3

AKADEMIA GÓRNICZO-HUTNICZA

WYDZIAŁ ZARZ ĄDZANIA

mgr inŜ. Ewa Kubińska-Kaleta

Zarządzanie ryzykiem w przedsiębiorstwach

przemysłowych na przykładzie huty stali

Promotor pracy: dr hab. inŜ. Wiesław Waszkielewicz, prof. AGH

Kraków 2008

4

Składam serdeczne podziękowania Panu prof. dr hab. inŜ. Wiesławowi Waszkielewiczowi

za okazaną pomoc i cenne uwagi przekazane mi w trakcie realizacji pracy

5

Spis treści

Wstęp.................................................................................................................................... 3 1. Ryzyko w działalności przedsiębiorstwa.............................................................. 8

1.1. Geneza i definicja ryzyka......................................................................................... 8 1.2. Klasyfikacja ryzyka................................................................................................ 15 1.3. Zarządzanie ryzykiem............................................................................................. 25 1.4. Metody i techniki kontroli ryzyka............................................................................ 31

2. Proces produkcji i ryzyko w działalności huty stali……………....................... 46 2.1. Charakterystyka struktury produkcji przedsiębiorstwa hutniczego ……………… 46 2.2. Schemat przebiegu produkcji i przetwórstwa stali................................................... 47 2.3. Postęp techniczny jako czynnik integrujący procesy w hutnictwie.......................... 52 2.4. Rodzaje ryzyka występującego w przedsiębiorstwach hutniczych.......................... 54 2.5. ZagroŜenia występujące w badanym przedsiębiorstwie........................................... 63

3. Propozycja metodyki oceny ryzyka w przedsiębiorstwie przemysłowym

na przykładzie huty stali............................................................................................

95

3.1.Modele systemowe opisujące ryzyko w przedsiębiorstwie hutniczym..................... 95 3.1.1. Ogólne modele systemowe opisujące ryzyko................................................ 95 3.1.2. Próba stworzenia modeli systemowych ryzyka w odniesieniu do badanego

przedsiębiorstwa............................................................................................

98 3.1.3. Model zarządzania hutą w warunkach zagroŜenia ryzykiem i-tego

rodzaju...........................................................................................................

98 3.1.4. Model działania Hutniczej Agendy Antyryzyka........................................... 101 3.1.5. Model poziomów zagroŜeń............................................................................ 109 3.1.6. Model sterowania zmianami ryzyka.............................................................. 117 3.1.7. Model ogniska ryzyka.................................................................................... 124

3.2. Metoda I – macierzowa............................................................................................ 131 3.2.1. Identyfikacja obszarów ryzyka...................................................................... 131 3.2.2. Ocena ryzyka................................................................................................. 144 3.2.3. Wnioski wypływające z analizy ryzyka metodą I......................................... 154

3.3. Metoda II – oparta na przypisywaniu wag lub wartości skutków dla obszarów zagroŜeń i moŜliwości przeciwdziałania.................................................................

155

3.3.1 Identyfikacja najwaŜniejszych obszarów zagroŜeń i moŜliwości przeciwdziałania............................................................................................

155

3.3.2. Przypisywanie wag lub wartości skutków do obszarów zagroŜeń i moŜliwości przeciwdziałania.......................................................................

155

3.3.3. Określenie skali prawdopodobieństwa.......................................................... 174 3.3.4. Wyznaczenie zakresu wyników liczbowych................................................. 177

3.4. Weryfikacja otrzymanych wyników metodą III - zmodyfikowaną metodą FMEA ....................................................................................................................

196

3.5. Analiza porównawcza metod zastosowanych w pracy............................................ 206

6

4. Ocena procesu zarządzania ryzykiem w analizowanym przedsiębiorstwie hutniczym w świetle badań empirycznych...........................................................

209

4.1. Analiza ryzyka stanowiącego najpowaŜniejsze zagroŜenie dla poprawnej działalności huty.....................................................................................................

209

4.2. Zastosowanie metody FTA w odniesieniu do analizowanego ryzyka.................... 209 4.3. Próba stworzenia algorytmu monitorującego analizowane ryzyko........................ 213

5. Wnioski końcowe........................................................................................................ 218 Spis załączników................................................................................................................... 221 Załącznik 1............................................................................................................................. 222 Załącznik 2............................................................................................................................. 227 Literatura................................................................................................................................

234

3

Wstęp Ryzyko to zjawisko powszechne w warunkach gospodarki rynkowej i kaŜda

podejmowana decyzja jest z nim powiązana. Działanie w warunkach ryzyka jest nieodłącznym atrybutem kaŜdej gospodarki. Obserwując rozwój człowieka i jego otoczenia, łatwo spostrzec, Ŝe ryzyko istniało zawsze i nie było i nie ma działań człowieka, które nie byłyby związane z ryzykiem. Ryzyko towarzyszy zatem działaniom (ryzyko związane z realizacją określonych zamierzeń), ale i stanom (ryzyko związane z zachowaniem istniejącego stanu rzeczy, czyli z niepodjęciem lub zaniechaniem określonych działań) [70, s. 17-49].

KaŜda decyzja jest związana z przewidywaniem określonego stanu w przyszłości. Niestety, nigdy nie moŜna w sposób absolutnie pewny ustalić, jak ukształtują się w przyszłości poszczególne czynniki stanowiące podstawę bieŜącej decyzji. Ryzyko w tym rozumieniu polega na tym, Ŝe dzisiejsza decyzja moŜe nie przynieść w przyszłości oczekiwanych efektów. Oczekiwania w ekonomii formułuje się po to, aby zmniejszyć ryzyko [103, s. 7-35].

Ryzyko występujące w Ŝyciu codziennym moŜe wynikać z róŜnych przyczyn. MoŜe ono być następstwem pierwotnych uwarunkowań, za jakie trzeba uznać uwarunkowania biologiczne. W podręcznikach medycznych opisywane są szczegółowo czynniki (np. określone błędy genetyczne) podwyŜszające ryzyko zachorowania na określone choroby. Mówi się teŜ np. o biologicznych uwarunkowaniach ryzyka samobójstwa.

PowaŜnym źródłem róŜnych rodzajów ryzyka w Ŝyciu codziennym są nie zawsze odpowiednie poczynania innych osób. Zwiększają one liczbę ofiar wypadków w domu, na drodze, w pracy. Nie zawsze maja one wymiar jednostkowy czy „lokalny”. Niekiedy wiąŜą się z zagroŜeniami dla wielu osób. Chodzi tu np. o ryzyko epidemiologiczne, ryzyko spoŜywania Ŝywności zmodyfikowanej genetycznie czy ryzyko ekologiczne.

Postęp wiedzy i rozwój nowoczesnych technologii z jednej strony przyczynia się do zmniejszania pewnych rodzajów ryzyka, a z drugiej - generuje jego nowe formy. I tak, nowoczesna technika medyczna pozwala zmniejszyć, a nawet wyeliminować ryzyko przedwczesnego zgonu z powodu określonych jednostek chorobowych. Uzyskiwane doświadczenia pozwalają teŜ zmniejszyć ryzyko (zawodność) konstrukcji budowlanych, elementów i układów technicznych, a zatem ryzyko niezawodnego funkcjonowania mniej lub bardziej złoŜonych systemów inŜynierskich. Trzeba jednak zauwaŜyć, iŜ nie zawsze moŜliwe jest uwzględnienie wszystkich elementów ryzyka tkwiących w systemach i ich otoczeniu, zwłaszcza ze względu na nieprzewidywalność zachowań ludzkich (przykładem mogą być nie dające się wykluczyć działania obliczone na zniszczenie elektrowni atomowych).

Szczególnym źródłem występującego ryzyka są nowoczesne techniki informacyjno-komunikacyjne. Swego czasu rozpowszechniane były informacje o ryzyku milenijnym w związku z trudnościami w rozpoznaniu roku 2000 przez komputery, których prawidłowe działanie opiera się na moŜliwości właściwej kalkulacji daty i czasu. Z perspektywy moŜna ocenić, w jakim stopniu ryzyko to - z uwagi na interesy branŜy komputerowej - było wyolbrzymiane. Ryzyko milenijne moŜna traktować jako jeden z rodzajów ryzyka utraty informacji. W obecnych warunkach, kiedy informacje zaliczane są do podstawowych zasobów, konsekwencji tego rodzaju ryzyka nie sposób przecenić. Inny przykład to telefonia komórkowa. Mimo poniesienia wysokich nakładów na badania naukowe dotyczące stosowania - tak powszechnych juŜ w uŜyciu - telefonów komórkowych nie udało się do końca wyjaśnić, czy i jakie ryzyko zdrowotne jest z tym związane. Nie tylko znaczne korzyści, ale i określone ryzyko wiąŜe się równieŜ z takimi współczesnymi wynalazkami, które stały się nieodłącznymi

4

towarzyszami naszego Ŝycia, jak komputer, Internet czy „plastykowy pieniądz”. Prócz ryzyka szczegółowego, charakteryzującego kaŜde z tych rozwiązań cywilizacyjnych, zachodzi takŜe niebezpieczeństwo pogłębienia się nierówności między pracobiorcami, wynikające z niejednakowego dostępu do wyŜej wskazanych moŜliwości technicznych (np. według raportu o zatrudnieniu w świecie, opublikowanego w 200l r. do Internetu ma obecnie dostęp tylko 5% ludności świata) [59, s. 13-21], [64, s. 84-159]. Specyficzny typ ryzyka wiąŜe się z uwarunkowaną technologicznie większą dostępnością do określonych treści przekazów, z wyŜszą liczbą nadawców informacji, a takŜe z multimedialnością, która moŜe w niektórych przypadkach ułatwiać komunikację, a w innych - mnoŜyć bariery komunikacyjne, uniemoŜliwiając zapanowanie nad szumem informacyjnym.

Źródłem ryzyka mogą być nie tylko określone trendy technologiczne i kulturowe, ale takŜe aktualna i prognozowana rzeczywistość gospodarcza. Stwarzać moŜe ona nie tylko mniejsze lub większe ryzyko inflacyjne, a tym samym groźbę „stopnienia” oszczędności, ale i zwiększone ryzyko utraty pracy. Na wysokość tego ryzyka w Polsce na początku lat dziewięćdziesiątych wpływały zasięg i głębokość procesów transformacji ustrojowej i gospodarczej, a w latach późniejszych - uwarunkowania restrukturyzacyjne i rynkowe. W przyszłości wysokość tego ryzyka będą współokreślały procesy rozszerzania się europejskiego rynku pracy. Niektóre kraje Unii Europejskiej w procesach tych upatrują zagroŜenie dla swoich rynków pracy. Chcąc je oddalić w czasie rządy tych krajów proponowały „okresy ochronne”, czyli okresy zakazu pracy dla obywateli państw kandydujących do Unii. Włączanie się Polski w europejski rynek pracy moŜe więc z jednej strony zwiększyć szanse zatrudnieniowe dla naszych obywateli, a z drugiej powodować m.in. następujące zagroŜenia: • wzrost bezrobocia koniunkturalnego wskutek ujemnego salda bilansu handlowego (nadwyŜki

importu nad eksportem) w stosunkach między Polską a Unią, • zwiększenie poziomu bezrobocia strukturalnego w wyniku przesunięć zasobów ludzkich

między sektorami gospodarki, • „drenaŜ mózgów”, • upadek małych i średnich przedsiębiorstw, które nie wytrzymają konkurencji

z przedsiębiorstwami państw unijnych. Ryzyko moŜe być związane nie tylko z róŜnymi procesami społeczno-gospodarczymi, ale

i z wielorakimi formami aktywności człowieka. Występujące przy wykonywaniu czynności zawodowych tzw. ryzyko zawodowe ujmowane jest niekiedy jako kryterium wartościowania pracy, a zatem analizy i oceny jej złoŜoności.

Na przykład, według metody autorstwa Ch. Bedauxa ryzyko cząstkowe (odpowiednik elementarnych kryteriów tworzących stopień trudności pracy) to: • choroby zawodowe, • wypadki przy pracy, • skutki przeciąŜenia pracą [59, s. 13-21], [64, s. 84-159].

Rodzaje i poziomy ryzyka są zróŜnicowane dla poszczególnych sfer ludzkiego działania, dla róŜnych zawodów, specjalności i funkcji. Pewne elementy ryzyka związane mogą być juŜ z samym faktem zajmowania eksponowanego stanowiska. W literaturze przedmiotu znaleźć moŜna interesującą specyfikację składowych ryzyka zawodowego polityka. Wśród nich są np. ryzyko niereprezentatywności, ryzyko „wykoszenia” w rywalizacji wewnętrznej, ryzyko niewdzięczności, ryzyko dezintymizacji, ryzyko śmierci cywilnej, ryzyko kozła ofiarnego oraz ryzyko haniebnego uwiecznienia. Osoba podejmująca działalność polityczną ryzykuje nie tylko moŜliwością utraty dobrego imienia w przypadku braku sukcesów, ale i niekiedy odcięciem sobie

5

moŜliwości powrotu do dotychczasowych zajęć i zajmowanych funkcji. S. Borkowska tego rodzaju ryzyko w odniesieniu do stanowisk kierowniczych nazywa ryzykiem utraty twarzy i pozycji [5 s. 51-93; 115-148], [6, s. 116-129], [59, s. 13-21].

Ryzyko jest pojęciem interdyscyplinarnym. Inaczej definiują je inŜynierowie, inaczej ekonomiści, jeszcze inaczej lekarze i prawnicy. Pomimo tego definicje te maja pewien obszar wspólny.

Pojęcie „ryzyko” wywodzi się z języka włoskiego „risicare”, czyli „mieć śmiałość, przekraczać ustalone tradycją ograniczenia”. W polskiej „Małej Encyklopedii Powszechnej” jest ono określane jako prawdopodobieństwo zaistnienia niespodziewanej katastrofy, np. powodzi, huraganu, poŜaru [22, s. 15].

W medycynie mówi się o ryzyku choroby, rozwaŜa etap profilaktyki, leczenia ambulatoryjnego, szpitalnego i rekonwalescencji.

Ryzyko w hutnictwie ma równieŜ wiele aspektów, takich jak: rodzaj zagroŜeń (dla dyrekcji, dla pracowników, dla środowiska naturalnego), prawdopodobieństwo zajścia niekorzystnego wydarzenia, „cięŜar gatunkowy” jego skutków itp. Uzasadnienie wyboru tematu

Podejmowanie jakiejkolwiek decyzji we wszystkich rodzajach i strukturach produkcji wiąŜe się

zawsze z ryzykiem. TakŜe współczesne przedsiębiorstwa funkcjonują w warunkach znacznego ryzyka. Szczególnie w ostatnim czasie, gdy następowała restrukturyzacja gospodarki, wystąpiły bardzo złoŜone problemy w przemyśle, w tym równieŜ w hutniczym. Problemy te wymusiły dokonywanie zmian w zakresie programu inwestycyjnego, polityki zatrudnienia, finansowej oraz ochrony środowiska.

Brak monitoringu i zarządzania ryzykiem moŜe doprowadzić do sytuacji kryzysowej i zagroŜenia poprawności funkcjonowania całego przedsiębiorstwa.

Szczególnie skomplikowane zaleŜności występują w duŜych przedsiębiorstwach przemysłowych, do których naleŜą teŜ przedsiębiorstwa hutnicze. W przedsiębiorstwach takich mogą wystąpić praktycznie wszystkie moŜliwe zagroŜenia ze względu na złoŜoność procesu produkcyjnego oraz wielorakość stosowanych rozwiązań technologicznych i konstrukcyjnych. Czynniki te powodują zagroŜenie dla Ŝycia ludzkiego i środowiska, przyczyniają się do wytwarzania duŜej ilości odpadów. NaleŜy teŜ pamiętać o szeroko rozwiniętej współpracy z otoczeniem przedsiębiorstwa, która równieŜ generuje róŜnego rodzaju zagroŜenia. W pracy wyodrębniono 25 rodzajów ryzyka występującego w hutnictwie, przyjmując jako kryterium wyodrębnienia podstawowe przyczyny zagroŜeń. Są to następujące rodzaje ryzyka: rynkowe, inwestycyjne, kursowe, ekologiczne, bezrobocia, edukacyjne, toŜsamości, bankructwa, transportowe, siły wyŜszej, nieinwestowania w rozwój pracowników, związane z ceną, nienadąŜania za światowym postępem technologicznym i organizacyjnym, techniczno-technologiczne, finansowe, polityczne, związane z bezpieczeństwem pracy, szarej strefy, kadrowe, inflacji, zarządzania, związane z ubezpieczeniem, zwalniania, powstawania negatywnych konfliktów, prawne i administracyjne. Ilość wyszczególnionych rodzajów świadczy o ogromnej mnogości zagroŜeń dla poprawnego funkcjonowania huty. Na chwilę obecną brak jest systemowych rozwiązań słuŜących zarządzaniu ryzykiem w tej gałęzi przemysłu. Fakt ten stał się motywacją do podjęcia tematu pracy.

6

Celem głównym jest konstrukcja modeli systemowych ryzyka oraz znalezienie jego miar i wyraŜenie ich za pomocą określonych wskaźników. Modele te umoŜliwi ą stworzenie odpowiedniego algorytmu pozwalającego na napisanie programu komputerowego, monitorującego i zarządzającego ryzykiem w duŜych przedsiębiorstwach przemysłowych jak np. huty stali

Cele szczegółowe: • Wskazanie zasadności konstruowania modelu zarządzania ryzykiem

w przedsiębiorstwach przemysłowych. • Wskazanie moŜliwości praktycznego pomiaru i kierowania ryzykiem

w przedsiębiorstwach przemysłowych. • Wyznaczenie ryzyka, które stanowi najpowaŜniejsze zagroŜenie dla poprawnej działalności

przedsiębiorstwa przemysłowego. • Utworzenie algorytmu będącego podstawą do napisania programu komputerowego

monitorującego i zarządzającego ryzykiem. Teza

Na podstawie analizy czynników wewnętrznych i zewnętrznych, oddziałujących na poprawne funkcjonowanie współczesnego przedsiębiorstwa przemysłowego, moŜna opracować modele zarządzania ryzykiem. Jest to szczególnie istotne dla duŜych przedsiębiorstw, gdzie występuje bardzo złoŜona struktura zaleŜności wpływających na powstawanie róŜnych rodzajów ryzyk.

• Stworzenie modeli pozwala na wyznaczenie najpowaŜniejszych zagroŜeń związanych z róŜnymi rodzajami ryzyka, a takŜe skutecznych moŜliwości przeciwdziałania lub całkowitego ich wyeliminowania.

• Opracowanie modeli pozwoli na znalezienie ryzyka najtrudniejszego w przeciwdziałaniu, czyli najgroźniejszego dla poprawnej działalności przedsiębiorstwa przemysłowego. Temu ryzyku naleŜy poświęcić najwięcej uwagi i poddać szczegółowej analizie.

Zakres pracy

Treść rozprawy zawarto w czterech rozdziałach. W pierwszym rozdziale dokonano analizy literaturowej dotyczącej przedmiotu badań niniejszego doktoratu. Obejmowała ona studia ksiąŜkowe, materiały konferencyjne, czasopisma, literaturę internetową, zarówno w języku polskim jak i obcojęzycznym, tak by uzyskać moŜliwie szerokie spojrzenie na badany problem. W rozdziale tym przedstawiono genezę i przegląd definicji ryzyka, klasyfikacje ryzyka, relacje zachodzące między ryzykiem a niepewnością, a takŜe pojęcie i metody zarządzania ryzykiem.

W rozdziale drugim przedstawiono krótką charakterystykę przedsiębiorstwa hutnictwa stali, a takŜe najwaŜniejsze zagadnienia, takie jak: przebieg produkcji i przetwórstwa stali, procesy integracyjne w hutnictwie. W rozdziale tym autorka określiła równieŜ moŜliwe rodzaje ryzyka występującego w badanym przedsiębiorstwie. Rozdział trzeci i czwarty zawiera część badawczą. W rozdziale trzecim zostały zaprezentowane modele systemowe opisujące ryzyko w przedsiębiorstwie hutniczym. Przedstawiono podstawowe modele ryzyka, jakie mogą dotyczyć całego hutnictwa lub tylko pojedynczych hut. Są to modele: zarządzania hutą w warunkach zagroŜenia ryzykiem i-tego rodzaju, poziomów zagroŜeń, sterowania zmianami ryzyka i ogniska ryzyka. Ponadto opracowany został model antyryzyka, dzięki któremu moŜna opracować konkretne standardy

7

postępowania w wypadku pojawienia się zagroŜenia technologicznego, rynkowego lub innego. Modele te dają równieŜ podstawę do sporządzenia programu komputerowego, pozwalającego monitorować i zarządzać ryzykiem.

Rozdział ten przedstawia równieŜ metodykę procesu zarządzania ryzykiem w praktyce. Proces ten przeanalizowano za pomocą trzech metod:

• metoda I – macierzowa, • metoda II - oparta na przypisywaniu wag lub wartości skutków dla obszarów zagroŜeń

i moŜliwości przeciwdziałania, • metoda III - zmodyfikowana FMEA.

Zastosowanie trzech róŜnych metod badawczych pozwoliło na uzyskania wiarygodnych wyników, niemoŜliwych do uzyskania jedną tyko metodą.

W rozdziale czwartym zastosowano teŜ metodę FTA, która była podstawą do stworzenia algorytmu monitorującego badane ryzyko. W przyszłości daje to moŜliwość napisania programu komputerowego pozwalającego zarządzać ryzykiem w duŜych przedsiębiorstwach.

8

1. Ryzyko w działalności przedsiębiorstwa

1.1. Geneza i definicje ryzyka

Historycznie ryzyko zawsze było związane z działaniem jednostki i całych społeczności. JuŜ około 3200 lat p.n.e. w dolinie Tygrysu i Eufratu grupa ludzi nazywanych Asipu, słuŜyła radą ludziom, którzy podejmowali ryzykowne, niepewne i trudne decyzje. Grecy i Rzymianie obserwowali przyczynowe związki pomiędzy warunkami środowiska i stanem zdrowia obywateli. Hipokrats w IV wieku p.n.e. dostrzegał ryzyko dla zdrowia człowieka płynące z uwarunkowań zewnętrznych, a Vitruvious w pierwszym wieku p.n.e. stwierdził toksyczność ołowiu. Wreszcie Agricola w XVI wieku opisał wpływ pracy w kopalni węgla na zdrowie górników.

Z podanych przykładów wynika, Ŝe najpierw interesowano się ryzykiem i zagroŜeniami w odniesieniu do zdrowia człowieka. Jednak z upływem lat zaczęto dostrzegać ryzyko w innych obszarach działania ludzi. Blaise Pascal w 1657 roku opublikował teorię prawdopodobieństwa, a w 1693 roku Emond Halley opracował tablice długości Ŝycia. W 1792 roku Pierre Simon de La Place rozwinął prototyp nowoczesnych metod ilościowej analizy ryzyka z szacowaniem prawdopodobieństwa śmierci i/lub przeŜycia z zastosowaniem szczepionki przeciwko ospie lub bez jej uŜycia. John Evelyn (1620-1706), obserwując środowisko i stan zdrowia mieszkańców Londynu, stwierdził, Ŝe dym i smog są przyczyną chorób płuc. Co więcej, udowodnił on, Ŝe sadza jest przyczyną zachorowań kominiarzy na raka.

Rozwój formacji kapitalistycznej, powszechne i masowe uŜycie pieniądza oraz oprocentowania spowodowały stosowanie metod matematycznych w odniesieniu do kategorii ryzyka i prawdopodobieństwa, a opublikowanie i udostępnienie tablic długości Ŝycia było przełomem metodologicznym dla firm ubezpieczeniowych [39, s. 16-41; s. 43-101].

Rozwój definicji ryzyka kształtował się następująco: A. Willet [108, s. 6] w 1901 r. definiował, Ŝe: „ryzyko jest zobiektywizowaną niepewnością wystąpienia niepoŜądanego zdarzenia. Ryzyko zmieni się wraz z niepewnością, nie zaś ze stopniem prawdopodobieństwa”. J. Sinkey [97, s. 391] definiuje ryzyko jako niepewność związaną z jakimś zdarzeniem lub dochodem w przyszłości. Niepewność zaś jest według niego odzwierciedlona przez nieoczekiwane zmiany wydarzeń. W.A. Rowe [89, s. 24] twierdzi, Ŝe „ryzyko jest moŜliwością urzeczywistnienia się czegoś niepoŜądanego, negatywną konsekwencją pewnego zdarzenia”. Według L. Tepmana [105, s. 20] „ryzyko to moŜliwość zaistnienia niekorzystnej sytuacji podczas realizacji planów i wykonywania budŜetów przedsiębiorstwa”. Autor ten podkreśla, Ŝe ryzyko jest kategorią, którą naleŜy rozumieć jako potencjalną moŜliwość prawdopodobieństwa utraty zasobów lub nie uzyskania dochodów w porównaniu z wariantem uwzględniającym racjonalne wykorzystanie zasobów w określonym czasie działalności gospodarczej. Inaczej mówiąc, ryzyko jest tu rozumiane przez autora jako niebezpieczeństwo tego, Ŝe przedsiębiorca poniesie straty w zasobach lub uzyska dochody mniejsze od tych, na które liczył.

Jedna z koncepcji dotyczących definicji ryzyka została opracowana przez Komisję do Spraw Terminologii Ubezpieczeniowej USA w 1966 roku. Efektem prac były dwie definicje ryzyka. Według pierwszej z nich ryzyko jest to niepewność co do określonego zdarzenia w warunkach dwóch lub więcej moŜliwości. W tym rozumieniu ryzyko jest to mierzalna niepewność, dotycząca tego czy zamierzony cel działania zostanie osiągnięty. Druga definicja, koncentrująca uwagę na zagadnieniach praktyki ubezpieczeniowej, podaje, Ŝe ryzyko jest to ubezpieczona osoba lub ubezpieczony przedmiot.

9

Ryzyko (termin angielski: risk, francuski: risque, niemiecki: Risiko) jest niełatwym do zrozumienia pojęciem i wiele kontrowersji łączy się zarówno z próbami jego określenia, jak i pomiaru. Wieloznaczność pojęcia utrudnia skonstruowanie jednoznacznej, uniwersalnej definicji. Niewątpliwie jednak warto podjąć próbę systematyzacji rozumienia pojęć ryzyka i niepewności oraz określenia relacji zachodzących między nimi [74, s. 36-66]. P. L. Bernstein [2] wskazuje na źródła słowa ryzyko, jak juŜ zostało wcześniej wspomniane, we wczesnowłoskim risicare, które oznacza: „ośmielić się, stawić czoło, odwaŜyć się”, lub nawet w greckim rhize, które odnosi się do „opłynięcia przylądka”, czyli śmiałego czynu. Łacińskie słowo risicum oznacza „szansę, prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia pozytywnego lub negatywnego, sukcesu lub poraŜki”. Tak więc termin ryzyko (czasownik ryzykować) w swoich korzeniach dotyczy podjęcia trudnej decyzji o działaniach, w których moŜna coś zyskać albo stracić. Potocznie ryzyko kojarzone jest wyłącznie z zagroŜeniem lub zagroŜeniem i szansą jednocześnie. Termin ryzyko w tym ujęciu oznacza stan lub zespół uwarunkowań, w otoczeniu których podejmowane są decyzje implikujące konsekwencje nieznane w chwili podejmowania tych decyzji. Powszechnie uŜywa się go dla opisu takich sytuacji jak: nieszczęśliwe wypadki, nieprzewidziane zdarzenia, moŜliwość poniesienia straty, moŜliwość, Ŝe uzyskany wynik będzie odmienny od oczekiwanego [20, s. 13], [75, s. 23-68]. Na rys. 1.1 przedstawiono rodzaje definicji ryzyka występujące w literaturze.

akcentujące aspekt decyzyjno-skutkowy w

kontekście realizacji określonych celów.

Ryzyko, zgodnie z tym spojrzeniem, to

niebezpieczeństwo niezrealizowania celu

przyjętego przy podejmowaniu decyzji

podkreślające zakres zmienności wartości docelowej w stosunku do jej

oczekiwanego poziomu

stosowane w praktyce ubezpieczeniowej a akcentujące brak pewności co do

zaistnienia wydarzenia, którego

prawdopodobieństwo wystąpienia jest znane

utoŜsamiające ryzyko z jego miarami probabilistycznymi

(rozkład prawdopodobieństwa) oraz statystycznymi:

miernikami tendencji centralnej (wartość oczekiwana) oraz

miarami dyspersji (wariancją, semiwariancją, odchyleniem

standardowym)

eksponujące przyczyny

ryzyka

konkretyzujące pojęcie ryzyka w perspektywie

działalności określonych podmiotów gospodarczych. Wskazuje się tu potencjalne

wahania oczekiwanego dochodu lub niepewność, co

do rozkładu prawdopodobieństwa

przyszłego dochodu jako podstawowe cechy ryzyka

wskazujące na informacyjny charakter przyczyn

powstawania ryzyka. Ryzyko oznacza sytuację lub

zjawisko polegające na tym, Ŝe na skutek niepełnej

informacji są podejmowane decyzje, które nie są

optymalne z punktu widzenia przyjętego celu

wskazujące na negatywny

związek pomiędzy ryzykiem a

wiedzą

RODZAJE DEFINICJI RYZYKA

Rys. 1.1. Rodzaje definicji ryzyka spotykane w literaturze [75, s. 23-58]

10

Ryzyko moŜna takŜe definiować jako: • Prawdopodobieństwo. Niektórzy autorzy utoŜsamiają ryzyko z prawdopodobieństwem: a. pod pojęciem ryzyka rozumie się, „(...) prawdopodobieństwa zdarzenia ocenianego

negatywnie”; b. ryzyko jest to „stopień prawdopodobieństwa zajścia zdarzeń niezaleŜnych od podmiotu

działającego, których nie moŜe on dokładnie przewidzieć i którym nie moŜna w pełni zapobiec, ale które - przez zmniejszenie wyników uŜytecznych i/lub przez zwiększenie kosztów - odebrałoby działaniu zupełnie lub częściowo cechę skuteczności, korzystności i ekonomiczności”;

c. „zazwyczaj ryzyko określa się jako prawdopodobieństwo straty i ta definicja kojarzy się negatywnie”;

d. ryzyko to prawdopodobieństwo poniesienia straty, związane z podjęciem określonej decyzji gospodarczej. Ryzyko jest miarą niepewności dochodów, oczekiwanych w przyszłości jako efekt określonej inwestycji kapitału. Ryzyko związane z inwestowaniem w papiery wartościowe występuje, gdy zrealizowana stopa zwrotu w przyszłości moŜe róŜnić się od stopy oczekiwanej;

e. prawdopodobieństwo poniesienia strat przez podmiot gospodarczy w następstwie podjęcia określonej decyzji; działanie, w którym nie wszystkie zmienne dają się oszacować na podstawie rachunku prawdopodobieństwa;

f. ryzyko jest to prawdopodobieństwo nieuzyskania wyznaczonych celów. Z ryzykiem w tym znaczeniu nierozerwalnie związane jest pojęcie szansy. JeŜeli ryzyko to jest prawdopodobieństwo mniejsze, róŜne od jakiejś liczby - wyznaczonego celu, to szansa jest prawdopodobieństwem liczby większej od danej. Praktycznie jest to 1 - prawdopodobieństwo przypisane do ryzyka. W tym znaczeniu ryzyko naleŜy szacować tam gdzie moŜna je jakoś zminimalizować lub stworzyć jakiś mechanizm zabezpieczający.

• Skalkulowana niepewność. • Brak pewności. Wynika on stąd, Ŝe aktywa mogą nie przynieść spodziewanej stopy zysku lub

moŜe zdarzyć się strata. [74, s. 36-66] • Negatywne odchylenie osiągniętej wielkości celowej od poziomu wcześniej zaplanowanego. • ZagroŜenie. Chodzi tu o zagroŜenie niezrealizowaniem załoŜonego celu. • Niebezpieczeństwo. Niemieckojęzyczni ekonomiści ograniczają treść pojęcia ryzyka do

negatywnego stanu faktycznego, traktując ryzyko jako niebezpieczeństwo - moŜliwość wystąpienia wydarzenia szkodzącego. Z takim podejściem moŜna się takŜe spotkać w polskiej literaturze. M. Sierpińska, T. Jachna oraz A. Matuszewski [65], [96 s. 9, 78-118] piszą: „ryzyko definiuje się zazwyczaj jako niebezpieczeństwo poniesienia straty. Szerzej ujmując, przez ryzyko moŜemy rozumieć niebezpieczeństwo niezrealizowania celu załoŜonego przy podejmowaniu określonej decyzji. W działalności gospodarczej nie osiągnięcie celu moŜe się bowiem wyraŜać nie tylko wystąpieniem straty, lecz równieŜ niŜszym niŜ załoŜony wynikiem”. Amerykańscy autorzy rozszerzają pojęcie ryzyka, biorąc pod uwagę takŜe jego pozytywne działanie, czyli obok wystąpienia straty takŜe i moŜliwość wystąpienia zysku. [74, s. 36-66]

G. Borys definiuje ryzyko jako: • niebezpieczeństwo błędnych rozstrzygnięć (decyzji), • niebezpieczeństwo niepowodzenia działania, • niebezpieczeństwo negatywnego odchylenia od celu [7, s. 12-19; 39-54].

RóŜny sens definicji ryzyka przedstawia rys. 1.2.

11

Rys. 1.2. RóŜny sens definicji ryzyka [74, s. 36-66]

Z dokonanego powyŜej przeglądu definicji wynika, Ŝe pojęciu ryzyka nadaje się jakŜe róŜne znaczenia. Wiele z nich ma dyskusyjny charakter. W dyskusji nad nimi naleŜy zwaŜyć, Ŝe:

• istnieje skłonność do stosowania jednego sposobu definiowania. Polega on na tym, Ŝe definicję ryzyka wyprowadza się korzystając z pojęcia bardziej ogólnego (na przykład prawdopodobieństwa, niepewności, niebezpieczeństwa, zagroŜenia) i określając zawęŜenie. Ten sposób definiowania wprawdzie popularny w naukach ekonomicznych, a do nich naleŜy zarządzanie, nie powinien być stosowany w odniesieniu do ryzyka. Pojęcie to jest bowiem nader uwikłane. Istnieje potrzeba zastosowania takiego sposobu definiowania, który umoŜliwiłby odwzorowanie treści tego jakŜe złoŜonego i istotnego pojęcia w zarządzaniu działalnością gospodarczą;

• ryzyko wiąŜe się z prawdopodobieństwem. Nie jest jednakŜe - w naszym rozumieniu - podzbiorem prawdopodobieństwa, co jak się wydaje sugerują przytoczone definicje. Związek między tymi pojęciami ma bardziej złoŜony charakter. Istnieje potrzeba zbudowania takiej definicji, która precyzowałaby ten związek;

niepewności. Ryzyko określa się jako niepewność przewidywania zdarzeń w przyszłości, wynikającą z niepewności i niedokładności danych statystycznych, na podstawie których dokonuje się szacowania przyszłości.

sytuacji. „Ryzyko (...) oznacza taką sytuację, w której przyszłych warunków gospodarowania nie moŜna przewidzieć z całą pewnością, znany jest natomiast rozkład prawdopodobieństwa wystąpienia tych warunków”.

działania. Ryzyko to działanie, a więc angaŜowanie środków materialnych, ludzkiej energii i pomysłowości, w celu pokonania groźby odchylenia ujemnego od oczekiwanego rezultatu, natomiast niepewność oznacza ewentualność powstania ujemnych i dodatnich odchyleń od tego rezultatu.

SENS DEFINICJI RYZYKA

miary niepewności. Ryzyko jest miarą niepewności przyszłych dochodów. ToteŜ ryzyko i dochód powinny być postrzegane łącznie, np. przy wyznaczaniu ceny akcji. Jeśli ryzyko jest wysokie, powinno być ono skompensowane przez odpowiednio wysoki oczekiwany dochód (zysk).

sumy moŜliwości. Ryzyko to suma moŜliwości, Ŝe oczekiwania (cele) sys-temu (przedsiębiorstwa) nie zostają spełnione wskutek istniejących zakłóceń. Definicja ta wydaje się trudna do przyjęcia gdyŜ termin „suma” uŜyty został nie w sensie arytmetycznym, lecz w sensie kolektywnym.

zmienności. „Ryzyko moŜna określić jako zmienność oczekiwanych przyszłych wpływów z projektowanego przedsięwzięcia. W tej ogólnej zmienności moŜna wyróŜnić element systematyczny związany z kierunkiem działalności. Ten element jest mniejszy w branŜy piekarniczej niŜ, powiedzmy w przetwórstwie kamieni półszlachetnych czy budownictwie okrętowym”.

funkcji. Ryzyko stanowi funkcję dwóch zmiennych: prawdopodobieństwa niepowodzenia i wielkości straty. Według innych autorów jest ono funkcją ilości i jakości dostępnych informacji o procesach gospodarczych i społeczno-politycznych, stopnia zmienności oraz sprzeczności wewnętrz-nych i zewnętrznych warunków działania.

moŜliwości. Ryzyko oznacza moŜliwość, Ŝe wynik działania nie zawsze jest zgodny z oczekiwaniami. Ujęcie potoczne tego terminu jest bardziej radykalne i oznacza moŜliwość poniesienia szkody. Niektórzy autorzy ryzyko w sensie moŜliwości odnoszą do innych zdarzeń ocenianych negatywnie, takich jak:

a. nieuzyskanie zamierzonych efektów działalności gospodarczej, poniesienia niezamierzonych strat lub nakładów wyŜszych od przewidywanych,

b. powstanie odchyleń od zamierzonych efektów działania, przy czym odchylenia te podlegają prawu wielkich liczb i mogą być przewidziane za pomocą rachunku prawdopodobieństwa.

12

• ryzyko moŜe stwarzać niebezpieczeństwo. Innymi słowy niebezpieczeństwo moŜe być następstwem ryzyka, bądź jednym z jego przejawów. Między tymi pojęciami istnieje związek o charakterze przyczynowo-skutkowym. Definicja powinna określać istotę rozwaŜanego pojęcia, w tym przypadku ryzyka, zaś innym zagadnieniem są jego przejawy, czy skutki. Dlatego utoŜsamianie na mocy definicji ryzyka z niebezpieczeństwem trudne jest do przyjęcia;

• ryzyko w pewien sposób wiąŜe się z niepewnością. Nie wydaje się jednak zasadnym substytuowanie tychŜe pojęć (uŜywanie ich zamiennie), jak teŜ odwoływanie się przy wprowadzaniu definicji ryzyka do warunków niepewności. Istnieje natomiast potrzeba określenia relacji między pojęciami ryzyko, a niepewność;

• ryzyko występuje w działaniach (procesach), czy szerzej ujmując - w działalności gospodarczej. Niezrozumiałym jest więc podejście w definiowaniu traktujące ryzyko jako działanie. Odrzuca się je w dalszych rozwaŜaniach;

• zmienność jak teŜ dynamika działalności i nieokreśloność charakteryzują współczesne warunki działalności gospodarczej. Z tego punktu widzenia, aczkolwiek istnieje związek między zmiennością warunków gospodarowania, a ryzykiem, to jednak definiowanie ryzyka za pomocą terminu „zmienność” nie wydaje się zasadne [74, s. 36-66, 91-170].

Interesująca wydaje się przeprowadzona przez P. U. Kupscha [57] próba zdefiniowania ryzyka. Wprowadza on rozróŜnienie pomiędzy ryzykiem formalnym i materialnym.

JeŜeli chodzi o materialne pojęcie ryzyka, to jest ono definiowane jako niebezpieczeństwo poniesienia straty i jako takie występuje zarówno w naukach ekonomicznych, jak i prawnych. Pojmowanie ryzyka w kategorii niebezpieczeństwa utraty czegoś jest jednak jednostronnie ukierunkowane na moŜliwe skutki, a nie na stwierdzenie przyczyn tego zjawiska.

Formalne ryzyko, pojmowane jako mierzalna niepewność, wywodzi się z niepewności zaistnienia określonego zdarzenia jako źródła i odpowiada ubezpieczalnemu ryzyku, poniewaŜ tylko prawdopodobieństwo zaistnienia pewnych zdarzeń moŜe być skwantyfikowane. Teoria ubezpieczeń zwyczajowo ogranicza ryzyko do tego, co jest mierzalne w oparciu o obiektywne i statystyczne prawdopodobieństwo, eliminując równocześnie niemierzalną niepewność oraz hazard .

Inne podejście (W. Karten) [40, s. 308-323] to rozgraniczenie pomiędzy czystym ryzykiem i ryzykiem spekulacyjnym. W warunkach czystego ryzyka naleŜy się liczyć tylko ze stratą, natomiast w wypadku ryzyka spekulacyjnego wynik moŜe być zarówno pozytywny, jak i negatywny. Stanowisko to spotkało się jednak z krytyką. Na przykład H. Braun [9, s. 29-60] uwaŜa, Ŝe W. Karten arbitralnie ustalił skalę oceny zarówno ryzyka absolutnego, jak i względnego, poniewaŜ wybór punktu zerowego nie został uzaleŜniony od parametru statystycznego rozkładu prawdopodobieństwa, np. wartości przeciętnej zmiennej losowej, albo od wariancji, lecz został ustalony na bazie indywidualnego wyboru.

Podsumowanie:

Przedstawione w tym rozdziale poglądy i stanowiska pokazują, jak złoŜona jest kategoria ryzyka i jak trudno jest w świecie nauki znaleźć jedną uniwersalną jego definicję.

Ryzyko w warunkach gospodarki rynkowej jest zjawiskiem obiektywnym i powszechnym, jednak w róŜnym stopniu dotyka kaŜdą dziedzinę gospodarki.

Przede wszystkim ryzyko wynika z faktu, Ŝe dokonuje się ciągle nowych inwestycji, które w gospodarce rynkowej są koniecznym warunkiem szeroko rozumianego rozwoju, a równocześnie w momencie podejmowania określonych działań inwestycyjnych zwykle brak jest systemu w miarę pewnych i kompletnych informacji. Najczęściej są to fragmentaryczne

13

dane liczbowe z przeszłości, które mają stanowić podstawę projekcji przyszłych zamierzeń, zdarzeń, inwestycji i strategii spółek prawa handlowego.

Analizując specyficzne warunki panujące w przemyśle hutniczym nie moŜna zgodzić się z ogólnymi definicjami ryzyka proponowanymi przez autorów, uwzględniającymi wyłącznie negatywny aspekt ryzyka. Przykładowo, T. Karczmarek określa ryzyko jako „moŜliwość zaistnienia niepowodzenia, a w szczególności moŜliwością zaistnienia zdarzeń niezaleŜnych od działającego podmiotu, których nie moŜe on dokładnie przewidzieć i nie moŜe w pełni jej zapobiec, a które – przez zmniejszenie wyników uŜytecznych i/lub przez zwiększenie nakładów - odbierają działaniu zupełnie lub częściowo cechę skuteczności, korzystności lub ekonomiczności” [39, s. 16-41; 43-101]. Pojęcie to wiązane jest więc tylko ze stratą, moŜliwością niepowodzenia, niezrealizowaniem załoŜonego celu, niŜszym niŜ zakładano wynikiem przedsięwzięcia. Dla potrzeb niniejszej pracy, w oparciu o przeanalizowaną literaturę, przyjęto definicję uwzględniającą podwójny aspekt ryzyka, jako przyszłego stanu otoczenia lub rozwaŜanego systemu, w którym moŜna zarówno coś stracić jak i zyskać (np. poprzez oszacowanie prawdopodobieństwa określonego wyniku i podjęcie odpowiednich działań antyryzyka). NaleŜy teŜ zaznaczyć, Ŝe o ryzyku moŜemy mówić, gdy potencjalne straty lub zyski, wynikające z podejmowanego działania, moŜna skwantyfikować.

JeŜeli chodzi o relacje zachodzące pomiędzy ryzykiem a niepewnością, to obie kategoriemwystępują często razem, a bywa Ŝe są z sobą utoŜsamiane. Wydaje się jednak, Ŝe kaŜda z tych kategorii oznacza coś innego.

Według F. Knighta [43, s. 233] występuje niepewność mierzalna i niemierzalna, przy czym za ryzyko uwaŜa on niepewność mierzalną, niepewność niemierzalną zaś uznaje za niepewność sensu stricto.

Natomiast wzajemne relacje pomiędzy ryzykiem i niepewnością I. Pfeffer [78, s. 42] ujął w taki sposób: „ryzyko jest kombinacją elementów hazardu (z arab. az-zahr [127] - kostka, gra w kości; ryzyko, ryzykowne przedsięwzięcie, naraŜanie się na niebezpieczeństwo; gra w karty i w inne gry, w których znaczną lub decydującą rolę odgrywa przypadek) i jest mierzone prawdopodobieństwem; niepewność jest mierzona przez poziom wiary. Ryzyko jest stanem świata; niepewność jest stanem umysłu”.

J. Mikolaj [69, s. 17] pisze, Ŝe „ryzyko z reguły definiuje się jako coś niestałego, nieokreślonego, co wiąŜe się z przebiegiem zjawiska i podkreśla, Ŝe ryzyko, niepewność i nieokreśloność są elementem działania człowieka w określonym środowisku. Ryzyko jest związane z działaniem człowieka, niepewność zaś stanem środowiska lub z ograniczonością systemu otoczenia”.

L. Šimak [98, s. 39] ryzyko definiuje jako „ilościowe i jakościowe wyraŜenie zagroŜenia, stopień lub miara zagroŜenia. Jest to prawdopodobieństwo powstania negatywnego zjawiska i jego skutków”.

W socjologii niepewność definiuje się jako pewien stan wynikający z tego, Ŝe nieokreśloność stała na początku procesu poznania i będzie stać na całej jego drodze. Pojęcie niepewności łączy się z przypadkowością, uŜywa się go w znaczeniu: zawodność, wątpliwość w stosunku do czegoś lub kogoś. Niepewność wynika tu z rozbieŜności między informacją niezbędną do rozwiązania zadania i podjęcia decyzji a informacją posiadaną. „niepewność zwykło się łączyć z sytuacją decydenta, w której zmuszony jest on podjąć decyzję dotyczącą działania bez pełnej informacji o rzeczywistości, w której będzie ono realizowane”. Tak więc niepewność dotyczy podejmowanych decyzji. Niekiedy jednak pojęciu temu nadaje się szersze znaczenie, przez objęcie nim nie tylko decyzji, lecz działań. SłuŜy temu wprowadzony termin niepewności w działaniu. „niepewność w działaniu to sytuacja, gdy nie moŜna określić jakie

14

elementy (lub przynajmniej część z nich) składają się na nią, jaka jest ich wartość lub jakie jest prawdopodobieństwo ich wystąpienia. W warunkach niepewności nie ma się więc ani prawdopodobieństw, ani teŜ się nie wie jakie są moŜliwości. W ramach niepewności moŜna wyróŜnić niepewność o charakterze wewnętrznym i zewnętrznym. Niepewności o charakterze wewnętrznym wynikają z niedostatecznej znajomości przez decydenta mechanizmu funkcjonowania systemu, zaś niepewności o charakterze zewnętrznym są wytwarzane przez te rodzaje czynników przypadkowych, na które decydent nie ma wpływu lub teŜ wpływ ten jest ograniczony (np. czynniki klimatyczne, polityczne itp.)”. W tym rozumieniu niepewność w działaniu charakteryzuje się przede wszystkim nieokreślonością, która dotyczy między innymi zagadnienia prawdopodobieństwa. Jest ono zgodne z podejściem przyjętym w statystyce, gdzie niepewność odnosi się do sytuacji o nieznanym rozkładzie prawdopodobieństwa przyszłych warunków gospodarowania. To rozumienie niepewności przyjmuje się w dalszych rozwaŜaniach.

Niepewność i ryzyko dotyczy takŜe prowadzenia działalności przez przedsiębiorstwo. Według S. Sudoła [101, s. 19-111] te dwa pojęcia są ze sobą ściśle związane, jednak nie toŜsame - ryzyko jest rezultatem niepewności lub niepewność jest źródłem ryzyka.

Niepewność w gospodarowaniu przedsiębiorstwa wynika z tego, Ŝe podejmując określone działania, nie zna ono wszystkich obecnych, a przede wszystkim przyszłych czynników i okoliczności, które mogą wpływać na wynik tego działania, prowadząc do strat lub korzyści większych od spodziewanych. Ta niepewność moŜe wynikać z nieprzewidywalności działań ludzkich lub naturalnych sił przyrody. Im dłuŜszy jest okres, w którym ocenia się szanse powodzenia jakiegoś podejmowanego działania, tym większa występuje niepewność.

Literatura w zakresie ekonomii i zarządzania nadaje wyraŜeniu „ryzyko” treść zawęŜoną w stosunku do wyraŜenia „niepewność”. Po pierwsze - pojęciem ryzyka operuje tylko w odniesieniu do moŜliwych strat, a więc sytuacji negatywnej. Po drugie - o ryzyku moŜna mówić, gdy potencjalną stratę, wynikającą z podejmowanego działania, moŜna skwantyfikować. Ryzyko ma charakter wymierny, dzięki czemu, podejmując określone działanie moŜna stwierdzić, jaka strata mu zagraŜa. Warunkiem określenia potencjalnej straty jest ustalenie prawdopodobieństwa jej wystąpienia. Prawdopodobieństwo moŜna ustalać w oparciu o własne doświadczenie z wcześniejszych realizacji takich samych lub podobnych działań, na podstawie doświadczeń innych podmiotów gospodarczych, lub w oparciu o opinię ekspertów [101, s. 19-111]. Na mocy przyjętych definicji pojęć wyprowadza się następujące relacje miedzy ryzykiem a niepewnością: • ryzyko jest funkcją (skutkiem, rezultatem, konsekwencją) niepewności, • niepewność jest immanentną cechą rzeczywistości, zaś ryzyko dotyczy decyzji, • ryzyko jest składową niepewności, • róŜnica między ryzykiem i niepewnością dotyczy stanu wiedzy, • ocena ryzyka jest efektem analizy niepewności, • niepewność jest zjawiskiem niewymiernym, zaś ryzyko jest zjawiskiem mierzalnym [39,

s. 16-41; 43-101], [45, s. 90-128], • ryzyko jest związane z działaniem człowieka, niepewność zaś ze stanem środowiska lub

z ograniczonością systemu otoczenia [69, s. 17], • pojęcie niepewność stosuje się wtedy, gdy w badaniu określonego zjawiska lub tendencji

nie chodzi o bezpośrednio ilościowe ujęcie tego zjawiska, a głównie o zbadanie jego wpływu na efektywność naszych działań. Oczekiwana efektywność tych działań moŜe być nazwana ryzykiem (ryzyko jest oczekiwaną wartością działania). Bardziej rozsądną

15

definicją ryzyka wydaje się być: Ryzyko jest mierzalnym skutkiem pewnych (dobrze zdefiniowanych) niekorzystnych zdarzeń, tzn. R=p*K, gdzie p - prawdopodobieństwo zdarzenia, K - wartość straty wynikająca ze zdarzenia.

Odmiennie od ekonomistów na pojęcie niepewności patrzą technicy, opisując ją przy pomocy: • rachunku prawdopodobieństwa (niepewność klasyfikacji i ilościowych miar przebiegu

zjawisk), • teorii zbiorów rozmytych (niepewność klasyfikacji), • teorii zbiorów zgrubnych (niepewność klasyfikacji), • metody zbiorów ograniczonych (niepewność ilościowych miar przebiegu zjawisk).

1.2.Klasyfikacja ryzyka

W literaturze przedmiotu występuje róŜnorodność klasyfikacji ryzyka. S. Nahotko proponuje podział ryzyka na: • ryzyko polityczne, dotyczące takich struktur jak: układów władzy, grup społecznych,

stosunków międzynarodowych, • ryzyko techniczne, które zaleŜy od stopnia nowoczesności maszyn, ich niezawodności,

doskonałości rozwiązań konstrukcyjnych, jakości materiałów, z których są wykonane i umiejętności eksploatacji. Dotyczy przede wszystkim moŜliwości wystąpienia awarii maszyn i urządzeń, których skutkiem są przestoje maszyn i braki produkcyjne,

• ryzyko ekonomiczne, uwarunkowane jest takimi czynnikami jak: koniunktura gospodarcza, ceny czynników produkcji, płace, stopa procentowa, kurs walutowy, stopa podatkowa. MoŜe ono dotyczyć róŜnych obszarów działalności gospodarczej (rys. 1.3.).

Rys. 1.3. Ryzyko ekonomiczne w obszarach działalności gospodarczej [74, s. 36-66]

W przedsiębiorstwach prowadzących działalność wytwórczą wyróŜnia się następujące typy ryzyka ekonomicznego:

• ryzyko spekulatywne występuje wtedy, gdy - zaleŜnie od podjętej decyzji moŜna osiągnąć zysk lub stratę;

Ryzyko właścicieli

Ryzyko w działalności wytwórczej Ryzyko w działalności budowlanej Ryzyko w działalności usługowej

Ryzyko ekonomiczne w obszarach działalności gospodarczej

Ryzyko firmy

Ryzyko projektu

16

• ryzyko czyste występuje wtedy, gdy moŜna osiągnąć tylko stratę lub jej brak. Trywialnym przykładem ryzyka czystego jest zagroŜenie poŜarem - organizacja moŜe ponieść stratę w jego wyniku lub rozwijać się w swoim normalnym tempie, jeŜeli ogień nie wystąpi;

• ryzyko właściwe funkcjonuje na zasadach prawa wielkich liczb. Występuje ono w kaŜdym obiekcie. Przykładem ryzyka właściwego są awarie maszyn, awarie taśmociągów, poŜary, wybuchy pyłów elektrycznych, zanieczyszczenie środowiska;

• ryzyko subiektywne jest związane z niedoskonałością człowieka. Subiektywnie ocenia on prawdopodobieństwo wystąpienia określonych zjawisk;

• ryzyko obiektywne wynika z niemoŜności przewidzenia rozwoju niektórych zjawisk, np. nie jest moŜliwe do przewidzenia, czy za 10 lat zostanie odkryte super wydajne nowe źródło energii;

• ryzyko stałe (niezmienne) dotyczy całego systemu gospodarczego (np. wojna, inflacja); • ryzyko niestałe (zmienne) dotyczy danej firmy, np. procesy sądowe, strajki; • systematyczne (zewnętrzne) determinowane jest przez siły zewnętrzne i podmiot, będący w jego

zasięgu, nie jest w stanie go kontrolować. WiąŜe się ono z siłami przyrody oraz z warunkami ekonomicznymi danego rynku (np. zmianą pogody, inflacją czy bezrobociem).

• specyficzne (niesystematyczne, wewnętrzne) obejmuje obszar działania danej firmy i moŜe być przez nią przynajmniej częściowo kontrolowane. Za najwaŜniejsze przyczyny tego ryzyka uznaje się: zarządzanie firmą, konkurencję, dostępność surowców oraz bankructwo [67], [74, s. 36-66], [82, s. 1-53], [102, s. 24-28], [104, s. 36-40], [130,143].

Dla potrzeb zarządzania działalnością gospodarczą wyróŜnia się następujące klasy ryzyka: • ryzyko normalne, które trzeba podjąć a które tkwi w naturze procesów gospodarczych, • ryzyko dopuszczalne, czyli takie, na które moŜna sobie pozwolić, • ryzyko niedopuszczalne, tzn. ryzyko, na które nie moŜna sobie pozwolić, • ryzyko niezbędne, na którego niepodjęcie nie moŜna sobie nie pozwolić [74, s. 36-66].

T. Szeląg proponuje najbardziej przydatny z punktu widzenia przedsiębiorstwa podział ryzyka na pięć podstawowych kategorii (rys.1.4).

RYZYKO

kredytowe prawne

rynkowe biznesowe operacyjne

sprzedaŜy sprzedaŜy

nowego produktu

konkurencji

kadrowe

technologiczne

materialne i losowe

relacji ze środowiskiem biznesowym

cen akcji

cen towarów

kursu walutowego

stopy procentowej

Rys. 1.4. Rodzaje ryzyka w działalności gospodarczej [74, s. 36-66]

Na rys. 1.5. zostały zestawione klasyfikacje ryzyka według róŜnych autorów.

