενο και την εµφά-νισή του από όλους τους συναδέλφους.

αρχιτέκτονεςΠεριοδικό του ΣA∆AΣ-ΠEA | τεύχος 68 – περίοδος B | Μάρτιος/Απρίλιος 2008

Περιεχόµενα«Σηµείωµα της σύνταξης»

Ε Π Ι Κ Α Ι Ρ Α

«∆ραστηριότητες ∆.Σ. ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ»

Η. Μπεριάτος, «Γιάννης Καλαντίδης»

Ν. Αναστασόπουλος, «Λάθος ερωτήσεις»

Ν. Κεφαλογιάννης, «“Αρχιτεκτονικά πνευµατικά

δικαιώµατα” και “δηµόσιο συµφέρον”»

«“Μεσογειακή Πόλη απέναντι στην κλιµατική αλλαγή”»

Ε Π Ι Τ Ο Π Ο Υ

Α. Μελανίτου, «Νέος ασφαλιστικός νόµος - ∆ιάλυση

του ΤΣΜΕ∆Ε»

Μ. Πουλάκης, «ΤΣΜΕ∆Ε: Το τέλος της αυτονοµίας»

Π Ρ Α Σ Ι Ν Ο Β Η Μ Α

«Ένα πράσινο βήµα για µια φιλική προς το περιβάλλον

αρχιτεκτονική»

Μ. Κολίρη, «Τελευταία προειδοποίηση – 12 διάσηµοι

αρχιτέκτονες προειδοποιούν, φιλοσοφούν, δηµιουγούν»

Ο. Οικονόµου, «Όπου ακούς πολλά κεράσια παίρνε

µικρό καλάθι»

Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Κατοικία+ΑγοράΟ. Οικονόµου, «Κατοικία: Στη δίνη της αγοράς»

Ν.-Ι. Τερζόγλου, «Η έννοια της κατοικίας: Οίκος και Οικία»

Γλ. Καριώτου, Λ. Θεοδωρίδου-Σωτηρίου, Ν. Καρανικόλας,

«Χαρτογραφώντας την αγορά κατοικίας στην πόλη των

Σερρών»

Γ. Κατσαβουνίδου, Π. Κούρτη, «Το “ρίζωµα στον τόπο”»

Γ. Παπαγιαννόπουλος, «Υπάρχει χώρος για την αρχιτε-

κτονική;»

Α. Σιόλας, «Οι πολεοδοµικές παρεµβάσεις και οι αξίες

της γης»

Α.∆. Κλειδωνάς, «Η βέλτιστη κατοικία ως αντικείµενο

οικονοµικής εκµετάλλευσης »

Κ. Μασούρας, «Ένας νέος παίκτης στην αγορά κατοικίας:

Σ∆ΙΤ»

Ν. Κεφαλογιάννης, «Η αγορά κατοικίας στην Ισπανία:

Αλλαγή του τοπίου…»

18

20

22

23

26

29

30

31

44

45

45

60

65

67

70

75

78

84

86

90

EK∆OTHΣΣωτήρης ∆ηµακόπουλος

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΚ∆ΟΣΗΣ-∆ΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣΕΚ∆ΟΤΙΚΗ 3D Σ. ∆ηµακοπούλου & ΣΙΑ ΕΕ

Βουλιαγµένης 49, 116 36 Αθήνατηλ.: 210 9235 487-9

fax: 210 9222 743ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ EΠIMEΛEIA ΕΚ∆ΟΣΗΣ

Όλγα ΣηµαιοφορίδουKAΛΛITEXNIKH EΠIMEΛEIA

Γιώργος Kαλοµηνίδης∆IOPΘΩΣH KEIMENΩN

Βιργινία ΠαυλίδουΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ∆ΙΑΦΗΜΙΣΕΩΝ

Λάµπης ∆ορλής∆IAΦHMIΣEIΣ

Βάνα ∆ιαµαντοπούλου Αρετή Κατή, Μέλπω Παπαδοπούλου

Κούλα ΜαρΓPAMMATEIA

Νίκη ∆ανιηλίδουDTP SERVICE

SharpenEKTYΠΩΣH-ΒΙΒΛΙΟ∆ΕΣΙΑ

Αφοι Αθ. Τσακίρη ΑΕΚηφισού 18 ΑΘΗΝΑ

τηλ.: 210 5124 578, 210 5126 570ΑΠΟΣΤΟΛΗ: Ευάγγελος Μοσχόφης

Εξώφυλλο: Άποψη της Αθήνας

[πηγή: www.flickr.com]

επίκ

αιρ

α

1188

ση

µε

ίωµ

α τ

ης

σύ

ντα

ξης

Η κατοικία, που αποτελεί τον κύριο όγκο του κτισµένου περιβάλλοντος στη χώρα µας και παράλληλα

το εξ ανάγκης ίσως «δηµοφιλέστερο» αντικείµενο επαγγελµατικής ενασχόλησης των αρχιτεκτόνων,

ήταν και παραµένει έρµαιο της αγοράς.

Στη δηµιουργία αυτού του αφιερώµατος κλήθηκαν να συµµετάσχουν συνάδελφοι, µε σχετικό δηµο-

σίευµα στο Ε.∆. του ΤΕΕ και σε όλους τους Περιφερειακούς Συλλόγους – Τµήµατα του ΣΑ∆ΑΣ. Παρά το

αναµφίβολο ενδιαφέρον του θέµατος και µε δεδοµένη την έµµεση ή άµεση εµπλοκή όλων µε αυτό η

ανταπόκριση δεν ήταν η αναµενόµενη. Η συναισθηµατική φόρτιση που ανέκαθεν το κρίσιµο θέµα

«κατοικία» προκαλεί πιθανώς να λειτουργεί ανασταλτικά σε µια αντικειµενική και από απόσταση

προσέγγισή του.

Αποφασίσαµε να περιοριστούµε στα κείµενα που προέκυψαν από την ανοικτή πρόσκληση και µόνο,

καταθέτοντάς τα στο αναγνωστικό µας κοινό, ως ένδειξη της ηθεληµένης ή µη αποστασιοποίησης

των αρχιτεκτόνων από το ζήτηµα που πάντα θα παραµένει φλέγον και ασφαλώς ανοικτό σε νέους

προβληµατισµούς που ελπίζουµε να δηµοσιευθούν σε προσεχές αφιέρωµα.

ΕΚΛΟΓΕΣ ΣΑ∆ΑΣ-ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑΣ ΕΝΩΣΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ 29 και 30.3.2008

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΕΦΟΡΕΥΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ

Τα αποτελέσµατα των εκλογών της 29 και 30.3.2008 είναι τα παρακάτω:

ΨΗΦΙΣΑΝ: 3.082

ΕΓΚΥΡΑ: 3.066

ΨΗΦΟΙ % Ε∆ΡΕΣ

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ: 637 20,78 34

∆ΑΚ (∆ΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ): 486 15,85 26

ΝΕΑ ΕΝΩΣΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ: 358 11,68 19

ΣΥΣΠΕΙΡΩΣΗ ΑΡΙΣΤΕΡΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ: 250 8,15 14

ΕΛΕΜ (ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΕΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ): 242 7,89 13

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ (∆ΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ

ΚΙΝΗΣΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ): 178 5,81 10

ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΑΡΙΣΤΕΡΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ (ΑΣΑΕ): 161 5,25 9

ΝΕΟ ΚΙΝΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ: 132 4,31 7

ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΑΡΙΣΤΕΡΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ

ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΑΣ – FORUM ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ: 116 3,78 6

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ ΕΥΒΟΙΑ: 106 3,46 6

ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗ ΚΙΝΗΣΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΧΑΝΙΩΝ: 54 1,76 3

∆ΗΠΑΜ (∆ΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΠΑΡΑΤΑΞΗ

ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ) ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ: 54 1,76 3

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ – ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΑΡΙΣΤΕΡΩΝ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ∆ΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑ∆ΟΣ: 47 1,53 3

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ: 43 1,40 2

ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ∆ΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑ∆ΑΣ: 39 1,27 2

ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗ ΚΙΝΗΣΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ

ΝΟΜΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ: 32 1,04 2

ΑΡΙΣΤΕΡΗ ΚΙΝΗΣΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ: 30 0,98 2

ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΣ ΥΠΟΨΗΦΙΟΣ Ν. ΧΑΛΚΙ∆ΙΚΗΣ: 24 0,78 1

ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΗ ΣΥΣΠΕΙΡΩΣΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ

ΚΥΚΛΑ∆ΩΝ: 23 0,75 1

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ: 22 0,72 1

ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗ ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΘΕΣΗ: 16 0,52 1

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ ∆ΡΑΜΑΣ: 0 0,00 0

ΛΕΥΚΑ: 16 0,52 0

ΣΥΝΟΛΟ: 3.066 100,00 165

ΨΗΦΟΙ % Ε∆ΡΕΣ

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ: 1.146 37,18 61

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΑΣ: 710 23,04 38

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΡΗΤΗΣ: 200 6,49 11

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ∆ΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑ∆ΑΣ: 186 6,04 10

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ: 179 5,81 10

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑ∆ΑΣ: 160 5,19 9

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΑΣ & ΘΡΑΚΗΣ: 120 3,89 6

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΝΟΤΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ: 117 3,80 6

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ: 102 3,31 5

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ: 66 2,14 4

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ: 57 1,85 3

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΗΠΕΙΡΟΥ: 30 0,97 2

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ∆ΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΑΣ: 9 0,29 0

ΣΥΝΟΛΟ: 3.082 100,00 165

Τα αποτελέσµατα των προηγούµενων εκλογών του Συλλόγου µας, της 5.6.2005 ήταν τα παρακάτω:

ΨΗΦΙΣΑΝ: 2.617

ΕΓΚΥΡΑ: 2.605

ΨΗΦΟΙ % Ε∆ΡΕΣ

ΑΝΑΝΕΩΤΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ

ΕΛΛΑ∆ΑΣ (ΑΣΑΕ): 195 7,49 12

ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗ ΚΙΝΗΣΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ Ν. ΧΑΝΙΩΝ: 40 1,54 3

ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗ ΥΠΟΨΗΦΙΑ: 18 0,69 1

ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΣ ΥΠΟΨΗΦΙΟΣ Ν. ΧΑΛΚΙ∆ΙΚΗΣ: 18 0,69 1

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ: 37 1,42 2

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ: 19 0,73 1

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ ΕΥΒΟΙΑΣ: 82 3,15 5

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ ∆ΥΤ. ΕΛΛΑ∆ΑΣ: 40 1,54 3

∆ΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ (∆ΑΚ): 514 19,73 33

ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΕΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ (ΕΛΕΜ): 194 7,45 12

Α2 ΕΛΕΜ: 18 0,69 1

ΝΕΑ ΕΝΩΣΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ: 166 6,37 11

ΝΕΟ ΚΙΝΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ: 349 13,40 22

ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ∆ΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑ∆ΑΣ: 38 1,46 3

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ: 619 23,76 39

ΣΥΣΠΕΙΡΩΣΗ ΑΡΙΣΤΕΡΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ: 245 9,40 16

ΛΕΥΚΑ: 13 0,50

2211ε π ί κ α ι ρ α

∆ραστηριότητες

2200 ε π ί κ α ι ρ α

∆.Σ

. ΣΑ

∆ΑΣ

-ΠΕ

Α

Λάθος ερωτήσειςΝίκος Αναστασόπουλος, αρχιτέκτων

2233ε π ί κ α ι ρ α

σχ’

ολ

ιο

ενός ανεµπόδιστου και θα έλεγε κανείς, ιδανι-

κού διαλόγου ανάµεσα στο Μουσείο και το αντι-

κείµενό του, τον βράχο της Ακρόπολης;

Εδώ όµως ακολουθώντας την προτροπή του

Zizek δεν θα µπω στον πειρασµό να επιχειρηµα-

τολογήσω για µία από τις δύο επιλογές µιας και

θεωρώ ότι και οι δύο απόψεις εκφράζουν ένα

ποσοστό επιφανειακής ρητορικής.

Συµπτώµατα

Το αξιοσηµείωτο για το δίλληµα είναι πως πάνω

απ’ όλα το πρόβληµα ήταν ορατό από την αρχή.

Από τη στιγµή της κατάθεσης της µελέτης και

της επιλογής της, ως πρώτου βραβείου στον

διαγωνισµό και στη συνέχεια στην έκθεση µε τις

µακέτες όλων των προτάσεων που είχε γίνει

πριν µερικά χρόνια στο κτήριο Βάιλερ το πρό-

βληµα ακόµη και σε έναν φοιτητή αρχιτεκτονι-

κής (πόσο µάλλον σε έναν αρχιτέκτονα) αλλά

και στο παρατηρητικό βλέµµα οποιουδήποτε

απλού πολίτη ήταν εµφανές. Ακόµη περισσό-

τερο δε στην πολιτεία και στα ελεγκτικά όργανα

στα ατελείωτα στάδια που µεσολαβούν από µία

προµελέτη µέχρι τη µελέτη εφαρµογής και την

υλοποίηση, ιδιαίτερα ενός τέτοιου εξόχως

σηµαντικού έργου.

Μέσα σε αυτό το ιστορικό και πολιτικό πλαίσιο

είναι πρέπον να δούµε το ότι δύο ιστορικά κτή-

ρια του µετώπου του δρόµου αυτού απειλούνται

σήµερα µε εξαφάνιση.

Θα µπορούσε να πει κανείς λοιπόν ότι πρόκειται

για ένα προσχεδιασµένο έγκληµα στο οποίο

όλοι έως έναν βαθµό, κράτος, πολίτες και αρχι-

τέκτων υπήρξαµε ως έναν βαθµό ενεργά ή

παθητικά συνένοχοι.

Ποιο είναι το context

Στη διάλεξη του στο Αθηναϊκό κοινό µε θέµα

«Concept, content, context» ο Bernard Tschumi,

αρχιτέκτων του Μουσείου, αναζήτησε το context

στα αρχιτεκτονικά θέµατα που παρουσιάστη-

καν ως παραδείγµατα. Ως ένταξη/context έχει

καθιερωθεί να αναφερόµαστε στην έννοια του

(κυρίως ανθρωπογενούς) περιβάλλοντος, στο

πλαίσιο δηλαδή που θα αναφέρεται ένα µελλο-

ντικό κτήριο και κατά συνέπεια στις παραµέ-

τρους που προέρχονται από αυτό και που τυχόν

θα πρέπει να λάβει υπ’ όψιν.

Μία παρατήρηση από αυτά ακριβώς τα θέµατα

στα οποία διερευνήθηκε το context στα πλαίσια

της διάλεξης ήταν η βίαια αλλαγή κλίµακας

Πάρα πολύ συχνά µία δηµόσια συζήτηση και

διαµάχη επικεντρώνεται σε ένα µεµονωµένο

θέµα έχοντας αποµονώσει την επιχειρηµατολο-

γία και την ένταξη του θέµατος σε ένα γενικό-

τερο κοινωνικο-πολιτικό πλαίσιο αναφοράς και

διαστρεβλώνοντας έτσι τη σηµασία και βαρύ-

τητα του συγκεκριµένου θέµατος. Σύµφωνα µε

το Slavoj Zizek συχνά πρέπει να αναζητήσουµε

τυχόν λάθος ερωτήσεις αντί να συγκρουόµαστε

για φαινοµενικά λανθασµένες απαντήσεις σε

µία έτσι κι αλλιώς κακώς τοποθετηµένη ερώ-

τηση. Μία τέτοια οπτική ίσως δώσει µιαν άλλη

διάσταση στο ψευδοδίλληµα που έχει διασπά-

σει την ελληνική κοινωνία:

Σε µία εποχή ανασφαλειών και ελλειµµατικής

πολιτικής η ευαισθησία του αθηναϊκού κοινού

έχει επικεντρωθεί στο θέµα των πολυκατοικιών

της ∆ιονυσίου Αεροπαγίτου.

Πρέπει να υποστηρίξουµε τη διατήρηση των

κτηρίων 17 και 19 της ∆ιονυσίου Αεροπαγίτου

και να ζήσουµε εµείς και οι επόµενοι µε ένα

Μουσείο, το καφέ του οποίου θα ατενίζει το

πίσω ιδιωτικό µπαλκόνι των ενοίκων αυτών των

κτηρίων αντί για την Ακρόπολη, ενώ θα έχουµε

σώσει δύο αξιόλογα κτήρια του ιστορικού

κέντρου της Αθήνας; Ή µήπως άραγε πρέπει να

τα θυσιάσουµε (αν και διατηρητέα) στον βωµό

νικά κριτήρια. Και πρέπει να πω ότι ο Γιάννης

ήταν σχεδόν απόλυτος στην εφαρµογή τους!

Αλλά εκεί που έδρασε κυριολεκτικά µε κέφι και

µεράκι ήταν ο τοµέας των ειδικών έργων (κατα-

σκευών, αναπλάσεων κλπ.). Γιατί ο Γιάννης ήταν

ένας πραγµατικός «µάστορας» πάνω από όλα.

Πολλά έργα µικρά και µεγάλα ήταν αποτέλεσµα

της δικής του καθοδήγησης: πεζοδρόµηση της

Φωκίωνος Νέργη, ανάπλαση της πλατείας

Μητροπόλεως και τόσα άλλα. Με πολλή µαε-

στρία, υποµονή και επιµονή κατάφερνε να

οργανώνει, να συντονίζει και να εµψυχώνει τις

υπηρεσίες.

Αργότερα όταν έγινε καλά από την κρίση της

υγεία του, ο Γιάννης πήγε στη ∆ΕΠΟΣ όπου

συνέχισε το δηµιουργικό του έργο. Εγώ τον

ξανασυνάντησα στη δεκαετία του ’90 πλέον

όταν είχε φύγει πρόωρα και άδικα από τη ζωή ο

αείµνηστος Αντώνης Τρίτσης (1992). Τότε εγώ

από το ΥΠΕΧΩ∆Ε και ο Γιάννης από τη θέση του

προέδρου της Εταιρίας Ενοποίησης Αρχαιολογι-

κών Χώρων της Αθήνας (ΕΑΧΑ) συνεργαστήκαµε

ξανά µέσα σε ένα κλίµα αµοιβαίας κατανόησης,

εκτίµησης και φιλίας. Εκεί έδωσε και πάλι ολό-

κληρο τον εαυτό του, την πολύτιµη πείρα του,

το πάθος του για την αναβάθµιση και ειδικό-

τερα την «ανάκτηση» της πόλης των Αθηνών,

όρος που του άρεσε να επαναλαµβάνει συχνά.

Το έργο του στο κέντρο της Αθήνας ήταν το µόνο

που εξαργυρώνεται σε πραγµατικό όφελος για

την πόλη των Ολυµπιακών Αγώνων 2004 – µαζί

ίσως µε κάποιες µεταφορικές υποδοµές. Γιατί

ήταν οι ποιοτικές παρεµβάσεις της ΕΑΧΑ που

έµειναν τελικά ως η κύρια κληρονοµιά για την

ποιότητα ζωής των κατοίκων της ταλαιπωρηµέ-

νης ελληνικής πρωτεύουσας. Αποκορύφωµα της

δράσης αυτής ήταν νοµίζω η πρωτόγνωρη και

απίθανη για τα ελληνικά δεδοµένα ενέργεια της

αποξήλωσης των διαφηµιστικών πινακίδων από

τα κτήρια της πλατείας Οµονοίας και της πλα-

τείας Συντάγµατος! Κάτι που έγινε για πρώτη

φορά στη χώρα χάρις στον αγώνα και το υπερ-

φυσικό πείσµα του Γιάννη και το οποίο έκτοτε

αποτελεί ένα σηµαντικό κεκτηµένο και µια κοινή

παρακαταθήκη για όλους όσους συµµερίζονται

τέτοια οράµατα. Ο Γιάννης έδειξε πως τα

δύσκολα πολεοδοµικά –και όχι µόνο– στοιχή-

µατα κερδίζονται αν πιστέψει κανείς πραγµα-

τικά στον στόχο του. Και η ζωή του Γιάννη Καλα-

ντίδη, από τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια,

ήταν ένας αδιάκοπος και ωραίος αγώνας.

Γιάννης Καλαντίδης Ηλίας Μπεριάτος, αρχιτέκτων

2222 ε π ί κ α ι ρ α

εις

µνή

µη

ν

Πρέπει να τονίσω ότι το πόστο του Γενικού Γραµ-

µατέα την εποχή εκείνη ήταν δύσκολο και µε

πολλές απαιτήσεις και ευθύνες. ∆υστυχώς τη

θέση αυτή την πλήρωσε ο Γιάννης µε σοβαρή

βλάβη στην υγεία του που όµως χάρις στη µαχη-

τικότητα του κατάφερε να ξεπεράσει και να

ζήσει δηµιουργικά προς όφελος όλων για µερι-

κές ακόµη δεκαετίες.

Οι δυσκολίες που υπήρχαν τότε οφείλονταν στο

ότι ήταν µια κρίσιµη µεταβατική περίοδος λόγω

της πρόσφατης κυβερνητικής αλλά και γενικό-

τερα πολιτικής αλλαγής που έφεραν οι βουλευ-

τικές εκλογές του 1981. Ειδικότερα, από τη µια

πλευρά οι προσδοκίες των κοινωνικών και επι-

στηµονικών φορέων αλλά και των πολιτών για

τα θέµατα αρµοδιότητας του υπουργείου ήταν -

δικαιολογηµένα- πολλές και αυξηµένες. Από

την άλλη ο πολιτικός προϊστάµενος του Γιάννη

δεν ήταν ένας τυχαίος υπουργός. Ήταν ο Αντώ-

νης Τρίτσης. Εργασιοµανής ό ίδιος και απαιτητι-

κός στους συνεργάτες του που έπρεπε να δου-

λεύουν στον ίδιο ρυθµό! Ο Γιάννης είχε σχεδόν

«κατασκηνώσει» στο Υπουργείο Χωροταξίας.

Ήταν κυριολεκτικά εκείνος που σήκωσε τον

«Σταυρό του Μαρτυρίου». Ένταση, στρες, κού-

ραση... Χρόνια σκληρής δουλειάς αλλά και ηθι-

κής ικανοποίησης.

Σε εκείνη τη φάση ο Γιάννης –όπως και ο Τρίτσης

άλλωστε– είχε ένα µόνο βοήθηµα – στήριγµα.

Την φιλική και ανθρώπινη σχέση του µε τα περισ-

σότερα διευθυντικά και άλλα στελέχη του

υπουργείου που υπήρξαν συµφοιτητές, ή για την

ακρίβεια συµφοιτήτριές του, µια και στο ΥΧΟΠ οι

γυναίκες κυριαρχούσαν! Αυτή η ανθρώπινη

σχέση λειτούργησε καταλυτικά στη συνεργασία

τους µε τον Γενικό Γραµµατέα που δεν ήταν µόνο

προϊστάµενος αλλά και φίλος. Και πράγµατι ο

Γιάννης είχε τις καλύτερες σχέσεις µε όλους τους

υπαλλήλους του ΥΧΟΠ µε τους οποίους δούλεψε

αρµονικά για µια τετραετία περίπου.

Ο Γιάννης λόγω της συνδικαλιστικής του εµπει-

ρίας και της πολιτικής του κουλτούρας έφερε

έναν αέρα δηµοκρατίας στο υπουργείο. Ολοµέ-

λειες των υπαλλήλων και άλλες άτυπες µορφές

συµµετοχικών διαδικασιών εµφανίστηκαν και

αναπτύχθηκαν σε έναν χώρο που δούλευαν

εκατοντάδες άνθρωποι. Είχα την ευκαιρία να

συνεργαστώ µαζί του σε θέµατα οργάνωσης του

υπουργείου, για οποία ήταν καθ’ ύλην αρµόδιος

ως Γ. Γραµµατέας, όπως ο νέος οργανισµός του

υπουργείου και η στελέχωση των πολεοδοµι-

κών υπηρεσιών κυρίως στην επαρχία µε κοινω-

Τον Γιάννη Καλαντίδη τον γνώρισα στις αρχές

της µεταπολιτευτικής περιόδου –δεκαετία του

’70– µέσα από τον συνδικαλιστικό χώρο των

τεχνικών και κυρίως την ΠΑΣΚ-Αρχιτεκτόνων

του ΣΑ∆ΑΣ. Θυµάµαι µε πολλή νοσταλγία τις

συναντήσεις πού κάναµε στο σπίτι του- τότε

κατοικούσε σ’ ένα διαµέρισµα στην οδό Μετσό-

βου, κοντά στο Μουσείο. Εκεί ερχόντουσαν

µεταξύ άλλων ο Αντώνης Τρίτσης, Ο Μιχάλης

∆ωρής, ο Αλέκος Πανταζής, ο Αλέκος ο Βούλγα-

ρης και µερικοί άλλοι µυστακοφόροι και γενειο-

φόροι και µαζί µοιραζόµασταν τις αρχιτεκτονι-

κές, πολεοδοµικές αλλά και κοινωνικές και πολι-

τικές ανησυχίες της εποχής.

Η φιλοξενία της οικίας Καλαντίδη ήταν θερµή

και απλόχερη. Η Άννα (η γυναίκα του) πάντα

πρόθυµη να µας καλωσορίσει και να µας υποδε-

χτεί µε τα απαραίτητα αναψυκτικά ενώ ο Άρης

και ο Κρίτωνας (οι δύο µικροί τότε γιοι του) τριγύ-

ριζαν κοντά µας προσπαθώντας να καταλάβουν

την ταυτότητα των φίλων του µπαµπά τους…

Όταν το 1981 ο Γιάννης πήγε να αναλάβει ως

Γενικός Γραµµατέας στο τότε Υπουργείο Χωρο-

ταξίας, Οικισµού και Περιβάλλοντος (ΥΧΟΠ) µε

υπουργό τον Αντώνη Τρίτση, ήταν ήδη αρκετά

γνωστός στον κύκλο των αρχιτεκτόνων και πολε-

οδόµων. Εδώ πρέπει να οµολογήσω ότι ο Γιάννης

στάθηκε η αφορµή να επισπεύσω την ένταξή

µου στο επιτελείο των συµβούλων του Αντώνη

Τρίτση τον οποίο γνώριζα φυσικά –ως συµπα-

τριώτη– αλλά και είχα συνεργαστεί ήδη µαζί του

επαγγελµατικά και πολιτικά. Εκείνη την εποχή

µόλις είχα γυρίσει από την Γαλλία που είχα τελει-

ώσει µε τα µεταπτυχιακά µου και ετοιµαζόµουνα

να τελειώσω και το διδακτορικό µου, όταν σε µια

συνεστίαση στα Εξάρχεια ο Γιάννης µε σχεδόν επι-

τακτικό τρόπο µου λέει ότι «κακώς δεν έχω εµφα-

νιστεί για βοηθήσω στο ΥΧΟΠ» και δίχως άλλη

κουβέντα µου κλείνει ραντεβού στο γραφείο του

για την επόµενη κιόλας ηµέρα. Περιττό να τονίσω

ότι όταν τον συνάντησα µε πήγε αµέσως σηκωτό

στο γραφείο του Τρίτση όπου και «στρατεύτηκα»

αµέσως για τέσσερα συναπτά έτη.

Le Fresnoy Art Center, αρχ. Bernard Tschumi

2255ε π ί κ α ι ρ α

δίπλα: Factory 798, αρχ. Bernard Tschumi

µέση: Γενική άποψη µε την Ακρόπολη και το νέο Μουσείο

όπου έχει αποµονωθεί το περίγραµµα και ο άξονας «δια-

λόγου»

2244 ε π ί κ α ι ρ α

Όπου µία τέλεια συνθήκη θα ήταν η απρόσκο-

πτη ενατένιση και ο διάλογος ανάµεσα στον

Παρθενώνα και το Μουσείο του, (την κυριολε-

κτική αντανάκλασή του) ένας τέτοιος πλατωνι-

κός διάλογος διακόπτεται από το µπαλκόνι της

πίσω όψης µίας ιστορικής έστω πολυκατοικίας,

ας µην γελιόµαστε όµως, την πραγµατικότητα

της µοναδικής πανίσχυρης οντότητας σήµερα

σε αυτή τη πόλη, την Αθήνα της πολυκατοικίας

και όχι του Παρθενώνα. Σε αυτήν την πραγµατι-

κότητα, για να επαναφέρουµε τις παρατηρήσεις

που έγιναν πιο πάνω στο πλαίσιο του δρόµου, το

Ηρώδειο σήµερα «συνοµιλεί» µε την Πνύκα

µέσα από µία αρχιτεκτονικά ύποπτη νεόδµητη

ιδιωτική κατοικία πολυτελείας, το οδόστρωµα

στα πλαίσια της συζήτησης περί ατέλειας φαί-

νεται αξιοσηµείωτα φθαρµένο, ο ειδυλλιακός

στοχασµός για το κλέος της κλασσικής Αθήνας

που θα προσέφερε ο πεζόδροµος διακόπτεται

από το τρενάκι της χαράς, το µαρσάρισµα των

µηχανών και τα παρκαρισµένα αυτοκίνητα ενώ

ο Πικιώνης στου Φιλοπάππου βιώνει µία εποχή

λήθης.

Έτσι, ενώ η αρχιτεκτονική αξίωση είναι για έναν

Παρθενώνα που συνοµιλεί άµεσα µε το Μου-

σείο του, προϊόν της Αθήνας του σήµερα, µιας

πόλης µε προβληµατική διαχείριση τόσο από

πολίτες όσο και από αρχές, και ενώ η κοινωνική

αξίωση είναι της διατήρησης δύο συµβολικά

ενδιαφερόντων δειγµάτων της γενεαλογίας της

αρχιτεκτονικής της πόλης, εν τέλει στην πραγ-

µατικότητα (ανεξάρτητα της απόφασης) έτσι

συµβολικά εκφράζει µε τον καλύτερο τρόπο

την αµηχανία µίας αναπόδραστα συµβιβασµέ-

νης πραγµατικότητας.

κονιών όπου ένας πανελλήνιος διαγωνισµός σε

εξέλιξη επιχειρεί να κρύψει. Το στέγαστρο

όµως πάντα θα «εµβολίζει» τις πολυκατοικίες ή

την ανάµνησή τους επιδιώκοντας να φτάσει την

Ακρόπολη, (το αντικείµενο του πόθου) σε µία

χειρονοµία έκτασης που προσπαθεί να εκµηδε-

νίσει την απόσταση και τα εµπόδια που παρεµ-

βαίνουν ανάµεσά τους…

Ποιος διαθέτει τη µεγαλύτερη δύναµη και τα

περισσότερα εφόδια για να νικήσει µία τέτοια

µάχη; Και πάλι θα αποφύγουµε τη λάθος ερώ-

τηση για να επανέλθουµε στη γενικότερη

εικόνα.

Μερικές διαφορετικές ερωτήσεις

Παρατηρώντας τον πεζόδροµο, ξεδιπλώνεται

µία δέσµη από διαπιστώσεις που προέρχεται

από απλές παρατηρήσεις που κάνει ένας πεζός

περπατώντας, όπως και όλοι οι επισκέπτες

γηγενείς και µη κατά µήκος του βασικού άξονα

της ∆ιονυσίου Αεροπαγίτου.

Η σωστή ερώτηση στη θέση του προφανούς

διλήµµατος για το αν «πρέπει ή όχι να κατεδα-

φιστούν οι πολυκατοικίες», είναι να αναζητή-

σουµε τις αιτίες που στα χρόνια που µεσολάβη-

σαν από τη βράβευση της πρότασης µέχρι πρό-

σφατα δεν προέκυψε παρά στο παρά πέντε ένα

τέτοιο θέµα και γιατί το σύστηµα λειτουργεί µε

έναν τέτοιο τρόπο που επιτρέπει τη δηµιουργία

ενός τέτοιου αδιεξόδου.

Η πραγµατικότητα πραγµατικότητα της πόλης:

Ατέλεια ενάντια στην Τελειότητα

Στο ζήτηµα του Μουσείου πραγµατοποιούµε

µία ακόµη αφαίρεση και µετάθεση του προβλή-

µατος της πραγµατικότητας, όπως αποτυπώνε-

ται στη ∆ιονυσίου Αεροπαγίτου και εστιάζουµε

σε ένα µοναδικό και συµβολικό σηµείο ατέ-

λειας µίας κατ’ εξοχήν ατελούς πόλης:

όπου µία γιγαντοκατασκευή κυριολεκτικά προ-

σγειώνεται πάνω από ένα υπάρχον κτηριακό

σύµπλεγµα όπως στο πραγµατοποιηµένο Le

Fresnoy Art Center στο Tourcoing της Γαλλίας.

Ακόµη πιο έντονα αυτό συµβαίνει στην περί-

πτωση µίας πρότασης στο Πεκίνο (Factory 798)

όπου µία άλλη πρόταση πολεοδοµικής κλίµακας

αιωρείται επάνω από τα παλιά κτήρια στα οποία

συµβαίνει να έχουν τα στούντιο τους ορισµένοι

καλλιτέχνες.

Ο αρχιτέκτων εκεί προτείνει µία «δυστοπία»

παρέχοντας στους κατοίκους τη δυνατότητα να

µην εκτοπιστούν, µετατρέποντας τους όµως σε

«θυρωρούς» ενός πλέγµατος πολυώροφων

κτηρίων που θα αιωρούνται πάνω από τα κεφά-

λια τους, στερώντας τους έτσι το φυσικό φως

και, πιθανόν µετατρέποντας τους σε ηµικατα-

θλιπτικούς. Πολύ σωστά επικαλείται ο Tschumi

τη σχέση της εξουσίας σε συνέντευξή του στην

Καθηµερινή της Κυριακής (30/9). ∆ιαβάζοντας

κάπως αλλιώς τον συσχετισµό αρχιτεκτονικής

και εξουσίας στο έργο, πρόκειται για µία επί-

κληση του context όχι στα πλαίσια ενός ισότιµου

διαλόγου µε το υπάρχον αλλά στα πλαίσια µίας

σχέσης κατακτητή και κατακτηµένου, µία σχέση

επιβολής. Κατ’ αρχήν, για την ιστορία αξίζει να

σηµειωθεί ότι χάρις στο Μουσείο, µε την κατε-

δάφιση παρακείµενων πολυκατοικιών ελά-

φρωσε µία πυκνή περιοχή κάτι που έως τώρα

ιστορικά δεν συµβαίνει σε τέτοια κλίµακα. Η

µορφή όµως του Μουσείου είναι αυτή ενός πλή-

ρως κλειστού σχήµατος που πράγµατι δεν αφή-

νει περιθώρια διαπραγµάτευσης µε το άµεσο

περιβάλλον στο οποίο αναγνωρίζει ως context

µόνο το αρχαιολογικό υπέδαφος και την ίδια

την Ακρόπολη. Όλα τα άλλα κτήρια στα πλαίσια

του µεγάλου τετραγώνου όπου εντάσσεται, ιδι-

αίτερα µετά από την κατεδάφιση των πολυκα-

τοικιών της πίσω όψης αναπόφευκτα αποτελούν

όχληση ή παραφωνία.

Η επιδιωκόµενη καθαρότητα της µορφής και

της λειτουργίας του Μουσείου συµβιβάζεται

επίσης αµήχανα (χωρίς όµως να πρόκειται για

αναζήτηση σε ζητήµατα ένταξης/context) µε

την περίπτωση που αφορά ένα εντελώς αδιά-

φορο αρχιτεκτονικά και ιστορικά εκκλησάκι

στον άξονα της εισόδου του Μουσείου του

οποίου όµως ποτέ δεν αµφισβητήθηκε η παρου-

σία. Επίσης τα συµπληρωµατικά κτήρια στο κτή-

ριο Βάιλερ µε την πίσω όψη τους προς τον πεζό-

δροµο ποτέ δεν τέθηκαν υπό αµφισβήτηση

όσον αφορά τη θέση και τη σχέση τους µε τον

νέο ρόλο του πεζοδρόµου.

