12
AJN KAARIFAN LOKAL DINA UPACARA ADAT RITUS TIWU PANGANTN DI KACAMATAN BABAKAN KABUPATN CIREBON (Analisis Struktural-Sémiotik) TÉSIS Diajukeun pikeun nyumponan sarat nyangking Gelar Magister Pendidikan Bahasa dan Budaya Sunda ku FIET HARYADI 1107297 PROGRAM MAGISTER PENDIDIKAN BAHASA DAN BUDAYA SUNDA SEKOLAH PASCASARJANA UNIVERSITAS PENDIDIKAN INDONESIA BANDUNG 2014

AJḖN KAARIFAN LOKAL DINA UPACARA ADAT RITUS TIWU …repository.upi.edu/13895/1/T_PBBS_1107297_Title.pdf · Pangaping II, Dr. H. Dingding Haerudin, M.Pd. NIP 19640822 198903 1 001

  • Upload
    vobao

  • View
    233

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: AJḖN KAARIFAN LOKAL DINA UPACARA ADAT RITUS TIWU …repository.upi.edu/13895/1/T_PBBS_1107297_Title.pdf · Pangaping II, Dr. H. Dingding Haerudin, M.Pd. NIP 19640822 198903 1 001

AJḖN KAARIFAN LOKAL

DINA UPACARA ADAT RITUS TIWU PANGANTḖN

DI KACAMATAN BABAKAN KABUPATḖN CIREBON

(Analisis Struktural-Sémiotik)

TÉSIS

Diajukeun pikeun nyumponan sarat nyangking Gelar

Magister Pendidikan Bahasa dan Budaya Sunda

ku

FIET HARYADI

1107297

PROGRAM MAGISTER PENDIDIKAN BAHASA DAN BUDAYA SUNDA

SEKOLAH PASCASARJANA

UNIVERSITAS PENDIDIKAN INDONESIA

BANDUNG

2014

Page 2: AJḖN KAARIFAN LOKAL DINA UPACARA ADAT RITUS TIWU …repository.upi.edu/13895/1/T_PBBS_1107297_Title.pdf · Pangaping II, Dr. H. Dingding Haerudin, M.Pd. NIP 19640822 198903 1 001
Page 3: AJḖN KAARIFAN LOKAL DINA UPACARA ADAT RITUS TIWU …repository.upi.edu/13895/1/T_PBBS_1107297_Title.pdf · Pangaping II, Dr. H. Dingding Haerudin, M.Pd. NIP 19640822 198903 1 001

LEMBAR PENGESAHAN

Disaluyuan jeung disahkeun ku:

Pangaping I,

Dr. Ruhaliah, M.Hum.

NIP 19641110 198903 2 002

Pangaping II,

Dr. H. Dingding Haerudin, M.Pd.

NIP 19640822 198903 1 001

Kauninga ku

Ketua Program Studi Pendidikan Bahasa dan Budaya Sunda

Sekolah Pasca Sarjana UPI,

Dr. H. Yayat Sudaryat, M.Hum.

NIP 19630210 198703 1 001

Page 4: AJḖN KAARIFAN LOKAL DINA UPACARA ADAT RITUS TIWU …repository.upi.edu/13895/1/T_PBBS_1107297_Title.pdf · Pangaping II, Dr. H. Dingding Haerudin, M.Pd. NIP 19640822 198903 1 001

PERNYATAAN

Dengan ini saya menyatakan bahwa tésis dengan judul “Ajén Kearifan Lokal dina

Upacara Adat Ritus Tiwu Pangantén di Kecamatan Babakan Kabupatén Cirebon

(Analisis Struktural-Sémiotik)” ini beserta seluruh isinya adalah benar-benar

karya saya sendiri, dan saya tidak melakukan penjiplakan atau pengutipan dengan

cara-cara yang tidak sesuai dengan etika keilmuan yang berlaku dalam masyarakat

keilmuan. Atas pernyataan tersebut, saya siap menanggung resiko yang dijatuhkan

kepada saya apabila di kemudian hari ditemukan adanya pelanggaran terhadap

etika keilmuan karya saya ini, atau ada klaim dari pihak lain terhadap keaslian

karya saya.