17

Rys. 1.5. Klasyfikacja ryzyka wg róŜnych autorów

Klasyfikacja ryzyka

Podział ryzyka wg L. Korzeniowskiego [45, s.90-128]:

• projektu, związane z technicznymi warunkami jego realizacji, • firmy, wynikające z błędnej oceny przez firmę inwestującą przyszłych warunków

rynkowych; określona na ich podstawie rentowność inwestycji moŜe okazać się niemoŜliwa do zrealizowania,

• właścicieli (ryzyko systematyczne); właściciele mogą nie wykazywać zainteresowania zróŜnicowaniem kierunków rozwoju firmy, pozwalającym na minimalizację ponoszonego ryzyka; własne ryzyko ograniczają oni dywersyfikując kierunki swoich inwestycji,

• gospodarcze, • jakości, „niepewność jakości” lub niepewność „ukrytych własności”, gdy

przedsiębiorca nie moŜe wpłynąć na postać świadczenia oferowanego przez partnera,

• oszustwa, „niepewność oszustwa” lub niepewność „ukrytej intencji”, gdy partner ma moŜliwość zmiany swojego zachowania, oraz gdy uzyskane ex post informacje, po otrzymaniu świadczenia zwrotnego, nie umoŜliwiają przedsiębiorcy poznanie i ocenienie zachowania partnera,

• moralne, gdy partner moŜe zmienić swoje zachowanie, a na postać świadczenia zwrotnego mają wpływ równocześnie zachowanie partnera oraz okoliczności zewnętrzne, o których przedsiębiorca nie ma informacji, a więc nie moŜe oceniać zachowania partnera. Brak informacji występuje zarówno ex on te jak i ex post.

Wg L.N. Tepmana ze względu na kryterium podstawowych przyczyn [105, s. 23]: • naturalne-przyrodnicze - związane z

wyzwoleniem sił przyrody (trzęsienie ziemi, powodzie, burze, poŜary, epidemie),

• ekologiczne - związane z zanieczyszczeniem środowiska,

• polityczne, • transportowe, • komercyjne - charakteryzujące się

niebezpieczeństwem strat w procesie działalności finansowo-gospodarczej.

Ze względu na kryterium moŜliwego rezultatu (wydarzenia): • czyste, • spekulacyjne.

Wg M. KsięŜyk ze względu na kryterium źródeł zysków przedsiębiorcy [48, s. 208]: • niewypłacalności polegające na

moŜliwości upadku firmy, • czyste (statystyczne) wiąŜące się

ze zjawiskami klimatycznymi, koniunkturą,

• jako wynagrodzenie za innowacje i przedsiębiorczość.

Wg H. Peumansa [77, s.233]: • właściwe, • subiektywne, • obiektywne, będącą formą

absolutną niepewności.

18

Ponadto L. Korzeniowski [45, s. 90-128] wyróŜnia ryzyko: • toŜsamości - Ryzyko toŜsamości jest związane z identyfikacją, to jest stwierdzeniem, Ŝe

określona osoba, organizacja lub przedmiot są toŜsame z osobą, organizacją lub przedmiotem znanym z określonych cech rozpoznawczych. W zakresie działalności gospodarczej podstawą jest identyfikacja przedsiębiorcy dokonywana na podstawie dokumentów rejestracyjnych (wpis do Krajowego Rejestru Sądowego, do rejestru podmiotów gospodarki narodowej REGON, nadanie przez Urząd Skarbowy numeru identyfikacji podatkowej- NIP).

• ryzyko wiarygodności - Wiara jest przeświadczeniem, pewnością, Ŝe coś jest prawdziwe. Jednak statystycznie w czterech na pięciu ludzi drzemie chęć wprowadzenie w błąd lub wykorzystania błędu, by osiągnąć korzyść majątkową. Nigdy jednak nie wiadomo, kim są te cztery osoby, trzeba przyjąć, Ŝe kaŜdy jest potencjalnym oszustem, a dopiero po sprawdzeniu dawać wiarę uczciwości [45, s. 90-128].

T. Kaczmarek [38, s. 11-41], [39, s. 16-41] w swoich ksiąŜkach zamieszcza następujący podział ryzyka: • Ryzyko prawne - WiąŜe się ono z moŜliwością poniesienia strat w następstwie prowadzenia

przez przedsiębiorstwo działalności wykraczającej poza ramy odpowiednich przepisów prawnych i obejmuje niemoŜność wyegzekwowania warunków zawartych umów i porozumień.

• Ryzyko kontraktowe i ryzyko siły wyŜszej - Obejmuje między innymi klęski i wypadki Ŝywiołowe o duŜym zasięgu działania (np. trzęsienia ziemi, powodzie, skutki wyładowań atmosferycznych), wypadki, których źródłem są konflikty społeczne i czyny niedozwolone, np. (strajki, wojny domowe, podpalenia, kradzieŜe, skutki terroryzmu), awarie i inne wypadki techniczne (np. zawalenie się mostu lub tunelu, uszkodzenie urządzeń chłodniczych z określonymi skutkami dla przechowywanego czy przewoŜonego ładunku), wypadki losowe wynikające z poczynań organów suwerennego państwa w stosunku do działających na jego terytorium obcych osób fizycznych i prawnych oraz ich mienia (np. nacjonalizacja mienia obcych firm, ograniczenia w transferze zysków lub w zatrudnianiu cudzoziemców), wypadki transportowe ( np. zatonięcie statku i związana z tym całkowita lub częściowa utrata ładunku, kolizje i ich skutki dla środków transportowych ładunku, a takŜe dla załogi lub pasaŜerów statku), przypadki tzw. awarii wspólnej i inne, wypadki losowe wynikające z zawartych transakcji handlowych (np. wybór nieodpowiedniego kontrahenta, skutki niedotrzymania terminów dostawy, dostawa towaru odbiegającego jakościowo od ustaleń kontraktowych).

• Ryzyko gospodarcze - Odnosi się zarówno do sfery mikro-, jak i makroekonomicznej. KaŜdy podmiot gospodarujący musi mieć prawo do decyzji ryzykogennych. JednakŜe ryzyko powinno być podejmowane świadomie. Oznacza to, Ŝe podmiot podejmujący ryzyko powinien w pełni zdawać sobie sprawę z konsekwencji danej decyzji. Podmiot gospodarujący ponosi więc odpowiedzialność za urzeczywistnienie się ryzyka wtedy, gdy jest ono przez niego zawinione, a więc gdy: � podjął decyzję bez posiadania odpowiedniej wiedzy o sprawie, której ryzyko dotyczy, � popełnił błąd lub błędy w działaniu, co moŜe wynikać z braku fachowego

przygotowania, niedbalstwa, lekkomyślności lub obawy przed negatywną oceną ze strony wyŜszych szczebli organizacyjnych.

• Ryzyko transakcyjne związane z realizacją kontraktu eksportowego i importowego Urzeczywistnia się ono w następstwie niedotrzymania zobowiązań umownych przez uczestników transakcji oraz w wyniku wystąpienia okoliczności niezaleŜnych od uczestników transakcji, mających dla nich charakter siły wyŜszej.

19

• Ryzyko transportowe KaŜdy rodzaj transportu, a więc morski, lądowy, lotniczy, związany jest z ryzykiem wyraŜającym się w tym, Ŝe przewoŜony towar moŜe ulec uszkodzeniu lub moŜe zaginąć.

• Ryzyko organizacyjne Konieczne jest istnienie procedur kontrolnych, dostosowanie struktur organizacyjnych do aktualnych potrzeb oraz całej strategii, a takŜe cykliczna analiza istniejącego stanu organizacji.

• Ryzyko związane z ceną, do którego naleŜy zaliczyć ryzyko ustalenia zbyt niskiej lub zbyt wysokiej ceny, związane z terminem wykonania zobowiązania, ceny kredytowej, występujące w transakcjach kooperacyjnych, licencyjnych i kompensacyjnych, w systemie płatności (kredytowe, płynnościowe).

• Ryzyko walutowe, do którego naleŜy zaliczyć ryzyko wymiany walut, ekonomiczne ryzyko zmiany kursu, przeliczenia walut [38, s. 45-101], [39, s. 16-41], [153].

• Ryzyko finansowe, do którego naleŜy zaliczyć ryzyko kursowe i stopy procentowej [114,123,140].

• Ryzyko operacyjne jest pojęciem dość szerokim i związanym z rozwiązywaniem skomplikowanych kwestii dotyczących pracowników, ich osobowości, a takŜe zagadnień technicznych oraz organizacji i kontroli banku [28].

• Ryzyko ubezpieczeniowe Chodzi tu o potencjalne skutki, które mogą dotknąć zarówno osoby fizyczne, jak i prawne. Z jednej strony występują firmy ubezpieczeniowe, a z drugiej - klienci. W związku z tym na ryzyko ubezpieczeniowe składa się ryzyko firmy ubezpieczeniowej (ryzyko produktu lub utraty płynności) oraz ryzyko klienta, wyraŜające się obawą, Ŝe firma moŜe ogłosić upadłość. MoŜliwość utraty płynności dotyczy towarzystw ubezpieczeniowych. W tym przypadku będzie to równoznaczne z zaistnieniem sytuacji, w której ubezpieczyciel nie jest w stanie realizować wypłat z tytułu odszkodowań i świadczeń zgodnie z zawartymi umowami ubezpieczenia. Zaistnienie takiej sytuacji moŜe być determinowane z jednej strony przez konieczność ponoszenia kosztów odszkodowań i świadczeń, a z drugiej przez brak środków na wypłaty, co moŜe być spowodowane nieprzewidzianym wzrostem szkodowości. Praktyka pokazuje jednak, Ŝe taka sytuacja następuje wówczas, kiedy ubezpieczyciel ustalił zbyt niską składkę, prowadził złą politykę lokat, struktura i wielkość rezerw była nieprawidłowa, a takŜe wtedy, kiedy koszty administracyjne i osobowe były zbyt wysokie. Utrata płynności prowadzi zwykle do likwidacji firmy ubezpieczeniowej, co najdotkliwiej odczuwają klienci [38, s. 11-41], [39, s. 16-41]. A. Łasut [60] wymienia równieŜ ryzyko w ubezpieczeniach od skutków klęsk Ŝywiołowych. Szczególne znaczenie w ubezpieczeniach od następstw katastrof naturalnych ma rozgraniczenie i odpowiednia ochrona ubezpieczeniowa skutków bezpośrednich i pośrednich, a takŜe wtórnych zaistniałego zdarzenia. Skutki bezpośrednie są zazwyczaj szybko widoczne i moŜna je zmierzyć. Skutki pośrednie mogą ujawniać się w róŜnym czasie i trudno je wycenić. Przykładami takich skutków mogą być: przerwanie produkcji, szkody środowiskowe, zerwanie umów przez klientów, likwidacja części miejsc pracy, utrata reputacji firmy itd. Dodatkowym elementem ryzyka, które musi być skalkulowane w ramach ubezpieczeń katastroficznych, są straty będące skumulowanym faktem wielu mniejszych strat przy sprzyjających warunkach wewnętrznych i otoczenia (tzw. efekt domina). W wyniku braku skutecznych zabezpieczeń, następstwa zdarzenia rozprzestrzeniają się na coraz to nowe elementy, obejmując w rezultacie duŜy obszar.

20

• Ryzyko inwestycji finansowej W warunkach tworzenia w Polsce gospodarki rynkowej na znaczeniu zyskuje giełda. Inwestorzy wchodzą coraz częściej na ten nowy obszar działania. Jak w przypadku kaŜdej inwestycji i tu podstawą podejmowanych przez inwestorów decyzji inwestycyjnych jest oczekiwanie przyszłego dochodu. Rezygnują oni z bieŜącej konsumpcji i lokują własne środki, oczekując jednocześnie nagrody za swoje poświęcenie. Aby zrekompensować odłoŜoną konsumpcję oraz podjęte ryzyko związane z posiadaniem aktywów finansowych, oczekują odpowiednio wysokiej stopy zwrotu.

• Ryzyko polityczne obejmujące ryzyko kraju i ryzyko transferu Ryzyko polityczne wiąŜe się ze sposobem interwencji rządów w poszczególnych krajach w skali całej gospodarki lub w wybranych sektorach. Działania rządu mogą przyjmować wiele róŜnorodnych form; od zmian jurysdykcji podatkowej do restrykcyjnych ograniczeń dewizowych, od agresywnego pobudzania produkcji krajowej do wywłaszczania inwestorów, od ukrytej dyskryminacji handlowej firm zagranicznych do otwartego ich eliminowania z rynku kapitałowego. W przypadku ryzyka kraju kontrahent zagraniczny nie moŜe lub nie będzie w stanie zrealizować podjętego zobowiązania. Spośród wielu przyczyn moŜna tu wymienić wojnę, przewrót polityczny, katastrofę, klęskę Ŝywiołową, nieurodzaj, moratorium rządu, róŜnego rodzaju afery gospodarcze i polityczne. Ponadto istnieje waŜny rodzaj ryzyka kraju zwany ryzykiem transferu, które pojawia się wówczas, kiedy zobowiązanie kredytobiorcy nie jest określone w walucie miejscowej. Waluta zobowiązania moŜe bowiem stać się niedostępna dla kredytobiorcy nawet przy jego bardzo dobrej kondycji finansowej, z przyczyn od niego niezaleŜnych.

• Ryzyko inflacji polega na zwiększaniu się stopy inflacji. W praktyce moŜe to oznaczać, Ŝe dochód z inwestycji nie pokrywa wzrostu kosztów utrzymania [38, s. 11-41], [39, s. 16-41], [141,142,144].

• Inne rodzaje ryzyka. Ryzyko cywilizacyjne. W tym obszarze ryzyka naleŜy zwrócić uwagę na narastającą rywalizację i konkurencję w relacji Północ – Południe i Wschód – Zachód. Ma to swoje źródło w gwałtownie pogłębiającej się nierówności ekonomicznej i społecznej oraz w zderzeniu kulturowym. Ryzyko cywilizacyjne potęgowane jest szybkimi zmianami w produkcji, marketingu i sprzedaŜy, co zwiększa dystans biednych do bogatych i powoduje frustrację. Ryzyko dotyczące środowiska. Po 2000 roku rozwój naszej cywilizacji następuje szybciej i intensywniej, a nie ekstensywnie, i coraz większe znaczenie ma intelekt, ekologiczna inteligencja, co powoduje gwałtowny rozwój sektora high (np. energia słoneczna, sztuczna inteligencja, biotechnologia i genetyka), stanowiącego szansę nowej przyszłej cywilizacji. Tworzą się tzw. społeczeństwa informacyjne, rozwijające nową formę gospodarowania, w której inteligencja i kwalifikacje jednostki dąŜą do tego, aby ograniczyć zuŜycie surowców i energii. Oznacza to jednocześnie ograniczenie ekspansji i marnotrawstwa środków [38, s. 11-41], [135, 138, 139].

C. Prichard [82, s. 1-53] proponuje następujące systemy klasyfikacyjne ryzyka: system płaszczyzn ryzyka oraz dwie metody kategoryzacji ryzyka.

Podstawą klasyfikacji ryzyka jest pięć płaszczyzn: • Techniczna (dotycząca wydajności) - związana z tworzeniem nowego projektu

technicznego (lub nowej metody), którego celem jest podniesienie poziomu wydajności lub dostosowanie się do nowych ograniczeń.

• Programowa (dotycząca wydajności) - związana z pozyskaniem i wykorzystaniem właściwych zasobów oraz działaniami, które wpływają na czas trwania projektu, ale które mogą znajdować się poza kontrolą menedŜera projektu. Ryzyko to nie wiąŜe się

21

bezpośrednio z udoskonalaniem samego projektu lub jego produktów. Jest zwykle powiązane ze środowiskiem, w którym realizuje się projekt.

• Obsługowa (dotycząca środowiska) - związana z uruchomieniem oraz utrzymaniem systemów lub procesów tworzonych bądź wykorzystywanych w ramach projektu. Ryzyko to zawiera w sobie zarówno aspekty techniczne, jak i programowe. Naturalnie we wszystkich pracach przygotowawczych powinno się uwzględnić problemy obsługowe, które mogą pojawić się w chwili uruchomienia systemu.

• Kosztowa i harmonogramowa - Wzrost kosztów i wydłuŜenie terminów realizacji projektu to problem, z którym zetknęło się wiele organizacji. Na róŜnicę między szacowanymi kosztami i harmonogramem projektu a rzeczywistymi wynikami mają wpływ dwa najwaŜniejsze czynniki ryzyka: zaniŜone szacunki kosztów lub harmonogramu, niska wydajność projektu w dziedzinie realizacji celów kosztowych i harmonogramowych.

Kategorie ryzyka wyznaczone przez autora oraz przykładowe rodzaje lub źródła ryzyka przedstawia tablica 1.1.

Tablica 1.1. Kategorie oraz źródła ryzyka wg. C. Pricharda [82, s. 1-53]

Przykładowe rodzaje i źródła ryzyka Kategoria ryzyka

Rodzaje ryzyka Źródła ryzyka

Ryzyko zewnętrzne nieprzewidywalne

� Nieoczekiwane zmiany regulacji prawnych

� Powódź � SabotaŜ � Niepokoje społeczne � Zamieszki polityczne

� Trzęsienie ziemi � Chuligaństwo � Katastrofy środowiskowe � Nieprzewidziany kryzys

finansowy

� Zmiany na rynkach finansowych � Zmiany konkurencyjne � Inflacja � Bezpieczeństwo

� Popyt na surowce � Wartość produktu/usługi � Podatki � Regulacje prawne dotyczące

zdrowia Ryzyko zewnętrzne

przewidywalne do tej kategorii naleŜy ryzyko związane z takimi problemami zewnętrznymi, których

wystąpienie moŜna przewidzieć. Wprawdzie ich ostateczne skutki mogą być trudne lub niemoŜliwe do ustalenia, ale moŜliwa jest szczegółowa analiza danego problemu i oszacowanie

moŜliwych wyników oraz ram czasowych.

Ryzyko wewnętrzne pozatechniczne

� Opóźnienia w procesie zaopatrzenia � Zmiany kierownictwa � Zaburzenia przepływów pienięŜnych

� Niedoświadczenie członków zespołu

� Błędy integracyjne � Ograniczenia dostępu � Spóźnione dostawy

Ryzyko techniczne

� Zmiany technologiczne � Zmiany wymogów jakościowych � Ograniczenia wydajności � Zmiany popytu operacyjnego

� Nieprecyzyjne wzornictwo � Nieprawidłowe wdroŜenie � Zmiany wymogów dotyczących

niezawodności

Ryzyko prawne � Problemy licencyjne � Ochrona praw autorskich i patentów � Pozwy ze strony klientów

� Niedotrzymane kontrakty � Pozwy ze strony pracowników � Działania rządowe

M. Biegański [4, s. 9-15] proponuje podział ryzyka na dwie podstawowe grupy: • ryzyko strategiczne, które wpływa na siłę konkurencyjną banku w długim okresie i związane jest z:

22

� strukturą akcjonariatu i powiązaniami kapitałowymi, � profilem działalności, � systemem zarządzania, � strukturą organizacyjną.

• ryzyko operacyjne, które składa się z dwóch następujących podgrup: � ryzyko w obszarze finansowym, � ryzyko w obszarze techniczno-organizacyjnym.

W działalności przedsiębiorstw wg M. G. Lusztyna [132] wyróŜnić moŜna następujące typy ryzyka: • biznesowe (reputacji, konkurencji itd.), • finansowe (walutowe, stopy procentowej), • kredytowe (niewypłacalności kontrahentów, koncentracji itd.), • operacyjne (klęsk Ŝywiołowych, kwalifikacji pracowników itd.).

A. Lipka [59, s. 53-115] pisze o: • ryzyku utraty wiedzy przez organizację, które obejmuje ryzyko „wąskich gardeł”, ryzyko

adaptacyjne, ryzyko motywacyjne, ryzyko strat personalnych; • ryzyku personalnym.

Ryzyko personalne dzieli się ze względu na róŜnorodne kryteria. Na rys 1.6 przedstawiono podział ryzyka personalnego według A. Lipki. Ryzyko doboru pracowników (selekcyjne) W aktualnej sytuacji na polskim rynku pracy istnieje ryzyko selekcyjne polegające na tym, Ŝe decydent przyjmie lub odrzuci ofertę danego kandydata ze wszelkimi tego pozytywnymi i negatywnymi konsekwencjami. Przy selekcji pracowników istnieje ryzyko wyboru nieodpowiedniej metody róŜnicującej pracowników o wysokim i niskim stopniu przydatności do pracy na określonym stanowisku. Poszczególne metody doboru związane są przy tym dodatkowo ze specyficznymi dla siebie typami ryzyka. Ryzyko inwestowania w rozwój pracowników ma na celu zapobiegać takim cząstkowym rodzajom ryzyka, jak: • ryzyko odpływu pracowników, w których zainwestowano, • ryzyko braku zwrotu nakładów w kapitał ludzki (mierzonego stopą zwrotu, czyli stosunkiem

zysku osiągniętemu dzięki rozwojowi pracowników do wartości kapitału niezbędnego dla jego wytworzenia; na wielkość tego ryzyka wpływa czas),

• ryzyko powstania luk w wiedzy i umiejętnościach, w szczególności u kadry zarządzającej (np. w odniesieniu do przepisów prawa Unii Europejskiej czy znajomości języków obcych),

• ryzyko dekwalifikacji zasobów ludzkich firmy, ryzyko braku chęci do rozwoju, ryzyko niezgodności portfela kwalifikacji pracowników z realizowaną strategią firmy, ryzyko nie znalezienia kandydatów do awansu (wskutek np. nie ingerowania w rozwój zawodowy pracowników), ryzyko obawy kierownictwa przed przedsięwzięciami rozwojowymi stwarzającymi dla niego konkurencję.

Ryzyko zwalniania (derekrutacyjne) moŜe być związane z następującymi procesami: restrukturyzacja, prywatyzacja, fuzja czy podział (dezintegracja) przedsiębiorstwa. Towarzyszące im nierzadko redukcje personelu traktowane są często jednostronnie, wyłącznie w aspekcie zwiększenia szansy na: redukcję kosztów, wzrost produktywności, podwyŜszenie płynności i/lub wartości akcji, zmniejszenie biurokracji i szybsze procesy decyzyjne. Tymczasem, jak wynika z badań przeprowadzonych w 1000 amerykańskich firmach, które dokonały redukcji personelu:

23

Rys. 1.6. Podział ryzyka personalnego ze względu na róŜnorodne kategorie [59, s.53-115]

Kryterium materialność wymiaru pozwala wyróŜnić: • finansowe, • niematerialne, • finansowe i niematerialne.

Ze względu na szczeble zarządzania. Na szczeblu operacyjnym występuje ryzyko krótkowzroczności (niedostrzegania szczebla taktycznego), zaś na szczeblu strategicznym - ryzyko dalekowzroczności (nieprzekładania działań długookresowych na taktykę i działania operacyjne). MoŜna teŜ mówić o ryzyku taktycznym. Przyjmuje się przy tym, iŜ im wyŜszy szczebel zarządzania, tym wyŜszy poziom ryzyka i zakres jego skutków. WiąŜe się to z następującą zaleŜnością pomiędzy czasem a ryzykiem: niepewność skutków podejmowanych decyzji dotyczących przyszłości zaleŜy od upływu czasu - wzrasta wraz z wydłuŜaniem się przedziału czasowego. Rośnie równieŜ prawdopodobieństwo, Ŝe wartość rzeczywiście osiągnięta będzie znacznie odbiegać od oczekiwanej (np. od oczekiwanego zysku). Zwiększa się zatem ponoszone ryzyko. Czas zmienia więc ryzyko pod wieloma względami. Ryzyko na szczeblu strategicznym dotyczy przy tym poszczególnych opcji w ramach strategii personalnych firmy i moŜe być dla kaŜdej z nich róŜne.

Ze względu na interpretację pojęcia ryzyka: czyste (ryzyko utraty), któremu trudno zapobiegać spekulacyjne (dynamiczne), które poddaje się kształtowaniu. Ryzyko czyste ma charakter rekurencyjny, co oznacza, Ŝe przy załoŜeniu pewnych okoliczności istnieje prawdopodobieństwo jego wystąpienia. O ryzyku spekulacyjnym mówimy wtedy, gdy występuje prawdopodobieństwo poniesienia strat i osiągnięcia korzyści.

Ze względu na moŜliwość objęcia ryzyka personalnego ubezpieczeniem wyróŜnia się:

• „ubezpieczalne” (np. odszkodowania z tytułu strat w wyniku wypadków pracowników przy pracy),

• ryzyko niemoŜliwe do ubezpieczenia.

Ze względu na zasięg konsekwencji ryzyka (ryzyko moŜe ograniczyć się do organizacji lub być postrzegane nawet poza jej granicami.): • wewnątrzorganizacyjne (niewidoczne na

zewnątrz), • utraty wizerunku na rynku pracy. Z kolei w organizacji moŜe obejmować mniejsze lub większe zespoły ludzkie, stanowiąc ryzyko: • dla jednego zespołu, • dla wielu zespołów, • dla całej firmy (wszystkich zatrudnionych).

Ze względu na rodzaje strat lub korzyści działalności personalnej wyróŜnia się: • niedostosowania popytu i podaŜy pracy, • selekcyjne, • podziału ról, • ewaluacyjne, • inwestowania w rozwój pracowników, • motywacyjne, • Derekrutacyjne.

Ze względu na źródła ryzyka personalnego: • endogenne (wewnętrzne -

tkwiące w organizacji), • egzogenne (zewnętrzne -

konkurencyjne, ekonomiczne, prawne, polityczne, technologiczne).

Ze względu na stopień powiązania z konkretną funkcją, procedurą, koncepcją czy metodą zarządzania zasobami ludzkimi ryzyko dzieli się na: specyficzne (charakterystyczne dla określonej funkcji, procedury, koncepcji czy metody zarządzania zasobami ludzkimi), niespecyficzne (występujące przy róŜnych działaniach personalnych, np. ryzyko braku akceptacji ze strony pracowników, ryzyko trudności w komunikowaniu się, ryzyko konfliktu, ryzyko wydłuŜonego okresu oczekiwania na korzyści przyjętego działania lub rozwiązania, ryzyko efektywnościowe, ryzyko logistyczne, ryzyko róŜnic kulturowych, ryzyko zdarzeń losowych).

Okres istnienia ryzyka personalnego moŜe być krótki lub długi. Natomiast ze względu na jego wysokość wyróŜnia się: wysokie, średnie, niskie.

Ze względu na przewidywalność moŜna mówić o ryzyku: nieprzewidywalnym, przewidywalnym.

24

• mniej niŜ 50% osiąga w rzeczywistości redukcję kosztów (a jest to celem dla ponad 90% firm),

• tylko 22% uzyskuje wzrost produktywności (podczas, gdy dąŜy do tego 75% firm), • mniej niŜ 25% udaje się podwyŜszyć płynność i/lub wartość akcji (choć pragnęłoby to

zrealizować więcej niŜ 50% badanych firm), • tylko 15% zmniejsza biurokrację i zwiększa szybkość procesów decyzyjnych.

Inne negatywne skutki to: pogorszenie stosunków z klientami i większe obciąŜenie osób pozostających w firmie, które zmuszone są realizować dotychczasowe zadania w zmienionych warunkach socjopsychologicznych.

NaleŜy teŜ pamiętać tzw. prywatnych kosztach bezrobocia polegających na pogorszeniu się sytuacji bezrobotnych i ich rodzin w wyniku pozostawania bez pracy [47, s.285].

Odejścia pracowników wskutek fluktuacji pociągają za sobą ryzyko utraty wiedzy istotnej dla utrzymania przez firmę jej pozycji konkurencyjnej. Wiedza ta - stanowiąca wartość naraŜoną na ryzyko, czyli wartość ryzykowaną – jest bowiem związana z konkretnymi osobami, które przychodzą do firmy z określonymi kompetencjami, zdolnościami, talentami, a odchodząc zabierają je ze sobą. Ryzyko konfliktu. Konflikty są nieuniknione w organizacji. O rodzajach występujących konfliktów decyduje stopień zróŜnicowania potrzeb pracowników i ich zaspokojenia. Poziom tego ryzyka jest teŜ uzaleŜniony od typów osobowości pracowników, gdyŜ w zespołach ludzkich mogą znaleźć się osoby unikające konfliktów i takie, które wręcz do nich dąŜą, traktując je jako element prowadzonych gier. Ryzyko to zaleŜy takŜe od zdolności jednostki do rozpoznania dominującej kultury organizacyjnej i dostosowania się do aktualnej lub zmieniającej się kultury [59, s. 53-115].

Podsumowanie:

Tak jak istnieje cała mnogość definicji ryzyka, tak znalezienie najbardziej właściwej klasyfikacji ryzyka wydaje się być niemoŜliwe. W pracy zostały zamieszczone tylko niektóre próby klasyfikacji. Spośród nich wyodrębniono z kolei te, które naleŜy uwzględnić w modelach zarządzania ryzykiem w hutnictwie.

Pomimo całej mnogości klasyfikacji ryzyka w odniesieniu do hutnictwa moŜna zauwaŜyć pewne braki. Dlatego oprócz wybranych rodzajów ryzyka z przytoczonych powyŜej klasyfikacji w dalszej części zostały utworzone i opisane nowe kategorie związane z działalnością hutniczą.

25

1.3. Zarządzanie ryzykiem

Aby móc rozpocząć proces zarządzania ryzykiem naleŜy na początku dokładnie określić źródła ryzyka. Znajdują się one w otoczeniu systemu lub w samym systemie, który chcemy ustrzec od destabilizacji lub nadmiernych strat. JeŜeli systemem tym będzie firma, wówczas ryzyko moŜe jej grozić z następujących kierunków:

• sił i zjawisk przyrody; • konkurencji firm krajowych; • zmian przepisów prawnych; • nieprzewidywalności kursu walut i zachowań giełdy; • wybuchu napięć społecznych wewnątrz lub na zewnątrz firmy; • zmienności preferencji klientów; • niedostatków kapitałowych zagraŜających płynności finansowej firmy; • przestarzałego zarządzania, nieadekwatnego do aktualnych wyzwań utrzymania się

w biznesie; • braków kompetencyjnych pracowników firmy.

JeŜeli systemem będzie gospodarka państwa, to zagroŜenia jej prawidłowego funkcjonowania mogą się pojawiać z następujących kierunków:

• w przypadku spadku kursów walut na światowych giełdach finansowych; • w wyniku niesprostania systemowi globalnej konkurencji; • w wyniku napięć w bilansie handlu zagranicznego; • w przypadku klęsk Ŝywiołowych lub ekologicznych; • w wyniku nieefektywnej regulacji zjawisk społecznych, za które jest odpowiedzialne

państwo (bezpieczeństwo, ochrona zdrowia, edukacja odpowiadająca współczesnym potrzebom gospodarczo-społecznym).

Dla indywidualnego człowieka zagroŜenia mogą wystąpić ze strony: • systemu społecznego (bezpieczeństwo fizyczne i socjalne); • systemu gospodarczego (moŜliwość utraty pracy); • ekosystemu (choroby, ochrona zdrowia).

Pracownik firmy naraŜony jest równieŜ na ryzyko z przyczyn od siebie zaleŜnych. Aby utrzymać swoją stabilizację Ŝyciową, powinien przestrzegać w szczególności następujących wymagań:

• przestrzegać przepisów BHP; • dbać o profilaktykę chorób zawodowych; • solidnie wykonywać swoje obowiązki; • dokształcać się zawodowo, by nie utracić potrzebnych kompetencji wymaganych dla

większości nowoczesnych stanowisk pracy; • wykorzystywać aktywność i przedsiębiorczość zgodną z celami bieŜącymi i misją

firmy; • orientować się w problematyce gospodarczej i kadrowej regionu, aby w razie upadku

jego firmy, móc znaleźć nowe miejsce pracy; • podnosić kwalifikacje zbliŜone do wykonywanego zawodu, aby w razie potrzeby móc

zmienić stanowisko pracy lub firmę. Dla pracownika konsekwencją nieprzestrzegania tych wymagań moŜe być bezrobocie,

wypadek przy pracy lub choroba zawodowa. Z analizy tej wynika, Ŝe podstawowymi dziedzinami ryzyka w środowisku pracy są:

• przyroda oŜywiona (jako czynnik zagroŜeń chorobowych); • przyroda nieoŜywiona, a w szczególności klęski Ŝywiołowe i ekologiczne;

26

• technologia (jako czynnik awarii i chorób zawodowych); • konkurencja; • globalizacja; • system finansowy, a w szczególności jego zmienność i nieprzewidywalność; • system prawny charakteryzujący się zmiennością przepisów i ich

niedoprecyzowaniem; • system społeczny wywołujący napięcia społeczne i nadmierną roszczeniowość; • nieefektywne zarządzanie; • niekompetencje kadry specjalistycznej (jako pochodna niedostatków

edukacyjnych) [22, s. 15-23], [ 90, s. 110-130].

Po przeanalizowaniu źródeł ryzyka naleŜy prześledzić pojęcie zarządzania ryzykiem. Według S. Nahotko [74, s. 36-66] zagadnienie zarządzania ryzykiem jest szczególnie istotne i aktualne w Polsce. PrzewaŜająca jeszcze do niedawna państwowa forma własności i brak konkurencji spowodowały bowiem, Ŝe podmioty gospodarujące działały na rachunek (ryzyko) właściciela majątku, czyli państwa [95, s. 49-53]. Przejście z systemu gospodarki centralnie sterowanej do gospodarki rynkowej powoduje, Ŝe problemy zarządzania ryzykiem nabierają nowego wymiaru. Jeszcze niedawno problemy rozwaŜane niemal wyłącznie w teorii, w takich dziedzinach jak: teoria organizacji i zarządzania, ekonometria, rachunek prawdopodobieństwa i statystyka, badania operacyjne, ekonomika przedsiębiorstwa nabrały praktycznego znaczenia w procesach decyzyjnych. Zmiany systemowe w naszej gospodarce, zwłaszcza zmiany właściciela (przedsiębiorcy) w wyniku przeprowadzonych procesów prywatyzacji i budowy infrastruktury rynkowej (demonopolizacja, konkurencja), spowodują, Ŝe gotowość do podejmowania ryzyka stanie się normą (wytyczną) działania takŜe polskiego menedŜera. W nowych warunkach systemowych ryzyko nie powinno być traktowane jako „utrapienie” (dolegliwość) w zarządzaniu. Powinno natomiast stać się czynnikiem pobudzającym do przedsiębiorczości i stwarzającym menedŜerom moŜliwości wykazania się swoimi umiejętnościami. Z tego punktu widzenia istnieje potrzeba poszukiwania rozwiązań modelowych w zakresie zarządzania ryzykiem. NaleŜy wspomnieć, Ŝe w Stanach Zjednoczonych i krajach Europy Zachodniej zarządzanie ryzykiem funkcjonuje i określone jest terminami: risk management w odniesieniu do klasycznego zarządzania ryzykiem oraz venture management w odniesieniu do zarządzania przedsięwzięciami zwiększonego ryzyka.

Umiejętność zarządzania ryzykiem stała się w ostatnich latach kluczowym kryterium decydującym o pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw na rynku i o ich zdolności do rozwoju. Globalizacja rynków, zanikanie granic państwowych, postęp technologii, w tym w szczególności technologii informacyjnej, zaostrzyły warunki konkurencji i uświadomiły znaczenie róŜnych rodzajów ryzyka, wynikających głównie z wcześniej nie doświadczanej w takim stopniu niepewności rynkowej [74, s. 36-66], [58].

W poniŜszym rozdziale przeprowadzony został przegląd definicji pojęcia „zarządzanie ryzykiem” oraz jego metod.

Zarządzanie ryzykiem określa się w szerokim i wąskim znaczeniu. W szerokim znaczeniu jest systemem metod i działań zmierzających do obniŜenia stopnia oddziaływania ryzyka na funkcjonowanie podmiotu gospodarczego i do podejmowania w tym celu optymalnych decyzji. W wąskim rozumieniu zarządzanie ryzykiem polega na podejmowaniu działań skierowanych na ograniczenie wpływów zewnętrznych, nieprzewidywalnych czynników na organizację [74, s. 91-170, 110, 116, 117].

Podstawą całego procesu zarządzania ryzykiem jest dokładne poznanie zagroŜeń, jakie występują w działaniach organizacji. Konieczne jest teŜ dokładne poznanie czterech podstawowych elementów budujących kaŜdą organizację (ludzi, technologii, struktury organizacji i procesów w niej zachodzących) oraz współzaleŜności między nimi [117].

27

W literaturze spotkać moŜna wiele definicji zarządzania ryzykiem. Oto ich przykłady zestawione na rys. 1.7 a,b. Schemat procesu zarządzanie ryzykiem przedstawiono na rys.1.8.

a

W. T. Thornhill [106, s. 211-215] definiuje zarządzanie ryzykiem/ ryzykiem bankowym jako gałąź zarządzania związaną m.in. z: • zachowaniem istniejących aktywów celem zabezpieczenia dochodów depozytariuszy,

wierzycieli i inwestorów, • kontrolą ryzyk towarzyszących w normalnym biznesie „aktywom ryzykownym”, (np.

kredytom, obligacjom i innym instrumentom inwestycyjnym), • ochroną dobrego wizerunku w oczach depozytariuszy, wierzycieli i inwestorów

poprzez stwarzanie im poczucia zadowolenia i zaufania, wynikającego z ciągłej zdolności do osiągania zysków, niezaleŜnie od przypadkowych strat, które mogłyby obniŜyć lub zahamować zyski na pewien okres,

• utrzymaniem bezpieczeństwa urządzeń, wyposaŜenia, rejestrów oraz personelu na odpowiednim poziomie w zaleŜności od ryzyka,

• określeniem działań, które naleŜy podjąć w odniesieniu do pewnych zidentyfikowanych ryzyk, celem kontrolowania nieoczekiwanych wydarzeń i strat,

• planowaniem i dozorem nieubezpieczonego ryzyka (tzn. nieubezpieczenie zamienne, programy samoubezpieczeniowe, programy ubezpieczenia wiązanego),

• opracowaniem szczegółów na tych poziomach ryzyk, których zarząd jest skłonny się podjąć,

• całkowitą odpowiedzialnością za kupowane ubezpieczenie od ryzyka, • z przypadkiem powstania strat z dąŜeniem do zminimalizowania ich skutków, • wielonarodowymi operacjami i planowanym postępowaniem w stanach zagroŜenia.

R. Patterson [76, s. 75] zarządzanie ryzykiem obejmuje: • zastanowienie się, czy cięŜar ryzyka moŜe być przerzucony na

innych, np. właścicieli lub, w przypadku produktów pochodnych, na inne rynki,

• przemyślenie, czy zastosowanie technik zabezpieczających „hedgingu” nie uchroni nas przed nieoczekiwanymi zdarzeniami,

• zadanie sobie pytania, w jaki sposób monitorować ryzyko, tak by mieć system wczesnego ostrzegania przed problemami,

• opracowanie takich technik kontroli, które pozwolą nam reagować na problemy przez zastosowanie odpowiednich technik.

Wg T. Michalskiego [68, s. 40-41] zarządzanie ryzykiem jest to

proces opanowywania ryzyka obejmującego ogół działań

związanych z analizą, eliminowaniem, ograniczaniem oraz zarządzaniem ryzykiem w

konkretnym przypadku. Wg M. Z. Brody oraz encyklopedii [122,123]

zarządzanie ryzykiem to szczegółowe poznanie charakteru i zakresu potencjalnego ryzyka

pozwalajace na wybór w odpowiednim czasie czynności

zapobiegawczych (np. ubezpieczenie od niektórych rodzajów ryzyka) bądź teŜ

minimalizujących jego wpływ i skutki.

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM

Wg [80] zarządzanie ryzykiem jest to systematyczne wprowadzanie

polityki zarządzania, procedur, praktyk do zadań analizowania,

wyznaczania i sterowania ryzykiem.

28

Rys.1.7. a,b Literaturowy przegląd pojęcia „zarządzanie ryzykiem”

ANALIZA RYZYKA

• określenie zakresu

• identyfikacja zagroŜeń

• oszacowanie ryzyka

WYZNACZENIE RYZYKA

• decyzja o dopuszczalności ryzyka

• analiza opcji

STEROWANIE/ZMNIEJSZENIE RYZYKA

• podejmowanie decyzji

• zastosowanie

• monitorowanie

Rys. 1.8. Schemat procesu zarządzanie ryzykiem [80]

OCENA RYZYKA

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM

S. Wyciślak [152] proponuje następujące definicje pojęcia zarządzania ryzykiem. Jest to całość działań związanych z planowaniem, organizowaniem, koordynacją i kontrolą prac realizatorów oraz środków rzeczowych i informacyjnych związanych z aktywnym ograniczaniem przyczyn i następstw zjawisk, które z uwagi na potencjalnie wysokie straty i/lub wysokie prawdopodobieństwo zajścia mogą stanowić istotne zagroŜenie dla funkcjonowania przedsiębiorstw. W innej definicji, zarządzanie ryzykiem jest przyrównane do zarządzania stanami niepewnymi. Konkretyzując, oznacza to opracowywanie odpowiedzi na zjawiska nietypowe lub splot wydarzeń niezwykłych, które mogłyby zaistnieć. Zarządzanie ryzykiem bywa teŜ pojmowane jako jedna z metod zarządzania w warunkach zmiany. W takim ujęciu, zarządzanie ryzykiem scharakteryzowane jest jako odnoszące się do sytuacji nowych, w których moŜna określić prawdopodobieństwo sukcesu lub poraŜki . Obok wskazanych interpretacji, zarządzanie ryzykiem jest równieŜ postrzegane i wykorzystywane jako instrument zarządzania przedsiębiorstwem.

Wg A. Schmoll [92, s. 23] zarządzanie ryzykiem jest

intensywnym rozprawianiem się z

polityką odnośnie ryzyka i odpowiednim

uwzględnianiem jej w polityce handlowej.

Wg K. Jędralskiej [35, s. 1-5] zarządzanie

ryzykiem oznacza bezpieczne kierowanie

przedsiębiorstwem

L. Korzeniowski [45, s. 90-128] definiuje zarządzanie ryzykiem jako identyfikację, kontrolowanie i decydowanie w celu ograniczenia ryzyka oraz ochrony przed zagroŜeniami.

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM

M. Schulte [94] pod pojęciem zarządzania ryzykiem określa „planową i celową analizę, sterowanie i kontrolę pozycji ryzyka. Planowanie oznacza przy tym systematyczną, a nie przypadkową analizę, zaś celowość oznacza świadome śledzenie wywodzących się z celów przedsiębiorstwa pozycji szans i ryzyka konkretnej instytucji. Zarządzanie ryzykiem [88] jest to zbiór działań

mających na celu ustalenie właściwego zachowania się w sytuacji ryzyka. Działania te to: identyfikacja ryzyka, analiza ryzyka, strategie działania w warunkach ryzyka oraz monitorowanie ryzyka. DuŜe znaczenie ma równieŜ prawidłowo funkcjonujący system raportowaania. b

29

Historyczny rozwój metod zarządzania ryzykiem kształtował się następująco. JuŜ od zamierzchłych czasów zarządzanie ryzykiem praktykowano nieformalnie. Ludzie prehistoryczni grupowali się w plemiona, aby przechowywać zasoby, dzielić odpowiedzialność i ochraniać się przed niepewnością Ŝycia.

Wczesne lata po drugiej wojnie światowej. Okres od 1955 do 1964 r. to początek nowoczesnego zarządzania ryzykiem zarówno

na gruncie akademickim, jak i zawodowym. Nie moŜna przez to powiedzieć, Ŝe formalne zarządzanie ryzykiem wcześniej nie istniało, lecz raczej, Ŝe nie było wówczas pełnej zgodności co do znaczenia zarządzania ryzykiem wśród praktyków i teoretyków. Podobnie jak to ma miejsce w przypadku innych dziedzin, równieŜ ryzykiem zarządzano wcześniej, chociaŜ nie uŜywano tego określenia. Chodzi przede wszystkim o ubezpieczenia. Wiele instytucji zajmujących się dzisiaj zarządzaniem ryzykiem wyrosło na bazie firm ubezpieczeniowych [99], [110, s. 26-65; 107-138].

Wkrótce po drugiej wojnie światowej większość organizacji stosujących jakiekolwiek zarządzanie ryzykiem lub ubezpieczeniami zatrudniała w niepełnym lub pełnym wymiarze godzin specjalistę ds. ubezpieczeń. Do jego obowiązków naleŜało m.in. tworzenie portfela ubezpieczeń i zarządzanie nim. W wielu tych organizacjach, w miarę jak rosło znaczenie ryzyka i zwiększało się zastosowanie ubezpieczeń, a kwestie związane z ich zakupem stawały się bardziej złoŜone, zakres tych obowiązków rozszerzał się. Okres ten pozostaje najbardziej owocnym okresem badań naukowych w omawianym zakresie [14].

Wczesne prace naukowe wskazują na pewne kontrowersje, które od początku miały wpływ na zrozumienie istoty zarządzania ryzykiem. Wprawdzie jego ewolucja zmierzała w kierunku zarządzania w szerszym znaczeniu tego słowa, ale w organizacjach traktowano je jako wycinek gospodarowania pieniędzmi, a to ze względu na jego finansową naturę i procedury zakupu ubezpieczeń. W praktyce moŜna się było o tym przekonać, obserwując, w jakim dziale pracują zarządzający ryzykiem. MenedŜerowie ds. ubezpieczeń zwykle zatrudniani byli albo w dziale finansowym czy zaopatrzenia, albo później w dziale personalnym. JednakŜe pod koniec lat pięćdziesiątych wielu specjalistów zarządzających ryzykiem zaczęło wyraŜać pogląd, Ŝe ich kompetencje są większe od tych, jakie są wymagane w zakresie gospodarowania pieniędzmi lub zaopatrzenia.

Okres po 1960 r. Jedną z istotnych zmian w zarządzaniu ryzykiem jest odejście od stosowania tradycyjnych produktów ubezpieczeniowych. Mimo Ŝe ubezpieczenie jest nadal powszechnie stosowane, to większe organizacje ograniczyły korzystanie z konwencjonalnych sposobów zabezpieczania się przed ryzykiem. Stało się to po tym, jak zarządzający ryzykiem odkryli, Ŝe nie kaŜde ryzyko moŜe być ubezpieczone, Ŝe ubezpieczenie nie zaspokaja specyficznych potrzeb organizacji oraz Ŝe za pomocą pewnych wewnętrznych działań moŜna kontrolować wpływ ryzyka i niepewności na organizację. Na przykład, niektóre bardzo duŜe organizacje uznały, Ŝe są w stanie przewidzieć pewne typy strat równie dobrze jak towarzystwa ubezpieczeniowe, co doprowadziło do decyzji o samoubezpieczaniu ryzyka. W innych organizacjach działania na rzecz zapobiegania stratom okazały się skuteczną odpowiedzią na szczególnie trudne problemy. Bez względu na to, jak ten proces zmian przebiegał w poszczególnych organizacjach, wspólnym ich efektem był wzrost roli nabywcy ubezpieczenia/zarządzającego ryzykiem oraz wyraźne odejście od zakupu ubezpieczeń.

Dopiero niedawno działania związane z bezpieczeństwem i higieną pracy uznano za bardzo waŜne i włączono w proces zarządzania ryzykiem. Wyjaśnienie tego stanu rzeczy tkwi po części w strukturze organizacyjnej większości przedsiębiorstw oraz w przyzwoleniu władz na równoległy, niezaleŜny rozwój obu dziedzin działalności, a po części w technicznym traktowaniu problemu ryzyka przez specjalistów ds. BHP. Ta druga okoliczność stanowiła przyczynę, dla której wiele osób zarządzających ryzykiem i wywodzących się z kręgów

30

ubezpieczeń napotykało na trudności w komunikowaniu się z pracownikami odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo [110, s. 26-65; 107-138].

Profesor H. Wayne Snider z Tempie University dowodzi, Ŝe zarządzanie ryzykiem weszło w fazę międzynarodową w połowie lat siedemdziesiątych - co nazywa „fazą globalizacji”[99]. ZauwaŜył on, Ŝe Towarzystwo na rzecz Zarządzania Ryzykiem i Ubezpieczeniami - czołowe profesjonalne stowarzyszenie w tej branŜy - zaczęło nawiązywać kontakty z europejskimi i azjatyckimi menedŜerami zarządzającymi ryzykiem, co doprowadziło do powstania róŜnych zawodowych stowarzyszeń na całym świecie. Jeśli chodzi o metody zarządzania ryzykiem, to poszukiwania w tej dziedzinie zaczęły zyskiwać szersze uznanie w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, a same metody stawały się coraz bardziej wyszukane. Okres ten charakteryzował się szczególnym zainteresowaniem zagadnieniami finansowania ryzyka - planami samoubezpieczeniowymi, zaleŜnymi towarzystwami ubezpieczeniowymi, planami ubezpieczenia okresowego, grupami retencji ryzyka itp. Bardziej wyraźne odejście od stosowania ubezpieczenia jako środka refinansowania poniesionych strat nastąpiło na skutek dwóch powaŜnych załamań na komercyjnym rynku ubezpieczeń, z których najpowaŜniejsze miało miejsce w połowie lat osiemdziesiątych.

Zarządzanie ryzykiem obecnie. W latach dziewięćdziesiątych metody zarządzania ryzykiem ulegają dalszej ewolucji. Zarządzanie ryzykiem nie jest tak dojrzałą dziedziną wiedzy jak rachunkowość czy finanse. KaŜdy z menedŜerów zarządzających ryzykiem ma inne obowiązki i zadania, przede wszystkim dlatego, Ŝe są one zdeterminowane przez specyfikę ryzyka występującego w ich organizacjach. Na przykład naleŜy się spodziewać, Ŝe kwestie związane z odpowiedzialnością cywilną będą prawdopodobnie najwaŜniejsze dla menedŜera zarządzającego ryzykiem w duŜym szpitalu, natomiast mniej istotne dla organizacji świadczących usługi finansowe, takich jak np. instytucje kredytowe. Bez względu na istniejące zróŜnicowanie między organizacjami nie wydaje się jednak, aby zarządzanie ryzykiem wykroczyło poza swoje pierwotne granice. Wprawdzie zakup ubezpieczenia naleŜy nadal do głównych obowiązków większości zarządzających ryzykiem, jednakŜe maleje jego względne znaczenie. Ponadto zakup ubezpieczenia idzie ręka w rękę z innymi typami działalności zarządzania ryzykiem w organizacji, takimi jak BHP, zarządzanie ryzykiem związanym ze stosowaniem przepisów prawa, bezpieczeństwo systemów informacyjnych itp. [110, s. 26-65; 107-138]

JeŜeli chodzi o cechy zarządzania ryzykiem to klasyczny pogląd głosi, Ŝe zarządzanie to ma charakter interdyscyplinarny i słuŜy zarządzaniu czystym ryzykiem w organizacji. Ta zyskująca popularność tej opinii jest oparta na załoŜeniu, Ŝe zarządzanie ryzykiem ulega raczej ewolucji niŜ radykalnemu odwrotowi od zakupu ubezpieczeń (i w mniejszym stopniu od zasad BHP) oraz na uznaniu faktu, iŜ zarządzanie ryzykiem powinno operować w tych samych ramach co niegdyś. Klasycy twierdzą, Ŝe czynniki, które nie decydują o wzroście wartości firmy, mogą mieć wpływ na podejmowanie decyzji w zarządzaniu ryzykiem [109].

H. F. Kloman, znany konsultant w dziedzinie zarządzania ryzykiem, ma chyba największe zasługi w propagowaniu wyraźnie nietradycyjnego punktu widzenia. Twierdzi, Ŝe zakup ubezpieczeń w działalności zarządzania ryzykiem w równym stopniu stanowi przeszkodę co pomoc głównie dlatego, Ŝe skupia uwagę menedŜera na „ryzyku ubezpieczalnym”, podczas gdy inne rodzaje ryzyka są ignorowane. Jego pogląd na zarządzanie ryzykiem jest w duŜym stopniu, oparty na idei, w myśl której menedŜerowie zarządzający ryzykiem powinni zarządzać „całościowo” wszelkimi typami ryzyka w organizacji [42].

Y. Haimes pisał o „kompleksowym zarządzaniu ryzykiem”, koncepcji podobnej do koncepcji Klomana. Definiuje on kompleksowe zarządzanie ryzykiem jako „systematyczny, statystycznie uwarunkowany i całościowy proces, który opiera się na formalnym szacowaniu ryzyka i zarządzaniu nim oraz jest nakierowany na cztery źródła niedoskonałości systemowej

31

w hierarchicznej i rozbudowanej strukturze”. Te cztery źródła niedoskonałości systemowej to: (1) niedoskonałość sprzętu, (2) niedoskonałość oprogramowania, (3) niedoskonałość organizacji i (4) niedoskonałość ludzi. [24,25,30].

Trzeci pogląd, podzielany przez wielu badaczy, przedstawił N. Doherty [16]. Jego interpretacja jest w duŜym stopniu oparta na spojrzeniu na zarządzanie ryzykiem przez pryzmat nowoczesnej teorii finansów. Oznacza to, Ŝe decyzje dotyczące zarządzania ryzykiem są decyzjami finansowymi i powinny być oceniane z punktu widzenia ich wpływu na wartość firmy.

1.4. Metody i techniki kontroli ryzyka

Zabezpieczanie się przed skutkami ryzyka, jako efekt zarządzania ryzykiem, moŜe być prowadzone w sposób pasywny lub aktywny [20, s. 13-14]. Postawa pasywna polega na biernym ponoszeniu ryzyka bez próby jego ograniczania. Jest ona efektem niedoskonałości podmiotu, który nie potrafi identyfikować ryzyka, nie umie go oszacować lub nie zna technik zabezpieczania się przed ryzykiem. Postawa aktywna polega natomiast na podejmowaniu działań, które mogą ograniczyć ryzyko i zminimalizować straty, jakie są związane z danym ryzykiem.

Metody kontroli ryzyka dzieli się na fizyczne i finansowe. Fizyczna kontrola ryzyka to wszystkie działania podejmowane w celu redukcji strat. W ramach tej kontroli moŜliwe są:

� całkowite wyeliminowanie prawdopodobieństwa straty, � zmniejszenie ryzyka przez wykorzystanie miar, które pozwalają określić

częstotliwość i rozmiary szkody. Finansowa kontrola ryzyka polega na samodzielnym zarządzaniu ryzykiem przez firmę czyli na tzw. zatrzymaniu ryzyka, a więc pokryciu ewentualnych rat przez przepływy pienięŜne, sprzedaŜ aktywów, fundusze specjalne, poŜyczki itp. lub przeniesieniu ryzyka na inny podmiot. Transfer ryzyka, jako przesunięcie odpowiedzialności z firmy ponoszącej straty na inny podmiot, jest realizowany w dwóch formach:

� transfer działalności tworzącej potencjalne straty, polegający na związaniu się z innym podmiotem, wykonującym tę część działalności, która jest naraŜona na ryzyko,

� transfer odpowiedzialności za pokrycie ewentualnych strat, co realizuje się za pomocą ubezpieczeń [103, s. 7-35].

Metody kontroli ryzyka zobrazowano na rys. 1.9.

Rys. 1.9. Metody kontroli ryzyka [103, s. 7-35]

Fizyczna kontrola ryzyka Finansowa kontrola ryzyka

Unikanie ryzyka Zatrzymanie ryzyka

Redukcja ryzyka Transfer ryzyka

RYZYKO

32

Pierwszą metodą podejmowania ryzyka jest jego redukcja. Ma ona przede wszystkim zapobiec występowaniu szkód, a więc z punktu widzenia chronionej organizacji jest (gdyby czasem pominąć koszty) metodą idealną. Niestety w Ŝadnej działalności niemoŜliwe jest stuprocentowe zapewnienie bezpieczeństwa przez samą tylko redukcję ryzyka. Tak przyroda jak i ludzie zawsze bowiem są w stanie przypadkiem lub celowo ominąć wszystkie wymyślone wcześniej procedury, zabezpieczenia, czy ograniczenia [118,119].

Zabezpieczenia i ochrona są najbardziej rozpowszechnionym sposobem redukowania ryzyka - tak związanego z działalnością człowieka (np. kradzieŜe i alarmy) jak i siłami przyrody (np. uderzenia pioruna i instalacja odgromowa). W wielu wypadkach jest to sposób naduŜywany lub uŜywany w sposób nieodpowiedni.

Problem bowiem polega na tym, iŜ najprostsze, siłowe metody ochrony są jednocześnie najmniej skuteczne, a często i stosunkowo kosztowne [118].

Tab. 1.2 obrazuje techniki kontroli ryzyka wg Williams C. A. i Head G.L. Tablica 1.2.