Στο µεταξύ, το στέγαστρο-εξέδρα του Μου-

σείου κοιτάει προς την Ακρόπολη, ενώ παρεµ-

βάλλεται η πίσω όψη των δύο επίµαχων κτηρίων

µε τις βοηθητικές χρήσεις των ιδιωτικών µπαλ-

2277ε π ί κ α ι ρ α

κάτω: Η γέφυρα Calatrava στο Bilbao. Έµφαση δίνεται στην

κατασκευή-αντικείµενο. Στο βάθος διακρίνεται (κάνοντας

άλλες αναφορές) ο πύργος του Μουσείου Guggenheim του

Gehry. ∆υο στοιχεία του «φαινοµένου Bilbao»

δίπλα πάνω: Η πασαρέλα Isozaki (κάτω µέρος εικόνας) ως

προέκταση της γέφυρας Calatrava (πάνω µέρος)

δίπλα µέση: Ο αρχιτέκτονας Arata Isozaki µε φόντο την

πασαρέλα που σχεδίασε ο ίδιος και τη γέφυρα Calatrava

δίπλα κάτω: Το σηµείο επαφής των δύο κατασκευών

«Αρχιτεκτονικά πνευµατικά δικαιώµατα» και «δηµόσιο συµφέρον»Νεκτάριος Κεφαλογιάννης, αρχιτέκτων, ανταποκριτής Βαρκελώνης

2266 ε π ί κ α ι ρ α

ρίων ευρώ. [Υπενθυµίζεται ότι για τη µελέτη της

γέφυρας είχε εισπράξει εκείνη την εποχή το

ποσό των 320.000 ευρώ σε ελβετικά φράγκα].

Για τη διεκδίκηση του αιτήµατός του έκανε

χρήση του άρθρου 10 του Νόµου για την Πνευ-

µατική Ιδιοκτησία, το οποίο προστατεύει το

έργο εκείνο, στον βαθµό που «διαθέτει αυθε-

ντικότητα» [εδώ µπορεί να γίνει µια ολόκληρη

συζήτηση αν και κατά πόσο ένα αρχιτεκτονικό

έργο διαθέτει αυθεντικότητα και πώς πιστοποι-

είται και από ποιον (από τους δικαστές;)].

Παράλληλα, αναφέρεται στο άρθρο 14.4 του

ίδιου Νόµου που προσφέρει τη δυνατότητα

στον εκάστοτε δηµιουργό «να απαιτήσει τον

σεβασµό στην ακεραιότητα του έργου του και

να παρεµποδίσει οποιαδήποτε αλλοίωση, αλ-

λαγή, µεταβολή ή επίθεση εναντίον του έργου

του, που θα συνεπάγεται ζηµία στο νόµιµο συµ-

φέρον του ή προσβολή του ονόµατός του».

Μετά από τα παραπάνω, το σκεπτικό της από-

φασης του δικαστηρίου έχει ιδιαίτερο ενδιαφέ-

ρον… Η απόφαση ορίζει ότι «η συγκεκριµένη

γέφυρα είναι ένα καλλιτεχνικό έργο που προ-

στατεύεται από τον Νόµο για την Πνευµατική

Ιδιοκτησία και αναγνωρίζει ότι η απόφαση θα

ήταν υπέρ του αρχιτέκτονα, αν η αντιδικία αφο-

ρούσε δύο ιδιωτικά συµφέροντα» [El Pais,

27/11/2007]. Προσδιορίζει όµως ότι η γέφυρα

έχει δηµόσια χρήση, άρα αφορά το δηµόσιο

συµφέρον που υπερτερεί του ιδιωτικού, το

οποίο στη δεδοµένη περίπτωση είναι τα πνευ-

µατικά δικαιώµατα του αρχιτέκτονα. Ενδιαφέ-

ρον έχει ότι σηµασία για την απόφαση δεν έχει

ο φορέας που κατασκεύασε την πασαρέλα

Isozaki (δηλαδή ο δήµος) αλλά η χρήση που

αυτή έχει… Η απόφαση, εν συνεχεία, αναγνωρί-

ζει ότι η πασαρέλα Isozaki µεταβάλει την ακε-

ραιότητα του έργου Calatrava, ότι ο δήµος κα-

Αυτή η κίνηση προκάλεσε την άµεση και έντονη

(για άλλους υπερβολική) αντίδραση του Cala-

trava που έκανε αγωγή στον δήµο του Bilbao

(και στις κατασκευαστικές εταιρίες που υλοποί-

ησαν το έργο) για «προσβολή της ακεραιότητας

του έργου του» µε βάση τον Νόµο περί Πνευµα-

τικής Ιδιοκτησίας (Ley de Propiedad Intelectual)

που ισχύει στην Ισπανία. Αυτή η µήνυση προκά-

λεσε την εξίσου υπερβολική αντίδραση του

δηµάρχου της πόλης, Inaki Azkuna, που «απο-

φάνθηκε» οργισµένος ότι: «τέχνη είναι οι πίνα-

κες του Goya, µια γέφυρα είναι για να περνάει ο

κόσµος απέναντι…» [El Pais, 16/ 03/2007].

Στεκόµαστε λίγο περισσότερο σε αυτήν την

υπόθεση για έναν λόγο: Γιατί έχει ενδιαφέρον

να δούµε πώς εφαρµόζεται (αν εφαρµόζεται

και αν πρέπει να εφαρµόζεται) ο Νόµος της

Πνευµατική Ιδιοκτησία στην αρχιτεκτονική. Πως

µπορεί ο αρχιτέκτονας και σε ποιο βαθµό να

παρακολουθήσει και να ελέγξει την εξέλιξη του

έργου του µετά την παράδοσή του προς χρήση.

Και αν οφείλει να το κάνει… Υπάρχουν εξάλλου

αρχιτέκτονες, όπως ο Rafael Moneo και ο Frank

Gerhy που είπαν ότι τα έργα τους (Kursaal και

Μουσείο Guggenheim αντίστοιχα), αφού τα

ολοκληρώσουν, δεν τους ανήκουν, αλλά ανή-

κουν αλλού, στο σύνολο των πολιτών.

Ο Calatrava σε αυτή την περίπτωση διεκδίκησε

µέσω της αγωγής του να ενεργοποιηθούν οι δια-

τάξεις του ισπανικού Νόµου περί Πνευµατικής

Ιδιοκτησίας και για την αρχιτεκτονική και επί

του πρακτέου ζήτησε να κατεδαφιστεί η πασα-

ρέλα Isozaki και να του επιδοθούν για αποζη-

µίωση 250.000 ευρώ ή αν δεν γίνει αποδεκτό το

αίτηµά του για κατεδάφιση της γέφυρας, να του

δοθεί ως αποζηµίωση το ποσό των 3 εκατοµµυ-

αντ

απ

όκρ

ιση

Αποκορύφωµα αυτής της στρατηγικής της πόλης

του Bilbao είναι το Μουσείο Guggenheim του

Frank Gehry. Η γέφυρα του Calatrava τοποθε-

τείται σε κοµβικό µέρος της πόλης, πάνω από το

ποταµό Ria και στα πρώτα χρόνια είχε κυριολε-

κτικά µόνο αισθητική αξία, µια και χρησιµοποι-

ούταν ελάχιστα, αφού συνέδεε το κέντρο της

πόλης µε ένα κοµµάτι της που βρισκόταν σε

εγκατάλειψη…

Τα χρόνια όµως περνάνε και αυτό το µέρος

παραδίδεται στην κατασκευαστική δράση. Σε

αυτό κατασκευάστηκαν από τον Arata Isozaki

δύο πύργοι ύψους 82 µέτρων και άλλα 7 κτήρια

για εµπορική κυρίως χρήση. Για πρακτικούς

λόγους, εξ αιτίας της µεγάλης υψοµετρικής δια-

φοράς ανάµεσα στη κοίτη του ποταµού και την

πρόσφατα κατασκευασµένη περιοχή (Uribitarte)

υλοποιήθηκε από τον ιάπωνα αρχιτέκτονα η

οµώνυµη πασαρέλα, η οποία συνδέει την ανώ-

τερη επιφάνεια της γέφυρας του Calatrava µε

τη σχεδόν ισοϋψή της περιοχή του συγκροτήµα-

τος Uribitarte. Η σκέψη ήταν «απλή». Αντί κά-

ποιος που έρχεται από το κέντρο της πόλης, να

ανέβει τη γέφυρα Calatrava, την κατέβει και

µετά ξανά-ανηφορήσει προς το συγκρότηµα

Uribitarte, επιλέχθηκε να «παρακαµφθεί» ένα

κοµµάτι της κατασκευής Calatrava (για όσους

κατευθύνονται προς το εν λόγω συγκρότηµα)

και να επιδιωχθεί µια πιο άµεση «σύνδεση»

µέσω της πασαρέλας του Isozaki.

Η περίπτωση της γέφυρας Calatrava στο Bilbao

«Ο δήµος του Bilbao µετάλλαξε ένα “µοναδικό

καλλιτεχνικό έργο” χωρίς να συµβουλευθεί τον

δηµιουργό του, όµως το δικαίωµα του τελευ-

ταίου στην πνευµατική του ιδιοκτησία υποχωρεί

µπροστά στο υπέρτερο συµφέρον των πολιτών»

[El Pais, 27/11/2007]. Με αυτό το επιχείρηµα ο

πρωτοδίκης του Bilbao, Edmundo Rodriguez

Achutegui, απέρριψε µε την απόφασή του αυτή,

στις 23 Νοεµβρίου 2007, την αγωγή του διάση-

µου αρχιτέκτονα Santiago Calatrava κατά του

δήµου του Bilbao.

Πρόκειται για την πρώτη περίπτωση στην Ισπα-

νία εφαρµογής του Νόµου περί Πνευµατικής

Ιδιοκτησίας στην αρχιτεκτονική και την πρώτη

περίπτωση στην Ευρώπη δικαστικής σύγκρου-

σης (έστω και έµµεσα) δύο παγκοσµίου φήµης

αρχιτεκτόνων, του Santiago Calatrava και του

Arata Isozaki. Τι είχε συµβεί; Ο Santiago Cala-

trava σχεδιάζει και υλοποιεί το Μάιο του 1997

τη γνωστή πια γέφυρά του, µε το όνοµα Zubi

Zuri. Η επιλογή του αρχιτέκτονα έγινε στο πνεύ-

µα του «φαινοµένου Bilbao» όπου προσκαλού-

νται διάσηµοι αρχιτέκτονες να παράγουν

«µοναδικά» αρχιτεκτονικά έργο, «κτήρια-αντι-

κείµενα», ακόµα και για έργα που δεν είναι

απαραίτητα, όπως το µετρό του Bilbao (σε µια

µικρή πόλη που δεν το χρειάζεται) µε τους γνω-

στούς σταθµούς «fosteritos» του Norman Foster.

εργασίας την ανταγωνιστικότητα και την ανά-

πτυξη», «Κτήρια ενεργειακά αποδοτικά και

υψηλής περιβαλλοντικής ποιότητας», «Τρόποι

επένδυσης στην αειφορική υποδοµή και στα

δηµόσια κτήρια» αλλά και « Νέες τεχνολογίες

για τη βελτίωση του περιβάλλοντος και της

ζωής του πολίτη στην πόλη». Πραγµατοποιήθη-

καν, άλλωστε, παράλληλα εργαστήρια µε εξαι-

ρετικής ποιότητας εισηγήσεις απ' όλο τον

κόσµο (Ευρώπη µε έµφαση στη Γαλλία, Ιαπωνία,

Κίνα, Καναδά, ΗΠΑ...), όλες εστιασµένες στην

πόλη µέσα στο νέο περιβάλλον της οικονοµία

«χαµηλού άνθρακα». Την επιστηµονική ευθύνη

είχαν το ακαδηµαϊκό και διεθνές φόρουµ του

SD-Med ( www.sd-med.org) µε συντονίστρια τη

λέκτορα του Παντείου Πανεπιστηµίου και επ.

καθηγήτρια στο Πανεπιστήµιο της Σορβόννης,

αρχιτέκτονα κ. Στέλλα Κυβέλου.

Οι εργασίες συντονίζονταν από Έλληνες και

Γάλλους δηµοσιογράφους, σε µια προσπάθεια

να αναδειχθεί το γεγονός ως µια πλατφόρµα

ανταλλαγής τεχνογνωσίας και κουλτούρας στα

ζητήµατα της αστικής διαχείρισης για µια πόλη

προσαρµοσµένη στα νέα δεδοµένα της κλιµατι-

κής αλλαγής.

Τέλος, χορηγοί προϊόντων για το συνέδριο ήταν

τα ΕΛΤΑ και η 3Ε – Coca Cola και υποστηρικτές η

Lexmark και η Eurobank Ergasias.

«Μεσογειακή Πόλη απέναντι στην κλιµατική αλλαγή»∆ελτίο Τύπου

2299ε π ί κ α ι ρ α

συ

νέδ

ριο

έργο στο «κτήριο-αντικείµενο»; Μήπως η αρχι-

τεκτονική ωθείται να παράγει πιο πολύ «προϊό-

ντα» και λιγότερο να προσφέρει «υπηρεσίες»,

χάνοντας την προηγούµενη ισορροπία που είχε

κατακτήσει; Και τελικά, πώς κατάφερε η βα-

σκική πρωτεύουσα (και το «φαινόµενο Bilbao»

που εκείνη παρήγαγε) να βάλει τρικλοποδιά

στον εαυτό της και να στρέψει τον έναν «αστέ-

ρα» κατά του άλλου; Μήπως όλα τα µοντέλα

έχουν ένα τέλος, και µάλλον δύσκολο, για τους

πρωταγωνιστές τους;

2288 ε π ί κ α ι ρ α

τικές ιδιοµορφίες της περιοχής της Μεσογείου

και των Βαλκανίων. ∆ιαπραγµατεύτηκε τους

κινδύνους, τις απειλές αλλά και τις δαπάνες που

συνδέονται µε την κλιµατική αλλαγή καθώς και

τα οφέλη στις επιχειρήσεις και στην οικονοµία

που µπορούν να προκύψουν από την άµεση

λήψη µέτρων και να συµβάλλουν στη βιώσιµη

ανάπτυξη.

Την ιδιαίτερη σηµασία για τη προώθηση και

ανάπτυξη µιας πόλης χαµηλού άνθρακα και την

πολιτική της Γαλλίας για το περιβάλλον και τη

Μεσογειακή Ένωση τόνισε σε οµιλία του ο πρέ-

σβης της Γαλλίας στην Ελλάδα Κ. Christophe

Farnaud, ενώ από πλευράς κυβέρνησης παρό-

ντες ήταν ο Υπουργός Εσωτερικών κ. Προκόπης

Παυλόπουλος, ο Υπουργός Μεταφορών κ.

Κωστής Χατζηδάκης και ο Υφυπουργός Ανάπτυ-

ξης κ. Στ. Καλαφάτης. Παρόντες άλλωστε

εκπρόσωποι της τοπικής αυτοδιοίκησης, ο

∆ήµαρχος Κηφισιάς κ. Νικόλαος Χιωτάκης, η

∆ήµαρχος Ψυχικού κ. Ειρ.Κατσαρού ο Αντιδή-

µαρχος Περιβάλλοντος της Αθήνας κ. Γ. ∆ηµό-

πουλος, αλλά και επιστήµονες από ελληνικά

πανεπιστήµια και διεθνή κέντρα στο εξωτερικό.

Το συνέδριο άνοιξε µε οµιλία του ο Υπουργός

Εσωτερικών κ. Πρ. Παυλόπουλος ενώ «έκλεισε»

µε βραδιά στην Αθηναΐδα µε προσκεκληµένο

οµιλητή τον Υπουργό Μεταφορών και Επικοινω-

νιών κ. Κ. Χατζηδάκη που ανακοίνωσε πολιτικές

και µέτρα για τη µείωση των εκποµπών από τις

µεταφορές και για µια βιώσιµη κινητικότητα.

Εισηγητές στις στρογγυλές τράπεζες του συνε-

δρίου ήταν ο βουλευτής και πρόεδρος της επι-

τροπής προστασίας περιβάλλοντος της Βουλής

κ. Κυριάκος Μητσοτάκης, ο πρ. Υπουργός Αν.

Μαντέλης, o Αντιδήµαρχος Αθηναίων κ. Χρόνης

Ακριτίδης, πλήθος καθηγητών και εµπειρογνω-

µόνων από την Ελλάδα και το εξωτερικό, καθώς

και εκπρόσωποι του τραπεζικού τοµέα, ο Αν.

Γενικός ∆ιευθυντής της ΕUROBANK Ergasias κ.

Αριστοτέλης Καρυτινός και ο ∆ιευθυντής Μεγά-

λων Έργων της ΕΤΕ κ. Κώστας Σταυρίδης.

Κεντρική θέση κατείχε βεβαίως η οµιλία του πρ.

Υπουργού κ. Στέφανου Μάνου, ένας 30ετής κρι-

τικός απολογισµός στα ζητήµατα πολεοδοµίας

και περιβάλλοντος στην Ελλάδα.

Οι κεντρικές συνεδρίες περιλάµβαναν θέµατα

όπως «Αστική ανάπτυξη, µεταφορές και αγορά

ακινήτων», «Η επιχειρηµατική διάσταση της κλι-

µατικής αλλαγής για τη δηµιουργία θέσεων

Στo Πολιτιστικό κέντρο «Τεχνόπολις» του ∆ήµου

Αθηναίων πραγµατοποιήθηκε στις 10, 11 και 12

Ιανουαρίου 2008 το ∆ιεθνές Συνέδριο µε

παράλληλη έκθεση και ανοιχτό forum ανταλλα-

γής ιδεών και απόψεων για τις πόλεις απέναντι

στις κλιµατικές αλλαγές και µε «σύνθηµα» «ας

δοµήσουµε τη πόλη χαµηλού άνθρακα για έναν

βιώσιµο πλανήτη».

Η εκδήλωση τελούσε υπό την αιγίδα του Υπουρ-

γείου Μεταφορών και Επικοινωνιών, της Γαλλι-

κής Πρεσβείας στην Ελλάδα, του ∆ήµου Αθη-

ναίων και διοργανώθηκε από το Πάντειο Πανε-

πιστήµιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστηµών,

τον οργανισµού «Τεχνόπολις» του ∆ήµου Αθη-

ναίων αλλά και µε τη συµβολή των ∆ιεθνών

Οργανισµών iiSBE, CIB και UNEP/DTIE. Το συνέ-

δριο αποτελεί παράλληλα τη τελευταία από µία

σειρά περιφερειακών εκδηλώσεων SB07 ανά

τον κόσµο για την προετοιµασία του Παγκό-

σµιου Συνεδρίου SB08 στη Μελβούρνη.

Η πρωτοβουλία για το γεγονός αυτό ανήκει στο

διεθνές δίκτυο SD-MED, µια ελληνο-γαλλική και

διεθνή πρωτοβουλία µε στόχο την προώθηση

και την ανάπτυξη επιστηµονικής και τεχνικής

συνεργασίας µεταξύ φορέων διαφορετικών

επιπέδων (τοπικών, περιφερειακών, εθνικών,

ευρωπαϊκών, διεθνών) καθώς και µεταξύ

φορέων της κοινωνίας των πολιτών που εµπλέ-

κονται ενεργά στα ζητήµατα της αειφορικής

κατασκευής και της αειφορικής πόλης, στη

λεκάνη της Μεσογείου.

Η εκδήλωση, ξεπερνώντας τα «όρια» ενός συνε-

δρίου, ήταν παράλληλα και µια µεγάλη δηµόσια

συζήτηση και εστίασε στις επιδράσεις της

πόλης στην κλιµατική αλλαγή αλλά και στις σχε-

κώς δεν συµβουλεύτηκε τον αρχιτέκτονα και ότι

το έργο του, ως ένα «µοναδικό καλλιτεχνικό

δηµιούργηµα», όφειλε να προστατευτεί αν δεν

παρουσιαζόταν το ανώτερο δηµόσιο συµφέ-

ρον… Μετά από αυτήν τη µάλλον ηθική δικαί-

ωση, αλλά όχι πρακτική και ουσιαστική του

Calatrava, οφείλουµε να παραδεχθούµε ότι στις

σολοµώντειες λύσεις, όλοι χάνουν, αν και δεν

τα χάνουν όλα…

Σε ένα δεύτερο επίπεδο ίσως θα πρέπει να µας

απασχολήσει και η ορολογία που χρησιµοποιή-

θηκε. Μήπως οι έννοιες της «αυθεντικότητας»,

της «µοναδικότητας» και της «έντονα καλλιτε-

χνικής» διάστασης του αρχιτεκτονικού έργου,

ιδωµένες µέσω του πρίσµατος της σύγχρονης

µαζικής εποχής µε τη µιντιακή προβολή αλλά

και κατανάλωση της αρχιτεκτονικής (κυρίως ως

εικόνας), φέρνουν πιο κοντά το αρχιτεκτονικό

πάνω αριστερά: Η γέφυρα Calatrava µε φόντο τον έναν από

τους δύο πύργους του Ιάπωνα αρχιτέκτονα και κάτω: Μα-

κέτα της τότε πρότασης του Calatrava. Έντονα παρουσιάζε-

ται η γλυπτική/καλλιτεχνική διάθεση του αρχιτέκτονα.

δεξιά: «Η ποιητική της κίνησης». Η βιβλιογραφία στη σύγ-

χρονη εποχή γίνεται µέσο για την προώθηση αρχιτεκτονι-

κών-αντικειµένων από αρχιτέκτονες-αστέρες. Από βιβλίο

για τον Ισπανό αρχιτέκτονα

ε π ί τ ό π ο υ

› Ùfi

Ô˘

3311

¡∂√™ ∞™º∞§π™∆π∫√™ ¡√ª√™ - ¢π∞§À™∏ ∆√À ∆™ª∂¢∂

¶ÚÈÓ Ï›Á˜ ̤Ú˜ Î·È ·Ú¿ ÙȘ ÎÈÓËÙÔÔÈ‹ÛÂȘ

„ËÊ›ÛÙËΠÛÙË µÔ˘Ï‹ Ô Ó¤Ô˜ ÓfiÌÔ˜ ÁÈ· ÙÔ ·ÛÊ·-

ÏÈÛÙÈÎfi Û‡ÛÙËÌ·, Ô˘ ÌÂٷ͇ ¿ÏÏˆÓ ÂÓÔÔÈ› ÙÔ

∆™ª∂¢∂ Ì ÙÔ˘˜ ÊÔÚ›˜ ¿ÏÏˆÓ ÂÈÛÙËÌfiÓˆÓ, ÁÈ·-

ÙÚÒÓ, ‰ÈÎËÁfiÚˆÓ, Û˘Ì‚ÔÏ·ÈÔÁÚ¿ÊˆÓ Î·È ‰ËÌÈ-

Ô˘ÚÁÂ›Ù·È ¤Ó·˜ Ó¤Ô˜ ·ÛÊ·ÏÈÛÙÈÎfi˜ ÊÔÚ¤·˜-

ÔÌÚ¤ÏÏ·, ÎÔÈÓfi˜ ÁÈ· fiÏÔ˘˜.

∆Ô ˙‹ÙËÌ· Â›Ó·È Ôχ ÛÔ‚·Úfi Î·È ¿ÙÂÙ·È Ù˘

‚ȈÛÈÌfiÙËÙ·˜ ÙÔ˘ ∆·Ì›Ԣ Ì·˜ ÌÂ Û˘Ó¤ÂÈ· ÙËÓ

·Ó·ÛÊ¿ÏÂÈ· ÁÈ· Ù· ÁËÚ·ÙÂÈ¿ Ì·˜.

£· ‹ıÂÏ· Ó· ÂÈÛËÌ¿Óˆ ˆ˜ Ì ·˘Ùfi ÙÔÓ ÓfiÌÔ ÙÔ

∆·ÌÂ›Ô Ì·˜:

·) ¯¿ÓÂÈ ÙËÓ ·˘ÙÔÙ¤ÏÂÈ¿ ÙÔ˘, ·‡ÂÈ ‰ËÏ·‰‹ Ó·

‰È·¯ÂÈÚ›˙ÂÙ·È ÙÔ˘˜ fiÚÔ˘˜ ÙÔ˘ Î·È ÙËÓ ÂÚÈÔ˘Û›·

ÙÔ˘ ·˘ÙÔÙÂÏÒ˜,

‚) ¯¿ÓÂÈ ÙËÓ ÂÚÈÔ˘Û›· ÙÔ˘, ÙËÓ ÔÔ›· ˘Ô¯ÚÂÒ-

ÓÂÙ·È Ó· ÂÈÛʤÚÂÈ ÛÙÔÓ Ó¤Ô ÊÔÚ¤· Î·È Ì¿ÏÈÛÙ·

̤۷ Û ٤ÛÛÂÚȘ Ì‹Ó˜, Î·È ·ÊÔ‡ ÙËÓ Î·Ù·ÎÂÚ-

Ì·Ù›ÛÂÈ ·Ó¿ÏÔÁ· Ì ÙÔ˘˜ ÙÔÌ›˜ ·ÚÔ¯ÒÓ

(Û‡ÓÙ·Í˘, ÚfiÓÔÈ·˜ ÎÏ.) ¯ˆÚ›˜ ηÌÈ¿ ÌÂϤÙË,

Á) Ô¯ÚÂÒÓÂÙ·È Ó· Û˘ÓÙ‹ÚÂÈ ÂÈϤÔÓ ¤Ó·Ó ÎÔÈÓfi

∞ÛÊ·ÏÈÛÙÈÎfi √ÚÁ·ÓÈÛÌfi Ì ÔÏ˘ÌÂϤ˜ Î·È ÔÏ˘-

‰¿·ÓÔ ¢ÈÔÈÎËÙÈÎfi ™˘Ì‚Ô‡ÏÈÔ, Ô˘ ·ÔÊ·Û›˙ÂÈ

‰ÂÛÌ¢ÙÈο ÁÈ· fiÏ· Ù· ˙ËÙ‹Ì·Ù· ·ÚÔ¯ÒÓ Î·È

ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›·˜ ÙˆÓ Â› ̤ÚÔ˘˜ ÊÔÚ¤ˆÓ ηıÒ˜ ηÈ

ÁÈ· ÙË ‰È·¯Â›ÚÈÛË Ù˘ ÂÚÈÔ˘Û›·˜,

‰) ˘Ô¯ÚÂÒÓÂÙ·È Ó· ¯ÚËÌ·ÙÔ‰ÔÙ‹ÛÂÈ ÂÈÙÚÔ¤˜

·ÌÂÈ‚fiÌÂÓ˜ ÁÈ· ÌÂÏÂÙ‹ÛÔ˘Ó ÙÔÓ ÙÚfiÔ Î·È ÙȘ

ÂÈÙÒÛÂȘ ÙˆÓ Û˘ÓÂÓÒÛˆÓ,

Â) ˘Ô¯ÚÂÒÓÂÙ·È ÛÙËÓ ·Ê·›Ì·ÍË ÙÔ˘ 10% ÙˆÓ

ÂÔÓÔÌ·˙fiÌÂÓˆÓ «ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ fiÚˆÓ» fiˆ˜ ·˘ÙÔ›

·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È ÛÙÔÓ ÓfiÌÔ (‰ËÏ·‰‹ ÙˆÓ ÂÚÁÔ‰ÔÙÈ-

ÎÒÓ ÂÈÛÊÔÚÒÓ Î·È Ì¤ÚÔ˘˜ ÙˆÓ ÚÔÛˆÈÎÒÓ Ì·˜

ÂÈÛÊÔÚÒÓ),

ÛÙ) ˘Ô¯ÚÂÒÓÂÙ·È Ó· ÌÂÈÒÛÂÈ ÙȘ ÂÏ¿¯ÈÛÙ˜

·ÚÔ¯¤˜ ·fi ÙÔÓ ∂ȉÈÎfi §ÔÁ·ÚÈ·ÛÌfi Ô˘ ÌÂÙÔ-

ÓÔÌ¿ÛÙËΠ۠∂ÈÎÔ˘ÚÈÎfi ·fi 100% Û 20%

·˘ı·›ÚÂÙ·, ¯ˆÚ›˜ Ó· ÌÔÚ› Ó· Ï·Ì‚¿ÓÂÈ ˘fi„Ë

ÙÔ˘ Ô‡Ù ٷ ÔÈÎÔÓÔÌÈο ÙÔ˘ ÛÙÔȯ›·, Ô‡Ù ÙÔ

ÁÂÁÔÓfi˜ ˆ˜ ÚfiÓÈ· ÙÒÚ· ÌÔÓ·‰Èο ÂÌ›˜ ÂÈÛʤ-

Ú·Ì ٷ ¯Ú‹Ì·Ù¿ Ì·˜ (·Ó·ÚˆÙÈ¤Ì·È Â¿Ó Â›¯·ÌÂ

Û˘Ì‚ÏËı› ÔÌ·‰Èο Ì ÌÈ· π‰ÈˆÙÈ΋ ∞ÛÊ·ÏÈÛÙÈ΋

∂Ù·ÈÚ›· ÁÈ· ÙË ‚ÂÏÙ›ˆÛË ÙˆÓ Û˘ÓÙ·ÍÈÔ‰ÔÙÈÎÒÓ

Ì·˜ ·ÚÔ¯ÒÓ, ı· ÌÔÚÔ‡Û ӷ οÓÂÈ ÙÔ ›‰ÈÔ; ™Â

ÙÈ ‰È·Ê¤ÚÂÈ fiÙÈ ‹Ù·Ó ÌÈ· ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ· ÙÔ˘

∆·Ì›Ԣ Ì·˜; °È·Ù› ÏÔÈfiÓ ı· Ú¤ÂÈ Ó· ÚÔÛʇ-

ÁÔ˘Ì ÛÙËÓ π‰ÈˆÙÈ΋ ∞ÛÊ¿ÏÈÛË fiˆ˜ ÚÔÙ›ÓÂÙ·È

·fi ÙËÓ ∫˘‚¤ÚÓËÛË;).

∂Âȉ‹ fiÏ· Ù· ·Ú·¿Óˆ Â›Ó·È Ôχ ÛÔ‚·Ú¿

˙ËÙ‹Ì·Ù· Î·È Ì ‰Â‰Ô̤ÓË ÙËÓ ¿ÚÓËÛË fiÏˆÓ ÙˆÓ

ÊÔÚ¤ˆÓ ÂÈÛÙËÌfiÓˆÓ ÁÈ· ÙË Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ ÙÔ˘˜ ÛÙÔ

ÎÔÈÓfi Ù·ÌÂ›Ô fiÙ·Ó ÙÔ˘˜ ÎÔÈÓÔÔÈ‹ıËÎÂ Ë ·fi-

Ê·ÛË Ù˘ ∫˘‚¤ÚÓËÛ˘ ÁÈ· ÙËÓ ˘ÔÙÈı¤ÌÂÓË Ï‡ÛË

ÙÔ˘ ·ÛÊ·ÏÈÛÙÈÎÔ‡ ÚÔ‚Ï‹Ì·ÙÔ˜, Ô˘ ·ÊÔÚÔ‡ÛÂ

¿ÏÏÔ˘˜ Î·È ¿ÓÙˆ˜ fi¯È ÙÔ ∆™ª∂¢∂, Ì·˙› Ì ÙË

Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ ÌÔ˘ ÛÙȘ ÎÈÓËÙÔÔÈ‹ÛÂȘ Ì·˜ ÙËÓ

ÙÂÏÂ˘Ù·›· ÛÙÈÁÌ‹, fiÙ·Ó ‹Á ÚÔ˜ Û˘˙‹ÙËÛË ÙÔ

Ó/Û ÛÙË µÔ˘Ï‹, Û˘Ó¤Ù·Í· ˘fiÌÓËÌ· Ô˘ ÂÓ¯›-

ÚÈÛ· ÚÔÛˆÈο ÙË 18.3.2008 ÛÙȘ ı˘Ú›‰Â˜ ÙˆÓ

‚Ô˘Ï¢ÙÒÓ Ì˯·ÓÈÎÒÓ Ù˘ ¡¢ Î·È ÎÔÈÓÔÔ›ËÛ·

ÛÙ· ÎfiÌÌ·Ù· Î·È ÙÔ˘˜ ‰ËÌÔÛÈÔÁÚ¿ÊÔ˘˜ Ù˘ µÔ˘-

Ï‹˜, Ì‹ˆ˜ οÔÈÔ˜ ¢·ÈÛıËÙÔÔÈËı› ¤ÛÙˆ ηÈ

ÙËÓ ÙÂÏÂ˘Ù·›· ÛÙÈÁÌ‹, Î·È ÙÂÏÈÎÒ˜ ÙÔ ˘ÁȤ˜,

‡ڈÛÙÔ Î·È ·˘ÙÔ‰‡Ó·ÌÔ ∆·ÌÂ›Ô Ì·˜ ·Ú·Ì›ÓÂÈ

·ÓÂÍ¿ÚÙËÙÔ Î·È ·˘Ùԉȷ¯ÂÈÚÈ˙fiÌÂÓÔ. ª¿Ù·ÈÔ, Ë

ÎÔÌÌ·ÙÈ΋ ÂÈı·Ú¯›· ‚ϋıË. ∏ ÌfiÓË ·Ú·¯Ò-

ÚËÛË ‹Ù·Ó ÁÈ· ÙË ‰È·Ù‹ÚËÛË ÙÔ˘ ‰ÈηÈÒÌ·ÙÔ˜

ÙˆÓ ÂÁÁ˘ËÙÈÎÒÓ ÂÈÛÙÔÏÒÓ, ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ· Ô˘

‹Ù·Ó ͯˆÚÈÛÙ‹ ÁÈ· ÙÔ ∆·ÌÂ›Ô Ì·˜ Î·È ˆ˜ Ù¤ÙÔÈ·

·Ó·ÁÓˆÚ›ÛÙËÎÂ.

¶·Ú’ fiÏ· ·˘Ù¿ ·ÎfiÌË Ù›ÔÙ· ‰ÂÓ ¤¯ÂÈ ¯·ı› fiÛÔ

Ô ÓfiÌÔ˜ ‰ÂÓ ÂÊ·ÚÌfi˙ÂÙ·È.

°È· Ó· ÌËÓ ÂÊ·ÚÌÔÛÙ› Ô ÓfiÌÔ˜ ˘¿Ú¯Ô˘Ó ·ÎfiÌË

fiÏ· ÛÙË Ê·Ú¤ÙÚ· Ì·˜: ÓÔÌÈο fiÏ·, ·ÊÔ‡ fiÏ·

Ù· ¿ÏÏ· ̤¯ÚÈ ÛÙÈÁÌ‹˜ ‰ÂÓ Â›¯·Ó ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ·,

.¯. Ë ÚÔÛÊ˘Á‹ ÛÙÔ ™Ù∂ ÁÈ· ÙËÓ ·ÓÙÈÛ˘ÓÙ·ÁÌ·-

ÙÈÎfiÙËÙ· ÙÔ˘ ÓfiÌÔ˘, fiˆ˜ ÔÈ ÓÔÌÈÎÔ› ÚÔÙ›-

ÓÔ˘Ó, ·Ú¿ÏÏËÏ· Ì ·›ÙËÛË ·Ó·ÛÙÔÏ‹˜ ÂÎÙ¤ÏÂÛ˘

Ù˘ Û˘Ó¤ÓˆÛ˘ ÙˆÓ ÂÚÈÔ˘ÛÈÒÓ Ô˘ ı· Á›ÓÂÈ ÌÂ

·ÛÊ·ÏÈÛÙÈο ̤ÙÚ·.

∂›Û˘ ÌÔÚԇ̠ӷ ÚÔÛʇÁÔ˘ÌÂ Î·È ÛÙËÓ ∂∂

ÁÈ· ηٷ¿ÙËÛË ÙˆÓ ·ÓıÚˆ›ÓˆÓ ‰ÈηȈ̿وÓ...

¶ÚÔÛˆÈο ‰ÂÓ ÌÔÚÒ Ó· ·Ô‰Â¯ÙÒ ˆ˜ οÔÈÔÈ

ÌÔ˘ ÛÙÂÚÔ‡Ó ÙÔ ‰Èη›ˆÌ· Ù˘ ·ÍÈÔÚÂÔ‡˜ ‰È·-

‚›ˆÛ˘, fiÙ·Ó ·ÔÛ˘ÚıÒ ·fi ÙÔÓ Â·ÁÁÂÏÌ·ÙÈÎfi

ÛÙ›‚Ô, ÂÈ‚¿ÏÏÔÓÙ¿˜ ÌÔ˘ Ó· ·ÔÏ·Ì‚¿Óˆ ÌfiÓÔ ÙÔ

20% ·˘ÙÔ‡ Ô˘ ‰ÈηÈÔ‡Ì·È ‚¿ÛÂÈ ·˘ÙÒÓ Ô˘ ÙfiÛ·

¯ÚfiÓÈ· ÂÈÛ¤ÊÂÚ· ÚÔÛˆÈο ÁÈ· ÙËÓ ·ÛÊ¿ÏÈÛË

ÌÔ˘, Û ¤Ó·Ó ˘ÁÈ‹ ȉȈÙÈÎfi ÊÔÚ¤· Ì ȉȷ›ÙÂÚ·

¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο, ÛÙÔÓ ÔÔ›Ô Ì¿ÏÈÛÙ· Ë ÔÏÈÙ›·

‰ÂÓ ÂÈÛʤÚÂÈ.