Bandung, Pebruari 2014

Yang membuat pernyataan,

Fiet Haryadi

NIM 1107297

Page 5: AJḖN KAARIFAN LOKAL DINA UPACARA ADAT RITUS TIWU …repository.upi.edu/13895/1/T_PBBS_1107297_Title.pdf · Pangaping II, Dr. H. Dingding Haerudin, M.Pd. NIP 19640822 198903 1 001

PANGJAJAP

Bismillahirohmanirrohim.

Sadaya puja kagungan Allah Nu Maha Kawasa, sagala puji kagungan

Gusti Nu Maha Suci, anu parantos maparin urang kabagjaan anu taya papadana.

Solawat sareng salam mugia kasanggakeun ka Nabi Muhammad SAW, para

kulawargana, para sahabatna, sarta ka urang sadaya para umatna dugi ka ahir

jaman, Amin Yaa Robbala’lamin.

Ieu tesis judulna “Ajḗn Kearifan Lokal dina Upacara Adat Ritus Tiwu

Pangantén di Kecamatan Babakan Kabupatén Cirebon (Analisis Struktural-

Sémiotik)”. Upama niténan kana UARTP di masarakat, katitén masarakat masih

kurang ngarti, komo pikeun jalma awam mah, sabab UARTP disawang ku

masarakat ngan saukur kagiatan hiburan nu dilaksanakeun sataun sakali, teu apal

kana ajén, struktur, tanda jeung patanda nu aya dina UARTP. Ku kituna,

diayakeun ieu panalungtikan sangkan UARTP téh jadi bacaan anu gampang

dicangkem ngeunaan ajén, struktur, tanda jeung patanda sangkan bisa ditarima ku

masarakat.

Pamungkas, ieu tésis tangtuna seueur kakiranganna, masih pinuh ku

kahéngkéran, ku kituna panulis miharep mugia aya kritik sareng saran ti sadaya

pihak kana ieu tésis, mugia ieu tésis aya mangpaatna pikeun ngajembaran élmu

pangaweruh jeung bisa dijadikeun alternatif bahan bacaeun ngeunaan kabudayaan

nu aya di wewengkon Kabupaten Cirebon.

Bandung, Pebruari 2014

Panulis,

Fiet Haryadi

Page 6: AJḖN KAARIFAN LOKAL DINA UPACARA ADAT RITUS TIWU …repository.upi.edu/13895/1/T_PBBS_1107297_Title.pdf · Pangaping II, Dr. H. Dingding Haerudin, M.Pd. NIP 19640822 198903 1 001

CATUR NUHUN

Puji sinareng sukur utamana disanggakeun ka Allah Subhanahuwata’ala, anu

tos maparin kasehatan, kaasih, tur kanyaah-Na. Solawat sareng salam mugia

kasanggakeun ka Jungjunan nabi urang sadaya, Nabi Muhammad SAW, para

kulawargana, para sahabatna, sarta ka urang sadaya para umatna dugi ka ahir

jaman, Amin Yaa Robbala’lamin.

Ieu tésis tiasa réngsé jalaran dibarengan usaha, du’a, sareng bantosan ti pihak-

pihak sanésna. Ku kituna, panulis seja ngahaturkeun séwu nuhun laksa keti

kabingahan ka nu parantos nungtun sareng ngabantosan, utamina ka:

1. Dr. Ruhaliah, M.Hum., salaku pangaping I anu teu weléh masihan apingan,

rojongan, sareng kersa diririweuh ku sim kuring salami nyusun ieu tésis;

2. Dr. H. Dingding Haerudin, M.Pd. salaku pangaping II, anu parantos ngaping

dugi ka réngséna ieu tésis;

3. Dr. H. Yayat Sudaryat, M.Hum. salaku Pupuhu Prodi Pendidikan Bahasa dan

Budaya Sunda Pasca Sarjana UPI;

4. réngréngan Dosén Pasca Sarjana Pendidikan Bahasa dan Budaya Sunda anu

parantos ngatik sareng ngadidik: Prof. Dr. Iskandarwassid, M.Pd., Prof. Dr.