Techniki kontroli ryzyka na podstawie [29], [110, s. 26-65; 107-138]

Uni

kani

e ry

zyka

Jednym ze sposobów kontroli konkretnego ryzyka jest zadbanie o to, aby nie spowodować straty, unikając przyjęcia go nawet na chwilę albo porzucając wcześniej przyjęte ryzyko. Pierwsze z tych działań unikania nazywa się unikaniem proaktywnym, a drugie porzuceniem. Poprzez unikanie ryzyka organizacja wie, Ŝe nie poniesie potencjalnych strat i nie odczuje niepewności, jaką moŜe generować dane ryzyko. JednakŜe traci równieŜ korzyści, jakie mogłyby powstać z przyjęcia tego ryzyka. Ten oczywisty argument często sprawia, Ŝe unikanie ryzyka staje się opcją nie do zaakceptowania. Ryzyko nie istnieje w próŜni i decyzja o jego unikaniu moŜe stwarzać nowe ryzyko gdzie indziej lub nasilać ryzyko juŜ istniejące. Rodzaje ryzyka, jakie napotyka większość organizacji, są często w pewien sposób wzajemnie ze sobą powiązane i zlikwidowanie jednego z nich moŜe mieć negatywny wpływ na pozostałe rodzaje ryzyka.

Zap

obie

gani

e st

rato

m i

ich

obniŜ

anie

Środki zapobiegania stratom i ich obniŜania rozprawiają się z ryzykiem poprzez zmniejszanie ich liczby (tzn. zmniejszona zostaje częstość strat) lub poprzez łagodzenie wartości szkód, gdy strata juŜ powstanie (tzn. zmniejszana jest skala strat). Programy zapobiegania stratom mają na celu obniŜanie liczby strat lub całkowitą ich eliminację. Działania na rzecz zapobiegania stratom skupiają się na: 1. Zmianie lub modyfikacji zagroŜenia. 2. Zmianie lub modyfikacji otoczenia, w którym istnieje zagroŜenie. 3. Wpływaniu na procesy, w których zachodzi interakcja zagroŜenia i otoczenia. Działania na rzecz ograniczania strat są środkami stosowanymi post factum. Wprawdzie takie środki moŜna planować przed powstaniem jakiejkolwiek straty, jednak zadaniem ich jest minimalizacja następstw powstałych strat. Programy ograniczania strat są cichą zgodą zarządzającego ryzykiem na to, Ŝe pewne straty zostaną poniesione, pomimo ogromnych wysiłków organizacji. Dlatego teŜ powinno się podjąć kroki w celu kontrolowania strat i ograniczania ich ewentualnej dotkliwości. Jednym z szeroko stosowanych środków ograniczania strat jest ratowanie mienia. Strata rzadko jest całkowita i zarządzający ryzykiem moŜe minimalizować straty poprzez ratowanie mienia. Samochód moŜna sprzedać na złom, podczas gdy uszkodzona, lecz naprawialna część urządzenia moŜe być sprzedana na rynku rzeczy uŜywanych. Inną techniką częściowo związaną z ograniczaniem strat jest technika powszechnie znana jako subrogacja. Gdy towarzystwo ubezpieczeniowe wypłaca odszkodowanie posiadaczowi polisy, to moŜe ono próbować dochodzić odszkodowania od strony trzeciej, która dopuściła się zaniedbania. Po wypłaceniu przez towarzystwo ubezpieczeniowe odszkodowania, prawo ubezpieczonego wynikające z prawa zwyczajowego do odszkodowania od strony trzeciej zostaje przeniesione na towarzystwo ubezpieczeniowe [110, s. 26-65; 107-138]. Szczególnym sposobem ograniczania strat, zasugerowanym przez G. Heada, jest przygotowanie duplikatów, które nie są uŜywane do czasu, aŜ coś się stanie z pierwowzorami. Przykładem mogą być części zamienne lub dodatkowe maszyny. Separacja jest ostatnim przykładem technik ograniczania strat. Za jej pomocą organizacja podejmuje próbę odizolowania poszczególnych zagroŜeń, tak by nie kumulowały się w przypadku jednego zdarzenia. Przegrody ogniotrwałe w budynku są przykładem zastosowania tej techniki - podział wnętrza budynku na liczne pomieszczenia oddzielone materiałami niepalnymi pozwala w razie poŜaru na ograniczenie szkód do jednego pomieszczenia. Celem separacji jest obniŜenie jakiejkolwiek zaleŜności między róŜnymi moŜliwymi zagroŜeniami istniejącymi w organizacji poprzez obniŜanie prawdopodobieństwa, Ŝe pojedyncze wydarzenie będzie miało wpływ na nie wszystkie [29].

33

Zar

ządz

anie

in

form

acją

Informacja pochodząca z wydziału zarządzania ryzykiem w organizacji moŜe mieć istotny wpływ na obniŜanie niepewności u interesariuszy tej organizacji. Wiarygodna informacja pochodząca z wydziału zarządzającego ryzykiem moŜe uspokoić interesariuszy co do tego, Ŝe organizacja nie podjęła i nie podejmie działań, które mogłyby przynieść im szkodę. Komunikowanie się moŜe zmniejszyć niepewność, gdy gwarantuje właściwy stan wiedzy na temat procesu powstawania strat np. na temat łańcucha ryzyka. Znajomość procesu, w wyniku którego zagroŜenia przekształcają się w szkody, moŜe zmniejszyć niepewność u stron, a ponadto wiedza ta pozwala na lepsze prognozowanie skuteczności działań.

Prz

enie

sien

ie r

yzyk

a Jest narzędziem kontroli ryzyka, które powoduje, Ŝe inna jednostka ponosi straty, a inna ich cięŜar. Przeniesienie moŜna przeprowadzić na dwa sposoby. Po pierwsze, majątek lub działalność odpowiedzialne za ryzyko mogą być przeniesione na rzecz innej osoby lub grupy osób. Przeniesienie ryzyka róŜni się od unikania poprzez zaniechanie, gdyŜ przeniesione ryzyko naraŜa inną jednostkę. Ry-zyko porzucone nie jest nikomu przekazywane. Po drugie, samo ryzyko, a nie mienie lub działanie, moŜe być przekazane - zwykle w oparciu o umowę. Umowy, które stosują takie transfery, nazywa się „umowami usprawiedliwiającymi”. W przeniesieniu kontroli ryzyka przyjmujący ryzyko zwalnia przekazującego ryzyko z odpowiedzialności. Potencjalne ryzyko przekazującego zostaje wyeliminowane. Przeniesienie kontroli ryzyka angaŜuje jedynie przekazującego i przyjmującego ryzyko. JeŜeli przeniesienie kontroli ryzyka jest legalne, to oferuje ono całkowitą ochronę dla przekazującego ryzyko. CięŜar ryzyka spada całkowicie na przyjmującego.

Wg J. Bizoń-Góreckij wyróŜnianie kategorii ryzyka naleŜy do pierwszej fazy analizy ryzyka, czyli do fazy identyfikacji. Dalsze fazy to: estymacja i ocena jego rozwoju/ewolucji (rys. 1.10)

Rys. 1.10. Etapy analizy ryzyka [5, s. 51-93]

Według M. Brody [115] waŜnym elementem zarządzania ryzykiem jest jego identyfikacja. W zarządzaniu ryzykiem poznanie zagroŜeń na jakie naraŜona jest organizacja następuje zwykle dwuetapowo. Najpierw dokonywana jest identyfikacja ryzyka występującego w organizacji, a dopiero później jego dokładna ocena i pomiar. Do głównych zadań tego etapu naleŜy: • wyszukanie obszarów, gdzie organizacja naraŜona jest na stratę / szkodę, • znalezienie moŜliwych zdarzeń prowadzących do wystąpienia takiej straty / szkody.

IDENTYFIKACJA

ESTYMACJA

EWOLUCJA

Jakie jest ryzyko?

Jakie są kategorie ryzyka?

Jaka jest wielkość ryzyka?

Jakie elementy decyzji są naraŜone na ryzyko?

Jakie jest prawdopodobieństwo wystąpienia ryzyka?

Jaka jest moŜliwość akceptacji ryzyka?

Jakie są inne moŜliwości wyboru?

Jakie są straty z tytułu ryzyka?

34

Informacje te powinny być dodatkowo uzupełnione badaniem: • konkretnych rodzajów ryzyka mogących wystąpić jako przyczyna i / lub skutek zdarzeń, • czynników wpływających na realizację tego ryzyka.

Przy identyfikacji zagroŜeń alternatywą podejścia „od ryzyka” jest - podejście „od zdarzenia”.

Przede wszystkim konieczna jest analiza potencjalnych przyczyn zagroŜeń. Mogą to być zarówno nowe, dopiero wprowadzane technologie, jak i nowi, jeszcze nie dość dobrze sprawdzeni poddostawcy. Wszystko bowiem, co nowe, niesie ze sobą pewien naturalny ładunek niepewności.

Zadaniem risk managera musi być najpierw zidentyfikowanie ewentualnych niebezpieczeństw, a później właśnie próba określenia ich moŜliwego wpływu na funkcjonowanie organizacji. Wpływ ten naleŜy przy tym badać zarówno w skali mikro (dla maszyny, zakładu), jak i makro (dla całego przedsiębiorstwa).

W tym wypadku rozpatruje się nie kolejne rodzaje ryzyka, jakie mogą wystąpić w działalności organizacji, a raczej poszczególne zdarzenia mogące spowodować stratę/szkodę. Później bada się moŜliwe rodzaje ryzyka prowadzące do powstania takiego zdarzenia oraz bezpośrednie jego konsekwencje.

Odpowiedź na pytanie „Gdzie szukać ryzyka?” jest podstawą identyfikacji zagroŜenia. Wymienia się zwykle sześć metod szukania miejsc, gdzie mogą potencjalnie wystąpić szkody:

1. przegląd struktury organizacji, jej działów i departamentów, 2. analiza przepływów w organizacji, 3. analiza księgowa, 4. lustracja obiektów, 5. analiza wypadków, które spowodowały szkodę oraz tych, które tylko mogły ją

spowodować, 6. analiza najsłabszych ogniw oraz przesłanek i odbioru ryzyka [115, 121].

Kolejnym etapem jest określenie i pomiar ryzyka. Znając ryzyko, na które wraŜliwa jest organizacja, moŜna przystąpić do jego dokładnego mierzenia. Musi obejmować dwa aspekty:

1. wielkość ryzyka rozumianą jako wysokość prawdopodobnej i/lub maksymalnej straty, 2. prawdopodobieństwo realizacji (czyli wystąpienia) danego ryzyka.

Dopiero łączna analiza obu tych aspektów daje pełny obraz zagroŜenia i będzie częścią modelu ryzyka. Model ten - zbiór ocen wszystkich zagroŜeń występujących w organizacji - będzie mógł wówczas stanowić podstawę decyzji o metodach podejmowania ryzyka w organizacji. Tablica 1.3 pokazuje najprostszy schemat zaleŜności pomiędzy wielkością i prawdopodobieństwem ryzyka, a potrzebą jego ochrony [115,116].

Tablica 1.3. Wielkość i prawdopodobieństwo ryzyka, a potrzeba jego ochrony [116]

Mała wielkość ryzyka

(moŜliwe tylko małe straty)

DuŜa wielkość ryzyka (moŜliwa nawet duŜa jednorazowa strata)

Małe prawdopodobieństwo wystąpienia ryzyka

Ryzyko nie musi być chronione, bo nawet realizacja nie powoduje zagroŜenia dla firmy.

Ryzyko musi być chronione, bo realizacja moŜe być zagroŜeniem dla firmy.

DuŜe prawdopodobieństwo wystąpienia ryzyka

Nie trzeba chronić pojedynczego zdarzenia, ale konieczna jest ochrona przed moŜliwością wystąpienia ich ciągu (kumulacji).

Ryzyko musi być bezwzględnie chronione. Trzeba rozwaŜyć moŜliwość rezygnacji z danej części działalności.

35

JeŜeli chodzi o tradycyjne koncepcje zarządzania ryzykiem to S. Wyciślik [150] uwaŜa, Ŝe, by właściwie nim zarządzać, naleŜy dokładnie określić źródła ryzyka. Autor wskazuje trzy takie źródła: zagroŜenia ze strony przyrody, niepewność bytu, zagroŜenie ze strony człowieka. Z pierwszym źródłem naleŜy zmagać się wprowadzając rozwiązania techniczne. Drugie źródło ryzyka to przedmiot dociekań na gruncie doktryn religijnych. W przypadku źródła trzeciego zabezpieczyć się moŜna wprowadzając unormowania prawne

W sposobie podejścia do zarządzania ryzykiem wyróŜnia się dwie tendencje (rys. 1.11).

W Polsce badania nad zarządzaniem ryzykiem, rozpoczęte stosunkowo niedawno, cechuje niewielka liczba opracowań w ramach dwóch nurtów: a) zarządzania ryzykiem spekulatywnym (ze szczególnym uwzględnieniem aspektów organizacyjnych zarządzania przedsięwzięciami zwiększonego ryzyka), b) zarządzania ryzykiem czystym (koncentrującego się na dostępnych metodach manipulowania ryzykiem i ich zastosowaniach) [151].

Jako bazę do dalszych przemyśleń i ustaleń przyjęto koncepcję niemiecką, poniewaŜ koncepcja amerykańska, dotyczy tylko problematyki ubezpieczeń, która to wymaga stosowania specyficznych metod i środków zarządzania.

W zarządzaniu ryzykiem według S. Nahotki [74, s. 91-170] występuje wiele opcji decyzyjnych, do których zalicza się: działania zapobiegawcze, transfer ryzyka, kompensację ryzyka, racjonalizacje ryzyka, retencję ryzyka, podział ryzyka, rozpoznanie ryzyka, ocenę ryzyka, manipulację ryzykiem oraz obserwację i kontrolę.

Koncepcje zarządzania ryzykiem

„risk management” „risiko”

szczególnie rozwinięta w USA. Umownie nazywa się ją koncepcją amerykańską. W myśl tej koncepcji zarządzanie ryzykiem oznacza kształtowanie polityki ryzyka w celu moŜliwie korzystnego pokrycia ryzyka przez ubezpieczenie oraz obniŜkę kosztów związanych z opłacaniem składek ubezpieczeniowych przez stosowanie środków zapobiegających powstaniu szkody

rozwinięta przede wszystkim w obszarze niemieckojęzycznym. Dlatego umownie nazywa się ją dalej koncepcją niemiecką. Zakłada ona traktowanie ryzyka towarzyszącego procesowi decyzyjnemu w przedsiębiorstwie jako integralną część zarządzania. Wymaga to stosowania róŜnych środków organizacyjnych i technicznych. Chodzi tu przede wszystkim o: a) metody zabezpieczenia przed wystąpieniem ryzyka, jak np. zastosowanie urządzeń technicznych zabezpieczających przed wystąpieniem szkód, b) metody zmniejszania ryzyka, np. przez analizę zagroŜeń i opracowanie scenariuszy postępowania w razie wystąpienia szkody, planowanie organizacyjnej struktury awaryjnej.

Rys. 1.11. Koncepcje zarządzania ryzykiem - źródło własne na podstawie [10]

36

Działania zapobiegawcze w procesach produkcji wyraŜają się w ścisłym przestrzeganiu technologii, norm technicznych, standardów jakości. W procesach inwestycyjnych dla ograniczenia ryzyka moŜna zastosować dwie opcje: • poszukiwanie sposobów zabezpieczenia się od róŜnego rodzaju ryzyka zidentyfikowanego

dla projektu. Głównym elementem strategii zabezpieczenia się przed ryzykiem jest inwestowanie tylko wtedy, gdy oczekiwana stopa zwrotu jest wyŜsza od kosztu kapitału, powiększonego o narzut związany z ryzykiem;

• określenie sposobu aktywnej kontroli ryzyka [33, s. 31-60], [41, s. 145-146], [74, s. 91-170].

Transfer ryzyka polega na przeniesieniu bezpośrednich skutków wystąpienia szkody lub jej konsekwencji finansowych na inny podmiot. W szczególności moŜe nim być dostawca, firma usługowa, klient lub zakład ubezpieczeń. Podmiot ten przejmuje ryzyko na siebie. Podstawową formą tego rodzaju ochrony jest ubezpieczenie. W wypadku zagroŜeń związanych z siłami natury jest to teŜ najczęściej jedyna moŜliwa metoda transferu. Warunkiem realności takiej ochrony jest brak sprzęŜenia zwrotnego. JeŜeli bowiem skutki szkody mogą wtórnie dotknąć organizacji „oddającej” ryzyko, to moŜemy mówić co najwyŜej o wewnętrznym przesunięciu lub zmianie charakteru ryzyka wewnątrz organizacji.

Transfer ryzyka wyraŜa się równieŜ w tym, Ŝe odpowiedzialność za dostarczane surowce przejmowana jest dopiero na terenie przedsiębiorstwa; za wysyłane z przedsiębiorstwa towary odpowiada klient, za przewoŜony towar - spedytor lub przewoźnik [33, s. 31-60], [74, s. 91-170].

Przez redukcję ryzyka naleŜy rozumieć całość działań mających na celu nie tylko zapobieŜenie wystąpieniu zdarzenia losowego, ale teŜ i ograniczenie jego skutków. Mogą one wyraŜać się we wprowadzaniu specjalnych zabezpieczeń, kontroli jakości. Dobór zabezpieczeń zaleŜy od rodzaju i wagi ryzyka. Szczególnym działaniem jest taka zmiana organizacji firmy, która prowadzi do zmniejszenia ryzyka.

W pewnych warunkach moŜna doprowadzić do takiej sytuacji, by jedne rodzaje ryzyka były zrównowaŜone przez inne, a wówczas całość ryzyka ulega redukcji. Wówczas ma miejsce kompensacja ryzyka. RóŜne rodzaje ryzyka nie zawsze się kumulują; mogą się one równieŜ znosić. Kompensacja ryzyka polega takŜe na: • takim zestawieniu działań przedsiębiorstwa, by podczas ewentualnej moŜliwości

powstania straty istniało równieŜ relatywnie wysokie prawdopodobieństwo zysku, który pokryje owe straty;

• tworzeniu rezerw finansowych na wypadek zaistnienia niekorzystnych zdarzeń losowych; • wyrównywaniu ryzyka przez równoległą realizację róŜnych projektów badawczych. Im

większy jest program badawczy, im większa ilość projektów, tym mniej ryzykowne są badania. Straty związane z niepowodzeniem pewnych projektów badawczych wyrównuje się zyskami z udanych innowacji technicznych. MoŜliwości wykorzystania tego sposobu zarządzania ryzykiem w małych przedsiębiorstwach są znacznie ograniczone. Zazwyczaj bowiem nie mają one na to ani odpowiednich środków finansowych, ani moŜliwości produkcyjnych. Stąd teŜ upowszechnił się na Zachodzie system ubezpieczeń w działalności badawczej i rozwojowej. W działalności, której szczególne znaczenie ma jak najszersza informacja, która pozwala się zorientować, jakie badania prowadzi się gdzie indziej, jakie istnieją patenty, jakie są moŜliwości rozwoju nauki i techniki w gałęzi, w której podejmuje się prace badawcze oraz w gałęziach, w których mogą pojawiać się produkty, w tym substytuty.

Ograniczanie ryzyka do racjonalnego poziomu, tzw. racjonalizacja ryzyka, powinno stanowić istotny element w zarządzaniu działalnością gospodarczą. SłuŜy temu: • rozpoznanie ryzyka mające na celu systematyczne ujęcie wszystkich niebezpieczeństw,

które mogą stać się istotną przeszkodą w osiągnięciu sukcesu gospodarczego.

37

Rozpoznanie ryzyka polega na analizie szans i zagroŜeń ze strony otoczenia przedsiębiorstwa oraz mocnych i słabych stron.

• identyfikacja sytuacji decyzyjnej.

Retencja ryzyka (inaczej zatrzymanie ryzyka) jest świadomą decyzją organizacji o wzięciu na siebie konsekwencji zdarzeń losowych w przypadku ich realizacji. Najczęściej decyzja taka podejmowana jest w przypadku, kiedy zarówno redukcja ryzyka, jak i jego transfer, są niemoŜliwe lub nieopłacalne z finansowego punktu widzenia. Ta metoda podejmowania ryzyka powinna być poprzedzona szczególnie dokładnymi kalkulacjami, bowiem błędy zawsze będą bezpośrednio rzutowały na chronioną organizację. Jednocześnie naleŜy unikać zbyt płytkiej retencji, bo oznacza to najczęściej marnotrawstwo dostępnych zasobów.

Retencja ryzyka występuje w dwóch formach: aktywnej i pasywnej. Retencja aktywna polega na podjęciu ryzyka poprzez tworzenie wewnątrz organizacji specjalnych funduszy lub rezerw na pokrycie przyszłych zdarzeń losowych. Posiada ona szczególne znaczenie przy zagroŜeniach znacznej wielkości, których redukcja jest niewykonalna, a transfer niemoŜliwy. Retencja aktywna moŜe - w pewnych warunkach - zastąpić w pełni ubezpieczenie. Retencja pasywna polega na podejmowaniu ryzyka przez załoŜenie pokrycia moŜliwych przyszłych strat, związanych ze zdarzeniami losowymi, z bieŜących funduszy organizacji. W praktyce metoda ta występuje wraz z ubezpieczeniem w prawie kaŜdej organizacji w postaci – zatrzymywanej u ubezpieczonego – franszyzy redukcyjnej [74, s. 91-170].

Podział ryzyka moŜe oznaczać poszukiwanie wspólnika, który wraz z perspektywą zysków zaakceptuje ewentualność straty lub redukcję ryzyka poprzez jego segmentację (np. umieszczenie cennych zapasów nie w jednym, lecz kilku magazynach).

Rozpoznanie ryzyka odbywa się poprzez analizę szans i zagroŜeń ze strony otoczenia przedsiębiorstwa z uwzględnieniem mocnych i słabych stron przedsiębiorstwa. Takie ujęcie problemu rozpoznania ryzyka zdaje się potwierdzać jego szeroką interpretację. Przedsiębiorca nie podejmuje ryzyka dla straty, lecz, mając świadomość moŜliwości jej wystąpienia, dąŜy do zysku. Rozpoznanie ryzyka umoŜliwia systematyczne ujęcie wszystkich niebezpieczeństw, które mogą stać się istotną przeszkodą w osiągnięciu sukcesu gospodarczego. Poszczególne typy ryzyka moŜna grupować w formie katalogu ryzyka.

Mimo Ŝe Ŝadnego ryzyka nie moŜna dokładnie zmierzyć, to jednak kaŜdy przedsiębiorca powinien jak najdokładniej oszacować wielkość potencjalnych szkód i korzyści. Środkami pomocniczymi przy ocenie ryzyka są: • Odpowiednio zorganizowana rachunkowość finansowa i zarządcza, • Wszelkiego rodzaju dane statystyczne o sprzedaŜy, personelu, • Informacje o dostawcach, klientach, konkurencji, rynku [33, s. 31-60].

Metody manipulacji ryzykiem przedstawia rys. 1.12.

Rys. 1.12. Metody manipulacji ryzykiem [33, s. 31-60]

Metody kompensacyjne. Elementy ryzyka, w stosunku do których metody prewencyjne nie są skuteczne, naleŜy zabezpieczyć pod kątem pokrycia wartości ewentualnych strat, co jest warunkiem koniecznym dalszego gospodarowania. Niezbędne staje się zatem tworzenie

MANIPULOWANIE RYZYKIEM

PREWENCJA UNIKANIE

METODY REPRESYJNE KOMPENSACJA

38

określonej wielkości rezerw finansowych na wypadek zaistnienia niekorzystnych zdarzeń losowych. Ze względu na źródło kompensacji strat i podmiot odpowiedzialności wyróŜnić moŜna dwie podstawowe metody kompensacyjne: samoubezpieczenie i ubezpieczenie. Samoubezpieczenie jest formą manipulacji ryzykiem, w której przedsiębiorstwo gromadzi własne środki w postaci rezerw finansowych, przeznaczonych na pokrycie strat. MoŜe mieć ono charakter obowiązkowy lub dobrowolny. Inną kompensacyjną metodą walki z ryzykiem jest ubezpieczenie, które polega na tworzeniu scentralizowanego funduszu kompensacji strat ze zdecentralizowanych składek ubezpieczających. Ubezpieczenie cechują pewne mankamenty. Do najwaŜniejszych naleŜą: • nieubezpieczalność określonych typów ryzyka, • moŜliwość tylko częściowego pokrycia strat przez ubezpieczyciela (udział własny), • ewentualność odmowy ochrony ubezpieczeniowej.

Metody represyjne z kolei polegają na zmniejszaniu zasięgu i skutków strat, które uprzednio wystąpiły. Mają one zatem dla przedsiębiorstwa charakter terapii i w związku z tym cenne wydaje się jakiekolwiek ograniczenie wysokości straty [33, s. 31-60], [41, s. 145-146].

Obserwacja i kontrola polega na obserwacji przebiegu działań przedsiębiorstwa i zjawisk zachodzących w jego otoczeniu w odniesieniu do wcześniej przyjętych ram dopuszczalnego ryzyka. W tym przypadku bardzo waŜne jest przekazywanie zebranych informacji na potrzeby szczebla strategicznego i operacyjnego. Ciągłość procesu zarządzania ryzykiem i transfer informacji zapewni bowiem kierownictwu orientację rynkową i pomoŜe w trafnym podejmowaniu decyzji [33, s. 31-60].

Na koniec naleŜy wspomnieć, Ŝe przy procesie zarządzania ryzykiem rynkowym konieczne jest uwzględnienie value at risk. Var mierzy największa oczekiwaną stratę jaka dana instytucja moŜe ponieść w określonym czasie, przy załoŜeniu normalnych warunków rynkowych i przy danym poziomie ufności. Var ocenia ryzyko przy uŜyciu modeli statystycznych i symulacyjnych, przeznaczonych do ustalania zmienności aktywów w portfelu banku [3, s. 13-23], [11, s. 5-26], [17, 93].

Zarządzanie ryzykiem personalnym sprowadza się do określania, pomiaru oraz controllingu ryzyka personalnego, umoŜliwiającego jego ograniczenie i/lub zabezpieczenie się przed jego implikacjami (minimalizowanie negatywnych skutków podejmowanych działań personalnych oraz maksymalizowanie pozytywnych rezultatów zdarzeń niepomyślnych, czyli pozytywnego wykorzystywania efektu „gry ryzykiem”). Celem tych działań jest zapewnienie warunków realizacji polityki personalnej. Zarządzanie ryzykiem personalnym obejmuje proces dostosowania posiadanych zasobów do istniejących potrzeb oraz oddziaływanie na postawy pracowników. Dostosowanie zasobów oznacza ich dywersyfikację lub substytucję, a takŜe wybranie odpowiedniej strategii postępowania. W sferze produkcji na ryzyko personalne moŜna wpływać przez zastosowanie nowoczesnych, zautomatyzowanych i bardzo wydajnych maszyn. W ten sposób moŜna znacznie lepiej wykorzystać posiadany potencjał ludzki, a nieraz zastąpić część pracowników bardziej niezawodnymi maszynami. Zastąpienie pracy ludzkiej pracą maszyn jest jednak kapitałochłonne, i wymaga czasu i dlatego moŜe być przeprowadzane tylko sukcesywnie. Zdarza się teŜ, Ŝe nowoczesne maszyny, zwłaszcza w fabrykach, wymagają wysoko wyspecjalizowanego personelu do ich obsługi, co moŜe potęgować ryzyko personalne [39, s. 43-101], [104, s. 36-40].

JeŜeli chodzi o narzędzia oceny ryzyka to metody zarządzania ryzykiem mogą być jakościowe i ilościowe. Przykładowe narzędzia ogólnego stosowania wykorzystywane w ocenie ryzyka przedsiębiorstwa przedstawia rys. 1.13 i 1. 14 [3, s. 13-23], [11], [15], [17, s. 5-26], [61, s. 299-300], [66], [74, s. 91-170], [113, s. 73-76].

39

Rys. 1.13. Klasyfikacja jakościowych metod zarządzania ryzykiem

Rys.1.14. Klasyfikacja metod ilościowych zarządzania ryzykiem

Z pośród wielu przedstawionych narzędzi zarządzania ryzykiem na szczególną uwagę zasługują techniki analizy ryzyka, odnoszące się do oceny ryzyka w systemach technicznych [80,100], które zostały umieszczone w tablicy 1.4.

Metody ogólne zarządzania ryzykiem

Metoda opisowa

Katalog czynników

ryzyka

Analiza profilowa

Systemy wczesnego ostrzegania

Metoda wyrównywania

ryzyka

Metoda duratian Metoda CEA

Metoda budŜetowania kapitałowego

Metoda dyskontowania z premią na ryzyko

Analiza

IRR

Metoda dyskontowania

Funkcja zuŜycia

Metody zarządzania

strategicznego

Metoda scenariuszy

Metody ilościowe zarządzania ryzykiem

Metody finansowe

Metody badań

operacyjnych

Metoda progu rentowności

Metoda punktowa

Metody wskaźnikowe

Metody zarządzania ryzykiem kursowym

Metody inwestycyjne

Drzewo decyzyjne

Metoda GERT

Algorytm simpleks

Metoda Monte Carlo

Metoda symulacyjna

Metody statystyczne

Metoda analityczna

Analiza prawdopodobieństw

a

Metoda funkcji rozkładu normalnego

Metoda zmiennej standaryzowanej

Metoda Bayesa

Metoda FI

Metoda analizy przyrostów

Metoda teorii kolejek

Metoda testu

40

Tablica 1.4. Metody stosowane w analizie ryzyka w odniesieniu do systemów technicznych [80]

Metoda Opis i zastosowanie

Analiza drzewa zdarzeń Technika identyfikacji zagroŜeń i analizowania częstości, w której stosuje

rozumowanie indukcyjne słuŜące do przełoŜenia róŜnych zdarzeń inicjujących na moŜliwe rezultaty

Analiza rodzajów i skutków niezdatności oraz analiza rodzajów skutków i krytyczności

niezdatności

Podstawowa technika identyfikacji zagroŜeń i analizowania częstości, w której poddaje się analizie wszystkie rodzaje niezdatności danego obiektu wyposaŜenia pod kątem ich wpływu na inne elementy składowe i system

Analiza drzewa niezdatności

Technika identyfikacji zagroŜeń i analizowania częstości, w której rozpoczyna się od niepoŜądanego zdarzenia i wyznacza się wszystkie sposoby jego pojawiania się. Przedstawia się je w sposób graficzny

Badanie zagroŜeń i gotowości operacyjnej

Podstawowa technika identyfikacji zagroŜeń, w której w sposób systematyczny ocenia się kaŜdą część systemu w celu przedstawienia

sposobu pojawiania się odstępstw od zamysłu projektowego, z uwzględnieniem moŜliwości wywołania komplikacji

Analiza niezawodności człowieka

Technika analizowania częstości, która zajmuje się wpływem ludzi na działanie systemu i ocenia wpływ błędów ludzkich na nieuszkadzalność

Wstępna analiza zagroŜeń

Technika identyfikacji zagroŜeń i analizowania częstości, która moŜe być stosowana we wczesnym stadium projektowania do identyfikacji

zagroŜeń i oceny ich krytyczności

Analiza rodzajów i skutków niezdatności (FMEA – failure mode and effects analysis)

Metoda FMEA została opracowana w USA podczas przygotowań do realizacji programu Apollo-Saturn, w pierwszej połowie lat 60-tych. Miała być uŜyteczna w sporządzaniu analiz projektów, wedle których wykonywane były składniki systemu kosmicznego (rakieta, system sterowania lotem). Celem tych analiz była identyfikacja potencjalnych awarii systemu, wynikających z przyjęcia nieodpowiednich załoŜeń lub rozwiązań projektowych. Przeprowadzenie koniecznych analiz było jednak obwarowane szeregiem trudności. Wiele z elementów systemu nie mogło być wcześniej przetestowanych w rzeczywistych warunkach. Ponadto, poszczególne składniki systemu były projektowane i produkowane w rozproszonych terytorialnie zakładach, co przy skali wielkości systemu uniemoŜliwiało ich analizę przez jeden zespół i tworzyło problem porównywalności ocen. Oczekiwano, Ŝe metoda FMEA pokona te trudności. Powodzenie lotu na KsięŜyc stanowiło skuteczną walidację tej metody i rekomendację do stosowania jej w innych obszarach. W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych metoda FMEA zadomowiła się w Europie i znalazła nowe zastosowania w przemyśle chemicznym, elektronicznym, a takŜe samochodowym gdzie zaobserwowano największą dynamikę jej zastosowania. W latach dziewięćdziesiątych została zaadaptowana w ramach normy ISO 9000, a w szczególności w QS 9000, przeznaczonej dla przemysłu samochodowego [84, 88, 128, 149].

Metoda polega na analitycznym ustalania związków przyczynowo-skutkowych powstawania potencjalnych wad produktu oraz uwzględnieniu w analizie czynnika krytyczności (ryzyka). Jej celem jest konsekwentne i systematyczne identyfikowanie potencjalnych wad produktu/procesu, a następnie ich eliminowanie lub minimalizowanie ryzyka z nimi związanego [128].

Za pomocą FMEA mogą być w sposób systematyczny identyfikowane wyniki lub następstwa kaŜdego rodzaju niezdatności pojedynczego elementu składowego. Jest to

41

technika indukcyjna, której podstawą jest pytanie „co stanie się, gdy...?”. Podstawową cechą kaŜdej analizy FMEA jest rozwaŜenie kaŜdej głównej części/elementu składowego systemu pod kątem tego, jak staje się on niezdatny (rodzaj niezdatności) i jaki będzie skutek tego rodzaju niezdatności dla systemu (skutek rodzaju niezdatności). Zazwyczaj analiza jest opisowa i zorganizowana przez tworzenie tablicy lub formularza dla informacji [68, s. 40-41], [84].

Analiza FMEA moŜe być rozszerzona do wykonania tak zwanej analizy rodzajów skutków i krytyczności niezdatności (FMECA). W analizie FMECA kaŜdy zidentyfikowany rodzaj niezdatności jest uszeregowywany według połączonego wpływu prawdopodobieństwa jego wystąpienia oraz znaczenia jego konsekwencji. Analizy FMEA i FMECA mogą być stosowane do identyfikacji zagroŜeń i oszacowania prawdopodobieństwa, zajmują się błędami ludzkimi oraz elementami składowymi systemu [72, 80].

FMEA i FMECA mogą być przeprowadzone w celu: • oszacowania skutków i kolejności zdarzeń spowodowanych przez kaŜdy zidentyfikowany

rodzaj uszkodzenia, z kaŜdej przyczyny, na róŜnych poziomach hierarchii funkcjonalnej systemu;

• określenia znaczenia lub krytyczności kaŜdego rodzaju uszkodzenia dla prawidłowego działania lub osiągów systemu i wpływu tego uszkodzenia na nieuszkadzalność i/lub bezpieczeństwo związanych procesów;

• klasyfikacji zidentyfikowanych rodzajów uszkodzeń według moŜliwości ich wykrycia, diagnozy, zbadania, wymiany elementów, kompensacji i utrzymania systemu w ruchu (naprawa, obsługa, logistyka itp.) i innych istotnych parametrów;

• oszacowania miar znaczenia uszkodzeń i prawdopodobieństwa wystąpienia uszkodzenia, pod warunkiem dysponowania odpowiednimi danymi liczbowymi [81].

WyróŜnić moŜna pięć rodzajów analizy FMEA: produktu, procesu, obsługi, oprogramowania i systemu. FMEA produktu jest ukierunkowana głównie na optymalizację niezawodności produktu. W wyniku jej przeprowadzenia uzyskujemy informacje o silnych i słabych punktach wyrobu. Oprócz działań prewencyjnych pozwala na określenie działań, które powinny być podjęte, gdy produkt opuści nasze przedsiębiorstwo, np. w czasie transportu czy teŜ w serwisie. FMEA procesu stosowana jest w początkowej fazie projektowania procesów technologicznych, przed uruchomieniem produkcji seryjnej (planowanie produkcji) oraz w produkcji seryjnej w celu doskonalenia procesów, które są niestabilne lub nie zapewniają uzyskania wymaganej wydajności. FMEA systemu koncentruje się na ogólnych funkcjach systemu; obsługi – na działaniu obsługi, natomiast oprogramowania – na działaniu oprogramowania [126,128,147].

Analiza krytyczności FMECA Ocena ilościowa zarówno krytyczności jak i prawdopodobieństwa wystąpienia

uszkodzenia jest pomocna przy decyzjach dotyczących priorytetów związanych z działaniami korekcyjnymi oraz przy określeniu wyraźnej granicy pomiędzy ryzykiem akceptowanym a nieakceptowanym. KaŜdy rozpatrywany skutek uszkodzenia jest klasyfikowany ze względu na krytyczność jego oddziaływania na cały system w świetle wymagań, zadań i ograniczeń systemu. Istnieją ogólnie przyjęte kategorie i klasyfikacje, które moŜna stosować do większości urządzeń na podstawie niŜej podanych skutków, które są uporządkowane według ich znaczenia:

a) śmierć lub kalectwo personelu obsługującego lub osób postronnych; b) zniszczenie urządzenia lub urządzeń zewnętrznych; c) straty ekonomiczne spowodowane brakiem sygnałów na wyjściu lub utratą funkcji; d) niezakończenie zadania spowodowane niezdolnością urządzenia do wykonywania swojej głównej funkcji [147].

42

Badanie zagroŜeń i gotowości operacyjnej (HAZOP)

Badanie HAZOP jest formą analizy rodzajów i skutków niezdatności (FMEA). Badania HAZOP wywodzą się z przemysłu chemicznego. Badania te to usystematyzowana technika identyfikacji zagroŜeń i problemów związanych z uŜytkowaniem, obejmująca całe urządzenie. Jest ona szczególnie uŜyteczna do identyfikacji nieprzewidzianych zagroŜeń wprowadzonych do urządzeń w fazie projektowania, a wynikających z braku informacji, lub wprowadzonych do istniejących urządzeń na skutek zmian warunków procesu lub procedur uŜytkowania.

Badanie HAZOP moŜe uwypuklić specyficzne odchylenia, dla których naleŜy opracować środki łagodzące ich oddziaływania. W przypadkach, w których sposoby łagodzenia nie są oczywiste lub są potencjalnie bardzo kosztowne, wyniki badania HAZOP identyfikują te zdarzenia inicjujące, które są niezbędne do dalszej analizy ryzyka [12, 80].

Najczęściej stosowaną formą badania HAZOP jest badanie przeprowadzane w fazie projektu szczegółowego, określane jako badanie HAZOP II. Obejmuje ono następujące kroki: • Określenie celów i zakresu badania, na przykład zagroŜeń oddziaływujących tylko

zewnętrznie lub wewnętrznie, obszarów zakładu, które naleŜy wziąć pod uwagę itd. • Utworzenie zespołu badawczego HAZOP. • Gromadzenie wymaganej dokumentacji, rysunków i opisu procesu. Obejmuje to karty

technologiczne, rysunki instalacji i przyrządów, specyfikacje instalacji i przyrządów, logiczne diagramy sterowania procesem, rysunki otoczenia, procedury działania i obsługowe, procedury reagowania na wypadek awarii itd. [146].

• Przeanalizowanie, przy uŜyciu dokumentacji zgromadzonej w kroku poprzednim, kaŜdego głównego obiektu wyposaŜenia, całego wyposaŜenia pomocniczego, instalacji i oprzyrządowania. Najpierw definiowane jest zamierzenie procesu projektowego, następnie w odniesieniu do kaŜdej linii i obiektu wyposaŜenia stosowane są słowa kluczowe (tab. 1.5), odnoszące się do zmiennych procesu, takich jak temperatura, ciśnienie, przepływ, poziom i skład chemiczny.

• Dokumentowanie konsekwencji kaŜdego odchylenia od normy i uwypuklanie tych odchyleń, które są uwaŜane za zagraŜające i wiarygodne. Ponadto identyfikowane są sposoby wykrywania i/lub zapobiegania omawianym odchyleniom. Dokumentacja jest zazwyczaj sporządzana na formularzach HAZOP [13, 80]. Przykład takiego formularza dotyczącego słów kluczowych „nie, Ŝaden”, odnoszących się do „przepływu”, pokazano w tablicy 1.6.

Tablica 1.5.

HAZOP II słowa kluczowe [80]

Terminy Definicje

• Ŝaden lub nie

• więcej

• mniej

• tak dobrze jak

• część

• odwrotnie

• inny niŜ

• Ŝadna część zamierzonego wyniku nie została osiągnięta (np. brak przepływu)

• przyrost ilościowy (np. wysokie ciśnienie)

• ubytek ilościowy (np. niskie ciśnienie)

• przyrost jakościowy (np. dodatkowy materiał)

• ubytek jakościowy (np. tylko jeden lub dwa składniki w mieszaninie)

• przeciwnie (np. przepływ w odwrotnym kierunku)

• Ŝadna część zamierzonego wyniku nie została osiągnięta. zdarzyło się coś zupełnie innego (np. przepływ niewłaściwego materiału)

43

Tablica 1.6. Przykład formularza HAZOP II dotyczącego słów kluczowych „nie, Ŝaden” [80]

Słowo kluczowe

Odchylenie MoŜliwe przyczyny

Następstwa Wymagane działanie

Nie, Ŝaden Brak

przepływu 1) Niedostępny materiał zasilający

Będzie przetworzona mniejsza ilość

polimeru wyjściowego

a) Zapewnienie dobrej komunikacji z

operatorem b) WyposaŜenie

zbiornika zasilającego w alarm sygnalizujący

niski poziom

2) Uszkodzenie pompy (wiele przyczyn)

jak w 1) jak w b)

3) Zablokowanie linii lub

pomyłkowe zamknięcie zaworu lub zawór kontrolny się nie zamyka

pompa ulegnie przegrzaniu

Zainstalowanie linii recyrkulacyjnej przy

KaŜdej pompie

MoŜna teŜ wykorzystywać podczas przeprowadzania analizy HAZOP tzw. „historie przypadków” . Szersze omówienie tematu moŜna znaleźć w [63].

Analiza drzewa niezdatności (FTA)

Analiza FTA jest techniką, która moŜe być albo jakościowa, albo ilościowa. Za jej pomocą, drogą dedukcji są identyfikowane, w logiczny sposób organizowane i poglądowo przedstawiane warunki i czynniki przyczyniające się do określonego zdarzenia niepoŜądanego (nazywanego zdarzeniem szczytowym). Niezdatności zidentyfikowane w drzewie mogą być zdarzeniami, które odnoszą się do odpowiednich niezdatności elementów składowych sprzętu, błędów ludzkich lub wszystkich innych zdarzeń związanych, mogących prowadzić do niepoŜądanego zdarzenia. Poczynając od szczytowego zdarzenia, identyfikowane są moŜliwe przyczyny lub rodzaje niezdatności na następnym niŜszym poziomie funkcjonalnym systemu. Wykonywanie kolejnych kroków identyfikacji niepoŜądanego działania systemu, w wyniku schodzenia do następnych niŜszych jego poziomów, doprowadzi do osiągnięcia poŜądanego poziomu, którym jest zazwyczaj rodzaj niezdatności elementu składowego. Analiza FTA moŜe być uŜyta do identyfikacji zagroŜeń, chociaŜ jest zasadniczo uŜywana w ocenie ryzyka, jako narzędzie za pomocą, którego uzyskuje się oszacowania prawdopodobieństwa uszkodzeń lub ich częstości [68, s. 40-41]. Analiza FTA pierwszy raz uŜyta była na zlecenie amerykańskich sił powietrznych przez Bell Telephone Laboratories w połączeniu z analizą bezpieczeństwa systemu kontroli odpalania rakiet Minuteman w 1962r. UŜywa się jej między innymi do badania niezawodności i bezpieczeństwa złoŜonych systemów [19, 148].

Analiza drzewa zdarzeń (ETA)

Analiza ETA jest techniką, jakościową albo ilościową, która uŜywana jest do identyfikowania moŜliwych danych wyjściowych i, jeśli jest to wymagane, ich prawdopodobieństw przy danym wystąpieniu zdarzenia inicjującego. Analiza ETA jest szeroko stosowana w przypadku urządzeń mających techniczne własności łagodzenia skutków wypadków, do identyfikowania sekwencji zdarzeń, prowadzących do wystąpienia określonych konsekwencji, jakie pociąga wystąpienie zdarzenia inicjującego. Ogólnie zakłada się, Ŝe kaŜde zdarzenie w sekwencji jest albo sukcesem, albo niepowodzeniem. Analiza ETA jest analizą typu indukcyjnego, w której podstawowe pytanie odnosi się do tego „co stanie się, gdy...?”. Określa ona zaleŜności zachodzące między funkcjonowaniem lub

44

uszkodzeniem róŜnych systemów łagodzących skutki, a ostatecznie zagraŜającym zdarzeniem, wywołanym wystąpieniem pojedynczego zdarzenia inicjującego.

Wstępna analiza zagroŜenia (PHA)

Analiza PHA jest indukcyjną metodą analizowania, która ma na celu zidentyfikowanie zagroŜeń, sytuacji zagraŜających i zdarzeń, mogących spowodować szkodę dotyczącą działalności, urządzenia lub systemu. Jest ona najczęściej przeprowadzana wcześnie, w fazie rozwijania projektu, gdy jest niewiele informacji dotyczących szczegółów projektowych lub procedur działania i często moŜe być prekursorem dalszych badań. MoŜe być równieŜ uŜyteczna w przypadku analizowania istniejących systemów lub do określania priorytetowych zagroŜeń, gdy okoliczności nie pozwalają na uŜycie bardziej rozbudowanej techniki.

Ocena niezawodności człowieka (HRA)

Ocena HRA jest metodą interdyscyplinarną. Dotyczy wpływu operatorów i personelu obsługującego na działanie systemu; moŜe być ona wykorzystana do wyznaczenia wpływów błędów ludzkich na bezpieczeństwo i produktywność. W wielu procesach mogą potencjalnie występować błędy ludzkie, w szczególności gdy czas, jaki ma operator na podjęcie decyzji, jest krótki. Ocena HRA identyfikuje róŜnorodne rodzaje błędnych działań, które mogą się pojawić, jak równieŜ moŜliwości odwrócenia błędu, tzn. działania, które mogą odwrócić wcześniej popełnione błędy [80].

Ostatnią waŜną kwestią jest tzw. ubezpieczenie od ryzyka. Poprzez zawarcie umowy ubezpieczenia z towarzystwem ubezpieczeniowym następuje rozłoŜenie cięŜaru ekonomicznego potencjalnych strat, na jakie naraŜeni są członkowie grupy o podobnym stopniu zagroŜenia identycznym ryzykiem, dzięki wykorzystaniu wniesionych przez nich składek w celu utworzenia specjalnego funduszu. Jest to korzystna forma zabezpieczenia się przed ryzykiem, poniewaŜ nie ma tu potrzeby tworzenia własnych rezerw finansowych przez ubezpieczające się podmioty gospodarcze.

Firma ubezpieczeniowa ze swej istoty jest powołana do eliminacji ryzyka, związanego z działalnością innych podmiotów, poprzez kompensację skutków moŜliwych strat, jakie poniosą oni w związku z zaistnieniem wypadku ubezpieczeniowego. Środki, jak i metody powinny obejmować całe ryzyko ubezpieczeniowe i mogą mieć charakter obowiązkowy lub dobrowolny. Ubezpieczenia obowiązkowe są uregulowane aktami prawnymi Ministerstwa Finansów, a dobrowolne określane przez sytuację rynkową oraz rachunek ekonomiczny ubezpieczyciela.

Ubezpieczenie typu all risk w biznesie. Chodzi tu o ubezpieczenia zwłaszcza małych i średnich firm od wszystkich moŜliwych rodzajów ryzyk. Idea ubezpieczeń all risk polega na tym, Ŝe ubezpieczyciel nie wylicza zagroŜeń, za które bierze odpowiedzialność, a jedynie wyszczególnia listę zdarzeń nie objętych ochroną.

Ubezpieczenia finansowe. Towarzystwa ubezpieczeniowe oferują podmiotom, które prowadzą działalność gospodarczą, ubezpieczenia finansowe. Ograniczają one ryzyko i umacniają wiarygodność firmy na rynku, poniewaŜ wierzytelności z tytułu tego rodzaju umów mogą być przedmiotem przelewu na zabezpieczenie. Równocześnie zmniejszają koszty prowadzenia działalności gospodarczej i poprawiają płynność finansową spółki, co w kaŜdej sytuacji posiada ogromne znaczenie. Ponadto firmy ubezpieczeniowe mogą zapewnić dodatkową usługę w postaci prowadzenia analizy i oceny wiarygodności partnerów handlowych, co w aspekcie badanych w niniejszej pracy róŜnych aspektów ryzyka ma ogromne znaczenie. W zakresie ubezpieczeń finansowych waŜną usługą są gwarancje ubezpieczeniowe. Stosunkowo często w kontraktach zawarte są klauzule, warunkujące moŜliwość ich wejścia w Ŝycie od przedstawienia zabezpieczenia pienięŜnego, co ma zagwarantować, iŜ

45

kontrakt zostanie prawidłowo wykonany, a związane z nim ryzyko - ograniczone. Wymóg ten wynika z obowiązujących przepisów prawa w róŜnych krajach. W takim przypadku głównym zainteresowanym jest podmiot gospodarczy, zlecający firmie ubezpieczeniowej udzielenie gwarancji, zobligowany przez swojego kontrahenta do przedstawienia wiarygodnego zabezpieczenia wykonania zaciągniętego zobowiązania. Bezsprzeczną zaletą gwarancji jest to, Ŝe pośrednio wpływa ona na finansowanie działalności gospodarczej, poniewaŜ firma prowadząca działalność gospodarczą, zamiast angaŜować i blokować swoje pieniądze w postaci depozytu, przedstawia powszechnie akceptowaną gwarancję ubezpieczeniową. [38, s. 41-105], [39, s. 43-101]. Reasekuracja jest instrumentem ograniczania ryzyka zarówno w odniesieniu do produktu, jak i płynności ubezpieczyciela. Od wielu metod ubezpieczeniowych ograniczających ryzyko moŜna odróŜnić metodę polegającą na podziale ubezpieczonego ryzyka pomiędzy ubezpieczycieli, czyli asekurantów, i firmy zajmujące się reasekuracją. Reasekuracja jest umową, na podstawie której jeden ubezpieczyciel odstępuje całość lub część ubezpieczonego ryzyka (czy teŜ grupy ubezpieczonych rodzajów ryzyka) wraz z częścią składek innemu ubezpieczycielowi (reasekuratowi). Ten ostatni zobowiązuje się do zapłaty cedentowi odpowiedniej części świadczeń wypłaconych ubezpieczającym [111]. Fundusze gwarancji wzajemnych. Ich celem jest udzielanie zabezpieczeń kredytowych wybranym podmiotom gospodarczym. Instytucje gwarancyjne, które są instytucjami finansowymi, stały się juŜ wiarygodnym partnerem banków oraz instytucji kredytowych. Gwarancje są dogodną formą uwiarygodnienia solidności kontrahenta nie posiadającego własnych zabezpieczeń. Procedura udzielania gwarancji przebiega analogicznie do czynności związanych z udzieleniem kredytu. Finansowane są przedsięwzięcia, mające uzasadnienie ekonomiczne zgodnie z rynkowymi regułami określonymi w regulaminie i zasadach działania funduszu gwarancji wzajemnych [104, s. 36-40]. Podsumowanie:

Na zakończenie tego rozdziału naleŜy zacytować P. F. Druckera [18, s. 217], który w pracy Jak skutecznie zarządzać firmą pisze m.in. ,,W biznesie naleŜy starać się minimalizować ryzyko. Ale jeŜeli w swoim działaniu będziemy kierowali się próbami uniknięcia ryzyka, obarczymy się ryzykiem największym i najbardziej nierozsądnym z moŜliwych: ryzykiem tego, Ŝe nic nie zdziałamy. JeŜeli ktoś zaczyna od szukania złych stron, zawsze znajdzie dość powodów, by w ogóle nic nie robić”.

Zarządzając ryzykiem naleŜy pamiętać o kilku prawidłowościach: • działalności gospodarczej nieodłącznie towarzyszy ryzyko - z nim związane są zyski.

Unikanie ryzyka powinno być przesłanką wielu decyzji, nie moŜe jednak stanowić jedynej formy przedsiębiorczości; przyjęte jako obowiązkowy kanon prowadzi do unicestwienia przedsiębiorcy,

• ubezpieczenie moŜe zwiększać prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia, przeciwko któremu zostało dokonane ubezpieczenie. Przyczyną tego jest osłabienie motywacji pozostałych metod zarządzania ryzykiem,

• najkorzystniejszą dla strategicznych interesów firmy jest redukcja ryzyka, gdyŜ ponoszone nakłady powiększają zasoby i konkurencyjność przedsiębiorcy [45, s. 90-128].

Po przeanalizowaniu literatury nie zostały znalezione wystarczające metody zarządzania ryzykiem, które moŜna by było wykorzystać w odniesieniu do działalności hutniczej. Dlatego, aby móc podejmować optymalne decyzje i maksymalnie obniŜyć stopień oddziaływania ryzyka na funkcjonowanie huty, naleŜy stworzyć nowe metody zarządzania ryzykiem czego próbę podjęto w dalszej części pracy.

46

2. Proces produkcji i ryzyko w działalności huty stali

2.1. Charakterystyka struktury produkcji przedsi ębiorstwa hutniczego

Huta stali jest zakładem, który zajmuje się produkcją i przetwórstwem oraz uszlachetnianiem stali. W skład huty stali o pełnym cyklu produkcji wchodzą wydziały: spiekalnia i wielkie piece, stalownia, walcownia wstępna i wyrobów finalnych oraz wydziały remontowe. Huta moŜe posiadać własny zakład koksowniczy, materiałów ogniotrwałych, produkcji wlewnic, odlewnie Ŝeliwa i staliwa oraz elektrociepłownię.

Mittal Steel Poland jest członkiem Grupy LNM - drugiego co do wielkości producenta stali na świecie. Huta dysponuje pełnym ciągiem technologicznym i skupia ok. 70 % potencjału produkcyjnego polskiego przemysłu hutniczego. Firma grupuje cztery największe polskie huty połoŜone w Krakowie (dawna Huta im. T. Sendzimira – rys.2.1), w Dąbrowie Górniczej (dawna: Huta Katowice), w Sosnowcu (dawna Huta Cedler) oraz w Świętochłowicach (dawna Huta Florian). Zdolności produkcyjne huty w skali roku sięgają 7,6 mln ton stali surowej oraz ok. 6,6 mln ton wyrobów walcowanych. Firma jest jednym z największych polskich eksporterów, sprzedając wyroby do ponad 60 krajów. Główni odbiorcy to: przemysł motoryzacyjny, maszynowy, budowniczy, artykułów gospodarstwa domowego, opakowań itp. Asortyment produkcji:

� Blachy i taśmy walcowane na gorąco � Blachy i taśmy walcowane na zimno � Blachy ocynkowane elektrolitycznie � Blachy profilowane � CięŜkie odlewy staliwne i surówkowe � Drut spawalniczy � Grodzice � Kształtowniki � Maty budowlane � Odrzwia łukowe � Pręty i druty � Rury ze szwem � Szyny � Taśmy � Taśmy i blachy stalowe � Walcówka gorąco walcowana.

Rys.2.1. Mittal Steel Poland - Oddział Kraków (d. Huta im. T. Sendzimira)

Mittal Steel Poland - Oddział Kraków jest producentem taśm i blach walcowanych na gorąco i zimno, ocynkowanych ogniowo i elektrolitycznie, rur stalowych ze szwem oraz profili zamkniętych. Planowanymi inwestycjami ma być budowa nowej walcowni gorącej

47

blach. Jest to największy projekt inwestycyjny Mittal Steel Poland. Inwestor strategiczny po szczegółowych analizach zdecydował o budowie nowej walcowni o mocy produkcyjnej 2,4 mln ton rocznie. Zakład będzie produkował najwyŜszej jakości blachy dla najbardziej wymagających klientów z branŜy motoryzacyjnej i AGD. Zakończenie budowy nowej walcowni zaplanowano do końca 2006 roku w hali nieczynnej walcowni slabing (jednak planu nie zrealizowano). Koszt inwestycji to 865 mln zł. [129]

2.2. Schemat przebiegu produkcji i przetwórstwa stali

Rys. 2.2. Schematyczny przebieg produkcji wyrobu hutniczego

Wykonanie surówki lub koncentratu Ŝelaza

Stal jest podstawowym materiałem konstrukcyjnym. Jest to stop Ŝelaza z węglem (do zawartości 2,06% C) i innymi pierwiastkami, otrzymywany w procesie metalurgicznym w stanie ciekłym, który po zakrzepnięciu nadaje się do przeróbki plastycznej na gorąco lub na zimno.