∂Ô̤ӈ˜ ı· ˘¿ÚÍÂÈ Û˘Ó¤¯ÂÈ·.

ÕÓÓ· ªÂÏ·Ó›ÙÔ˘

∞Ú¯ÈÙ¤ÎÙˆÓ

∆™ª∂¢∂: ∆Ô Ù¤ÏÔ˜ Ù˘ ·˘ÙÔÓÔÌ›·˜

∆Ô ÛÒÌ· ÙˆÓ Ì˯·ÓÈÎÒÓ, Â‰Ò Î·È ¿Ú· Ôχ

ηÈÚfi, ¯ˆÚ›˜ ÙËÓ ·Ú·ÌÈÎÚ‹ ‰È¿ıÂÛË ÔÔÈ·Û‰‹-

ÔÙ ÌÈÎÚÔÔÏÈÙÈ΋˜ Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿˜ ·fi fiÏ· Ù·

·ÚÌfi‰È· fiÚÁ·Ó· Î·È ·Ú·Ù¿ÍÂȘ ÙÔ˘ ∆∂∂, ‹Ù·Ó

ÚÔÂȉÔÔÈË̤ÓÔ, ÁÈ· ÙËÓ ÙÚÔ‹ Ô˘ ‹Ú·Ó

ϤÔÓ Û‹ÌÂÚ· Ù· Ú¿ÁÌ·Ù· ÁÈ· ÙÔÓ ·ÛÊ·ÏÈÛÙÈÎfi

Ì·˜ ÊÔÚ¤·.

÷ڷÎÙËÚÈÛÙÈÎfi ‰Â›ÁÌ· Ù˘ ÓÔÔÙÚÔ›·˜ Ô˘ ‰È¤-

ÂÈ ÙÔÓ Ó¤Ô ·ÛÊ·ÏÈÛÙÈÎfi ÓfiÌÔ, ·ÔÙÂÏ› Ë

Û‡ÛÙ·ÛË Ù˘ ÂÓÙ·ÌÂÏÔ‡˜ ÂÈÙÚÔ‹˜ Ô˘ ‰ÈÔÈΛ

ÙÔ ∞∫∞°∂, ‰ËÏ·‰‹ ÙÔÓ ÊÔÚ¤· Ô˘ ı· Û˘ÁÎÂÓÙÚÒ-

ÛÂÈ ÙÔ ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ ∞ÏÏËÏÂÁÁ‡Ë˜ ÙˆÓ °ÂÓÂÒÓ, ÛÙËÓ

ÔÔ›· ‰ÂÓ ÂÈ‚¿ÏÏÂÙ·È Î·Ó¤Ó·˜ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi˜ ¤ÏÂÁ-

¯Ô˜. ¢ÂÓ ˘¿Ú¯ÂÈ Î·Ó¤Ó·˜ ÂÏÂÁÎÙÈÎfi˜ Ì˯·ÓÈ-

ÛÌfi˜. ¢ÂÓ ÚԂϤÂÙ·È Î·Ó¤Ó· ‰È·¯ÂÈÚÈÛÙÈÎfi

ÚfiÁÚ·ÌÌ·. ¢ÂÓ ˘¿Ú¯ÂÈ Î·Ó¤Ó·˜ Ì˯·ÓÈÛÌfi˜

Û˘ÁΤÓÙÚˆÛ˘, ·Ú·ÎÔÏÔ‡ıËÛ˘ Î·È ‰È·ÛÊ¿ÏÈÛ˘

ÙÔ˘ ÎÂÊ·Ï·›Ô˘. ¢ÂÓ ÚԂϤÂÙ·È ÂÙ‹ÛÈÔ ¯ÚÔÓÔ-

‰È¿ÁÚ·ÌÌ· Û˘ÁΤÓÙÚˆÛ˘ ÙˆÓ fiÚˆÓ ÁÈ· ÙË

‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ÙÔ˘ ÎÂÊ·Ï·›Ô˘. ∂Î ÙˆÓ ÙÚÈÒÓ ËÁÒÓ

‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·˜ ÙÔ˘, ÌfiÓÔÓ ·˘Ù‹ ÙÔ˘ º¶∞ (4% ÙˆÓ

ÂÙ‹ÛÈˆÓ ÂÛfi‰ˆÓ ÙÔ˘ º¶∞) Ê·›ÓÂÙ·È Ó· Â›Ó·È ÂÊÈ-

ÎÙ‹ Î·È ‚ÈÒÛÈÌË ËÁ‹. ∆· ¤ÛÔ‰· ·fi ÙȘ ·Ô-

ÎÚ·ÙÈÎÔÔÈ‹ÛÂȘ (10% ÙÔ˘ ÙÈÌ‹Ì·ÙÔ˜ ÒÏËÛ˘)

οÔÈ· ÛÙÈÁÌ‹ ı· ÙÂÏÂÈÒÛÔ˘Ó, ÂÎÙfi˜ ÙÔ˘ fiÙÈ

˘¿Ú¯ÂÈ ‰¤ÛÌÂ˘Û‹ Ì·˜ ÚÔ˜ ÙËÓ ∂˘Úˆ·˚΋

ŒÓˆÛË, Ë ÔÔ›· ÔÚ›˙ÂÈ fiÙÈ Ù· ¤ÛÔ‰· ·fi ÙȘ

·ÔÎÚ·ÙÈÎÔÔÈ‹ÛÂȘ ı· Û˘Ì‚¿ÏÏÔ˘Ó ÌfiÓÔ ÛÙË

Ì›ˆÛË ÙÔ˘ ‰ËÌfiÛÈÔ˘ ¯Ú¤Ô˘˜ Î·È Û fi,ÙÈ ·ÊÔÚ¿

ÙÔ˘˜ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡˜ fiÚÔ˘˜, ‰ÂÓ Ê·›ÓÂÙ·È ÙÔ˘Ï¿¯È-

ÛÙÔÓ ·fi ËıÈ΋˜ ¿Ô„˘ Ó· ˘¿Ú¯ÂÈ ·ÓÙ›ÚÚËÛË,

·ÚΛ Ó· ηıÔÚÈÛÙ› Ë ¤ÓÓÔÈ· ÙÔ˘ ∫ÔÈÓˆÓÈÎÔ‡

¶fiÚÔ˘.

™Â fi,ÙÈ fï˜ ·ÊÔÚ¿ ÙÔÓ ·ÛÊ·ÏÈÛÙÈÎfi Ì·˜ ÊÔÚ¤·,

‰˘ÛÙ˘¯Ò˜ ÔÈ Êfi‚ÔÈ fiÏˆÓ Ì·˜ Î·È Î˘Ú›ˆ˜ fiÛˆÓ

·Û¯ÔÏÔ‡ÓÙ·È ·fi ÈÔ ÎÔÓÙ¿ ÌÂ Ù· ˙ËÙ‹Ì·Ù· ÙÔ˘

·ÛÊ·ÏÈÛÙÈÎÔ‡, ÂȂ‚·ÈÒıËÎ·Ó ÛÙÔ ·Î¤Ú·ÈÔ, fi¯È

ÌfiÓÔ ÛÙÔ ÔÏ˘Û˘˙ËÙË̤ÓÔ ı¤Ì· Ù˘ ·fiÛ·Û˘

ÙÔ˘ 10% ÙˆÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ fiÚˆÓ ÙÔ˘ Ù·Ì›Ԣ Ì·˜,

Ô˘ Û η̛· ÂÚ›ÙˆÛË ‰ÂÓ ˘ÂÚ‚·›ÓÔ˘Ó ÙÔ 1%

ÙˆÓ ÂÙ‹ÛÈˆÓ ÂÛfi‰ˆÓ ÙÔ˘, ·ÏÏ¿ ΢ڛˆ˜ ÛÙËÓ ·Ò-

ÏÂÈ· Ù˘ ‰ÈÔÈÎËÙÈ΋˜ ·˘ÙÔÓÔÌ›·˜ ÙÔ˘ ∆™ª∂¢∂, Ë

ÔÔ›· fiÏ· ·˘Ù¿ Ù· ¯ÚfiÓÈ· Ô‰‹ÁËÛÂ, ·Ó ÌË ÙÈ

¿ÏÏÔ, ÛÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ÂÓfi˜ ÈηÓÔ‡ ·ÔıÂÌ·ÙÈÎÔ‡

ÁÈ· ÙË Ì·ÎÚfi¯ÚÔÓË ÂÈ‚›ˆÛ‹ ÙÔ˘.

ªÂ ÙÔÓ Ó¤Ô ·ÛÊ·ÏÈÛÙÈÎfi ÓfiÌÔ, ÙfiÛÔ ÛÙÔ Â›Â‰Ô

ÙÔ˘ 13ÌÂÏÔ‡˜ ¢™ ÙÔ˘ Ó¤Ô˘ ÔÚÁ¿ÓÔ˘ ˘fi ÙËÓ ÔÓÔ-

Ì·Û›· ∂ÓÈ·›Ô ∆·ÌÂ›Ô ∞ÓÂÍ¿ÚÙËÙ· ∞·Û¯ÔÏÔ˘Ì¤-

ÓˆÓ, (∂∆∞∞), Ô˘ Û¯ËÌ·Ù›˙ÂÙ·È ·fi ÙËÓ ÂÓÔÔ›ËÛË

ÙˆÓ Ù·Ì›ˆÓ Ì˯·ÓÈÎÒÓ, ˘ÁÂÈÔÓÔÌÈÎÒÓ Î·È ÓÔÌÈ-

ÎÒÓ, fiÛÔ Î·È ÛÙÔ Â›Â‰Ô Ù˘ Ó¤·˜ 7ÌÂÏÔ‡˜

¢ÈÔÈÎÔ‡Û·˜ ∂ÈÙÚÔ‹˜ ÙÔ˘ ∆™ª∂¢∂, ·ÚΛ ÌÈ·

·Ï‹ ·Ó¿ÁÓˆÛË ÙˆÓ Û¯ÂÙÈÎÒÓ ¿ÚıÚˆÓ 29, 30 ηÈ

31, ÁÈ· Ó· Á›ÓÂÈ ·ÓÙÈÏËÙfi˜ Ô Ï‹Ú˘ Î·È ·ÓÂÓ-

‰Ô›·ÛÙÔ˜ ÎÚ·ÙÈÎfi˜ ¤ÏÂÁ¯Ô˜ Ô˘ ÂȯÂÈÚÂ›Ù·È ÛÙÔ

Ù·Ì›Ô.

∏ ηٿÚÁËÛË ÙÔ˘ ·˘ÙÔ‰ÈÔ›ÎËÙÔ˘, Ô‰ËÁ› Û ‰È·-

¯ÂÈÚÈÛÙÈ΋ Î·È ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ ·È¯Ì·ÏˆÛ›· ÙÔ ∆™ª∂¢∂

Î·È ÛÙËÓ Ï‹ÚË ÂÍ¿ÚÙËÛ‹ ÙÔ˘ ·fi Ùo ÎÚ¿ÙÔ˜, ÌÂ

Ù· ÁÓˆÛÙ¿ ÈÛÙÔÚÈο ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓ· Ô˘ ÈÛÙÔÔÈ-

Ô‡Ó ‰È·¯ÚÔÓÈο ÙËÓ Î·Ù¿ÚÚ¢ÛË ÙˆÓ ÎÚ·ÙÈÎÔ‰È-

Ô›ÎËÙˆÓ Ù·Ì›ˆÓ Ù˘ ¯ÒÚ·˜.

™‹ÌÂÚ· ϤÔÓ, ¤ÛÔ‰·, ·ÔıÂÌ·ÙÈÎfi Î·È ·Î›ÓËÙË

ÂÚÈÔ˘Û›· ÙÔ˘ Ù·Ì›Ԣ Ì·˜, ÂÚȤگÔÓÙ·È ÛÙËÓ

ÛÊ·›Ú· ÂÈÚÚÔ‹˜ ÙˆÓ ÂοÛÙÔÙ ΢‚ÂÚÓËÙÈÎÒÓ

ÂÈÏÔÁÒÓ Î·È ÙˆÓ Î·Ù¿ ηÈÚÔ‡˜ ‰È·ı¤ÛÂˆÓ Ù˘

ÔÏÈÙÈ΋˜ ËÁÂÛ›·˜. √È fiÔȘ ·ÛÊ·ÏÈÛÙÈΤ˜

‰ÈÎÏ›‰Â˜ ·Ú·Ì¤ÓÔ˘Ó, ÙÂÏÔ‡Ó, ÛÙÔÓ Ó¤Ô ·ÛÊ·ÏÈ-

ÛÙÈÎfi ÊÔÚ¤·, ˘fi ÙË ‰·ÌfiÎÏÂÈÔ Û¿ıË, ‰Âο‰ˆÓ

˘Ô˘ÚÁÈÎÒÓ ·ÔÊ¿ÛˆÓ, ÔÈ Ôԛ˜ ·fi ÙË Ê‡ÛË

ÙÔ˘˜ ÎÈÓÔ‡ÓÙ·È ¤Ú·Ó ÔÔÈÔ˘‰‹ÔÙÂ Û˘ÓÙÂÙ·Á̤-

ÓÔ˘ ÂϤÁ¯Ô˘ Î·È ÔÈ Ôԛ˜ ÌÔÚÔ‡Ó Ó· ·Ó·ÙÚ¤-

„Ô˘Ó ·Ó¿ ¿Û· ÛÙÈÁÌ‹, Ù· ¿ÓÙ·.

∏ ·Ï·ÈfiÙÂÚË ·ÏÏ¿ ¿ÓÙ· ›ηÈÚË, ÎÚÈÙÈ΋ ÙˆÓ

Ì˯·ÓÈÎÒÓ ÛÙÔÓ ÙÚfiÔ ‰ÈÔ›ÎËÛ˘ ÙÔ˘ ∆™ª∂¢∂,

ÛÙËÓ ÔÈfiÙËÙ· Ù˘ ËÁÂÛ›· ÙÔ˘, ÛÙÔ ‡„Ô˜ ÙˆÓ

·ÚÔ¯ÒÓ ÙÔ˘ ÛÂ Û˘ÓÙ¿ÍÂȘ, ÛÙÔ Â›Â‰Ô ·ÚÔ¯‹˜

˘ÁÂÈÔÓÔÌÈ΋˜ ÂÚ›ı·Ï„˘ Î·È ÛÙÔ fiÓÂÈÚÔ Ù˘

‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·˜ ÎÏ¿‰Ô˘ ¶ÚfiÛıÂÙˆÓ ¶·ÚÔ¯ÒÓ, Ô

ÔÔ›Ô˜ ϤÔÓ Î·Ù·ÚÁ›ٷÈ, ÌÔÈ¿˙ÂÈ ·ÛÙ›·

ÌÚÔÛÙ¿ ÛÙÔÓ ÚԉȷÁÚ·ÊfiÌÂÓÔ ÂÍ¢ÙÂÏÈÛÌfi fi¯È

ÙÔ˘ Ù·Ì›Ԣ Ì·˜, ·ÏÏ¿ Ù˘ ÏÔÁÈ΋˜.

ªÈ¯·‹Ï ¶Ô˘Ï¿Î˘

∞Ú¯ÈÙ¤ÎÙˆÓ, ª¤ÏÔ˜ Ù˘ ªfiÓÈÌ˘ ∂ÈÙÚÔ‹˜

∞ÛÊ·ÏÈÛÙÈÎÒÓ £ÂÌ¿ÙˆÓ ÙÔ˘ ∆∂∂

√ Ó¤Ô˜ ·ÛÊ·ÏÈÛÙÈÎfi˜ ÓfiÌÔ˜

πρ

άσ

ινο

βή

µα

Le Corbusier, 1938-39. Από την έκθεση Daily Maily Ideal Home, Λονδίνο

4455π ρ ά σ ι ν ο β ή µ α

Καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής ενός

κτηρίου από τον προγραµµατισµό της κατα-

σκευής, τη φάση της κατασκευής, τη χρήση και

τη διαχείριση, τη συντήρηση και την ανακαίνιση

και τέλος την κατεδάφισή του έχουµε µία πολύ

σηµαντική επιβάρυνση του περιβάλλοντος

λόγω της κατανάλωσης πόρων και της παραγω-

γής αποβλήτων.

Σύµφωνα µε σχετικές έρευνες το 40% όλων των

αποβλήτων, συµπεριλαµβανοµένων και των

εκποµπών αερίων θερµοκηπίου προέρχονται

από τα κτήρια, τα οποία σύµφωνα µε άλλες

µετρήσεις απορροφούν το 40% του συνόλου

της παραγόµενης ενέργειας.

Ο τρόπος για να ελαχιστοποιηθούν αυτές οι

αρνητικές επιπτώσεις είναι να ακολουθηθούν

πολιτικές και να εφαρµοσθούν πρακτικές φιλι-

κές προς το περιβάλλον.

Πρέπει δηλαδή τα οικοδοµικά υλικά που χρησι-

µοποιούνται να είναι φτιαγµένα από ύλες φιλι-

κές προς το περιβάλλον και αβλαβείς για την

υγεία του ανθρώπου.

Να είναι έτσι ο σχεδιασµός του κτηρίου ώστε να

ελαχιστοποιείται η κατανάλωση ενέργειας για

φωτισµό θέρµανση και ψύξη, να µπορεί να γίνε-

ται διαχείριση των στερεών και υγρών αποβλή-

των και τέλος να χρησιµοποιεί ενέργεια φιλική

προς το περιβάλλον.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει εκδώσει την υπ’

αριθµ. 2002/91/ΕΚ σύµφωνα µε την οποία τα

κράτη µέλη όφειλαν έως το 2006 να έχουν

θεσπίσει νόµους για τη βελτίωση της «ενεργει-

ακής απόδοσης» των κτηρίων.

Ενώ άλλες χώρες έχουν ήδη εναρµονιστεί µε

την οδηγία όπως η Ισπανία, ενώ η Γερµανία

καταναλώνει τη µισή ενέργεια από την Ελλάδα

επί ίσου πληθυσµού, στη χώρα της «θαλερής

πορτοκαλέας» δεν έχει γίνει απολύτως τίποτα

και έχουµε µπει στο 2008, ο δε ΓΟΚ που είχε

προωθηθεί από το ΥΠΕΧΩ∆Ε και τελικά απε-

σύρθη δεν περιείχε ούτε µία σχετική διάταξη.

Όµως οι κλιµατικές αλλαγές είναι εδώ, τα παγό-

βουνα άρχισαν να λειώνουν νωρίτερα και µε

µεγαλύτερη ένταση απ ότι ήταν αναµενόµενο, η

ξηρασία και η λειψυδρία απειλούν τη χώρα µας.

Τα φαινόµενα προχωράνε δέκα βήµατα µπρος

–από εκείνους που έχουν κάνει βήµατα– και

εµείς ως χώρα βρισκόµαστε 10 βήµατα πίσω

από αυτούς.

Μέσα σε αυτό το σκηνικό η αρχιτεκτονική απο-

τελεί καίριο µοχλό. Από «εδώ και χθες» οι προ-

τεραιότητες της αρχιτεκτονικής δεν µπορεί να

είναι ίδιες.

Η φύση δεν µπορεί να αντιµετωπίζεται σαν

εικαστικό φόντο –καµιά φορά και ως εχθρός–

σε ασκήσεις ιδιωτικής αισθητικής.

Ο ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ δεν µπορούσε να απέχει από τον

προβληµατισµό για το µέλλον της αρχιτεκτονι-

κής που έπρεπε να είναι ήδη παρόν. Σε αυτά τα

πλαίσια λοιπόν έχει ξεκινήσει από τις αρχές του

χρόνου να λειτουργεί επιτροπή του ΣΑ∆ΑΣ µε

αντικείµενο τα φιλικά προς το περιβάλλον κτή-

ρια.

Η επιτροπή είναι ανοικτή και καλούνται οι συνά-

δελφοι να τη πλαισιώσουν.

Έχουν δροµολογηθεί διάφορες δραστηριότητες

και δράσεις από την επιτροπή.

Σαν πρώτη χειρονοµία επιλέχθηκε η δηµιουργία

αυτού εδώ του «πράσινου βήµατος» στο περιο-

δικό Αρχιτέκτονες, που εγκαινιάζεται σήµερα.

Ένα βήµα ενηµέρωσης, κριτικής, ανταλλαγής

απόψεων, η µορφή και η έκταση του οποίου θα

γίνεται µε γνώµονα την ανταπόκριση των µελών

του ΣΑ∆ΑΣ.

Σχόλια υποδείξεις και συµβολή στην ύλη από

συναδέλφους θα έχουν αποφασιστική σηµασία

για τη συνέχεια αυτής της προσπάθειας.

Το ίδιο ισχύει για µία ακόµα σχετική πρόθεση :

τη δηµιουργία ενός διαδικτυακού βήµατος στην

ιστοσελίδα του ΣΑ∆ΑΣ µε στόχο την ανάπτυξη

ζωντανού διαλόγου πάνω στη πολύπλευρη

σχέση αρχιτεκτονικής και φύσης και τους νέους

προσανατολισµούς της αρχιτεκτονικής, ώστε να

είναι φιλική προς το περιβάλλον.

Και εδώ η ανταπόκριση των συναδέλφων θα

καθορίσει τη σκοπιµότητα του εγχειρήµατος, η

δε συµµετοχή θα δείξει το κατά πόσο η αρχιτε-

κτονική στη χώρα µας έχει συνείδηση της περι-

βαλλοντικής – άρα και κοινωνικής ευθύνης µας.

Το ∆Σ του ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ

ΕΝΑ ΠΡΑΣΙΝΟ ΒΗΜΑ ΓΙΑ ΜΙΑ ΦΙΛΙΚΗΠΡΟΣ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Τελευταία προειδοποίηση – 12 διάσηµοι

αρχιτέκτονες προειδοποιούν, φιλοσοφούν,

δηµιουργούν

Με αφορµή το ∆ιεθνές Αρχιτεκτονικό Συνέδριο

µε θέµα «Οικολογία + Περιβάλλον + Αρχιτεκτο-

νική» που έγινε στις 10-14 Απριλίου 2008 µε τη

διοργάνωση της ΜΚΟ: «ECOWEEK» και του

Ευρωπαϊκού Τµήµατος του Αµερικάνικου Ινστι-

τούτου Αρχιτεκτόνων (AIACE) παρουσιάστηκε

την Πέµπτη 10 Απριλίου στον χώρο της Αθη-

ναΐδας το φιλµ: «Last call for planet earth»

(Τελευταία προει δοποίηση του πλανήτη γη) του

Γάλλου σκηνοθέτη Jaques Allard. Το φιλµ προ-

βλήθηκε στα πλαίσια µιας σειράς εκδηλώσεων

για την πληροφόρηση και αφύπνηση του κοινού

όσο αφορά τα περιβαλλοντικά προβλήµατα και

το µέλλον του πλανήτη. Στον προβληµατισµό

για τις κλιµατικές αλλαγές που ανέπτυξε η επι-

τυχηµένη ταινία «Αn Inconvinient Truth» του Al

Gore έρχεται µια νέα ταινία να προσθέσει την

παράµετρο της δόµησης και του αρχιτεκτονικού

σχεδιασµού. Καίρια ζητήµατα αναπτύσσονται

ανάµεσα στον σκηνοθέτη και σε 12 διάσηµους

αρχιτέκτονες (µεταξύ τους οι Thomas Mayne,

Fransoise-Helen Jourda, Kengo kuma, Masiimi-

liano Fuksas) µε θέµα τη φθίνουσα κατάσταση

του περιβάλλοντος και προτάσεις-στρατηγικές

αντιµετώπισής της.

Η ενδιαφέρουσα πτυχή αυτού του εγχειρήµα-

τος έγκειται στη διαφορετική καταγωγή και

σχεδιαστική προσέγγιση του καθένα που όµως

τους ενώνει ένας κοινός σκοπός: της δηµιουρ-

γίας φιλικών προς το περιβάλλον κτηρίων. Η

ποικιλία των έργων δηµόσιων και ιδιωτικών

φανερώνει την ευρεία εφαρµογή που έχει η

βιοκλιµατική αρχιτεκτονική από πλευράς κλίµα-

κας, τοπογραφίας, τυπολογίας κλπ., καθώς επι-

σης και τις ενδιαφέρουσες σχεδιαστικές προ-

σεγγίσεις που επιτυγχάνονται υποβοηθούµενες

από πληθώρα καινούργιων τεχνολογικών εφαρ-

µογών.

Μέσα από την παράθεση διαφορετικών από-

ψεων και θέσεων γίνεται φανερό ότι το πρό-

βληµα των κλιµατικών αλλαγών είναι παγκόσµιο

και απαιτεί µια συνολική προσπάθεια και προ-

σέγγιση. Επίσης καθένας αντιλαµβάνεται την

ανάγκη ανάπτυξης κοινής αρχιτεκτονικής γλώσ-

σας που θα στηρίζει την επίτευξη τέτοιων κοι-

νών στόχων ανεξαρτήτως του «δρόµου» που ο

κάθε αρχιτέκτονας έχει επιλέξει να ακολουθή-

σει.

Kάτι ίσως που έλειπε όσο αφορά την επιλογή

των συγκεκριµένων έργων, ήταν µια διαφορο-

ποίηση των έργων σε επίπεδο προϋπολογισµού.

Το µεγαλύτερο ποσοστό από αυτά που παρου-

σιάστηκαν (µε εξαίρεση τις εργατικές κατοικίες

στην Κίνα του αρχιτέκτονα Qingun Ma) κυµαινό-

ταν σε πλαίσια αρκετά «γενναιόδωρων προϋπο-

λογισµών». ∆εδοµένου ότι η ταινία φιλοδοξεί

να εµφανιστεί και σε χώρες µε έντονα οικονο-

µικά προβλήµατα η προβολή έργων χαµηλού

κόστους –ποιο προσεγγίσιµων από πλευράς

υλοποίησης– θα είχε µεγαλύτερη αξία. Επίσης

κάτι που δεν αναπτύχθηκε ήταν το θέµα της

«ενσωµατωµένης ενέργειας» (embodied energy)

των υλικών καθώς επίσης και της ανακύκλωσής

τους. Για παράδειγµα είναι λίγο οξύµωρο ο

Thom Mayne (Morphosis architects) να χαρα-

κτηρίζει τα κτήριά του βιοκλιµατικά από τη

στιγµή που η ιδιαιτερότητά τους από όλες τις

απόψεις: κτηριολογική, αισθητική, λειτουργική,

κλίµακας, απαιτεί τεράστια κατανάλωση ενέρ-

γειας τόσο όσο αφορά τα υλικά όσο και την

κατασκευή του κτηρίου. Ενδεχόµενα το θέµα

ανακύκλωσης των υλικών να αποτελεί ξεχωρι-

στό κεφάλαιο είναι όµως σηµαντικός παράγο-

ντας που θα έπρεπε να αναφερθεί έστω και επι-

γραµµατικά, µιας και η οικοδοµή από µόνη της

είναι ένας χώρος παραγωγής µεγάλων ποσών

«άχρηστων» υλικών τα οποία συχνά πετιούνται

ενώ πολλά είναι επαναχρησιµοποιήσιµα.

Σε γενικές γραµµές το θέµα της βιοκλιµατικής

δόµησης είναι τεράστιο, τέτοιες προσπάθειες

αξίζουν µε όποιον βαθµό υποκειµενικότητας κι

αν έχουν, αφού µας οδηγούν σε νέους τρόπους

αντιµετώπισης θεµάτων, που όσο περνά ο και-

ρός µας αφορούν όλο και ποιο πολύ.

Μυρτώ Κολίρη

Αρχιτέκτων

Όπου ακούς πολλά κεράσια

παίρνε µικρό καλάθι

Οι προδιαγραφές για πράσινα κτήρια στις ΗΠΑ,

το προσδοκώµενο αποτέλεσµα είναι κτήρια που

τείνουν να χρησιµοποιούν λιγότερο νερό, έχουν

βελτιωµένη ενεργειακή απόδοση και πιο υγι-

εινή ατµόσφαιρα λόγω χρήσης χρωµάτων δαπέ-

δων και εν γένει υλικών µε χαµηλότερη περιε-

κτικότητα σε χηµικά. Αρκεί όµως αυτό;

Αν για παράδειγµα χρησιµοποιείται για την

ελάττωση της κατανάλωσης νερού ένας υδραυ-

λικός εξοπλισµός πού έχει µια ζωή 15 χρόνων

και την ικανότητα να εξοικονοµεί σε αυτά τά

χρόνια ένα ποσό νερού που δεν καταφέρνει να

ισοσκελίσει το περιβαλλοντικό κόστος της

κατασκευής του (πρώτες ύλες, ενέργεια κλπ.)

τότε βέβαια µε τη χρήση ενός τέτοιου εξοπλι-

σµού δεν έχουµε κάνει παρά µια τρύπα στο

νερό σε σχέση µε τη φιλική προς το περιβάλλον

διάθεση και πρόθεση.

Έτσι η οικολογική επανάσταση που φαίνεται να

διανύει η κατασκευαστική βιοµηχανία των ΗΠΑ

δεν µοιάζει καθόλου πειστική ως προς την

παραπάνω έννοια του περιβαλλοντικού ισοζυ-

γίου. Ανταγωνιστικοί όµιλοι σπεύδουν να εξα-

σφαλίσουν µια θέση στο πλαίσιο της υιοθέτη-

σης περιβαλλοντικών κανονισµών από την αµε-

ρικάνικη κυβέρνηση, οι οποίοι καθορίζουν αν

ένα κτήριο µπορεί να χαρακτηριστεί «πράσινο».

Οι κανονισµοί αυτοί θα αφορούν αρχικά τα

κυβερνητικά χρηµατοδοτούµενα κατασκευα-

στικά προγράµµατα, από σχολεία ως νοσοκο-

µεία.

Ο ανταγωνισµός θα είναι ακόµα µεγαλύτερος

αν, όπως προβλέπουν ορισµένοι, οι προδιαγρα-

φές αυτές του συγκεκριµένου προγράµµατος

θεωρηθούν υποχρεωτικές και για τα προγράµ-

µατα του ιδιωτικού τοµέα, όπως γραφεία, εµπο-

ρικά κέντρα και κατοικίες.

Κάτι τέτοιο θα µπορούσε να επηρεάσει και τη

ποσότητα ξυλείας που χρησιµοποιείται σε κτή-

ρια συγκριτικά µε άλλα υλικά όπως χάλυβας,

πλαστικά και τσιµέντο.

Περισσότερο από 1 τρις δολάρια δαπανώνται

ετησίως στις ΗΠΑ στον κατασκευαστικό τοµέα,

σύµφωνα µε στοιχεία του αµερικάνικου Υπουρ-

γείου Εµπορίου.

Η πρωτοβουλία για «πράσινα» κτήρια της

οποίας ηγείται πρώην ανώτατο στέλεχος εται-

ρείας ξυλείας και χρηµατοδοτήθηκε κυρίως

από εταιρείες ξυλείας, προωθεί το πρόγραµµα

πιστοποίησης «πράσινων» κτηρίων που λέγεται

Green Globes.

Παράλληλα, το Συµβούλιο Προστασίας Φυσικών

Πόρων, µαζί µε αρχιτέκτονες, κατασκευαστικές

εταιρείες οικοδοµικών υλικών, υποστηρίζει ένα

ανταγωνιστικό πρόγραµµα γνωστό ως LEED, που

εφαρµόζεται από ιδιώτες κατασκευαστές, σε

δέκα περίπου πολιτείες, υπηρεσίες της οµο-

σπονδιακής κυβέρνησης και ορισµένες πόλεις.

Η εκµετάλλευση των οικολογικών ευαισθησιών

που έχουν αναπτυχθεί σ’ ένα ευρύ κοινό, για τη

προώθηση νέων προϊόντων πράσινων κτηρίων –

µοιάζει να κυριαρχεί σε αυτές τις ανταγωνιστι-

κές προδιαγραφές που προωθούνται µε προφα-

νές αποτέλεσµα το περιβάλλον και οι φυσικοί

πόροι να βγαίνουν για άλλη µια φορά χαµένοι

στο όνοµα της προστασίας τους.

Ουρανία Οικονόµου

Αρχιτέκτων

αφιέρωµα

Κατοικία+Αγορά

Από τη κατοικία κοινωνικό αγαθό...

Η φιλοσοφία της ηθικής υπόστασης του κατοικείν, στην

αυγή του εικοστού αιώνα έγινε από τους βασικούς ανανε-

ωτικούς παράγοντες της νεωτερικής προσέγγισης καθώς

από την αρχαιότητα η «λόγια» αρχιτεκτονική δεν περιλά-

βαινε τη κατοικία ουσιαστικά στα θέµατά της. Τα ανά-

κτορα, οι κατοικίες των αστών µικρογραφίες ή κανονικά

παλάτια, µοιάζουν ακραίες υποπεριπτώσεις της περιεκτικό-

τερης έννοιας της κατοικίας που προέκυψε από τον αρχι-

τεκτονικό αναστοχασµό, µε τη θεώρηση της κατοικίας σαν

κοινωνικό αγαθό, για να απαντηθεί το αίτηµα της εποχής,

αυτό που κοινωνικά διαµορφώθηκε στο δεύτερο µισό του

19ου αιώνα µε την προϊούσα αστικοποίηση αγροτικών πλη-

θυσµών και το παρέλαβε και το διατύπωσε ο εικοστός, το

αίτηµα για µια κοινωνική στέγαση.

Μέχρι τότε το σπίτι, η κατοικία, ήταν το κατεξοχήν πεδίο

της ανώνυµης λαϊκής αρχιτεκτονικής. Γι’ αυτό, οι στοχα-

στές της αρχιτεκτονικής, των αρχών του εικοστού αιώνα

έσκυψαν µε θαυµασµό και απεριόριστο σεβασµό στη

λαϊκή κατοικία µε τη µακραίωνη παράδοση και πρακτική

της και τη θεώρησαν πηγή των αρχών και της έµπνευσης

του δικού τους στοχασµού, των προβληµατισµών τους και

των απαντήσεων που έδωσαν.

...στη κατοικία επενδυτικό στόχο

Η παγκοσµιοποιηµένη οικονοµία µε τον άκρατο φιλελευ-

θερισµό αναπτύσσει και µια παγκόσµια αγορά κατοικίας,

δηλαδή δυνατότητες επενδύσεων σε κατοικίες, σε όλα τα

µήκη και τα πλάτη της γης.

Κριτήρια που χρησιµοποιούνται σε θετική κατεύθυνση

είναι το ύψος των αποδόσεων, το επίπεδο των τιµών

πώλησης σε σχέση µε το κόστος κατασκευής, η φορολο-

γία, το κόστος µεταβίβασης των ακινήτων καθώς και οι

περιορισµοί που επιβάλλονται στην ιδιοκτησία για ξένους

υπηκόους, συνεκτιµάται η γενικότερη οικονοµική κατά-

σταση και το επενδυτικό περιβάλλον. Στα αρνητικά –από

κει που αφαιρούνται πόντοι– είναι οι πολύ χαµηλές απο-

δόσεις, οι υψηλές τιµές πώλησης και οι υψηλοί φορολογι-

κοί συντελεστές αλλά και το ποσοστό φορολόγησης των

ενοικίων που αποτελεί ένα σηµαντικό «εργαλείο» για την

εξασφάλιση εισοδήµατος στον κάτοχο ακινήτου σε µια

ξένη χώρα.1

Η κατοικία ως επενδυτικός στόχος, κατακερµατίζει την

περιεκτική έννοια της κατοικίας, (βλ. Η έννοια της κατοικίας:

Οίκος και Οικία) τη µετατρέπει σε διαφορετικά προϊόντα σε

διαφορετικές κλίµακες. Ο αρχιτέκτονας αποξενώνεται από

το αντικείµενό του, η αρχιτεκτονική γίνεται µονοδιάστατη,

χάνει κάθε ανθρωπιστική παράµετρο. Η ηθική υπόσταση

του κατοικείν συρρικνώνεται σε life style.