H. Yus Rusyana, Prof. Dr. H. Asép Sjamsul Bachri, Prof. Dr. Cécé Rakhmat,

M.Pd., Prof. Dr. H Rahman, M.Pd., Dr. Dédi Koswara, M.Hum., Dr. H.

Dingding Haérudin, M.Pd., Dr. Hj. Nunuy Nurjanah, M.Pd., Dr. H. Usép

Kuswari, M.Pd., kalih Dr. Budi Susétyo, M.Pd.;

5. Ibu Wulan anu teras-terasan diririweuh;

6. pun bojo, Dédéh Maryani, S.Pd, anu teu kendat ngadu’akeun, ngarojong tur

ngaping kana sagala kagiatan sim kuring;

7. Nazhira Alfitriani jeung Khansa Nabilah (anaking jimat awaking);

8. Almarhum Bapa Masudin (mugia dicaangan di alam kuburna), sareng pun

biang (Emih Asriki), anu mikanyaah teu kendat-kendat, maparin kaasih, tur

pangdu’a;

9. mitoha, H. Aif Efendi hatur nuhun pidu’ana sareng Hj. Encas anu janten

panguat ati;

Page 7: AJḖN KAARIFAN LOKAL DINA UPACARA ADAT RITUS TIWU …repository.upi.edu/13895/1/T_PBBS_1107297_Title.pdf · Pangaping II, Dr. H. Dingding Haerudin, M.Pd. NIP 19640822 198903 1 001

10. lanceuk-lanceuk: Adé Basumala, Ahmad Fadillah, Oom Komalasari, Ahmad

Riyadi, Nurdin Kurniawan, S.Pd, Mida Madyawati, S.Pd, Nora Noviarini,

hatur nuhun pidu’ana;

11. lanceuk ipar: Sri Hartati, S.Pd.SD, Titin Maryati, Selamet Mulyono, Nunung,

Sri Andayani, S.Pd.SD, Imam Mu’tiun, S.Pd, Muhmad Hamid;

12. adi ipar: Wawan Kuswanto, S.Pd, sareng Heppy Triani Setiawati, mugia

jaranten jalma soléh, kareueus kulawarga;

13. Bapa Nurwahid, S.Pd.MM, salaku Pupuhu SMPN 1 Pabuaran, hatur nuhun

idin belajarna;

14. Bapa H. Moh. Alim Syahrudin, MM, salaku pupuhu MTsN Babakan, hatur

nuhun pidu’a sareng rojonganna;

15. Bapa Ir. Djono Sismanto salaku General Manager PG Tersana Baru, sareng

staf karyawan PG Tersana Baru;

16. Bapa H. Hamid salaku Ketua APTRI Kecamatan Babakan, sareng anggota

APTRI;

17. Bapa Aqwa salaku punduh/sesepuh PG Tersana Baru;

18. Bapa H. Sodikin, SS salaku Guru Seni Budaya SMAN Babakan salaku

Budayawan;

19. Bapa Moch. Rofi’i salaku tokoh masarakat/pénsiunan pagawé PG Tersana

Baru;

20. Bapa H. Sarifudin, Ibu Hj. Mimin Mintarsih, Bapa Dodo Suwondo,

S.Pd.MM, hatur nuhun pidu’ana;

21. sobat saéntragan, Fahmi Rakman, Acécép Sudjana, Nida Kania Déwi, nu tos

babarengan sauyunan diajar;

22. Sutanandika, M. Irfan Maulana sareng Arif Ali Abdillah, hatur nuhun éditana;

23. Andi Ubaidillah, hatur nuhun corél drawna;

24. Dyna, Angga, Riza, Dini, Arif, Dwi, Mpi, Asep F, Jani, Mela, Budi, Haris,

mudah-mudahan ka hareupna leuwih suksés deui. Amin!

25. sadaya pihak anu parantos ngarojong kana réngséna ieu skripsi anu teu tiasa

disebatkeun hiji-hiji.

Page 8: AJḖN KAARIFAN LOKAL DINA UPACARA ADAT RITUS TIWU …repository.upi.edu/13895/1/T_PBBS_1107297_Title.pdf · Pangaping II, Dr. H. Dingding Haerudin, M.Pd. NIP 19640822 198903 1 001

Mugia sadaya amal sareng kasaéan ti sadayana janten amal ibadah anu

kénging ganjaran ti Allah SWT. Amin.