Wykonanie surówki odbywa się w wielkim piecu, zaś koncentratu Ŝelaza w instalacjach do redukcji bezpośredniej rud Ŝelaza.

Materiałami wsadowymi do wielkiego pieca są: • ruda Ŝelaza, • paliwo (koks hutniczy) - dostarcza ciepło i redukuje tlenki Ŝelaza, • topniki (CaCO3 lub CaO) - obniŜają temperaturę topnienia wsadu i ułatwiają stopienie

skały płonnej oraz oddzielają zanieczyszczenia niemetalowe od Ŝelaza. Produkty:

• surówka – szara, biała lub zwierciedlista - zawiera 3,5-7%C, • gaz wielkopiecowy- niskokaloryczny, • ŜuŜel wykorzystywany do celów budowlanych, materiałów izolacyjnych, materiałów

do utwardzania np. dróg [125,133].

Wykonanie surówki lub koncentratu Ŝelaza

Wytop stali i obróbka pozapiecowa

Odlewanie stali

Przeróbka plastyczna na

gorąco

Przeróbka plastyczna na zimno

Uszlachetnianie wyrobów

Prz

etw

órst

wo

Wyt

op

Prz

etw

órst

wo

rud

i usz

lach

etn

iani

e

i

odl

ewan

ie s

tali

Ŝe

laza

s

tali

48

Materiałami wsadowymi w procesie redukcji bezpośredniej są: • materiały Ŝelazonośne (rudy kawałkowe, koncentraty, grudki), • koksik lub węgiel lub olej opałowy, gaz ziemny lub energia elektryczna

Schemat konstrukcji wielkiego pieca przedstawiono na rys. 2.3.

Rys. 2.3. Wielki piec: 1 - wylot gazów, 2 - zsyp, 3 - gardziel, 4 - obudowa z urządzeniem do chłodzenia, 5 - doprowadzenie gorącego powietrza, 6 - dysze, 7 - spust surówki, 8 - gar, 9 - kadź na ŜuŜel, 10 - spust ŜuŜla, 11 - okręŜnica, 12 - szyb, 13 - podajnik wsadu [125]

Surówka stosowana jest w stanie ciekłym (proces konwertorowy) lub w stanie stałym w postaci tzw. gąsek (łukowe piece elektryczne). Gąski uzyskuje się przez rozlewanie ciekłej surówki w specjalnych maszynach [62].

Wytwarzanie stali

Wytop stali. Produkcja stali jest obecnie wykonywana w konwertorach tlenowych, piecach elektrycznych i ostatnio w piecach elektryczno-konwertorowych. Proces konwertorowy polega na świeŜeniu ciekłej surówki technicznie czystym tlenem gazowym, wdmuchiwanym przez specjalnej konstrukcji lance. Proces wytapiania stali w konwertorze tlenowym ma charakter cykliczny.

Wytop stali w łukowych piecach elektrycznych przeprowadza się następującymi metodami: • ze świeŜeniem kąpieli metalowej rudą Ŝelaza lub tlenem gazowym, • metodą odzyskową bez świeŜenia lub z ograniczonym świeŜeniem tlenem gazowym, • metodą odzyskową z zastosowaniem tlenu gazowego do świeŜenia, redukcją składników stopowych z ŜuŜla i następnie jego wymianą na ŜuŜel chemicznie obojętny.

W dwóch ostatnich metodach przetapia się nisko i średniostopowy złom w celu maksymalnego odzyskania zawartych w nim składników.

Technologia wytapiania stali w piecach indukcyjnych realizowana moŜe być z wykorzystaniem pieców:

• otwartych, • próŜniowych.

W piecu indukcyjnym otwartym wsad do wytopów moŜe być zestawiany wyłącznie z materiałów o znanym składzie chemicznym.

W piecu indukcyjnym próŜniowym wsad składa się zwykle z Ŝelaza armco, technologicznych odpadów kuźni, odlewni oraz innego rozdrobnionego złomu o znanym

49

składzie chemicznym. Rafinacja stali w tym piecu polega głównie na jej odtlenianiu węglem lub wodorem. W czasie rafinacji następuje jej odgazowanie oraz znaczne wyparowanie z niej metali nieŜelaznych [46, s. 17-45].

Dla poprawy jakości wytwarzanej stali i ekonomiki jej produkcji, tzn. zwiększenia wielkości produkcji przy mniejszym zuŜyciu energii i przy równoczesnym zmniejszonym szkodliwym oddziaływaniu na środowisko naturalne, piece stalownicze są stale udoskonalane. Wiele firm opracowuje oraz wdraŜa do produkcji całkowicie nowe rozwiązania konstrukcyjne i technologiczne np.: procesy Conarc firmy Demag, Finmet firmy Voest-Alpine czy Danarc firmy Danieli [54, s. 30-39].

Obróbka pozapiecowa. Coraz większa ilość stali poddawana jest obróbce pozapiecowej, co w wyraźny sposób wpływa na obniŜenie kosztów produkcji i równoczesną poprawę jakości wytwarzanej stali. W procesach tych uzupełnia się skład chemiczny stali oraz usuwa się z kąpieli stalowej szkodliwe gazy i wtrącenia niemetaliczne.

Do obróbki pozapiecowej moŜna zaliczyć rafinacje stali (próŜniowe odgazowanie i rafinacja argonem lub ŜuŜlem syntetycznym) oraz uzupełnianie składu chemicznego drutami rdzeniowymi.

PróŜniowe odgazowanie stali stosowane jest głównie w celu zmniejszenia w niej zawartości wodoru oraz częściowo azotu i tlenu, a takŜe tlenkowych wtrąceń niemetalicznych. Są trzy metody odgazowywania: komorowe, strumieniowe i obiegowe. Rafinacja argonem ma na celu uzupełnienie składu chemicznego i poprawę jakości stali, ujednorodnienie jej składu chemicznego, odgazowanie i oczyszczenie z wtrąceń niemetalicznych. Argon stosowany jest takŜe do ochrony strumienia stali w procesie jej odlewania. Rafinacja ŜuŜlami syntetycznymi ma na celu poprawę jakości stali stopowych, zwłaszcza stali podlegających ostrej kwalifikacji na wtrącenia niemetaliczne (stale łoŜyskowe, do nawęglania, azotowania i ulepszania cieplnego) [46, s. 17-45], [54, s. 30-39].

Metody odlewania stali. Ciekła stal z procesu stalowniczego musi być rozlewana we wlewki przeznaczone do przerobu plastycznego. Obecnie ponad 70% stali odlewane jest w maszynach ciągłego odlewania stali (COS) we wlewki ciągłe. Udział wlewków ciągłych w całkowitej ilości odlewanych wlewków stale wzrasta. Zastosowanie COS do produkcji wlewków wsadowych do przeróbki plastycznej wpływa na : - wyraźne zmniejszenie ilości energii cieplnej i elektrycznej niezbędnej do wykonania

gotowego produktu, - zmniejszenie ilości maszyn i narzędzi stosowanych do przeróbki plastycznej stali, - wyraźną poprawę uzysku stali, - zmniejszenie pracochłonności wykonania wyrobu gotowego.

Wlewki ciągłe przeznaczone do przerobu plastycznego wykazują bardzo dobrą, powtarzalną na całej długości jakość, zarówno pod względem składu chemicznego, jak i wymiarów geometrycznych. Wymiary wlewków ciągłych umoŜliwiają eliminację wielu procesów wstępnego przerobu w cięŜkich urządzeniach. Procesy te realizowane były przy duŜym zuŜyciu ciepła do nagrzewania, energii elektrycznej do napędzania cięŜkich walcarek lub pras, narzędzi odkształcających oraz pracy ludzi obsługujących te urządzenia. Tylko niewielka ilość stali odlewana jest do tradycyjnych wlewnic metodą syfonową lub z góry. W taki sposób odlewane są bardzo cięŜkie wlewki kuzienne o masie nawet kilkuset ton, z których wykonywane są w prasach bardzo cięŜkie odkuwki np. dla energetyki jądrowej oraz wlewki ze stali nie moŜliwych do odlania w maszynach COS (np.: pewne gatunki stali narzędziowych). DuŜe korzyści płynące ze stosowania techniki COS wpływają na jej gwałtowny rozwój. Nowe konstrukcje maszyn COS z wewnętrznym mieszaniem metalu podczas odlewania, przy sterowanych komputerowo optymalnych prędkościach wyciągania

50

pasma i systemie chłodzenia pasma, wpływają na moŜliwość coraz szerszego stosowania maszyn ciągłych do odlewania stali, zwłaszcza jako wsadu dla walcowni prętów [54, s. 30-39].

Odlewanie z góry polega na bezpośrednim napełnieniu wlewnicy stalą przez wylew zbudowany w dnie kadzi. Odlewanie syfonowe pozwala na równoczesne napełnianie stalą od dołu kilku do kilkudziesięciu wlewnic [62].

Przeróbka plastyczna stali na gorąco i na zimno

Stal po odlaniu w przewaŜającej ilości poddawana jest procesom przeróbki plastycznej, a tylko bardzo mała jej część jest odlewana do form jako staliwo. Wszystkie gotowe wyroby hutnicze walcowane, we wstępnym przerobie poddawane są przeróbce plastycznej na gorąco.

Przez przeróbkę plastyczną na gorąco rozumieć naleŜy taki proces, w którym pomiędzy poszczególnymi stopniami odkształcenia oraz po zakończeniu przeróbki plastycznej następuje całkowita rekrystalizacja, tzn. przez odbudowę struktury wewnętrznej odzyskanie własności

plastycznych metalu.

Przeróbka plastyczna na gorąco umoŜliwia: - zniszczenie niekorzystnej struktury metalu lanego i wytworzenie nowej struktury o duŜo

lepszych własnościach wytrzymałościowych i plastycznych; - odkształcanie metalu, które moŜe być realizowane za pomocą znacznie mniejszych nacisków

narzędzia, co pozwala na stosowanie większych odkształceń; opór plastyczny np. stali walcowanej na gorąco jest około dziesięciokrotnie mniejszy niŜ stali walcowanej na zimno;

- stosowanie bardzo duŜych odkształceń, gdyŜ ze wzrostem temperatury zwiększa się plastyczność metalu;

- zachowanie własności plastycznych metalu odkształconego na gorąco – wskutek spontanicznej rekrystalizacji;

- zmniejszenie kosztów wytwarzania wyrobów walcowanych; koszty walcowania na gorąco są duŜo mniejsze niŜ koszty walcowania na zimno. Głównymi technologiami przeróbki plastycznej stosowanymi w hutnictwie są:

• walcowanie na gorąco lub zimno wyrobów długich – prętów i kształtowników płaskich, blach i taśm oraz rur i kół kolejowych,

• kucie i prasowanie swobodne lub matrycowe na gorąco, • ciągnienie na zimno prętów, drutu oraz rur i kształtowników, • tłoczenie, w którym cięciu lub kształceniu plastycznemu podlegają blachy i taśmy

a wyrób gotowy wcale lub w nieznacznym stopniu zmienia swoją grubość.

Przez przeróbkę plastyczną na zimno rozumieć naleŜy taki proces, w którym prędkość rekrystalizacji pomiędzy poszczególnymi gniotami jest równa zero lub jest znikoma. W jej wyniku otrzymuje się wyroby o dokładnych wymiarach, gładkiej powierzchni i wysokiej wytrzymałości.

Procesy przeróbki plastycznej na zimno prowadzi się między innymi w następujących przypadkach: 1. gdy wymiary odkształcanego metalu są bardzo małe i w związku z tym następuje bardzo

szybkie odprowadzenie ciepła. Praktycznie nie ma wtedy moŜliwości prowadzenia przeróbki plastycznej w wysokich temperaturach, czyli na gorąco. Do procesów takich naleŜą między innymi walcowanie i tłoczenie cienkich blach, ciągnienie drutu,

2. gdy chce się otrzymać dobrą powierzchnię i dokładne wymiary, czego nie da się uzyskać w procesach plastycznej przeróbki na gorąco,

3. gdy po przeróbce plastycznej chce się otrzymać wysokie własności wytrzymałościowe gotowych wyrobów,

4. w procesach ciągnienia rur, prętów i drutów, gdy maksymalna siła potrzebna do odkształcenia ograniczona jest wytrzymałością ciągnionego metalu po jego wyjściu z ciągadła. PodwyŜszenie temperatury w procesach ciągnienia powoduje zmniejszenie odkształcenia plastycznego [54, s. 30-39], [62].

Schemat wytwarzania stali surowej w formie odlewanej przedstawiono na rys. 2.4.

51

Węgiel lub koksik lub gaz ziemny lub olej opałowy

Piec łukowy i obróbka

pozapiecowa

Konwertor tlenowy i obróbka

pozapiecowa

Piec indukcyjny

Wielki piec

ruda koks topniki dodatki

Gaz wielkopiecowy

Gaz przemysłowy

Ogrzewnictwo Elektrownie

ŜuŜel

Surówka przeróbcza

Piec grzewczy

Walcownia, kuźnia

Odlewnia wlewków

Stal stopowa (0,05-2%C)

Wysokogatunkowa stal i stopy na narzędzia skrawające, części maszyn,

matryce pras, osie, wały, druty

Odlewnia staliwa

Staliwo

COS

Walcownia

Stal konwertorowa

dodatki złom

złom

Szyny, blachy, rury, druty, kształtowniki, łańcuchy, narzędzia

Stal szlachetna (stal chromowa, niklowa itp.) Korpusy, części maszyn i narzędzia

Chrom, nikiel, molibden, wolfram, wanad, tytan

Redukcja bezpośrednia

Rys. 2.4. Schemat wytwarzania stali surowej w formie odlewanej[62]

52

Uszlachetnianie wyrobów stalowych

Do metod uszlachetniania wyrobów stalowych zaliczyć naleŜy obróbkę cieplną i uszlachetnianie powierzchni.

Do metod obróbki cieplnej naleŜy zaliczyć: • obróbkę cieplna zwykłą (wyŜarzanie, hartowanie, przesycanie, odpuszczanie

i starzenie), • obróbkę cieplno-chemiczną (nasycenie dyfuzyjne niemetalami, metalami, usuwanie

dyfuzyjne domieszek), • obróbkę cieplno-magnetyczną, • obróbkę cieplno-mechaniczną.

Do metod uszlachetniania powierzchni zalicza się: wygładzanie, polerowanie oraz powlekanie powłokami niemetalicznymi lub metalicznymi [62].

2.3. Postęp techniczny jako czynnik integrujący procesy w hutnictwie

Główne czynniki wymuszające rozwój technologiczny w hutnictwie przedstawiono na rys. 2.5.

Proces technologiczny wytwarzania wyrobów hutniczych płaskich jest bardzo złoŜony i wymaga wielu urządzeń, w których wykonuje się kolejne jego operacje.

Wzrastające wymagania klientów, w warunkach powszechnej konkurencji zmuszają producentów wyrobów hutniczych do obniŜki kosztów produkcji i skrócenia cyklu wytwarzania, przy spełnieniu wysokich wymagań norm określających jakość produktu końcowego.

Jednym ze sposobów uzyskania tych celów jest łączenie ze sobą kilku operacji technologicznych w jedną całość. Zjawisko to jest coraz częściej obserwowane w światowym hutnictwie we wszystkich etapach ciągu technologicznego. Celem ostatecznym jest całkowita integracja łańcucha produkcyjnego w jeden zamknięty cykl produkcyjny. Obecnie trudno jest określić czas realizacji tej wizji, ale z analizy rozwoju procesów technologicznych wynika, Ŝe wizja ta jest realna. Postęp w integracji procesów na dzień dzisiejszy polega na łączeniu częściowym kilku oddzielnych etapów wytwarzania lub na wprowadzeniu nowych urządzeń stosujących technologie o wyŜszym stopniu integracji [50].

Integrację procesów wytwarzania wyrobów hutniczych wymuszają głównie czynniki ekonomiczne [50]:

• konieczność obniŜenia kosztów inwestycyjnych i późniejszych kosztów wytwarzania, • dąŜenie do obniŜenia rentownego progu wielkości produkcji i zwiększenia uzysku, • zmniejszenie wymagań przestrzennych w zakresie hal produkcyjnych

i magazynowych, • zmniejszenie zuŜycia energii oraz liczby zatrudnionych pracowników poprzez

wyeliminowanie części operacji procesu produkcyjnego, • moŜliwość podwyŜszenia jakości i własności wyrobów oraz otrzymania wyrobów

o nowych cechach. Choć nie wszystkie wyroby mogą być wytwarzane w zintegrowanych procesach, to jednak na podstawie przykładów hut stosujących technologie zintegrowane moŜna stwierdzić, Ŝe zintegrowane procesy produkcyjne w hutnictwie są technologią przyszłości.

53

Rys.2.5. Główne czynniki wymuszające rozwój technologiczny w hutnictwie [54, s. 30-39]

Główne czynniki wymuszające rozwój technologiczny w hutnictwie

Zmniejszenie kosztów wytwarzania

przez zmniejszenie ilości operacji technologicznych,

jednostkowego zuŜycia energii i materiałów pomocniczych

oraz pracochłonności, ponadto zmniejszenie lub całkowitą

likwidację kosztów magazynowania półwyrobów.

Zwiększenie uzysku produkcji przez eliminację wad powstających

podczas przygotowania do składowania, samego składowania,

transportu pomiędzy kolejnymi operacjami, przygotowywania do

kolejnej operacji.

Zmniejszenie negatywnego oddziaływania na środowisko,

np. eliminując środki konserwujące na okres

transportu i składowania pomiędzy kolejnymi

operacjami oraz środki do ich usuwania.

Konieczność podwyŜszenia jakości i własności wyrobów,

wytwarzanie wyrobów o nowych cechach i własnościach

uŜytkowych oraz wysokiej powtarzalnej jakości, poprzez

zwiększenie stopnia sterowalności procesem oraz stworzenie nowych

moŜliwości oddziaływania na strukturę i własności wyrobów, przy moŜliwie niskiej ich cenie.

Zmniejszenie kosztów inwestycyjnych

przez zmniejszenie ilości urządzeń głównych i pomocniczych oraz

wielkości budynków i terenu zajmowanego przez linie technologiczne a przez

to rozległości systemu transportowego.

ObniŜenie progowej rentownej wielkości

produkcji

54

2.4. Rodzaje ryzyka występującego w przedsiębiorstwach hutniczych

Na rys. 2.6 zostały przedstawione główne rodzaje ryzyka w hutnictwie ze względu na kryterium podstawowych przyczyn je wywołujących, po uwzględnieniu powyŜszych definicji i klasyfikacji, a takŜe wyszczególniając nowe, specyficzne rodzaje zagroŜeń dotyczące hutnictwa.

Techniczno-technologiczne

Finansowe

Polityczne

Związane z bezpieczeństwem pracy

Szarej strefy

Kadrowe

Inflacji

Zarządzania

Związane z ubezpieczeniem

Zwalniania

Powstania negatywnych konfliktów

Prawne i administracyjne

Rys. 2.6. Główne rodzaje ryzyka w hutnictwie ze względu na kryterium podstawowych przyczyn je wywołujących

Główne rodzaje ryzyka w hutnictwie ze względu na kryterium

podstawowych przyczyn je wywołujących

Kursowe

Rynkowe

Inwestycyjne

ToŜsamości

Ekologiczne

Edukacyjne

Bezrobocia

Bankructwa

Siły wyŜszej

Nieinwestowania w rozwój pracowników

Związane z ceną

NienadąŜania za światowym postępem

technologicznym i organizacyjnym

Transportowe

54

55

Ryzyko rynkowe. Jest ono związane z moŜliwością skurczenia się lub utraty rynku na wyroby danego przedsiębiorstwa hutniczego. Antyryzykiem są tutaj róŜnego rodzaju działania marketingowe. Pierwszym czynnikiem wpływającym na ryzyko rynkowe w przemyśle metalurgicznym jest fakt, Ŝe część wyrobów stalowych zastępowana jest wyrobami z tworzyw alternatywnych np. wyrobami z tworzyw sztucznych. Przykładowo, tradycyjnie rurociągi wodne i instalacje centralnego ogrzewania wykonywane były z rur stalowych, gdy obecnie materiały te zastępowane są rurami z tworzyw sztucznych; obudowy z blachy stalowej zastępowane są wykonanymi z tworzyw sztucznych itd. [52, s. 83-93]. Drugim czynnikiem wpływającym na to ryzyko jest fakt, Ŝe rynek ilościowy kurczy się z powodu zastępowania wyrobów hutniczych, wykonywanych z gatunków materiału o małej wytrzymałości mechanicznej, Ŝaroodporności, odporności na korozję itd., przez nowoczesne wyroby hutnicze, wykonywane z metali i stopów o wyŜszej wytrzymałości mechanicznej, Ŝaroodporności lub odporności korozyjnej, przez co zmniejsza się zuŜycie wyrobów hutniczych. Przykładowo, w przemyśle motoryzacyjnym stosuje się nowe rodzaje stali do produkcji blach o wysokiej wytrzymałości mechanicznej oraz blachy ze stopów glinu, ale dodatkowo wszystkie te blachy są powlekane wieloma róŜnymi powłokami metalicznymi i niemetalicznymi, co podnosi walory estetyczne pojazdów, lecz przede wszystkim znacznie wydłuŜa Ŝywotność karoserii pojazdów [51]. Dzięki temu, nowoczesne karoserie wykazują dziesięcioletnią odporność na korozję, przy masie znacznie mniejszej niŜ w samochodach sprzed kilkudziesięciu lat. Podobne zjawisko moŜna zauwaŜyć w przemyśle produkcji sprzętu gospodarstwa domowego i w budownictwie, gdzie tylko w bardzo niewielkich ilościach stosuje się wyroby hutnicze niezabezpieczone przed korozją. Blachy stosowane do wykonania np. pralek, lodówek, kuchenek, juŜ w hutach powlekane są nowoczesnymi powłokami (metalicznymi cynkowymi lub stopowymi, konwersyjnymi, chromianowymi lub fosforanowymi) i potem dopiero są malowane. Podobnie w budownictwie do wykonania np. pokryć dachowych z blachy prawie wyłącznie uŜywa się blach z nałoŜonymi w hutach powłokami metalicznymi, konwersyjnymi i z tworzyw sztucznych. Wymienione materiały, w zaleŜności od warunków eksploatacji, mają Ŝywotność nawet kilkadziesiąt lat. Trzecim czynnikiem wpływającym na ryzyko rynkowe w przemyśle metalurgicznym jest fakt, Ŝe rynek wyrobów hutniczych zmienia się poprzez wdraŜanie nowych hutniczych materiałów konstrukcyjnych. Przykładowo, cięŜkie kształtowniki walcowane na gorąco zostają zastąpione lekkimi kształtownikami giętymi z taśm stalowych o podobnych wskaźnikach wytrzymałości. DroŜsze rury przewodowe bez szwu ustępują miejsca tańszym rurom zgrzewanym, a drogie wyroby ciągnione po walcowaniu coraz częściej wypierane są przez precyzyjne wyroby walcowane o dobrej jakości powierzchni. Ryzyko techniczno-technologiczne zaleŜy, jak juŜ było wspomniane, od stopnia nowoczesności maszyn, ich niezawodności, doskonałości rozwiązań konstrukcyjnych, jakości materiałów, z których są wykonane itp. Ryzyko to stanowią zagroŜenia takie jak awarie urządzeń i procesów technologicznych, powodujące straty finansowe (kary umowne za nie dotrzymanie terminu dostarczenia wyrobu) oraz mogące być przyczyną wypadków. Działania antyryzyka podejmują słuŜby utrzymania ruchu w zakresie bieŜących przeglądów i profilaktyki urządzeń oraz kierownictwo huty, które przygotowuje plany ratowania zakładu przed skutkami awarii [50]. Linie produkcyjne, pracujące w hutach ze starą technologią, są nadmiernie rozbudowane w róŜne urządzenia technologiczne, z uwagi na duŜą ilość wykonywanych operacji. Powoduje to wydłuŜenie cyklu produkcji a to zwiększa moŜliwość uszkodzenia urządzeń i powoduje konieczność przerwania procesu produkcyjnego, zwiększając jednocześnie koszty. Przyszłością hutnictwa są zintegrowane technologie wytwarzania wyrobów hutniczych. W procesach zintegrowanych wykonywane są bezpośrednio po sobie

56

kolejne operacje technologiczne, bez dodatkowych operacji pomocniczych, takich jak zabezpieczanie na okres transportu i składowania, operacje składowania pośredniego i dalszego przygotowania do kolejnej operacji. Ponadto, w procesie takim półprodukt z poprzedniej operacji jest zbliŜony w maksymalnym stopniu wymiarami i własnościami do wyrobu gotowego. Przykładem takiego nowoczesnego procesu technologicznego moŜe być zintegrowany proces produkcji taśm stalowych CSP. W procesie tym ciekła stal odlewana jest metodą ciągłą w maszynie odlewniczej, umoŜliwiającej wykonanie cienkich wlewków płaskich o strukturze metalurgicznej drobnoziarnistej. Wlewek w stanie gorącym przekazywany jest bezpośrednio do walcowni, która wykonuje gotową taśmę. Podobne zintegrowane technologie umoŜliwiają wykonanie wyrobów długich ze stali oraz metali kolorowych, czy rur z miedzi. Szerzej opisano to w pracach [53,55,56]. Wyroby wykonane technologiami zintegrowanymi są zdecydowanie tańsze, czas ich wykonania jest krótszy, zaś jakość jest dobra i powtarzalna dla wszystkich wyrobów. Huty mogą kupować tańsze maszyny i urządzenia często z niesprawdzonymi rozwiązaniami technologicznymi, na które dostają pewien upust cenowy, poniewaŜ jest to prototyp. Te maszyny i urządzenia mogą ulegać częstym awariom, zawierać złe rozwiązanie technologiczne, co nieuchronnie prowadzi do wzrostu kosztów serwisu oraz części zamiennych. W walcowni rur w Eschweiler, w Niemczech, zastosowano po raz pierwszy na świecie walcarkę planetarną, dostarczoną przez SMS - renomowana firmę w zakresie dostaw urządzeń dla hutnictwa. W czasie eksploatacji okazało się, Ŝe urządzenie to często się psuło a naprawy były bardzo drogie. Powodowało to długie przestoje. Podobnych rozwiązań nie zastosowano więcej na świecie, gdyŜ sama firma SMS odmówiła wykonania urządzeń tego typu. Walcarka ta była na tyle uniwersalna, Ŝe obejmowała szeroki zakres wymiarów oraz gatunków stali, co pozwoliłoby bardzo istotnie ograniczyć ilość maszyn w dotychczas pracujących walcowniach. Wpłynęłoby to na znaczną oszczędność inwestycji i serwisu, ale niestety, urządzenie nie sprawdziło się w eksploatacji.

Ryzyko inwestycyjne to niedoinwestowanie lub przeinwestowanie firmy. W pierwszym przypadku konkurenci mogą wyprzeć z rynku daną firmę, (co jest związane z ryzykiem marketingowym), zaś w drugim ponoszone są znaczne koszty na zbudowanie i utrzymanie nadmiernych mocy produkcyjnych. Przykładem ryzyka niedoinwestowania w przemyśle metalurgicznym, moŜe być budowa nowoczesnej stalowni, w której ze względu na brak środków finansowych, nie zbudowano urządzeń do obróbki pozapiecowej wytopionej stali, albo nowoczesna walcownia, w której zabrakło środków na sfinansowanie dobrej wykańczalni (tzn. operacji wykańczających: obróbki cieplnej, obróbki powierzchniowej itd.). Niestety, brak tych urządzeń uniemoŜliwia wykonanie wielu wyrobów hutniczych o własnościach i jakości wymaganej przez odbiorców. W takim przypadku konkurencja moŜe bez problemu „wyprzeć” omawianą firmę z rynku, poniewaŜ jej wyroby finalne w znacznej części nie będą konkurencyjne pod względem składu chemicznego, jakości powierzchni, parametrów wytrzymałościowych itd. Co więcej, wielu wyrobów w takiej stalowni czy walcowni nie będzie moŜna w ogóle wykonać. Przykładem ryzyka przeinwestowania, jest dosyć często budowa drogich linii technologicznych, w których instaluje się kosztowne urządzenia o duŜej zdolności produkcyjnej lub mogące wykonywać operacje nie wykonywane w czasie produkcji. Urządzenia te wykorzystywane są tylko częściowo i produkcja staje się wtedy zbyt droga, co wynika między innymi z duŜego odpisu amortyzacyjnego oraz wysokich kosztów pracy tych urządzeń. Wyroby z takich linii technologicznych są droŜsze i nie konkurencyjne w porównaniu do innych producentów. Przykładem moŜe być zainstalowanie maszyny COS o duŜej zdolności rozlewania ciekłej stali w stalowni z piecami o mniejszej zdolności

57

wytapiania. W takim przypadku powstają trudności z utrzymaniem sekwencyjnego odlewania oraz odlewanie odbywa się mniejszą ilością Ŝył, co w sumie podraŜa koszty produkcji. Innym przykładem moŜe być budowa pieca grzewczego w walcowni o większej zdolności grzewczej niŜ zdolność produkcji walcowni. Do opalania takiego pieca zuŜywa się nadmierne ilości paliwa, co podwyŜsza koszty produkcji walcowni.

Czynniki ekonomiczno-finansowe, które negatywnie oddziaływają na efektywność inwestycji w stosunku do załoŜeń projektowych, to między innymi zmiany cen surowców i paliw. Istotne znaczenie ma równieŜ struktura rynku.

Podczas budowy pieców ogrzewanych energią elektryczną np. pieców grzewczych indukcyjnych naleŜy wziąć po uwagę zmiany cen energii. W przypadku podniesienia ceny energii moŜe nie być opłacalna ich eksploatacja, co jest związane z nieprawidłowo zaprojektowaną inwestycją. Ryzyko finansowe związane jest głównie z zachowaniem płynności finansowej huty i jej zdolności kredytowej wobec banków. Antyryzykiem jest w tym przypadku oszczędne gospodarowanie osiągniętymi dochodami oraz stworzenie systemu eliminującego sprzedaŜ wyrobów hutniczych odbiorcom, którzy nie regulują hucie naleŜności za odebrane towary. Przeinwestowanie oraz nie ściąganie naleŜności od klientów za sprzedane towary powoduje, Ŝe huta na swą bieŜącą działalność musi brać kredyty, aby mieć środki finansowe na zakup materiałów wsadowych i eksploatacyjnych oraz części zamiennych, wynagrodzenia pracowników, opłacenie składek ZUS, energii, gazu, opłacenie podatków itd. Natomiast za sprzedane produkty huta nie otrzymuje terminowo lub wcale naleŜności, co powoduje ciągłe nakładanie się kredytów i ciągły ich wzrost, spowodowany kosztem obsługi kredytów. Po pewnym czasie huta traci płynność finansową, gdyŜ nie ma moŜliwości pozyskiwania nowych kredytów na dalszą produkcję. Z tego powodu maleje produkcja huty a co za tym idzie, maleją teŜ jej przychody. Przykładem moŜe być zakup bardzo nowoczesnej walcowni stali jakościowych dla Huty Baildon w Katowicach. W momencie jej uruchamiania była to jedna z najnowocześniejszych walcowni tego typu na świecie. Niestety, sumaryczne koszty jej uruchomienia i obsługi kredytu, przy dodaniu wcześniejszego zadłuŜenia, spowodowały upadłość przedsiębiorstwa. Ryzyko finansowe dotyczące nieściągalności długów związane jest z niepłaceniem przez odbiorców za zamówione w hucie wyroby hutnicze (odebrane lub nie odebrane) albo z długotrwałym ociąganiem się z tą zapłatą. Często, w celu utrzymania produkcji, huty decydują się na produkcję wyrobów hutniczych dla swych tradycyjnych duŜych odbiorców, którzy brali te wyroby od długiego czasu, a płacących obecnie za nie z duŜym opóźnieniem lub wcale nie płacących (np. stocznie, wytwórnie taboru kolejowego). Zdarza się, Ŝe w pewnym momencie firmy te upadają i odzyskanie naleŜności staje się niemoŜliwe. Podobna sytuacja dotyczy takŜe małych firm, jednakŜe w takich przypadkach, odpowiednie słuŜby zajmujące się sprzedaŜą wyrobów w hutach postępują znacznie ostroŜniej. W konsekwencji, nie ściągnięcie długów moŜe narazić przedsiębiorstwo hutnicze na utratę płynności finansowej. Ryzyko kursowe polega na wpływie wahań kursów walutowych pomiędzy walutami i względem waluty bilansowej na wynik finansowy huty. W rezultacie niekorzystnych zmian kursów walutowych moŜe nastąpić zmniejszenie naleŜności lub wzrost zobowiązań w transakcjach zagranicznych, w przeliczeniu na walutę krajową. Przykładem mogą być umowy na zakup za granicą rudy Ŝelaza i gazu ziemnego do bieŜącej produkcji albo specjalistycznej maszyny dla wyposaŜenia walcowni, które to umowy zawiera się w walucie obcej. Jeśli zapłata określonej kwoty w walutach umowy następuje w momencie dostawy zamówionego towaru, zaś kurs tej waluty wzrośnie w momencie finalizacji kontraktu, to huta ponosi straty. Dla zabezpieczenia planowanych przychodów denominalnych w zł, moŜliwe jest wykorzystanie opcji transakcji typu forward - umowy między dwoma stronami, z których

58

jedna zobowiązuje się dostarczyć, a druga zobowiązuje się przyjąć, określoną kwotę waluty, w określonym momencie w przyszłości, po z góry określonym kursie oraz opcji transakcji SWAP, polegającej na kupnie lub sprzedaŜy jednej waluty za drugą z natychmiastową jej odsprzedaŜą lub odkupieniem w późniejszym terminie. Ryzyko polityczne ma wieloraką naturę. Są to miedzy innymi działania rządowe takie jak jurysdykcja podatkowa, restrykcja ograniczeń dewizowych i inne, które mogą dotyczyć zarówno inwestycji krajowych jak i zagranicznych. MoŜe być teŜ związane z aktywnością zagraniczną państwa i wynikającą z tego polityką kontraktową. Wyroby stalowe to między innymi materiały do produkcji uzbrojenia, a takŜe stwarzające moŜliwość ich wykorzystania do budowy infrastruktury państw, z którymi Polska ma dobre stosunki polityczne. Ryzyko polega na tym, Ŝe te kontrakty mogą być zerwane, nie tylko ze strony huty. Polska ma moŜliwość handlu tylko z tymi państwami, na które nie zostało nałoŜone embargo handlowe. Przykładem ryzyka politycznego moŜe być Huta Stalowa Wola, która podpisała umowę na produkcję i sprzedaŜ transporterów opancerzonych. JednakŜe po wyprodukowaniu tych maszyn nie zdołała ich sprzedać właśnie w wyniku nagłego nałoŜenia embarga, przez co huta ta poniosła duŜe straty finansowe. Innym przykładem jest nałoŜenie embarga przez ONZ przed wojną w Iraku, a takŜe zakaz handlu bronią z krajami, w których panuje reŜim polityczny przeciw własnemu narodowi. Ryzyko ekologiczne jest związane z emisją szkodliwych substancji oraz powstawaniem duŜej ilości ŜuŜli, towarzyszących metalurgicznym procesom produkcyjnym. Państwo moŜe zaostrzyć normy dotyczące wysokości dopuszczalnej emisji szkodliwych substancji do atmosfery, wody i gleby, nakładając wysokie kary za ich przekroczenie. Podobnie państwo moŜe podwyŜszyć odpowiednie opłaty za składowanie odpadów poprodukcyjnych oraz nałoŜyć wysokie kary, za naruszenie wymagań w tym zakresie. Grozi to hutom powaŜnymi konsekwencjami finansowymi. Hutnictwo płaci duŜe kary za emisję szkodliwych pyłów i dymów, za wysypywanie ŜuŜli na hałdy, ponosi takŜe wysokie koszty utylizacji (np. przepracowanych olejów przekładniowych, kwasów z procesów technologicznych wytrawiania, czy przerobu ŜuŜli). W chwili obecnej huty starają się do minimum ograniczyć emitowanie substancji szkodliwych, zanieczyszczających środowisko. Stosują między innymi zamknięte obiegi wodne, odpylanie, budują zakłady przetwórstwa ŜuŜli i pyłów hutniczych. Jedna z hut w Holandii umiejscowiona jest w pobliŜu plaŜy nad Morzem Północnym i jest w niej tak dobrze rozwiązany problem szkodliwych zanieczyszczeń, Ŝe zakład nie powoduje uciąŜliwości dla plaŜowiczów. Jednak rozwiązania takie wymagają sporych nakładów finansowych. W Austrii, w róŜnych punktach miasta Linc, firma Voest Alpine zamontowała czujniki, badające stęŜenie zanieczyszczeń i wyświetlające wartości ich emisji na duŜych ekranach w centrum. Podobne czujniki zastosowano w Polsce (Kraków), jednak często przy określonych warunkach pogodowych wartość dopuszczalna szkodliwych substancji jest przekroczona. Ryzyko związane z bezpieczeństwem pracy związane jest ze stosunkowo licznymi wypadkami oraz chorobami zawodowymi w hutnictwie. Ludzie pracują bardzo często w trudnych i uciąŜliwych warunkach: w wysokich temperaturach, w duŜym hałasie i w zapyleniu. W konsekwencji prowadzi to do powstawania wśród pracowników licznych chorób zawodowych. Odpowiednio wysokie ubezpieczenia i odszkodowania pogłębiają ryzyko finansowe. Ryzyko bezrobocia to skutek postępu technologicznego, globalizacji i marketingu firm konkurencyjnych. Jest to jeden z najwaŜniejszych negatywnych skutków postępu cywilizacyjnego. Antyryzykiem jest odpowiednio wczesne zaplanowanie i zorganizowanie

59

działalności szkoleniowej dla pracowników i podjęcie działań inwestycyjnych w danym regionie umoŜliwiających przyjęcie przeszkolonych pracowników. Ponadto, niezbędne jest działanie prawne, menedŜerskie i psychologiczne dla zwiększenia mobilności zawodowej pracowników. Unowocześnienie technologii i integracja procesów technologicznych, a takŜe łączenie się zakładów w celu pełniejszego wykorzystania istniejących maszyn czy linii technologicznych, powoduje w konsekwencji zmniejszenie zatrudnienia w hutnictwie. DuŜym obciąŜeniem finansowym są odprawy wypłacane zwalnianym pracownikom oraz szkolenia przygotowujące do pracy w innym zawodzie. Ryzyko szarej strefy wiąŜe się z moŜliwością kradzieŜy majątku firmy lub korupcji podczas przeprowadzania kontraktów i przetargów. Antyryzykiem jest tutaj szczelność ochrony, komputeryzacja i jasność kryteriów kontraktowych. Przykładem moŜe być zakup materiałów do produkcji czy eksploatacji. Np. materiały ogniotrwałe w wyniku korupcji moŜna kupić od niepewnego dostawcy – mogą być one gorszej jakości a jednocześnie droŜsze. Podobnym przykładem jest zakup z niepewnego źródła gorszej jakości zasypek metalurgicznych, które są np. nie do końca zbadane. W wyniku takich działań powstają wybrakowane produkty, co powoduje straty huty, co w konsekwencji wpływa niekorzystnie na sytuację finansową przedsiębiorstwa hutniczego. Ryzyko edukacyjne związane jest z poziomem umiejętności zawodowych, poziomem inteligencji i inteligencji emocjonalnej przyjmowanych pracowników. JeŜeli szkoły nie przygotują naleŜycie swoich absolwentów do wymaganych potrzeb pracodawcy, tj. do dobrego radzenia sobie z techniką, w czym potrzebna jest odpowiednia wiedza, inteligencja oraz umiejętność pracy w zespole, załoga huty moŜe przegrywać z konkurencją w zakresie wydajności i jakości produkcji, a w rezultacie stracić swój rynek zbytu. Ryzyko kadrowe dotyczy zespołu najwyŜszej kadry kierowniczej firmy. Liczy się tutaj wiedza i umiejętności menedŜerskie, poparte wysoko ocenianymi osiągnięciami w tej dziedzinie w poprzednim kilkuletnim okresie pracy w danej firmie lub dziedzinie pokrewnej. NajwyŜsze kadry przedsiębiorstwa powinny być wyłaniane drogą konkursów z jasnymi kryteriami weryfikacyjnymi, aby zabezpieczyć firmę przed rządami osób o niewystarczających kompetencjach teoretycznych, praktycznych i organizacyjnych. Nieprawidłowo dobrana kadra kierownicza, nie posiadająca predyspozycji do kierowania zespołem i szybkiego podejmowania ryzykownych decyzji (np. wdroŜenie nowej produkcji, technologii, zakup materiałów lub urządzeń), źle wpływa na czas operacji, atmosferę panującą w zespole, a co za tym idzie i na efektywność pracy [52, s. 83-93]. Ryzyko toŜsamości związane jest z moŜliwością zawierania umów z firmami prawnie nie istniejącymi. Przed rozpoczęciem współpracy z jakąś firma naleŜy sprawdzić wpis do Krajowego Rejestru Sądowego, wpis do rejestru podmiotów gospodarki narodowej REGON, sprawdzić nadanie przez Urząd Skarbowy numeru identyfikacji podatkowej (NIP). Huta bez sprawdzenia tych danych moŜe oddać towar jakiejś firmie, która okaŜe się fikcyjna. Firma ta mogła dotychczas płacić za małe dostawy terminowo i bez zarzutów, więc huta bez zastanowienia realizuje zamówienie na bardzo duŜą partie materiałów, za które nie otrzyma zapłaty, a w między czasie firma przestaje istnieć. Huta ponosi w tym przypadku bardzo duŜe i nie do odzyskania starty. Ryzyko inflacji związane jest z nagłymi, nieprzewidzianymi wzrostami inflacji. Przy zwiększeniu się stopy inflacji moŜe się zdarzyć, Ŝe dochód z inwestycji nie pokrywa wzrostu kosztów utrzymania. Huta tworzy biznes plan przy pewnych inwestycjach hutniczych dla określonych warunków finansowych na rynku (zostały w nim uwzględnione między innymi koszty obsługi kredytu, zyski ze sprzedaŜy wyrobów z tej inwestycji itp.). Przy szybkich, nieprzewidzianych wzrostach inflacji załoŜenia przyjęte do biznes planu nie sprawdziły się, odbiegając znacznie od rzeczywistości, co wpływa na drastyczny spadek uzyskanego wyniku finansowego

60

w porównaniu z zamierzonym. Inwestycja ta ze względu na wzrost inflacji przestaje być rentowna. Ryzyko bankructwa związane jest z moŜliwością upadłości firm współpracujących z hutą. Przykładowo, po ogłoszeniu upadłości przez stalownię w Trójmieście, dla której huta dostarczała blachy, rury i kształtowniki, powstał nowy podmiot gospodarczy, a pieniądze za dostarczone towary stały się praktycznie niemoŜliwe do odzyskania. Ryzyko zarządzania związane jest z niewłaściwym procesem kierowania przedsiębiorstwem. Błędne decyzje kierownictwa, np. dotyczące strategii działania bądź nowych technologii, mogą doprowadzić do trudnej sytuacji finansowej huty. Jako przykład moŜna podać opisaną juŜ wcześniej Hutę Baildon, gdzie błędnie załoŜono przewidywaną sprzedaŜ i zyski w stosunku do rzeczywistych wartości. Podobny przykład moŜe stanowić Huta Ferrum, gdzie wybudowano zgrzewalnię rur o wydajności w praktyce wykorzystywanej w niewielkim procencie. Była to decyzja błędna, gdyŜ, tak jak w poprzednim przykładzie, źle załoŜono przewidywaną sprzedaŜ bez praktycznego uzasadnienia takiego załoŜenia. Kolejnym przykładem moŜe być walcownia rur Jedność, której zdolność produkcyjna, w chwili zakupu wynosiła 450 tys. ton/rok. Obecnie została przerobiona na 150 tys. ton/rok i budowa jest kontynuowana. NaleŜy przypuszczać, iŜ w momencie jej uruchomienia będzie mogła sprzedawać maksymalnie 100 tys. ton/rok i prawdopodobnie będzie deficytowa. Błędną decyzją okazał się sam zakup. Ryzyko siły wyŜszej związane jest z nieprzewidzianymi zdarzeniami czy okolicznościami. Przykładem moŜe być firma KGHM Polska Miedź S.A. W styczniu 1997 r. firma ta kupiła złoŜa miedzi i kobaltu w Kongo. Eksploatacja złóŜ polegać miała na budowie kopalń odkrywkowych, w przypadku których koszty wydobycia rudy były znacznie niŜsze niŜ w kopalniach głębinowych. Zapewnić to miało firmie większą odporność na wahania cen miedzi oraz umocnić pozycję KGHM na światowym rynku [52, s. 83-93].

Inwestycja ta jednak zakończyła się niepowodzeniem, poniewaŜ zdarzyły się nieprzewidziane okoliczności, m. in. upadek reŜimu Mobutu oraz złamanie warunków kontraktu przez firmę współpracującą z KGHM, która – mimo powziętych zobowiązań - nie wyremontowała jednej z kongijskich hut, gdzie wydobywana ruda miała być przetwarzana. [134,154].

TakŜe strajki i związane z nimi długie przestoje w produkcji sprawiają, Ŝe huty nie wywiązują się z terminowego wykonania zleceń, a więc tracą pieniądze. Przykładem moŜe być strajk byłej Huty Sendzimira, gdzie zatrzymano stalownie i walcownie, aby wymusić inwestycje w budowę linii COS. Występuje teŜ szereg strajków na tle socjalnym np. w Hucie Stalowa Wola.

Ryzyko transportowe. Podczas kaŜdego rodzaju transportu (morskiego - zderzenie statków, utknięcie na mieliźnie, przełamanie statku; lądowego – wykolejenie pociągu, wypadki samochodów transportowych czy lotniczego – katastrofa lotnicza) przewoŜony towar moŜe ulec uszkodzeniu lub zaginąć. Transportowane do hut materiały mogą podlegać korozji podczas transportu (np. taśmy nie prawidłowo zabezpieczone), kradzieŜy, zniszczeniu (np. przy niewłaściwym transporcie rury mogą ulec powyginaniu, towary mogą zaginąć, zatonąć itp.).

Aby zminimalizować skutki tego ryzyka naleŜy ubezpieczyć przewoŜony towar, z czym z kolei wiąŜe się ryzyko ubezpieczeniowe.

Ryzyko związane z ubezpieczeniem huty wynika z faktu moŜliwej upadłości firmy ubezpieczeniowej. W takiej sytuacji, chociaŜ powstałe szkody są zgodne z polisą, ubezpieczyciel nie wypłaci pieniędzy. JeŜeli chodzi o ryzyko w ubezpieczeniach od skutków klęsk Ŝywiołowych huty powinny ubezpieczać mienie od poŜaru, gdyŜ w swojej działalności naraŜone są szczególnie na tego rodzaju ryzyko.

61

Ryzyko związane z ceną. Z tym ryzykiem związane są dwa zagadnienia: ryzyko ustalenia zbyt niskiej lub zbyt wysokiej ceny oraz ryzyko cenowe, związane z terminem wykonania zobowiązania.

Bardzo istotne jest ustalenie właściwej ceny wyrobów. Ustalenie zbyt niskiej ceny jest nie rentowne, a z drugiej strony nie musi wcale wpłynąć na wzrost sprzedaŜy, gdyŜ klienci mogą odebrać ten fakt jako dowód niskiej jakości towaru. Ryzyko zbyt wysokiej ceny moŜe obniŜyć wielkość sprzedaŜy lub zmusić klientów do znalezienia nowego dostawcy. Np. bardziej opłacalny jest zakup stali u zagranicznych producentów niŜ w polskich hutach.

Ceny zakupu surowców, materiałów energii mogą ulegać nagłym zmianom i znacznie odbiegać od tych wcześniej ustalonych, co moŜe wpływać na rentowność firmy.

Przykład dostarcza w tym względzie Huta Łaziska – największy odbiorca energii elektrycznej w Polsce. Ceny sprzedaŜy w tej hucie były światowymi cenami rynkowymi, a ponad 90% produkcji kierowano na eksport, podczas gdy ceny energii elektrycznej, stanowiącej podstawowy składnik kosztów produkcji, dyktował monopolista - Polskie Sieci Energetyczne. Ceny te były znacznie wyŜsze od cen proponowanych przez hutę, w tym równieŜ od cen eksportu energii z Polski. W ten sposób huta zaczęła osiągać straty – nie mogła podnieść cen sprzedaŜy a ceny energii były sztywno narzucane przez dostawcę monopolistę. Produkcja stała się więc nie opłacalna.

Ryzyko zwalniania. Restrukturyzacja hut polegała między innymi na masowych zwolnieniach (prywatyzacja, fuzja czy podział – dezintegracja – przedsiębiorstwa). Miało to na celu redukcję kosztów, wzrost produktywności, zmniejszenie biurokracji i szybsze procesy decyzyjne. JednakŜe, procesy te przebiegały nie do końca pomyślnie. Osoby pozostające w hucie zostały nadmiernie obciąŜone, zmuszone do zadań, z którymi często sobie nie radziły ze względu na brak doświadczenia lub ewentualnego przeszkolenia. Stwarzało to często „lukę” w innym punkcie, jeśli dany pracownik nie wykonywał zadań na obu stanowiskach.

Restrukturyzacja personelu huty polegała głównie na przejściu części pracowników na pracę w niepełnym wymiarze godzin. JednakŜe osoby, których stanowiska nie zostały skreślone, mogą sprzeciwiać się ograniczeniu ich zakresu pracy. Wysyłanie pracowników na wcześniejsze emerytury moŜe spowodować utratą cennych fachowców.

Przy tym rodzaju ryzyka naleŜy jeszcze wspomnieć, Ŝe odejścia pracowników wskutek redukcji personelu pociągają za sobą ryzyko utraty wiedzy, która utrzymuje hutę na właściwej pozycji konkurencyjnej. Osoby pracujące w hucie posiadają określone umiejętności, zdolności, kompetencje, talenty, a z biegiem lat doświadczenie w wykonywanym zawodzie. Odchodząc, zabierają to wszystko ze sobą.

Ryzyko nieinwestowania w rozwój pracowników. Inwestycje w rozwój pracowników zapobiegają między innymi powstaniu braków w wiedzy i umiejętnościach, w szczególności u kadry zarządzającej (np. znajomości języków obcych), trudnościom w znalezieniu kandydatów do awansu, braku zwrotu nakładów w kapitał ludzki itp.

W hutach po przeprowadzeniu procesów restrukturyzacji duŜa część pracowników została przemieszczona na inne stanowiska pracy. Proces ten związany jest między innymi z ryzykiem niewłaściwego określenia nowego stanowiska pracy lub zadaniami do wykonania na danym stanowisku. Często pracownicy musieli wykonywać nowe zadania przy obsłudze danych urządzeń bez dokładnego przeszkolenia i właściwego doświadczenia. Ryzyko powstania negatywnych konfliktów ma najczęściej charakter socjalny lub „awansowy”. Konflikty te mogą przyczyniać się do wystąpień związkowych lub do złej atmosfery w zakładzie, negatywnie działają na wydajność i jakość pracy a w ostateczności prowadzą do zatrzymania całej produkcji. Częstym w naszym hutnictwie zjawiskiem były strajki na tle Ŝądań wypłaty, zaległych wynagrodzeń, czy podwyŜek obecnych, ale zdarzały się teŜ strajki w celu odwołania Zarządu Huty lub kogoś z kierowniczego stanowiska. NaleŜy dodać, Ŝe zdarzają się teŜ konflikty pozytywne, które werbalizują ukryte napięcia, a przez to

62

mogą poprawić funkcjonowanie organizacyjne firmy. Antyryzykiem skierowanym przeciwko konfliktom destrukcyjnym jest przejrzystość organizacyjna firmy i moŜliwość wnoszenia przez kaŜdego pracownika własnych pomysłów innowacyjnych do tej sfery.

Ryzyko nienadąŜania za światowym postępem technologicznym i organizacyjnym polega na niechęci do innowacyjności lub braku środków na tę działalność. W konsekwencji firma w ciągu kilku lat moŜe stać się przestarzała, relatywnie spadnie jej wydajność i konkurencyjność rynkowa. Podczas remontu maszyn i urządzeń zawsze naleŜy uwzględnić moŜliwość zastosowania nowych rozwiązań lub zastąpienie starych urządzeń nowymi, które polepszają jakość, są bardziej niezawodne i wpływają na obniŜenie kosztów produkcji. W hutnictwie moŜe się zdarzyć, Ŝe koszt remontu i modernizacji urządzeń pracujących wg tradycyjnej technologii jest zbliŜony do zakupu nowych urządzeń, pracujących wg nowej technologii a nie rzadko nawet go przewyŜsza. Przykładowo, w zintegrowanej technologii produkcji taśm stalowych typu CSP zainstalowanych jest 5 – 7 walcarek, które przerabiają cienkie wlewki o grubości ok. 50 mm na taśmy. Tradycyjna walcownia taśm, mająca 12 – 14 klatek, moŜe osiągnąć parametry jakościowe produktu, zbliŜone do uzyskiwanych w CSP (taśmy o wąskich tolerancjach wymiarowych, duŜej płaskości, masie kręgów i własnościach mechanicznych), tylko po dokonaniu stosownej modernizacji. Koszta takiej modernizacji są jednak zbliŜone, a często nawet wyŜsze, od kosztów budowy nowoczesnego zespołu walcowniczego CSP. W takim przypadku naleŜy dokładnie przeanalizować koszt przystosowania maszyny COS do odlewania wlewków cienkich, uwzględniając przy tym duŜe przyszłe oszczędności, wynikające z zastosowania technologii zintegrowanej. Przy braku lub ograniczeniach w dostępności środków finansowych, menedŜer powinien przeprowadzić analizę opłacalności prac modernizacyjnych, porównując szczegółowo przewidywane koszty i zyski.

Ryzyko prawne i administracyjne związane jest ze zmienialnością i nieprzewidywalnością przepisów stosowanego prawa oraz dowolnością jego interpretacji przez urzędników instytucji gospodarczych oraz izb skarbowych. Ryzyko prawne według T. Kaczmarka [39, s. 43-101] wiąŜe się z moŜliwością poniesienia strat w następstwie prowadzenia przez przedsiębiorstwo działalności wykraczającej poza ramy odpowiednich przepisów prawnych i obejmuje niemoŜność wyegzekwowania warunków zawartych umów i porozumień. Antyryzykim jest zatrudnienie w firmie (lub korzystanie z usług zewnętrznych) zespołów prawnych i eksperckich.

Samo pojęcie ryzyka prawnego jest dość szerokie i obejmuje proces stanowienia, stosowania i przestrzegania prawa. W związku z tym moŜna zidentyfikować następujące rodzaje ryzyka prawnego [96, s. 118-233]:

� wadliwej identyfikacji potrzeb legislacyjnych, co moŜe być spowodowane ograniczoną wiedzą inicjatora legislacji, ale moŜe takŜe mieć swoje źródło w jego interesownym nastawieniu do legislacji (realizacja potrzeb grup nacisku);

� nadmiernego unormowania określonego wycinka praktyki społecznej, ograniczającego wolność i prawa obywatelskie, wolność gospodarczą oraz poŜyteczne społecznie działania praw ekonomicznych;

� niedostatecznego uregulowania wybranego zakresu Ŝycia społecznego i pozostawienie, przypadkowo lub celowo, luk prawnych, co stwarza moŜliwość ich wykorzystania w przyszłości;

� niestosowalności w praktyce określonej legislacji lub jej fragmentu, ze wzg1ędu na wadliwą redakcję aktu prawnego, w tym nietrafne lub trudne do realizacji sankcjonowanie, obniŜające skuteczność i poszanowanie prawa;

63

� indolencji organów w stosowaniu prawa oraz organów egzekucji orzeczeń i decyzji, rodzące poczucie bezkarności i przeświadczenie społeczne o słabości państwa;

� naduŜywania prawa z inspiracji politycznych i gospodarczych sił nacisku dla realizacji ich politycznych i ekonomicznych celów i zamierzeń;

� negatywnych skutków nieznajomości prawa tworzonego w nadmiarze, niestabilnego ze względu na wadliwość pospiesznych i koniunkturalnych regulacji autorstwa polityków, a nie profesjonalnych prawników.