Το δίπολο αντιπαροχή αυθαίρετη δόµηση

Στον ελληνικό χώρο, που η πρόνοια για κοινωνική κατοικία

ήταν περιορισµένη, µετά τον Β΄ Παγκόσµιο Πόλεµο το

στεγαστικό πρόβληµα, που βάραινε όλη τη µεταπολεµική

Ευρώπη, αντιµετωπίστηκε µε σχετική επάρκεια (χωρίς κοι-

νωνικούς αποκλεισµούς και διαχωρισµούς των λειτουρ-

γιών, συµβάλλοντας παράλληλα σε µια σχετικά ισόρροπη

οικονοµική ανάπτυξη ως προς τα κοινωνικά στρώµατα),

µέσα από το δίπολο της αντιπαροχής αφενός, και της

αυθαίρετης δόµησης αφετέρου. (βλ. Χαρτογραφώντας την

αγορά κατοικίας στην πόλη των Σερρών)

Αυτό το δίπολο σύστηµα που συνεχίζει να ζει µέχρι

σήµερα (βλ. Το «ρίζωµα στον τόπο». Τοπία κατοίκησης µετα-

ναστών στις δυτικές παρυφές της Θεσσαλονίκης), χωρίς ουσια-

στικά καµιά πολεοδοµική οργάνωση από τη µεριά του

κράτους µε την εξάπλωση που έχει πάρει έχει οδηγήσει σε

ραγδαία υποβάθµιση την ποιότητα των οικιστικών συγκρο-

τηµάτων και του φυσικού περιβάλλοντος. (βλ. Υπάρχει

χώρος για την αρχιτεκτονική;)

Η αρχιτεκτονική της αντιπαροχής

Η αντιπαροχή που άρχισε µαζικά και ορµητικά µετά το

1956 γέννησε το στερεότυπο της ελληνικής πόλης και

φετίχ του Νεοέλληνα, την πολυκατοικία. (Σήµερα το φετίχ

µετατέθηκε στη µεζονέτα και τη µεζονετούπολη.) Ο εµπο-

ρικός ελληνικός κινηµατογράφος, πρόβαλλε το στερεό-

τυπο της πολυκατοικίας ως σύµβολο εκµοντερνισµού και

κοινωνικής ανέλιξης. Η «φιλοσοφία» της αρχιτεκτονικής

της πολυκατοικίας καθορίστηκε:

– Από τις δυνατότητες που έδιναν οι διάφοροι ΓΟΚ και οι

άλλες υποτυπώδεις πολεοδοµικές διατάξεις µε τις δαιδα-

λώδεις και αντιφατικές υπολεπτοµέρειες αλλά και τις

ουσιαστικές αυξήσεις που δίνονταν στους συντελεστές

δόµησης κάθε φορά, αρχικά διδόντουσαν ως ύψη και

όροφοι, – ο ΓΟΚ του 73 επί χούντας εισήγαγε την έννοια

του συντελεστή δόµησης (βλ. Οι πολεοδοµικές παρεµβάσεις

και οι αξίες της γης).

– Την εξέλιξη των οικονοµικοτεχνικών δυνατοτήτων µε

βασική παράµετρο τη σχέση µεροκάµατου µε υλικά, η

παραγωγή της πολυκατοικίας µέχρι το ’65 στην Αθήνα

αργότερα αλλού, µπορεί να χαρακτηρισθεί σαν παραγωγή

«έντασης εργασίας». Όταν το καλούπωµα γινόταν µε

κατασκευασµένους επί τόπου ξυλότυπους µε µονάδα τη

τάβλα, είχαµε την αρχιτεκτονική µε τα στενά µονοκόµµατα

6600 α φ ι έ ρ ω µ α

Κατοικία: Στη δίνη της αγοράς

της Ουρανίας Οικονόµου, αρχιτέκτονος

µπαλκόνια κατά µήκος των προσόψεων ιδιαίτερα στα

γωνιακά κτήρια – το να κοπούν οι τάβλες ήταν ασύµφορο,

η ξυλεία ήταν βασικό παραγωγικό εργαλείο του εργολά-

βου της εποχής, για παράδειγµα.΄Η οι νεροχύτες της κου-

ζίνας ήταν πάντα κολληµένοι στον τοίχο του φωταγωγού

για την εξοικονόµηση του µήκους των σωληνώσεων.

– Την εξέλιξη της βιοµηχανίας των υλικών και της µόδας

σε αυτά, γιατί εν τέλει εκτός από τον κινηµατογράφο

µπήκε στη µέση η τηλεόραση και η διαφήµιση, ώσπου

ήρθαν και τα επώνυµα προϊόντα –αυτά γύρω στο 1975– οι

ατµοµηχανές ήταν κάποιοι ενηµερωµένοι εµπορικοί αρχι-

τέκτονες που πρωτοχρησιµοποιούσαν το νέο προϊόν τη

νέα τεχνική, τα στρατζαριστά, το αλουµίνιο, τα συρόµενα

κουφώµατα, τα γυάλινα στηθαία... (βλ. Η βέλτιστη κατοικία

ως αντικείµενο οικονοµικής εκµετάλλευσης, ο νόµος του οίκου)

– Το διαµορφούµενο ποσοστό αντιπαροχής – σχέση µε

τα πολλά µικρά δωµάτια ανά διαµέρισµα στη πρώτη

περίοδο, περί το ’70 εµφανίζονται τα µονοκόµµατα καθι-

στικά χωρίς τα χολ, µε τις ελεύθερες κουζίνες.

Από την «οικοτεχνία» παραγωγής κατοικίας

στη «βαριά βιοµηχανία»

Η παγκοσµιοποιηµένη αγορά κατοικίας και η νεοφιλελεύ-

θερη κατεύθυνση της οικονοµίας µας, έχουν βάλει την

ελληνική αγορά κατοικίας σε διαδικασία αναδιάρθρωσης.

Η πολιτεία παίρνει µια σειρά µέτρα και νοµοθετικές ρυθµί-

σεις που άµεσα ή έµµεσα διευκολύνουν τη νέα κατεύ-

θυνση, δηλαδή την πλήρη ανάπτυξη του µεγάλου κατα-

σκευαστικού και τραπεζικού κεφαλαίου και στην αγορά

κατοικίας καθώς και την προώθηση του νέου τουριστικού

προϊόντος την εξοχική κατοικία Σε αυτά περιλαµβάνονται:

– Έργα υποδοµής (όπως αυτοκινητόδροµοι, σιδηρόδρο-

µοι, αεροδρόµια, λιµάνια), που ανοίγουν κυριολεκτικά

δρόµο για νέες περιοχές οικιστικής ανάπτυξης.

– Φορολογικά µέτρα που πετάνε αργά η γρήγορα από την

αγορά ως µη ανταγωνιστικά, τη µικρή ιδιοκτησία και τον

µικρό αντιπαροχέα (ΦΠΑ στις οικοδοµές, νέες αντικειµε-

νικής αξίες, φορολόγηση ακινήτων).

– Νέες ρυθµίσεις του χώρου, το Εθνικό Χωροταξικό, το

Χωροταξικό για τον Τουρισµό προώθηση ΓΠΣ, που φιλο-

δοξούν να βάλουν ένα τέλος στην αυθαιρεσία για τους

µικροµεσαίους αλλά να ανοίξουν τη πόρτα διάπλατα στις

µεγάλες επενδύσεις, βάζοντας φραγµό σε προσφυγές στο

Συµβούλιο της Επικρατείας. (Χαρακτηριστική περίπτωση η

επιχειρούµενη πριν τη ψήφισή του τερατώδης επένδυση

στις εκτάσεις της Μονής Τοπλού στο Βάι της Κρήτης που

βρίσκεται στο ΣτΕ)2

– Οι νοµοθετικές ρυθµίσεις για νέες µορφές σχέσεων

6611α φ ι έ ρ ω µ α

και σύντοµα θα βγάλουν από το παιχνίδι τους µικρούς

κατασκευαστές

Οι εφιάλτες της κατάρρευσης

Τα τελευταία χρόνια έχουν µελετηθεί παλαιότερες αποµο-

νωµένες κοινωνίες, που ανάπτυξαν ένα είδος πολιτισµού

που τις οδήγησε σε κατάρρευση, εξαιτίας της εξάντλησης

λόγω υπερκατανάλωσης των φυσικών πόρων των περιο-

χών στις οποίες αναπτύχθηκαν, που ήσαν αποµονωµένες

και υπέστησαν και κλιµατικές αλλαγές (νησί του Πάσχα,

Βίκινγκς στη Γροιλανδία, Μάγια στη χερσόνησο Γιουκατάν

κλπ.).

– Το όνειρο στέγης που έγινε εφιάλτης στην Αµερική –µε

το σκάσιµο της φούσκας στην αγορά ακινήτων– συµπαρα-

σύροντας ολόκληρη την οικονοµία, όχι µόνο την Αµερικά-

νικη αλλά αλυσιδωτά να απειλείται και η παγκόσµια.

– Οι φούσκες των ακινήτων στην Ισπανία (βλ. Η αγορά

κατοικίας στην Ισπανία: Αλλαγή του τοπίου...) και η κατα-

στροφή της Κόστα ντελ Σολ, µε το πλήθος των τουριστι-

κών κατοικιών για τις οποίες η κυβέρνηση Θαπατέρο

έδωσε εντολή να γκρεµιστούν.

– Η ντόπια αγορά κατοικίας που έχει αρχίσει, παρουσιάζει

παρόµοια συµπτώµατα ιδίως µε τις πρόσφατες αυξήσεις

των επιτοκίων στα στεγαστικά δάνεια.

– Η στάση του ΥΠΕΧΩ∆Ε για την τουριστική κατοικία που

πέραν των γενικόλογων διαβεβαιώσεων του υπουργού ότι

δεν θα επιτρέψει «ισπανοποίηση», αφού τα ύψη θα περιο-

ριστούν σε διώροφες ή το πολύ τριώροφες κατοικίες, αν

απέχουν 300 µέτρα από τον αιγιαλό αφήνοντας τα όλα

στο έλεος των επενδυτών τόσο, που έχουν τροµάξει και

αυτοί οι ίδιοι. Χαρακτηριστικές είναι οι απόψεις και ο σκε-

πτικισµός που κατέθεσε γύρω από θέµατα ουσιαστικής

προστασίας του περιβάλλοντος στο νέο τουριστικό τοπίο

ο πρόεδρος του Ξενοδοχειακού Επιµελητηρίου Ελλάδος.4

Μας κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, γιατί σήµερα

στην Ελλάδα οι πολιτικές που χαράσσονται, δεν αφορούν

παραγωγικές δραστηριότητες φιλικές προς το περιβάλλον,

η µόνη καινοτοµία που ουσιαστικά ευνοείται είναι νέοι τρό-

ποι για ιδιοποίηση των φυσικών πόρων και του περιβάλλο-

ντος µε τον ίδιο άναρχο αρπαχτικό και καταστροφικό

τρόπο5 που γινόταν µέχρι τώρα έχοντας όµως µεγεθυνθεί

υπέρµετρα., καθώς η «οικοτεχνική» παραγωγή κατοικίας

τείνει να µετατραπεί σε βαριά βιοµηχανία.. Αντέχει αυτός ο

τόπος;

Μήπως η κατάρρευση είναι ante portas;

Σηµειώσεις

1. Μια εταιρία για παράδειγµα κάνει την αξιολόγηση σε κλίµακα

από το 1 έως το 5 – τη γνωστή κλίµακα των αστεριών. Στα δύο

αστέρια γίνεται λόγος για ύπαρξη επενδυτικών κινδύνων, στο ένα

αστέρι αποτρέπεται η επένδυση σ’ αυτή τη χώρα. Τα τρία αστέρια

(όπου είχε καταταγεί η χώρα µας σε µια αξιολόγηση των ευρωπαϊ-

κών χωρών), υποδεικνύουν την ύπαρξη επενδυτικού ενδιαφέρο-

ντος, αλλά µε προσοχή.

2. Εκδικαζόταν στο Συµβούλιο της Επικρατείας η προσφυγή εκα-

τοντάδων κατοίκων και περιβαλλοντικών φορέων εναντίον της

έγκρισης της µελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων για τη φαραω-

νική επένδυση του βρετανικού οµίλου Minoan Group (πρώην

LoyalWard) που έχει έρθει σε συµφωνία µε τη Μονή Τοπλού στην

οو: ™ÙÈÁÌÈfiÙ˘Ô ·fi ÙËÓ Ù·ÈÓ›· Le mani

sulla citta ÙÔ˘ ∞. Rossi, 1963

6633α φ ι έ ρ ω µ α

ιδιωτικού-δηµόσιου τοµέα από τα µοντέλα της µίσθωσης

και επαναµίσθωσης (Lease and Lease Back) ή της πώλησης

και επαναµίσθωσης (Sale and Lease Back) µέχρι τις Σ∆ΙΤ

(βλ. Ένας νέος παίκτης στην αγορά κατοικίας: Συµπράξεις

∆ηµόσιου και Ιδιωτικού Τοµέα).

Από το 2004 επίσης αναµένονταν τα πρώτα ενεργά funds

ακινήτων σε υλοποίηση του ατελούς νοµικού πλαισίου του

1999 (προϋποθέσεις για αποδοτικές έµµεσες επενδύσεις

σε ακίνητα, ακόµα και για µικρούς επενδυτές, ώστε να προ-

κληθεί το ενδιαφέρον πολλών ξένων θεσµικών επενδυτών).

Η σηµερινή κρίση στην αγορά κατοικίας, επιταχύνει την

αναδιάρθρωση.

Ενώ µέχρι το 2004 στον κλάδο της κατοικίας και αρκετά

χρόνια πριν οι αυξήσεις ήταν κατά µέσο όρο διψήφιες

(15%) ήδη από το 2003 κατέβηκαν σε µονοψήφιο (6%) και

το 2004 αναµενόταν περαιτέρω µείωση λόγω προσπά-

θειας απορρόφησης του αποθέµατος που σε ορισµένες

περιοχές τα τέλη του 2003 ήταν ιδιαίτερα αυξηµένο.

Η εφαρµογή του ΦΠΑ στις οικοδοµές που είχε εξαγγελ-

θεί αρκετές φορές στο παρελθόν, λίγο πριν την εφαρµογή

του (2006) συσσώρευσε στους πάγκους των πολεοδοµιών

τεράστιο όγκο αδειών (καθώς και η αναγγελθείσα αλλαγή

του ΓΟΚ που δεν έγινε και η αναµενόµενη άνοδος των

αντικειµενικών αξιών). Έτσι σήµερα στην αγορά έχει συσ-

σωρευτεί τεράστιο στοκ απούλητων κατοικιών (εκτιµάται

ότι ανέρχονται σε 400.000) και πολλές από αυτές έχουν

µείνει «στο ράφι» από το 2003 ακόµη, πράγµα που σηµαί-

νει ότι υπάρχει τεράστιος όγκος διαµερισµάτων απούλη-

των πού δεν υπάγονται στο ΦΠΑ.

Ο κόσµος όµως έχει στραφεί στις φθηνότερες παλαιές

κατοικίες και σε µικρότερα εµβαδά.3 Όσον αφορά τις

τιµές το 2007 διατηρήθηκαν σε σταθερά επίπεδα.

Ο ΦΠΑ θα βγάλει από την αγορά τους µικρούς

κατασκευαστές

Οι κατασκευαστές λόγω επιστροφής µέρους ΦΠΑ θα

έχουν µεγαλύτερο όφελος από αυτούς που είναι υπόχρεοι

να καταβάλουν ΦΠΑ, αντίθετα όσοι επιθυµούν να αγορά-

σουν πρώτη κατοικία, θα δεχθούν πιέσεις να πληρώσουν

περισσότερα στους κατασκευαστές, γιατί θα θέλουν να

µετακυλήσουν ένα µέρος του ΦΠΑ επάνω τους.

Καθώς αναµένεται µάλιστα να αναθερµανθεί η ζήτηση

λόγω της επικείµενης αύξησης των αντικειµενικών αξιών

από την Άνοιξη του 2008 µέχρι και 100% –όπως γίνεται

κάθε φορά που παίρνεται τέτοιο µέτρο– και παράλληλα να

υπάρξει ευφορία στη ζήτηση για πρώτη κατοικία από τις

φοροαπαλλαγές που θα ισχύσουν, οι τιµές δείχνουν ότι θα

συνεχίσουν να σκαρφαλώνουν. Όµως γιατί η στροφή στα

παλιά και τα µικρού εµβαδού; Μήπως η αγοραστική

δύναµη του Έλληνα έχει εξαντληθεί;

Το βέβαιο είναι ότι οι µεγάλες κατασκευαστικές εταιρίες οι

οποίες θα στραφούν µαζικά στα οικιστικά ακίνητα θα

ρίξουν τις τιµές απορροφώντας ένα µέρος από την πρό-

σθετη φορολογική επιβάρυνση. Επίσης θα είναι πιο δελεα-

στικό στους οικοπεδούχους –που πληρώνουν πλέον και

ετήσιο φόρο για το οικόπεδο– να πουλήσουν σε αυτές τα

ακίνητά τους ή ενδεχοµένως να τους τα παίρνουν µε µεγα-

λύτερη αντιπαροχή καθώς οι εταιρίες µπορούν να αποτα-

θούν σε περισσότερους από έναν γειτονικούς οικοπεδού-

χους. Με αυτόν τον τρόπο, θα είναι ανταγωνιστικότερες

6622 α φ ι έ ρ ω µ α

Η έννοια της κατοικίας: Οίκος και Οικία

του Νικόλαου-Ίων Τερζόγλου, αρχιτέκτονα

6655α φ ι έ ρ ω µ α

«Η σκέψη πραγµατώνει τον δεσµό του Είναι µε την ουσία του

ανθρώπου. ∆εν κατασκευάζει, ούτε προκαλεί αυτόν τον δεσµό.

Η σκέψη τον προσφέρει στο Είναι µόνο σαν κάτι που παραδό-

θηκε στην ίδια από το Είναι. Η προσφορά αυτή συνίσταται στο

γεγονός ότι µε τη σκέψη έρχεται το Είναι στη γλώσσα. Η

γλώσσα είναι ο οίκος του Είναι»

Martin Heidegger, Brief über den «Humanismus»1

Αν η γλώσσα είναι «ο οίκος του Είναι», σύµφωνα µε το

παραπάνω παράθεµα από την «Επιστολή για τον Ανθρω-

πισµό» του Μartin Heidegger, τότε κάθε προσπάθεια

εννοιολογικής προσέγγισης µίας λέξης αποτελεί ουσια-

στικά µια απόπειρα οίκησης και διαµονής στον χώρο της

σκέψης, συγκροτεί µια συνθήκη αυτογνωσίας και ένα νοη-

τικό θεµέλιο για την πράξη. Οι λέξεις και οι έννοιες της

γλώσσας φέρουν ένα φορτίο σηµασιών που δεν οργανώ-

νει απλώς τις συντακτικές σχέσεις και τις γραµµατικές

συνάφειες, αλλά δοµεί ταυτόχρονα και τον κόσµο που

τους αντιστοιχεί. Ο Ludwig Wittgenstein είχε παραδεχτεί

πως: «Τα όρια της γλώσσας µου σηµαίνουν τα όρια του

κόσµου µου».2 Με άλλα λόγια, η γλώσσα, οι λέξεις, οι όροι,

οι έννοιες δεν είναι αδιάφορα σηµεία αλλά συµπυκνώνουν

και ενσωµατώνουν πολιτισµικές δράσεις και νοηµατοδοτή-

σεις του κόσµου, όπως οι διαστρωµατώσεις της οικοδοµι-

κής δραστηριότητας σε έναν τόπο συγκροτούν ένα σώµα

ιχνών που συµβολίζει την ιστορία και τους αγώνες των

ανθρώπων που τον βίωσαν και τον κατοίκησαν. Συνεπώς, η

έννοια της κατοικίας, την οποία επιχειρούµε να ερµηνεύ-

σουµε, είναι ιστορική δηµιουργία, είναι πύκνωµα πολιτι-

σµού, είναι ζωντανό συµβάν νοήµατος.

ΟΙΚΟΣ

Για τον Βιτρούβιο, η προέλευση της κατοίκησης, της οργά-

νωσης των ανθρώπων γύρω από µία εστία και της ίδιας της

οµιλίας εντοπίζεται σε ένα γεγονός κορυφαίας σηµασίας:

την ανακάλυψη της φωτιάς.3 Η φωτιά συµβολίζει το κέντρο

αναφοράς των ανθρώπων που εγκαθίστανται σε έναν

χώρο, τη µονιµότητα και τη σταθερότητα µιας διαµονής.4

Η φωτιά και η συµβολική της προβολή ως Εστίας5 συγκρο-

τούν το κοινό στοιχείο που συνενώνει µία ανθρώπινη

οµάδα. «Η εστία συλλέγει και φυλάσσει τον κόσµο...»6

γράφει ο Heidegger. Η Εστία, ως θεά του οίκου, «έχει

έδρα της την οικία»... «σηµαδεύει το κέντρο της ανθρώπι-

νης διαµονής»... «είναι όπως ο οµφαλός που ριζώνει την

κατοικία στη γη. Είναι σύµβολο και εχέγγυο στερεότητας,

σταθερότητας και µονιµότητας», όπως χαρακτηριστικά

αναφέρει ο Jean-Pierre Vernant.7 Η έννοια του οίκου, που

προέρχεται από το *woik- *weik- (λατ. vicus, vicinus), συν-

δέεται εµµέσως µε την έννοια της εστίας, καθώς αναφέρε-

ται στον πλησίον, στον οικείο, στον κοντινό.8 Με άλλα

λόγια, ο οίκος είναι η προϋπόθεση και η συνθήκη της κοι-

νής διαβίωσης, το πρωταρχικό πλαίσιο της οικειότητας και

της επικοινωνίας των ανθρώπων.

Ο οίκος διανοίγει ένα πεδίο κοινωνικότητας. ∆ιότι η

έννοια του οίκου σηµαίνει και την ανθρώπινη οµάδα που

οικεί, δηλαδή την οικογένεια.9 Πράγµατι, αν, όπως γράφει

ο Henri Lefebvre: «Κατοικώ σηµαίνει συµµετέχω σε µία

κοινωνική ζωή, σε µία κοινότητα, χωριό ή πόλη»,10 τότε ο

οίκος, µέσα από τη διάνοιξη ενός καθολικού πεδίου

συγκέντρωσης των ανθρώπων, συµβάλλει στην άρθρωση

ενός ευρύτερου κοινωνικού συνόλου, συµµετέχει στη

συγκρότηση µίας πολιτείας. Συνεπώς, ο οίκος είναι µία

ευρεία έννοια11 που αναφέρεται στον χώρο οίκησης της

οικογένειας, τη γενική προϋπόθεση συνύπαρξης των οικο-

γενειών σε µία πόλη και τη δοµή των κοινωνικών σχέσεων

µεταξύ των ανθρώπων που κατοικούν. Έτσι, η αφηρηµένη,

ιδεατή έννοια του οίκου διαφοροποιείται από τη συγκεκρι-

µένη έννοια της οικίας, που σηµαίνει το υλικό κτίσµα, το

πραγµατικό κτήριο, την κατασκευασµένη οικοδοµή.

οποία ανήκει η επίµαχη έκταση, που βρίσκεται στη χερσόνησο

Κάβο Σίδερο του Νοµού Λασιθίου έχοντας εξασφαλίσει την εκµε-

τάλλευσή της για τα επόµενα... 80 χρόνια.

Αν και η εκδίκαση ηταν προγραµµατισµένη για τον περασµένο

Νοέµβριο, το ΥΠΕΧΩ∆Ε ζήτησε και έλαβε αναβολή...

Η επένδυση φιλοδοξει να αναπτύχθεί σε έκταση 26.000 στρεµµά-

των στα διοικητικά όρια των ∆ήµων Σητείας και Ιτάνου, σε µια

παρθένα περιοχή, σπάνιας οµορφιάς (εκεί βρίσκεται το µοναδικό

φοινικόδασος του Βάι), τµήµα της οποίας ανήκει στο δίκτυο

Νatura, ενώ έχει χαρακτηρισθεί και Ζώνη Ειδικής Προστασίας σύµ-

φωνα µε την Οδηγία 79/409/ΕΟΚ. Το έργο ύψους 1,2 δισ. ευρώ

περιλαµβάνει την κατασκευή έξι τουριστικών χωριών, τριών ξενοδο-

χείων και συνοδευτικών χώρων αθλητισµού (µεταξύ των οποίων και

δύο γηπέδων γκολφ), συνολικής δυναµικότητας 7.000 κλινών.

3. Με βάση τα στοιχεία έρευνας κτηµατοµεσιτικού δικτύου, σε

3.000 αγοραπωλησίες που πραγµατοποιήθηκαν το περασµένο

έτος (2007) µέσω των 70 καταστηµάτων που διαθέτει σε ολό-

κληρη την επικράτεια, οι αγοραστές στην Ελλάδα έδειξαν σαφή

προτίµηση στα µεταχειρισµένα ακίνητα εµβαδού από 70 ως 100

τετραγωνικών, ενώ όσον αφορά τις τιµές το 2007 διατηρήθηκαν

σε σταθερά επίπεδα.

4. Μιλώντας σε συνέδριο (tourism & property) που πραγµατοποι-

ήθηκε πρόσφατα στον εκθεσιακό χώρο του Ελληνικού, παρουσία

επιχειρηµατιών και µελών της κυβέρνησης ο πρόεδρος του Ξενο-

δοχειακού Επιµελητηρίου Ελλάδος, ειπε για «δίχως σοβαρούς

περιορισµούς και χωρίς την παραµικρή έρευνα» εισαγωγή των

τουριστικών καταλυµάτων νέας µορφής, σε µια εποχή που αυτά

µάλλον εγκαταλείπονται σε χώρες όπως η Ισπανία. Και ακόµη, για

ασάφεια των όρων και διαδικασιών δόµησης των καταλυµάτων

αυτής της µορφής χωρίς να προϋπάρχουν πολεοδοµικές µελέτες.

Το κύριο διακύβευµα για την επιτυχία µιας χώρας στο πλαίσιο του

παγκόσµιου τουρισµού είναι το περιβάλλον, υπογράµµισε, κάνο-

ντας την ευχή να µην επιχειρηθεί «δια της πλαγίας», όπως συµβαί-

νει σήµερα, η θεσµοθέτηση της τουριστικής κατοικίας. Κατ' αρχήν,

πάντως, είπε «ναι» στο Σχέδιο Σουφλιά.

5. ∆ύο από τα θέµατα αιχµής που αποτελούν πεδίο οξείας αντιπα-

ράθεσης µεταξύ επιχειρηµατιών του real estate, που ξεδιπλώνουν

µεγάλης κλίµακας επενδύσεις σε πολλές περιοχές της Ελλάδας

(Κρήτη, Πελοπόννησος, Κυκλάδες, Μαγνησία κ.ά.), και των τοπι-

κών κοινωνιών είναι οι µονάδες αφαλάτωσης και τα γήπεδα γκολφ

που αποτελούν το απαραίτητο «αξεσουάρ» των ξενοδοχειακών

και παραθεριστικών συγκροτηµάτων, προκειµένου να προσελκύ-

σουν υψηλού εισοδήµατος πελάτες και «γκόλφερ».

Οι ψαράδες και οι κάτοικοι των ως άνω περιοχών δεδοµένου ότι

τα γήπεδα γκόλφ απαιτούν µεγάλες ποσότητες νερού για να

συντηρηθούν, διαµαρτύρονται ότι τα εργοστάσια αφαλάτωσης

µπορούν να αποβούν µοιραία για το θαλάσσιο περιβάλλον και

τους επαγγελµατίες ψαράδες, ενώ τα γήπεδα γκολφ είναι ικανά να

πλήξουν τον υδροφόρο ορίζοντα.

Οι επιχειρηµατίες αντιτείνουν ότι οι µονάδες αφαλάτωσης µπορεί

να είναι ώς και πέντε φορές φθηνότερες σε σύγκριση µε το

κόστος µεταφοράς νερού µε υδροφόρες, ενώ για τα γήπεδα

γκολφ υποστηρίζουν ότι απαιτούν για τη συντήρησή τους πολύ

λιγότερο νερό λ.χ. από τις βαµβακοκαλλιέργειες. ∆εν έχουν ακού-

σει τίποτα για κλιµατικές αλλαγές, ξηρασία και λειψυδρία

Όσο για το µεγάλο µέγεθος των συγκροτηµάτων τουριστικής

κατοικίας που µπορεί να αλλοιώσει ή και να συνθλίψει ενίοτε το

περιβάλλον, οι προβληµατισµοί εκδηλώνονται και µεταξύ αρχιτε-

κτόνων που µετέχουν και οι ίδιοι σε µεγάλης κλίµακας επενδύσεις.

6644 α φ ι έ ρ ω µ α

Χαρτογραφώντας την αγορά κατοικίαςστην πόλη των Σερρών

των Γλυκερίας Καριώτου, Λίλας Θεοδωρίδου-Σωτηρίου, αρχιτεκτόνων και Νικόλα Καρανικόλα, τοπογράφου

6677α φ ι έ ρ ω µ α

Τα δεδοµένα

Η πόλη των Σερρών αποτελεί τυπικό παράδειγµα µίας νεο-

ελληνικής πόλης µεσαίου µεγέθους. Το ∆ηµοτικό ∆ιαµέρι-

σµα (∆.∆.) έχει πραγµατικό πληθυσµό 54.666 κατοίκους,

οι οποίοι διαµένουν σε σύνολο 25.739 κατοικιών και εκτεί-

νεται σε 710 πυκνοδοµηµένα εκτάρια γης. Το σύνολο των

κατοικιών του ∆.∆. Σερρών επιµερίζεται ανάλογα µε το

µέγεθος της κατοικίας σύµφωνα µε το Γράφηµα 1. Το µεγα-

λύτερο µέρος των κατοικιών των Σερρών είναι κατοικίες

µεγάλου µεγέθους. Συγκεκριµένα οι κατοικίες τεσσάρων

δωµατίων αποτελούν πάνω από το 40% του συνόλου. Με

ποσοστά άνω του 20% ακολουθούν οι κατοικίες πέντε και

τριών δωµατίων. Λιγότερες είναι οι κατοικίες ενός και δύο

δωµατίων, φαινόµενο που ανταποκρίνεται στην υψηλή

ζήτηση κατοικιών αυτού του µεγέθους, αν σκεφτούµε τους

12.000 φοιτητές που φοιτούν στο τοπικό ΤΕΙ.

Η µεθοδολογία της εργασίας

Η χαρτογραφική απόδοση και ο σχολιασµός της αγοράς

κατοικίας –σε µια µεσαίου µεγέθους επαρχιακή ελληνική

πόλη, όπως είναι αυτή των Σερρών– αποτελεί τµήµα µιας

προσπάθειας τεκµηρίωσης ευµετάβλητων στοιχείων, όπως

οι αγοραίες αξίες, µε τη χρήση σύγχρονων τεχνολογιών

6666 α φ ι έ ρ ω µ α

ΟΙΚΙΑ

Η οικία αποτελεί το υλοποιηµένο κτίσµα όπου στεγάζεται

ο οίκος: η οικία διανοίγει τον ιδιαίτερο τόπο της οίκησης.

Η υλοποίηση της ιδέας του οίκου, η κατοικία, η οικία, το

σπίτι, είναι µία δόµηση, µία οικο-δοµή. Οργανώνει τον

τρόπο που µια οµάδα ανθρώπων οικοδοµεί, δέµει. Ο

δόµος είναι η οικία : προέρχεται από το *domo-, *dema-

που σηµαίνει «χτίζω κατοικία», κατασκευάζω.12 Ο οίκος

δοµείται σε οικία µέσω της αρχιτεκτονικής δόµησης που

δηµιουργεί δώµατα, δωµάτια και κτίσµατα. Το κτίσιµο της

οικίας προϋποθέτει µία εξοικείωση µε τον χώρο, προϋπο-

θέτει έναν οίκο που θα δοµηθεί. Ο οικοδοµηµένος οίκος

δηµιουργεί έναν τόπο και µία τοπο-θεσία, δηλαδή µία

µοναδική σχέση µεταξύ χώρων και ανθρώπων που αποκτά

νόηµα, ποιότητα και χαρακτήρα: ο τόπος συνοδεύεται

πάντοτε από τη διάνοιξη ενός κόσµου πολιτισµικών σηµα-

σιών και αξιών. Αν ο τόπος είναι ένας κατοικηµένος

χώρος, τότε η οικία είναι ένας οικοδοµηµένος οίκος.

Ο Walter Benjamin αναφέρει πως η οικία είναι ένα είδος

περιβλήµατος και θήκης του ανθρώπου που «διαφυλάσσει

το ίχνος του».13 Σε αυτό το πλαίσιο, η οικία, ως ιδιαίτερη

υλοποίηση του οίκου, ως τόπος και εστία εγγραφής των

ιχνών της ανθρώπινης ύπαρξης και δράσης, είναι ένα

κέντρο συγκεντρωµένης µοναξιάς, ένα καταφύγιο της

ονειροπόλησης, µια γωνιά του κόσµου, όπως επισηµαίνει ο

Gaston Bachelard. Γράφει: «Η ψυχή µας είναι όπως µια

κατοικία. Με το να θυµόµαστε «σπίτια» και κάµαρες

µαθαίνουµε να κατοικούµε µέσα στον εαυτό µας».14

Πέρα από τον κλειστό και ιδιωτικό της χαρακτήρα, η οικία

αναλαµβάνει και µία κοινωνική λειτουργία: µέσω της

έννοιας του οίκου συνενώνει τους ανθρώπους στα πλαίσια

µίας πολιτείας και ενός συλλογικού, κοινού τρόπου ζωής. Ο

οίκος αποτελεί την εννοιολογική προϋπόθεση της οικίας

ως οικογένειας και ως δυνατότητας ανάδυσης ενός κοινω-

νικού χώρου οίκησης σε µία δηµόσια σφαίρα αξιών. Η

έννοια του οίκου αναφέρεται στην πρωταρχική ποιοτική

συνθήκη συγκέντρωσης και συνάθροισης µίας οµάδας

ανθρώπων, µε στόχο την υλοποίηση αυτής της συνθήκης

σε µια οικία και σε ένα σύστηµα κατοικιών, δηµόσιων κτι-

σµάτων και υπαίθριων τόπων: την πόλη. Η οικία, ως καλ-

λιέργεια και οικοδόµηση ενός συγκεκριµένου τόπου, πραγ-

µατοποιεί την ιδέα της συλλογικής κατοίκησης των ανθρώ-

πων, την οποία έχει αρχικά διανοίξει ο οίκος, ως προϋπό-

θεση οικειοποίησης ενός γενικού πλαισίου δυνατοτήτων,

ενός οικουµενικού χώρου αναφοράς.

Η ευαίσθητη σχέση ανάµεσα στον οίκο και την οικία ρυθ-

µίζεται µέσα από την αρχιτεκτονική. Η αρχιτεκτονική, ως

σκέψη και πράξη των συνθηκών του κατοικείν και του οικο-

δοµείν, οργανώνει την έκφραση του οίκου σε κατασκευα-

σµένους τόπους ζωής και επικοινωνίας, την οικία, τον

δρόµο, την πλατεία, τον ναό, το πανεπιστήµιο, την πόλη.

Υποστηρίζουµε πως η ικανότητα να συλλαµβάνουµε, να

σχεδιάζουµε και να κτίζουµε κατοικίες σήµερα εξαρτάται

στενά από την προϋπόθεση ύπαρξης µίας κοινότητας,

ενός δηµόσιου χώρου βασικών εννοιολογικών αναφορών,

ενός γενικού πεδίου συνεννόησης και συνύπαρξης, ενός

ορίζοντα αµοιβαίας κατανόησης, ενός συνεκτικού τρόπου

ζωής.15 Στη σύγχρονη εποχή, η γενική έννοια του οίκου

συχνά συρρικνώνεται και υποτάσσεται στους σκληρούς

κανόνες της αγοράς και του κεφαλαίου, οι οποίοι µετα-

µορφώνουν την κατοικία από πρωτογενές αγαθό ζωής σε

καταναλωτικό προϊόν. Με αυτόν τον τρόπο, η οικία µετα-

τρέπεται σε ένα ποσοτικό µέσο ατοµικής επίδειξης του

πλούτου και χάνει το συλλογικό, εννοιολογικό και ποιοτικό

του θεµέλιο: τον οίκο.

Σήµερα οικοδοµούµε οικίες χωρίς οίκο, οικίες που δεν

αποτελούν οργανικά µέρη ενός αστικού κοινωνικού συνό-

λου. Θεωρούµε πως µία κατοικία δεν µπορεί να υπάρξει

αποµονωµένη από τον κόσµο και την κοινωνία, αλλά πρέ-

πει να συσχετίζεται µε την πόλη και τον δηµόσιο χώρο και

να εντάσσεται στον συγκεκριµένο τόπο, χώρο και περιβάλ-

λον, φυσικό και κοινωνικό. Πιστεύουµε πως η οικία προϋ-

ποθέτει τον οίκο, δηλαδή έναν κοινό χώρο νοηµάτων και

αξιών πολιτισµού.