Jazakumullah khairan katsiran wa jazakumullah ahsanal jaza.

Bandung, Pebruari 2014

Fiet Haryadi

Page 9: AJḖN KAARIFAN LOKAL DINA UPACARA ADAT RITUS TIWU …repository.upi.edu/13895/1/T_PBBS_1107297_Title.pdf · Pangaping II, Dr. H. Dingding Haerudin, M.Pd. NIP 19640822 198903 1 001

DAPTAR SINGGETAN

APTRI : Asosiasi Petani Tebu Rakyat Indonesia

BSC : Baca, simak jeung catet

BUD : Badan Urusan Dagang

BPU : Badan Pimpinan Umum

BPUPPN : Badan Pimpinan Umum Perusahaan Perkebunan Negara

Dir. : Diréksi

dkk. : dan kawan-kawan

DVD : Digital Vidio Disk

FPBS : Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni

Grb. : Gambar

ins. : Instruksi

jsb. : jeung sajabana

jrrd. : jeung réa-réa deui

KUD : Kopersi Unit Désa

LBSS : Lembaga Basa jeung Sastra Sunda

MP : Menteri Pertanian

No. : Nomor

Persero : Pérusaahaan Pérseorangan

PG : Pabrik Gula

PGTB : Pabrik Gula Tersana Baru

PPGI : Pengusaha Pabrik Gula Indonesia

PNP : Perusahaan Nasional Perorangan

PPN : Perusahaan Perkebunan Negara

PT : Perusahaan Terbatas

RI : Repubilik Indonesia

RNI : Rajawali Nusaantara Indonesia

SK : Surat Keputusan

Spk. : saparakanca

SPS : Sekolah Pasca Sarjana

TRI : Tebu Rakyat Indonesia

UARTP : Upacara Adat Ritus Tiwu Pangantén

UPI : Universitas Pendidikan Indonesia

Page 10: AJḖN KAARIFAN LOKAL DINA UPACARA ADAT RITUS TIWU …repository.upi.edu/13895/1/T_PBBS_1107297_Title.pdf · Pangaping II, Dr. H. Dingding Haerudin, M.Pd. NIP 19640822 198903 1 001

DAPTAR GAMBAR

Ganbar Kaca

2.1. Kajian jeung Proses Pembentukan Téks UARTP................................... 19

2.2 Tanda Bahasa Saussure............................................................................ 31

2.3 Segitiga Sémiotik Peirce.......................................................................... 32

2.4 Raraga Mikir............................................................................................ 37

3.1 Desain Panalungtikan................................................................................ 40

4.1 Struktur UARTP....................................................................................... 66

Page 11: AJḖN KAARIFAN LOKAL DINA UPACARA ADAT RITUS TIWU …repository.upi.edu/13895/1/T_PBBS_1107297_Title.pdf · Pangaping II, Dr. H. Dingding Haerudin, M.Pd. NIP 19640822 198903 1 001

DAPTAR TABÉL

Tabel Kaca

3.1 Pedoman obsérvasi............................................................................... 44

3.2 Kisi-kisi wawancara............................................................................. 45

3.3 Kartu data............................................................................................. 47

4.1 Interprétasi kana Tanda Ikon............................................................... 67

4.2 Interprétasi kana Tanda Indéks........................................................... 73

4.2 Interprétasi kana Tanda Simbol........................................................... 94

Page 12: AJḖN KAARIFAN LOKAL DINA UPACARA ADAT RITUS TIWU …repository.upi.edu/13895/1/T_PBBS_1107297_Title.pdf · Pangaping II, Dr. H. Dingding Haerudin, M.Pd. NIP 19640822 198903 1 001

DAPTAR LAMPIRAN

Lampiran Kaca

1. Lampiran-lampiran............................................................................. 121

2. Surat Keputusan Pengesahan Judul Tésis

dari Sekolah Pasca Sarjana UPI Bandung.........................................

122

3. Surat Keputusan Penelitian/observasi.................................................

124

4. Alat Pengumpul Data......................................................................... 126

5. Daftar Gambar................................................................................... 141

6. Riwayat Hirup................................................................................... 174