Do ryzyka prawnego moŜna teŜ zaliczyć problemy licencyjne, ochronę praw autorskich i patentów, pozwy ze strony klientów. Nastąpić moŜe równieŜ naruszenie praw patentowych np. podczas wykonania i eksploatacji urządzenia w hucie w sposób nie zgodny z patentem, co prowadzi do duŜych kar. Niedotrzymanie warunków umowy wiąŜe się z kolei z niedokładnym jej przeanalizowaniem. Normy dopuszczają kilka procent wyrobów wykazujących nieznacznie niŜsze parametry od określonych kontraktem. Jednak w umowie moŜe nie być dopuszczona taka partia materiałów i wtedy kontrahent ma prawo zaŜądać zwrotu pieniędzy (ewentalnie huta będzie musiała zapłacić karę z tytułu nie wywiązania się z warunków umowy). 2.5. ZagroŜenia występujące w badanym przedsiębiorstwie

Spośród wymienionych w rozdziale 2.4. rodzajów ryzyka zachodzącego w hutnictwie, ze względu na częstość występowania i dostępność danych wybrano następujące moŜliwości: ryzyko ekologiczne, finansowe, nieinwestowania w rozwój pracowników, związane z bezpieczeństwem pracy, związane z ubezpieczeniem, techniczno-technologiczne. Na ich przykładzie zostały wyznaczone wskaźniki ryzyka i opracowane modele, słuŜące zarządzaniu ryzykiem w hutnictwie.

JeŜeli chodzi o ryzyko związane z bezpieczeństwem pracy, to na początek naleŜy określić pewne pojęcia ściśle z nim związane:

� ZagroŜenie – stan środowiska pracy, mogący spowodować wypadek lub chorobę. � Ryzyko zawodowe – prawdopodobieństwo wystąpienia niepoŜądanych zdarzeń

związanych z wykonywaną pracą i powodujących straty (w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych, spowodowanych wykonywaniem czynności zawodowych i wpływem środowiska pracy).

� Czynnik szkodliwy – czynnik, którego działanie moŜe prowadzić do stopniowego pogorszenia stanu zdrowia człowieka.

� Czynnik niebezpieczny - czynnik, którego działanie moŜe prowadzić do urazu lub innego, natychmiastowego pogorszenia stanu zdrowia człowieka, a nawet do śmierci.

Oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy dokonuje Zakładowy Zespół Oceniający. Ocenę taką wystawia się: dla aktualnie istniejących stanowisk pracy, przy wprowadzaniu zmian na stanowiskach pracy (np. technologicznych, organizacyjnych, osobowych), przy zmianie obowiązujących wymagań prawnych i innych, odnoszących się do ocenianych stanowisk pracy, przy wprowadzaniu zmian w stosowanych środkach ochronnych, przy zmianie wyników pomiarów na stanowiskach pracy, na skutek działań korygujących i zapobiegawczych wynikających z protokołów powypadkowych [83].

Wykaz chorób zawodowych zamieszczony jest w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. - poz. 1115 [112]. Do najczęściej występujących zagroŜeń w badanej hucie naleŜą: • zagroŜenia mechaniczne takie jak:

� zgniecenie(zmiaŜdŜenie), � obcięcie, ucięcie,

64

� wplątanie, wciągnięcie, oderwanie, � ukłucia, przebicia, � starcia, otarcia, � wytrysk cieczy pod ciśnieniem, � wyrzucane przedmioty, � poślizgnięcie, potknięcie, upadek, � utrata stateczności maszyny/urządzenia, � upadek z wysokości, � inne;

• zagroŜenia elektryczne takie jak: � bezpośrednie lub pośrednie dotknięcie elementów będących pod

napięciem, � zbliŜenie do elementów pod wysokim napięciem, � elektryczność statyczna, � promieniowanie cieplne lub inne zjawiska, takie jak: wyrzucane

roztopione cząstki, skutki chemiczne przy zwarciach, przeciąŜeniach itp, � inne;

• zagroŜenia termiczne, do których w analizowanym zakładzie naleŜy kontakt człowieka z obiektami o wysokiej lub bardzo niskiej temperaturze, jak równieŜ z promieniowaniem źródeł ciepła;

• hałas - zagroŜenie hałasem określa się poziomem ekspozycji A dla 8 godzin pracy, w [decybelach];

• drgania mechaniczne - naleŜy tu uwzględnić ewentualne zagroŜenie z tytułu szkodliwego oddziaływania wibracji miejscowej lub ogólnej (obsługa narzędzi i urządzeń udarowych, eksploatacja spręŜarek, obsługa urządzeń dźwignicowych);

• promieniowanie i zagroŜenia z nim związane, takie jak: � łuk elektryczny - moŜe dotyczyć zarówno stanowiska spawacza

elektrycznego, jak równieŜ elektromontera, � promieniowanie jonizujące - moŜe dotyczyć obsługi aparatu RTG oraz

badań defektoskopowych, � pola elektryczne wysokiej częstotliwości, � pola elektryczne niskiej częstotliwości - dotyczą obsługi podstacji

elektrycznych i urządzeń niskiej częstotliwości np. obsługa monitorów ekranowych,

� pole elektryczne prądu stałego; • Substancje chemiczne - naleŜy tu wziąć pod uwagę dane zawarte w kartach pomiarowych

dotyczących środowiska pracy, a ponadto, w przypadku występowania typowych procesów chemicznych, korzystać z informacji zawartych w kartach charakterystyk substancji chemicznych, w tym naraŜenia na substancje i czynniki rakotwórcze;

• Substancje biologiczne występują rzadziej w typowych procesach hutniczych; • Zapylenie - naleŜy uwzględnić wyniki doświadczeń medycznych, dotyczących szkodliwego

rakotwórczego oddziaływania frakcji respirabilnych pyłów oraz wyniki badań środowiskowych w zakresie zawartości wolnej krzemionki w pyle (przekroczenie pow. 2%), niezaleŜnie od utrzymywania się na poziomie dopuszczalnym pyłu całkowitego;

• ZagroŜenia poŜarem/wybuchem – ustalanie tego zagroŜenia wymaga, aby do Zakładowego Zespołu Oceniającego włączeni byli przedstawiciele Zakładowej StraŜy PoŜarnej, a w przypadku prac w strefach gazoniebezpiecznych - przedstawiciele Wydziału Gazowego Zakładu Energetycznego [32].

65

W dalszej części porównano dane statystyczne oraz dane zebrane w badanym przedsiębiorstwie w odniesieniu do ryzyka związanego z bezpieczeństwem pracy (tab. 2.1 – 2.6, rys. 2.7 – 2.27).

Tablica 2.1 Zatrudnieni w warunkach zagroŜenia (wartości na 1000 zatrudnionych w badanej zbiorowości)

na podstawie [85, s. 47-102], [86, s. 44-70]

2001 2002 2003 Wyszczególnienie

ogółem Przetwórstwo przemysłowe

ogółem przetwórstwo przemysłowe

ogółem Przetwórstwo przemysłowe

ZagroŜenia związane ze środowiskiem pracy 87 22 88 23 83 20

ZagroŜenia związane z uciąŜliwością pracy 40 5 41 5 48 5

ZagroŜenia związane z maszynami szczególnie

niebezpiecznymi 13 3 15 3 14 4

Ogółem 140 30 144 31 135 29

Jak wynika z tab. 2.1. liczba zatrudnionych w warunkach zagroŜenia ogółem na przełomie trzech ostatnich lat jest prawie stała. JeŜeli chodzi o przetwórstwo przemysłowe tendencja ta dotyczy zatrudnienia we wszystkich wyodrębnionych rodzajach zagroŜeń. Natomiast jeŜeli chodzi o przemysł ogółem, to moŜna zauwaŜyć nieznaczny wzrost liczby zatrudnionych w warunkach zagroŜenia związanego z uciąŜliwością pracy, zaś spadek zagroŜenia związany ze środowiskiem pracy. Z tab. 2.1. wynika teŜ, Ŝe największą liczbę zatrudnionych stanowią osoby pracujące w warunkach zagroŜenia związanego ze środowiskiem pracy.

Tablica 2.2 Wykaz zagroŜeń związanych ze środowiskiem pracy na podstawie [85, s. 47-102], [86, s.44-70]

2001 2002 2003 Wyszczególnienie ZagroŜenia związane ze środowiskiem pracy na

1000 zatrudnionych Substancje chemiczne - w tym rakotwórcze

11 6

10 4

10 4

Przemysłowe pyły zwłókniające - w tym rakotwórcze

21 6

20 5

17 5

Inne pyły przemysłowe 9 9 8 Hałas 51 51 50 Wibracje 5 6 9 Mikroklimat gorący 8 8 8 Mikroklimat zimny 7 7 6 Niedostateczne oświetlenie stanowisk pracy

12 15 12

Promieniowanie jonizujące 1 4 2 Pola elektromagnetyczne 3 5 4 Ogółem 140 144 135

66

0

10

20

30

40

50

60

Hał

as

Prz

emys

łow

e py

łyzw

łókn

iaja

ce

Nie

dost

atec

zne

ośw

ietle

nie

stan

owis

k pr

acy

Sub

stan

cje

chem

iczn

e

Inne

pył

ypr

zem

ysło

we

Mik

rokl

imat

gorący

Mik

rokl

imat

zim

ny

Wib

racj

e

Pol

ael

ektr

omag

nety

czzn

e

Pro

mie

niow

anie

joni

zują

ce

2001 2002 2003

Rys. 2.7. ZagroŜenia związane ze środowiskiem pracy

Jak wynika z rys. 2.7 najpowaŜniejszymi zagroŜeniami związanymi ze środowiskiem pracy są hałas i przemysłowe pyły zwłókniające.

Tablica 2.3 Zatrudnieni na stanowiskach pracy dla których dokonano oceny ryzyka zawodowego według

sektorów własności- na podstawie [86, s. 44-70]

Przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego

Wyeliminowanie lub ograniczenie ryzyka

zawodowego

Środki zastosowane do wyeliminowania lub ograniczenia ryzyka

zawodowego

Liczba osób

Wyszczególnienie

2001 2002 2003 2001 2002 20003 2001 2002 2003 Przetwórstwo przemysłowe

798326 769783 779023 265387 250747 245463 565944 554580 541071

Ogółem: 1976838 1955616 1904129 667322 653800 636757 214873 211359 209077

Rys. 2.9. Wyeliminowanie lub ograniczenie ryzyka zawodowego dla przetwórstwa przemysłowego w latach 2001-2003

750000 760000 770000 780000 790000 800000 810000

2001

2002

2003

235000 240000 245000 250000 255000 260000 265000 270000

2001

2002

2003

Ilo ść osób do wyeliminowania lub ograniczenia ryzyka zawodowego

Lata

Lata

Rys. 2.8. Porównanie przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla

przetwórstwa przemysłowego w latach 2001-2003

Licz

ba z

agroŜeń

Ilo ść osób przy przeprowadzeniu oceny ryzyka zawodowego

67

Rys. 2.10. Środki zastosowane do wyeliminowania lub ograniczenia ryzyka zawodowego dla przetwórstwa przemysłowego w latach 2001-2003

Jak wynika z tab. 2.3. i rys. 2.8 – 2.10, porównując trzy ostatnie lata widać zmniejszającą się tendencję do eliminowania lub ograniczania ryzyka zawodowego dla przetwórstwa przemysłowego. MoŜna równieŜ zauwaŜyć malejącą liczbę środków zastosowanych do wyeliminowania tego ryzyka.

Tablica 2.4 Wyszczególnienie rodzajów wypadków - na podstawie [86, s. 44-70]

Wyszczególnienie 2001 2002 2003

wypadki śmiertelne 594 554 515

wypadki cięŜkie 1351 1149 1031

wypadki lekkie 92964 83572 78946

Z liczby ogółem – wypadki powodujące niezdolność do pracy 1-3 dni 1016 839 792

Z liczby ogółem – wypadki powodujące niezdolność do pracy 4-28 dni 42972 37885 35134

Z liczby ogółem – wypadki powodujące niezdolność do pracy 29 dni i więcej 46749 42038 39529

Ogółem: 94909 85275 80492

Tablica 2.5 Zestawienie wydarzeń bezpośrednio powodujących urazy - na podstawie [86, s. 44-70]

Wydarzenia bezpośrednio powodujące urazy 2001 2002 2003

Upadek 27725 25088 24177

Uderzenie lub przygniecenie przez czynniki materialne przemieszczane 9453 8132 7198

Uderzenie lub przygniecenie przez maszyny, urządzenia, narzędzia oraz spadające czynniki materialne

20674 18483 16937

Uderzenia o nieruchome czynniki materialne 4371 4113 3864

Zderzenie z ostrymi czynnikami materialnymi 8428 7670 7220

Działanie szkodliwych substancji chemicznych i innych czynników materialnych 7431 6655 6208

PoŜar, wybuch, działanie sił przyrody oraz awarie czynnika materialnego 1411 1383 1383

Nagłe przypadki medyczne 1028 977 954

Inne 14388 12774 12551

Ogółem: 94909 85275 80492

525000 530000 535000 540000 545000 550000 555000 560000 565000 570000

2001

2002

2003

Ilo ść środków zastosowanych do wyeliminowania lub ograniczenia ryzyka zawodowego

Lata

68

Lata

Lata

Rys. 2.11. Liczba wypadków śmiertelnych w latach 2001-2003

Rys. 2.12. Liczba wypadków cięŜkich w latach 2001-2003

Rys. 2.13. Liczba wypadków lekkich w latach 2001-2003

Rys. 2.14. Liczba wypadków ogółem w latach

2001-2003

Rys. 2.15. Liczba wypadków powodujących

niezdolność do pracy 1-3 dni

Rys. 2.16. Liczba wypadków powodujących

niezdolność do pracy 4-28 dni i powyŜej 29 dni

Jak wynika z rys. 2.11 – 2.16 liczba wypadków corocznie maleje.

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

2001 2002 2003 460

480

500

520

540

560

580

600

2001 2002 2003

70000

75000

80000

85000

90000

95000

2001 2002 2003 70000

75000

80000

85000

90000

95000

2001 2002 2003

0

200

400

600

800

1000

1200

2001 2002 2003

0 5000

10000 15000 20000 25000 30000 35000 40000 45000 50000

2001 2002 2003 lata

wypadki powodujące niezdolność do pracy 4-28 dni wypadki powodujące niezdolność do pracy 29 dni i więcej

Licz

ba o

sób

Licz

ba o

sób

Licz

ba o

sób

Licz

ba o

sób

Licz

ba o

sób

Licz

ba o

sób

Lata

Lata Lata

Lata

69

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

10000

2001 2002 2003

lata

Rys. 2.17. Wydarzenia bezpośrednio powodujące urazy w latach 2001-2003 - upadek

Rys. 2.18. Wydarzenia bezpośrednio powodujące urazy w latach 2001-2003 – uderzenie lub przygniecenie przez czynniki materialne

przemieszczane

0

5000

10000

15000

20000

25000

2001 2002 2003

lata

uderzenie lub przygniecenie przez maszyny, urządzenia, narzędzia oraz

Rys. 2.19. Wydarzenia bezpośrednio powodujące urazy w latach 2001-2003 - uderzenie lub

przygniecenie przez maszyny, urządzenia, narzędzia oraz spadające czynniki materialne

Rys. 2.20. Wydarzenia bezpośrednio powodujące urazy w latach 2001-2003 - uderzenie o

nieruchome czynniki materialne

6600

6800

7000

7200

7400

7600

7800

8000

8200

8400

8600

2000 2001 2002

lata

5400

5600

5800

6000

6200

6400

6600

6800

7000

7200

7400

7600

2001 2002 2003

lata

Rys. 2.21. Wydarzenia bezpośrednio powodujące urazy w latach 2001-2003 – zderzenie z ostrymi czynnikami

materialnymi

Rys. 2.22. Wydarzenia bezpośrednio powodujące urazy w latach 2001-2003 -

działanie szkodliwych substancji chemicznych i innych czynników materialnych

22000

23000

24000

25000

26000

27000

28000

2001 2002 2003 lata

3600 3700 3800 3900 4000 4100 4200 4300 4400

2001 2002 2003

Licz

ba o

sób

Li

czba

osó

b

Licz

ba o

sób

Licz

ba o

sób

Li

czba

osó

b

Licz

ba o

sób

lata

70

70000

75000

80000

85000

90000

95000

2001 2002 2003

lata

Ogółem

1365

1370

1375

1380

1385

1390

1395

1400

1405

1410

1415

2001 2002 2003

lata Rys. 2.23. Wydarzenia bezpośrednio powodujące urazy

w latach 2001-2003 - poŜar, wybuch, działanie sił przyrody oraz awarie czynnika materialnego

Rys. 2.24. Wydarzenia bezpośrednio powodujące urazy w latach 2001-2003 – nagłe

przypadki medyczne

11500

12000

12500

13000

13500

14000

14500

2000 2001 2002

lata

Rys.2.25. Wydarzenia bezpośrednio powodujące urazy w latach 2001-2003 - inne

Rys. 2.26. Wydarzenia bezpośrednio powodujące urazy ogółem w latach 2001-2003

Jak wynika z rys. 2.17 – 2.26 liczba wydarzeń bezpośrednio powodujących urazy corocznie maleje.

900 920 940 960 980

1000 1020 1040

2001 2002 2003 lata

Licz

ba o

sób

Li

czba

osó

b

Licz

ba o

sób

Licz

ba o

sób

71

Liczba osób 0 5000 10000 15000 20000 25000 30000

Nagłe przypadki medyczne

PoŜar, wybuch, działanie sił przyrody oraz awarie czyn nikamaterialnego

Uderzenia o nieruchome czynniki materialne

Działanie szkodliwych substancji chemicznych i inny chczynników materialnych

Uderzenie lub przygniecenie przez czynniki material neprzemieszczane

Zderzenie z ostrymi czynnikami materialnymi

Inne

Uderzenie lub przygniecenie przez maszyny, urz ądzenia,narzędzia oraz spadaj ące czynniki materialne

Upadek

2001 2002 2003

Rys. 2. 27. Zestawienie porównawcze wydarzeń bezpośrednio powodujących urazy

Jak wynika z rys. 2. 27 najpowszechniejszym wydarzeniem powodującym urazy jest upadek, uderzenie lub przygniecenie przez maszyny, urządzenia, narzędzia oraz spadające czynniki materialne. Z kolei najmniejsze znaczenie mają nagłe przypadki medyczne, poŜar, wybuch, działanie sił przyrody, oraz awarie czynnika materialnego.

Tablica 2.6 Przyczyny wypadków - na podstawie [85, s. 47-102], [86, s. 44-70]

Przyczyny wypadków 2001 2002 2003

Niewłaściwy stan czynnika materialnego 20738 19107 17834

- wady konstrukcyjne lub niewłaściwe rozwiązanie techniczne i ergonomiczne 11571 10767 10027

- niewłaściwe wykonanie 1231 1090 1048

- wady materiałowe 4017 3518 3215

- niewłaściwa eksploatacja 3919 3732 3544

Niewłaściwa organizacja

- pracy 12810 11316 9802

- stanowiska pracy 11049 9812 8889

Brak lub niewłaściwe posługiwanie się czynnikiem materialnym 15945 14378 12887

NieuŜywanie sprzętu ochronnego 3258 2757 2472

Niewłaściwe samowolne zachowanie się pracownika 14462 13184 12149

Niewłaściwy stan psychofizyczny pracownika 4885 4503 4365

Nieprawidłowe zachowanie się pracownika 84494 77034 74618

Ogółem: 167641 152091 14016

72

a b

c d

e f

16000 16500 17000 17500 18000 18500 19000 19500 20000 20500 21000

2001 2002 2003 lata

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

2001 2002 2003 lata

Niewłaściwa organizacja pracy Niewłaściwa organizacja stanowiska pracy

0 500

1000 1500 2000 2500 3000 3500

2001 2002 2003 lata

NieuŜywanie sprzętu ochronnego

0 2000 4000 6000 8000

10000 12000 14000 16000

2001 2002 2003 lata

Brak lub niewłaściwe posługiwanie się czynnikiem materialnym

4100 4200 4300 4400 4500 4600 4700 4800 4900

2001 2002 2003 lata

Niewłaściwy stan psychfizyczny pracownika

10500 11000 11500 12000 12500 13000 13500 14000 14500

2001 2002 2003 lata

Niewłaściwe samowolne zachowanie się pracownika

Licz

ba o

sób

Licz

ba o

sób

Licz

ba o

sób

Li

czba

osó

b Li

czba

osó

b

Licz

ba o

sób

Niewłaściwy stan czynnika materialnego

73

g

h

Rys. 2.28. a-h Przyczyny wypadków

Jak wynika z rys. 2.28 a - h proporcjonalnie do zmniejszającej się liczby wypadków maleje liczba wypadków wywołanych poszczególnymi przyczynami.

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

2001 2002 2003 lata

wady konstrukcyjne lub niewłaściwe rozwiązanie techniczne i ergonomiczne wady materiałowe niewłaściwa eksploatacja niewłaściwe wykonanie

68000 70000 72000 74000 76000 78000 80000 82000 84000 86000

2001 2002 2003 lata

Nieprawidłowe zachowanie się pracownika

Licz

ba o

sób

Li

czba

osó

b

74

Rys.2.29. Zestawienie przyczyn wypadków

Jak wynika z rys. 2.29 najczęstszą przyczyną wypadków jest nieprawidłowe zachowanie się pracownika oraz niewłaściwy stan czynnika materialnego, z kolei najmniejsze znaczenie ma nieuŜywanie sprzętu.

Tablica 2.7 Zestawienie chorób zawodowych - na podstawie [85, s. 47-102], [86, s. 44-70]

Wyszczególnienie 2001 2002 2003

Zatrucia ostre i przewlekłe substancjami chemicznymi oraz następstwa tych zatruć

135 136 94

Pylice płuc 748 820 692

Przewlekłe choroby oskrzeli wywołane działaniem substancji powodujących napadowe stany spastyczne

oskrzeli i choroby płuc 275 238 231

Przewlekłe choroby oskrzeli wywołane działaniem substancji toksycznych,

98 85 51

Przewlekłe, zanikowe i alergiczne nieŜyty błon śluzowych nosa, gardła, krtani i tchawicy

168 169 170

Przewlekłe choroby narządu głosu związane z nadmiernym wysiłkiem głosowym

2479 1680 1225

Choroby skóry 504 375 320

Choroby zakaźne i inwazyjne 690 715 684 Przewlekłe choroby narządu ruchu wywołane

sposobem wykonywania pracy 172 124 93

Uszkodzenie słuchu wywołane działaniem hałasu 1597 1206 915 Zespół wibracyjny 198 205 216

Ogółem 7339 6007 4915

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

70000

80000

90000

2001 2002 2003

Nieprawidłowe zachowanie się pracownika Niewłaściwa organizacja

Niewłaściwy stan czynnika materialnego Brak lub niewłaściwe posługiwanie się czynnikiem materialnym Niewłaściwe samowolne zachowanie się pracownika Niewłaściwy stan psychofizyczny pracownika NieuŜywanie sprzętu ochronnego

Licz

ba o

sób

Lata

75

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

2001 2002 2003

lata 0

20

40

60

80

100

120

140

2001 2002 2003

lataZatrucia ostre i przew lekłe substancjami chemicznymi oraz następstw a tych

Rys. 2.30. Zestawienie ilościowe chorób

zawodowych w latach 2001-2003 Rys. 2.31. Ilościowe zestawienie przewlekłych

chorób zawodowych w latach 2001-2003 spowodowanych ostrymi i przewlekłymi zatruciami substancjami chemicznymi

620

640

660

680

700

720

740

760

780

800

820

2001 2002 2003

lata

200

210

220

230

240

250

260

270

280

2001 2002 2003

lataPrzew lekłe choroby oskrzeli w yw ołane działaniem substancji pow odujących

Rys. 2.32. Ilościowe zestawienie przewlekłych

chorób zawodowych w latach 2001-2003 spowodowanych pylicą płuc

Rys. 2.33. Ilościowe zestawienie przewlekłych chorób zawodowych w latach 2001-2003 spowodowanych przewlekłymi chorobami

oskrzeli wywołanymi działaniem substancji powodujących napadowe stany spastyczne

oskrzeli i choroby płuc

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

2001 2002 2003

lata

167

167,5

168

168,5

169

169,5

170

2001 2002 2003

lataPrzew lekłe, zanikow e i alergiczne nieŜyty błon śluzow ych nosa, gardła, krtani i

Rys. 2.34. Ilościowe zestawienie przewlekłych

chorób zawodowych w latach 2001-2003 spowodowanych przewlekłymi chorobami

oskrzeli wywołanymi działaniem substancji toksycznych

Rys. 2.35. Ilościowe zestawienie przewlekłych chorób zawodowych w latach 2001-2003

spowodowanych przewlekłymi, zanikowymi i alergicznymi nieŜytami błon śluzowych nosa,

gardła, krtani i tchawicy

Licz

ba o

sób

Licz

ba o

sób

Licz

ba o

sób

Licz

ba o

sób

Licz

ba o

sób

Licz

ba o

sób

76

0

500

1000

1500

2000

2500

2001 2002 2003

lata

0

100

200

300

400

500

600

2001 2002 2003

lata

Rys. 2. 36. Ilościowe zestawienie przewlekłych chorób zawodowych w latach 2001-2003 spowodowanych przewlekłymi chorobami narządu głosu związanymi z nadmiernym

wysiłkiem głosowym

Rys. 2. 37. Ilościowe zestawienie przewlekłych chorób zawodowych w latach 2001-2003

spowodowanych chorobami skóry

665

670

675

680

685

690

695

700

705

710

715

2001 2002 2003

lata

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

2001 2002 2003

lata

Rys. 2.38. Ilościowe zestawienie przewlekłych chorób zawodowych w latach 2001-2003 spowodowanych chorobami zakaźnymi i

inwazyjnymi

Rys. 2. 39. Ilościowe zestawienie przewlekłych chorób zawodowych w latach 2001-2003

spowodowanych sposobem wykonywania pracy

185

190

195

200

205

210

215

220

2001 2002 2003

lata

Rys. 2. 40. Ilościowe zestawienie chorób zawodowych w latach 2001-2003 spowodowanych zespołem wibracyjnym

Jak wynika z rys. 2.30 - 2.40 ogólna liczba chorób zawodowych na przełomie trzech lat zmniejszyła się. Wyjątek stanowią pylica płuc oraz choroby zakaźne i inwazyjne, gdzie odsetek chorych w 2002 r. był wysoki, a takŜe przewlekłe, zanikowe i alergiczne nieŜyty błon

Licz

ba o

sób

Licz

ba o

sób

Licz

ba o

sób

Licz

ba o

sób

Licz

ba o

sób

77

śluzowych nosa, gardła, krtani i tchawicy oraz zespół wibracyjny, gdzie liczba zachorowań corocznie wzrasta.

Rys.2.41. Porównanie ilości poszczególnych chorób zawodowych w latach 2001-2003

NajpowaŜniejsze zagroŜenie, jak wynika z rys. 2.41, stanowią przewlekłe choroby narządu głosu, związane z nadmiernym wysiłkiem głosowym, a takŜe uszkodzenia słuchu wywołane działaniem hałasu oraz pylice płuc. Najmniejsze zagroŜenie stanowią choroby oskrzeli, wywołane działaniem substancji toksycznych.

Wyniki zebrane w badanym przedsiębiorstwie

Tablica 2.8 Zestawienie porównawcze najczęstszych chorób zawodowych w latach 1997-2002

Choroby zawodowe 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 NieŜyt oskrzeli 22 27 2 4 4 2 4 Uszkodzenie słuchu 26 13 23 10 7 15 4 NieŜyt gardła i krtani 54 40 27 26 15 15 0 Choroba wibracyjna 8 10 1 4 4 4 0 Choroby skóry 5 15 10 2 4 1 0 Nowotwór 22 21 16 13 14 13 10 Zatrucia 7 21 3 2 2 0 1 Pylica, krzemica 89 43 44 10 9 5 2 Inne 3 10 7 2 1 0 1 RAZEM: 246 200 133 73 60 55 22

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

2001 2002 2003 Przewlekłe choroby narządu głosu związane z nadmiernym wysiłkiem głosowym Uszkodzenie słuchu wywołane działaniem hałasu Pylice płuc Choroby zakaźne i inwazyjne Choroby skóry Przewlekłe choroby oskrzeli wywołane działaniem substancji powodujących napadowe stany spastyczne oskrzeli i choroby płuc Zespół wibracyjny Przewlekłe, zanikowe i alergiczne nieŜyty błon śluzowych nosa, gardła, krtani i tchawicy Zatrucia ostre i przewlekłe substancjami chemicznymi oraz następstwa tych zatruć Przewlekłe choroby narządu ruchu wywołane sposobem wykonywania pracy Przewlekłe choroby oskrzeli wywołane działaniem substancji toksycznych,

Licz

ba o

sób

78

Tablica 2.9 Udział procentowy poszczególnych chorób zawodowych

Choroby zawodowe 2002 2003 NieŜyt oskrzeli 3,6 18,2 Uszkodzenie słuchu 27,27 18,2 NieŜyt gardła i krtani 27,27 0 Choroba wibracyjna 7,27 0 Choroby skóry 1,8 0 Nowotwór 23,63 45,45 Zatrucia 0 4,5 Pylica, krzemica 9,16 9,2 Inne 0 4,5

0

50

100

150

200

250

liczb

a ch

orób

zaw

odow

ych

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

lata

Rys. 2.42. Ilość ogółem chorób zawodowych występujących w latach1997-2003

Rys. 2.43. Zestawienie ilościowe chorób zawodowych

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

Pylica, krzemica NieŜyt gardła i krtani Uszkodzenie słuchu NieŜyt oskrzeli Nowotwór Choroba wibracyjna Zatrucia Choroby skóry Inne

Lata

Licz

ba o

sób

79

Rys. 2. 44. Procentowe zestawienie chorób zawodowych w roku 2003

Jak wynika z rys. 2. 42 liczba chorób w badanym przedsiębiorstwie corocznie maleje. JednakŜe w ciągu ostatnich czterech lat jest to nieznaczny spadek. NaleŜy więc podjąć próby przeciwdziałania temu zjawisku. Ta malejąca tendencja pokrywa się równieŜ z analizowanymi danymi statystycznymi, dotyczącymi całego przetwórstwa przemysłowego. Liczbowy spadek zachorowań moŜe wiązać się ze znacznymi zwolnieniami w wyniku procesu restrukturyzacji, co wpływa na badanie duŜo mniejszej grupy pracowników.

Największe zagroŜenie, jak wynika z rys. 2.43 i 2.44, stanowią choroby nowotworowe, uszkodzenia słuchu oraz nieŜyt oskrzeli. W odniesieniu do pozostałych chorób istnieje tendencja malejąca z roku na rok.

JeŜeli chodzi o rok 2003, to największe zagroŜenie stanowiły choroby wyŜej wymienione. Choroby skóry, wibracyjne, gardła i krtani nie wystąpiły w tym roku.

Tablica 2.10 Ilość wypadków od początku 2003r.

Rok 2003 Ilo ść wypadków Styczeń 6

Luty 7 Marzec 8

Kwiecień 6 Maj 9

Czerwiec 7 Lipiec 10

Sierpień 12 Wrzesień 5

Październik 5 Listopad 7 Grudzień 8

Zatrucia 4%

Uszkodzenie słuchu 18%

Pylica, krzemica 9%

Inne 4%

Nowotwór 46% NieŜyt oskrzeli

19%

Choroby skóry 0%

Choroba wibracyjna

0%

NieŜyt gardła i krtani 0%

80

Tablica 2.11 Ilość chorób zawodowych w zaleŜności od wieku pracownika

Lata Wiek pracownika

2002 2003 30-40 lat 1 0 41-50 lat 8 3 51-60 lat 23 33 61-70 lat 23 13

PowyŜej 70 lat 2 4 Razem: 57 53

0

2

4

6

8

10

12

styc

zeń

luty

mar

zec

kwie

cień

maj

czer

wie

c

lipie

c

sier

pień

wrz

esień

paŜd

iern

ik

listo

pad

grud

zień

Rys. 2. 45. Ilość wypadków od początku 2003 r.

0

5

10

15

20

25

30

35

liczb

a ch

orób

30-400 41-50 51-60 61-70 pow yŜej 70

w iek pracowników w latach

2002

2003

Rys. 2. 46. Choroby zawodowe według wieku pracowników

Jak wynika z rys. 2.45 największa liczba wypadków zdarzyła się w miesiącach wakacyjnych lipcu i sierpniu. Przyczyną moŜe być brak specjalistów na dane stanowisko pracy związany z urlopami, lub wpływ warunków pogodowych na ogólny stan psychofizyczny pracowników. Najliczniejszą grupę pracowników zapadających na choroby zawodowe, jak wynika z rys. 2.46, stanowią osoby w wieku 51 - 60 lat. MoŜe to być wynikiem długoletniej pracy w warunkach szkodliwych.

81

Tablica 2.12 Zestawienie ilościowe poszczególnych rodzajów wypadków

Ilo ść wypadków Rodzaj wypadku 2002 r. 2003 r.

Lekkie uszkodzenia ciała 63 87 CięŜkie uszkodzenia ciała 5 2

Zbiorowe 0 1 Śmiertelne 0 0

Razem 68 90

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

ilość

wyp

adkó

w

2002 2003

lata

Rys. 2.47. Porównanie ilości wypadków za

lata 2002-2003 Rys. 2.48. Zestawienie ilościowe poszczególnych

rodzajów wypadków w latach 2002-2003

Na podstawie rys. 2.47 i 2.48 moŜna zauwaŜyć zwiększenie się liczby wypadków w porównaniu z rokiem ubiegłym. Dotyczą one jednak lekkich uszkodzeń ciała. Liczba wypadków z cięŜkimi uszkodzeniami ciała zmniejszyła się.

Tablica 2.13 Dane niezbędne do obliczenia wskaźników cięŜkości i częstotliwości

Lata 2002 2003

Średni stan zatrudnienia: na koniec roku 9003 8458 Ilość wypadków ogółem w danym roku 68 90

Stracone średnio dni chorobowe z tytułu wypadku przy pracy 3342 5146

Tablica 2.14 Zestawienie wskaźników cięŜkości i częstotliwości

Wskaźniki

częstotliwości wypadków na 1000 osób

Wypadki ogółem

Wypadki lekkie

Wypadki cięŜkie

Wypadki zbiorowe

cięŜkości 1-szy cięŜkości 2-gi

2002 r. 7,5 6,9 0,6 0 37,1 49,1 2003 r. 10,6 10,2 0,23 0,17 60,84 57,1

63

5 0 0

87

2 1 0 0

10 20 30 40 50 60 70 80 90

2002 2003 lekkie uszkodzenia ciała cięŜkie uszkodzenia ciała zbiorowe śmiertelne

lata

82

Rok 2002 Wypadki ogółem

Wskaźnik częstotliwości = 10009003

68 ∗ = 7,5

Wypadki lekkie

Wskaźnik częstotliwości = 10009003

63 ∗ = 6,9

Wypadki cięŜkie

Wskaźnik częstotliwości = 10009003

5 ∗ = 0,6

Wskaźnik cięŜkości 1-szy = 1009003

3342∗ = 37,1

Wskaźnik cięŜkości 2-gi = 68

3342 = 49,1

Rok 2003 Wypadki ogółem

Wskaźnik częstotliwości = 10008458

90 ∗ = 10,6

Wypadki lekkie

Wskaźnik częstotliwości = 10008458

87 ∗ = 10,2

Wypadki cięŜkie

Wskaźnik częstotliwości = 10008458

2 ∗ = 0,23

Wypadki zbiorowe

Wskaźnik częstotliwości = 10008458

1 ∗ = 0,17

Wskaźnik cięŜkości 1-szy = 1008458

5146∗ = 60,84

Wskaźnik cięŜkości 2-gi = 90

5146 = 57,1

Wskaźnik częstotliwości = wypadki /ilość zatrudnionych*1000

Wskaźnik cięŜkości 1= ilość dni straconych /ilość zatrudnionych*100 (ilość straconych dni na 100 zatrudnionych)

Wskaźnik cięŜkości 2 = ilość dni straconych/ilość wypadków

83

0

2

4

6

8

10

12

2002 r. 2003 r.

lata

6,9

0,60

10,2

0,23 0,17

0

2

4

6

8

10

12

2002 r. 2003 r.

lata

Wypadki lekkie Wypadki cięŜkie Wypadki zbiorow e

Rys. 2.49. Porównanie wskaźników

częstotliwości ogółem za lata 2002-2003 Rys. 2.50. Porównanie wskaźników częstotliwości za lata 2002-2003

Jak wynika z rys.2.49 i 2.50 ogólny wskaźnik częstotliwości oraz wypadków lekkich zwiększył się, natomiast wypadków cięŜkich zmniejszył.

37,1

60,84

49,1

57,1

0

10

20

30

40

50

60

70

cięŜkości 1-szy cięŜkości 2-gi

lata

2002 r. 2003 r.

Rys. 2.51. Porównanie wskaźników cięŜkości za lata 2002-2003

Jak wynika z rys. 2.51 obydwa wskaźniki cięŜkości w roku 2003 wzrosły.

JeŜeli chodzi o ryzyko nieinwestowania w rozwój pracowników badane przedsiębiorstwo oferuje swoim pracownikom następujący program szkoleń:

1.Podnoszenie kwalifikacji pracowników w formach szkolnych • wyŜszych, średnich zawodowych • policealnych, zasadniczych zawodowych

2. Podnoszenie kwalifikacji pracowników w formach pozaszkolnych • studia podyplomowe, kursy na tytuły kwalifikacyjne

3. Doskonalenie zawodowe pracowników (kursy, konferencje, seminaria) • z zakresu zarządzania jakością ISO s. 9000, z zakresu zarządzania środowiskowego

ISO s. 14000, z zakresu bezpieczeństwa pracy, z zakresu obsługi komputerów (podstawa obsługi, Word, Power Point, Excel, Access, AutoCAD, Unix, Internet itp.)

• dla słuŜb finansowo – księgowych

War

tość

wsk

aźni

ka

War

tość

wsk

aźni

ka

War

tość

wsk

aźni

ka

84

• dla słuŜb technicznych • z zakresu aktualizacji przepisów prawnych dla słuŜb: kadrowych, inwestycyjnych,

marketingowych, handlowych, administracyjnych, socjalnych, geodezyjnych, informatycznych; z zakresu gospodarki materiałowej, z zakresu psychologii dla słuŜb: produkcyjnych, zaopatrzeniowych, BHP; z zakresu języków obcych (angielski, niemiecki), inne

4. Kursy obligatoryjne 5. Kursy na uprawnienia 6. Przekwalifikowania pracowników 7. Nieplanowane przez komórki (np. z zakresu powaŜnych awarii)

JeŜeli chodzi o ryzyko ekologiczne to na początek naleŜy określić pewne pojęcia ściśle z nim związane: � gospodarowanie odpadami - rozumie się przez to zbieranie, transport, odzysk

i unieszkodliwianie odpadów, w tym równieŜ nadzór nad takimi działaniami oraz nad miejscami unieszkodliwiania odpadów,

� magazynowanie odpadów - rozumie się przez to czasowe przetrzymywanie lub gromadzenie odpadów przed ich transportem, odzyskiem lub unieszkodliwianiem,

� odpady ulegające biodegradacji - rozumie się przez to odpady, które ulegają rozkładowi tlenowemu lub beztlenowemu przy udziale mikroorganizmów,

� odzysk - rozumie się przez to wszelkie działania, określone w załączniku nr 5 do ustawy (Ustawa z dn. 27 kwietnia 2001 r. o odpadach), nie stwarzające zagroŜenia dla Ŝycia i zdrowia ludzi oraz stanu środowiska, a polegające na: wykorzystaniu odpadów w całości lub w części, odzyskiwaniu z odpadów substancji, materiałów i energii celem dalszego wykorzystania,

� PCB - rozumie się przez to polichlorowane difenyle, polichlorowane trifenyle, monometylotetrachlorodifenylometan, monometylodichlorodifenylometan, monometylo- dibromodifenylometan oraz mieszaniny zawierające jakąkolwiek z tych substancji w ilości powyŜej 0,005% wagowo łącznie,

� recykling - rozumie się przez to taki odzysk, który polega na powtórnym przetwarzaniu substancji lub materiałów zawartych w odpadach w procesie produkcyjnym w celu uzyskania substancji lub materiału o przeznaczeniu pierwotnym lub o innym przeznaczeniu, w tym teŜ recykling organiczny, z wyjątkiem odzysku energii,

� recykling organiczny - rozumie się przez to obróbkę tlenową (w tym kompostowanie) lub obróbkę beztlenową odpadów, które ulegają rozkładowi biologicznemu w kontrolowanych warunkach przy wykorzystaniu mikroorganizmów, w wyniku czego powstaje materia organiczna lub metan; składowanie na składowisku odpadów nie jest traktowane jako recykling organiczny,

� składowisko odpadów - rozumie się przez to obiekt budowlany przeznaczony do składowania odpadów,

� termiczne przekształcanie odpadów - rozumie się przez to procesy utleniania odpadów (w tym spalania, zgazowywania) lub rozkładu odpadów (w tym rozkładu pirolitycznego), prowadzone w przeznaczonych do tego instalacjach lub urządzeniach, na zasadach określonych w przepisach szczegółowych,

� unieszkodliwianie odpadów - rozumie się przez to poddanie odpadów procesom przekształceń biologicznych, fizycznych lub chemicznych, określonym w załączniku nr 6 do ustawy w celu doprowadzenia ich do stanu, który nie stwarza zagroŜenia dla Ŝycia i zdrowia ludzi lub dla środowiska [107].

W ustawie tej [107] są teŜ wymienione kategorie odpadów, takŜe niebezpiecznych, oraz składniki i właściwości odpadów, które kwalifikują je jako niebezpieczne. Określone są

85

następnie działania, polegające na wykorzystaniu odpadów w całości bądź w części lub na odzyskaniu z odpadów substancji, materiałów i energii celem dalszego wykorzystania.

W dalszej części porównano dane statystyczne oraz zebrane w badanym przedsiębiorstwie w odniesieniu do ryzyka ekologicznego.

Tablica 2.15

Emisja i redukcja przemysłowych zanieczyszczeń powietrza (woj. Małopolskie) - na podstawie [87, s. 15-25]

Wyszczególnienie 2001 2002 2003 Zakłady szczególnie uciąŜliwe dla czystości powietrza

- w tym wyposaŜone w urządzenia do redukcji zanieczyszczeń pyłowych

- w tym wyposaŜone w urządzenia do redukcji zanieczyszczeń gazowych

127 96

21

126 95

17

121 93

19

Emisja zanieczyszczeń w tys. ton: - pyłowych - gazowych z CO2 - bez CO2

w tym: dwutlenek siarki tlenek węgla tlenek azotu metan

16,7

13378,3 201,5 65,0 53,1 28,1 52,4

14,4

12689,2 189,9 58,4 46,8 25,9 56,3

12,2

12660,9 180,9 53,9 43,2 24,9 56,5

Zanieczyszczenia zatrzymane w urządzeniach do redukcji zanieczyszczeń w tys. ton:

- pyłowe - gazowe (bez CO2)

98,3 37,5

98,5 37,8

98,8 38,7

Emisja zanieczyszczeń (tys. ton)

Zanieczyszczenia zatrzymane w urządzeniach do redukcji zanieczyszczeń

(tys. ton) Pyłowych Gazowych Pyłowych Gazowych

Wyszczególnienie

2002 2003 2002 2003 2002 2003 2002 2003 Produkcja metali i wyrobów z metali

3,1 2,9 2187,2 2067,5 130,6 128,0 85,0 83,2

Jak wynika z tab. 2.15 liczba zanieczyszczeń zatrzymanych w urządzeniach do redukcji zanieczyszczeń w ciągu trzech ostatnich lat pozostaje na względnie stałym poziomie.

2,8

2,85

2,9

2,95

3

3,05

3,1

tys.

ton

2002 2003

lata

pyłow ych

2000

2020

2040

2060

2080

2100

2120

2140

2160

2180

2200

tys.

ton

2002 2003

lata

gazow ych

Rys.2.52. Emisja zanieczyszczeń pyłowych przy produkcji metali i wyrobów z metali

Rys.2.53. Emisja zanieczyszczeń gazowych przy produkcji metali i wyrobów z metali

86

Jak wynika z rys. 2.52 i 2.53 liczba zanieczyszczeń pyłowych i gazowych w roku 2003 przy produkcji metali i wyrobów z metali zmniejszyła się w porównaniu z rokiem ubiegłym.

Rys. 2. 54. Zanieczyszczenia zatrzymane w urządzeniach do redukcji zanieczyszczeń przy produkcji metali i wyrobów z metali

Rys. 2.55. Zestawienie zakładów szczególnie uciąŜliwych dla czystości powietrza

Jak wynika z rys. 2.54 ilość zanieczyszczeń zatrzymanych w urządzeniach do redukcji

zanieczyszczeń przy produkcji metali i wyrobów z metali w latach 2002-2003 pozostała praktycznie stała. Jak wynika z rys. 2.55 liczba zakładów szczególnie uciąŜliwych dla czystości powietrza corocznie nieznacznie maleje.

Rys. 2.56. Zestawienie przemysłowych pyłowych i gazowych zanieczyszczeń

powietrza

Rys. 2.57. Zestawienie przemysłowych gazowych zanieczyszczeń powietrza z CO2

Jak wynika z rys. 2.56 i 2.57 liczba zanieczyszczeń pyłowych i gazowych maleje corocznie.

0 20 40 60 80

100 120 140

2000 2001 2002 lata

Zakłady szczególnie uciąŜliwe dla czystości powietrza WyposaŜone w urządzenia do redukcji zanieczyszczeń pyłowych WyposaŜone w urządzenia do redukcji zanieczyszczeń gazowych

201,5

16,7

189,9

14,4

180,9

12,2 0

50

100

150

200

250

tys. ton

2000 2001 2002 lata

gazowych bez CO2 pyłowych

12200 12400 12600 12800 13000 13200 13400

tys. ton

2000 2001 2002 lata

gazowych z CO2

0 20 40 60 80

100 120 140

tys. ton

pyłowych gazowych lata

2002 2003

tys.

ton

2001 2002 2003 lata

2001 2002 2003 lata 2001 2002 2003

lata

87

30%

24%14%

32%

dwutlenek siarki tlenek w ęgla tlenek azotu

Rys. 2.58. Zestawienie ilościowe emisji zanieczyszczeń gazowych w 2003 r. (bez CO2)

Rys. 2.59. Zestawienie ilościowe emisji zanieczyszczeń gazowych w latach 2001-2003 (bez CO2)

Jak wynika z rys. 2.58 i 2.59 największy udział w zanieczyszczeniach gazowych bez CO2 ma dwutlenek siarki i metan.

Tablica 2.16 WyposaŜenie zakładów w podstawowe urządzenia do redukcji zanieczyszczeń w latach 2001-

2003 – na podstawie [87, s. 15-25]

Urządzenia 2001 2002 2003 Cyklony 5541 5091 4777 Multicyklony 996 946 876 Filtry tkaninowe 3703 3770 3690 Elektrofiltry 674 665 644 Urządzenia mokre 1847 1809 1680

0 10 20 30 40 50 60 70

2000

2001

2002

tlenek azotu tlenek węgla dwutlenek siarki metan

2003 2002 2001

88

Rys. 2.60. WyposaŜenie zakładów w podstawowe urządzenia do redukcji zanieczyszczeń

Rys. 2.61. Udział poszczególnych urządzeń do redukcji zanieczyszczeń w roku 2003

Jak wynika z rys. 2.60 i 2. 61 największą liczbę urządzeń do redukcji zanieczyszczeń stanowią cyklony i filtry tkaninowe a najmniejszą elektrofiltry, które są najlepszymi urządzeniami, ale i najbardziej kosztownymi. Ponadto, corocznie maleje liczba urządzeń redukujących zanieczyszczenia. JeŜeli chodzi o badane przedsiębiorstwo hutnicze to naleŜy zaznaczyć, Ŝe w wyniku złoŜoności procesu produkcyjnego w hucie powstaje zarówno wiele rodzajów odpadów, jak i odpady stanowiące duŜą masę, takie jak: ŜuŜle wielkopiecowe (0,3 Mg / l Mg surówki), ŜuŜle stalownicze, pyły i szlamy Ŝelazonośne, popioły lotne ze spalania węgla kamiennego, zgorzelina i mułki, zuŜyte materiały ogniotrwałe. Ogółem, w całym ciągu produkcyjnym, powstaje około 110 rodzajów odpadów, w tym w większości odpady uciąŜliwe dla środowiska naturalnego, zawierające między innymi oleje, metale cięŜkie (Mn, Pb, Cr, Cd, Zn, Cu, Ni, Al), azbest, fenole, substancje smołowe.

W 100% lub w znacznej większości utylizowane lub zawracane do produkcji są następujące odpady: zuŜyte oleje, zendra, mułek zendrowy, zgorzelina, odpady smołowe,

Multicyklony 8%

Cyklony 40%

Urządzenia mokre 14%

Elektrofiltry 6%

Filtry tkaninowe

32%

5541

3703

1847 996

674

5091

3770

1809 946

665

4777

3690

1680 876

644

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

2001 2002 2003 lata

Cyklony Filtry tkaninowe Urządzenia mokre Multicyklony Elektrofiltry

89

czyściwo, odpady cynkonośne, skrzepy, FeSO4, Fe2O3, ŜuŜel wielkopiecowy, ŜuŜel z walcowni, ŜuŜel konwertorowy. Odpady inne, np. gruz poremontowy, zuŜyte materiały ogniotrwałe, szlamy z oczyszczalni ścieków są składowane na składowiskach huty.

Poprzez wyłączenia z eksploatacji najbardziej uciąŜliwych instalacji, modernizacje istniejących i budowę nowoczesnych ciągów technologicznych, wprowadzenie selektywnego składowania odpadów oraz zwiększenia stopnia utylizacji i zagospodarowania odpadów poprodukcyjnych, ilości wytwarzanych i składowanych odpadów w odniesieniu do wielkości maksymalnych uległy obniŜeniu o:

o 67% odpadów wytworzonych; o 91 % odpadów składowanych.

Obecnie huta utylizuje ponad 87% wytwarzanych przez siebie odpadów. Utylizuje się równieŜ odpady składowane na hałdzie, a pochodzące z wcześniejszych lat działalności huty.

Działania podejmowane przez hutę spowodowały znaczne zmniejszenie jej szkodliwego wpływu na środowisko. Wiele z nich jest aktualnie realizowanych i wymaga ukończenia w celu dalszego zmniejszania uciąŜliwości huty dla środowiska.

Poprzez systematyczne domykanie wewnętrznych obiegów wodnych, uruchomienie w latach osiemdziesiątych dwóch oczyszczalni ścieków oraz skierowanie oczyszczonych ścieków do głównego ujęcia wody przemysłowej, huta zmniejszyła ilość odprowadzanych ścieków o ponad 98% [31].

Tab. 2.17 przedstawia rejestr znaczących aspektów środowiskowych w dawnej HTS, z kolei tab. 2.19 przedstawia zestawienie ilościowe przemysłowych zanieczyszczeń powietrza, odpadów oraz ścieków za lata 2000-2003.

90

Tablica 2.17 Rejestr znaczących aspektów środowiskowych w dawnej HTS

Lp. Aspekt środowiskowy Wpływ 1 Emisja S02 P 2 Emisja NOx w przeliczeniu na NO2 P 3 Emisja pyłu całkowitego P 4 Emisja benzo(a)piranu P 5 Emisja CO P 6 Ściek wsk. ChZT WP 7 Ściek z zaw. Fenoli WP 8 Ściek z zaw. metali cięŜkich WP

9 Inne niewymienione odpady (siarka z

oczyszczania gazu koksowego) O

10 Mieszanki popiołowo ŜuŜlowe z

mokrego odprowadzania odpadów paleniskowych

O

11 śuŜle z procesów wytapiania (wielkopiecowe, stalownicze)

O

12 Szlamy i osady pofiltracyjne z

oczyszczania gazów odlotowych O

13 Okładziny piecowe i materiały

ogniotrwałe z procesów metalurgicznych O

14 Zgorzelina walcownicza O 15 Odpady opakowaniowe - papier, tektura O

16 Odpady opakowaniowe - tworzywa

sztuczne O

17 Odpady opakowaniowe – szkło O

18 Okładziny piecowe i materiały

ogniotrwałe z procesów niemetalurgicznych

O

19 Odpady z budowy, remontów i

demontaŜu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej – szkło

O

20

Odpady z budowy, remontów demontaŜu obiektów budowlanych oraz

infrastruktury drogowej - tworzywa sztuczne

O

21

Odpady drewna, szkła i tworzyw sztucznych zawierające lub

zanieczyszczone substancjami niebezpiecznymi (drewno nasączone

związkami do konserwacji i impregnacji)

O

22 Zmieszane odpady z budowy, remontów

i demontaŜu O

23 Szlamy z fizykochemicznej przeróbki

odpadów O

24 Osady z dekarbonizacji wody O

25 Roztwory i szlamy z regeneracji

wymienników jonitowych O

26 Odpady ulegające biodegradacji O P - emisja do powietrza, WP - zrzut zanieczyszczeń do wód powierzchniowych, O - wytwarzanie/składowanie odpadów

91

Tablica 2.18 Zestawienie ilościowe przemysłowych zanieczyszczeń powietrza, odpadów oraz ścieków za

lata 2000-2003

I Przemysłowe zanieczyszczenia powietrza Lata (tony/rok) Wyszczególnienie

2000 2001 2002 2003 A. Emisja przemysłowych zanieczyszczeń powietrza

2644924 2184402 1958359 1952175

1. Emisja zanieczyszczeń pyłowych 3259 2629 2720 2882

2. Emisja zanieczyszczeń gazowych w tym:

2640967 2181154 1958359 1948624

dwutlenek siarki 6027 5380 4613 4237 dwutlenek węgla 2586812 2134756 1918136 1907132

tlenek węgla 42054 35568 31271 32499 tlenek azotu 4934 4431 4030 3707

węglowodory l140 l019 1025 1049 3. Emisja zanieczyszczeń toksycznych i szczególnie

szkodliwych 698 619 620 669

B. Zanieczyszczenia zatrzymane w urządzeniach do redukcji

zanieczyszczeń 116330 105557 126506 162720

1. pyłowe 116330 105557 126506 162720 2. gazowe 0 0 0 0

II. Odpady (tony/rok) Ilość wytworzonych odpadów 2203558 1787004 1672382 1823743

Ilość gospodarczo wykorzystanych odpadów

886580 841003 1253756 1130371

Ilość składowanych i gromadzonych odpadów

1316978 946001 418626 693372

III. Ścieki Zrzuty ścieków ogółem w tym: 3749 4313 3166 3215

Ścieki oczyszczone 3749 4313 3166 3215 Ścieki nieoczyszczone 0 0 0 0

Rys. 2.62. Ilość przemysłowych zanieczyszczeń powietrza

2644924

116330

2184402

105557

1958359

126506

1952175

162720

0

500000

1000000

1500000

2000000

2500000

3000000

2000 2001 2002 2003 lata

Emisja przemysłowych zanieczyszczeń powietrza Zanieczyszczenia zatrzymane w urządzeniach do redukcji zanieczyszczeń

Ilość

zan

iecz

yszc

zeń

92

Ilo ść zanieczyszczeń

0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500

2000

2001

2002

2003

lata

Emisja zanieczyszczeń toksycznych i szczególnie szkodliw ych

Emisja zanieczyszczeń pyłow ych

Rys. 2.63. Zestawienie ilościowe przemysłowych zanieczyszczeń powietrza – toksycznych, szczególnie szkodliwych i pyłowych

0 500000 1000000 1500000 2000000 2500000 3000000

2000

2001

2002

2003

lata

Emisja zanieczyszczeń gazow ych

Rys. 2. 64. Zestawienie ilościowe przemysłowych zanieczyszczeń powietrza - gazowych

Rys. 2.65. Zestawienie szczegółowe przemysłowych zanieczyszczeń gazowych – bez CO2

0 5000 10000 15000 20000 25000 30000 35000 40000 45000

2000

2001

2002

2003

lata

węglowodory tlenek azotu dwutlenek siarki tlenek węgla

Ilo ść zanieczyszczeń

Ilo ść zanieczyszczeń

93

Ilość

wyt

wor

zony

ch

odpa

dów

0

500000

1000000

1500000

2000000

2500000

3000000

2000 2001 2002 2003

Rys. 2. 66. Zestawienie szczegółowe przemysłowych zanieczyszczeń gazowych – CO2

Jak wynika z rys. 2.62 corocznie maleje emisja zanieczyszczeń przemysłowych powietrza, natomiast ilość zanieczyszczeń zatrzymanych w urządzeniach do ich redukcji stale rośnie.