Σηµειώσεις

1. Martin Heidegger, Επιστολή για τον Ανθρωπισµό, Γ. Ξηροπαΐδης

(µετάφραση-εισαγωγή), εκδόσεις Ροές, Αθήνα 1987, σσ. 45, 165.

2. Βλ. Ludwig Wittgenstein, «Tractatus Logico-Philosophicus», στο

Περιοδικό ∆ευκαλίων, Τρίµηνη Έκδοση για τις Επιστήµες του

Ανθρώπου, Τ. 7/8, Αθήνα, Ιούνιος-Νοέµβριος 1971, σελ. 250 [5.6].

3. Vitruvius, On Architecture, Books I-V, Edited and Translated by

Frank Granger, Harvard University Press, Cambridge, Mass.,

London 1931, σσ. 76-81.

4. Για µία ανάλυση των ιδεών του Vitruvius σε συνάρτηση µε την

προέλευση της κατοίκησης βλ. R.D. Dripps, The First House, Myth,

Paradigm, and the Task of Architecture, The MIT Press, Cambridge,

Mass., London 1997, σσ. 3-11.

5. Βλ. Jean-Pierre Vernant, Μύθος και Σκέψη στην Αρχαία Ελλάδα,

Μέρος Α, Στέλλα Γεωργούδη (µτφ.), εκδόσεις «∆αίδαλος»-Ι.

Ζαχαρόπουλος ΑΕ, Αθήνα 1989, σσ. 197-199.

6. Μάρτιν Χάιντεγκερ, ∆ιαµονές, Το Ταξίδι στην Ελλάδα, Πρόλογος,

Γιώργος Φαράκλας (µτφ.), Νίκος Καλταµπάνος (επιµ.), εκδόσεις

Κριτική, Αθήνα 1998, σελ. 69.

7. Βλ. Jean-Pierre Vernant, ό.π., σελ. 199.

8. Γεωργίου ∆. Μπαµπινιώτη, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας,

Κέντρο Λεξικολογίας ΕΠΕ, Αθήνα 1998, σελ. 1252.

9. Ό.π., σελ. 205.

10. Βλ. Henri Lefebvre, Το ∆ικαίωµα στην Πόλη, Χώρος και Πολιτική,

Πάνος Τουρνικιώτης-Κλωντ Λωράν (µτφ.), εκδόσεις Παπαζήση,

1977, σελ. 30.

11. Γεωργίου ∆. Μπαµπινιώτη, ό.π., σελ. 1249.

12. Ό.π., σελ. 527.

13. Βλ. Walter Benjamin, Σαρλ Μπωντλαίρ, Ένας Λυρικός στην Ακµή

του Καπιταλισµού, Γιώργος Γκουζούλης (µτφ.), Κώστας Λιβιεράτος,

Λευτέρης Αναγνώστου (επιµ.), εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα

1994, σελ. 56.

14. Gaston Bachelard, Η Ποιητική του Χώρου, Ελένη Βέλτσου (µτφ.),

Ιωάννα ∆. Χατζηνικολή, εκδόσεις Χατζηνικολή, Αθήνα 1982, σελ.

27.

15. Κορνήλιος Καστοριάδης, Η Φαντασιακή Θέσµιση της Κοινωνίας,

Σωτήρης Χαλικιάς, Γιούλη Σπαντιδάκη, Κώστας Σπαντιδάκης

(µτφ.), εκδόσεις Ράππα, Αθήνα 1985, σσ. 278-280.

¿Óˆ ‰ÂÍÈ¿: °Ú¿ÊËÌ· 1. ∆Ô Ì¤ÁÂıÔ˜ ÙˆÓ Î·ÙÔÈ-ÎÈÒÓ ÙÔ˘ ¢.¢. ™ÂÚÚÒÓ ÙÔ 2001 (ËÁ‹: ∂™À∂)οو: ÿÚÙ˘ 1. √È ·Í›Â˜ ÙˆÓ Ô‰ÒÓ ÙˆÓ ™ÂÚ-ÚÒÓ ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô 2003-2005

‰›Ï· ‰ÂÍÈ¿: ¢È¿ÁÚ·ÌÌ· 1. ∏ ̤ÛË ÙÈÌ‹ ·Ó¿fiÚÔÊÔ ÛÙËÓ ÎÂÓÙÚÈ΋ Ô‰fi ªÂÚ·Ú¯›·˜ ÙËÓ Â-Ú›Ô‰Ô 2003-2005οو: ÿÚÙ˘ 2:.√È ·ÁÔÚ·›Â˜ ÙÈ̤˜ (¢ÚÒ/Ù.Ì.)·Ó¿ √.¶. ηٿ ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô 2000-2002

6699α φ ι έ ρ ω µ α6688 α φ ι έ ρ ω µ α

επιλογές περισσότερο και λιγότερο από τα επί µέρους

αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά των κατοικιών. Σε αυτό έχει

κατά τη γνώµη µας συµβάλλει και η τυποποιηµένη «παρα-

γωγή» διαµερισµάτων συγκεκριµένων και πανοµοιότυπων

προδιαγραφών. Κάθε «βελτίωση» δεν περιλαµβάνεται

στην αρχική τιµή πώλησης, αλλά επιβαρύνει εκ των υστέ-

ρων τον αγοραστή. Ως γενική παρατήρηση όµως θα προ-

σθέσουµε ότι η αρχιτεκτονική ποιότητα τόσο των πολυκα-

τοικιών, όσο και των µονοκατοικιών που ανεγείρονται τα

τελευταία χρόνια στην πόλη των Σερρών έχει θεαµατικά

βελτιωθεί και αυτό θα πρέπει να θεωρηθεί µια απάντηση

στην πίεση των αγοραστών, αλλά και στις δυνατότητες του

τοπικού µελετητικού και κατασκευαστικού δυναµικού.

Αντί επιλόγου

Προφανώς διατύπωση ενός συνεκτικού µοντέλου εξέλιξης

των τιµών και κατ’ επέκταση εκτίµηση των τάσεων ανάπτυ-

ξης ή όχι της τοπικής κτηµαταγοράς δεν είναι δυνατόν να

διατυπωθεί ακόµη. Η χαρτογράφηση της αγοραίων τιµών

κατοικίας της πόλης των Σερρών σε µια δεδοµένη χρονική

στιγµή αποτυπώνει µεν την υφιστάµενη κατάσταση, αλλά

δεν µπορεί να δώσει τις τάσεις εξέλιξή της, καθόσον δεν

υπάρχουν στοιχεία σύγκρισης µε τον ίδιο χώρο σε άλλες

χρονικές περιόδους. Λείπουν ακόµη συµπληρωµατικοί

παράµετροι, όπως η κοινωνική αξία που προστίθεται στις

διάφορες ενότητες µιας πόλης, µέσα από τη διαχρονική

της πορεία, η αγοραστική δύναµη των χρηστών, ποιοτικοί

δείκτες των κατοικιών, η επιρροή παραµέτρων όπως η

ένταξη στο σχέδιο νέων περιοχών, τα δίκτυα εξυπηρέτη-

σης κλπ. Η συγκεκριµένη µελέτη φιλοδοξεί εποµένως να

είναι απλά το πρώτο βήµα σε µία συνολικότερη θεώρηση

της αγοράς κατοικίας στην πόλη των Σερρών. Για τον

σκοπό αυτό άλλωστε, η συνεχής και επαναληπτική έρευνα

στοιχείων της κτηµαταγοράς των Σερρών –µέσω ενός

παρατηρητηρίου κτηµαταγοράς που προτείνουµε– θα

αποτελέσει και τη φυσική συνέχειά της.

Βιβλιογραφία

1. http://www.elie.gr/web/index.php (Site του Ελληνικού Ινστιτού-

του Εκτιµητικής).

2. William Britton, Keith Davies, Tony Johnson (8th ed. 1989), Modern

methods of valuation of land, houses and buildings, Estates Gazette,

London.

3. http://www.housepricemaps.co.uk/

4. Ευρωπαϊκά Εκτιµητικά Πρότυπα (τίτλος πρωτοτύπου: European

Valuation Standards), εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2007.

(GIS). Η προσέγγιση που επιχειρήθηκε διαφέρει όχι τόσο

ως προς την πρωτοτυπία της µεθοδολογίας –άλλωστε

χάρτες µε θέµα τη χαρτογράφηση των αξιών των ακινήτων

σχεδιάζονται διεθνώς από τις απαρχές της Θεµατικής

Χαρτογραφίας τον 19ο αι.– αλλά στον τρόπο οπτικοποίη-

σης της πληροφορίας µέσα από την απόδοση τόσο

ποσοτικών χαρακτηριστικών της αγοράς κατοικίας των

Σερρών, όσο και της χωρικής συσχέτισης των χαρακτηρι-

στικών αυτών.

Η βάση δεδοµένων και η χαρτογραφική της απόδοση

Η συλλογή στοιχείων είχε ως πρωταρχικό στόχο τα δεδο-

µένα πώλησης κατοικιών. Αρχικός στόχος της πρωτογε-

νούς αυτής περιγραφικής πληροφορίας υπήρξε η λεπτο-

µερής καταγραφή όλων των πωλήσεων που πραγµατοποι-

ήθηκαν εντός του ∆.∆. των Σερρών µετά το 2000. Για τον

σκοπό αυτό σχεδιάστηκε ένα ερωτηµατολόγιο το οποίο

περιείχε τα ακόλουθα στοιχεία: 1) Είδος (µονοκατοικία,

διαµέρισµα, κτλ.). 2) Επιφάνεια. 3) Όροφος. 4) Παλαιό-

τητα. 5) Τιµή Πώλησης. 6) Ηµεροµηνία Πώλησης. 7) Περι-

γραφή της κατοικίας. 8) ∆ιεύθυνση.

Σε µία πρώτη φάση της διαδικασίας της συλλογής της πλη-

ροφορίας προσεγγίστηκε το σύνολο των ενεργών µεσιτών

της πόλης. Οι περισσότεροι δεν διέθεταν αρχείο µε τις

πωλήσεις που έχουν διεκπεραιώσει, ενώ για τις πωλήσεις

που ήταν υπό εξέλιξη δεν ήταν διατεθειµένοι να δώσουν

δεδοµένα και ειδικά κανενός είδους γεωαναφορά ή έστω

γεω-πληροφόρηση. Η προσέγγιση των εργολάβων και

µηχανικών υπήρξε το επόµενο βήµα. Τέλος, η έρευνα

συµπληρώθηκε µε τη βοήθεια των αγγελιών εφηµερίδων.

Η περιγραφική βάση των στοιχείων, που περιλαµβάνει τα

δεδοµένα που τελικά επιλέχθηκαν για τη συγκεκριµένη

χαρτογράφηση της αγοράς κατοικίας των Σερρών έφθασε

τις 500 κατοικίες περίπου. Αποκλείστηκαν πληροφορίες

που δεν είχαν στοιχεία αναφοράς στον χώρο ή βρέθηκαν

να απέχουν πολύ από την πραγµατικότητα (αφύσικες υψη-

λές ή χαµηλές τιµές πώλησης).

Όπως προαναφέρθηκε το εργαλείο χωρικής απόδοσης

των δεδοµένων ήταν τα GIS, µια επιλογή µε σηµαντικά

πλεονεκτήµατα στη διαχείριση τέτοιων ζητηµάτων, µια και

οι δυνατότητες ανάλυσης της χωρικής πληροφορίας που

παρέχουν είναι απαραίτητες για τη συνολική εξέταση ενός

τέτοιου σύνθετου και ευµετάβλητου ζητήµατος. Αν

δηλαδή το τελικό προϊόν, ο «χάρτης», αποτελεί το «µέσο»

επικοινωνίας µε τον χρήστη, είτε αυτός είναι ο απλός πολί-

της, είτε ένας ακόµα επιστήµονας που χρησιµοποιεί τα

δεδοµένα για τις δικές του κάθε φορά ανάγκες, δεν πρέπει

να υποτιµηθεί η δυνατότητα που δίνουν τα GIS ώστε τα

δεδοµένα αυτά να επικαιροποιούνται και να εµπλουτίζο-

νται µε την πάροδο του χρόνου.

Η επεξεργασία του δείγµατος των 500 αγοραπωλησιών

στηρίχθηκε σε δείκτες που χρησιµοποιούνται γενικά από

την κτηµαταγορά για την ανάλυση παροµοίων δειγµάτων.

Συγκεκριµένα, ιδιαίτερο ενδιαφέρον, πέρα από την ίδια την

τοποθεσία των κατοικιών, δόθηκε στην επιλογή του ορό-

φου, την παλαιότητα και το µέγεθος της κατοικίας.

Έτσι βρέθηκε η εξέλιξη των αγοραίων τιµών των διαµερι-

σµάτων ανά όροφο για πολλές από τις οδούς των Σερ-

ρών. Η αναγωγή της παλαιότητας δίνει την εκτίµηση ενός

δείκτη παλαιότητας για κάθε ζώνη εντός της πόλης, ενώ η

χρονική εξέλιξη των τιµών πώλησης περιγράφει τη συνεχι-

ζόµενη αύξηση του κόστους αγοράς µίας κατοικίας για τα

νοικοκυριά των Σερρών.

Σε δεύτερη φάση το σύνολο της πληροφορίας αποδό-

θηκε σε πινάκες και διαγράµµατα, η δε χωρική του από-

δοση έγινε µε τη βοήθεια της χαρτογραφίας. Η πιο συνη-

θισµένη χαρτογραφική απόδοση αξιών γης εφαρµόστηκε

στον Χάρτη 2, όπου η χρωµατική απόδοση των Ο.Π. ακο-

λουθεί τις µέσες τιµές των ακινήτων που προκύπτουν για

κάθε πολύγωνο. Αν και αυτή η µέθοδος της «χωροπλη-

θούς» απόδοσης της πληροφορίας –όπως ονοµάζεται

στη χαρτογραφία– είναι η πλέον διαδεδοµένη αφού απο-

τελεί και τη βέλτιστη µέθοδο οπτικής σαφήνειας και από-

δοσης του φαινοµένου του χάρτη στον χρήστη, στη

συγκεκριµένη περίπτωση δεν είναι και η µοναδική χαρτο-

γραφική λύση. Συγκεκριµένα κατά την επιλογή του Χάρτη 2

γίνεται η παραδοχή ότι η τιµή κάθε Ο.Π. «αποδίδεται» µε

µία απόχρωση. Αυτό σηµαίνει ότι όλοι οι οδοί που περιβά-

λουν το πολύγωνο έχουν την ίδια αξία ακινήτων. Κάτι

τέτοιο προφανώς δεν συµβαίνει. Έτσι στον Χάρτη 1 επιλέ-

χθηκε η χρήση γραµµικών συµβόλων (οδοί) και η από-

δοση του χρώµατος σε αυτή την περίπτωση διαφέρει για

κάθε οδό. Θα λέγαµε εποµένως ότι ο Χάρτης 2 υπερέχει

ως προς την οπτική σαφήνεια της πληροφορίας, ενώ ο

Χάρτης 1 είναι πιο ακριβής στην απόδοση των τιµών που

απεικονίζει. Η χρήση λοιπόν και των δύο χαρτών οδηγεί

και στη βέλτιστη χαρτογραφικά απόδοση.

Παρατηρώντας τους Xάρτες 1 και 2 εντοπίζουµε περιοχές

µε συγκέντρωση ακινήτων σχετικά υψηλής αξίας [ενότητες

Α και Β] και διάσπαρτες νησίδες στον υπόλοιπο αστικό

ιστό, µε διαβάθµιση τιµών. Η µεν ενότητα Α είναι περιοχή

µε υψόµετρο και υγιεινό κλίµα, που διαχρονικά αποτε-

λούσε την αριστοκρατικότερη συνοικία των Σερρών (το

βαρόσι, την περιοχή εντός των τειχών, την περιοχή που

επανασχεδιάστηκε υποδειγµατικά το 1920 µετά τον εµπρη-

σµό του 1913), η δε ενότητα Β αφορά περιοχή που µόλις

εντάχθηκε στο σχέδιο πόλης και υπάρχουν πολλά νεόδ-

µητα ποιοτικά διαµερίσµατα. Όσον αφορά τις νησίδες µε

διαβαθµισµένες τιµές στον υπόλοιπο ιστό, παρατηρούµε

ότι η διακύµανση προέρχεται περισσότερο από την παλαι-

ότητα ή όχι του ακινήτου και λιγότερο από την αρχιτεκτο-

νική του ποιότητα. Με άλλα λόγια οι τιµές που διαµορφώ-

νει η «αγορά» –όπως τουλάχιστον αποτυπώνονται σε

αυτήν την έρευνα– δείχνουν να επηρεάζονται από χωρικές

των Γαρυφαλλιάς Κατσαβουνίδου, Παρασκευής Κούρτη, αρχιτεκτόνων

Το «ρίζωµα στον τόπο» Τοπία κατοίκησης µεταναστών στις δυτικές παρυφές της Θεσσαλονίκης

‰›Ï· ̤ÛË: ∂ÈÎfiÓ· 1‰›Ï· οو: ∂ÈÎfiÓ· 2·

̤ÛË ‰ÂÍÈ¿: ∂ÈÎfiÓ· 3οو: ∂ÈÎfiÓ· 2‚

7711α φ ι έ ρ ω µ α7700 α φ ι έ ρ ω µ α

τας ήταν η ελληνορθόδοξη πίστη αλλά και η αίσθηση

ξενότητας ως προς τον ντόπιο πληθυσµό, που τονιζόταν

από τη µεταχείρισή τους ως «ελληνική µειονότητα» από

το Σοβιετικό κράτος. Κατά αυτόν τον τρόπο, οι πληθυσµοί

αυτοί θεωρούσαν τους εαυτούς τους Έλληνες παρά το ότι

δεν είχαν µιλήσει, π.χ. ποτέ τη νέα ελληνική γλώσσα. Απο-

ζητούσαν δε την επιστροφή στην «πατρίδα», µια πατρίδα

που δεν είχαν κατοικήσει ποτέ, ούτε οι νέες γενιές ούτε οι

πρόγονοί τους, και που υπήρχε µόνο ως ένα φαντασιακό

σχήµα στην κοινή συνείδησή τους. Είναι ενδιαφέρον ότι η

ελληνική πολιτεία υποδέχθηκε την οµάδα αυτή των µετα-

ναστών πολύ διαφορετικά από τους υπόλοιπους, αλλογε-

νείς µετανάστες αλλά και από τους οµογενείς βορειοηπει-

ρώτες. Οι περισσότεροι οµογενείς από την πρώην ΕΣΣ∆

έχουν πάρει σήµερα την ελληνική ιθαγένεια, γεγονός που

συνεπάγεται την τυπική εξοµοίωσή τους µε τους γηγενείς,

παρότι τα πολιτισµικά τους χαρακτηριστικά και ιδίως η

γλώσσα, εξακολουθούν να είναι ισχυροί διαφοροποιητικοί

παράγοντες.3

Μοντέλα κατοίκησης των οµογενών στην πόλη

Η µετανάστευση των οµογενών προς τη φαντασιακή

«πατρίδα» έχει κοινά στοιχεία µε εκείνα της οικονοµικής

µετανάστευσης, έχει όµως και σηµαντικές διαφορές. Σε

αντίθεση µε τους άλλους µετανάστες, που έρχονται στην

Ελλάδα κυρίως µόνοι, για να εργαστούν, οι οµογενείς

έφτασαν στην Ελλάδα µε τις οικογένειές τους, τα παιδιά

και τους ηλικιωµένους, δηλαδή µεγάλο ποσοστό µη ενερ-

γού πληθυσµού, εποµένως οι ανάγκες στέγασης και δια-

βίωσης ήταν ιδιαίτερα αυξηµένες. Το άλλο γνώρισµα της

εγκατάστασής τους είναι η µονιµότητα: ενώ οι άλλοι µετα-

νάστες έχουν µια πατρίδα στην οποία αναφέρονται και

ίσως θέλουν κάποια στιγµή να επιστρέψουν, πρόθεση και

προσδοκία των οµογενών είναι να εγκατασταθούν για

πάντα στην Ελλάδα. Προς αυτή την κατεύθυνση φαίνεται

να συνεπικουρεί η απόφαση της ελληνικής πολιτείας για

χορήγηση στους «παλιννοστούντες» δανείων µε ευνοϊ-

κούς όρους για απόκτηση πρώτης κατοικίας, µέχρι το

ποσό των 60.000 ευρώ.4

Με κίνητρο την αγορά κατοικίας που να ανταποκρίνεται

στο χαµηλό ποσό του δανείου, ένας µεγάλος αριθµός

οµογενών τα τελευταία χρόνια έχει επιλέξει να εγκαταστα-

θεί σε περιοχές της Θεσσαλονίκης µε χαµηλές αξίες γης.

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Νικόπολης, µιας

περιοχής 450 στρεµµάτων περίπου, στη βόρεια επέκταση

του ∆ήµου Σταυρούπολης. Γεωγραφικά, η Νικόπολη δια-

χωρίζεται από τον υπόλοιπο αστικό ιστό από δύο ισχυρά

όρια, τους άξονες της περιφερειακής οδού (νότια) και της

οδού Λαγκαδά (ανατολικά). Σε αυτή την περιοχή άρχισε

να εφαρµόζεται, από το 1998 και µετά ο µηχανισµός του

Κοινωνικού Συντελεστή, µιας πολεοδοµικής ρύθµισης µε

«Παλιννοστούντες» στη Θεσσαλονίκη

Από το 1991 και µετά, η µετανάστευση χιλιάδων ανθρώπων

από τα Βαλκάνια και την πρώην Σοβιετική Ένωση προς τη

χώρα µας αλλάζει δραστικά το αστικό τοπίο των µεγάλων

πόλεων. Για την περιοχή της Θεσσαλονίκης ειδικά, η εγκα-

τάσταση µεταναστών έχει µια ιδιοµορφία: ενώ στην πρω-

τεύουσα και στις υπόλοιπες ελληνικές πόλεις η µεγαλύτερη

µεταναστευτική οµάδα είναι η αλβανική, στη Θεσσαλονίκη

το 62% των µεταναστών που την κατοικούν, έχουν έρθει

από την πρώην ΕΣΣ∆ και µόλις το 31% από την Αλβανία.1

[εικ. 1] Η πλειονότητα των µεταναστών από την πρώην

Σοβιετική Ένωση είναι οµογενείς, δηλαδή άτοµα µε ελλη-

νική εθνική καταγωγή, που αυτοπροσδιορίζονται ως

Πόντιοι. Ήδη το 2000 καταγράφονται στη Θεσσαλονίκη

εντυπωσιακοί αριθµοί οµογενών: 51.000 οµογενείς µετανά-

στες, δηλαδή ο ένας στους τρεις που έχουν έρθει στην

Ελλάδα, ζουν στον νοµό Θεσσαλονίκης, κι από αυτούς οι

43.000 στο Πολεοδοµικό Συγκρότηµα Θεσσαλονίκης.2

Μπορούµε να υποθέσουµε ότι καίριο ρόλο για την εγκατά-

στασή τους στην πόλη πρέπει να έπαιξαν οι δεσµοί κοινό-

τητας των νεοφερµένων οµογενών µε τους ντόπιους Πόντι-

ους, απογόνους των προσφύγων που εγκαταστάθηκαν

στην πόλη µετά την ανταλλαγή των πληθυσµών του 1922.

Η συντριπτική πλειονότητα των µεταναστών αυτών δεν

είχαν γνώση της (νέας) ελληνικής γλώσσας όταν έφτασαν.

Η τοπική τους διάλεκτος ήταν για αιώνες η ποντιακή, ενώ

πολλές κοινότητες, µετά από πολύχρονη καταπίεση και

εκφοβισµό τόσο από τους Οθωµανούς όσο και από το

Σοβιετικό καθεστώς, δεν µιλούσαν ούτε ποντιακά, αλλά

ρωσικά, γεωργιανά, ακόµη και τουρκικά. Παρ’ όλα αυτά,

σταθερό χαρακτηριστικό της πολιτισµικής τους ταυτότη-

Σε άλλα κτίσµατα υπάρχει µόνο ο σκελετός από σκυρό-

δεµα, σε άλλα λείπουν τα κουφώµατα, σε άλλα τα επιχρί-

σµατα ενώ στα περισσότερα δεν έχουν βαφεί οι προσό-

ψεις. Η αίσθηση της αταξίας και της γενικότερης υποβάθ-

µισης του χώρου, δοµηµένου και µη, εντείνεται περισσό-

τερο από την ύπαρξη βιοµηχανικών εγκαταστάσεων στην

ευρύτερη περιοχή, οι περισσότερες σε εγκατάλειψη. Μαζί

µε τις ηµιτελείς κατοικίες και τους (απαραίτητους) δορυ-

φορικούς δίσκους, συνυπάρχουν µαντρότοιχοι, γεφυρο-

πλάστιγγες και πυλώνες µεταφοράς ενέργειας. Αλλά αν η

υποβάθµιση αυτή αφορά µάλλον την αντίληψη του χώρου

(που παρ’ όλα αυτά, πέρα από καθαρά «αισθητική» δεν

παύει να είναι καθοριστική για την ψυχολογία των κατοί-

κων, ιδίως των παιδιών [εικ. 5]), αρκετά πιο επικίνδυνη για

τους κατοίκους µπορεί να αποδειχθεί η (αρκετά πιθανή)

έλλειψη αντισεισµικής αντοχής των πολυκατοικιών που

έχουν κτιστεί. Επίσης µακροχρόνια θα φανεί κατά πόσο η

υγεία των κατοίκων επηρεάζεται από την άµεση γειτνίαση

των σπιτιών µε ρεύµατα υψηλής τάσης αλλά και επικίνδυ-

νες βιοµηχανικές χρήσεις, που αν και εγκαταλειµµένες φαί-

νεται να εξακολουθούν να επηρεάζουν την περιοχή.

Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγµα της χηµικής βιοµηχα-

νίας ∆ΙΑΝΑ, τα απόβλητα της οποίας (που παρέµειναν

µέσα στο εργοστάσιο όταν εκείνο σταµάτησε να λειτουρ-

γεί) έχουν µολύνει το υπέδαφος και τον υδροφόρο ορίζο-

ντα της περιοχής.8

Μέσα σε αυτό το επισφαλές περιβάλλον, ενώ τα παιδιά

του οικισµού παίζουν µέσα στα σκουπίδια και στα συρµα-

τοπλέγµατα, δίπλα σε ανοικτούς αποχετευτικούς αγωγούς

και οι κάτοικοι για µια δεκαετία έπιναν νερό µε καρκινογό-

νες ουσίες, οι «διακριτικές» επεµβάσεις των φορέων της

Πολιτείας στην περιοχή µοιάζουν οξύµωρες. Στην Ευξει-

νούπολη έχει τοποθετηθεί από τη νοµαρχία ένα µνηµείο

για τη γενοκτονία του ποντιακού ελληνισµού, έχει κτιστεί

ένα πολιτιστικό κέντρο από την Κοινότητα Ευκαρπίας

(στην οποία διοικητικά ανήκει ο οικισµός), αλλά λειτουργεί

και µια ηµιυπόγεια εκκλησία που υπάγεται στη Μητρόπολη

Νεαπολέως – Σταυρουπόλεως και όπου η λειτουργία

τελείται στη Ρωσική γλώσσα.9 [εικ. 6] Φυσικά η χρήση του

ηµιυπόγειου χώρου είναι προσωρινή όπως προδίδουν οι

αναµονές του οπλισµού που δηλώνουν την πρόθεση συνέ-

χισης ανέγερσης του ναού.

Αντί συµπεράσµατος

Στους οµογενείς από την πρώην Σοβιετική Ένωση υπάρχει

έντονη τάση απόκτησης ιδιόκτητης κατοικίας, που πηγάζει

αναµφισβήτητα από άµεσες ανάγκες, δηλ. τη στέγαση της

διευρυµένης οικογένειας, χωρίς όµως να εξαντλείται εκεί:

σχετίζεται επίσης µε την πολιτισµική θεώρηση ότι «το κτί-

σιµο του σπιτιού βοηθά στο ρίζωµα στον τόπο»10 αλλά και

µε την επιθυµία της συγκέντρωσης στον ίδιο τόπο. Από τη

µια, η Νικόπολη είναι µια περιοχή επέκτασης ανοικοδοµη-

µένη ταχύτατα µεν αλλά µε όλα τα κοινά χαρακτηριστικά

της σύγχρονης ελληνικής πόλης. Πολύ πιθανά δεν θα είχε

αποκτήσει αυτή τη σύσταση πληθυσµού χωρίς τη συγχρο-

νία δύο γεγονότων: την εφαρµογή του µηχανισµού του

Κοινωνικού Συντελεστή και τη διανοµή των δανείων προς

τους οµογενείς. Από την άλλη, η Ευξεινούπολη είναι µια

7733α φ ι έ ρ ω µ α

οو ·ÚÈÛÙÂÚ¿ Î·È Ì¤ÛË: ∂ÈÎfiÓ˜ 4·, 4‚

‰›Ï· ̤ÛË: ∂ÈÎfiÓ· 5‰›Ï· οو: ∂ÈÎfiÓ· 6

7722 α φ ι έ ρ ω µ α

των πλακών των ορόφων), βοηθούν συγγενείς και φίλοι µε

αντάλλαγµα το µεσηµεριανό τραπέζι. Το κτίσιµο γίνεται

εµπειρικά, παρά το ότι χρησιµοποιούνται τα συνήθη υλικά

και τις τεχνοτροπίες δόµησης της σηµερινής εποχής

(δηλαδή σκελετός από οπλισµένο σκυρόδεµα, πλήρωση

µε πλίνθους). Αυτή είναι µια σηµαντική διαφορά σε σχέση

µε τους οικισµούς του ’60, όπου η κατασκευή γινόταν από

πρόχειρα και ευτελή υλικά. Η άλλη διαφορά είναι βέβαια στο

µέγεθος και τους όγκους των κτισµάτων: οι περισσότερες

κατοικίες έχουν τουλάχιστον τρεις ορόφους, ενώ συναντά

κανείς και τετραώροφα και ελάχιστα πενταόροφα κτίσµατα,

καθώς η τάση είναι να κατοικούν όλοι οι συγγενείς µαζί, µε

µια πυρηνική οικογένεια ανά όροφο. [εικ. 4α, 4β]

Καθοριστικό στοιχείο στην εντύπωση που αποκοµίζει ο

επισκέπτης είναι η αίσθηση ότι τα κτίσµατα της γειτονιάς

είναι σε συνεχή εκκρεµότητα, καθώς φαίνεται να διανύουν,

προφανώς εδώ και χρόνια, τη φάση του ανολοκλήρωτου.

την οποία παραχωρείται δικαίωµα µεγαλύτερου συντελε-

στή δόµησης σε οικόπεδα που βρίσκονται σε επεκτάσεις

σχεδίων πόλεων, µε αντάλλαγµα για τον οικείο ∆ήµο

ποσοστού 60% έως 80% επί των επιπλέον κτισµένων επι-

φανειών.5 Στη Νικόπολη, ενώ ο αρχικός συντελεστής

δόµησης ήταν 0,8, µε την υπαγωγή της περιοχής στη

Ζώνη Κοινωνικού Συντελεστή (ΖΚΣ), τελικά τα οικόπεδα

κτίζονται µε συντελεστή δόµησης 2,0. Λόγω αυτής της

ρύθµισης, παρά τη δυσµενή θέση της περιοχής στον

πολεοδοµικό ιστό, η ανοικοδόµηση της Νικόπολης είναι

τα τελευταία χρόνια «φρενήρης» και ο πληθυσµός της

έχει ήδη φτάσει τους 6.200 κατοίκους, έχοντας ξεπεράσει

τον προβλεπόµενο σε σηµείο «δοµικού κορεσµού».

Στη ραγδαία οικοδόµηση της Νικόπολης [εικ. 2α, 2β] φαί-

νεται να έπαιξε καταλυτικό ρόλο η χορήγηση των στεγαστι-

κών δανείων στους οµογενείς και η επακόλουθη αύξηση

της ζήτησης διαµερισµάτων µε χαµηλή αξία. Μια τέτοια

υπερπροσφορά σε νεόδµητες κατοικίες και µάλιστα σε µια

περιοχή ελάχιστα ελκυστική, ακόµη και για τα µεσαία εισο-

δήµατα του γηγενούς πληθυσµού, δεν θα µπορούσε να

αποδώσει µεγάλα κέρδη για όλους τους εµπλεκόµενους

στον µηχανισµό της αντιπαροχής χωρίς αυτή τη συγκυρία.

Είναι χαρακτηριστικό ότι το τυπικό διαµέρισµα στις νέες

οικοδοµές έχει µικρό σχετικά µέγεθος (60 ως 70 τµ) και

περιλαµβάνει έναν ηµιυπαίθριο χώρο που µπορεί να συνε-

νωθεί µε τους υφιστάµενους χώρους ή και να αποτελέσει

ανεξάρτητο δωµάτιο από µόνος του. Το παραπάνω τυπικό

διαµέρισµα, µε µέσο κόστος 70.000 ως 80.000 ευρώ,

ανταποκρινόταν κατά ιδανικό, θα λέγαµε, τρόπο στην

οικονοµική δυνατότητα των οµογενών.

Σήµερα η συγκέντρωση µεγάλου αριθµού οµογενών µετα-

ναστών στη Νικόπολη είναι εµφανής. Εκτός από τη ρωσική

και γεωργιανή γλώσσα που ακούγεται παντού, τα ονόµατα

που αναγράφονται στα θυροτηλέφωνα των οικοδοµών, οι

πανταχού παρόντες δέκτες δορυφορικής λήψης, οι ρωσι-

κές ή δίγλωσσες επιγραφές των καταστηµάτων, όλα δίνουν

την εντύπωση ότι η µεγάλη πλειονότητα των κατοίκων

έχουν καταγωγή από την πρώην Σοβιετική Ένωση. [εικ. 3]

Ωστόσο, παρά την απόκτηση στέγης, οι οµογενείς µετα-

νάστες αντιµετωπίζουν ακόµη µεγάλα προβλήµατα κοινω-

νικού αποκλεισµού, µε κύριο την ανεργία και την υποαπα-

σχόληση, άρα η δηµιουργία µιας «συνοικίας οµογενών»

(που όσο αναπτύσσεται φαίνεται να απωθεί από την

περιοχή τους γηγενείς Έλληνες) ίσως οδηγήσει στην

περαιτέρω περιθωριοποίηση των κατοίκων της. Ιδίως αν

σκεφθεί κανείς ότι η Νικόπολη βρίσκεται ήδη «στην άκρη

της πόλης», αποκοµµένη, καθώς είναι, µε φυσικά εµπόδια

(οδικούς άξονες) από τις γύρω αστικές περιοχές.6

Μία άλλη περιοχή, σε άµεση γειτνίαση µε τη Νικόπολη,

που έχει γίνει τόπος κατοικίας οµογενών από την πρώην

Σοβιετική Ένωση είναι η Ευξεινούπολη, ένας οικισµός

αυθαιρέτων που άρχισε να κτίζεται από τα πρώτα κιόλας

χρόνια της εγκατάστασής τους στην πόλη, σε µια περιοχή

χαρακτηρισµένη ως βιοτεχνικό-βιοµηχανικό πάρκο. Η

συστηµατική κατάτµηση των αγροτεµαχίων της περιοχής

άρχισε το 1993 και έγινε από έναν συγκεκριµένο µεσίτη:

«από στόµα σε στόµα» µεταδόθηκε το νέο µεταξύ των

οµογενών µεταναστών, «ότι εκεί µπορούσαν να χτίσουν

και επειδή ήταν πρόσφυγες δεν θα τους πείραζαν».7 Έτσι

σε µια περιοχή χωρίς δρόµους, αποχέτευση, νερό ή ηλε-

κτρικό άρχισε η ανοικοδόµηση κατοικιών σε µη οικοδοµή-

σιµα τµήµατα γης µεγέθους 150 ως 200 τετραγωνικών

µέτρων. Κατ’ αναλογία µε τους αυτογενείς οικισµούς της

δεκαετίας του 1960, η Ευξεινούπολη έχει κτιστεί (και εξα-

κολουθεί να κτίζεται) από τους ίδιους τους ιδιοκτήτες.