Rys. 2.63 - 2.66 świadczy, Ŝe emisja zanieczyszczeń toksycznych i szczególnie szkodliwych oraz pyłowych od roku 2001 wzrasta, natomiast zanieczyszczeń gazowych maleje. JeŜeli chodzi o zanieczyszczenia gazowe, to największy odsetek stanowi dwutlenek oraz tlenek węgla. Emisja dwutlenku siarki, dwutlenku węgla i tlenku azotu w ciągu ostatnich 4 lat zmniejsza się. Natomiast emisja tlenku węgla i węglowodorów w 2003 r. była wyŜsza niŜ w roku poprzednim.

0

500000

1000000

1500000

2000000

2500000

2000 2001 2002 2003lata

llość w ytw orzonych odpadówIlość gospodarczo w ykorzystanych odpadówIlość składow anych i gromadzonych odpadów

Rys. 2.67. Gospodarka odpadami

Jak wynika z rys. 2.67 ilość wytworzonych odpadów w 2003 r. była wyŜsza niŜ

w latach poprzednich. RównieŜ ilość składowanych i gromadzonych odpadów była wyŜsza niŜ w roku poprzednim. Ilość gospodarcza wykorzystanych odpadów w roku 2003 zmniejszyła się w porównaniu z rokiem poprzednim.

lata

Ilość

dw

utle

nku

węg

la

94

Ilość

wyt

wor

zony

ch śc

iekó

w

3749

0

4313

0

3166

0

3215

00

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

2000 2001 2002 2003

lata

Zrzuty ścieków ogółem w ty m: ścieki oczy szczone ścieki nieoczy szczone

Rys. 2.68. Gospodarka ściekami w latach 2000 – 2003

Jak wynika z rys. 2.68 zrzuty ścieków w roku 2003 były nieznacznie większe niŜ w roku poprzednim. To samo dotyczy ścieków oczyszczonych.

95

3. Propozycja metodyki oceny ryzyka w przedsiębiorstwie przemysłowym na przykładzie huty stali

Proces zarządzania ryzykiem przeanalizowano za pomocą trzech zaadoptowanych metod:

• metoda I - macierzowa, • metoda II - oparta na przypisywaniu wag lub wartości skutków dla obszarów

zagroŜeń i moŜliwości przeciwdziałania, • metoda III - zmodyfikowana FMEA. Zastosowanie trzech róŜnych metod badawczych pozwoliło na uzyskanie wiarygodnych

wyników, niemoŜliwych do uzyskania jedną tyko metodą. Podczas opracowywania wymienionych metod wykorzystano tzw. opisową metodę ryzyka, mówiącą, Ŝe ocenę ryzyka, charakterystycznego dla działalności gospodarczej, moŜna przeprowadzać nie tylko w sposób liczbowy (za pomocą miar ryzyka), lecz równieŜ w sposób opisowy. Wykorzystano takŜe techniki punktowe, pomocne w sytuacjach, kiedy dokonuje się wyborów między propozycjami trudno mierzalnymi w inny sposób [5, s. 115-148], [37, s.21-30], [74, s. 91-170]. 3.1. Modele systemowe opisujące ryzyko w przedsiębiorstwie hutniczym

Wyjątkowo duŜo uwagi trzeba zawsze poświęcić tworzeniu modelu ryzyka, który szczególnie w Polsce, poza wartością czysto merytoryczną (stworzenie bazy podejmowania decyzji dotyczących bezpieczeństwa organizacji) ma dodatkowo olbrzymią wartość edukacyjną. W naszym kraju w wielu, nawet bardzo duŜych organizacjach, widoczne jest bowiem lekcewaŜące podejście do problemu ryzyka. Wynika to najczęściej z nieświadomości, co do rzeczywistej wielkości zagroŜeń związanych z prowadzoną działalnością.

Praktyka pokazuje, Ŝe często sama informacja o potencjalnych skutkach moŜliwych i - wcale nie tak nieprawdopodobnych - zdarzeń prowadzi do zmiany podejścia kierownictwa wyŜszego, średniego i niŜszego szczebla do problemu bezpieczeństwa organizacji. W rozdziale tym zostanie przeprowadzona próba stworzenia modelu zarządzania tymi rodzajami ryzyka w hutnictwie, do których nie moŜna zastosować Ŝadnych znanych metod kierowania ryzykiem. 3.1.1. Ogólne modele systemowe opisujące ryzyko Stworzenie ogólnego, uproszczonego modelu systemowego opiera się na następujących zasadach (rys. 3.1.):

Rys. 3.1. Uproszczony model systemowy

Modele ryzyka opracowuje się po to, by menedŜerowie firmy byli w stanie w spójny sposób rozpoznawać zagroŜenia o wysokim ryzyku lub wysokich moŜliwościach przeciwdziałania. Wiele firm doświadcza problemu, jakim jest niezdolność do mierzenia wszystkich rodzajów ryzyka wystepujących w firmie. Dysponują wprawdzie narzędziami prognostycznymi dotyczącymi kosztów i harmonogramów, ale jeśli chodzi o ryzyko, dostępnych narzędzi jest bardzo niewiele. Modele ryzyka zapełniają tę lukę i ułatwiają

WEJŚCIE SYSTEM WYJŚCIE

96

jednolitą ocenę projektów pod kątem ryzyka, na jakie wystawiają one organizację, oraz identyfikację czynników, dających największą szansę osiągnięcia sukcesu. • Opis techniki tworzenia modeli ryzyka. Polega ona na sporządzeniu listy pytań, które

umoŜliwi ą ocenę ogólnego ryzyka oraz moŜliwości przeciwdziałania z nim związanych. Pytania powinny dotyczyć zagadnień związanych z działalnością i problemami doświadczanymi przez organizację i powinny odzwierciedlać jej tolerancję wobec ryzyka.

• Zastosowania. Modele ryzyka buduje się na ogół dopiero wtedy, gdy firma zetknie się w praktyce z róŜnymi rodzajami ryzyka lub doświadczy jakichś niepowodzeń i w rezultacie zaczyna starać się o to, aby w przyszłości unikać tego rodzaju problemów.

• Tworzenie modelu. Dane potrzebne do utworzenia modelu ryzyka obejmują listę najwaŜniejszych rodzajów ryzyka oraz informację o tolerancji organizacji na ryzyko, a z drugiej strony listę czynników sukcesu, będących atutami organizacji lub otwierających przed nią nowe moŜliwości. Dane te tworzą bazę, na podstawie której będzie się oceniać wszystkie decyzje. Inną potrzebną informacją jest określenie względnych wag poszczególnych rodzajów ryzyka i czynników sukcesu oraz obiektywnej miary słuŜącej do oceny prawdopodobieństwa ich zaistnienia. Najbardzie praktyczne jest wpisanie ich w arkusz kalkulacyjny lub bazę danych, tak by moŜna było wyświetlić je w postaci wykresu, diagramu lub w innej formie graficznej, ilustrującej względny poziom rozwaŜanego ryzyka.

Proces tworzenia modelu ryzyka obejmuje: � Identyfikacja najwaŜniejszych obszarów zagroŜeń i moŜliwości przeciwdziałania:

rozpoznanie wszystkich obszarów ryzyka i moŜliwości; selekcja tych obszarów. � Przypisanie wag lub wartości skutków do obszarów zagroŜeń i moŜliwości

przeciwdziałania. Liczbowe wagi trzeba ustalić według skali, której najwyŜsze wartości są przypisywane najbardziej niepokojącym obszarom ryzyka i najbardziej obiecującym obszarom moŜliwości.

� Określenie skali prawdopodobieństwa. Chodzi tu o ocenę (zazwyczaj przyjmującą wartość od 1 do 3) prawdopodobieństwa tego, Ŝe sytuacja rozwinie się na tyle, by obszar ryzyka lub moŜliwości stał się istotny dla danego ryzyka. Skale prawdopodobieństwa dla kaŜdego obszaru zawierają miary, pozwalające na spójną ocenę prawdopodobieństw ich wystąpienia.

� Wyznaczenie zakresu wyników liczbowych � Graficzna prezentacja wyników � Przetestowanie modelu [41, s. 145-146].

Według S. Nahotki [74, s. 91-170] w zarządzaniu ryzykiem moŜna zastosować wiele modeli (rys. 3.2):

Rys. 3.2. Klasyfikacja modeli zarządzania ryzykiem

Model ogólny zarządzania ryzykiem obejmuje: • zarządzanie, którego elementami jest: poznanie ryzyka, analiza ryzyka i

opanowanie ryzyka.

Modele zarządzania

ryzykiem

Model ogólny

Model IM

Model analityczno-kontrolny

Model rozszerzony

Model klasyczny

Model NRP

97

• zachowania. Obejmują one zachowania zorientowane na czynniki ryzyka oraz zorientowane na skutki ryzyka.

• formy alokacji . NaleŜą do nich: wyrównanie (kompensacja) ryzyka, podział (rozproszenie) ryzyka i przenoszenie (ubezpieczenie) ryzyka.

Model Hertza, zwany modelem klasycznym, dzieli analizę inwestowania kapitału na trzy główne kategorie: rynek, inwestowanie i koszt. Zmiennymi analizy rynku są: wielkość rynku (zapotrzebowanie na wyroby), tempo wzrostu wielkości rynku związane z cyklem Ŝycia produktu, akcje rynku związane z ceną produktu. Zmiennymi analizy inwestowania są: Ŝywotność inwestowania, czas bezpośredniego inwestowania, początkowe koszty inwestowania, przyszłe koszty inwestowania, wyłączając koszty kapitału obrotowego. Zmiennymi analizy kosztu są: koszty stałe i zmienne. Przyjmuje się, Ŝe kaŜda zmienna jest stochastyczna i niezaleŜna. Parametry określone dla kaŜdej zmiennej odzwierciedlają świadomość kierownictwa, co do wzajemnych związków pomiędzy zmiennymi.

Model IM dotyczy działań w przedziale od identyfikacji do monitorowania. Identyfikacja ryzyka jest podstawowym, wyjściowym elementem procesu zarządzania ryzykiem. Następnym etapem jest oszacowanie ryzyka, kolejnym badanie alternatywnych technik zarządzania ryzykiem. Wybór odpowiedniej techniki zarządzania ryzykiem wynika z analizy potencjalnych wielkości szkód, częstości ich występowania, efektywności i kosztów zarządzania ryzykiem. Ostatnim etapem jest monitorowanie. Jest to proces ciągły, polegający na obserwacji odchyleń, zarysowujących się tendencji, które mogą wpływać na funkcjonowanie systemu gospodarczego.

Początkowym etapem w modelu analityczno – kontrolnym jest rozpoznanie czyli identyfikacja ryzyka. Wyniki tego rozpoznania umoŜliwiają przeprowadzenie oceny ryzyka. Rozumie się ją tutaj jako proces analizy przewidywanych zagroŜeń w działalności gospodarczej, które mogą wywierać wpływ na wyniki ekonomiczne tej działalności. Kolejnym etapem jest manipulacja. Etap końcowy w modelu zarządzania ryzykiem jest to obserwacja i kontrola przebiegu działań w przedsiębiorstwie oraz zjawisk zachodzących w jego otoczeniu w odniesieniu do wcześniej przyjętych ram dopuszczalnego ryzyka. Model NRP jest skrótem wyrazów: niepewność, ryzyko, pewność (rys. 3.3).

Rys. 3.3. Model NRP zarządzania ryzykiem

Analiza problemu:

Analiza ryzyka:

Minimalizacja ryzyka

Gromadzenie informacji:

• poprawa stopnia poinformowania

• „zagęszczanie” informacji

• optymalny stosunek informacji posiadanych do niezbędnych

• określenie alternatyw działania z uwzględnieniem elementów pewnych i niepewnych

• ustalenie największej szkody

Instrumenty wykonania ryzyka:

• obniŜenie prawdopodobieństwa strat poprzez poprawę stanu i jakości informacji, maksymalizację elementów pewnych i minimalizację niepewnych

• ustalenie metod pokonania ryzyka

• wyznaczenie zaleŜności między przyczyną wystąpienia szkody a poziomem odchylenia (rozmiary ryzyka)

• analiza moŜliwości rozłoŜenia ewentualnych strat

• ustalenie zasad pokrycia strat

Niepewność Ryzyko Prawdopodobieństwo Pewność

98

W modelu NRP przyjmuje się, Ŝe istotę zarządzania ryzykiem stanowi podejmowanie przez menedŜera takich działań, które umoŜliwiają przekształcenie warunków niepewności poprzez ryzyko do warunków pewności, bądź choćby zbliŜanie się do tych ostatnich.

Model rozszerzony powstał poprzez połączenie poszczególnych elementów wyŜej opisanych modeli.

3.1.2. Próba stworzenia modeli systemowych ryzyka w odniesieniu do badanego przedsiębiorstwa

W rozdziale tym zostały przedstawione podstawowe modele ryzyka, jakie mogą dotyczyć

całego hutnictwa lub tylko pojedynczych hut. Są to modele: zarządzania hutą w warunkach zagroŜenia ryzykiem i-tego rodzaju, poziomów zagroŜeń, sterowania zmianami ryzyka i ogniska ryzyka. Ponadto, opracowany został model antyryzyka, dzięki któremu moŜna wyznaczać konkretne standardy postępowania w wypadku pojawienia się zagroŜenia technologicznego, rynkowego lub finansowego. Modele te dają równieŜ podstawę do sporządzenia programu komputerowego, pozwalającego monitorować ryzyko i zarządzać nim.

Analiza ryzyka obejmuje te obszary nauki i jej praktycznej aplikacji, gdzie normalne funkcjonowanie układu ekonomicznego, społecznego, ekologicznego lub technologicznego moŜe zostać na tyle powaŜnie zakłócone, Ŝe układ ten przemieszcza się poza granice stabilności, zaś jego powrót do obszaru normalnej pracy wymaga znacznych nakładów kapitałowych. Kiedy ryzyko dotyczy moŜliwych zakłóceń rynkowych, technologicznych, ekologicznych i społecznych waŜne jest rozróŜnianie obszarów „poza stabilnych”, tak, aby w przypadku szybko narastającego zagroŜenia, odpowiednie słuŜby były zawczasu przygotowane do podjęcia niezbędnych działań, bez kosztownego w tych warunkach eksperymentowania.

Przygotowanie odpowiedniego monitoringu zagroŜeń (bazy danych) oraz systemów ich przetwarzania, pozwala, po otrzymaniu sygnałów świadczących o istnieniu realnego zagroŜenia, na szybkie podjęcie odpowiednich decyzji oddalających niebezpieczeństwo lub przygotowanie dobrze zorganizowanej akcji ratowniczej. Ostateczną decyzję w takich przypadkach podejmuje zawsze człowiek na podstawie wcześniejszego rozeznania potencjalnych obszarów ryzyka, z uŜyciem odpowiednio zaprogramowanych komputerów. Człowiek podejmujący decyzje będzie mógł w stosunkowo krótkim czasie wyciągnąć właściwe wnioski, co zwiększy efektywność zarządzania w tych na ogół nietypowych i dynamicznie zmieniających się warunkach [21, s. 645-657], [44]. Dalsze badania opierać się będą na analizie sześciu wybranych wcześniej rodzajów ryzyka, występujących w badanym przedsiębiorstwie. 3.1.3. Model zarządzania hutą w warunkach zagroŜenia ryzykiem i-tego rodzaju

Model na rys. 3.4 określa typowe decyzje podejmowane przez Zarząd lub Hutniczą Agendę Antyryzyka (HAAR), celem niedopuszczania do erupcji ryzyka, przeprowadzenia akcji ratowniczej lub prewencyjnego działania, skierowanego na osłabienie jego negatywnych skutków, sygnalizowanych wyjściem Vi. JeŜeli zajście zagroŜenia Ri jest mało prawdopodobne, model funkcjonuje jako typowy układ wejście (X) - wyjście (Y) z niewielkimi zakłóceniami Z, typowymi dla normalnej pracy huty. W modelu tym X-em są plany bieŜące i perspektywiczne organizujące produkcję oraz nakłady finansowe na produkcję i inwestycje, Y-kiem jest wielkość rynku i dochód ze sprzedaŜy wyrobów hutniczych, zaś Z-em są zakłócenia rynku lub produkcji, ale o charakterze przewidywalnym bądź o małej intensywności [44]. Zarząd huty lub jej HAAR powinny wtedy zawczasu opracować odpowiednie stabilizujące kontrposunięcia, wyodrębnione w kolejnym modelu za pomocą

99

bloku HAAR. JeŜeli zaistnieją lub są przewidywane znaczące zagroŜenia, mogące wywołać katastrofę technologiczną, ekonomiczną czy społeczną huty, symbolizowane „wejściem” Ri,

wówczas huta moŜe działać za pomocą dwóch pętli sprzęŜenia zwrotnego: • aktywizującej blok RG1 • wspierającej blok RG2 blokiem zewnętrznym WZ.

Blok RG1 jest blokiem wewnętrznym. Jego strukturę stanowią niektórzy pracownicy Zarządu (lub HAAR) odpowiedzialni za „stany awaryjne” oraz przewidziane na ten cel środki finansowe. Blok ten działa właściwie, jeŜeli ma plany racjonalnych działań wobec zaistnienia kaŜdego zbioru niekorzystnych zjawisk Ri oraz potrafi racjonalizować wydatki z tym związane. Z kolei blok RG2 symbolizuje reakcję Zarządu w przypadku, gdy zjawiska Ri są lub mogą być na tyle intensywne, Ŝe huta własnymi siłami i środkami nie moŜe się z nimi uporać. Wówczas blok RG2 przygotowuje „plany awaryjne zewnętrzne”, szukając wsparcia huty w większych organizacjach gospodarczych, do których huta naleŜy lub w odpowiednich agendach państwa [21, s. 645-657], [34].

Z Ri

Y

V i

Rys. 3.4. Model zarządzania hutą w warunkach zagroŜenia ryzykiem i-go rodzaju,

H - analizowana huta, X - wielkości wejściowe, Y – wielkości wyjściowe, Z - zakłócenia zewnętrzne typowe dla i-go rodzaju ryzyka w warunkach normalnej pracy, Ri - zakłócenia

wewnętrzne typowe dla i-go rodzaju ryzyka groŜące destabilizacją huty, Vi - prognozowane wielkości strat wywołanych ryzykiem Ri, RG1 - regulator pierwszego rodzaju stabilizujący pracę huty dzięki wykorzystaniu jej własnych zasobów, RG2 - regulator drugiego rodzaju kompensujacy zagroŜenia Ri poprzez wykorzystanie moŜliwości zewnętrznych, tkwiących

w otoczeniu huty, WZ - blok zewnętrzny w stosunku do huty, współpracujący z nią dla wyeliminowania lub osłabienia ryzyka Ri, W – wejście zewnętrzne

Źródło: opracowanie własne Model ten został poniŜej zaprezentowany w odniesieniu do zagroŜeń związanych z ubezpieczeniem. Opracowania dotyczące pozostałych rodzajów ryzyka zostały zamieszczone w załączniku nr.1.

H

RG1

RG2

WZ W X

94

Wykorzystanie modeli zarządzania hutą w warunkach zagroŜenia ryzykiem i-tego rodzaju w praktyce

W

X

Y VI

Rys. 3.5. Model zarządzania hutą w warunkach zagroŜenia ryzykiem związanym z ubezpieczeniem – źródło: opracowanie własne na podstawie [21] X - wielkości wejściowe, Y – wielkości wyjściowe, W – wejście zewnętrzne, Vi - prognozowane wielkości strat wywołanych ryzykiem Ri

HUTA IM. T. SENDZIMIRA

nadzór nad przestrzeganiem przepisów BHP, systemy alarmowe i zabezpieczeń

ubezpieczenie: od odpowiedzialności cywilnej, mienia huty i pracowniczego,

kradzieŜy, zdarzeń losowych,

niewypłacalności klientów

awarie instalacji elektrycznej i gazowej (wybuchy, poŜary)

upadłość firmy ubezpieczeniowej niewypłacalność klientów huty

kradzieŜe

firmy ubezpieczeniowe agencje ochrony mienia

firmy brokerskie

100

94

3.1.4. Model działania Hutniczej Agendy Antyryzyka

W działalności huty rozróŜnić moŜna dwie grupy antyryzyka: • antyryzyko endogeniczne, kiedy źródła ryzyka tkwią w kontrolowanym obszarze

działań i dlatego ma się nad nimi kontrolę, • antyryzyko egzogeniczne, kiedy źródła ryzyka są poza kontrolą.

W pierwszym przypadku świadomie „wchodzi się w ryzyko”, bo chce się osiągnąć korzyść, pomimo groŜącego niebezpieczeństwa. W przypadku drugim musi się działać przeciwko zewnętrznemu zagroŜeniu. Jeśli o antyryzyku myśli się jako o planowanych działaniach, zwróconych przeciwko negatywnym skutkom ryzyka egzogenicznego lub endogenicznego, to taką działalność w hucie prowadzić będzie powoływana do tego celu Hutnicza Agenda Antyryzyka HAAR. Schematyczny opis działania tej agendy przedstawia rys. 3. 6. W przypadku stabilnej pracy huty występują takŜe róŜnorodne problemy, jak np. optymalizacja alokacji produkcji i obrotu półwyrobami [44]. Przedstawione w modelu rodzaje ryzyka (warianty zagroŜeń) dotyczą dziedzin stabilnej pracy huty. Ryzyko występuje wtedy, kiedy poziom pewnych wielkości, ujętych w planie produkcyjnym lub przyjmowanych milcząco jako stabilne, nagle lub niespodziewanie zacznie się zmieniać.

ZIO

SO IO

URO UQO

SH IH

ZIF

ZHAR

Rys. 3.6. Działanie Hutniczej Agendy Antyryzyka: OTH - otoczenie huty, MNH i MNOH – monitoring sygnałów ryzyka płynących z huty i z otoczenia huty, HAAR - Hutnicza Agenda

Antyryzyka, SO - sygnały o ryzyku płynące z otoczenia huty, IO - informacje o ryzyku płynące do HAAR z systemu monitoringu otoczenia huty, SH - sygnały o zagroŜeniu płynące z huty, IH - informacje o zagroŜeniu płynące do HAAR z systemu monitoringu huty, ZIF i ZIO -

zarządzanie informacją oraz monitoringiem systemu MNH i MNOH, ZHAR - zarządzanie działalnością huty w aspekcie antyryzyka, URO - zagroŜenia dla stabilnej pracy huty płynące

z jej otoczenia, UR – zagroŜenia dla stabilnej pracy huty mające źródło w niej samej, US – potencjalne straty huty będące skutkiem sumy zagroŜeń UR i URO, UA – pomniejszenie strat

lub powiększenie zysków na skutek działania antyryzyka HAAR, UQO - oddziaływanie zwrotne huty na jej otoczenie w celu ograniczenia zagroŜenia URO

IH SH

IO SO OTH HAAR

H UR, US, UA

MNH

MNOH

101

95

Na rys. 3.6 zostało zaznaczone oddziaływanie dwutorowe: na hutę i na jej otoczenie. O ile jest to moŜliwe, systemy monitoringów powinny być elementem oprogramowania komputerowego, przesyłającym sygnały o zagroŜeniach egzogenicznych i endogenicznych do systemu HAAR, zaś ten - współpracując z kierownictwem huty oraz z regionalnymi i centralnymi urzędami - powinien organizować działania, mające na celu szybkie i moŜliwie mało kosztowne, stabilne funkcjonowanie huty [21, s. 645-657], [44].

102

94

Wykorzystanie modelu działania Hutniczej Agendy Antyryzyka w praktyce SO

URO UQO

IO

SH IH

ZIF

ZHAR

Rys. 3.7. Model działania HAAR w odniesieniu do ryzyka związanego z ubezpieczeniem

SO - zwlekanie z terminem zapłaty przez odbiorców, źle transportowany materiał do procesów produkcyjnych przez dostawców, niewywiązywanie się z umów przez firmy współpracujące z hutą, SH - częste awarie maszyn i urządzeń, częste wypadki przy pracy,

URO – ogłoszenie upadłości przez odbiorców huty, ogłoszenie upadłości firmy ubezpieczeniowej, UQO – dokładna kontrola firm współpracujących z hutą (NIP, REGON), ubezpieczenie od ryzyka niewypłacalności klientów, ubezpieczać się w dobrych i pewnych firmach ubezpieczeniowych (z reasekuracją),

IO, ZIO, IH, ZIF, ZHAR, MNOH, MNH – oznaczenia jak na rys.3.6.

MNOH

MNH

firmy ubezpieczeniowe, dostawcy i odbiorcy

Huta im. T. Sendzimira UR - przestarzałe maszyny i urządzenia, niekompetentni pracownicy US – przestoje maszyn i urządzeń powodują zmniejszenie produkcji czyli straty huty, wypadki powoduj ą utratę zdrowia pracownika co moŜna ująć w dwojakim znaczeniu – uszczerbek na zdrowiu oraz konieczność zastąpienia pracownika na jakiś czas inną osobą o gorszym doświadczeniu na tym stanowisku pracy, upadłość firm współpracuj ących z hutą spowoduje trudności z odzyskaniem swoich długów przez hutę, przy upadłości firmy ubezpieczeniowej brak moŜliwości wypłaty ubezpieczeń, gdy będzie to konieczne UA – przy praktycznie niezawodnej pracy maszyn i urządzeń nie nastąpi spadek produkcji spowodowany długimi przestojami więc huta nie poniesie strat finansowych, przy dobrym poznaniu i przestrzeganiu przepisów BHP zmaleje liczba wypadów przy pracy, stratę majątku huty moŜna odzyskać z tytułu ubezpieczenia, niewypłacalność klientów jest takŜe asekurowana ubezpieczeniem

ZIO

częste przeglądy maszyn i urządzeń, częste szkolenia BHP,

większe nakłady na opiekę medyczną pracowników naraŜonych na najbardziej szkodliwe warunki pracy, ubezpieczenia majątku huty, ryzyka niewypłacalności

klienta itp., zerwanie lub ponowne rozpatrzenie współpracy z

niesolidnymi kontrahentami, dokładne analizowanie danych napływających z

wszystkich komórek huty dotyczących zagroŜeń i ich skutków

103

95

SO IO URO UQ SH IH ZIF

ZHAR

Rys. 3.8. Model działania HAAR w odniesieniu do ryzyka związanego z bezpieczeństwem pracy SO – częste wypłaty odszkodowań zdrowotnych, częste wizyty u lekarzy i w szpitalach w związku ze stwierdzeniem chorób zawodowych,

SH - częste awarie maszyn i urządzeń, częste wypadki przy pracy, URO – ogłoszenie upadłości firmy ubezpieczeniowej, źle przeprowadzone kursy i szkolenia, UQO –wybór sprawdzonej i pewnej firmy ubezpieczeniowej (z reasekuracją) oraz dobrej firmy szkoleniowej, IO, ZIO, IH,

ZIF, ZHAR, MNOH, MNH – oznaczenia jak na rys.3.6.

MNOH

MNH

ZIO firmy ubezpieczeniowe

firmy szkoleniowe zakłady opieki zdrowotnej

kursy pierwszej pomocy medycznej

Huta Im T. Sendzimira UR - przestarzałe maszyny i urządzenia, niekompetentni pracownicy, niestosowanie odzieŜy ochronnej przez pracowników US – awaryjność maszyn, urządzeń ze względu na zły stan techniczny powodująca wypadki i przestoje, straty w zasobach ludzkich (choroby, wypadki), duŜe składki na ubezpieczenia zdrowotne, niekompetencja pracowników powodująca awarie maszyn i urządzeń, gorszej jakości wyroby wynikaj ące z nieumiejętności obsługi maszyn lub źle dobrane parametry UA – przy praktycznie niezawodnej pracy nowych maszyn i urządzeń nie nastąpi spadek produkcji spowodowany długimi przestojami więc huta nie poniesie strat finansowych, jak równieŜ zmniejszy się liczba wypadków, poprzez kursy podnoszenia kwalifikacji zawodowych mniejsza liczba błędów w obsłudze maszyn i urządzeń, mniejsza liczba wypadków, przy dobrym poznaniu i przestrzeganiu przepisów BHP zmaleje liczba wypadów przy pracy, kursy pierwszej pomocy pozwolą na szybką interwencje w razie potrzeby

częste przeglądy maszyn i urządzeń, organizowanie kursów pierwszej pomocy

medycznej, częste szkolenia BHP, szkolenia podnoszące kwalifikacje pracowników, częste badania pracowników naraŜonych na pracę w szkodliwych warunkach, kontrola znajomości

przepisów BHP oraz ich przestrzegania

104

96

SO URO UQO IO SH IH ZIF

Rys. 3.9. Model działania HAAR w odniesieniu do ryzyka ekologicznego

SO – obumieranie roślinności w otoczeniu huty, choroby okolicznej ludności związane z emisją szkodliwych zanieczyszczeń, zanieczyszczenie wód, gruntów, SH – awaria urządzeń odpowiedzialnych za dopuszczalną emisję szkodliwych substancji, URO – nieodpowiednia pogoda - brak cyrkulacji powietrza – tworzy się tzw. smog, UQO – nie moŜna przeciwdziałać na obecnym poziomie techniki, IO, ZIO, IH, ZIF, ZHAR. MNH,

MNOH – oznaczenia jak na rys.3.6.

zamontowanie i kontrola urządzeń do regulacji emisji szkodliwych substancji oraz pyłów, częste

przeglądy i ewentualne wymiany filtrów, stworzenie dodatkowych funduszy na ekologie -

parki wokół huty, wysyłanie pracowników naraŜonych na pracę w szkodliwych warunkach na częste badania, budowanie przyhutniczych zakładów przetwórstwa ŜuŜli, modernizacja

starych i szkodliwych technologii

MNOH

MNH

zakłady przetwórstwa ŜuŜli i odpadów hutniczych, opakowań,

Wydział Ochrony Środowiska, firmy utylizuj ące przepracowane

materiały produkcyjne

Huta im. T. Sendzimira UR – złej jakości filtry lub ich awaria i innych urz ądzeń odpowiedzialnych za dopuszczalną emisję szkodliwych substancji US – zbyt duŜa emisja zanieczyszczeń prowadzi do kar nakładanych przez Wydział Ochrony Środowiska, praca w warunkach szkodliwych prowadzi do chorób zawodowych, UA – przez zastosowanie dobrej jakości filtrów zmniejsza się emisja pyłów, nie ma kar nakładanych na hutę czyli dodatkowych kosztów, fundusze na ekologie (parki „zielone płuca miasta”, oczyszczanie gleby, wody), częstsze badania pracowników naraŜonych na pracą w szkodliwych warunkach zmniejsza prawdopodobieństwo na zapadnięcie na chorobę zawodową, posiadanie własnej oczyszczalni ścieków i zakładów przetwórstwa ŜuŜli i opakowań zmniejsza koszty huty gdyŜ nie korzysta się z usług firm z zewnątrz w tym zakresie

ZIO

ZHAR

105

97

SO URO UQO

IO SH IH ZIF

Rys. 3.10. Model działania HAAR w odniesieniu do ryzyka techniczno-technologicznego SO – zła jakość materiałów z których wykonane są urządzenia, niesprawdzone rozwiązania technologiczne, spadek sprzedaŜy wyrobów

gotowych, uwagi odbiorców o złe jakości wyrobach, SH – mała wydajność maszyn i urządzeń, awaryjność maszyn i urządzeń, gorsza jakość produkowanych wyrobów, wzrost kosztów serwisu, URO – niezadowolenie klientów z oferowanych wyrobów, dłuŜszy czas produkcji czyli

zmniejszenie ilości produktów oferowanych do sprzedaŜy, zła kondycja finansowa firmy ubezpieczeniowej, niesprawdzeni dostawcy maszyn i urządzeń, niesprawdzeni odbiorcy wyrobów (np. ich wypłacalność), UQO – dokładna kontrola firm współpracujących z hutą, wybór

sprawdzonej firmy ubezpieczeniowej, wybór solidnej firmy serwisowej, współpraca ze znanymi firmami produkującymi maszyny i urządzenia hutnicze, dokładnie przemyślany zakup tańszych a często gorszych maszyn i urządzeń, z którymi jednak wiąŜe się zagroŜenie ich złej jakości, SO,

IO, ZIO, URO, UQO, IH, ZIF, SH, ZHAR – oznaczenia jak na rys. 3.6

ZHAR

firmy ubezpieczeniowe firmy serwisowe, firmy szkoleniowe,

banki, firmy dostarczające maszyny i urządzenia, odbiorcy MNOH

Huta im. T. Sendzimira UR – częste awarie maszyn i urządzeń, niechęć kadry kierowniczej do innowacyjności, brak przygotowania załogi do pracy z nową technologią, maszynami i urządzeniami, brak środków finansowych na zakup nowego sprzętu i technologii US – strata klientów spowodowana złą jakością wyrobów, straty finansowe, awarie nowoczesnych maszyn i urządzeń wynikaj ące z niekompetencji pracowników, niewypłacalność klientów, złej jakości maszyny i urządzenia spowodowane niewłaściwym doborem ich dostawców, drogi serwis maszyn i urządzeń, wypadki przy pracy, przestoje UA – zakup nowoczesnej i sprawdzonej technologii zmniejsza liczbę wypadków, awarii, podnosi jakość i konkurencyjność oferowanych produktów, a tym samym powoduje odzyskanie zaufania dawnych, lub pozyskania nowych klientów, zmniejszenie kosztów poprzez mniejsze zapotrzebowanie osobowe np. przy procesach zintegrowanych następuje obniŜenie kosztów huty

MNH

ZIO

zakup nowoczesnych maszyn i urządzeń oraz technologii, szkolenie kadry

kierowniczej ,aby nie bała się innowacyjności, szkolenie pracowników w

celu podniesienia kompetencji i umiejętności podczas obsługi

nowoczesnych maszyn i urządzeń oraz nowoczesnej technologii, ubezpieczenie

maszyn i urządzeń, zakup maszyn i urządzeń od firm znanych, sprawdzonych i

wypłacalnych, zakup wyłącznie przetestowanego sprzętu i technologii, częste przeglądy maszyn i urządzeń,

prowadzenie kontroli jakości we wszystkich fazach procesu produkcyjnego

a takŜe w fazie przed i poprodukcyjnej

106

98

SO

Rys. 3.11. Model działania HAAR w odniesieniu do ryzyka finansowego SO - zwlekanie z terminem zapłaty przez odbiorców, zła kondycja finansowa firmy ubezpieczeniowej, niewywiązywanie się z umów przez firmy

współpracujące z hutą, SH – nietrafna inwestycja powodująca straty finansowe, brak środków finansowych na bieŜącą działalność huty, URO – ogłoszenie upadłości przez odbiorców huty, ogłoszenie upadłości firmy ubezpieczeniowej, zwlekanie z terminem zapłaty przez odbiorców, UQO –

dokładna kontrola firm współpracujących z hutą (NIP, REGON), ubezpieczenie od ryzyka niewypłacalności klientów, ubezpieczanie się w dobrych i pewnych firmach ubezpieczeniowych (z reasekuracją), IO, ZIO, IH, ZIF, ZHAR, MNH, MNOH – oznaczenia jak na rys.3.6.

IH SH

IO

UQO

ZHAR

ZIF

URO

firmy windykacyjne firmy ubezpieczeniowe

odbiorcy wyrobów banki

MNOH

Huta im. T. Sendzimira UR – niedokładne sprawdzanie danych o kliencie, przeinwestowanie lub niedoinwestowanie US – duŜe straty finansowe, utrata płynności finansowej UA – odpowiednie sprawdzenie kontrahentów pozwoli na unikniecie strat finansowych długoletnich procesów sadowych, w celu odzyskania naleŜności moŜna posłuŜyć się firmami windykacyjnymi, przy niewypłacalno ści odbiorców straty finansowe redukuje się poprzez odzyskanie pieniędzy z tytułu ubezpieczenia od ryzyka niewypłacalności

MNH

ZIO zgromadzenie niezbędnych rezerw

finansowych, dokładna kontrola klientów huty

(NIP,regon itp.), dogłębna analiza inwestycji huty,

dogłębne rozpatrywanie ofert kredytowych banku i wybór najkorzystniejszych

warunków w pewnym banku, ubezpieczenie od ryzyka nieściągalności

długów, zatrudnienie firmy windykacyjnej

107

99

SO URO UQO IO

SH IH

ZIF

ZHAR

Rys. 3.12. Model działania HAAR w odniesieniu do ryzyka nieinwestowania w rozwój pracowników

SO – strata dobrych ofert spowodowana posiadaniem lepszej kadry kierowniczej i pracowniczej przez firmy konkurencyjne, strata klientów spowodowana oferowaniem gorszej jakości wyrobów od konkurencyjnych, SH – strajki, zła atmosfera w pracy, konflikty, brak motywacji, strata

zleceń spowodowana niekompetencją kierownictwa, wypadki przy pracy, awarie maszyn i urządzeń spowodowane niewystarczającymi kwalifikacjami pracowników, URO – zbyt wysokie koszty szkoleń oraz firm rekrutacyjnych, agencji “łowców głów”, złej jakości szkolenia

UQO – wybranie firm szkoleniowych sprawdzonych, o konkurencyjnych cenach i dobrej jakości usług, SO, IO, ZIO, URO, UQO, IH, ZIF, SH, ZHAR – oznaczenia jak na rys. 3.6.

firmy rekrutacyjne, firmy szkoleniowe, agencje „łowców głów”, szkoły językowe MNOH

Huta im. T. Sendzimira UR – nieodpowiednia rekrutacja kadry kierowniczej i pracowniczej, niekompetencja pracowników, brak fachowców na dane stanowiska pracy US – zmniejszenie produkcji, gorszej jakości wykonywana praca, mniej ofert dla huty, zła atmosfera w miejscu pracy, wypadki spowodowane niekompetencją pracowników UA – podniesienie kompetencji kadry kierowniczej powoduje zmniejszenie zagroŜenia strajkami, podnosi efektywność pracy, zdobycie nowych rynków międzynarodowych; szkolenia pracowników zmniejszają liczbę wypadków, awarii spowodowanych niewystarczającą wiedzą, zwiększają motywację i wydajność pracy, likwiduj ą zagroŜenie braku fachowców na dane stanowisko pracy

MNH

ZIO

szkolenie kadry kierowniczej i menedŜerskiej,

zatrudnienie agencji „łowców głów”, przyjmowanie nowych pracowników za

pomocą sprawdzonej firmy rekrutacyjnej,

szkolenia podnoszące kwalifikacje pracowników

108

94

3.1.5. Model poziomów zagroŜeń

Sposób, w jaki HAAR moŜe sobie radzić z niepewnością, co do zajścia zdarzeń niekorzystnych lub katastrofalnych oraz z oceną potencjalnych skutków takich zdarzeń przedstawia pokazany na rys. 3.13 model poziomów zagroŜeń. Jest to schemat organizacji działań struktury antyryzyka HAAR. UŜywanie w tym miejscu słowa „prawdopodobieństwo” moŜe być mylące, poniewaŜ wielkość tę ocenia się zwykle po zbadaniu serii takich samych zjawisk, przebiegających w identycznych warunkach [36]. W analizowanym przypadku będzie to prawdopodobieństwo subiektywne, przypisywane pewnej zmiennej lingwistycznej, uŜywanej w teorii zbiorów rozmytych [71]. Pierwszym kryterium klasyfikacji jest przewidywana ilość klas przypuszczalnych poziomów prawdopodobieństwa subiektywnego [36,71]: ryzyko znikome, ryzyko mało pewne, ryzyko średnio pewne, ryzyko wysoce pewne, stan alarmowy ryzyka.

PowyŜszym nazwom moŜna przypisać szacowaną ilość wypadków przypadających na określoną ilość zdarzeń, na określony czas pracy danego urządzenia itp. Prognozy te będą tym pewniejsze, im szerszą bazą danych literaturowych lub pochodzących z monitoringów będzie się dysponować.

IZ AR

SO YO

SH YH

ZAIP

Rys. 3.13. Schemat organizacji działań antyryzyka w zakresie prognoz i ocen DPRZ - dane prognostyczne dotyczące ryzyka otrzymane z zewnątrz, MPSO - monitoring otoczenia w dziedzinie prawdopodobieństw i ocen skutków ewentualnego ryzykownego

zdarzenia, MPSH – monitoring zdarzeń huty w dziedzinie prawdopodobieństw i ocen skutków ewentualnego ryzykownego zdarzenia, YO i YH - posortowana i zagregowana informacja pochodząca z bloku MPSO i MPSH oraz H, ZAIP – zarządzanie informacją prognostyczną

przez blok HAAR, IZ - informacje zewnętrzne (biuletyny statystyczne i literatura), AR – archiwizacja naszych danych w literaturze i biuletynach statystycznych, (pozostałe oznaczenia

jak na rys. 3.6)

DPRZ

OTH

MPSO

HAAR

H

MPSH

109

95

Drugim kryterium klasyfikacji ryzyka jest przewidywana „siła raŜenia” spodziewanych rodzajów zdarzeń, czyli prognozowana wysokość szkód, mogących się zdarzyć, jeŜeli zaistnieje to niebezpieczne zdarzenie [34]. RównieŜ i w tym przypadku dany obszar badań moŜna podzielić na klasy, na przykład przewidywane skutki będące: mało znaczące, niewielkie, dość duŜe, wysokie, katastrofalne.

Łącząc obydwa kryteria klasyfikacji, obszar niepewności moŜna podzielić na 25 pól, tworząc macierz prawdopodobieństw subiektywnych zdarzeń ryzyka i prognoz siły tego niebezpieczeństwa. Przedstawiony na rys. 3.13 blok HAAR posiada trzy pętle działania:

• zewnętrzną z blokiem DPRZ, • wewnętrzną z blokiem H, • pośrednią z blokiem MPSO.

W miarę dopływu do bloku HAAR informacji z kaŜdej z tych pętli, prognozy dotyczące kierunków zagroŜeń, ich prawdopodobieństw i potencjalnych skutków będą dokładniejsze. To z kolei pozwoli na podejmowanie coraz lepszych decyzji ZAIP [36].

110

94

Wykorzystanie modelu poziomu zagroŜeń w praktyce

Rys. 3.14. Model poziomu zagroŜeń w odniesieniu do ryzyka związanego z ubezpieczeniem OTH, H, HAAR - jak na rys. 3.1, 3.6 , YO, YH - posortowana i zagregowana informacja pochodząca z bloku MPSO oraz H, ZAIP –

zarządzanie informacją prognostyczną przez blok HAAR, IZ - informacje zewnętrzne (biuletyny statystyczne i literatura), AR – archiwizacja naszych danych w literaturze i biuletynach statystycznych

YH SH

YO SO

AR IZ upadłość firmy ubezpieczeniowej bez reasekuracji, chociaŜ nie zdarza się często, powoduje

duŜe straty finansowe huty, brak ubezpieczenia majątku huty (maszyn, urządzeń, technologii, nieruchomości), choć równieŜ zdarza się rzadko, mógłby nawet w przypadku ich utraty

doprowadzić do upadłości; niewypłacalność odbiorców, zdarzająca się stosunkowo często, naraŜa hutę na duŜe straty finansowe i długoletnie procesy sądowe

częste awarie maszyn i urządzeń mogące powodować powaŜne skutki dla huty (straty finansowe, duŜe koszty serwisu, części zamiennych), częste wypadki przy pracy równieŜ

powodujące powaŜne konsekwencje (na jakiś czas odsunięcie od zajęć dobrego specjalisty, a więc konieczność doszkalania zastępcy co wiąŜe się z kosztami szkoleń,

mniejszą wydajnością pracy itp.)

OTH

HAAR

zła kondycja finansowa klientów huty, zwlekanie z terminem zapłaty przez odbiorców, długie terminy wypłaty ubezpieczeń

H

ZAIP

111

95

Rys. 3.15. Model poziomu zagroŜeń w odniesieniu do ryzyka związanego z bezpieczeństwem pracy OTH, H, HAAR - jak na rys 3.1, 3.6, YO, YH - posortowana i zagregowana informacja pochodząca z bloku MPSO oraz H, ZAIP – zarządzanie informacją prognostyczną przez blok HAAR, IZ - informacje zewnętrzne (biuletyny statystyczne i literatura), AR – archiwizacja naszych danych

w literaturze i biuletynach statystycznych

YH SH

YO SO

AR IZ

zwolnienia lekarskie związane z chorobami zawodowymi lub wypadkami przy pracy, częste wypłaty odszkodowań zdrowotnych

zaniedbywanie badań okresowych moŜe prowadzić do powaŜnych skutków zdrowotnych związanych z pracą w szkodliwych warunkach, zbyt długie terminy oczekiwania na badania

specjalistyczne

H

OTH

HAAR

ZAIP

częste awarie maszyn i urządzeń mogą powodować powaŜne skutki dla huty (straty finansowe, duŜe koszty serwisu, części zamiennych), wypadki przy pracy, które występują

stosunkowo często, równieŜ wiąŜą się z negatywnym oddziaływaniem na pracę huty (na jakiś czas odsunięcie od zajęć dobrego specjalisty, konieczność doszkalania zastępcy),

niewykwalifikowani pracownicy przyczyniają się do zwiększenia liczby wypadków, uszkodzenia maszyn czy urządzeń, nieprzestrzeganie przepisów BHP oraz nieegzekwowanie

tych przepisów przez odpowiednie słuŜby, rutyna w pracy powodującą zmniejszenie czujności moŜe być przyczyną wypadków i nieść powaŜne konsekwencje dla huty

112

96

Rys. 3.16. Model poziomu zagroŜeń w odniesieniu do ryzyka ekologicznego OTH, H, HAAR - jak na rys.3.1, 3.6, YO, YH - posortowana i zagregowana informacja pochodząca z bloku MPSO oraz H, ZAIP – zarządzanie informacją prognostyczną przez blok HAAR, IZ - informacje zewnętrzne (biuletyny statystyczne i literatura), AR – archiwizacja naszych danych

w literaturze i biuletynach statystycznych

ZAIP

YH SH

YO SO

AR IZ

obumieranie roślinności w okolicy huty, skaŜenie wód substancjami szkodliwymi (duŜe prawdopodobieństwo wystąpienia oraz powaŜne skutki finansowe, środowiskowe, społeczne), choroby zawodowe pracowników oraz choroby związane z emisją zanieczyszczeń okolicznej

ludności (częste wystąpienie, powaŜne skutki dla huty)

H

awarie filtrów i innych urz ądzeń kontroluj ących emisje szkodliwych zanieczyszczeń (powaŜne skutki, ale nie zdarzają się często); częste choroby zawodowe pracowników związane z emisją szkodliwych substancji, niosące powaŜne skutki dla huty, niekontrolowane wycieki substancji

szkodliwych do gruntów, nakładane kary związane z niekontrolowana awarią lub przekroczeniem dopuszczalnej emisji zanieczyszczeń ( zdarzają się stosunkowo rzadko, ale skutki są powaŜne); brak

dbałości o ekologię na skutek niewystarczającej wiedzy pracowników (zdarza się często, ale mało powaŜne skutki)

OTH

HAAR

kary nakładane przez Wydział Ochrony Środowiska, dane przesyłane z urządzeń monitoruj ących zanieczyszczenia, dane dotyczące skaŜenia

pobliskich gruntów, wód

113

97

Rys. 3.17. Model poziomu zagroŜeń w odniesieniu do ryzyka techniczno-technologicznego

OTH, H, HAAR - jak na rys.3.1, 3.6, YO, YH - posortowana i zagregowana informacja pochodząca z bloku MPSO oraz H, ZAIP – zarządzanie informacją prognostyczną przez blok HAAR, IZ - informacje zewnętrzne (biuletyny statystyczne i literatura), AR – archiwizacja naszych danych

w literaturze i biuletynach statystycznych

ZAIP

YH SH

YO SO

AR IZ korzystanie z kredytów na zakup nowych lub modernizacje juŜ posiadanych maszyn i urządzeń związane jest z duŜymi odsetkami, co moŜe mieć powaŜne skutki finansowe dla

huty i występuje często; nie sprawdzenie klienta moŜe spowodować duŜe straty finansowe i długookresowe procesy sądowe, zakup maszyn tańszych lub niesprawdzonej technologii

moŜe powodować obniŜenie jakości wyrobów, częste naprawy maszyn i urządzeń związane są z kosztami części zamiennych i serwisowymi

H

awaryjność starych maszyn i urządzeń pociąga duŜe straty finansowe, zwiększa liczbę wypadków przy pracy i powoduje stratę klientów (dłuŜsze terminy realizacji zlecenia, gorszej jakości wyroby), niedokształcenie pracowników odnośnie nowości techniczno-

technologicznych powoduje mniejszą wydajność pracy, wypadki przy pracy i uszkodzenie maszyn i urządzeń przez niewłaściwą ich obsługę

OTH

HAAR

mniejsza sprzedaŜ spowodowana małą wydajnością i gorszej jakości wyrobami związana z przestarzałością i awaryjnością maszyn i urządzeń oraz technologii, powodująca starty finansowe a nawet stratę rynku; częste korzystanie z usług

firm serwisowych

114

98

Rys. 3.18. Model poziomu zagroŜeń w odniesieniu do ryzyka finansowego OTH, H, HAAR - jak na rys.3.1, 3.6, YO, YH - posortowana i zagregowana informacja pochodząca z bloku MPSO oraz H, ZAIP – zarządzanie informacją prognostyczną przez blok HAAR, IZ - informacje zewnętrzne (biuletyny statystyczne i literatura), AR – archiwizacja naszych danych

w literaturze i biuletynach statystycznych

ZAIP

YH SH

YO SO

AR IZ

niedokładna kontrola firm współpracujących z hutą, nie dogłębna analiza ofert kredytowych banku mogąca spowodować powaŜne straty finansowe, związane z wysokimi odsetkami, korzystanie z usług firmy ubezpieczeniowej niepewnej i bez

reasekuracji

niedokładna analiza inwestycji (przeinwestowanie lub niedoinwestowanie), brak środków finansowych na bieŜąca działalność huty ( bardzo powaŜne skutki mogące w

konsekwencji doprowadzić do upadłości huty), nieubezpieczenie od ryzyka niewypłacalności klientów, co w razie konieczności związane jest z długoletnimi

procesami sądowymi lub brakiem moŜliwości odzyskania długu

HAAR

H

OTH

zła kondycja finansowa klientów huty, banku, towarzystwa ubezpieczeniowego, zwlekanie z terminem zapłaty przez kontrahentów huty względem niej oraz innych

firm, niespłacenie kredytu w banku przez odbiorców huty

115

99

Rys. 3.19. Model poziomu zagroŜeń w odniesieniu do ryzyka nieinwestowania w rozwój pracowników

OTH, H, HAAR - jak na rys.3.1, 3.6, YO, YH - posortowana i zagregowana informacja pochodząca z bloku MPSO oraz H, ZAIP – zarządzanie informacją prognostyczną przez blok HAAR, IZ - informacje zewnętrzne (biuletyny statystyczne i literatura), AR – archiwizacja naszych danych

w literaturze i biuletynach statystycznych

ZAIP

YH SH

YO SO

AR IZ

dobranie nieodpowiedniej firmy szkoleniowej, co wiąŜe się ze sutkami finansowymi i jakościowymi dla huty; przejmowanie specjalistów zatrudnionych w hucie przez firmy konkurencyjne oferujące lepsze

moŜliwości rozwoju i awansu

niewłaściwie dobrany program szkoleń, ograniczenia we współpracy międzynarodowej na skutek barier językowych, brak kompetentnej kadry kierowniczej w zakresie podejmowania

decyzji, pracy w zespole, kierowania grupą, niekompetencja pracowników powodująca awarię maszyn i urządzeń, wypadki, niepełne wykorzystanie mocy produkcyjnej maszyn

OTH

H

HAAR

posiadanie przez firmy konkurencyjne pracowników lepiej wykształconych, bardziej kompetentnych i z większym doświadczeniem, co wpływa na podwyŜszenie jakości i wydajności produkcji, jak równie Ŝ

wzrost sprzedaŜy wyrobów konkurencyjnych, strata dobrych przetargów, inwestycji na skutek niechęci do podejmowania ryzykownych decyzji

przez kadrę kierowniczą

116

94

3.1.6. Model sterowania zmianami ryzyka

Modelem opisującym proces narastania ryzyka jest przedstawiony schematycznie na rys.3.20 model sterowania zmianami ryzyka. Wskazuje on na trójtorowość działania zespołu HAAR wobec kaŜdego wariantu ryzyka. Są to oddzielne tory dla fazy:

• profilaktyki, • ratownictwa, • powrotu „do dawnej świetności”. Zespół HAAR ma taką informację o ryzyku, jaką mu dostarczają bazy danych,

opracowane według schematów przedstawionych na rys. 3.6 i 3.12. WaŜne jest, aby informacje te były jeszcze grupowane według schematu przedstawionego na rys. 3.20 i słuŜyły odpowiednio:

• dla fazy profilaktyki w sposób ciągły, • dla fazy ratownictwa - gdy zajdzie taka konieczność, • dla fazy odbudowy - kiedy faza ratownictwa nie da spodziewanych wyników [21,

s. 645-657].

AFO

AFR

AFP

Rys. 3.20. Model sterowania zmianami ryzyka HOH - huta i jej otoczenie, PRF - faza profilaktyki, AFP i AFR - zarządzanie antyryzykiem faz: profilaktyki i ratowniczej, ARW - akcja ratownicza, OPK - odbudowa po katastrofie, AFO – zarządzanie fazą odbudowy po katastrofie, (pozostałe oznaczenia jak na rys.3.6)

HOH PRF ARW OPK

HAAR

117

94

Wykorzystanie modelu sterowania zmianami ryzyka w praktyce

AFO

AFR

HOH

zamontowanie aparatury kontrolno-pomiarowej np. czujników dymu, gazu, wybór sprawdzonej firmy

ubezpieczeniowej (z reasekuracją) ubezpieczenie huty od ryzyka niewypłacalności klienta, odpowiedzialności cywilnej, majątku huty itp., zatrudnienie agencji ochrony mienia

dopilnowanie szybkiej wypłaty ubezpieczeń, natychmiastowe powiadomienie policji o włamaniu,

kradzieŜy, ostrzeŜenie innych firm o niewypłacalności danego

klienta

dokładne sprawdzenie kontrahentów huty przed

ponownym zawarciem umowy, uzupełnienie pakietu

ubezpieczeń, zakup brakującego sprzętu i

materiału, który został stracony na skutek kradzieŜy lub

zniszczenia, szybka naprawa maszyn i

urządzeń i szybkie usunięcie szkód po poŜarze, wybuchu w

celu uniknięcia długich przestojów

HAAR

AFP

Rys. 3.21. Model sterowania zmianami ryzyka związanego z ubezpieczeniem HOH, HAAR – jak na rys.3.6.

118

95

AFO

AFR

HOH kierowanie pracowników na częste badania kontrolne związane z pracą w szkodliwych

warunkach; zakup odzieŜy ochronnej; zakup aparatury ograniczającej działanie szkodliwych czynników; częste szkolenia BHP i nadzór nad

przestrzeganiem tych przepisów; wyjazdy np. do uzdrowisk dla pracowników naraŜonych na pracę

w szkodliwych warunkach

szybkie udzielenie pierwszej pomocy po zaistniałym wypadku; usunięcie pracownika z miejsca

zagroŜenia w celu uniknięcia dalszych konsekwencji zdrowotnych; szybkie wezwanie

pomocy lekarskiej, zabezpieczenie miejsca zagroŜenia

zadbanie o rehabilitacje pracownika; zatrudnienie nowego pracownika lub

przekwalifikowanie innego do pracy na opuszczonym

stanowisku; zadbanie o wypłatę odszkodowań dla

pracowników; sprawdzenie przyczyn wypadku i

ewentualne usunięcie usterki w celu uniknięcia takiego wypadku w przyszłości

HAAR

AFP

Rys. 3.22. Model sterowania zmianami ryzyka związanego bezpieczeństwem pracy HOH, HAAR – jak na rys.3.6.

119

96

AFO

Rys.3.23. Model sterowania zmianami ryzyka ekologicznego HOH, HAAR – jak na rys.3.6.

AFR

HOH zamontowanie aparatury monitorującej i ograniczającej emisję szkodliwych substancji i jej

regularne przeglądy serwisowe; budowa przyhutniczych zakładów przetwórstwa ŜuŜli i

pyłów hutniczych, budowa oczyszczalni ścieków, stosowanie zamkniętego obiegu wody; stworzenie terenów zielonych na obszarach przyhutniczych

natychmiastowe zgłoszenie awarii urządzeń ograniczających emisję szkodliwych zanieczyszczeń, aby zminimalizować negatywne skutki działania; ewakuacja

osób z obszaru zagroŜenia, zabezpieczenie niebezpiecznego obszaru, powiadomienie odpowiednich

słuŜb i organów państwowych o zaistniałej awarii, natychmiastowa reakcja na zasygnalizowanie przez

aparaturę kontrolno-pomiarową przekroczenia dopuszczalnej emisji czy wycieku szkodliwych

substancji lub awarii jakiegoś urządzenia z tym związanego

sprawdzanie stanu technicznego aparatury kontrolno-pomiarowej i ograniczającej emisję

szkodliwych substancji oraz ewentualna wymiana w przypadku niemoŜności pracy; naprawa lub zakup

zniszczonych maszyn i urządzeń, usunięcie

szkodliwych substancji z miejsca awarii

HAAR

AFP

120

97

AFO

AFP

AFR

HOH

sprawne usunięcie usterki maszyn i urządzeń w celu uniknięcia długich przestojów;

poinformowanie innych firm o nieuczciwości dostawców; usunięcie szkód spowodowanych

awarią

stosowanie promocji i upustów w celu wzrostu sprzedaŜy i

odzyskania rynku; zmiana kadry menedŜerskiej niechętnej

innowacyjności; współpraca z dostawcami sprawdzonymi;

zakup tylko dokładnie przetestowanej technologii,

polepszenie jakości wyrobów w celu odzyskania zaufania

klientów, naprawa lub zakup maszyn i urządzeń, które uległy

awarii

HAAR

Rys. 3.24. Model sterowania zmianami ryzyka techniczno-technologicznego HOH, HAAR – jak na rys.3.6.

częste przeglądy maszyn i urządzeń; kontrola i badania rynku, konkurencji; kontrola stanu

sprzedaŜy wyrobów huty; kontrola jako ści na wszystkich etapach procesu produkcyjnego, takŜe w fazie przed i po produkcyjnej; szkolenie kadry kierowniczej i pracowniczej w zakresie nowości

techniczno-technologicznych; zakup nowych technologii, maszyn i urządzeń; współpraca ze

sprawdzonymi dostawcami; ubezpieczenie maszyn, urządzeń i technologii

121

98

AFO

AFR

AFP

HOH ubezpieczenie od ryzyka niewypłacalności klientów; wnikliwa kontrola firm

współpracujących z hutą; nie podejmowanie handlu z krajami niestabilnymi politycznie i gospodarczo; dokładna analiza inwestycji; zaciąganie kredytów w stabilnej walucie

powiadomienie o nieuczciwości i niewypłacalności firm współpracuj ących z hutą; próba odzyskania długu od odbiorców przez wysyłanie upomnień dotyczących terminu zapłaty, wraz z karnymi

odsetkami

HAAR

Rys. 3.25. Model sterowania zmianami ryzyka finansowego HOH, HAAR – jak na rys.3.6.

analiza strat spowodowanych przeinwestowaniem lub

niewypłacalnością klientów; zaciągnięcie kredytu w celu

przywrócenia stabilnej pracy huty; całkowite zaprzestanie współpracy z

nieuczciwymi kontrahentami, zatrudnienie firmy windykacyjnej;

skierowanie sprawy na drogę sądową

122

99

AFO

AFP

AFR

HOH szkolenia podnoszące kwalifikacje pracowników; szkolenia kadry menedŜerskiej w zakresie

podejmowania decyzji w trudnych warunkach, komputerowe, szkolenia językowe, motywacyjne,

pracy w zespole, kierowania grupą; testy kompetencji zawodowych i sprawdzanie

umiejętności praktyczny

zwolnienie niekompetentnych pracowników i kadry menedŜerskiej; nagany i kary pienięŜne za błędy i zaniedbania podczas wykonywanej pracy, próba

zaŜegnania strajku

zatrudnienie kadry menedŜerskiej z zewnątrz w

celu dopływu nowych koncepcji zarządzania i

szerzenia rozwoju ogólnego huty; werbowanie nowych pracowników za pomocą agencji „łowców głów”;

sporządzenia szczegółowego planu szkoleń, naprawa maszyn

i urządzeń, jeŜeli nastąpiła awaria na skutek niekompetencji

pracowników

HAAR

Rys. 3.26. Model sterowania zmianami ryzyka nieinwestowania w rozwój pracowników HOH, HAAR – jak na rys.3.6.

123

94

3.1.7. Model ogniska ryzyka Ostatni z modeli na rys. 3. 27 przedstawia postępowanie HAAR w zakresie oddziaływań

na rodzaje ryzyka, podzielonego wg kryteriów jego ogniska. Wydzielone zostały w taki sposób grupy ryzyka głównego, stowarzyszonego i wtórnego. Na przykład, ryzyko utraty płynności finansowej moŜe być przyczyną ryzyka bezrobocia, zaś samo moŜe być skutkiem ryzyka rynkowego. Warto zwrócić uwagę na częściowe uporządkowanie tych wariantów, zgodne z analizą ogniska ryzyka, którą przedstawiono w pracach [22, s.15-23], [36]. HAAR działa w takim przypadku dwutorowo:

• gasząc zapalone ognisko, • zwiększając intensywność działań profilaktycznych wobec innych potencjalnych

ognisk.

AG

SRG2

SHG SRG1 SRW

SHS SRS1 AW

SRS2

AS

AH

Rys. 3.27. Schemat działań HAAR w zakresie oddziaływań na rodzaje ryzyka zgrupowanego

według kryteriów jego ogniska: RG, RS i RW - ryzyko główne, stowarzyszone i wtórne, SHG i SHS - sygnały płynące z huty lub jej otoczenia świadczące o mogącym się wyzwolić ryzyku głównym i stowarzyszonym, SRG1 - sygnały świadczące o mogącym się pojawić ryzyku wtórnym spowodowanym nie

wygaszeniem ryzyka głównego, SRG2 - sygnały powiadamiające zespół HAAR o akcji ryzyka głównego, SRW - sygnały powiadamiające HAAR o akcji ryzyka wtórnego, AG i AW -

antyryzyko wobec ryzyka głównego i stowarzyszonego, SRS1 - sygnały ryzyka stowarzyszonego mogące wzniecić ryzyko wtórne, SRS2 - sygnały ryzyka stowarzyszonego

przesyłane do HAAR, AS - antyryzyko przeciw akcji ryzyka RS, AH - akcje antyryzyka skierowane na stabilizację działań w zakładach hutniczych, celem niedopuszczania do

powstania nowych ognisk ryzyka

HOH RG

RS

RW

HAAR

124

94

Wykorzystanie modeli ogniska ryzyka w praktyce

SHS

SRG1 HOH

upadłość firmy ubezpieczeniowej, kradzieŜ,

poŜar, wybuch

HAAR

niewypłacalność wobec pracowników huty, straty finansowe spowodowane kradzieŜą,

poŜarem, zniszczeniem majątku huty, awariami maszyn i urządzeń, niewypłacenie

odszkodowań z tytułu ryzyka od niewypłacalności klientów

SRG2

SRS1 AW

SRS2

SRW

AS

H

Rys. 3.28. Model ogniska ryzyka związanego z ubezpieczeniem SHG – próby włamań, nielegalnego wywoŜenia towaru, zła kondycja firmy ubezpieczeniowej, zwlekanie z terminem wypłat ubezpieczeń SHS – brak środków finansowych na wypłaty ubezpieczeń z tytułu niewypłacalności klientów, na wypłatę wynagrodzeń dla pracowników, na zakup maszyn i urządzeń, które uległy zniszczeniu SRG1 – przestoje spowodowane awariami maszyn i urządzeń, wezwania do sądu, brak kompetentnych pracowników na dane stanowiskach pracy w razie konieczności zastępstwa AG – zatrudnienie agencji ochrony mienia, wybranie firmy ubezpieczeniowej, która ma reasekurację w innej firmie AW – kredyty na niwelowanie skutków ryzyka głównego, szybki serwis maszyn i urządzeń, obsadzenie brakującego stanowiska pracy odpowiednio przeszkolonym pracownikiem AS – kredyt na wypłatę odszkodowań dla pracowników, zakup lub odbudowa zniszczonego, bądź skradzionego majątku huty, AH - dokładny dobór firmy ubezpieczeniowej, dokładna kontrola odbiorców huty HOH, HAAR - jak na rys 3.6. SRW - sygnały powiadamiające HAAR o akcji ryzyka wtórnego SRS1 - sygnały ryzyka stowarzyszonego mogące wzniecić ryzyko wtórne SRS2 - sygnały ryzyka stowarzyszonego SRG2 - sygnały powiadamiające zespół HAAR o akcji ryzyka głównego

125

AG

duŜe zadłuŜenie huty; przestoje w pracy i związana z tym moŜliwa utrata rynku, a tak Ŝe straty finansowe; procesy sądowe ze strony pracowników i klientów huty; strata na

pewien czas pracowników na skutek uszczerbku na zdrowiu

95

SHG

Rys.3.29. Model ogniska ryzyka związanego z bezpieczeństwem pracy SHG – częste zwolnienia lekarskie przekładane przez pracowników, zwiększenie liczby wypadków, zwiększenie częstości awarii maszyn i urządzeń mogące przyczynić się do wypadków SHS –brak szkoleń podnoszących kwalifikacje pracowników, mniejsza produkcja spowodowana przestojami SRG1 – mniejsza sprzedaŜ wyrobów spowodowana mniejszą wydajnością pracy oraz gorszą jakością wyrobów AG – częste badania lekarskie, częste szkolenia BHP, rygorystyczne egzekwowanie przestrzegania przepisów BHP, badanie stanu technicznego maszyn i urządzeń w celu uniknięcia wypadków AW – kontrola jakości wyrobów, odzyskanie klientów huty poprzez oferowanie konkurencyjnej jakości wyrobów, stosowanie upustów, promocji AS – doszkolenie pracowników, aby w razie konieczności mogli zmienić stanowisko pracy AH – rygorystyczne egzekwowanie przestrzegania przepisów BHP, częste badania okresowe pracowników pracujących w szczególnie szkodliwych warunkach HOH, HAAR - jak na rys.3.6. SRW - sygnały powiadamiające HAAR o akcji ryzyka wtórnego SRS1 - sygnały ryzyka stowarzyszonego mogące wzniecić ryzyko wtórne SRS2 - sygnały ryzyka stowarzyszonego SRG2 - sygnały powiadamiające zespół HAAR o akcji ryzyka głównego

126

SRG1

SHS

HOH

gorszej jakości wyroby, strata klientów, uszkodzenia ciała, śmierć

HAAR

brak zdolności do pracy z przyczyn zdrowotnych,

przestoje w pracy, brak kompetentnych osób mogących w razie potrzeby zastąpić pracownika na

danym stanowisku

SRG2

AG

SRS1 AW

SRS2

SRW

AS

AH

ryzyko chorób zawodowych i wypadków

96

SHS

Rys. 3.30. Model widma ryzyka techniczno-technologicznego SHG - brak aparatury kontrolno-pomiarowej czyli brak informacji o moŜliwych wyciekach, ulatnianiu się gazu, konieczność częstych napraw maszyn i urządzeń, produkcja duŜej ilości wadliwych wyrobów SHS – niezadowolenie klientów z oferowanych produktów, częste przestoje w pracy, niedokładna kontrola przestrzegania przepisów BHP, brak regularnych przeglądów maszyn i urządzeń SRG1 – strata klientów huty, spadek sprzedaŜy, brak odpowiednio przeszkolonych pracowników na dane stanowiska pracy lub w razie konieczności zastąpienia nieobecnego na skutek wypadku pracownika AG – zakup nowoczesnej technologii oraz maszyn i urządzeń (z dobrej jakości materiału), dokładne sprawdzenie dostawcy maszyn i urządzeń, zakup przetestowanej technologii, ubezpieczenie maszyn i urządzeń, regularne serwisowanie, montaŜ aparatury kontrolno-pomiarowej, regularne serwisy maszyn i urządzeń AW – odzyskanie zaufania klientów poprzez stosowanie upustów, promocji, oferowanie wyrobów o bardzo dobrej jakości, kredyty na przywrócenie stabilnej pracy huty, przeszkolenie pracowników na puste stanowiska pracy, częste serwisy maszyn i urządzeń AS – kontrola jakości wyrobów, szybkie naprawy w celu uniknięcia dodatkowych przestojów, modernizacja maszyn i urządzeń, częste szkolenia BHP i kontrola nad przestrzeganiem tych przepisów, montaŜ aparatury kontrolno-pomiarowej AH – kredyty na modernizację maszyn i urządzeń, częste serwisowanie, dokładne sprawdzanie dostawców maszyn i urządzeń, zakup materiałów tylko dobrej jakości, częste serwisy aparatury kontrolno-pomiarowej, rygorystyczna kontrola przestrzegania przepisów BHP, szkolenie pracowników, aby w kaŜdej chwili mogli przemieścić się na nowe stanowisko pracy HOH, HAAR - jak na rys.3.6. SRW - sygnały powiadamiające HAAR o akcji ryzyka wtórnego SRS1 - sygnały ryzyka stowarzyszonego mogące wzniecić ryzyko wtórne SRS2 - sygnały ryzyka stowarzyszonego SRG2 - sygnały powiadamiające zespół HAAR o akcji ryzyka głównego

127

HOH

strata finansowa huty poprzez np. przestoje w pracy, czyli mniejszą wydajność produkcji, brak odpowiednio

wyszkolonych lub wykwalifikowanych pracowników na dane stanowisko pracy, spadek sprzedaŜy spowodowany gorszej

jakości wyrobami

HAAR

strata w majątku huty, strata pracowników na pewien czas lub na zawsze na skutek wypadków związanych z przestarzałością technologii lub

maszyn i urządzeń, duŜe koszty serwisu i napraw, złej jakości wyroby, mniejsza wydajność

produkcji spowodowana przestojami i awariami

SHG

SRG2

AG

SRS1 AW

SRS2

SRW

AS

AH

awarie maszyn i urządzeń, zła jakość materiałów, z których są wykonane, przestarzałość technologii, nieuczciwi

dostawcy, nieprzetestowana technologia

97

SHG

SRG1

SHS

HOH

obumieranie roślinności wokół huty, powaŜne choroby pracowników i okolicznej ludności, skaŜenie wody i gruntów rolnych

ryzyko chorób zawodowych, chorób okolicznej ludności,

skaŜenie środowiska

SRG2

AG

SRS1 AW

SRS2

SRW

AS

emisja szkodliwych substancji do atmosfery, wycieki,

szkodliwe odpady hutnicze

Rys. 3.31. Model widma ryzyka ekologicznego SHG – wadliwie działająca aparatura kontrolno-pomiarowa badająca emisje szkodliwych zanieczyszczeń, kary nakładane na hutę za przekroczenie dopuszczalnych emisji SHS – częste choroby zawodowe pracowników oraz okolicznej ludności, degradacje środowiska, zanieczyszczenia wód gruntów, obumieranie roślinności SRG1 – brak obszarów zielonych wokół huty, zdychanie ryb i innych zwierząt wodnych w okolicznych rzekach, skaŜone płody rolne, wzrost zachorowań na typowe choroby związane z emisją szkodliwych zanieczyszczeń AG – montaŜ aparatury kontrolno-pomiarowej monitorującej emisje szkodliwych substancji, stosowanie zamkniętego obiegu wody, budowanie przyhutniczych zakładów przetwórstwa ŜuŜli i odpadów hutniczych ,oczyszczalni ścieków AW – wykorzystanie środków finansowych na maksymalną ochronę pozostałych nieskaŜonych obszarów i nienaruszonej roślinności, szybkie działanie mające na celu odkaŜenie wody, gleby itp. AS – częstsze badania w kierunku chorób zawodowych na skutek emisji szkodliwych zanieczyszczeń i pracy z substancjami trującymi, zasadzenie wokół huty duŜo terenów zielonych, ciągła kontrola zanieczyszczeń AH – stworzenie funduszu przeznaczonego na ekologię, szkolenia z zakresu ekologii, wymiana informacji i współpraca z przodującymi w zakresie ekologii przedsiębiorstwami z podobnej branŜy, częsta kontrola i serwisy urządzeń odpowiedzialnych za emisję szkodliwych zanieczyszczeń, HOH, HAAR - jak na rys.3.6. SRW - sygnały powiadamiające HAAR o akcji ryzyka wtórnego SRS1 - sygnały ryzyka stowarzyszonego mogące wzniecić ryzyko wtórne SRS2 - sygnały ryzyka stowarzyszonego SRG2 - sygnały powiadamiające zespół HAAR o akcji ryzyka głównego

128

AH

HAAR

98

Rys. 3.32. Model widma ryzyka finansowego SHG – zwlekanie z terminem zapłaty przez odbiorców, niewypłacalność danej firmy względem innych jej kontrahentów, zła kondycja finansowa firmy ubezpieczeniowej lub banku SHS – wstrzymanie produkcji spowodowane brakiem środków finansowych na zakup materiałów wsadowych, spadek sprzedaŜy SRG1 – brak środków finansowych na bieŜącą działalność huty AG – dokładna kontrola klientów huty, nawet stałych odbiorców, dogłębna analiza inwestycji, ubezpieczenie od ryzyka nieściągalności długów, zatrudnienie firmy windykacyjnej, skierowanie sprawy na drogę sądową AW – kredyty bankowe i próba rekompensowania strat finansowych w innej dziedzinie działalności produkcyjnej huty AS – zaciągnięcie kredytu bankowego na zakup materiałów wsadowych, próba odzyskania klientów przez oferowanie wyrobów o wysokiej jakości (stała kontrola jakości w fazie przed, po i produkcyjnej AH – współpraca z zaufanymi odbiorcami, dokładna kontrola klientów huty, dokładna analiza inwestycji, ostrzeŜenie o nieuczciwości firmy jej pozostałych klientów HOH, HAAR - jak na rys.3.6. SRW - sygnały powiadamiające HAAR o akcji ryzyka wtórnego SRS1 - sygnały ryzyka stowarzyszonego mogące wzniecić ryzyko wtórne SRS2 - sygnały ryzyka stowarzyszonego SRG2 - sygnały powiadamiające zespół HAAR o akcji ryzyka głównego

129

SRG1

SHS

HOH

utrata płynności finansowej huty

HAAR

pogorszenie kondycji finansowej huty, brak środków finansowych na zakup

materiałów produkcyjnych, strata klientów huty

SRG2

SRS1 AW

SRS2

SRW

AS

AW

SHG

upadłość firmy ubezpieczeniowej lub banku, nieuczciwi dostawcy lub odbiorcy,

niewypłacalność klientów

AG

99

SHS

Rys.3.33. Model widma ryzyka nieinwestowania w rozwój pracowników SHG– konflikty pracownicze, awarie maszyn i urządzeń (spowodowane nieumiejętną ich obsługą lub przestarzałością), brak nowoczesnej technologii, wypadki przy pracy, mało nowych inwestycji SHS – zła atmosfera wśród pracowników, mniejsza ilość kontraktów międzynarodowych, spadek sprzedaŜy wyrobów hutniczych spowodowany gorszą jakością SRG1 – groźba strajku, problemy ze zbytem wyrobów AG – szkolenia kadry kierowniczej i pracowniczej oraz kontrola efektów szkolenia AW – wysłuchanie Ŝądań pracowników i zaproponowanie rozwiązania odpowiadającego wszystkim stronom konfliktu, zatrudnienie specjalisty w celu przyspieszenia produkcji i zmotywowania pozostałej części załogi AS – decyzje o zakupie nowoczesnej technologii, maszyn i urządzeń, wyjazdy integracyjne kadry kierowniczej i załogi, szkolenia pracownicze i menedŜerskie, egzekwowanie przepisów BHP AH – właściwa rekrutacja kadry menedŜerskiej i pracowniczej, korzystanie z usług agencji „łowców głów”, ciągłe doskonalenie umiejętności zawodowych poprzez kursy, targi, konferencje, treningi kierowania zespołem, podejmowania decyzji itp. HOH, HAAR - jak na rys. 3.6. SRW - sygnały powiadamiające HAAR o akcji ryzyka wtórnego SRS1 - sygnały ryzyka stowarzyszonego mogące wzniecić ryzyko wtórne SRS2 - sygnały ryzyka stowarzyszonego SRG2 - sygnały powiadamiające zespół HAAR o akcji ryzyka głównego

130

SRG1 HOH

nieodpowiednio dobrana kadra kierownicza (brak umiejętności kierowania zespołem, podejmowania decyzji w

trudnych warunkach, niechęć do innowacyjności), niekompetencja pracowników, niedoszkolona kadra

pracownicza (język obcy, obsługa komputera)

HAAR

brak postępu technicznego, nieporozumienia między pracownikami, bariery językowe we współpracy międzynarodowej, wypadki przy

pracy, mniejsza wydajność produkcyjna spowodowana niekompetencją i brakiem

odpowiedniej wiedzy

SHG

AG

SRS1 AW

SRS2

SRW

AS

AH

strajki, spadek sprzedaŜy spowodowany mniejszą

wydajnością pracy i gorszej jakości wyrobami

SRG2

131

3.2. Metoda I –––– macierzowa 3.2.1. Identyfikacja obszarów ryzyka Dane niezbędne przy tworzeniu modelu zarządzania ryzykiem obejmują najwaŜniejsze rodzaje ryzyka i informacje o tym, jak dane przedsiębiorstwo przygotowane jest na zaistnienie tego ryzyka, a takŜe listę moŜliwości reakcji na przewidywane czy zaistniałe ryzyko. Na podstawie tej listy moŜna będzie oceniać skuteczność działań antyryzyka w danym przedsiębiorstwie.

W oparciu o dane została przez autora sporządzona tablica analizy zagroŜeń i szans, dotycząca wyŜej wymienionych rodzajów ryzyka (na podstawie pracy [10, s. 9-37; 81-107; 117-123]).

Przyjęta została trójstopniowa skala:

m – prawdopodobieństwo małe s – prawdopodobieństwo średnie d – prawdopodobieństwo duŜe

M – szansa mała/ryzyko małe S – szansa średnia/ryzyko średnie

D – szansa duŜa/ryzyko duŜe

Przeprowadzona analiza zagroŜeń i szans dotycząca zagroŜeń związanych z ryzykiem ekologicznym (tab. 3.1 i tab. 3. 2) pozwoliła na wyodrębnienie najbardziej istotnych czynników, wpływających w sposób negatywny bądź pozytywny na ryzyko ekologiczne.

Najistotniejsze zagroŜenia, którymi powinno zająć się w pierwszej kolejności to: choroby zawodowe związane z zanieczyszczeniami, a takŜe negatywny wpływ substancji szkodliwych na wody rzeczne i powietrze.

Z kolei największe moŜliwości przeciwdziałania negatywnym skutkom zagroŜeń związanych z ryzykiem ekologicznym to: tworzenie przyhutniczych zakładów ŜuŜli i pyłów w celu szybkiego ograniczenie szkodliwości ich działania oraz zmniejszenia kosztów ponoszonych na korzystanie w tej dziedzinie z usług firm zewnętrznych, utylizacja odpadów i ścieków, ponowne wykorzystanie niektórych odpadów w kolejnym procesie produkcyjnym, stosowanie zamkniętego obiegu wody, dokładne oczyszczanie ścieków, szybka i sprawna interwencja w razie awarii, poprzedzona wcześniejszymi szkoleniami i ćwiczeniami, a takŜe szkolenia, kursy, konferencje dotyczące zagadnień związanych z ekologią.

132

Tablica 3.1 Analiza zagroŜeń związanych z ryzykiem ekologicznym

ZAGROśENIA PRAWDOPODOBIEŃSTWO WYSTAPIENIA

DOTKLIWO ŚĆ WYSTAPIENIA

SKUTKÓW 1. Awarie lub przestarzałość

urządzeń ograniczających emisję szkodliwych zanieczyszczeń

s D

2. Choroby zawodowe związane z zanieczyszczeniami d D

3. Przestarzałe, szkodliwe technologie d S

4. Niszczenie zielonych terenów wokół huty d M

5. DuŜa ilość szkodliwych ŜuŜli i pyłów d M

6. DuŜa ilość innych odpadów i ścieków d S

7. Zanieczyszczanie wód rzecznych i powietrza d D

8. Awarie powodujące duŜe negatywne skutki dla zdrowia ludzkiego lub środowiska

m D

9. Przekroczenie dozwolonej emisji zanieczyszczeń s D

10. Zbyt mała wiedza pracowników w zakresie ekologii, nie przywiązywanie wagi do zagadnień związanych z ekologią

s S

11. Złej jakości filtry i inne urządzenia ograniczające emisję szkodliwych zanieczyszczeń

m M

12. W przypadku braku np. własnego zakładu przetwórstwa ŜuŜli wzrost kosztów związanych ze zleceniem tej usługi na zewnątrz

m M

13. Kary nakładane przez Wydział Ochrony Środowiska za przekroczenie dopuszczalnych emisji zanieczyszczeń

d S

14. Niewłaściwie lub zbyt późno przeprowadzone akcje ratownicze (likwidujące skutki awarii związanych z substancjami szkodliwymi)

s D

Źródło: opracowanie własne na podstawie [10, s. 9-37; 81-107; 17-123]

133

Tablica 3.2 Analiza szans związanych z ryzykiem ekologicznym

SZANSE PRAWDOPODOBIEŃSTWO

WYSTAPIENIA

DODATNIO ŚĆ WYSTAPIENIA

SKUTKÓW 1. Częsta kontrola urządzeń

ograniczających emisję szkodliwych zanieczyszczeń, natychmiastowe zgłoszenie awarii urządzenia, kontrola i monitoring zanieczyszczeń

s D

2. Wysyłanie pracowników naraŜonych na pracę w szkodliwych warunkach na częstsze badania okresowe

m S

3. Modernizacja starych lub budowa nowych linii technologicznych

m D

4. Tworzenie dodatkowych funduszy na ekologie, tworzenie parków i innych terenów zielonych w okolicach huty

m S

5. Tworzenie przyhutniczych zakładów ŜuŜli i pyłów w celu szybkiego ograniczenia szkodliwości ich działania

d D

6. Utylizacja odpadów i ścieków, ponowne wykorzystanie niektórych odpadów w kolejnym procesie produkcyjnymi

d D

7. Stosowanie zamkniętego obiegu wody, dokładne oczyszczanie ścieków

d D

8. Szybka i sprawna interwencja w razie awarii, poprzedzona wcześniejszymi szkoleniami i ćwiczeniami

d D

9. Ciągły monitoring zanieczyszczeń na terenie huty i w jej otoczeniu

m D

10. Szkolenia, kursy, konferencje dotyczące zagadnień związanych z ekologią

d D

11. Stosowanie urządzeń ograniczających emisję szkodliwych zanieczyszczeń i filtrów tylko o wysokiej jakości, sprawdzonych firm

s D

12. Budowa własnych zakładów przetwórstwa ŜuŜli itp. w celu zmniejszenia kosztów ponoszonych na korzystanie w tej dziedzinie z usług firm zewnętrznych

d D

13. Monitoring zanieczyszczeń, częsta kontrola urządzeń ograniczających emisję zanieczyszczeń, regularna wymiana filtrów, szkolenie proekologiczne załogi, kontrola działań komórek odpowiedzialnych za ekologię w hucie

s D

14. Ćwiczenia próbnych akcji ratowniczych oraz likwidowania skutków awarii ekologicznych, szkolenia dotyczące tego zakresu

d S

Źródło: opracowanie własne na podstawie [10, s. 9-37; 81-107; 117-123]

134

Tablica 3.3 Analiza zagroŜeń dotyczących ryzyka związanego z bezpieczeństwem pracy

ZAGROśENIA PRAWDOPODOBIEŃSTWO WYSTAPIENIA

DOTKLIWO ŚĆ WYSTAPIENIA

SKUTKÓW 1. Awarie maszyn i urządzeń s S 2. Praca w szkodliwych

warunkach d D

3. Niewłaściwie przeprowadzone szkolenia BHP

m M

4. Brak nadzoru nad przestrzeganiem przepisów BHP

m M

5. Nieprzestrzeganie przepisów BHP

d D

6. Nieprzewidziane zdarzenia losowe

s S

7. Wady lub przestarzałość materiałów, z których wykonane są maszyny lub urządzenia

s S

8. Brak naleŜytej ostroŜności i koncentracji uwagi

s D

9. Nieprzestrzeganie instrukcji obsługi urządzeń

s D

10. Choroby zawodowe d D 11. Niewystarczające kompetencje

na dane stanowisko pracy s D

12. Niezastosowanie wiedzy zdobytej na szkoleniach podczas wykonywanej pracy

s S

Źródło: opracowanie własne na podstawie [10, s. 9-37; 81-107; 117-123]

135

Tablica 3.4 Analiza szans dotyczących ryzyka związanego z bezpieczeństwem pracy

SZANSE PRAWDOPODOBIEŃSTWO

WYSTAPIENIA

DODATNIO ŚĆ WYSTAPIENIA

SKUTKÓW

1. Regularne, odpowiednio częste przeglądy maszyn i urządzeń

s S

2. Stosowanie odzieŜy ochronnej, urządzeń ograniczający działanie szkodliwych czynników

d D

3. Dobranie kompetentnych osób przeprowadzających szkolenie BHP

d S

4. Dobranie kompetentnych i solidnych osób do nadzoru nad przestrzeganiem przepisów BHP

s D

5. Wysokie kary, zwalnianie dyscyplinarne z pracy za nieprzestrzeganie przepisów BHP

d D

6. Próba analizy nieprzewidzianych zdarzeń losowych i przygotowanie się do szybkiej likwidacji skutków

s M

7. Dokładna i ciągła kontrola jakości materiałów, z których wykonane są maszyny lub urządzenia, wymiana przestarzałych materiałów

d D

8. Przestrzeganie dozwolonego czasu pracy

d M

9. Nadzór nad przestrzeganiem obsługi urządzeń zgodnie instrukcją

s D

10. Wysyłanie pracowników naraŜonych na pracę w szkodliwych warunkach na częstsze badania okresowe

m S

11. Szkolenia, kursy, konferencje s D 12. Przeprowadzanie testów

kontrolujących wiedzę zdobytą podczas szkolenia

m S

Źródło: opracowanie własne na podstawie [10, s. 9-37; 81-107; 117-123]

136

Najistotniejsze zagroŜenia, którymi powinno zająć się w pierwszej kolejności to: naraŜenie na pracę w szkodliwych warunkach, nieprzestrzeganie przepisów BHP przez pracowników, zagroŜenie chorobami zawodowymi.

Z kolei największe moŜliwości przeciwdziałania negatywnym skutkom zagroŜeń dotyczących ryzyka związanego z bezpieczeństwem pracy to: stosowanie odzieŜy ochronnej oraz urządzeń ograniczających działanie szkodliwych czynników, wysokie kary lub nawet zwalnianie dyscyplinarne z pracy za nieprzestrzeganie przepisów BHP, a takŜe dokładna i ciągła kontrola jakości materiałów, z których wykonane są maszyny lub urządzenia.

Tablica 3.5 Analiza zagroŜeń związanych z ryzykiem nieinwestowania w rozwój pracowników

ZAGROśENIA PRAWDOPODOBIEŃSTWO WYSTAPIENIA

DOTKLIWO ŚĆ WYSTAPIENIA

SKUTKÓW 1. Niewłaściwie dobrana kadra

kierownicza (brak umiejętności kierowania zespołem, strach przed podejmowaniem waŜnych decyzji itp.)

s D

2. Niewłaściwie dobrany program szkoleń s S

3. Trudności w znalezieniu kandydatów do awansu s S

4. Źle wykonywana praca po przeniesieniu na inne stanowisko pracy, wynikająca z niekompetencji i niedoszkolenia

s D

5. Nieumiejętność pełnego wykorzystania maszyn i urządzeń m S

6. Odejście menadŜerów i specjalistów z firmy m D

7. Wypadki przy pracy spowodowane niekompetencją pracowników s D

8. Niewłaściwie dobrana lub niekompetentna firma szkoleniowa m S

9. Brak fachowców na dane stanowisko pracy s S

10. Nieodpowiednia rekrutacja kadry kierowniczej d S

11. Mniejsza wydajność produkcji spowodowana mniejszą wydajnością pracy, wynikającą z niekompetencji i braku odpowiedniej wiedzy

s S

12. Bariery językowe we współpracy międzynarodowej d M

13. Awarie maszyn i urządzeń spowodowane nieumiejętną ich obsługą

s S

14. Konflikty między kadrą kierowniczą i załogą, groźba strajku

d D

Źródło: opracowanie własne na podstawie [10, s. 9-37; 81-107; 117-123]

137

Tablica 3.6 Analiza szans związanych z ryzykiem nieinwestowania w rozwój pracowników

SZANSE PRAWDOPODOBIEŃSTWO WYSTAPIENIA

DODATNIO ŚĆ WYSTAPIENIA

SKUTKÓW 1. Zatrudnienie dobrej firmy rekrutacyjnej, agencji

„łowców głów”, szkolenia w zakresie podejmowania decyzji, kierowania grupą, negocjacji, motywacji itp. mające na celu wyłonienie odpowiedniej i kompetentnej kadry kierowniczej, zwolnienia „złej” kadry

s D

2. Dokładna analiza np. w postaci ankiet, obserwacji, jakiego rodzaju braki kadrowe występują, sporządzenie szczegółowego planu szkoleń

d D

3. Doszkalanie pracowników, kursy językowe, komputerowe, motywacyjne, korzystanie z usług agencji „łowców głów”, aby uniknąć trudności w znalezieniu kandydatów do awansu

s S

4. Szkolenia podnoszące kwalifikacje pracowników, gdyby zaszła nagła konieczność przeniesienia na inne stanowisko

m D

5. Szkolenia dotyczące nowości technologicznych, ciągłe doskonalenie posiadanych umiejętności poprzez kursy, testy kompetencji zawodowych i sprawdzenie umiejętności praktycznych w celu przekazania pracownikom umiejętności pełnego wykorzystania maszyn i urządzeń

m D

6. Propozycja wyŜszych wynagrodzeń dla najlepszych pracowników, kursy motywacji, zapewnienie moŜliwości rozwoju w celu uniknięcia odejścia fachowców i menadŜerów z firmy

m S

7. Zwalnianie niekompetentnych pracowników, stosowanie kar, aby zmniejszyć liczbę wypadków spowodowanych niekompetencją pracowników, nagany za zaniedbania podczas wykonywanej pracy, ostre egzekwowanie przepisów BHP

s D

8. Wybór sprawdzonej na rynku firmy szkoleniowej, o dobrej renomie, aby zmniejszyć zagroŜenie związane z niewłaściwie przeprowadzonym szkoleniem

d D

9. Ciągłe podnoszenie kwalifikacji pracowników w celu niedopuszczenia do braku fachowców na dane stanowisko pracy

s D

10. Korzystanie ze sprawdzonych i kompetentnych firm rekrutacyjnych, agencji „łowców głów”, w celu zdobycia odpowiedniej kadry pracowniczej

m D

11. Kursy i szkolenia podnoszące kwalifikacje zawodowe, sprawdzenie umiejętności praktycznych, w celu osiągnięcia pełnej wydajności pracy

s D

12. Kursy językowe ułatwiające współpracę międzynarodową s S

13. Naprawa maszyn i urządzeń, szkolenia pracowników w zakresie nowych technologii, sprawdzenie wiedzy praktycznej dotyczącej obsługi maszyn i urządzeń

s D

14. Wyjazdy integracyjne kadry kierowniczej i pracowniczej, wysłuchanie Ŝądań pracowników i próba porozumienia w celu uniknięcia strajków i niesprzyjającej atmosfery w miejscu pracy, trening pracy w zespole i umiejętności kierowania nim

m D

Źródło: opracowanie własne na podstawie [10, s. 9-37; 81-107; 117-123]

138

Najistotniejsze zagroŜenia, którymi powinno zająć się w pierwszej kolejności to konflikty między kadrą kierowniczą i załogą oraz groźba strajku. Z kolei największe moŜliwości przeciwdziałania negatywnym skutkom zagroŜeń związanych z ryzykiem nieinwestowania w rozwój pracowników to określenie poprzez dokładną analizę, jakiego rodzaju braki kadrowe występują, sporządzenie szczegółowego planu szkoleń, a takŜe wybór sprawdzonej na rynku firmy szkoleniowej, o dobrej renomie.

Tablica 3.7 Analiza zagroŜeń związanych z ryzykiem techniczno-technologicznym

ZAGROśENIA PRAWDOPODOBIEŃSTWO

WYSTAPIENIA

DOTKLIWO ŚĆ WYSTAPIENIA

SKUTKÓW 1. Niekompetentne i niesolidne firmy

serwisowe s S

2. Awarie maszyn i urządzeń powodujące długie przestoje w pracy d D

3. Przestarzałość maszyn i urządzeń powodująca mniejszą wydajność produkcji

d D

4. Zła jakość materiałów, z których wykonane są maszyny i urządzenia m S

5. Niedoskonałość rozwiązań konstrukcyjnych maszyn i urządzeń m S

6. Brak środków finansowych na zakup nowoczesnej lub modernizację istniejącej technologii

d D

7. Brak kadry o odpowiednich kwalifikacjach i znajomości nowości technologicznych mogący spowodować wypadki, awarie, przestoje

s S

8. Nietrafne decyzje inwestycyjne huty m D 9. Gorszej jakości wyroby w

porównaniu do konkurencyjnych, związane z przestarzałością rozwiązań techniczno-technologicznych

s S

10. Niechęć kadry kierowniczej do innowacyjności m S

11. Niezadowolenie klientów ze złej jakości wyrobów związanej z przestarzałością maszyn i urządzeń

s D

12. Spadek sprzedaŜy spowodowany gorszej jakości wyrobami na tle konkurencji

s D

13. Wzrost kosztów związanych z duŜą liczbą zatrudnionych koniecznych do pracy przy przestarzałych technologiach

s S

Źródło: opracowanie własne na podstawie [10, s. 9-37; 81-107; 117-123]

139

Tablica 3.8

Analiza szans związanych z ryzykiem techniczno-technologicznym

SZANSE PRAWDOPODOBIEŃSTWO WYSTAPIENIA

DODATNIO ŚĆ WYSTAPIENIA

SKUTKÓW 1. Wybór firm serwisowych znanych,

sprawdzonych, o dobrej renomie d D

2. Przeglądy maszyn i urządzeń, nadzór nad właściwym ich uŜytkowaniem, ubezpieczenie ich, zamontowanie aparatury kontrolno-pomiarowej w celu uzyskania informacji o wyciekach, ulatnianiu się gazu, ograniczeniu ich awarii

d D

3. Zakup nowoczesnej technologii o lepszych parametrach niezawodnościowych, modernizacja istniejących linii technologicznych, szkolenie w zakresie nowości technologicznych

m D

4. Zakup urządzeń tylko od firm z odpowiednią renomą, po dokładnej ich kontroli, zakup wyłącznie przetestowanego sprzętu i technologii

d D

5. Modernizacja lub poprawa rozwiązań konstrukcyjnych, dokładna analiza wad danego rozwiązania, wybór dobrych i znanych firm dostawczych

s D

6. Kredyty, pieniądze wygospodarowane z innych gałęzi działalności huty na zakup lub modernizację istniejących technologii, a takŜe maszyn i urządzeń

s D

7. Udział w szkoleniach, targach, konferencjach, czytanie prasy branŜowej w celu podniesienia kwalifikacji i większej wiedzy odnośnie nowości technologicznych

s D

8. Dokładna analiza inwestycji, zakup urządzeń tylko od firm z odpowiednią renomą, wypłacalnych, po dokładnej ich kontroli, zakup wyłącznie przetestowanego sprzętu i technologii

d D

9. Prowadzenie kontroli jakości we wszystkich fazach procesu produkcji oraz w sferze przed i poprodukcyjnej, mające na celu oferowanie wyrobów o najlepszej jakości

d S

10. Szkolenie kadry kierowniczej w zakresie podejmowania trudnych decyzji (pozbycia się lęku przed nimi), mobilizacji do działań innowacyjnych

s M

11. W przypadku utraty zaufania klientów na skutek oferowania wyrobów złej jakości próba ponownego odzyskania go poprzez np. stosowanie upustów, promocji, skorzystanie z usług agencji PR

m D

12. Modernizacja istniejących lub zakup nowych technologii, zastosowanie nowych rozwiązań technicznych, usprawnienie procesu produkcyjnego, zwiększenie nacisku na kontrolę jakości, próba odzyskania klientów jw.

d S

13. Zmniejszenie kosztów poprzez zredukowanie liczby zatrudnionych za pomocą np. procesów zintegrowanych

m S

Źródło: opracowanie własne na podstawie [10, s. 9-37; 81-107; 117-123]

140

Najistotniejsze zagroŜenia, którymi powinno zająć się w pierwszej kolejności to: awaryjność maszyn i urządzeń powodująca długie przestoje w pracy, ich przestarzałość powodująca mniejszą wydajność produkcji oraz brak środków finansowych na zakup nowoczesnej lub modernizację istniejącej technologii. Z kolei największe moŜliwości przeciwdziałania negatywnym skutkom zagroŜeń związanych z ryzykiem techniczno-technologicznym to: regularne przeglądy maszyn i urządzeń przez firmy serwisowe znane, sprawdzone, o dobrej renomie; nadzór nad właściwym ich uŜytkowaniem; ich ubezpieczenie; zamontowanie aparatury kontrolno-pomiarowej w celu uzyskania informacji o wyciekach, ulatnianiu się gazu, zakup urządzeń tylko od firm z odpowiednią renomą, po dokładnej ich kontroli, wyłącznie przetestowanego sprzętu i technologii, dokładna analiza inwestycji.

Tablica 3.9 Analiza zagroŜeń związanych z ryzykiem dotyczącym ubezpieczenia

ZAGROśENIA PRAWDOPODOBIEŃSTWO WYSTAPIENIA

DOTKLIWO ŚĆ WYSTAPIENIA

SKUTKÓW 1. Upadłość firmy

ubezpieczeniowej m D

2. Niewypłacalność klientów huty

s D

3. Awarie instalacji elektrycznej lub gazowej (wybuchy, poŜary), niekontrolowany wyciek substancji niebezpiecznej

s D

4. KradzieŜe s S 5. Wypadki przy pracy s D 6. Choroby zawodowe d D 7. Nie wywiązywanie się z

umów przez firmy współpracujące z hutą (zwlekanie z terminem zapłaty, nieterminowość dostaw, złej jakości materiały do procesów produkcyjnych)

s D

8. Zniszczenie majątku trwałego huty na skutek poŜaru, wybuchu

m S

Źródło: opracowanie własne na podstawie [10, s. 9-37; 81-107; 117-123]

141

Tablica 3.10 Analiza szans związanych z ryzykiem dotyczącym ubezpieczenia

SZANSE PRAWDOPODOBIEŃSTWO

WYSTAPIENIA

DODATNIO ŚĆ WYSTAPIENIA

SKUTKÓW 1. Wybór sprawdzonej firmy ubezpieczeniowej

z reasekuracją, korzystanie z usług firm brokerskich w celu zmniejszenia zagroŜenia wyboru niestabilnego ubezpieczyciela, sprawdzenie sytuacji finansowej firmy przed dokonaniem ubezpieczenia

d D

2. Dokładna kontrola (np. NIP, REGON) firm współpracujących z hutą, ubezpieczenie od niewypłacalności klientów huty, w razie konieczności korzystanie z usług firm windykacyjnych

s D

3. Zamontowanie aparatury kontrolno-pomiarowej (np. czujniki dymu, gazu), regularne przeglądy maszyn i urządzeń, nadzór nad przestrzeganiem przepisów BHP w celu uniknięcia powaŜnych awarii instalacji elektrycznych lub gazowych i innych

d D

4. Zatrudnienie agencji ochrony mienia, ubezpieczenie majątku huty, systemy alarmowe i zabezpieczeń (np. kamery) w celu uniknięcia kradzieŜy

d D

5. Nadzór nad przestrzeganiem przepisów BHP, kontrola stanu technicznego maszyn i urządzeń, szkolenia podnoszące kwalifikacje zawodowe pracowników, szkolenia BHP, nadzór nad przestrzeganiem instrukcji obsługi danego urządzenia, regularne przeglądy maszyn i urządzeń, kary dla pracowników łamiących przepisy BHP w celu ograniczenia wypadków przy pracy

d S

6. Wysyłanie pracowników naraŜonych na pracę w najbardziej szkodliwych warunkach na urlopy zdrowotne, częstsze badania okresowe, szkolenia BHP oraz nadzór nad ich przestrzeganiem w celu zmniejszenia zagroŜenia chorobami zawodowymi

d S

7. Współpraca tylko z firmami dokładnie sprawdzonymi, kontrola kondycji finansowej nawet stałych kontrahentów, ubezpieczenie od niewypłacalności klientów huty, zatrudnienie firmy windykacyjnej w celu uniknięcia strat finansowych związanych z nie wywiązywaniem się z umów przez firmy współpracujące z hutą

s D

8. Naprawa lub zakup nowych maszyn i urządzeń, które zostały zniszczone, za środki uzyskane z wypłaty odszkodowania z tytułu ubezpieczenia

d S

Źródło: opracowanie własne na podstawie [10, s. 9-37; 81-107; 117-123]

142

Najistotniejsze zagroŜenia, którymi powinno zająć się w pierwszej kolejności to choroby zawodowe pracowników. Z kolei największe moŜliwości przeciwdziałania negatywnym skutkom zagroŜeń dotyczących ryzyka związanego z ubezpieczeniem to: wybór sprawdzonej firmy ubezpieczeniowej z reasekuracją, korzystanie z usług firm brokerskich w celu zmniejszenia zagroŜenia wyboru niestabilnego ubezpieczyciela, sprawdzenie sytuacji finansowej firmy przed dokonaniem ubezpieczenia, zamontowanie aparatury kontrolno-pomiarowej (np. czujniki dymu, gazu), regularne przeglądy maszyn i urządzeń, nadzór nad przestrzeganiem przepisów BHP w celu uniknięcia powaŜnych awarii instalacji elektrycznych, gazowych i innych, zatrudnienie agencji ochrony mienia, ubezpieczenie majątku huty, systemy alarmowe i zabezpieczeń (np. kamery) w celu uniknięcia kradzieŜy.

Tablica 3.11 Analiza zagroŜeń związanych z ryzykiem finansowym

ZAGROśENIA PRAWDOPODOBIEŃSTWO WYSTAPIENIA

DOTKLIWO ŚĆ WYSTAPIENIA

SKUTKÓW 1. Ryzyko upadłości firmy

ubezpieczeniowej m D

2. Niewypłacalność klientów huty s D 3. Znaczące podwyŜki cen

materiałów potrzebnych do produkcji

s D

4. Nietrafne decyzje inwestycyjne huty, przeinwestowanie lub niedoinwestowanie

s D

5. Nieuczciwość i nierzetelność dostawców (zwlekanie z terminami, złej jakości materiały)

d D

6. Brak środków finansowych na bieŜącą działalność huty (np. na zakup materiałów wsadowych, wynagrodzeń dla pracowników, opłacenie składek ZUS, energii, gazu itp.), spadek produkcji lub jej całkowite wstrzymanie, moŜliwość utraty płynności finansowej

d D

7. Straty finansowe związane zaciąganiem kredytów lub zawieraniem umów międzynarodowych w niestabilnej walucie

s D

8. Bankructwo banku, w którym są trzymane środki pienięŜne huty, co pociąga za sobą duŜe straty finansowe, związane z utratą części tych środków

m D

9. Współpraca z firmami z krajów niestabilnych politycznie lub gospodarczo i ewentualne straty z tym związane

m S

Źródło: opracowanie własne na podstawie [10, s. 9-37; 81-107; 117-123]

143

Tablica 3.12 Analiza szans związanych z ryzykiem finansowym

SZANSE PRAWDOPODOBIEŃSTWO WYSTAPIENIA

DODATNIO ŚĆ WYSTAPIENIA

SKUTKÓW 1. Wybór sprawdzonej firmy ubezpieczeniowej z

reasekuracją, korzystanie z usług firm brokerskich w celu zmniejszenia zagroŜenia wyboru niestabilnego ubezpieczyciela

d D

2. Współpraca tylko z firmami dokładnie sprawdzonymi, kontrola kondycji finansowej nawet stałych kontrahentów, ubezpieczenie od niewypłacalności klientów huty, zatrudnienie firmy windykacyjnej w celu uniknięcia strat finansowych związanych z nie wywiązywaniem się z umów przez odbiorców

d D

3. Przy znaczącej podwyŜce cen materiałów potrzebnych do produkcji naleŜy przeanalizować dokładnie oferty wszystkich firm zapewniających potrzebne materiały i wybrać najbardziej korzystną, stosującą upusty, promocje, lub skorzystać z kredytów, czy teŜ własnych rezerw finansowych, wygospodarowanie niezbędnych środków finansowych z innych dziedzin działalności huty

d S

4. Dokładna i rzetelna analiza inwestycji, współpraca tylko z firmami z odpowiednią renomą, wypłacalnymi, po dokładnej ich kontroli

d D

5. Uwzględnienie w umowach dotyczących dostaw, kar dla dostawców oraz innych środków zabezpieczających interesy huty na wypadek ich nierzetelności i nieuczciwości

m D

6. Negocjowanie z bankami kredytów niskooprocentowanych, na bieŜącą działalność huty, uruchomienie linii kredytowej, tworzenie rezerw finansowych dla utrzymania płynności finansowej, pieniądze wygospodarowane z innych gałęzi działalności huty

d D

7. Dokładna analiza kursu walut i podejmowanie racjonalnych decyzji o zaciąganiu kredytów lub zawieraniu umów międzynarodowych wyłącznie w miarę stabilnej walucie

d S

8. Trzymanie środków pienięŜnych, zawieranie transakcji wyłącznie w bankach o dobrej renomie, zaufanych, sprawdzonych, posiadających zabezpieczenie na wypadek bankructwa

d D

9. Dokładna analiza sytuacji politycznej i gospodarczej państw, z którymi planowana jest współpraca międzynarodowa i podjęcie racjonalnej decyzji odnośnie tej współpracy (nie zawieranie umów z krajami niestabilnymi)

d S

Źródło: opracowanie własne na podstawie [10, s. 9-37; 81-107; 117-123] Najistotniejsze zagroŜenia, którymi powinno zająć się w pierwszej kolejności to:

nieuczciwość i nierzetelność dostawców (zwlekanie z terminami, złej jakości materiały) oraz brak środków finansowych na bieŜącą działalność huty (np. na zakup materiałów wsadowych, wynagrodzeń dla pracowników, opłacenie składek ZUS, energii, gazu itp.), spadek produkcji lub jej całkowite wstrzymanie, moŜliwość utraty płynności finansowej.

144

Z kolei największe moŜliwości przeciwdziałania negatywnym skutkom zagroŜeń związanych z ryzykiem finansowym to: wybór sprawdzonej firmy ubezpieczeniowej, z reasekuracją, korzystanie z usług firm brokerskich w celu zmniejszenia zagroŜenia wyboru niestabilnego ubezpieczyciela, negocjowanie z bankami kredytów niskooprocentowanych, na bieŜącą działalność huty, uruchomienie linii kredytowej, tworzenie rezerw finansowych dla utrzymania płynności finansowej, pieniądze wygospodarowane z innych gałęzi działalności huty, a takŜe trzymanie środków pienięŜnych, zawieranie transakcji wyłącznie w bankach o dobrej renomie, zaufanych, sprawdzonych, posiadających zabezpieczenie na wypadek bankructwa. 3.2.2. Ocena ryzyka Następnym etapem było wyraŜenie liczbowe rozmiarów zagroŜeń lub moŜliwości przeciwdziałania związanych z danym ryzykiem w celu dokonania oceny. Powołując się na literaturę [10, s. 9-37; 81-107; 117-123], wykorzystano w tym celu macierz nasilenia zdarzeń pomiędzy prawdopodobieństwem wystąpienia a dotkliwością lub dodatniością („dodatni – przynoszący korzyści” - Mały słownik języka polskiego) skutków, w odniesieniu do ilości wskazań dla poszczególnych zdarzeń. W celu jej zbudowania wykorzystano dane z tab. 3.1 i 3.2. Zliczone, identyczne relacje zostały wpisane w odpowiednie pola macierzy (tab. 3.13, 3.14).

Tablica 3.13 Macierz zdarzeń: szanse – prawdopodobieństwo – dotkliwość dotycząca ryzyka ekologicznego

DOTKLIWOŚĆ D S M

d 2 3 2 s 3 1 1

PRAWDOPO-DOBIEŃSTWO

m 1 0 1

Tablica 3.14 Macierz zdarzeń: szanse – prawdopodobieństwo – dodatniość dotycząca ryzyka ekologicznego

DODATNIOŚĆ D S M

d 6 1 0 s 3 0 0

PRAWDOPO-DOBIEŃSTWO

m 2 2 0 Następnie zostały wyodrębnione grupy: A, B, C.

Grupy czynników:

GR. A: dD, dS, sD – zdarzenia występujące między duŜym prawdopodobieństwem a duŜą dodatniością, duŜym prawdopodobieństwem a średnią dodatniością, średnim prawdopodobieństwem a duŜą dodatniością GR. B: mD, sS, dM - zdarzenia występujące między małym prawdopodobieństwem a duŜą dodatniością, średnim prawdopodobieństwem a średnią dodatniością, duŜym prawdopodobieństwem a małą dodatniością

145

GR. C: mS, mM, sM - zdarzenia występujące między małym prawdopodobieństwem a średnią dodatniością, małym prawdopodobieństwem a małą dodatniością, średnim prawdopodobieństwem a małą dodatniością

Następnie dokonano porównania ilościowego i wartościowego w poszczególnych grupach, aby porównać szanse i zagroŜenia. Ilościowa analiza sprowadza się do zsumowania poszczególnych zdarzeń zachodzących w grupach.

Dla dotkliwości:

SDA = dD + dS + sD = 2 + 3 + 3 = 8 - suma zdarzeń w macierzy zagroŜeń w grupie A SDB = mD + sS + dM = 1 + 1 + 2 = 4 - suma zdarzeń w macierzy zagroŜeń w grupie B SDC = mS + mM + sM = 0 + 1 + 1 = 2 suma zdarzeń w macierzy zagroŜeń w grupie C

SZ = SDA + SDB + SDC = 8 + 4 + 2 = 14 to suma elementów macierzy zdarzeń-zagroŜenia

Dla dodatniości:

SKA = dD + dS + sD = 6 + 1+ 3 = 10 - suma zdarzeń w macierzy szanse w grupie A SKB = mD + sS + dM = 2 + 0 + 0 = 2 - suma zdarzeń w macierzy szanse w grupie B SKC = mS + mM + sM = 2 + 0 + 0 = 2 - suma zdarzeń w macierzy szanse w grupie C

SS = SKA + SKB + SKC = 10 + 2 + 2 = 14 to suma elementów macierzy zdarzeń-szanse

Prezentacja wartościowa została wyznaczona w następujący sposób:

Dla dotkliwości:

Gr. A K = 573,014

8 ==Z

DA

S

S

Gr. B K = 285,014

4 ==Z

DB

S

S

Gr. C K = 142,014

2 ==Z

DC

S

S

Dla dodatniości:

Gr. A K = 716,014

10 ==S

KA

S

S

Gr. B K = 142,014

2 ==S

KB

S

S

Gr. C K = 142,014

2 ==S

KB

S

S

Źródło: opracowanie własne na podstawie [10, s. 9-37; 81-107; 117-123] Zbiorcze zestawienie ilościowej i wartościowej oceny szans i ryzyka przedstawiono w tablicy 3.15.