Όταν απαιτούνται πολλά άτοµα (π.χ. για τη διάστρωση

Υπάρχει χώρος για την αρχιτεκτονική;του Γιώργου Παπαγιαννόπουλου, αρχιτέκτονα

οو ·ÚÈÛÙÂÚ¿: ¶ÚÔÛÊ˘ÁÈο ÛÙË §ÂˆÊfiÚÔ∞ÏÂÍ¿Ó‰Ú·˜, ·Ú¯. ¢. ∫˘ÚÈ·Îfi˜ Î·È ∫. §¿Ûη-ÚȘ, 1933-1935. ∏ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋ ˘fi ‰ÈˆÁ-ÌfiÓ... [ËÁ‹: kamilonollas.com]οو ‰ÂÍÈ¿: ¶ÂÚÈÔ¯‹ °Î‡˙Ë. ∏ ··Í›ˆÛË Ù˘·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋˜ [ËÁ‹: kamilonollas.com]

7755α φ ι έ ρ ω µ α

Η οικοδοµική δραστηριότητα στην Ελλάδα, για λόγους

που δεν εξετάζονται στο παρόν κείµενο είναι στενά συνυ-

φασµένη –κυρίως µεταπολεµικά– µε την έννοια της εθνι-

κής οικονοµικής ανάπτυξης. Η οικοδοµή, και συγκεκριµένα

η κατοικία που καλύπτει σε συντριπτικό ποσοστό το δοµη-

µένο περιβάλλον των πόλεων αποτέλεσε για τις συνειδή-

σεις γενεών τον κινητήριο µοχλό για την οικονοµία της

χώρας. Στα πλαίσια ενός οικονοµικού συστήµατος που

στηρίζει τις βάσεις του στην ατοµική ιδιοκτησία, η µετάλ-

λαξη των κοινωνικών αγαθών σε εµπορεύµατα εµφανίζεται

µοιραία και στον τοµέα της κατοικίας. Η κατοικία πέρα

από τη χρήση της αποκτά επενδυτική αξία.

Τα παραπάνω αποτελούν το κλειδί για µια ερµηνεία της

εικόνας του ελληνικού οικιστικού περιβάλλοντος, πέρα

από απλοϊκούς όρους µιας επιφανειακής αισθητικής διαπί-

στωσης που αρκείται συχνά σε εφησυχασµένες ετικέτες,

όπως «τσιµεντούπολη» ή «άψυχα κουτιά». Η ορµητική

παραγωγή κατοικίας µέσω της αντιπαροχής, που µόνο

φαινοµενικά αύξησε τη χωρητικότητά της, καταργεί ολο-

ένα και περισσότερο την παρουσία του πραγµατικού

δηµόσιου χώρου. Η σύγχρονη επικρατούσα ιδέα της ατο-

µικότητας επιβάλλει και τις αξίες της: περισσότερη ασφά-

λεια έναντι κοινωνικών δικαιωµάτων και ελευθεριών, εξα-

σφάλιση απόλυτης ιδιωτικότητας στο αναγκαστικά συλλο-

γικό περιβάλλον της κοινότητας, µεγιστοποίηση του ιδιωτι-

κού χώρου, µε τις αυθαιρεσίες που όλα τα παραπάνω

συνεπάγονται. Φτάνει κανείς να αναλογιστεί το πλέγµα των

δρόµων, των πλατειών και των πάρκων που συγκροτεί

τελικά τον δηµόσιο χώρο και διαµορφώνει, µε την ποιό-

τητά του, την κοινωνική αστική συµπεριφορά: αίσθηµα

αυτόκλητης προτεραιότητας, καχυποψία, αδιαφορία και

αποξένωση. Βλέπουµε ότι τα ελάχιστα εναποµείναντα

αστικά κενά ή οι πλατείες στις γειτονιές της Αθήνας οικει-

οποιούνται από κοινωνικές οµάδες –που συγκροτούνται

κυρίως από οικονοµικούς µετανάστες– οι οποίοι διατη-

ρούν ισχυρότερα τη συνείδηση του συλλογικού χώρου και

τη χρήση του. Ενώ, ο σύγχρονος νεοέλληνας ιδιώτης φαί-

νεται να αποµακρύνεται από το ιδεώδες του βίου στην

ύπαιθρο, για να θυµηθούµε τον Περικλή Γιαννόπουλο.

Στον αντίποδα αυτών των παρατηρήσεων, µπορεί κανείς

«παραφωνία», ένας χώρος κατοίκησης µε προβλήµατα

περιβαλλοντικής υποβάθµισης πολύ πιο σηµαντικά από το

«τυπικό», δηλαδή την παράνοµη οικοδόµηση. Οι δύο

αυτές γειτονιές είναι χαρακτηριστικές περιπτώσεις όπου τα

δύο µοντέλα παραγωγής του χώρου («νόµιµο» και «αυ-

θαίρετο», αντίστοιχα) ήρθαν να καλύψουν τις ίδιες, πιεστι-

κές ανάγκες για στέγη ενός µεγάλου τµήµατος του πληθυ-

σµού µε χαµηλή κοινωνικοοικονοµική θέση. Αν σκεφτεί

κανείς ότι πολλά χρόνια πριν, τις δεκαετίες του ’60 και του

’70, οι ίδιοι µηχανισµοί (ανοικοδόµηση µέσω αντιπαροχής

και αυθαίρετη δόµηση) λειτούργησαν για να ενσωµατώ-

σουν στην πόλη τους ανθρώπους που ήρθαν από την

ύπαιθρο ως εσωτερικοί µετανάστες, εντοπίζεται εδώ µια

ενδιαφέρουσα αναλογία αλλά και αξιοσηµείωτη στασιµό-

τητα...

Είναι ενδιαφέρον πώς δύο περιοχές, που ως περιβάλλοντα

κατοίκησης έχουν πολύ διαφορετικές ποιότητες, έχουν

σήµερα αποκτήσει την ίδια «ταυτότητα». Το ισχυρό αίσθη-

µα κοινότητας των οµογενών βρίσκει τη χωρική του

έκφραση στις γειτονιές που περιγράψαµε παραπάνω: µε τη

συγκέντρωσή τους στην ίδια περιοχή, λειτουργούν οι

µηχανισµοί συντήρησης της κοινωνικο-πολιτισµικής ταυτό-

τητας των µεταναστών, όχι όµως χωρίς παρενέργειες. Ο

ρατσισµός των γηγενών, που στην πλειονότητά τους θεω-

ρούν τους οµογενείς «ξένους», είναι ένας παράγοντας

που δεν υπήρχε στην κοινωνία που υποδέχθηκε τους εσω-

τερικούς µετανάστες των προηγούµενων δεκαετιών.

Σήµερα, µετά τον ερχοµό τους στη φαντασιακή πατρίδα,

το αίσθηµα της διαφορετικότητας που είχαν οι οµογενείς

στις κοινωνίες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης ως «Έλλη-

νες» στη συνείδηση, µοιάζει να έχει αντικατασταθεί από το

αίσθηµα ξενότητας ως προς τους γηγενείς. Για την πόλη,

από την άλλη, µπορεί να κανείς να παρατηρήσει ότι οι

µηχανισµοί παραγωγής του χώρου, νόµιµοι και παράνοµοι,

λειτούργησαν όχι µόνο εξοµοιωτικά ως προς το ιστορικό

προηγούµενο (την εσωτερική µετανάστευση) αλλά και µε

«επιτυχία» ως προς την ταχεία επίλυση του στεγαστικού

προβλήµατος των νεοφερµένων. Ο δοµηµένος χώρος,

τουλάχιστον όπως έχει διαµορφωθεί στην Ελλάδα, φαίνε-

ται να έχει µεγαλύτερη ικανότητα «υποδοχής» από την

κοινωνία που τον κατοικεί – ίσως γιατί κατεξοχήν στη

χώρα µας θεωρείται προϊόν εµπορεύσιµο και ασφαλής

πηγή κέρδους, οπότε η «ανεξέλεγκτη» ανάπτυξη δεν ενο-

χλεί, ίσως, τελικά, κανέναν.

Σηµειώσεις

1. Τα στοιχεία προκύπτουν από επεξεργασία δεδοµένων για τους

ξένους µετανάστες από την απογραφή της Εθνικής Στατιστικής

Υπηρεσίας Ελλάδας (ΕΣΥΕ) το 2001 και για τους οµογενείς µετα-

νάστες («παλιννοστούντες») από την απογραφή που πραγµατο-

ποίησε η Γενική Γραµµατεία Παλιννοστούντων Οµογενών το 2000.

Βλ. περισσότερα, «Αρχιτεκτονικοί και πολεοδοµικοί µετασχηµατι-

σµοί στη Θεσσαλονίκη λόγω του φαινοµένου της µετανάστευ-

σης», 2.Οµάδα Εργασίας ΤΕΕ/ΤΚΜ, Θεσσαλονίκη, Ιούνιος 2006.

Από την απογραφή που πραγµατοποίησε η Γενική Γραµµατεία

Παλιννοστούντων Οµογενών το 2000 και δηµοσιεύτηκε στο

Υπουργείο Μακεδονίας-Θράκης, Γενική Γραµµατεία Παλιννοστού-

ντων Οµογενών, H εγκατάσταση των Παλιννοστούντων Οµογε-

νών από τις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης στην Ελλάδα

κατά περιφέρεια, νοµό, δήµο και οικισµό, Θεσσαλονίκη 2002.

3. Εκτός από την απόκτηση ιθαγένειας η πολιτεία έχει θεσπίσει µια

σειρά άλλων ευνοϊκών ρυθµίσεων όπως η παραχώρηση έτοιµων

κατοικιών, η διανοµή οικοπέδων, η µοριοδότησή τους για την πρό-

σληψη σε θέσεις του δηµόσιου τοµέα κ.ά.

4. Σύµφωνα µε τον νόµο 2790/2000 δικαίωµα λήψης δανείου για

αγορά πρώτης κατοικίας έχουν οι παλιννοστούντες από την

πρώην Σοβιετική Ένωση και µόνο. Το δάνειο, που µπορούσε να

φτάσει µέχρι το ποσό των 60.000 ευρώ, χορηγείται «µε την

εγγύηση του κράτους» (χωρίς δηλαδή προσηµείωση του ακινή-

του). Συγκεντρωτικά στοιχεία για τα δάνεια που δόθηκαν δεν

υπάρχουν, αλλά σύµφωνα µε µια ανακοίνωση της Περιφέρειας

Κεντρικής Μακεδονίας, που έχει έδρα τη Θεσσαλονίκη, µέχρι τον

Μάρτιο του 2004 είχαν χορηγηθεί από την υπηρεσία 14.500

δάνεια.

5. Ο κοινωνικός συντελεστής αποτελεί πολεοδοµικό εργαλείο το

οποίο εµφανίζεται για πρώτη φορά στην ελληνική νοµοθεσία µε

τον Ν.1337/1983 (άρθρο 6, παρ. 6 ΦΕΚ 33Α) «Επέκταση των πολε-

οδοµικών σχεδίων, οικιστική ανάπτυξη και σχετικές ρυθµίσεις»

που αρχικά παρουσιάστηκε ως «µεταβατικός». Σήµερα η εφαρ-

µογή του κοινωνικού συντελεστή βασίζεται στο Π∆ 14/27-7-99

«Κώδικας βασικής πολεοδοµικής νοµοθεσίας» (ΦΕΚ 580∆/22-7-

99, παράγραφοι 215 έως 220). Πρόκειται για την παραχώρηση

δικαιώµατος µεγαλύτερου συντελεστή δόµησης σε οικόπεδα που

βρίσκονται σε επεκτάσεις σχεδίων πόλεων. Από αυτό το δικαίωµα,

ο οικείος ΟΤΑ αποκτά ωφέλεια που µπορεί να κυµαίνεται από 60

έως και 80%. Το υπόλοιπο ποσοστό της διαφοράς του συντελε-

στή δόµησης το ωφελείται ο ιδιοκτήτης του οικοπέδου. Κατά

αυτόν τον τρόπο και για τις περιοχές που ισχύει ο κοινωνικός

συντελεστής, µπορούν οι οικείοι ∆ήµοι να αποκτήσουν ποσοστό

δοµήσιµων µέτρων ή και οικόπεδα προκειµένου να τα χρησιµο-

ποιήσουν για κοινωφελείς σκοπούς. Ζώνη Κοινωνικού Συντελεστή

εφαρµόστηκε στο Πολεοδοµικό Συγκρότηµα Θεσσαλονίκης σε

άλλες δύο περιοχές, εκτός από τη Νικόπολη Σταυρούπολης: στη

Νέα Πολιτεία Ευόσµου και στον Άγιο Ιωάννη Καλαµαριάς.

6. Χαρακτηριστικό είναι ότι η προσέγγιση του κέντρου πόλης γίνε-

ται µέσω αερογέφυρας για πεζούς που περνά πάνω από την

ταχείας κυκλοφορίας περιφερειακή οδό. Κεντρικές λειτουργίες δεν

υπάρχουν κλπ.

7. Από συνέντευξη µε οικιστή – κάτοικο του οικισµού

8. Τόσο η Ευξεινούπολη όσο και η γειτονική Νικόπολη υδροδο-

τούνται από ιδιωτική γεώτρηση που λειτουργεί πολύ κοντά στο

εργοστάσιο της ∆ΙΑΝΑ. Στους χώρους του εργοστασίου παραµέ-

νουν 550 τόνοι φυτοφαρµάκων και 127 τόνοι αδρανή µη τοξικά

υλικά. Μετά από συνεχείς καταγγελίες φορέων όπως η Green-

peace, τον Νοέµβριο του 2005 οι κάτοικοι ειδοποιήθηκαν από τις

αρχές ότι το νερό είναι ακατάλληλο. Βλ. www.greenpeace.org

∆ΙΑΝΑ – Ένα µικρό χρονικό (8-2-2004).

9. Χτίστηκε µε πρωτοβουλία των κατοίκων και σε αυτόν έχει µετα-

φερθεί τµήµα λειψάνου του Αγ. Σεραφείµ του Σάρωφ από τον ίδιο

τον Μητροπολίτη κατά το δηµοσίευµα της 4ης Ιουνίου 2001 του

Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων (πηγή www.mpa.gr).

10. Μαρία Βεργέτη (επιµ.), Οµογενείς από την πρώην Σοβιετική Ένωση

1985-1995, εκδόσεις Αδελφών Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1998, σ. 93.

7744 α φ ι έ ρ ω µ α

ρίοδο διακοπών) για τον µαλθακό αστό καταναλωτή, απο-

ξενωµένο από τη φύση, εθισµένο στη µεσοτοιχία, την

τηλεόραση, την ηχορύπανση και τον εγωισµό του, που

αναζητά εναγωνίως το παράθυρο-κάδρο µιας αποστειρω-

µένης θέας του «απέραντου γαλάζιου», µέσα από το απα-

ραίτητα κλιµατιζόµενο δωµάτιο-αποθήκη.

Μέσα από το κλίµα που περιγράφτηκε καταδεικνύεται η

δυσχερής θέση όπου βρίσκεται ο µοναχικός ευαισθητο-

ποιηµένος αρχιτέκτονας. Με τις λιγοστές ατοµικές δυνά-

µεις του, προσπαθεί να ισορροπήσει µεταξύ της χυδαιότη-

τας και του κοινωνικού του ρόλου. Η ιδέα, που δεν είναι

και καινούργια, της σύστασης ευέλικτων πυρήνων οµαδι-

κής εργασίας σε όλη την επικράτεια, στα πλαίσια µιας γενι-

κότερης αποκέντρωσης, χειραφετηµένων από τον συγκε-

ντρωτικό τρόπο λήψης αποφάσεων της κεντρικής εξου-

σίας, θα διασφάλιζε πιο άµεσα τον κοινωνικό ρόλο της

αρχιτεκτονικής. Τότε, και ο αρχιτέκτονας, ως µέλος µιας

γόνιµης και πιο άµεσης συνεργασίας µε την τοπική κοινω-

νία και τις πραγµατικές ανάγκες της, µακριά από γραφειο-

κρατικά αδιέξοδα, θα αισθανόταν πιο βέβαιος για τον

έλεγχο και το τελικό αποτέλεσµα του έργου. Τα συλλογικά

όργανα (ΣΑ∆ΑΣ, ΤΕΕ) θα µπορούσαν να ενθαρρύνουν τη

σύσταση τέτοιων οµάδων πάνω σε µια κοινή βάση αρχών

και στόχων. Αλλά και οι αρχιτεκτονικές σχολές, όσο κρα-

τούν τον δηµόσιο χαρακτήρα της εκπαίδευσης, µακριά

από όρους στυγνής αγοράς, καθιστούν τη συζήτηση για

την αρχιτεκτονική, υπόθεση όλων, κατ’ ουσία συλλογική.

Έτσι, διατηρούν ακόµη τη δυνατότητα να εναποθέτουν το

ζήτηµα της κατοικίας στην ηθική βάση της, ως κοινωνικό

αγαθό. Στην Ελλάδα, διασώζονται ακόµα παραδείγµατα

οικιστικών συνόλων, προερχόµενων από οικιστικά προ-

γράµµατα συλλογικών φορέων. Αφηµένα στον χρόνο και

στην απαξίωση υποδεικνύουν µια προοπτική που διαφυ-

λάσσει την έννοια του µέτρου, την οποία φαίνεται να

έχουµε ξεχάσει ανεπιστρεπτί.

Σαν επίλογος

Ένας σεβαστός συνάδελφος και φίλος µου διηγείτο τις

προάλλες µια ολιγόωρη επίσκεψη στην «ακατονόµαστη»

γείτονα χώρα. Θυµάµαι χαρακτηριστικά τις εντυπώσεις

7777α φ ι έ ρ ω µ α

οو ·ÚÈÛÙÂÚ¿: ¶ÔÏ˘Î·ÙÔÈΛ· ÙÔ˘ √ÚÁ·ÓÈÛÌÔ‡∂ÚÁ·ÙÈ΋˜ ∫·ÙÔÈΛ·˜ ÛÙÔÓ ∞Û‡ÚÌ·ÙÔ, ÕÓˆ ¶Â-Ùڿψӷ, 1967 [ËÁ‹: kamilonollas.com]οو ‰ÂÍÈ¿: ™‡Á¯ÚÔÓË ÔÏ˘Î·ÙÔÈΛ· ÛÙÔ ∫Ô-ψӿÎÈ

‰›Ï· ·ÚÈÛÙÂÚ¿: ¶·Ú·ıÂÚÈÛÙÈ΋ ηÙÔÈΛ· ÛÙË™›ÊÓÔ, ·Ú¯. ¢. ∫·Ù˙Ô˘Ú¿Î˘, 1978. ∏ ÚÔÛ¿-ıÂÈ· ÙÔ˘ ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ· ÂÚÈÔÚ›ÛÙËΠ۠¯ÂÈÚÈ-ÛÌÔ‡˜ ÙÔ˘ ·˘ÙÔÓfiËÙÔ˘‰›Ï· ‰ÂÍÈ¿: ∞ÛÙ˘¿Ï·È·. ∏ ¤ÎÙ·ÛË ÙÔ˘ ÔÈ-ÎÈÛÌÔ‡ Ù˘ ÃÒÚ·˜

7766 α φ ι έ ρ ω µ α

να υποστηρίξει το γεγονός ότι η αντιπαροχή, µε τις όποιες

καταστροφικές συνέπειές της, απάντησε εγκαίρως στο επι-

τακτικό αίτηµα της στέγασης στα χρόνια που ακολούθη-

σαν τον Β΄ Παγκόσµιο και τον εµφύλιο πόλεµο, ενώ ταυ-

τόχρονα αναθέρµανε την ελληνική οικονοµία. ∆ιαπιστώνε-

ται όµως, πως αυτή η οικοδοµική δραστηριότητα, στην

πλειονότητά της, είναι –σε τελική ανάλυση– καταστροφή

κεφαλαίου, της λαϊκής οικονοµίας ειδικότερα, διότι τα κτί-

σµατα που παρήχθησαν φαίνεται να µην έχουν µονιµό-

τερη εµπορική αξία µέσα στον χρόνο.

Επιπλέον, η γνωστή για δεκαετίες εικόνα της συνήθους

αστικής πολυκατοικίας, ουσιαστικά απαράλλακτη στην

τυπολογία της, εµπλουτίζεται µε νέα υλικά και υφές, σύµ-

φωνα µε τις επιταγές του σύγχρονου life style. Τέτοιες

κατασκευές που παραπέµπουν σε µία «εναλλακτική νεωτε-

ρικότητα» ως προς την κατοίκηση (lofts, νέος µινιµαλι-

σµός) καταλαµβάνουν συνήθως τις υποβαθµισµένες

περιοχές της πόλης, βάση προγραµµάτων «εξευγενισµού»

ή «εξωραϊσµού» που αυξάνουν την αξία της γης και συνε-

πώς εκτοπίζουν τα εγκατεστηµένα εκεί –για γενιές– κατώ-

τερα κοινωνικά στρώµατα.

Είναι αξιοσηµείωτο ότι το τροµακτικά χαώδες ελληνικό

αστικό περιβάλλον, περιβάλλον εκµετάλλευσης και ασυδο-

σίας, θεσµοθετηµένο από κερδοσκοπικούς ή γραφειοκρα-

τικούς µηχανισµούς τύπου ΓΟΚ θωρακίζεται, τα τελευταία

χρόνια, από µία σύγχρονη ελίτ διανοουµένων. Οι τελευ-

ταίοι, λαϊκιστές στην ουσία αφού από θέση ισχύος και

σίγουρα µη κάτοικοι αυτού του περιβάλλοντος κολακεύ-

ουν τις κατώτερες πνευµατικές και οικονοµικές τάξεις που

διαµένουν σ’ αυτό, νοµιµοποιούν αισθητικά και ιδεολογικά

το χάος, υπό τον πέπλο µίας «δηµοκρατικής αυθαιρε-

σίας». Ταυτόχρονα, ταξινοµούν στον χώρο της «συντηρη-

τικής ιδεολογίας» τις όποιες φωνές αντίστασης.

Όµως, δεν είναι άραγε, αυτή η αυθαιρεσία και απουσία

σχεδιασµού που καθιστά, για παράδειγµα, την πρόσβαση

των κατοίκων του λεκανοπεδίου στη θάλασσα προβληµα-

τική;

Η επένδυση στην κατασκευή κατοικίας επεκτείνεται βέβαια

και εκτός της πόλης. Αν η προηγούµενη γενιά βίωσε την

ανοικοδόµηση της Αθήνας, η δική µας παρακολούθησε τη

σταδιακή αστικοποίηση της υπαίθρου. Είµαστε µάρτυρες

της καταπάτησης του φυσικού τοπίου, των ακτογραµµών,

από την αρχιτεκτονική του προσωρινού καταλύµατος δια-

κοπών (εξοχική ιδιόκτητη κατοικία, rooms to let κ.ά.). ∆ια-

µορφώνεται ένα συνεχώς αναπτυσσόµενο οικιστικό από-

θεµα-φάντασµα (αφού δεν βιώνεται παρά µόνο την πε-

του από έναν περίπατο στο πλησιέστερο χωριό από τα

ελληνικά σύνορα. Συγκράτησα, µεταξύ άλλων, τον στοιχει-

ώδη σχεδιασµό ευρύχωρων πεζοδροµίων από ταπεινά

υλικά, τη ζυγισµένη αναλογία σπιτιού και κήπου, την απου-

σία αχαλίνωτων χωρικών, µορφολογικών και δεν ξέρω τι

άλλο εξάρσεων που τραυµατίζουν ακατάπαυστα το ελλη-

νικό τοπίο.

Σηµείωση

1. Περικλής Γιαννόπουλος (1869-1910). Πεζογράφος, µεταφραστής

και δοκιµιογράφος. Η αναφορά στον λογοτέχνη γίνεται εδώ, µε

αφορµή τη γνωστή ρήση του: «Ο βίος των Ελλήνων είναι υπαί-

θριος». Αναφέρεται σ’ αυτήν ο Άρης Κωνσταντινίδης (βλ: Άρης

Κωνσταντινίδης, «∆οχεία Ζωής ή το πρόβληµα για µιαν αληθινή

ελληνική αρχιτεκτονική», Αρχιτεκτονικά Θέµατα, τεύχος 6/1972).

Επιλεγµένη Βιβλιογραφία

Ανθολογία κειµένων ελληνικής αρχιτεκτονικής 1925-2002, ∆. Φιλιππίδης

(επιµ.), εκδοτικός οίκος Μέλισσα.

Αρχιτεκτονικά Θέµατα 1978, τεύχος 12.

Η Αθήνα όπως (δεν) φαίνεται 1940-1985, ΥΠΠΟ, ΣΑ∆ΑΣ, Αθήνα

Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, 1985.

Ιωάννης ∆εσποτόπουλος, Η ιδεολογική δοµή των πόλεων, Πανεπι-

στηµιακές Εκδόσεις ΕΜΠ, Αθήνα 1997.

Πόλη και Κοινωνία. Ιδεολογία, Κοινωνιολογική Θεωρία και Σχεδιασµός,

Τέσσερα Κείµενα του Manuel Castells, εκδόσεις Νέα Σύνορα.

Σήλια Νικολαΐδου, Η κοινωνική οργάνωση του αστικού χώρου, εκδό-

σεις Παπαζήση, Αθήνα 1993.

Γιάννης Τσαρούσης, Ως στρούθιον µονάζον επί δώµατος, εκδόσεις

Καστανιώτη, Αθήνα 1987.

Οι πολεοδοµικές παρεµβάσεις καιοι αξίες της γηςτου Άγγελου Σιόλα, αρχιτέκτονα, καθηγητή ΕΜΠ

‰›Ï· οو: ™˘ÓÙÂÏÂÛÙ¤˜ ‰fiÌËÛ˘-‡„Ô˘˜ ηÈÔÈfiÙËÙ· ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓÙÔ˜

οو: ªÂÙ·ÙÚÔ‹ Â˙Ô‰ÚÔÌ›Ô˘ Û ˘·›ıÚȷηÊÂÓ›· ‹ ÙÔ ¯ÂÈÚfiÙÂÚÔ Û ·ÔıË΢ÙÈÎÔ‡˜¯ÒÚÔ˘˜ ‹ ÛÂ Û˘ÓÂÚÁ›· ·˘ÙÔÎÈÓ‹ÙˆÓ Ô˘ ‰ÂÓ¤¯Ô˘Ó ÙÔ ··ÈÙÔ‡ÌÂÓÔ ÂÌ‚·‰fiÓ ÁÈ· ÙË ÏÂÈ-ÙÔ˘ÚÁ›· ÙÔ˘˜

7799α φ ι έ ρ ω µ α7788 α φ ι έ ρ ω µ α

δοµικών-χωροταξικών) και µια σειρά νόµων και αποφά-

σεων Οι κυριότερες άµεσες επεµβάσεις είναι οι εξής:

Α1) Ο καθορισµός των χρήσεων γης από τον Πολεοδο-

µικό ή Χωροταξικό Σχεδιασµό.

Α2) Οι συντελεστές δόµησης - οι όροι και οι περιορισµοί

δόµησης.

A3) Η κυκλοφορία και τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς

(ΜΜΜ).

Α4) Οι αναπλάσεις στον υπάρχοντα οικιστικό ιστό.

Α1) Για να συνειδητοποιήσουµε τι σηµασία του καθορι-

σµού των χρήσεων γης και τη σχέση τους µε τις αξίες είναι

καλό να υπενθυµίσουµε τι σηµαίνει ο όρος σχέδιο χρή-

σεων γης. Συγκεκριµένα το σχέδιο χρήσης εδάφους ή

αλλιώς σχέδιο χρήσης γης (Land use plan, plan à utilisation

du sol) έχει σκοπό να απεικονίσει πάνω σε χάρτη τη

χρήση των επιφανειών του οικισµού και γενικότερα να

παρουσιάσει τη γεωγραφική κατανοµή των διαφόρων

πολεοδοµικών λειτουργιών (Α. Αραβαντινός).

Ιδιαίτερα σηµαντικός είναι ο καθορισµός των χρήσεων γης

στον χωροταξικό σχεδιασµό σε επίπεδο περιφέρειας ή

χώρας. Είναι χαρακτηριστικός ο Χωροταξικός Σχεδιασµός

στην Ελλάδα. Μη µπορώντας να θεσµοθετήσει χρήσεις

γης και να τις επιβάλλει νοµοθετικά για το 95% του εδά-

φους επινόησε την εκτός σχεδίου δόµηση.

Α2) Συναφές είναι και το θέµα του καθορισµού των όρων

και περιορισµών δόµησης.

Οι αυξηµένοι συντελεστές δόµησης ιδιαίτερα σε κεντρικές

περιοχές των πόλεων, δηµιούργησαν εξαιρετικά οικονο-

µικά οφέλη για κατασκευαστές και ιδιοκτήτες την περίοδο

1960-1980.

Συνέπεια όµως των υψηλών πυκνοτήτων, της µεγάλης καθ’

ύψος ανάπτυξης, του κακού πολεοδοµικού ιστού και κατά

συνέπεια των απαράδεκτων περιβαλλοντικών συνθηκών

είναι ότι οι ίδιες αυτές περιοχές µετά το 1980 έχασαν

σηµαντικό µέρος της αξίας τους (κεντρικές περιοχές Αθή-

νας).

A3) Ο καθορισµός της κυκλοφορίας ως βασικού δοµικού

στοιχείου του σχεδιασµού καθώς και των ΜΜΜ αποτε-

λούν παράγοντα θεµελιώδη για τον καθορισµό των αξιών

γης µε δεδοµένη την αλλαγή που γίνεται στις βασικές σχέ-

σεις κατοικίας-εργασίας και παραγωγής προϊόντων-µετα-

φοράς.

Έτσι ο καθορισµός οδικών αξόνων, ο χαρακτηρισµός

τους ως βασικών, ή ως ταχείας κυκλοφορίας, η επιλογή

της θέσης των κεντρικών κυκλοφοριακών εγκαταστάσεων

(σιδηροδροµικός σταθµός, αεροδρόµιο, σταθµός µετρό)

καθορίζουν σε µεγάλο ποσοστό θετικά ή αρνητικά χρή-

σεις γης και αξίες γης.

Παραδείγµατα τέτοια είναι τα Μεσόγεια και ο καθοριστι-

κός ρόλος της Αττικής οδού και του προαστιακού.

Μέσα σε πέντε µόλις χρόνια ο πληθυσµός αυξήθηκε κατά

40% (από 93.000 το 98' ανέρχεται το 2003 σε 132.000) και

η αυξητική τάση αναµένεται να συνεχιστεί µέχρι και το

2020. Σύµφωνα µε µελέτη που εκπονήθηκε για λογαρια-

σµό του ΥΠΕΧΩ∆Ε από το Ινστιτούτο Περιφερειακής

Ανάπτυξης του Παντείου Πανεπιστηµίου και τον Οργανι-

σµό Αθήνας, µόνο στην περιοχή των Μεσογείων ο πληθυ-

σµός θα τριπλασιαστεί µέσα στα επόµενα δέκα χρόνια και

από 132.000 κατοίκους που αριθµεί σήµερα θα εκτιναχθεί

στους 350.000 ή ακόµα και στους 400.000 κατοίκους.

Πιο συγκεκριµένα την τελευταία 5ετία (1998-2003) οι τιµές

των σπιτιών αυξήθηκαν µέχρι 100% στην Κάντζα, 96% στη

Ραφήνα, 95% στο Κορωπί, 93% στο Πικέρµι, 80% στο

Μαρκόπουλο, 73% στην Παλλήνη και 68% στα Γλυκά

Νερά και στον Γέρακα. Όσον αφορά στα οικόπεδα από

το 1998 µέχρι το 2003 οι τιµές στο Κορωπί αυξήθηκαν έως

330%, στον Γέρακα έως 325%, στη Ραφήνα και στην Παλ-

λήνη έως 300%, στα Γλυκά Νερά έως 277% και στο Μαρ-

κόπουλο έως 250%. (πηγή ΠΟΜΙ∆Α)

Αντίστοιχο είναι και το παράδειγµα της περιφερειακής

Υµηττού για την περιοχή που διασχίζει.

Κατά την τελευταία πενταετία 1998-2003 οι τιµές των

κατοικιών στον ∆ήµο Παπάγου έχουν αυξηθεί µέχρι και

50%, στην Αγία Παρασκευή µέχρι 60% και στον Χολαργό

έως και 65% (λόγω και της νέας στάσης του Μετρό).

Ακόµη µεγαλύτερες αυξήσεις γνώρισαν η Καισαριανή

(55%-80%), ο Καρέας (50%-70%), ο Υµηττός (60%-75%)

και ο Βύρωνας (60%-70%).

Οι τιµές στην Αργυρούπολη και την Ηλιούπολη, αυξήθη-

καν στο διάστηµα αυτό µέχρι 55% και 60%, αντίστοιχα.

Α4) Πολύ σηµαντική φαίνεται να είναι η κρατική παρέµ-

βαση µε τη µορφή αναπλάσεων σε περιοχές της Αθήνας,

της Θεσσαλονίκης ή του Βόλου.

Β. ΟΙ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ

ΠΑΡΕΜΒΑΤΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ (ΕΜΜΕΣΕΣ)

Αυτό που ονοµάσαµε επεµβάσεις παρεµβατικού χαρα-

Για να κατανοήσουµε τη σχέση ανάµεσα στις αξίες γης και

το δοµηµένο περιβάλλον θα πρέπει να απαντήσουµε σε

δυο βασικά ερωτήµατα από την αρχή.

– Ποιος είναι ο ρόλος του κυκλώµατος κράτος, επιχεί-

ρηση, πολίτες στη διαµόρφωση της αξίας της γης.

– Ποιος είναι ο ρόλος του χωροταξικού και πολεοδοµικού

σχεδιασµού, στη διαµόρφωση των αξιών της γης.

Τα θέµατα αυτά είναι τόσο πολύπλοκα και αλληλένδετα

που απασχολούν συνήθως πλήθος επιστηµονικών ειδικο-

τήτων όπως τη Χωροταξία, την Πολεοδοµία, την Αρχιτε-

κτονική, την Επιχειρησιακή έρευνα και Λογιστική, την

Οργάνωση επιχειρήσεων, τη Νοµοθεσία-∆ιοίκηση, το

∆ίκαιο, την Πολιτική Επιστήµη, τα Μαθηµατικά, τη Στατι-

στική, την Οικονοµική επιστήµη και τις Κοινωνικές επι-

στήµες.

Για να µπορέσει κανείς να απαντήσει στα ερωτήµατα αυτά,

µεθοδολογικά θα πρέπει να καθορίσει αρχικά ορισµένες

έννοιες.

Έτσι το δοµηµένο περιβάλλον µπορεί να διαχωριστεί ως

εξής:

α) Ως πάγιο κεφάλαιο, σαν συνθετικό µέρος της παραγω-

γής (βιοµηχανίες, αυτοκινητόδροµοι, σιδηρόδροµοι,

αεροδρόµια, λιµάνια κλπ.).

β) Ως καταναλωτικό κεφάλαιο (consumption fund)

δηλαδή σαν µέρος της παραγωγής που χρησιµοποιείται

στην κατανάλωση (κατοικίες, δρόµοι, εµπορικά κέντρα).

Επιπλέον η γη είναι ένας απαραίτητος όρος για την ανά-

πτυξη της εργασίας όπως επίσης είναι ένας απαραίτητος

όρος για την ανάπτυξη του κεφαλαίου.

Ιδιαίτερα η αστική γη, σε αντίθεση µε τη γη που παραµένει

σε πρωτογενή µορφή, κατά το µεγαλύτερο µέρος της είναι

ο χώρος που οι άνθρωποι έχουν επενδύσει την εργασία

τους µε τη µορφή των τεχνικών έργων, των υλικοτεχνικών

κατασκευών και των έργων υποδοµής και υπερδοµής. Με

αυτή την έννοια είναι ένα προϊόν της ανθρώπινης εργα-

σίας. (R. Shoukry-A. Scott)7

Στην περίπτωση επιπλέον της διαµόρφωσης, αλλά κυρίως

των προοπτικών της αξίας του δοµηµένου περιβάλλοντος,

δυο γενικά παράγοντες επιδρούν και την καθορίζουν.

α) Οι κοινωνικό-πολιτικοί παράγοντες.

β) Οι οικονοµικοί παράγοντες.

Στην εποχή µάλιστα µιας παγκοσµιοποιηµένης οικονοµίας,

και ευρύτερων γεωπολιτικών ενώσεων (όπως η Ευρωπαϊκή

Ένωση ή οι χώρες του BRIC), τέτοιας µορφής παράγοντες

παίζουν σηµαντικότερο ρόλο στο δοµηµένο περιβάλλον

περισσότερο από τους εσωτερικούς παράγοντες εθνικούς

ή οικονοµικούς.

Μια παρατεταµένη οικονοµική κρίση, ή ένας υπερεθνικός

πόλεµος µπορούν να µεταβάλλουν την αγορά ακινήτων σε

σηµαντικό βαθµό.

Με αυτές τις εννοιολογικές παραµέτρους που νοµίζω ότι

είναι σκόπιµο να τις έχει ως υπόβαθρο κάθε µελετητής του

χώρου αλλά και κάθε χρήστης του, καθορίζονται τρεις

βασικοί παράγοντες που επηρεάζουν τον χώρο και κατά

συνέπεια τις αξίες της γης:

Α) Οι αποφάσεις της πολιτείας ρυθµιστικού χαρακτήρα

(άµεσες).

Β) Οι αποφάσεις της πολιτείας παρεµβατικού χαρακτήρα

(έµµεσες).

Γ) Το ιδιωτικό συµφέρον.

Α. ΟΙ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ

ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ (ΑΜΕΣΕΣ)

Αυτές έχουν να κάνουν µε µια σειρά αποφάσεων (πολεο-

8811α φ ι έ ρ ω µ α

‰›Ï·: ¶Ú·ÛȤ˜ Ô˘ ÌÂÙ·‚¿ÏÏÔÓÙ·È Û ÂÎı¤ÛÂȘ·˘ÙÔΛÓËÙˆÓ (§. ∞ÏÂÍ¿Ó‰Ú·˜, §. ™˘ÁÁÚÔ‡)

8800 α φ ι έ ρ ω µ α

χειρήσεων χωρίς να λαµβάνονται υπόψη χωροταξικά ή

πολεοδοµικά κριτήρια.

Βέβαια για να έχει κανείς όλα τα δεδοµένα υπόψη του θα

πρέπει να επισηµάνει τις ατέλειες και δυσκαµψίες των Ρυθ-

µιστικών Σχεδίων που έχουν εκπονηθεί, κατά καιρούς,

καθώς και τον βολονταρισµό πολλών από τους συντάκτες

τους.

Γ. ΤΟ Ι∆ΙΩΤΙΚΟ ΣΥΜΦΕΡΟΝ

Όπως ήδη αναφέρθηκε το αναπτυξιακό µοντέλο που

ακολούθησε η Ελλάδα µετά το 1950, προέβλεπε ότι η οικο-

δοµική δραστηριότητα θα αποτελούσε τον βασικό µοχλό

ανάπτυξης. Άλλοι ειδικοί (Γ. Σαρηγιάννης, Α. Αραβαντινός

κ.ά.)5 έχουν ασχοληθεί µε τους λόγους που οδήγησαν σε

αυτή την επιλογή.

Εκείνο όµως που χαρακτηρίζει ολόκληρη τη µεταπολεµική

περίοδο, είναι η άναρχη, αυθαίρετη και πολλές φορές

χαοτική πολεοδοµική πραγµατικότητα

Η έλλειψη σοβαρού χωροταξικού και πολεοδοµικού Σχε-

διασµού σε συνδυασµό µε ιδιοµορφίες του ελληνικού οικι-

στικού συστήµατος οδήγησαν σε τρεις µορφές οικιστικής

παρέµβασης.

α) Μέσα στα όρια των ρυµοτοµικών σχεδίων µε τη µέ-

θοδο της αντιπαροχής.

β) Στην περιφέρεια των πόλεων (ιδιαίτερα της Αθήνας και

της Θεσσαλονίκης µε την αυθαίρετη δόµηση).

γ) Στην εκτός σχεδίου δόµηση.

Στους τρόπους διαµόρφωσης του οικιστικού περιβάλλο-

ντος που αναφέρθηκαν θα πρέπει να σηµειώσουµε την

παρέµβαση συνήθως εκτός Ρυθµιστικού ή Πολεοδοµικού

σχεδίου ιδιωτικών συµφερόντων µε αυθαίρετη αλλαγή

χρήσεων γης, κατάληψη δηµοσίου χώρου ως αποτέλεσµα

ανυπαρξίας κρατικού ελέγχου και κραυγαλέων νοµοθετι-

κών αντινοµιών. Απλά παραδείγµατα:

Μετατροπή πεζοδροµίου σε υπαίθρια καφενεία ή το χει-

ρότερο σε αποθηκευτικούς χώρους ή σε συνεργεία αυτο-

κινήτων που δεν έχουν το απαιτούµενο εµβαδόν για τη λει-

τουργία τους αλλά µε συνεπακόλουθο την αύξηση του τζί-

ρου τους.

– Πρασιές που µεταβάλλονται σε εκθέσεις αυτοκίνητων

όπως η Λ. Αλεξάνδρας και η Λ. Συγγρού.

– Κτήρια γραφείων πάνω σε γραµµικούς άξονες µεγάλης

κυκλοφορίας όπως στη Λ. Κηφισίας και στη Λ. Βουλιαγµέ-

νης.

– Εµπορικά κέντρα ή πολυχώροι χωρίς υπολογισµό κυκλο-

φοριακών φόρτων, πάνω σε συγκοινωνιακούς κόµβους µε

αυθαίρετη αλλαγή χρήσεων γης και κατ' επέκταση αξιών

που µεταβάλλονται όπως το Mall και το Carrefour.

Η αποκόµιση κέρδους µε τέτοιες µεθόδους που δεν απο-

τελεί µια εξαίρεση και η εκτίµηση του µεγέθους του δεν

είναι από τα ευκολότερα προβλήµατα στην αντιµετώπιση

τους. Παράλληλα δεν εκτιµάται το οικονοµικό κόστος στο

κοινωνικό σύνολο και στο περιβάλλον.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΣΧΕ∆ΙΑΣΜΟΥ

Στη διαµόρφωση των χρήσεων γης και τη σχέση τους µε

τις αξίες που διαµορφώνονται, τι ρόλο παίζει, ο σχεδια-

σµός πολεοδοµικός ή χωροταξικός;

κτήρα της πολιτείας αφορά κυρίως δυο παράγοντες την

οικονοµική πολιτική (και κατά συνέπεια και την κοινωνική),

τις επεµβάσεις µε έργα και προγράµµατα.

Και οι δυο αυτοί παράγοντες επηρεάζουν άµεσα το πολε-

οδοµικό και χωροταξικό περιβάλλον και κατά συνέπεια τις

αξίες της γης.

Β1) Ας θυµηθούµε τον ρόλο ως ασφαλιστικής δικλείδας

της οικοδοµικής δραστηριότητας τη µεταπολεµική πε-

ρίοδο ως στοιχείου αποθέρµανσης και υπερθέρµανσης

της ελληνικής οικονοµίας.

∆ύο παραδείγµατα:

α) Για όλη τη διάρκεια της περιόδου 1950-1974 τα χαµηλά

επιτόκια του Ταχυδροµικού Ταµιευτηρίου, βοήθησαν ιδιαί-

τερα τη στεγαστική αποκατάσταση µεσαίων στρωµάτων

του πληθυσµού µε τη µέθοδο της αντιπαροχής σε αντί-

θεση µε τη ∆υτική Ευρώπη όπως το ισχυροποιηµένο τρα-

πεζικό και κατασκευαστικό κεφάλαιο, εκµεταλλεύτηκε τον

χώρο µε οργανωµένο τρόπο β) για µόνο την τετραετία

1966-1970 οι δηµόσιες επενδύσεις στην κατασκευή κατοι-

κιών ήσαν: 1966 5,0%, 1967 4,9%, 1968 6,0%, 1969 5,9%,

1970 6,1%.3

Παρατηρούµε το ελάχιστο αυτό ποσόν που επενδύθηκε

από το κράτος σε µια κρίσιµη περίοδο για τη στεγαστική

πολιτική δηλαδή τη δεκαετία 1960-1970.

β) Σήµερα η πολιτική των επιτοκίων, των φορολογικών επι-

βαρύνσεων ή ελαφρύνσεων για τη γη και την οικοδοµή,

καθώς και η αλλαγή πολιτικής από το Πρόγραµµα ∆ηµο-

σίων Επενδύσεων στα Σ∆ΙΤ (Συµφωνίες ∆ηµοσίου-Ιδιωτι-

κού Τοµέα) καθώς και ο αναπτυξιακός νόµος είναι χαρα-

κτηριστικά στοιχεία τις σύγχρονης πολεοδοµικής διάστα-

σης των κρατικών επεµβάσεων.

Είναι χρήσιµο να αναφέρουµε µια σειρά από φόρους

ενδεικτικούς για ορισµένες κατηγορίες ακίνητης περιού-

σιας, υπολογισµένους βέβαια στις αντικειµενικές αξίες των

ακινήτων.

1. Φόροι ∆ηµοσίου επί της ιδιοκτησίας ακινήτων

Ενιαίο Τέλος Ακινήτων (ΕΤΑΚ) ετήσιος 1/οο φυσ.

πρόσωπα

6/οο νοµ. πρόσωπα

Φόρος Ακίνητης Περιουσίας Υπεράκτιων Εταιριών

ετήσιος 3%

Φόρος Αναπροσ/γης Αξίας Ακινήτων Επιχειρήσεων

περιοδικός για γη 5%

για κτήρια 8%

2. Φόροι ∆ηµοσίου επί δωρεών-κληρονοµιών

Α' Κατηγορία: προς τέκνα (γον. παροχή),

εγγονούς, συζύγους, γονείς 1% (1/12/2007)

Β' Κατηγορία: προς λοιπούς κατιόντες, αδελφούς, θείους κλπ.

1% (1/12/2007)

Γ' Κατηγορία: προς άλλους συγγενείς και ξένους

20-40%

3. Φόροι ∆ηµοσίου επί της µεταβίβασης ακινήτων

ΦΠΑ στην αγορά νεόδµητων κτισµάτων και στην αντιπαροχή

19%

Φόρος Αυτοµάτου Υπερτιµήµατος (χωρίς αποπληθωρισµό)

5-20%

Φόρος Μεταβίβασης Ακινήτων 9-11%

Τέλος Συναλλαγής στις µεταβιβάσεις Ακινήτων

1%

Φόρος Ανταλλαγής-Συνένωσης Οικοπέδων)

έως 4,5%

Φόρος ∆ιανοµής Ακινήτων έως 2,25%

Φόρος Χρησικτησίας 9-11%

4. Φόροι, Τέλη και Εισφορές υπέρ ΟΤΑ-∆ΕΚΟ κλπ.

Τέλος Ακίνητης Περιουσίας (ΤΑΠ)

ετήσιος 0,250-0,350/οο

Εισφορές σε Γη και Χρήµα για

την ένταξη ακινήτων σε σχέδια πόλεως

σε γη ως 60%

σε χρήµα ως 25%

∆ηµοτικά Τέλη Καθαριότητας-Φωτισµού

ελεύθερα από ΟΤΑ

∆ηµοτικός Φόρος Ηλεκτροδοτούµενων

ελεύθερα από ΟΤΑ

∆ηµοτικά Τέλη Κατάληψης Πεζοδροµίου

ελεύθερα από ΟΤΑ

∆ηµοτικά ∆υνητικά Τέλη ελεύθερα από ΟΤΑ

Τέλη Αποχέτευσης (σύνδεση/χρήση)

ελεύθερα από ΟΤΑ-

∆ΕΚΟ

Εισφορά Υπεραξίας Ακινήτων

λόγω νέων έργων (Ν. 2508/97)

5. Φόροι και τέλη υπέρ διαφόρων τρίτων

Τέλος υπέρ Ταµείου Νοµικών κατά τη σύνταξη συµβολαίων

0,65%

Τέλος Μεταγραφής υπέρ Ταµείου Νοµικών

0,125%

Πρόσθετα Τέλη Μεταγραφής Συµβολαίων

4,5-7,5/οο

Τέλη Εγγραφής στο Εθνικό Κτηµατολόγιο

35y+1/οο

ανά δικαίωµα

+ 1/οο (ΑΑ-20000)

µέχρι 900y

Τέλη Ανάπλασης Υποβαθµισµένων

Περιοχών υπέρ ∆ΕΠΟΣ (Ν.2508/97)

Πηγή (ΠΟΜΙ∆Α)

Β2) Παρεµφερής είναι η σηµασία στον πολεοδοµικό σχε-

διασµό και στη σχέση του µε τη διαµόρφωση των αξιών

γης, των παρεµβάσεων από έργα ή και προγράµµατα, που

δεν έχουν ενταχθεί σε κάποιας µορφής σχεδιασµό, άρα

δεν έχει συνυπολογισθεί η παρέµβασή τους.

Τέτοια χαρακτηριστικά παραδείγµατα θα µπορούσαν να

επισηµανθούν.

– Η κατασκευή και η λειτουργία του αεροδροµίου Ελ. Βενι-

ζέλος στο ΡΣΑ πολλά χρόνια µετά από το ΡΣΑ.

– Πολλά Ολυµπιακά έργα που χωροθετήθηκαν εκ των

υστέρων µε το σκεπτικό να ωφεληθούν οι περιφερειακοί

δήµοι τις Αθήνας.

– Η χρηµατοδότηση από τα ΚΠΣ ορισµένης µορφής επι-

σήµερα µπορεί να αµβλύνει τις αντιθέσεις οικονοµικής,

κοινωνικής, και πολιτικής που παράγονται στον δεδοµένο

χώρο;

Ο αστικός σχεδιασµός είναι µια ιδιαίτερη παρέµβαση του

κράτους στη λειτουργία του καπιταλιστικού τρόπου παρα-

γωγής είτε υποβοηθητική στη διατήρηση των κοινωνικών

σχέσεων της ιδιοκτησίας είτε σαν υποβοηθητικό µέσο

αποφυγής των κρίσεων.

Στον αστικό σχεδιασµό εκφράζεται η αντίφαση µεταξύ

θεωρίας και πράξης ιδιαίτερα στον πολεοδοµικό σχεδια-

σµό όπου συνήθως εφαρµόζεται η θεωρία του εφικτού

από τους µελετητές στην ατέρµονα προσπάθεια γεφύρω-

σης του ιδιωτικού κέρδους και της συλλογικής δράσης που

είναι ο αστικός χώρος;

Η έρευνα για τη σχέση που έχει ο σχεδιασµός µε τις αξίες

της γης και τις αξίες των ακινήτων προσφέρει ένα πλούσιο

πεδίο επιστηµονικής αλλά κυρίως κοινωνικής αναφοράς,

που µπορεί να δώσει απαντήσεις και σε σηµαντικά οικονο-

µικά και πολιτικά ζητήµατα τής εποχής µας.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

1. Α. Αραβαντινός, Πολεοδοµικός Σχεδιασµός, Β΄ έκδοση. εκδόσεις

Συµµετρία, Αθήνα 2007.

2. D. Harvey, Consciousness and the urban Experience: Studies in the

history of Capitalist Urbanization, Basil Blackwell ltd, London 1981.

3. ∆. Καρύδης, Η θεωρητική ένδεια της σύγχρονης Ελληνικής Πολεο-

δοµίας. Συλλογική έκδοση κείµενα στη θεωρία και στην εφαρµογή

του Πολεοδοµικού και του Χωροταξικού Σχεδιασµού, ∆. Γεωρ-

γουλής (επιµ.), εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 1995, σελ. 233.

4. ∆. Φιλιππίδης ∆., Ένταξη παραδοσιακών συνόλων στη ζωή της

πόλης. Συλλογική έκδοση κείµενα στη θεωρία και στην εφαρµογή

του Πολεοδοµικού και του Χωροταξικού Σχεδιασµού, ∆. Γεωρ-

γουλής (επιµ.), εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 1995, σελ.339.

5. Γ. Σαρηγιάννης Γ., Αθήνα 1830-2000. Εξέλιξη, Πολεοδοµία, Μετα-

φορές, εκδόσεις Συµµετρία, Αθήνα 2000.

6. Ζητήµατα Χωρικής Ανάπτυξης, Γ. Καυκαλάς(επιµ.), εκδόσεις Κρι-

τική, Αθήνα 2004.

7. Κείµενα στη θεωρία και στην εφαρµογή του Πολεοδοµικού και του

Χωροταξικού Σχεδιασµού, ∆. Γεωργουλής (επιµ.), εκδόσεις Παπα-

ζήση, Αθήνα 1995.

Γενικές Πηγές

ΠΟΜΙ∆Α – Πανελλήνια Οµοσπονδία Ιδιοκτητών Ακινήτων.

http://www.pomida.gr/

Συνέδριο 27/5/2006: Real Estate: ∆υνατότητες και προοπτικές.

Οργάνωση ΕΜΠ και ΕΛΙΕ

ΕΛΙΕ – Ελληνικό Ινστιτούτο Εκτιµητικής. http:// www.elie.gr/

‰›Ï· οو: ∂ÌÔÚÈο ΤÓÙÚ· ‹ ÔÏ˘¯ÒÚÔȯˆÚ›˜ ˘ÔÏÔÁÈÛÌfi ΢ÎÏÔÊÔÚÈ·ÎÒÓ ÊfiÚÙˆÓ,¿Óˆ ÛÂ Û˘ÁÎÔÈÓˆÓÈ·ÎÔ‡˜ ÎfiÌ‚Ô˘˜ Ì ·˘ı·›-ÚÂÙË ·ÏÏ·Á‹ ¯Ú‹ÛÂˆÓ Á˘ Î·È Î·Ù’ ¤ÎÙ·ÛË·ÍÈÒÓ Ô˘ ÌÂÙ·‚¿ÏÏÔÓٷȉ›Ï· ¿Óˆ: µ·ÛÈΤ˜ ΢ÎÏÔÊÔÚȷΤ˜ ˘Ô‰Ô-̤˜ ÛÙËÓ ∞ı‹Ó·, 2004

¿Óˆ: £ËÛ›Ô. ∞Ó¿Ï·ÛË Î·È ÚfiÙ·ÛË ¯Ú‹ÛÂ-ˆÓ Á˘

8833α φ ι έ ρ ω µ α

Οι θεωρίες περί «σχεδιασµού» που έχουν αναπτυχθεί

αναφέρονται στον ρόλο του στο ισχύον (οικονοµικό)

κεφαλαιοκρατικό σύστηµα, τα όρια και τις δυνατότητες

παρέµβασης, που έχει αυτός (ο σχεδιασµός).

Θα πρέπει να σχηµατοποιήσουµε δυο βασικά ρεύµατα

θεωριών για τον σχεδιασµό.

Α) Ο σχεδιασµός γίνεται αντιληπτός ως µια αυτόνοµη λει-

τουργία µε τη δική της εσωτερική δοµή και λογική (Α.

Faludi, R. Bolan, J. Friedman κλπ.).6, 7

Β) Ο σχεδιασµός γίνεται αντιληπτός ως αλληλοεξαρτώ-

µενη λειτουργία ολοκλήρωσης και ανάπτυξης (παραγωγής,

διανοµής, ανταλλαγή και κατανάλωσης) των χωροοικονο-

µικών δραστηριοτήτων (Α. Scott, D Harvey, M. Castells).6, 7

Οι θεωρίες αυτές µας δηµιουργούν µια σειρά ερωτήσεων

και υποθέσεων, µικρό µέρος των οποίων παραθέτω, που

έχουν άµεση σχέση µε το θέµα που µας απασχολεί: τον

Πολεοδοµικό Σχεδιασµό τις χρήσεις και τις αξίες γης.

Οι κατανοµές των χρήσεων γης γίνονται µέσω των µηχανι-

σµών των τιµών που δηµιουργούνται από τις αντίθετες

οικονοµικές δραστηριότητες της ζήτησης (προσφορά -

ζήτηση), και κατά συνέπεια οι τιµές της γης διαµορφώνο-

νται µέσα στην αγορά όπως το διατύπωσε ο ∆. Γεωργου-

λής.

Η φαινοµενική είσοδος των εργαζοµένων στην περιοχή

της µικροιδιοκτησίας στην πραγµατικότητα, είναι σε έναν

βαθµό το ακριβώς αντίθετο. Είναι η είσοδος του πιστωτι-

κού κεφαλαίου στην περιοχή αγοράς κατοικίας και η από-

κτηση από αυτό µιας θέσης από την οποία µπορεί να

ελέγχει το καταναλωτικό κεφάλαιο όπως το διατύπωσε ο

D. Harvey.

Ο σχεδιασµός σε ένα υποτιθέµενο ορθολογιστικό

σύστηµα στον οικονοµικό τρόπο παραγωγής που ισχύει

8822 α φ ι έ ρ ω µ α

Η βέλτιστη κατοικία ως αντικείµενο οικονοµικής εκµετάλλευσης του Αλέξανδρου ∆. Κλειδωνά, αρχιτέκτονα

8855α φ ι έ ρ ω µ α8844 α φ ι έ ρ ω µ α

τα οποία είτε οδηγούν σε κενά νοήµατος προίόντα προς

κατανάλωση είτε εξαναγκάζουν σε πράξεις εκτός πλαισίου,

οι οποίες χαρακτηρίζονται ως αυθαίρετες.

Η ελευθερία στην έρευνα και στη δηµιουργία οικιστικού

χώρου µε αυξηµένα αισθητικά κριτήρια περιορίζεται σε

ένα κλειστό για πολλούς πεδίο, όπου λόγω συνωστισµού ο

καθένας –εάν δεν αποδράσει– έχει πολύ λίγο χώρο για να

δράσει.

Κάπως έτσι η οικονοµική και η τεχνολογική εξέλιξη της

κοινωνίας µας οδηγείται λανθασµένα και µονοµερώς στην

αύξηση των επίπλαστων αναγκών, τις οποίες επιθυµούµε

να ικανοποιούµε και των άχρηστων αγαθών, τα οποία

θέλουµε να έχουµε τη δυνατότητα να απολαµβάνουµε, ως

πιεστικό αντιστάθµισµα των στερήσεων που ζούµε.

Τελικά η σύνθεση της βέλτιστης κατοικίας απαιτεί επώδυ-

νους αυτοπεριορισµούς, εναρµονισµένους µε ένα περι-

βάλλον αναγκαστικών στερήσεων. Όλες αυτές οι ελλείψεις

συνδιαµορφώνουν τόσο τις υλικές όσο και τις πνευµατικές

διαστάσεις των χώρων διαβίωσής µας και ουσιαστικά

θέτουν µια οµοιόµορφη βάση, που δυσκολεύει αλλά προ-

καλεί την εµφάνιση και ικανοποίηση κάποιων ιδιαίτερων

αναγκών.

Σηµείωση

1. Αµάρτυα Σεν, Η ανάπτυξη ως ελευθερία, Ε. Αστερίου (µτφ.), εκδ.

Καστανιώτη, Αθήνα 2006, σελ. 49.

Ο νόµος του οίκου

Η επιδίωξη για τη βέλτιστη λύση τίθεται ως µια επιθυµητή

και συχνά επιτακτική παράµετρος σχεδιασµού. Όµως η

κατασκευή της µέσης σύγχρονης κατοικίας στις περισσό-

τερες περιπτώσεις ικανοποιεί κατ’ αποκλειστικότητα βρα-

χυπρόθεσµα οικονοµικά αιτήµατα της αγοράς. Έτσι

καθώς το σπίτι µας παράγεται σαν αγαθό κάτω από τις

στενές τεχνικές δυνατότητες του κατασκευαστικού κυκλώ-

µατος, στερείται τη δυνατότητα προσανατολισµού σε

µακροπρόθεσµα και ουσιαστικά κοινωνικά, πολιτιστικά

αλλά και οικολογικά προβλήµατα.

Η συνεχής και εντατική οικοδοµική δραστηριότητα έχει

καταστήσει δυνατή την κατασκευή πληθώρας κατοικιών

προς κατανάλωση, κι εδώ τίθενται µερικά βασικά ζητήµατα

για την υφιστάµενη σχέση µεταξύ των κυρίαρχων αντιλή-

ψεων για την κατοίκηση και των διαδικασιών οικοδοµικής

παραγωγής καθώς και ερωτήµατα για το µέλλον της σχέ-

σης αυτής εν’ όψει επερχόµενων ενεργειακών, γεωπολιτι-

κών, κλιµατικών και άλλων αλλαγών.

– Μπορεί η µαζική παραγωγή κατοικιών να ικανοποιήσει

τα σύγχρονα οικιστικά προβλήµατα αφήνοντας περιθώρια

ενεργού και δηµιουργικής συµµετοχής των κατοίκων στην

ικανοποίηση των ιδιαίτερων αναγκών τους;

– Υπάρχει χώρος για πειραµατισµό και δηµιουργικό αυτο-

σχεδιασµό στην κατασκευή της σύγχρονης κατοικίας, σε

ότι αφορά τη διερεύνηση της σχέσης των µοντέλων κατοί-

κησης µε τις σύγχρονες µεθόδους σχεδιασµού και κατα-

σκευής;

– Μπορεί η αρµονική συνεργασία πολιτών και κράτους να

πραγµατοποιηθεί έτσι ώστε να οδηγηθούµε στην ελεύ-

θερη, δηµιουργική και βιώσιµη ανάπτυξη του κλάδου απο-

φεύγοντας µεθόδους καταστολής στοιχειωδών αρχιτεκτο-

νικών ελευθεριών και επιβάλλοντας τρόπους περιορισµού

ανεξέλεγκτων οικοδοµικών φαινοµένων;

– Είναι δυνατόν τα κυρίαρχα µοντέλα κατοίκησης να στα-

µατήσουν να αναπαράγονται υπό το συντριπτικό βάρος

της αγοράς και να διαµορφωθούν ικανοποιώντας πιο ευαί-

σθητα κοινωνικά και πιο ολοκληρωµένα πολιτιστικά κριτή-

ρια;

Επιχειρώντας τη διατύπωση ενός σχήµατος, µε τη µορφή

του οποίου εµφανίζεται η οικονοµία ως παράγοντας δηµι-

ουργίας της σύγχρονης κατοικίας, µπορούµε να διακρί-

νουµε:

– Οικονοµία για την εξασφάλιση στους ενοίκους του ελά-

χιστου αξιοπρεπούς επιπέδου διαβίωσης.

– Οικονοµία για την εξασφάλιση στο κατασκευαστικό

κύκλωµα του µέγιστου δυνατού κέρδους.

– Οικονοµία για την εξασφάλιση του βέλτιστου για την

κοινωνία και το περιβάλλον τρόπου σχεδιασµού, κατα-

σκευής και λειτουργίας της κατοικίας.

Το προϊόν της συλλογικής οικοδοµικής διαδικασίας, εκτός

του ότι πραγµατοποιείται µε τη σύµπραξη ποικίλων

φορέων µε διαφορετικές ιδιότητες, υλοποιεί και τους κοι-

νούς στόχους ανθρώπων µε διαφορετικές ανάγκες. Ο

βαθµός ικανοποίησης αυτών των αναγκών και ακολούθως

το µέγεθος των προσωπικών και οµαδικών επιτευγµάτων

και κατακτήσεων συναρτώνται µε τον βαθµό ελευθερίας,

τον οποίο απολαµβάνει ο καθένας µόνος του και η κοινω-

νία συλλογικά.

Στην ουσία αυτό που θα λέγαµε βέλτιστο σπίτι αποτελεί

στόχο για την εξασφάλιση ικανοποιητικού επιπέδου δια-

βίωσης αυτού του επιπέδου που θεωρείται πως τουλάχι-

στον ικανοποιεί την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και που δίνει

τη δυνατότητα για επίτευξη µεγαλύτερων στόχων.

Η ανάπτυξη πρέπει να ασχολείται περισσότερο µε τη βελτίωση

της ζωής που διάγουµε και την ενίσχυση των ελευθεριών που

απολαµβάνουµε. Η επέκταση των ελευθεριών που έχουµε λόγο

να εκτιµούµε όχι µόνο κάνει τη ζωή µας πλουσιότερη και πιο

αδέσµευτη, αλλά επίσης µας επιτρέπει να είµαστε πληρέστερα

κοινωνικά όντα ασκώντας τη βούλησή µας, συµµετέχοντας

ενεργά και επηρεάζοντας τον κόσµο στον οποίο ζούµε.1

Η αναζήτηση της βέλτιστης λύσης, ανεξάρτητα από τα

προβλήµατα που έχουµε να επιλύσουµε, αποτελεί ουσια-

στικά µια διαδικασία, κατά την οποία ελέγχεται η αποδοτι-

κότητα και η βιωσιµότητα των πράξεων που θα µας οδη-

γήσουν στη βελτίωση της ζωής µας.

Η συνολική εικόνα της σύγχρονης κατοικίας στήνεται µε

νόµους, κανονισµούς, υποχρεώσεις, συµβάσεις, διατυπώ-

σεις που προβλέπουν και περιγράφουν τα όρια ανάπτυξης,

προκαθορίζουν τις δυνατότητες ελευθερίας, κατηγοριο-

ποιούν, κανονίζουν.

Η επιβολή αυστηρών οικονοµοτεχνικών περιορισµών στην

οικοδοµική διαδικασία και η αξίωση για κάλυψη των ελάχι-

στων και συµβατικών οικιστικών αναγκών, είναι δεδοµένα

Ένας νέος παίκτης στην αγορά κατοικίας: Σ∆ΙΤτου Κωστή Μασούρα, αρχιτέκτονα, Υ∆ της Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ

‰›Ï· ·ÚÈÛÙÂÚ¿ Î·È Î¿Ùˆ: ∆Ô «¢ËÌÔÛÈÔÁÚ·ÊÈ-Îfi ÈÚÈfi»: ªÈ· ¿Ù˘Ë ÌÔÚÊ‹ ™¢π∆

8877α φ ι έ ρ ω µ α8866 α φ ι έ ρ ω µ α

τικές κι εργατικές εστίες, κατοικίες τσιγγάνων κλπ), καθώς

και έµµεση ή άµεση παραχώρηση κατοικιών σε «προύχου-

σες» κοινωνικές κατηγορίες (π.χ. αξιωµατικοί του στρατού

και της αστυνοµίας, διπλωµατικό σώµα)

– Αξιοποίηση της υφιστάµενης δηµόσιας οικιστικής περι-

ουσίας (διατηρητέα κτίσµατα κλπ), συµπεριλαµβανοµένων

και των χιλιάδων κατοικιών που πρόκειται να περιέλθουν

στην κυριότητα του δηµοσίου ως «αζήτητες» κατά τη δια-

δικασία κατάρτισης του εθνικού κτηµατολογίου.4

Οι Σ∆ΙΤ µάλιστα ωθούν τον δηµόσιο τοµέα σε µία επανε-

γρήγορση στην παραγωγή της κατοικίας, εκκινώντας αντα-

νακλαστικά οξύµωρους ιστορικούς συνειρµούς, σε µία

χρονική περίοδο όπου ο ισχνός κορµός του κοινωνικού

κράτους βρίσκεται στο στάδιο µίας παρατεταµένης σήψης.

2. Οικιστική πολιτική και κρατικός παρεµβατισµός στην οργά-

νωση του αστικού χώρου:

– Υλοποίηση πολεοδοµικών προγραµµάτων αστικών ανα-

πλάσεων, π.χ. το πρώην αεροδρόµιο του Ελληνικού, ο

ιππόδροµος στο Παλαιό Φάληρο και η Βιοµηχανική Ζώνη

της ∆ραπετσώνας στο λεκανοπέδιο της Αττικής.

– Αναπτυξιακά προγράµµατα δηµοτικών και περιφερεια-

κών επενδύσεων κυρίως µε την κατασκευή ή ανακατα-

σκευή οικιστικών συγκροτηµάτων.

– Κατασκευή τουριστικής και παραθεριστικής κατοικίας,

µέσω της ΕΤΑ ή και των ΟΤΑ στο πλαίσιο υλοποίησης

προγραµµάτων τουριστικών επενδύσεων.

Στο επίπεδο αυτό εντοπίζεται µία επιπλέον διάσταση του

νέου θεσµικού πλαισίου, η δυνατότητα συνδιαµόρφωσης

της ασκούµενης οικιστικής πολιτικής από τον ιδιωτικό

φορέα υλοποίησης των αντίστοιχων έργων.

Σε αµφότερα τα επίπεδα, η προσέλκυση των Σ∆ΙΤ στην

τεκµαιρόµενη κατεύθυνση παραγωγής πολυτελών κατοι-

κιών (εκτός φυσικά της πρώτης υποπερίπτωσης) προσδί-

δει εκτός των άλλων και µία προφανή ταξική διάσταση στη

λειτουργία του εν λόγω θεσµού.

Τέλος, ως εν δυνάµει εφαρµογή των Σ∆ΙΤ στο πεδίο της

κατοικίας οφείλουν να συµπεριληφθούν δύο ακόµη κατη-

γορίες:

– H κάθε µορφής παραγωγή εφήµερης κατοικίας, αναφερό-

µενη σε ετερόκλητες µορφές οίκησης, (δηµοτικά ξενοδο-

χεία, σωφρονιστικά καταστήµατα,5 πρόχειρα καταλύµατα

πληττόµενων από φυσικές καταστροφές πληθυσµών και

πολυεπίπεδες οικιστικές δραστηριότητες της εκκλησίας,

όσο αυτή συνδέεται µε το κράτος µέσω του συνταγµατι-

κού οµφάλιου λώρου).

– H εµφάνιση ποικίλων και συνεχώς µεταβαλλόµενων τρα-

πεζικών προγραµµάτων µε επίκεντρο την εκµετάλλευση

της δηµόσιας οικιστικής περιουσίας. Ενδεικτικά αναφέρε-

ται το sale construct and lease back και το financial leasing

ως τρέχουσες µέθοδοι εφαρµογής των Σ∆ΙΤ.6

H κατοικία δεν θα έµενε ανέπαφη από το νέο θεσµικό

καθεστώς ακόµη και στην περίπτωση περιορισµού των

Σ∆ΙΤ σε αµιγώς δηµοσία έργα, στον βαθµό που η χωρικό-

τητα µίας κατοικίας δεν περιορίζεται στα όρια των εξωτε-

ρικής τοιχοποιίας της, αλλά επεκτείνεται και πέρα από

αυτά: Ο επαναπροσδιορισµός του πλαισίου παραγωγής

του δηµόσιου χώρου που περιβάλλει τη κατοικία, του

δικτύου συγκοινωνιών που την εξυπηρετεί και του ευρύτε-

ρου οικιστικού περιβάλλοντος στο οποίο εντάσσεται, ανα-

διατάσσουν µία οικιστική ολότητα, µέρος της οποίας απο-

τελεί και η κατοικία. Η αναδιάταξη αυτή αντανακλάται και

στο περιεχόµενο της παραγόµενης κατοικίας.

Οι Σ∆ΙΤ στον ευρύτερο κοινωνικό διάλογο για το

οικιστικό ζήτηµα

Όλες οι παραπάνω παράµετροι, αλλά ιδιαίτερα εµφανώς

κι επιτακτικά η τελευταία, επιφορτίζουν µία κριτική προσέγ-

γιση της παραγόµενης µέσω Σ∆ΙΤ κατοικίας µε το καθή-

κον της εξέτασης όλων των επιπέδων της αρχιτεκτονικής

παραγωγής της, εκτός δηλαδή της εµπορευµατικής, την

εξέταση και της κοινωνικής παραγωγής της κατοικίας.7 ∆ιότι

αν ως µηχανικοί, κάτοχοι ενός στενά οικονοµικοτεχνικά

Οι Σ∆ΙΤ ως νέα συνιστώσα στην αγορά κατοικίας

Η δοµική διαφορά του αγγλοαµερικανικού µοντέλου

Συµπράξεων ∆ηµόσιου και Ιδιωτικού Τοµέα (Σ∆ΙΤ) σε

σχέση µε τις προηγούµενες εκδοχές του (πράξεις παρα-

χώρησης, µελετοκατασκευές κλπ) συνίσταται στη θεσµική

κατοχύρωση της επιπρόσθετης δυνατότητας συµµετοχής

του ιδιωτικού φορέα στη µετέπειτα λειτουργία του έργου,

από την οποία δύναται να αποκοµίσει ανταποδοτικά

οφέλη ως αντιστάθµισµα της «µειωµένης κρατικής χρηµα-

τοδότησης». Ο ιδιωτικός προκαθορισµός µέρους της λει-

τουργίας1 επιδρά όχι µόνο στο γενικότερο πλαίσιο τεχνι-

κής παραγωγής κάθε έργου – και κατ' επέκταση της κατοι-

κίας, αλλά και στο περιεχόµενό της.

Σ∆ΙΤ, κατοικία και οικιστική πολιτική στην Ελλάδα

Παρότι οι Σ∆ΙΤ βρίσκουν εφαρµογή κατά κανόνα σε

δηµόσια έργα, η δυναµική που αναπτύσσεται στο εγχώριο

και το ευρωπαϊκό πεδίο της οικιστικής παραγωγής καθιστά

εµφανή τη σταδιακή διείσδυση των Σ∆ΙΤ στον θεσµό της

κατοικίας:

– Η υπαγωγή της ελληνικής κοινωνικοοικονοµικής πραγ-

µατικότητας στα δεδοµένα της ΕΕ δεν µπορεί να αφήσει

ανεπηρέαστο και το εγχώριο πλαίσιο παραγωγής της

κατοικίας, καθώς στις περισσότερες χώρες της ΕΕ οι Σ∆ΙΤ

έχουν επικαθορίσει κατά κράτος –κυριολεκτικά και µετα-

φορικά– το αντίστοιχο πλαίσιο.

– Η κατάτµηση της ελληνικής αστικής και περιαστικής γης

σε µικρές ιδιοκτησίες, χρόνιο πρόσκοµµα στη διείσδυση

του µεγάλου κεφαλαίου στην παραγωγή της κατοικίας,

φαίνεται να αίρεται σταδιακά από την αυξανόµενη συγ-

κέντρωση των ιδιοκτησιών γης. Η τάση εµπλοκής επιχειρη-

µατικών κλάδων όπως το real estate και χρηµατοπιστωτικό

κεφάλαιο µε τις εφαρµογές των Σ∆ΙΤ αποτελούν ενδείξεις

σε µία διαγραφόµενη προοπτική παραγωγής της κατοι-

κίας.2

– Το νοµικό πλαίσιο των Σ∆ΙΤ αναδιατάσσει ευρύτερα την

ισορροπία στην ανάληψη ευθυνών και κινδύνων του παρα-

γόµενου έργου ανάµεσα στον ανάδοχο ιδιώτη και το

δηµόσιο προς όφελος του πρώτου, παράγοντας που επί-

σης απέτρεπε την εµπλοκή του ιδιωτικού κεφαλαίου στην

οικιστική παραγωγή (σε αντίθεση µε τις υπόλοιπες ευρω-

παϊκές χώρες), περιορίζοντας το ενδιαφέρον του στον

«ασφαλέστερο» τοµέα των δηµοσίων έργων και των δοµι-

κών υλικών.3

Η παρουσία των Σ∆ΙΤ εντοπίζεται εξάλλου σε όλα τα επί-

πεδα παρέµβασης του κράτους στην παραγωγή της κατοι-

κίας:

1. Συµµετοχή του δηµόσιου φορέα στη δηµιουργία κατοικιών

µέσω ανέγερσης νέων, ανακατασκευής παλαιών ή αλλαγής χρή-

σης υφιστάµενων κτισµάτων και συγκεκριµένα:

– Παραγωγή κατοικίας κοινωνικού χαρακτήρα (π.χ. φοιτη-

τελεί ως εκ τούτου την πυξίδα για το καθεστώς υλοποίη-

σής τους στην υπόλοιπη Ευρώπη.

Παρ’ αυτά οι παραπάνω προβληµατισµοί δε βρίσκουν

προς το παρόν ιδιαίτερα εύφορο έδαφος στην κριτική επί

της αρχιτεκτονικής παραγωγής του χώρου, ειδικά από επί-

σηµους φορείς άσκησής της. Το βασικό έλλειµµα εντοπί-

ζεται αφενός στην αδυναµία διάκρισης του υπολανθάνο-

ντα ρόλου της ελεύθερης αγοράς και των παραµέτρων

που ορίζουν τις συνθήκες ύπαρξης και λειτουργίας της κι

αφετέρου στην αδυναµία κριτικής του περιεχοµένου του

παραγόµενου οικιστικού χώρου µέσω Σ∆ΙΤ. ∆υστυχώς

ακόµη και η στάση της επίσηµης Αριστεράς περιορίζεται

σε ανώδυνες καταγγελίες των Σ∆ΙΤ, την ίδια στιγµή που

συνυπογράφει µία σειρά δυσµενών εφαρµογών τους

κυρίως µέσω ΟΤΑ – συχνά µάλιστα ως συµβαλλόµενο

µέρος, ακριβώς στο κρίσιµο ιστορικό σηµείο που οι ΟΤΑ

λειτουργούν ως πεδίο ανίχνευσης µίας πιλοτικής εφαρµο-

γής του θεσµού στην Ελλάδα.

Μοιραία το βάρος της κοινωνικής αντιπολίτευσης πέφτει

στους ίδιους τους κοινωνούς του παραγόµενου χώρου, οι

οργανωµένες παρεµβάσεις των οποίων αποτελούν την

αισιόδοξη προοπτική µίας δηµόσιας συµµετοχής στην

παραγωγή του χώρου.

Σηµειώσεις

1. Για το ευρύτερο πλαίσιο θεσµικής λειτουργίας των Σ∆ΙΤ, βλ.

Βενιέρης Ι., Σ∆ΙΤ. Το Συµβατικό Πλαίσιο, Νοµική Βιβλιοθήκη, Αθήνα

2007.

2. Βλ. Πρακτικά 1st International Symposium - ULI Europe and RE+D

on Real Estate, Αθήνα 29 Σεπτεµβρίου 2006.

3. (Συλλογικό έργο) Η κατοικία στην Ελλάδα. Κρίση των Σχέσεων

παραγωγής, εκδόσεις Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1993, σελ. 129.

4. Σιωµόπουλος Κ. «Οι νέες επενδυτικές ευκαιρίες στα ακίνητα».

Άρθρο στην εφηµερίδα Το Βήµα, 6 Ιανουαρίου 2008.

5. Η ανέγερση των πρώτων καταστηµάτων κράτησης µέσω Σ∆ΙΤ

έχει ήδη δροµολογηθεί. Σχετικά, βλ. Απόφαση ∆ιυπουργικής Επι-

τροπής Σ∆ΙΤ 06/09/2006.

6. Για τη σύντοµη περιγραφή της εφαρµογής των παραπάνω µεθό-

δων, βλ. Κανέλλης Β., «ΚΕ∆: Εκατοµµύρια ευρώ για 180 ακίνητα στο

εξωτερικό». Άρθρο στην εφηµερίδα Ηµερησία, 6 Ιανουαρίου 2008.

7. Για τη διάκριση εµπορευµατικής και κοινωνικής παραγωγής του

χώρου, βλ. Κωτσάκης ∆., «Η Παραγωγή του Αρχιτεκτονικού

Χώρου», Θεσσαλονίκη 2006. ∆ιαλέξεις στο Μάθηµα 2Σ5-28

«Θεωρία του Πολεοδοµικού Σχεδιασµού», Τµ. Αρχ/νων Μηχ/κών

ΑΠΘ.

8. Για την εκτενέστερη ανάλυση των σχέσεων του συστήµατος της

αντιπαροχής, βλ. ό.π. σελ. 53-56.

9. Βλ. Πρακτικά International Conference on the Legal and Business

Aspects of Public Private Partnerships. Ξενοδοχείο Grande Bretagne,

Αθήνα 18 Μαΐου 2006.

Γενική Bιβλιογραφία

Για την περιοδολόγηση και ανάλυση της οικιστικής πολιτικής στην

Ελλάδα, βλ. Γετίµης Π., Οικιστική Πολιτική. Τα όρια της µεταρρύθµισης,

εκδόσεις Οδυσσέας, Αθήνα 1989.

Για τις ευρωπαϊκές κατευθύνσεις στην υλοποίηση έργων µέσω

Σ∆ΙΤ, βλ. European Commission – Directorate General Regional

Policy, Guidelines for Successful Public-Private Partnerships, 2003.

8899α φ ι έ ρ ω µ α8888 α φ ι έ ρ ω µ α

Περισσότερο αποκαλυπτικές των τάσεων κοινωνικής

παραγωγής του χώρου της κατοικίας µέσα από τις Σ∆ΙΤ

είναι οι περιπτώσεις στις οποίες οι υποχρεώσεις συντήρη-

σης του έργου εκ µέρους του ιδιωτικού τοµέα επεκτείνο-

νται στη συνεχή προσαρµογή της παραγόµενης κατοικίας

σε υφιστάµενους πολεοδοµικούς συντελεστές. Παραδείγ-

µατα εφαρµογής των Σ∆ΙΤ στη Μεγάλη Βρετανία παρου-

σιάζουν την τάση συγκράτησης του πληθυσµού κοινωνι-

κών συνόλων9 στην κατεύθυνση απαλλαγής του ιδιωτικού

κεφαλαίου από την υποχρέωση επέκτασης ή ανέγερσης

κτηρίων κοινής ωφέλειας ανάλογα µε την αύξηση του πλη-

θυσµού των κατοίκων. Η «ιδιωτική» αυτή πρόνοια έχει την

αντανάκλασή της και στον σχεδιασµό της ίδιας της κατοι-

κίας, έτσι ώστε να τίθενται αυστηρά χωρικά όρια στις

δυνατότητες στέγασης ατόµων. Με απλά λόγια, παρέχεται

στο ιδιωτικό κεφάλαιο η δυνατότητα ελέγχου του ρυθµού

πληθυσµιακής αναπαραγωγής ενός κοινωνικού συνόλου

µέσα από τον οικιστικό σχεδιασµό. Η παραπάνω συνθήκη

απαντάται στη χώρα που συγκεντρώνει πάνω από τα 2/3

των υλοποιούµενων µέσω Σ∆ΙΤ έργων παγκόσµια και απο-

προσδιορισµένου κοινωνικού ρόλου, εξαντλούµε τα περι-

θώρια κριτικής στην παραγωγή του χώρου ως ανταλλακτική

αξία, ως αρχιτέκτονες µηχανικοί και -κυρίως- ως πολιτικά

υποκείµενα και κοινωνοί του χώρου οφείλουµε να εισά-

γουµε το κριτήριο της παραγωγής χώρου ως χρηστική αξία.

Στο πλαίσιο της διαλεκτικής ενότητας που διέπει τον ευρύ-

τερο τρόπο παραγωγής, η κοινωνική παραγωγή του

χώρου συνυπάρχει επικαθοριζόµενη µε την εµπορευµα-

τική. Εθελοτυφλία ως προς τη σχέση αυτή δεν υφίσταται.

∆εν µπορεί να υφίσταται όµως και παραίτηση από κάθε

διάθεση κριτικής επί του κοινωνικά παραγόµενου χώρου,

όταν ειδικά µέσα στο πλαίσιο των Σ∆ΙΤ η σχέση αυτή

εµφανίζεται σε σχέση µε το παρελθόν ιδιαίτερα οξυµένη.

Πολύ δε παραπάνω όταν κάποια πρώτα δειλά βήµατα κρι-

τικής προσέγγισης της εµπορευµατικής παραγωγής του

χώρου έχουν ήδη γίνει, αλλά στο επίπεδο της κοινωνικής

παραγωγής η αρχιτεκτονική κριτική φαίνεται να υστερεί

πολύ της τρέχουσας πραγµατικότητας.

Συνοπτικά, εγγενείς προβληµατισµοί της θέσπισης των

Σ∆ΙΤ αφορούν:

– Στις σχέσεις κοινωνικής εκπροσώπησης του υποκειµέ-

νου που βιώνει τον παραγόµενο µέσω Σ∆ΙΤ χώρο, ζήτηµα

κατά βάση δηµοκρατικής λειτουργίας, καθώς οι Σ∆ΙΤ

εµφανίζονται ως ένα είδος νέου κοινωνικού συµβολαίου

ανάµεσα στο υποκείµενο αυτό και το ιδιωτικό κεφάλαιο.

– Στη σύγχρονη λειτουργία του κοινωνικού κράτους,

µέρος του οποίου έρχονται να υποκαταστήσουν οι Σ∆ΙΤ,

στον βαθµό που το ίδιο το κεφάλαιο αναλαµβάνει την

αναπαραγωγή της εργατικής δύναµης που εκµεταλλεύεται

(π.χ. στεγαστική πρόνοια).

– Στο κόστος των Σ∆ΙΤ, το οποίο παρά τις περί του αντι-

θέτου επίσηµες διαβεβαιώσεις των συµβαλλόµενων µερών,

υπερβαίνει συχνά το κόστος παραγωγής των δηµόσιων

έργων υπό το προηγούµενο καθεστώς.

– Στη δυνατότητα κοινωνικού ελέγχου των έργων µέσω

των Σ∆ΙΤ, καθώς όχι σπάνια εµφανίζονται ως οι ακόλου-

θοι της κρατικής αυθαιρεσίας στον τοµέα της περιβαλλο-

ντικής και της οικιστικής προστασίας.

∆εν θα αναλωθούµε επίσης στη σκανδαλολογία που έχει

ήδη κάνει την εµφάνισή της κατά τη σύναψη συνεργασιών

δηµόσιου και ιδιωτικού τοµέα µέσω της Σ∆ΙΤ. Έχει ίσως

περισσότερη αξία να εκτιµήσουµε την επίδραση των Σ∆ΙΤ

στην κοινωνική παραγωγή της κατοικίας ακόµη και υπό

καθεστώς αστικής νοµιµότητας. Η σκανδαλολογία εµπε-

ριέχει τον κίνδυνο εκτροπής της συζήτησης είτε σε ζητή-

µατα «διαχείρισης» είτε σε ανώδυνες ταξινοµήσεις των

συνεπειών ως «σύµφυτες του καπιταλιστικού συστήµατος»

κι εποµένως µη χρήζουσες περαιτέρω κοινωνικής και αρχι-

τεκτονικής ανάλυσης.

Οι Σ∆ΙΤ ως µετασχηµατισµός του θεσµού

της αντιπαροχής

Το προβληθέν –σχεδόν ως µαγικό οικονοµικό τρικ– καθε-

στώς των Σ∆ΙΤ συνίσταται πρακτικά σε µία ιδιότυπη επα-

ναφορά του θεσµού της αντιπαροχής, έναν µετασχηµατι-

σµό δηλαδή των οικονοµικών και των κοινωνικών σχέσεων

που τη διέπουν. Ό,τι µε ευκολία ανήσυχοι αρχιτέκτονες

και αισθητικά ευαίσθητοι πολίτες αφόρισαν µετά βδελυγ-

µίας, βρίσκει εκ νέου εφαρµογή στις Σ∆ΙΤ. Η διαφορά

εντοπίζεται στα υποκείµενα της σύµπραξης, όπου σχηµα-

τικά τον ρόλο του οικοπεδούχου αναλαµβάνει το ∆ηµόσιο

και τον ρόλο του παραγωγού το µεγάλο –εδώ συνίσταται

η σηµαντικότερη διαφορά– κεφάλαιο. Η ταχυδακτυλουρ-

γική λειτουργία της σύµπραξης, όπου δηµόσιος και ιδιωτι-

κός φορέας εµφανίζονται ως κερδισµένοι εκ του µηδενός,

έγκειται στους όρους ενός υπολανθάνοντα πλην εξαιρετικά

ευνοϊκού για το κεφάλαιο εσωτερικού δανεισµού, όπου τα

αντίστοιχα επιτόκια και η κεφαλαιοποιηµένη πρόσοδος επί

της γαιοκτησίας ανάγουν τον αποκρυπτόµενο ρόλο της

ελεύθερης αγοράς σε κυρίαρχο ρυθµιστή των κοινωνικοοι-

κονοµικών σχέσεων των συµβαλλόµενων µερών.8

Ως συνήθως, το κεφάλαιο καταρτίζει ένα οικονοµικό

πλάνο κόστους-κέρδους στη βάση του οποίου συνάπτει

ένα θεσµικό συµβόλαιο µε το ∆ηµόσιο. Τα βραχυπρόθε-

σµα πλάνα του πάλαι ποτέ εργολάβου δίνουν τη θέση

τους σε µακροπρόθεσµους οικονοµικούς σχεδιασµούς µε

την εγγύηση του ∆ηµοσίου.

Σύµφωνα µε ένα εξαιρετικά απλοποιηµένο παράδειγµα, η

απώλεια 10 τµ χώρων κοινής ωφέλειας στη σχεδιαστική

οργάνωση µίας πολυκατοικίας θα επιβάρυνε µε ένα αµελη-

τέο ποσό την αξία του οικήµατος συγκριτικά µε τα οφέλη

µίας άµεσης συνολικής πώλησής του. Όµως για ένα οικι-

στικό συγκρότηµα 100 πολυκατοικιών, τις οποίες το κατα-

σκευαστικό κεφάλαιο θα επινοικιάσει µηνιαίως προς στο

∆ηµόσιο για ορισµένες δεκαετίες προτού περιέλθουν στην

κυριότητά του δεύτερου µέσω ενός συµβατικού συµβο-

λαίου Σ∆ΙΤ, µία αντίστοιχη σχεδιαστική εκχώρηση ανά

οικοδοµική µονάδα µεταφράζεται σε συνολική απώλεια

πολλών εκατοµµυρίων ευρώ, ποσό εν πάση περιπτώσει

καθόλου αµελητέο για τον οικονοµικό σχεδιασµό µίας

ιδιωτικής επιχείρησης. Οι ενδείξεις σε αντίστοιχες ευρω-

παϊκές περιπτώσεις φανερώνουν –σε πρακτικό ή θεσµικό

επίπεδο– τη σταδιακή εξάλειψη µη εµπορευµατικά αντα-

ποδοτικών, πλην όµως χρηστικά και κοινωνικά πολύτιµων

χώρων κατά την παραγωγή της κατοικίας.

Η κοινωνική παραγωγή της κατοικίας

µέσα από τις Σ∆ΙΤ

Σηµαντικές είναι οι εν δυνάµει χωρικές συνέπειες σε περι-

πτώσεις όπου το σύνολο ή µέρος της συντήρησής ενός

οικιστικού έργου αναλαµβάνει ο ιδιωτικός φορέας υλοποί-

ησης του. Ακόµη και µε δεδοµένους όρους δόµησης µε

ρητή υποχρέωση διασφάλισης ενός ποσοστού δηµόσιου

χώρου επί των συνολικών τετραγωνικών δόµησης, προκύ-

πτει µία σχεδιαστική οργάνωση του δηµόσιου χώρου από

το ιδιωτικό κεφάλαιο, στην οποία υπεισέρχεται ως κριτήριο

η αποτροπή χρήσεων που επιβάλλουν υψηλό κόστος για

τη συντήρησή του. Πώς θα επέλεγε στην περίπτωση αυτή

το ιδιωτικό κεφάλαιο να οργανώσει σχεδιαστικά τον

συγκείµενο της κατοικίας δηµόσιο χώρο υπό τον φόβο

«ζηµιογόνων» ως προς το κόστος συντήρησης κοινωνι-

κών δραστηριοτήτων; Ποια τελικά θα είναι η θέση της

κατοικίας µέσα σε ένα οικιστικό περιβάλλον, όπου ο δηµό-

σιος χώρος έχει αποστεωθεί από µία σειρά δηµοκρατικών

και κοινωνικών λειτουργιών που παραδοσιακά εξασφάλιζε

η φυσική παρουσία πολιτών σε αυτόν;

Η αγορά κατοικίας στην Ισπανία: Αλλαγή του τοπίου...του Νεκτάριου Κεφαλογιάννη, αρχιτέκτονα

9911α φ ι έ ρ ω µ α

¿Óˆ: √È ·ÓÙȉڿÛÂȘ. ∞ÚÈÛÙÂÚ¿: ∞ʛ۷ ‰ÈÔÚ-Á¿ÓˆÛ˘ ‰È·Ì·ÚÙ˘Ú›·˜ ÁÈ· ÙËÓ Î·ÙÔÈΛ·. ™ÙËÓπÛ·Ó›· ¤¯ÂÈ ·Ó·Ù˘¯ı› (΢ڛˆ˜ ·fi Ó¤Ô˘˜)¤Ó· ȉȷ›ÙÂÚ· ÈÛ¯˘Úfi ΛÓËÌ· ‰ÈÂΉ›ÎËÛ˘ η-χÙÂÚ˘ Î·È Â˘ÎÔÏfiÙÂÚ˜ ÚfiÛ‚·Û˘ ÛÙËÓ Î·-ÙÔÈΛ·. ¢ÂÍÈ¿: ∆Ô ÂÍÒÊ˘ÏÏÔ ·fi ÙËÓ ¤ÎıÂÛËÙ˘ Greenpeace ÁÈ· ÙȘ ·Ú¿ÎÙȘ ÂÚÈÔ¯¤˜Ù˘ πÛ·Ó›·˜

‰›Ï· οو: ∏ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ηÙÔÈΛ· (‹ ·ÏÏÈÒ˜ÚÔÛٷ٢fiÌÂÓË Î·ÙÔÈΛ·) ÌÔÚ› Ó· ·ÔÙÂ-ϤÛÂÈ ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ ÂÈÚ·Ì·ÙÈÛÌÔ‡ Î·È Î·ÈÓÔÙÔ-Ì›·˜. ÷ڷÎÙËÚÈÛÙÈÎfi ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, ÙÔ Û˘Á-ÎÚfiÙËÌ· ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ Î·ÙÔÈÎÈÒÓ Ô˘ ۯ‰›·-Û·Ó ÔÈ MVRDV ÛÙË ª·‰Ú›ÙË

9900 α φ ι έ ρ ω µ α

Βαλένθια 773,1 ευρώ/m². Στις νέες κατοικίες που διοχετεύ-

ονται στην ελεύθερη αγορά (µη προστατευόµενες κατοι-

κίες) η µέση τιµή του τετραγωνικού µέτρου υπολογίζεται

στα 2085,5 ευρώ. Στη Μαδρίτη η µέση τιµή ανέρχεται στα

3861,2 ευρώ/m², στη Βαρκελώνη στα 3810,7 ευρώ/m² και

στο Bilbao στα 3578,2 ευρώ/m². Στις προστατευόµενες

κοινωνικές κατοικίες οι συνθήκες είναι καλύτερες, µε µέση

τιµή 1071 ευρώ/m².

Η κατάσταση αυτή έχει επηρεάσει ιδιαίτερα το κοινωνικό

σύνολο που αντιδρά µε διαδηλώσεις και διάφορες µορφές

εκδηλώσεων. Μεγάλο µέρος των συµµετεχόντων είναι

νέοι. Χαρακτηριστικό παράδειγµα είναι ότι το µέσο εισό-

δηµα ενός νέου Καταλανού είναι 16.813 ευρώ. Αυτό σηµαί-

νει ότι εφόσον επιλέξει να αποκτήσει µια δική του κατοικία,

οφείλει να αφιερώσει µηνιαίως το 69% του µισθού του για

την αποπληρωµή του δανείου. Αποτέλεσµα αυτού είναι το

γεγονός ότι µόνο το 50% των νέων (18-35 χρονών) απο-

µακρύνονται από την κατοικία των γονιών τους, ενώ το

αντίστοιχο ποσοστό µειώνεται στο 23% για νέους µε ηλι-

κία µέχρι 30 χρονών, µε ότι συνεπάγεται αυτό κοινωνικά.

Παρά τη συνεχή επιδείνωση, η ισπανική πολιτεία δείχνει

σηµάδια αντίδρασης. Σε αυτό βοηθάει και η καλή κατά-

σταση της ισπανικής οικονοµίας. Η Ισπανία είναι πια η 8η

πλουσιότερη χώρα στον κόσµο (µετά τη Γαλλία και την

Ιταλία), µε ΑΕΠ που ανέρχεται στα 1032 δισεκατ. ευρώ. Με

ρυθµό ανάπτυξης του ΑΕΠ στα 3,8%, κατά κεφαλήν εισό-

δηµα 23.478 ευρώ, πληθωρισµό 3,2% πλεονασµατικό

ταµείο Κοινωνικής Ασφάλισης και πλεόνασµα προϋπολογι-

σµού 28,2 δισεκατ. ευρώ, µοιάζει να έχει τη δυνατότητα να

αντιδράσει στην αρνητική κατάσταση. Η πρώτη κίνηση

ήταν η δηµιουργία το 2004 ξεχωριστού Υπουργείου

Κατοικίας (Ministerio de Viviendas, www.mviv.es). Την τε-

Η κατοικία και η αγορά που τη συνοδεύει αποτελεί ένα

από τα σηµαντικότερα θέµατα προβληµατισµού σήµερα

για την Ισπανία. Ο κύριος λόγος είναι γιατί, εκτός από ανά-

γκη και δικαίωµα (σύµφωνα µε το ισπανικό σύνταγµα),

αποτελεί και µια από τις βασικές παραµέτρους ανάπτυξης

της οικονοµίας της. Η κατασκευή κατοικιών στην Ισπανία

παρουσιάζει ενδιαφέρον για 3 λόγους: 1) γιατί (όπως και

στην Ελλάδα) οι Ισπανοί έχουν ένα µεγάλο ποσοστό ιδιο-

κατοίκησης και τάση επένδυσης στην κατασκευή κατοι-

κιών, 2) ο κατασκευαστικός κλάδος της Ισπανίας είναι ένας

από τους µεγαλύτερους στην Ευρώπη και 3) λόγω του

γεγονότος ότι η Ισπανία είναι ένας ώριµος τουριστικός

προορισµός, παρουσιάζει ιδιαίτερη ζήτηση η παραθερι-

στική κατοικία και οι διάφορες µορφές δεύτερης κατοικίας.

Ποια είναι όµως η πραγµατικότητα σήµερα; Στην Ισπανία

των περίπου 45 εκατ. πολιτών, υπάρχουν γύρω στις 21

εκατ. κατοικίες, από τις οποίες 14,3 εκατ. προσδιορίζονται

ως πρώτη κατοικία, 3,3 εκατ. ως δεύτερη και περίπου 3

εκατ. κατοικίες παραµένουν χωρίς χρήση. Περί το 11,5%

των Ισπανών µένουν σε ενοίκιο, διατηρώντας το ποσοστό

ιδιοκατοίκησης σε ένα από τα µεγαλύτερα στην Ευρώπη.

Ο κατασκευαστικός τοµέας κατοικιών στην Ισπανία

παρουσιάζει ιδιαίτερη δυναµική µε τζίρο στα 218 δισεκατ.

ευρώ τον χρόνο (δεύτερος σε µέγεθος στην Ευρώπη µετά

το Ηνωµένο Βασίλειο). Οι εργαζόµενοι σε αυτόν τον

τοµέα υπολογίζονται στα 2,45 εκατοµµύρια, αποτελώντας

το µεγαλύτερο µέγεθος στην ΕΕ. Από τον Σεπτέµβριο του

2006 µέχρι τον αντίστοιχο µήνα του 2007 δηµιουργήθη-

καν 91.160 προστατευόµενες κοινωνικές κατοικίες και

602.549 στην ελεύθερη αγορά, ενώ υπολογίζεται ότι τα

επόµενα χρόνια η ζήτηση θα κυµανθεί ετησίως ανάµεσα

σε 450.000 και 500.000 κατοικίες.

Πώς όµως αυτή η δυναµική αποτυπώνεται στην αγορά της

κατοικίας; Η συνεχής αύξηση των τιµών τα τελευταία χρό-

νια οδήγησε σε οικονοµική και κοινωνική κρίση. Τα 10

τελευταία χρόνια οι Ισπανοί είδαν τις τιµές των κατοικιών

να αυξάνονται κατά 296,83%, µε αποτέλεσµα η µέση τιµή

πώλησης των κατοικιών να ανέρχεται γύρω στα 200.000

ευρώ και στην Καταλονία στα 285.000 ευρώ. Οι δανειολή-

πτες για αγορά κατοικίας υπολογίζονται σήµερα στους

93.885 και το συνολικό ποσό των αντίστοιχων δανείων

ανέρχεται στα 13 δισεκατ. ευρώ. Η αύξηση των τιµών έχει

επηρεάσει όλους τους τοµείς της αγοράς ακινήτων. Η

µέση τιµή της αγοράς εδάφους ανά τετραγωνικό στην

Ισπανία υπολογίζεται στα 286 ευρώ, ενώ σε αστικές περιο-

χές µε πάνω από 50.000 κατοίκους ανέρχεται σε 697,5

ευρώ/m². Στις µεγάλες πόλεις προφανώς οι τιµές εκτοξεύ-

ονται: Μαδρίτη 1213,9 ευρώ/m², Βαρκελώνη 1206,9 ευρώ/m²,

ÁÚ¿ÊËÌ· ·ÚÈÛÙÂÚ¿: ∏ ·‡ÍËÛË ÙˆÓ ÙÈÌÒÓ ÙˆÓ Î·ÙÔÈÎÈÒÓ (¤ÓÙÔÓË ÌÂÛ·›·ÁÚ·ÌÌ‹) Û ۯ¤ÛË Ì ÙË ‰ÈfiÁΈÛË ÙÔ˘ ÌÂÁ¤ıÔ˘˜ ÙˆÓ ÂÈÛËÁÌ¤ÓˆÓ ÛÙÔ¯ÚËÌ·ÙÈÛÙ‹ÚÈÔ Ù˘ ª·‰Ú›Ù˘ ηٷÛ΢·ÛÙÈÎÒÓ ÂÙ·ÈÚÈÒÓ. ™ÙÔ ‰ÂÍÈ¿ ‰È¿-ÁÚ·ÌÌ· ηٷÁÚ¿ÊÂÙ·È Ô Ú˘ıÌfi˜ ·‡ÍËÛ˘ Ù˘ ÙÈÌ‹˜ ÙˆÓ Î·ÙÔÈÎÈÒÓ (ÌÏÂÁÚ·ÌÌ‹: ÓÂfi‰ÌËÙË Î·ÙÔÈΛ·, ÁÎÚ›˙·: ·ÏÈ¿) ÛÂ Û˘Ó¿ÚÙËÛË Ì ÙÔÓ ÏËıˆÚÈ-ÛÌfi (Ì·‡ÚË ÁÚ·ÌÌ‹). ™ÙÔ ‰ÂÍÈ¿ οو Ú·‚‰fiÁÚ·ÌÌ· ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÙ·È ÙÔ Ô-ÛÔÛÙfi › ÙÔ˘ ∞∂¶ (2001) Ô˘ ÂÂÓ‰‡ÂÙ·È Û οı ¯ÒÚ· Ù˘ ∂∂ ÛÙËÓ Î·-Ù·Û΢‹ ηÙÔÈÎÈÒÓ

9922 α φ ι έ ρ ω µ α

Περιβάλλοντος ανακοίνωσε ένα πρόγραµµα αγοράς παρ-

θένων παράκτιων περιοχών που ανήκουν σε ιδιώτες, αρχι-

κού ύψους 20 εκατ. ευρώ. Παράλληλα, η περιφερειακή

κυβέρνηση της Καταλονίας, απαγόρευσε µε νόµο του

2005 την οικοδόµηση κατά µήκος των ακτών της (580

km) και σε βάθος 500 µέτρων, όλων των περιοχών που

δεν έχουν µέχρι τώρα αστικοποιηθεί...

Είναι ιδιαίτερα δύσκολο να προσδιορίσει κανείς πώς θα

εξελιχθεί η αγορά κατοικίας στην Ισπανία τα επόµενα χρό-

νια. Είναι αλήθεια ότι οι δυσκολίες που παρουσιάζονται θα

συνεχιστούν και οι τιµές των κατοικιών θα παραµένουν

υψηλές. Όµως πολλοί αναλυτές θεωρούν ότι η ζήτηση θα

διατηρηθεί και αυτό οφείλεται στη µεγαλύτερη κινητικό-

τητα που θα παρατηρηθεί. Ήδη οι χαµηλού κόστους

αεροπορικές εταιρίες φέρνουν στην ιβηρική χερσόνησο,

µε οικονοµικές τιµές, ευρωπαίους πολίτες που είναι διατε-

θειµένοι να αγοράσουν µια παραθεριστική κατοικία στην

Ισπανία ή µια κατοικία στις µεγάλες πόλεις. Τα στοιχεία

δείχνουν ότι το πρώτο τρίµηνο του 2007, µεταβιβάστηκαν

σε αλλοδαπούς 26.395 κατοικίες (που αντιστοιχούν στο

11,9% των συνολικών µεταβιβάσεων), αξίας 4,34 δισεκατ.

ευρώ. [Ένα µέρος από αυτούς (που προβλέπεται όµως να

αυξηθεί στο µέλλον) είναι οι οικονοµικοί µετανάστες που

ενσωµατώνονται σταδιακά στην Ισπανία και επιδιώκουν να

αποκτήσουν το δικό τους σπίτι.] Παράλληλα, τα 775 km

δικτύου γρήγορου τρένου που δηµιουργήθηκαν τα τελευ-

ταία χρόνια, αλλάζουν το τοπίο στις µετακινήσεις στο εσω-

τερικό της χώρας, µε ότι συνεπάγεται αυτό στην αγορά

ακινήτων στις περιοχές που συνδέονται µε το δίκτυο. Πια,

ένας κάτοικος της Μαδρίτης µπορεί να βρίσκεται σε 2

ώρες και 35 λεπτά στη Βαρκελώνη (µε οικονοµικό εισιτή-

ριο που ξεκινάει από 48 ευρώ), σε 2h 35’ στη Σεβίλλη, σε

2h 55’ στη Μάλαγα και σε 3h 20’ στη Βαλένθια. Ένας

κάτοικος του Παρισιού θα βρίσκεται στη Βαρκελώνη το

2012 σε 4h 30’. Συνεπώς, η «µείωση» των αποστάσεων και

η ευκολία µετακίνησης εκτιµάται ότι θα δηµιουργήσει νέα

δυναµική και στην αγορά κατοικίας...

λευταία τετραετία διοχέτευσε 8,2 δισεκατ. ευρώ για θέµατα

κατοικίας, κατασκευάζοντας ετησίως περί τις 100.000 κοι-

νωνικές κατοικίες. Από τον Απρίλιο του 2007 µέχρι τώρα

παραχωρήθηκαν 19 εκατ. m² δηµόσιου εδάφους για την

κατασκευή 60.000 κοινωνικών κατοικιών και ψηφίσθηκε

νέος νόµος διαχείρισης του εδάφους (Lay de Suelo) που

ορίζει ότι, κατά ελάχιστον, το 30% των εδαφών που εντάσ-

σονται στις νέες περιοχές κατοικίας πρέπει να προορίζο-

νται για δηµιουργία προστατευόµενων κοινωνικών κατοι-

κιών. Ένα φιλόδοξο σχέδιο προσδιορίζει ακόµα ότι

1.500.000 νέες κοινωνικές κατοικίες θα δηµιουργηθούν τα

επόµενα 10 χρόνια, από τις οποίες οι 900.000 θα αφορούν

κατοικίες προς αγορά και οι υπόλοιπες προς ενοικίαση.

Τέλος, δύο επιπλέον µέτρα έρχονται να βοηθήσουν τις

κοινωνικές οµάδες που κυρίως πλήττονται από την υπάρ-

χουσα κατάσταση στην αγορά κατοικίας: τους νέους και

τους χαµηλόµισθους. Από τις αρχές του 2008, παραχω-

ρείται βοήθηµα 210 ευρώ τον µήνα για ενίσχυση ενοικίου

σε νέους µέχρι 30 χρονών που έχουν ετήσιο εισόδηµα

λιγότερο από 22.000 ευρώ. Παράλληλα γίνεται µείωση

φορολογίας κατά 10,05% για όσους ενοικιαστές έχουν

εισόδηµα µικρότερο των 28.000 ευρώ.

Τη µεγαλύτερη επιβάρυνση από αυτόν τον οικοδοµικό

οργασµό την έχει υποστεί η παράκτια ζώνη. Το 44% των

κατοίκων της Ισπανίας ζει στο 7% της επικράτειας, που

αντιστοιχεί στην παράκτια περιοχή της. Όπως είναι προ-

φανές, το 60% της παράκτιας ανοικοδόµησης προορίζεται

για παραθεριστική κατοικία και για τις ανάγκες του τουρι-

σµού. Υπολογίζεται ότι έχει οικοδοµηθεί το 34% της ισπα-

νικής µεσογειακής παράκτιας ζώνης, που εκτείνεται σε

βάθος 1 km. Μεγαλύτερη επιδείνωση παρουσιάζεται στην

Ανδαλουσία και στην Καταλονία, που αυτό το ποσοστό

ανέρχεται σε 39%. Εκτιµάται ότι λόγω της κατασκευαστι-

κής δράσης, κάθε µέρα οικοδοµείται στα µεσογειακά

παράλια έκταση ίση µε 3 γήπεδα ποδοσφαίρου. Ενάντια σε

αυτή την ανησυχητική τάση, αναπτύσσονται κάποιες πρώ-

τες δράσεις από την ισπανική πολιτεία. Το Υπουργείο