146

Tablica 3.15 Zbiorcze zestawienie ilościowej i wartościowej oceny szans i ryzyka

Dodatniość Dotkliwość Ilość Wartość Ilość Wartość

Gr. A 10 0,716 8 0,573 Gr. B 2 0,142 4 0,285 Gr. C 2 0,142 2 0,142

Jak wynika z tablicy 3.15 dla dodatniości grupa czynników A, mających największe znaczenie dla poprawnej działalności huty, związanej z zagroŜeniami dotyczącymi ryzyka ekologicznego, przyjmuje wartość 0,716. Natomiast dla dotkliwości, gdzie grupa A powoduje najbardziej niekorzystne skutki związane z tym ryzykiem, przyjmuje wartość 0,573.Oznacza to, Ŝe naleŜy podjąć działania ograniczające wymienione zagroŜenia, gdyŜ są one opłacalne.

Tablica 3.16 Macierz zdarzeń: szanse – prawdopodobieństwo – dotkliwość dotycząca ryzyka związanego z bezpieczeństwem pracy

DOTKLIWOŚĆ D S M

d 3 0 0 s 3 4 0

PRAWDOPO-DOBIEŃSTWO

m 0 0 2

Tablica 3.17 Macierz zdarzeń: szanse – prawdopodobieństwo – dodatniość dotycząca ryzyka związanego z bezpieczeństwem pracy

DODATNIOŚĆ D S M

d 3 1 1 s 3 1 1

PRAWDOPO-DOBIEŃSTWO

m 0 2 0

Grupy czynników:

Dla dotkliwości:

SDA = dD + dS + sD = 3 + 0 + 3 = 6 SDB = mD + sS + dM = 0 + 4 + 0 = 4 SDC = mS + mM + sM = 0 + 2 + 0 = 2

SZ = SDA + SDB + SDC = 6 + 3 + 2 = 12

Dla dodatniości:

SKA = dD + dS + sD = 3 + 1+ 3 = 7 SKB = mD + sS + dM = 0 + 1 + 1 = 2 SKC = mS + mM + sM = 2 + 0 + 1 = 3

SS = SKA + SKB + SKC = 7 + 2 + 2 = 12

147

Dla dotkliwości:

Gr. A K = 5,012

6 ==Z

DA

S

S

Gr. B K = 33,012

4 ==Z

DB

S

S

Gr. C K = 17,012

2 ==Z

DC

S

S

Dla dodatniości:

Gr. A K = 58,012

7 ==S

KA

S

S

Gr. B K = 25,012

3 ==S

KB

S

S

Gr. C K = 17,012

2 ==S

KC

S

S

Tablica 3.18 Zbiorcze zestawienie ilościowej i wartościowej oceny szans i ryzyka

Dodatniość Dotkliwość Ilość Wartość Ilość Wartość

Gr. A 7 0,58 6 0,5 Gr. B 3 0,25 4 0,33 Gr. C 2 0,17 2 0,17

Jak wynika z tablicy 3.18 dla dodatniości grupa czynników A, mających największe

znaczenie dla poprawnej działalności huty, związanej z zagroŜeniami dotyczącymi ryzyka związanego z bezpieczeństwem pracy przyjmuje wartość 0,58. Natomiast dla dotkliwości, gdzie grupa A powoduje najbardziej niekorzystne skutki związane z tym ryzykiem, przyjmuje wartość 0,5.Oznacza to, Ŝe moŜna podjąć działania ograniczające wymienione zagroŜenia, gdyŜ są one opłacalne. Muszą być one jednak szczegółowo przeanalizowane, poniewaŜ wskaźnik dodatniości tylko w niewielkim stopniu przewyŜsza wskaźnik dotkliwości, więc występują trudności w przeciwdziałaniu ryzyku.

Tablica 3.19

Macierz zdarzeń: szanse – prawdopodobieństwo – dotkliwość dotycząca ryzyka nieinwestowania w rozwój pracowników

DOTKLIWOŚĆ D S M

d 3 0 0 s 3 4 0

PRAWDOPO-DOBIEŃSTWO

m 0 0 2

148

Tablica 3.20 Macierz zdarzeń: szanse – prawdopodobieństwo – dodatniość dotycząca ryzyka

nieinwestowania rozwój pracowników

DODATNIOŚĆ D S M

d 2 0 0 s 5 2 0

PRAWDOPO-DOBIEŃSTWO

m 4 1 0

Grupy czynników:

Dla dotkliwości:

SDA = dD + dS + sD = 1 + 1 + 3 = 5 SDB = mD + sS + dM = 1 + 5 + 1 = 7 SDC = mS + mM + sM = 2 + 0 + 0 = 2

SZ = SDA + SDB + SDC = 5 + 7 + 2 = 14

Dla dodatniości:

SKA = dD + dS + sD = 2 + 0+ 5 = 7 SKB = mD + sS + dM = 4 + 2 + 0 = 6 SKC = mS + mM + sM = 1 + 0 + 0 = 1

SS = SKA + SKB + SKC = 7 + 6 + 1 = 14

Dla dotkliwości:

Gr. A K = 358,014

5 ==Z

DA

S

S

Gr. B K = 5,014

7 ==Z

DB

S

S

Gr. C K = 142,014

2 ==Z

DC

S

S

Dla dodatniości:

Gr. A K = 5,014

7 ==S

KA

S

S

Gr. B K = 429,014

6 ==S

KB

S

S

Gr. C K = 071,014

1 ==S

KB

S

S

149

Tablica 3.21 Zbiorcze zestawienie ilościowej i wartościowej oceny szans i ryzyka

Dodatniość Dotkliwość Ilość Wartość Ilość Wartość

Gr. A 7 0,5 5 0,358 Gr. B 6 0,429 7 0,5 Gr. C 1 0,071 2 0,142

Jak wynika z tablicy 3.21 dla dodatniości grupa czynników A, mających największe znaczenie dla poprawnej działalności huty, związanej z zagroŜeniami dotyczącymi ryzyka nieinwestowania w rozwój pracowników, przyjmuje wartość 0,5. Natomiast dla dotkliwości, gdzie grupa A powoduje najbardziej niekorzystne skutki związane z tym ryzykiem, przyjmuje wartość 0,358.Oznacza to, Ŝe moŜna podjąć działania ograniczające wymienione zagroŜenia, gdyŜ są one opłacalne.

Tablica 3.22 Macierz zdarzeń: szanse – prawdopodobieństwo – dotkliwość dotycząca ryzyka techniczno-

technologicznego

DOTKLIWOŚĆ D S M

d 3 0 0 s 2 4 0

PRAWDOPO-DOBIEŃSTWO

m 1 3 0

Tablica 3.23 Macierz zdarzeń: szanse – prawdopodobieństwo – dodatniość dotycząca ryzyka techniczno-

technologicznego

DODATNIOŚĆ D S M

d 4 2 0 s 3 0 1

PRAWDOPO-DOBIEŃSTWO

m 2 1 0

Grupy czynników:

Dla dotkliwości:

SDA = dD + dS + sD = 3 + 0 + 2 = 5 SDB = mD + sS + dM = 1 + 4 + 0 = 5 SDC = mS + mM + sM = 3 + 0 + 0 = 3

SZ = SDA + SDB + SDC = 5 + 5 + 3 = 13 Dla dodatniości:

SKA = dD + dS + sD = 4 + 2+ 3 = 9 SKB = mD + sS + dM = 2 + 0 + 0 = 2 SKC = mS + mM + sM = 1 + 0 + 1 = 2

SS = SKA + SKB + SKC = 9 + 2 + 2 = 13

150

Dla dotkliwości:

Gr. A K = 384,013

5 ==Z

DA

S

S

Gr. B K = 384,013

5 ==Z

DB

S

S

Gr. C K = 232,013

3 ==Z

DC

S

S

Dla dodatniości:

Gr. A K = 694,013

9 ==S

KA

S

S

Gr. B K = 153,013

2 ==S

KB

S

S

Gr. C K = 153,013

2 ==S

KB

S

S

Tablica 3.24

Zbiorcze zestawienie ilościowej i wartościowej oceny szans i ryzyka

Dodatniość Dotkliwość Ilość Wartość Ilość Wartość

Gr. A 9 0,694 5 0,384 Gr. B 2 0,153 5 0,384 Gr. C 2 0,153 3 0,232

Jak wynika z tablicy 3.24 dla dodatniości grupa czynników A, mających największe

znaczenie dla poprawnej działalności huty, związanej z zagroŜeniami dotyczącymi ryzyka techniczno-technologicznego, przyjmuje wartość 0,694. Natomiast dla dotkliwości, gdzie grupa A powoduje najbardziej niekorzystne skutki związane z tym ryzykiem, przyjmuje wartość 0,384.Oznacza to, Ŝe moŜna podjąć działania ograniczające wymienione zagroŜenia, gdyŜ są one opłacalne.

Tablica 3.25 Macierz zdarzeń: szanse – prawdopodobieństwo – dotkliwość dotycząca ryzyka związanego z

ubezpieczeniem

DOTKLIWOŚĆ D S M

d 1 0 0 s 4 1 0

PRAWDOPO-DOBIEŃSTWO

m 1 1 0

151

Tablica 3.26 Macierz zdarzeń: szanse – prawdopodobieństwo – dodatniość dotycząca ryzyka związanego

z ubezpieczeniem

DODATNIOŚĆ D S M

d 3 3 0 s 2 0 0

PRAWDOPO-DOBIEŃSTWO

m 0 0 0

Grupy czynników:

Dla dotkliwości:

SDA = dD + dS + sD = 1 + 0 + 4 = 5 SDB = mD + sS + dM = 1 + 1+ 0 = 2 SDC = mS + mM + sM = 1 + 0 + 0 = 1

SZ = SDA + SDB + SDC = 5 + 2 + 1 = 8

Dla dodatniości:

SKA = dD + dS + sD = 3 + 3+ 2 = 8 SKB = mD + sS + dM = 0 + 0 + 0 = 0 SKC = mS + mM + sM = 0 + 0 + 0 = 0

SS = SKA + SKB + SKC = 7 + 1 + 0 = 8

Dla dotkliwości:

Gr. A K = 625,08

5 ==Z

DA

S

S

Gr. B K = 250,08

2 ==Z

DB

S

S

Gr. C K = 125,08

1 ==Z

DC

S

S

Dla dodatniości:

Gr. A K = 18

8 ==S

KA

S

S

Gr. B K = 08

0 ==S

KB

S

S,000

Gr. C K = 000,08

0 ==S

KB

S

S

152

Tablica 3.27

Zbiorcze zestawienie ilościowej i wartościowej oceny szans i ryzyka

Dodatniość Dotkliwość Ilość Wartość Ilość Wartość

Gr. A 8 1 5 0,625 Gr. B 0 0,000 2 0,250 Gr. C 0 0,000 1 0,125

Jak wynika z tablicy 3.27 dla dodatniości grupa czynników A, mających największe znaczenie dla poprawnej działalności huty, związanej z zagroŜeniami dotyczącymi ryzyka związanego z ubezpieczeniem przyjmuje wartość 1. Natomiast dla dotkliwości, gdzie grupa A powoduje najbardziej niekorzystne skutki związane z tym ryzykiem, przyjmuje wartość 0,625.Oznacza to, Ŝe moŜna podjąć działania ograniczające wymienione zagroŜenia, gdyŜ są one opłacalne.

Tablica 3.28 Macierz zdarzeń: szanse – prawdopodobieństwo – dotkliwość dotycząca ryzyka finansowego

DOTKLIWOŚĆ D S M

d 2 0 0 s 4 0 0

PRAWDOPO-DOBIEŃSTWO

m 2 1 0

Tablica 3.29 Macierz zdarzeń: szanse – prawdopodobieństwo – dodatniość dotycząca ryzyka finansowego

DODATNIOŚĆ D S M

d 3 2 0 s 2 1 0

PRAWDOPO-DOBIEŃSTWO

m 1 0 0

Grupy czynników:

Dla dotkliwości:

SDA = dD + dS + sD = 2 + 0 + 4 = 6 SDB = mD + sS + dM = 2 + 0 + 0 = 2 SDC = mS + mM + sM = 1 + 0 + 0 = 1

SZ = SDA + SDB + SDC = 6 + 2 + 1 = 9

Dla dodatniości:

SKA = dD + dS + sD = 3 + 2+ 2 = 7 SKB = mD + sS + dM = 1 + 1 + 0 = 2 SKC = mS + mM + sM = 0 + 0 + 0 = 0 SS = SKA + SKB + SKC = 7 + 2 + 0 = 9

153

Dla dotkliwości:

Gr. A K = 666,09

6 ==Z

DA

S

S

Gr. B K = 222,09

2 ==Z

DB

S

S

Gr. C K = 112,09

1 ==Z

DC

S

S

Dla dodatniości:

Gr. A K = 777,09

7 ==S

KA

S

S

Gr. B K = 223,09

2 ==S

KB

S

S

Gr. C K = 09

0 ==S

KB

S

S

Tablica 3.30 Zbiorcze zestawienie ilościowej i wartościowej oceny szans i ryzyka

Dodatniość Dotkliwość Ilość Wartość Ilość Wartość

Gr. A 7 0,777 6 0,666 Gr. B 2 0,223 2 0,222 Gr. C 0 0 1 0,112

Jak wynika z tablicy 3.30 dla dodatniości grupa czynników A, mających największe

znaczenie dla poprawnej działalności huty, związanej z zagroŜeniami dotyczącymi ryzyka finansowego przyjmuje wartość 0,777. Natomiast dla dotkliwości, gdzie grupa A powoduje najbardziej niekorzystne skutki związane z tym ryzykiem, przyjmuje wartość 0,666.Oznacza to, Ŝe moŜna podjąć działania ograniczające wymienione zagroŜenia, gdyŜ są one opłacalne. MoŜna teŜ zauwaŜyć niewielką róŜnicę między tymi wskaźnikami, co oznacza, Ŝe mogą wystąpić trudności w przeciwdziałaniu temu ryzyku.

154

3.2.3. Wnioski wypływające z analizy ryzyka metodą I

Jak wynika z przeanalizowania wskaźników dodatniości i dotkliwości w pierwszej metodzie (rys. 3.34) dla wszystkich rodzajów ryzyka, dla dodatniości grupa czynników A, mających największe znaczenie dla poprawnej działalności huty, przyjmuje wyŜsze wartości niŜ grupa czynników A dla dotkliwości, powodująca najbardziej niekorzystne skutki związane z danym rodzajem ryzyka. Oznacza to, Ŝe naleŜy podjąć działania ograniczające wymienione zagroŜenia, gdyŜ są one opłacalne.

1

0,777

0,58

0,384

0,6250,573

0,358

0,6660,694

0,5

0,716

0,5

0

0,2

0,4

0,6

0,8

1

1,2

r. te

chni

czno

-te

chno

logi

czne

r. z

wią

zane

zub

ezpi

ecze

niem

r. e

kolo

gicz

ne

r.ni

einw

esto

wan

iaw

roz

wój

prac

owni

ków

r. fi

nans

owe

r. z

wią

zane

zbe

zpie

czeń

stw

empr

acy

wska źnik korzystno ści wska źnik dotkliwo ści

Rys. 3.34. Zestawienie wskaźników dodatniości i dotkliwości dla analizowanych rodzajów

ryzyka dla grupy czynników A

Tablica 3.31

Wartość róŜnicy między wskaźnikami dodatniości i dotkliwości dla czynników Gr. A

Wartość róŜnicy

Rodzaj ryzyka

0,37 r. związane z ubezpieczeniem 0,31 r. techniczno-technologiczne 0,14 r. nieinwestowania w rozwój pracowników 0,14 r. ekologiczne 0,11 r. finansowe 0,08 r. związane z bezpieczeństwem pracy

155

0,375

0,31

0,14 0,14

0,1110,08

0

0,05

0,1

0,15

0,2

0,25

0,3

0,35

0,4

r. z

wią

zane

zub

ezpi

ecze

niem

r. te

chni

czno

-te

chno

logi

czne

r. e

kolo

gicz

ne

r. n

iein

wes

tow

ania

wro

zwój

pra

cow

nikó

w

r. fi

nans

owe

r. z

wią

zane

zbe

zpie

czeń

stw

empr

acy

Rys. 3. 35. Wartość róŜnicy między wskaźnikami dodatniości i dotkliwości dla czynników

Gr. A Ponadto jak wynika z tablicy 3.31 i rys. 3.35 najlepsze moŜliwości sprzyjające

ograniczeniu zagroŜeń wystąpiły dla ryzyka związanego z ubezpieczeniem, zaś najtrudniej moŜna przeciwdziałać ryzyku związanemu z bezpieczeństwem pracy.

3.3. Metoda II – oparta na przypisywaniu wag lub wartości skutków dla obszarów zagroŜeń i moŜliwości przeciwdziałania Do analizy przyjęto zweryfikowaną przez autorkę metodę zaprezentowaną w pracy [82, s.193-253; 273-279]. Metoda ta została nazwana metodą opartą na przypisywaniu wag lub wartości skutków dla obszarów zagroŜeń i moŜliwości przeciwdziałania. 3.3.1. Identyfikacja najwaŜniejszych obszarów zagroŜeń i moŜliwości przeciwdziałania

Obszar zagroŜeń to obszar problemów, które trapią przedsiębiorstwo z regularnością wystarczającą do tego, by absorbować uwagę i energię. Obszar moŜliwości to obszar, w którym przedsiębiorstwo dostrzega trwałą obecność czynników pozytywnych i korzystnych. 3.3.2. Przypisywanie wag lub wartości skutków do obszarów zagroŜeń i moŜliwości przeciwdziałania

Obszary zagroŜeń najbardziej niepokojące oraz obszary moŜliwości najbardziej obiecujące dla działalności huty, tak jak było wspomniane, przyjmują najwyŜsze wartości w przyjętej skali.

Przyjęta skala dla obszaru zagroŜeń: 1-5

1 – 2 : obszar mało waŜny 3 : obszar średnio waŜny

4 – 5 : obszar bardzo waŜny

156

Tablica 3.32 Obszary zagroŜeń dotyczących ryzyka ekologicznego i przypisane im wagi skutków

OBSZAR ZAGROśEŃ WAGA CZYNNIKA

1. Awarie lub przestarzałość urządzeń ograniczających emisję szkodliwych zanieczyszczeń

4

2. Choroby zawodowe związane z zanieczyszczeniami 5 3. Przestarzałe, szkodliwe technologie 3 4. Niszczenie zielonych terenów wokół huty 2 5. DuŜa ilość szkodliwych ŜuŜli i pyłów 2 6. DuŜa ilość innych odpadów i ścieków 3 7. Zanieczyszczanie wód rzecznych oraz powietrza 4 8. Awarie powodujące duŜe negatywne skutki dla zdrowia

ludzkiego lub środowiska 5

9. Przekroczenie dozwolonej emisji zanieczyszczeń 4 10. Zbyt mała wiedza pracowników w zakresie ekologii, nie

przywiązywanie wagi do zagadnień związanych z ekologią 3

11. Złej jakości filtry i inne urządzenia ograniczające emisję szkodliwych zanieczyszczeń

1

12. W przypadku braku np. własnego zakładu przetwórstwa ŜuŜli wzrost kosztów związanych ze zleceniem tej usługi na zewnątrz

1

13. Kary nakładane przez Wydział Ochrony Środowiska za przekroczenie dopuszczalnych emisji zanieczyszczeń

3

14. Niewłaściwie lub zbyt późno przeprowadzone akcje ratownicze(likwidujące skutki awarii związanych z substancjami szkodliwymi)

5

Źródło: opracowanie własne

Wyjaśnienie przyznanej punktacji:

Ad1. Obszar ten jest bardzo waŜny, poniewaŜ przez awarie lub przestarzałość urządzeń ograniczających emisję szkodliwych zanieczyszczeń moŜna doprowadzić do zagroŜenia zdrowia lub Ŝycia ludzkiego czy teŜ degradacji środowiska; problem ten moŜna jednak ograniczyć poprzez częste kontrole i serwisy tych urządzeń. Ad.2. Obszar ten jest bardzo waŜny, poniewaŜ szkodliwe substancje mogą doprowadzić do wielu groźnych chorób zawodowych np. pylicy, nowotworów. Ad.3. Obszar ten jest średnio waŜny, bo chociaŜ przestarzałe technologie mogą zwiększać emisję szkodliwych zanieczyszczeń, to poprzez ich modernizację moŜna znacznie ograniczyć ten problem. Ad.4. Obszar ten jest mało waŜny, poniewaŜ poprzez odpowiednią ochronę istniejących wokół huty terenów zielonych, a takŜe sadzenie nowych, moŜna przeciwdziałać temu problemowi. Ad.5. Obszar ten jest mało waŜny, poniewaŜ moŜna wykorzystać ponownie niektóre odpady z procesów produkcyjnych. TakŜe budowanie przyhutniczych zakładów przetwórstwa ŜuŜli i pyłów, własnych oczyszczalni ścieków ogranicza koszty związane z usługami zewnętrznymi w tym zakresie. Ad.6. Obszar ten jest średnio waŜny, poniewaŜ duŜą część odpadów moŜna utylizować lub ponownie wykorzystać w procesach produkcyjnych, ale niektórych nie da się całkowicie ograniczyć, np. emisji pyłów. Ad.7. Obszar ten jest bardzo waŜny, poniewaŜ pomimo stosowania zamkniętego obiegu wody i własnych oczyszczalni ścieków część zanieczyszczeń wypuszczana jest do Wisły.

157

Najmniejsza awaria oczyszczalni moŜe spowodować powaŜne negatywne skutki dla środowiska i ludzi. Ad.8. Obszar ten jest bardzo waŜny, poniewaŜ powaŜne awarie mogą spowodować duŜe skutki ekonomiczne, społeczne i finansowe. Ad.4. Obszar ten jest bardzo waŜny, poniewaŜ przekroczenie dopuszczalnej emisji zanieczyszczeń moŜe spowodować powaŜne skutki zdrowotne dla okolicznej ludności a takŜe straty finansowe, związane z potencjalnymi późniejszymi roszczeniami odszkodowawczymi i nakładanymi karami przez odpowiednie urzędy państwowe. Problem ten nie zdarza się jednak często. Ad.10. Obszar ten jest średnio waŜny, poniewaŜ brak wystarczającej wiedzy ekologicznej moŜna ograniczyć odpowiednimi szkoleniami, ale nie przywiązywanie wagi do ekologii moŜe prowadzić do negatywnych skutków dla otoczenia. Ad.11. Obszar ten jest mało waŜny, poniewaŜ huta korzysta z filtrów i innych urządzeń ograniczających emisję szkodliwych substancji odpowiednio do posiadanych środków na ten cel. Ad.12. Obszar ten jest mało waŜny, poniewaŜ huta posiada własne oczyszczalnie ścieków, zamknięty obieg wody, zakład przetwórstwa ŜuŜli i tylko w niewielkim stopniu korzysta z usług zewnętrznych. Ad.13. Obszar ten jest średnio waŜny, bo chociaŜ nakładane są wysokie kary przez Wydział Ochrony Środowiska, huta sporadycznie przekracza dopuszczalną emisję zanieczyszczeń. Ad.14. Obszar ten jest bardzo waŜny, poniewaŜ zbyt wolno lub niewłaściwie przeprowadzona akcja ratownicza prowadzi do powaŜnych konsekwencji zdrowotnych (łącznie z utratą Ŝycia), środowiskowych i finansowych.

Przyjęta skala dla obszaru moŜliwości przeciwdziałania: 1-5

1 – 2 : czynnik mało pomocny 3 : czynnik średnio pomocny 4 – 5 : czynnik bardzo pomocny

158

Tablica 3.33 Obszary moŜliwości przeciwdziałania dotyczących ryzyka ekologicznego i przypisywane im wagi

skutków

OBSZAR MOśLIWO ŚCI WAGA CZYNNIKA

1. Częsta kontrola urządzeń ograniczających emisję szkodliwych zanieczyszczeń, natychmiastowe zgłoszenie awarii urządzenia, kontrola i monitoring zanieczyszczeń

4

2. Wysyłanie pracowników naraŜonych na pracę w szkodliwych warunkach na częstsze badania okresowe

3

3. Modernizacja starych lub budowa nowych linii technologicznych 5 4. Tworzenie dodatkowych funduszy na ekologie, tworzenie parków i

innych terenów zielonych w okolicach huty 3

5. Tworzenie przyhutniczych zakładów ŜuŜli i pyłów w celu szybkiego ograniczenie szkodliwości ich działania

5

6. Utylizacja odpadów i ścieków, ponowne wykorzystanie niektórych odpadów w kolejnym procesie produkcyjnym

5

7. Stosowanie zamkniętego obiegu wody, dokładne oczyszczanie ścieków

4

8. Szybka i sprawna interwencja w razie awarii, poprzedzona wcześniejszymi szkoleniami i ćwiczeniami

5

9. Ciągły monitoring zanieczyszczeń na terenie huty i w jej otoczeniu 4 10. Szkolenia, kursy, konferencje dotyczące zagadnień związanych z

ekologią 4

11. Stosowanie urządzeń ograniczających emisję szkodliwych zanieczyszczeń i filtrów tylko o wysokiej jakości i produkowanych przez sprawdzone firmy

4

12. Budowa własnych zakładów przetwórstwa ŜuŜli itp. w celu zmniejszenia kosztów ponoszonych na korzystanie w tej dziedzinie z usług firm zewnętrznych

4

13. Monitoring zanieczyszczeń, częsta kontrola urządzeń ograniczających emisję zanieczyszczeń, regularna wymiana filtrów, szkolenie proekologiczne załogi, kontrola działań komórek odpowiedzialnych za ekologię w hucie

4

14. Ćwiczenia próbnych akcji ratowniczych oraz likwidowania skutków awarii ekologicznych, szkolenia dotyczące tego zakresu

3

Źródło: opracowanie własne

Wyjaśnienie przyznanej punktacji:

Ad1. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ częsta kontrola urządzeń ograniczających emisję szkodliwych substancji w razie konieczności pozwala na ich wymianę lub naprawę, a to moŜe zapobiec powaŜnym negatywnym skutkom, jednak ciągły monitoring związany jest z duŜymi kosztami. Ad.2. Obszar ten jest średnio pomocny, poniewaŜ nawet częste wysyłanie na badania lekarskie pracowników naraŜonych na pracę w szkodliwych warunkach, nie wyeliminuje negatywnego wpływu tych czynników na ich zdrowie. Ad.3. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ nowe lub zmodernizowane technologie są bardziej korzystne dla środowiska i człowieka, chociaŜby przez mniejszą emisję zanieczyszczeń. Ad.4. Obszar ten jest średnio pomocny, gdyŜ pomimo moŜliwości refundacji np. wczasów zdrowotnych dla pracowników naraŜonych na pracę czy sadzenie terenów zielonych, bardzo często występuje brak środków finansowych na tę działalność.

159

Ad.5. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ ogranicza koszty huty związane z korzystaniem z usług firm zewnętrznych, a takŜe zmniejsza zanieczyszczenie środowiska. Ad.6. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ ogranicza koszty huty związane z korzystaniem z usług firm zewnętrznych, a takŜe zmniejsza zanieczyszczenie środowiska, pozwala na ponowne wykorzystanie odpadów w procesach produkcyjnych. Ad.7. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ stosowanie zamkniętego obiegu wody, a takŜe własnych oczyszczalni ścieków, znacznie zmniejsza prawdopodobieństwo wydostania się szkodliwych substancji do wód rzecznych i tylko część ścieków jest odprowadzana do Wisły. Ad.8. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ sprawnie przeprowadzona akcja ratownicza pozwala ograniczać straty ludzkie lub majątkowe. Ad.9 Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ poprzez ciągły monitoring unika się przekroczenia dozwolonej ilości emisji szkodliwych zanieczyszczeń, jednak naleŜy się liczyć z ryzykiem nieprzewidzianych awarii. Ad.10. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ odpowiednie kursy, szkolenia, konferencje poprawiają stan wiedzy ekologicznej pracowników, jednak tylko od nich zaleŜy, czy wykorzystają ją w praktyce. Ad.11. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ zmniejsza ryzyko awaryjności, lepiej pochłania substancje szkodliwe, jednak związany jest z duŜymi nakładami finansowymi. Ad.12. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ koszty związane z usługami zewnętrznymi są bardzo wysokie a przez budowanie własnych oczyszczalni ścieków, zakładów przetwórstwa ŜuŜli itp. moŜna je w duŜym stopniu wyeliminować. Jednak niektóre zlecenia i tak muszą być realizowane przez firmy zewnętrzne, co wiąŜe się z kosztami. Ad.13. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ wymienione działania pozwalają zmniejszyć zagroŜenie związane z przekroczeniem dopuszczalnej emisji szkodliwych substancji, a co za tym idzie uniknąć kar nakładanych przez odpowiednie organy państwowe. Działania te wiąŜą się jednak z duŜymi nakładami finansowymi. Ad.14. Obszar ten jest średnio pomocny, poniewaŜ ćwiczenia pozwalają usprawnić przeprowadzenie szybkiej akcji ratowniczej, natomiast szkolenia uzupełniają potrzebną wiedzę teoretyczną, ale nie zawsze ludzie potrafią zachować się racjonalnie w sytuacji stresowej; a ponadto ćwiczenia i szkolenia są bardzo kosztowne.

Tablica 3.34 Obszary zagroŜeń dotyczących ryzyka związanego bezpieczeństwem pracy i przypisane im wagi

skutków

OBSZAR ZAGROśEŃ WAGA CZYNNIKA

1. Awarie maszyn i urządzeń 3 2. Praca w szkodliwych warunkach 4 3. Niewłaściwie przeprowadzone szkolenia BHP 1 4. Brak nadzoru nad przestrzeganiem przepisów BHP 2 5. Nieprzestrzeganie przepisów BHP 4 6. Nieprzewidziane zdarzenia losowe 3 7. Wady lub przestarzałość materiałów, z których wykonane są maszyny

lub urządzenia 3

8. Brak naleŜytej ostroŜności i koncentracji uwagi 4 9. Nieprzestrzeganie instrukcji obsługi urządzeń 4 10. Choroby zawodowe 4 11. Niewystarczające kompetencje na dane stanowisko pracy 4 12. Niezastosowanie wiedzy zdobytej na szkoleniach podczas wykonywanej

pracy 3

Źródło: opracowanie własne

160

Wyjaśnienie przyznanej punktacji:

Ad1. Obszar ten jest średnio waŜny, bo chociaŜ poprzez niewłaściwe funkcjonowanie maszyn lub urządzeń pracownik zostaje naraŜony na wypadki, nawet niekiedy śmiertelne, to moŜna w róŜny sposób ograniczać lub przeciwdziałać temu ryzyku, np. poprzez regularne serwisy maszyn i urządzeń. Ad.2. Obszar ten jest bardzo waŜny, bo działanie szkodliwych czynników wpływa negatywnie na zdrowie ludzkie, moŜe powodować róŜne powaŜne choroby zawodowe. Jednak jeŜeli pracownicy będą przestrzegać zasad BHP (stosowanie odzieŜy ochronnej), chodzić regularnie na badania okresowe, jeŜeli będą zamontowane urządzenia ograniczające emisję szkodliwych substancji, to moŜna w znacznym stopniu zmniejszyć omawiany problem. Ad.3. Obszar ten jest mało waŜny, poniewaŜ poprzez odpowiednie działania, czyli np. dokładną weryfikację firmy przeprowadzającej szkolenie, moŜna całkowicie lub w duŜym stopniu ograniczyć ten problem. Ad.4. Obszar ten jest mało waŜny, poniewaŜ poprzez odpowiednie działania (np. zatrudnienie osób sumiennych i kompetentnych w tym zakresie) moŜna całkowicie lub w duŜym stopniu ograniczyć ten problem, jednakŜe nie da się w kaŜdej chwili obserwować i kontrolować pracowników; ponadto duŜe znaczenie ma ich dobra wola. Ad.5. Obszar ten jest bardzo waŜny, bo nieprzestrzeganie przepisów BHP moŜe prowadzić do powaŜnych wypadków, uszkodzeń maszyn, urządzeń, naraŜa na niebezpieczeństwo współpracowników, ale poprzez konsekwentne egzekwowanie tych przepisów, łącznie z surowymi karami, moŜna zminimalizować ten problem Ad.6. Obszar ten jest średnio waŜny ze względu na częstość jego występowania. Ale pomimo stosunkowej rzadkości tego czynnika moŜe nieść za sobą powaŜne skutki, a ponadto nie moŜna mu przeciwdziałać. Ad.7. Obszar ten jest średnio waŜny, poniewaŜ większość wad i usterek wykrywana jest w czasie przeglądów bądź kontroli jakości, a maszyny i urządzenia są modernizowane. NaleŜy jednak pamiętać o wadach ukrytych oraz o ograniczeniach finansowych na modernizacje maszyn i urządzeń. Ad.8. Obszar ten jest bardzo waŜny, poniewaŜ brak naleŜytej ostroŜności i koncentracji uwagi podczas pracy moŜe doprowadzić do zagroŜenia zdrowia lub Ŝycia pracownika i jego współpracowników, uszkodzenia maszyn lub urządzeń; moŜna temu po części przeciwdziałać, przestrzegając dozwolonego czasu pracy. Ad.9 Obszar ten jest bardzo waŜny, poniewaŜ nieprzestrzeganie instrukcji obsługi maszyn i urządzeń moŜe doprowadzić do zagroŜenia zdrowia lub Ŝycia pracownika i jego współpracowników, uszkodzenia maszyn lub urządzeń, jednak problem ten moŜna zminimalizować przez zatrudnienie osób nadzorujących. Ad.10. Obszar ten jest bardzo waŜny, poniewaŜ moŜe prowadzić do powaŜnego uszczerbku na zdrowiu a w konsekwencji nawet do śmierci; wysyłanie pracowników na badania okresowe czy wypoczynek zdrowotny w uzdrowiskach pozwala ograniczyć ten problem. Ad.11. Obszar ten jest bardzo waŜny, poniewaŜ brak odpowiedniej wiedzy w danym zakresie moŜe doprowadzić do zagroŜenia zdrowia lub Ŝycia pracownika i jego współpracowników, uszkodzenia maszyn lub urządzeń; jednak zagroŜenie to moŜna znacznie ograniczyć poprzez szkolenia, kursy. Ad. 12. Obszar ten jest średnio waŜny, poniewaŜ występuje nie często i moŜna go ograniczyć, stosując odpowiednie systemy kontroli wykorzystywania wiedzy zdobytej w praktyce.

161

Tablica 3.35 Obszary moŜliwości przeciwdziałania dotyczących ryzyka związanego z bezpieczeństwem

pracy i przypisywane im wagi skutków

OBSZAR MOśLIWO ŚCI WAGA CZYNNIKA

1. Regularne, odpowiednio częste przeglądy maszyn i urządzeń 3 2. Stosowanie odzieŜy ochronnej, urządzeń ograniczających

działanie szkodliwych czynników 4

3. Dobranie kompetentnych osób przeprowadzających szkolenie BHP

3

4. Dobranie kompetentnych i solidnych osób do nadzoru nad przestrzeganiem przepisów BHP

4

5. Wysokie kary, zwalnianie dyscyplinarne z pracy za nieprzestrzeganie przepisów BHP

4

6. Próba analizy nieprzewidzianych zdarzeń losowych i przygotowanie się do szybkiej likwidacji skutków

1

7. Dokładna i ciągła kontrola jakości materiałów, z których wykonane są maszyny lub urządzenia, wymiana przestarzałych materiałów

4

8. Przestrzeganie dozwolonego czasu pracy 2 9. Nadzór nad przestrzeganiem obsługi urządzeń zgodnie instrukcją 4 10. Wysyłanie pracowników naraŜonych na pracę w szkodliwych

warunkach na częstsze badania okresowe 3

11. Szkolenia, kursy, konferencje 5 12. Przeprowadzanie testów kontrolujących wiedzę zdobytą podczas

szkolenia 3

Źródło: opracowanie własne

Wyjaśnienie przyznanej punktacji:

Ad1. Obszar ten jest średnio pomocny, bo nawet regularne przeglądy nie ustrzegą przed moŜliwością wad lub przestarzałości materiału, z którego wykonane są maszyny i urządzenia, niewłaściwie wykonanego przeglądu czy naprawy. Ad.2. Obszar ten jest bardzo pomocny, bo chociaŜ nie da się do końca wyeliminować wpływu szkodliwych czynników na zdrowie ludzkie, to moŜna go w znacznym stopniu ograniczyć przez stosowanie odpowiedniej odzieŜy ochronnej itp. Ad.3. Obszar ten jest średnio pomocny, poniewaŜ pomimo dobrania kompetentnych osób do przeprowadzenia szkolenia, pracownicy nie muszą z koncentracją słuchać ani przykładać wagi do przepisów BHP. Ad.4. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ pracownicy mogą lekcewaŜyć niebezpieczeństwo związane z miejscem pracy, mogą nie pamiętać przepisów BHP, celowo je łamać, jednak nie da się bez przerwy kontrolować pracowników. Ad.5. Obszar ten jest bardzo pomocny, bo pracownik boi się skutków celowego łamania przepisów BHP, ale naleŜy pamiętać, Ŝe nawet w przypadku zapłacenia kary, zaistniałe straty ludzkie czy majątkowe pozostają. Ad.6. Obszar ten jest mało pomocny, gdyŜ nie moŜna mu przeciwdziałać, moŜna tylko przeanalizować potencjalne zagroŜenia.

162

Ad.7. Obszar ten jest bardzo pomocny, ciągła kontrola jakości materiałów, z których wykonane są maszyny lub urządzenia oraz wymiana przestarzałych materiałów zmniejsza niebezpieczeństwo wypadków, ale naleŜy pamiętać o wadach ukrytych mogących powodować awarie czy wypadki. Ad.8. Obszar ten jest mało pomocny, poniewaŜ nie moŜna skontrolować stanu psychofizycznego pracownika (nieprzespana noc, problemy osobiste, zdrowotne). Ad.9. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ zapobiega zagroŜeniu zdrowia lub Ŝycia pracownika i jego współpracowników, uszkodzeniu maszyn lub urządzeń, ale nie da się w kaŜdym momencie kontrolować pracowników. Ad.10. Obszar ten jest średnio pomocny, bo nie da się całkowicie ograniczyć szkodliwych dla zdrowia ludzkiego substancji i zanieczyszczeń, ale moŜna znacznie ograniczyć ich emisję a takŜe poprzez częste badania lekarskie w odpowiednim czasie zareagować. Ad.11. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ pracownik nabywa nową wiedzę, doświadczenie, którą następnie moŜe wykorzystać w praktyce. Ad. 12. Obszar ten jest średnio pomocny, poniewaŜ przeprowadzanie testów kontrolujących wiedzę zdobytą podczas szkolenia nie pokazuje czy będzie ona zastosowana w praktyce.

Tablica 3.36 Obszary zagroŜeń dotyczących ryzyka nieinwestowania w rozwój pracowników i przypisane

im wagi skutków

OBSZAR ZAGROśEŃ WAGA CZYNNIKA

1. Niewłaściwie dobrana kadra kierownicza (brak umiejętności kierowania zespołem, strach przed podejmowaniem waŜnych decyzji itp.)

5

2. Niewłaściwie dobrany program szkoleń 3 3. Trudności w znalezieniu kandydatów do awansu 3 4. Źle wykonywana praca po przeniesieniu na inne stanowisko pracy,

wynikająca z niekompetencji i niedoszkolenia 4

5. Nieumiejętność pełnego wykorzystania maszyn i urządzeń 3 6. Odejście menadŜerów i specjalistów z firmy 4 7. Wypadki przy pracy spowodowane niekompetencją pracowników 5 8. Niewłaściwie dobrana lub niekompetentna firma szkoleniowa 3 9. Brak fachowców na dane stanowisko pracy 3 10. Nieodpowiednia rekrutacja kadry kierowniczej 3 11. Mniejsza wydajność produkcji, spowodowana mniejszą

wydajnością pracy, wynikającą z niekompetencji i braku odpowiedniej wiedzy

3

12. Bariery językowe we współpracy międzynarodowej 1 13. Awarie maszyn i urządzeń spowodowane nieumiejętną ich obsługą 3 14. Konflikty między kadrą kierowniczą i załogą, groźba strajku 4

Źródło: opracowanie własne

Wyjaśnienie przyznanej punktacji:

Ad1. Obszar ten jest bardzo waŜny, bo to od kierownictwa w duŜej mierze zaleŜy funkcjonowanie zakładu (kierownictwo musi umieć zarządzać zespołem, podejmować decyzje w trudnych warunkach, motywować do pracy). Ad.2. Obszar ten jest średnio waŜny, bo chociaŜ program szkoleń będzie dobrany do faktycznego zapotrzebowania na dany element wiedzy czy problem psychologiczny, to od pracowników zaleŜy czy będą czynnie uczestniczyć w szkoleniu i w przyszłości

163

wykorzystywać zdobytą wiedzę w praktyce. TakŜe źle dobrana firma szkoleniowa wpływa negatywnie na efektywność szkolenia. Ad.3. Obszar ten jest średnio waŜny, poniewaŜ w przypadku braku odpowiednio wykwalifikowanej osoby lub o odpowiednim staŜu moŜna doszkolić pracownika lub zatrudnić osobę z zewnątrz. Ad.4. Obszar ten jest bardzo waŜny, poniewaŜ niekompetentny pracownik przeniesiony na nowe stanowisko pracy moŜe spowodować uszkodzenie maszyny bądź urządzenia, przyczynić się do wypadku swojego lub współpracownika, mniej wydajnie pracować, ale zagroŜenie to moŜna zmniejszyć szybkim szkoleniem. Ad.5. Obszar ten jest średnio waŜny, poniewaŜ brak kompetencji powoduje niepełne wykorzystanie maszyn i urządzeń, a więc mniejszą produkcję, jednak stratę tą moŜna zrekompensować w innej fazie procesu produkcyjnego, a w tym czasie wysłać pracownika na szkolenie. Ad.6. Obszar ten jest bardzo waŜny, poniewaŜ odejście menadŜerów i specjalistów z huty spowoduje gorszej jakości produkcję i całościowe zarządzanie hutą oraz chwilowy przestój w podejmowaniu decyzji na wyŜszych szczeblach; lukę tą moŜna jednak szybko zlikwidować, zatrudniając specjalistów przy pomocy firm rekrutacyjnych lub agencji „łowców głów”. Ad.7. Obszar ten jest bardzo waŜny, poniewaŜ niekompetencja pracowników moŜe przyczynić się do wypadku, a nawet zagroŜenia Ŝycia dla nich samych, a takŜe współpracowników. Ad.8. Obszar ten jest średnio waŜny, poniewaŜ źle dobrana firma szkoleniowa powoduje złej jakości szkolenie, ale to zagroŜenie moŜna zmniejszyć poprzez dokładną weryfikację (np. sprawdzenie zadowolenia poprzednich klientów danej firmy). Ad.9. Obszar ten jest średnio waŜny, poniewaŜ brak fachowców na dane stanowisko pracy powoduje chwilowy przestój w pracy na tym stanowisku, ale moŜna zatrudnić kogoś z zewnątrz, co jednak wiąŜe się z dodatkowymi kosztami (koszty firmy rekrutacyjnej, koszty dodatkowych szkoleń). Ad.10. Obszar ten jest średnio waŜny, poniewaŜ przyjęcie niekompetentnych bądź niepotrzebnych pracowników powoduje późniejszy niedobór lub nadwyŜkę osób na dane stanowisko pracy, nieumiejętność pełnego wykorzystania maszyn i urządzeń, ale zagroŜenie to moŜna zmniejszyć korzystając z usług renomowanych firm rekrutacyjnych. Ad.11. Obszar ten jest średnio waŜny, poniewaŜ spadek wydajności produkcji, spowodowany opisaną w tabeli przyczyną, nie wpływa znacząco na ogólną wielkość produkcji. Ad.12. Obszar ten jest mało waŜny, poniewaŜ mimo barier językowych moŜna skorzystać z pomocy tłumacza; jednak są to dodatkowe koszty dla huty, ale znajomość języków obcych przez kadrę zarządzającą podnosi wizerunek firmy. Ad.13. Obszar ten jest średnio waŜny, poniewaŜ moŜna kontrolować niekompetentnego pracownika (np. o zbyt krótkim staŜu w dziedzinie obsługi danego urządzenia) za pomocą pracownika o odpowiednich kwalifikacjach, aŜ do momentu uzyskania wystarczających umiejętności i w ten sposób zlikwidować ten problem. Ad.14. Obszar ten jest bardzo waŜny, poniewaŜ strajki niosą powaŜne konsekwencje społeczno-finansowe, natomiast konflikty powodują napiętą atmosferę w pracy, brak motywacji i chęci do pracy, przez co praca staje się mniej wydajna; problem ten moŜna jednak w znacznym stopniu wyeliminować.

164

Tablica 3.37 Obszary moŜliwości przeciwdziałania dotyczących ryzyka nieinwestowania w rozwój

pracowników i przypisywane im wagi skutków

OBSZAR MOśLIWO ŚCI WAGA CZYNNIKA

1. Zatrudnienie dobrej firmy rekrutacyjnej, agencji „łowców głów”, szkolenia w zakresie podejmowania decyzji, kierowania grupą, negocjacji, motywacji itp. mające na celu wyłonienie odpowiedniej i kompetentnej kadry kierowniczej, zwolnienia „złej” kadry

5

2. Dokładna analiza np. w postaci ankiet, obserwacji, jakiego rodzaju braki kadrowe występują, sporządzenie szczegółowego planu szkoleń

5

3. Doszkalanie pracowników, kursy językowe, komputerowe, motywacyjne, korzystanie z usług agencji „łowców głów”, aby uniknąć trudności w znalezieniu kandydatów do awansu

3

4. Szkolenia podnoszące kwalifikacje pracowników, gdyby zaszła nagła konieczność przeniesienia na inne stanowisko

4

5. Szkolenia dotyczące nowości technologicznych, ciągłe doskonalenie posiadanych umiejętności poprzez kursy, testy kompetencji zawodowych i sprawdzenie umiejętności praktycznych w celu przekazania pracownikom umiejętności pełnego wykorzystania maszyn i urządzeń

5

6. Propozycja wyŜszych wynagrodzeń dla najlepszych pracowników, kursy motywacji, zapewnienie moŜliwości rozwoju w celu uniknięcia odejścia fachowców i menadŜerów z firmy

3

7. Zwalnianie niekompetentnych pracowników, stosowanie kar, aby zmniejszyć liczbę wypadków spowodowanych niekompetencją pracowników, nagany za zaniedbania podczas wykonywanej pracy, ostre egzekwowanie przepisów BHP

4

8. Wybór sprawdzonej na rynku firmy szkoleniowej, o dobrej renomie, aby zmniejszyć zagroŜenie związane z niewłaściwie przeprowadzonym szkoleniem

5

9. Ciągłe podnoszenie kwalifikacji pracowników w celu niedopuszczenia do braku fachowców na dane stanowisko pracy

5

10. Korzystanie ze sprawdzonych i kompetentnych firm rekrutacyjnych, agencji „łowców głów”, w celu zdobycia odpowiedniej kadry pracowniczej

5

11. Kursy i szkolenia podnoszące kwalifikacje zawodowe, sprawdzenie umiejętności praktycznych w celu osiągnięcia pełnej wydajności pracy

4

12. Kursy językowe ułatwiające współpracę międzynarodową 3 13. Naprawa maszyn i urządzeń w razie ich awarii, szkolenia pracowników w

zakresie nowych technologii, sprawdzenie wiedzy praktycznej dotyczącej obsługi maszyn i urządzeń

4

14. Wyjazdy integracyjne kadry kierowniczej i pracowniczej, wysłuchanie Ŝądań pracowników i próba porozumienia w celu uniknięcia strajków i niesprzyjającej atmosfery w miejscu pracy, trening pracy w zespole i umiejętności kierowania nim

5

Źródło: opracowanie własne

Wyjaśnienie przyznanej punktacji:

Ad1. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ zatrudnienie dobrej firmy rekrutacyjnej daje duŜą pewność wyłonienia kompetentnego kandydata na stanowisko kierownicze, a dalsze szkolenie i treningi osobowościowe oraz pogłębianie wiedzy daje moŜliwość stworzenia menadŜera o bardzo wysokich kompetencjach zawodowo-psychologicznych.

165

Ad.2. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ poprzez dokładną analizę zapotrzebowania na szkolenia (np. przeprowadzenie badań ankietowych) moŜna odpowiednio dobrać program szkoleń, jednak naleŜy brać pod uwagę ograniczone moŜliwości finansowe huty. Ad.3. Obszar ten jest średnio pomocny, poniewaŜ dzięki udziałowi w róŜnych kursach, konferencjach, czytaniu prasy branŜowej i samodoskonaleniu nie będzie problemu ze znalezieniem pracownika do awansu, jednak istnieje moŜliwość braku motywacji do samorozwoju. Ad.4. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ szkolenia podnoszące kwalifikacje lub przekwalifikujące pozwalają w razie nadejścia konieczności na uniknięcie przestojów w pracy, ale wiąŜe się z dodatkowymi dla huty kosztami. Ad.5. Obszar ten jest bardzo pomocny, gdyŜ pracownik biorący udział w targach i konferencjach branŜowych, szkoleniach odnośnie nowości technologicznych nabywa umiejętności pełnego wykorzystanie maszyn i urządzeń. Ad.6. Obszar ten jest średnio pomocny, bo jeŜeli pracownik otrzyma lepszą ofertę z firmy konkurencyjnej to i tak naleŜy liczyć się z moŜliwością jego odejścia. Ad.7. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ zagroŜenie karami pienięŜnymi lub dyscyplinarnym zwolnieniem z pracy potrafi wpłynąć na pracownika, aby wykonywał swoją pracę rzetelnie i z uwagą. Wpływa to takŜe na obniŜenie liczby wypadków przy pracy. Jednak w przypadku zwolnień dyscyplinarnych naleŜy liczyć się z chwilowym brakiem specjalisty na danym stanowisku pracy. Ad.8. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ wybór dobrej i kompetentnej firmy szkoleniowej spowoduje wzrost umiejętności pracowników. Ad.9. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ ciągłe podnoszenie kwalifikacji pracowników nie dopuści do sytuacji braku fachowców na dane stanowisko. Ad.10. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ zatrudnienie sprawdzonej firmy rekrutacyjnej lub agencji łowców głów pozwoli uniknąć błędów przy doborze pracowników. Ad.11. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ dobrze wyszkolona i kompetentna kadra kierownicza i pracownicza pozwoli na pełne wykorzystanie ich wydajności fizycznej i umysłowej, ale wiąŜe się z kosztami. Ad.12. Obszar ten jest średnio pomocny, poniewaŜ pomimo tego, Ŝe kursy językowe pozwolą na lepszą współpracę międzynarodową, udział w konferencjach międzynarodowych, podpisywanie umów międzynarodowych bez pomocy tłumacza, to niektóre osoby mają małe predyspozycje do nauki języków obcych, a wysyłanie na długie kursy generuje bardzo duŜe koszty. Ad.13. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ odpowiednio przeszkolona kadra posiadająca teoretyczne i praktyczne umiejętności obsługi maszyn i urządzeń zminimalizuje prawdopodobieństwo zrobienia błędu przy ich obsłudze, ale zawsze naleŜy liczyć się z moŜliwością ich awarii. Ad.14. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ branie pod uwagę potrzeb pracowników, szkolenia zarządzania grupą, wspólne wyjazdy integracyjne pozwalają na dobrą atmosferę w pracy, motywują, zmniejszają zagroŜenie strajkiem.

166

Tablica 3.38 Obszary zagroŜeń dotyczących ryzyka techniczno-technologicznego i przypisane im wagi

skutków

OBSZAR ZAGROśEŃ WAGA CZYNNIKA

1. Niekompetentne i niesolidne firmy serwisowe 3 2. Awarie maszyn i urządzeń powodujące długie przestoje w pracy 4 3. Przestarzałość maszyn i urządzeń powodująca mniejszą wydajność produkcji 5 4. Zła jakość materiałów, z których wykonane są maszyny i urządzenia 3 5. Niedoskonałość rozwiązań konstrukcyjnych maszyn i urządzeń 3 6. Brak środków finansowych na zakup nowoczesnej lub modernizację istniejącej

technologii 4

7. Brak kadry o odpowiednich kwalifikacjach i znajomości nowości technologicznych, mogący spowodować wypadki, awarie, przestoje

3

8. Nietrafne decyzje inwestycyjne huty 5 9. Gorszej jakości wyroby w porównaniu do konkurencyjnych związane z

przestarzałością rozwiązań techniczno-technologicznych 3

10. Niechęć kadry kierowniczej do innowacyjności 3 11. Niezadowolenie klientów ze złej jakości wyrobów związanej z przestarzałością

maszyn i urządzeń 4

12. Spadek sprzedaŜy spowodowany gorszej jakości wyrobami na tle konkurencji 5 13. Wzrost kosztów związanych z duŜą liczbą zatrudnionych koniecznych do pracy

przy przestarzałych technologiach 3

Źródło: opracowanie własne Wyjaśnienie przyznanej punktacji:

Ad1. Obszar ten jest średnio waŜny, poniewaŜ firmy serwisowe, które wykonują źle lub nieterminowo swoje usługi wydłuŜają czas przestoju maszyn i urządzeń, wymuszają konieczność reklamacji, co za tym idzie generują dodatkowe straty czasowe i finansowe, ale korzystając z usług firm sprawdzonych moŜna zminimalizować ten problem. Ad.2. Obszar ten jest bardzo waŜny, poniewaŜ poprzez awarie maszyn i urządzeń, powodujące długie przestoje w pracy, następuje wstrzymanie całej produkcji, a co za tym idzie zwiększają się straty finansowe. Problem ten moŜna minimalizować poprzez regularne przeglądy lub montaŜ aparatury kontrolno pomiarowej. Ad.3. Obszar ten jest bardzo waŜny, poniewaŜ przestarzałość zarówno maszyn i urządzeń sprawia, Ŝe zmniejsza się wydajność produkcji, czyli huta oferuje mnie wyrobów do sprzedaŜy, co wiąŜe się z mniejszymi jej przychodami. Ad.4. Obszar ten jest średnio waŜny, poniewaŜ gorsza jakość materiałów, z których wykonane są maszyny i urządzenia, moŜe powodować gorszej jakości produkcję, częstsze awarie i wypadki. ZagroŜenie to jednak moŜna zminimalizować, korzystając z usług dostawców sprawdzonych, a takŜe przetestowanego sprzętu. Ad.5. Obszar ten jest średnio waŜny, poniewaŜ niedoskonałość rozwiązań konstrukcyjnych moŜe powodować gorszej jakości produkcję, częstsze awarie, wypadki, ale zagroŜenie to moŜna zminimalizować, korzystając z usług dostawców sprawdzonych, a takŜe przetestowanego sprzętu. Ad.6. Obszar ten jest bardzo waŜny, poniewaŜ brak środków finansowych powoduje, Ŝe huta dalej uŜywa przestarzałych technologii, maszyn i urządzeń, ale moŜna wygospodarować część gotówki z innych gałęzi działalności huty. Ad.7. Obszar ten jest średnio waŜny, poniewaŜ brak kadry pracowniczej o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych i odpowiedniej znajomości nowości technologicznych moŜna uzupełnić kadrą z zewnątrz lub szkoleniami, co jednak wiąŜe się z kosztami i długim czasem. Ad.8. Obszar ten jest bardzo waŜny, poniewaŜ niedokładnie przemyślane decyzje inwestycyjne mogą prowadzić do przeinwestowania lub niedoinwestowania, z kolei nie

167

sprawdzenie firm współpracujących z hutą odnośnie jakiś inwestycji moŜe prowadzić do powaŜnych strat finansowych. Ad.9. Obszar ten jest średnio waŜny, gdyŜ mimo Ŝe zła jakość wyrobów w porównaniu do konkurencyjnych, związana z przestarzałością rozwiązań techniczno-technologicznych, wpływa negatywnie na zaufanie klientów oraz spadek sprzedaŜy, to moŜna częściowo ograniczyć ten problem, stosując kontrole jakości we wszystkich fazach procesu produkcyjnego, a takŜe w fazie przed i poprodukcyjnej. Ad.10. Obszar ten jest średnio waŜny, poniewaŜ niechęć kadry kierowniczej do innowacyjności, groŜąca stratą intratnych kontraktów, nienadąŜaniem za światowym postępem techniczno-technologicznym moŜna ograniczyć poprzez szkolenia i treningi psychologiczne przezwycięŜania lęku i niechęci przed zmianami. Ad.11. Obszar ten jest bardzo waŜny, poniewaŜ niezadowolenie klientów wpływa na spadek sprzedaŜy, a nawet stratę rynku, lecz problem ten w pewien sposób moŜna ograniczyć poprzez promocje, upusty, odzyskanie wizerunku firmy. Ad.12. Obszar ten jest bardzo waŜny, poniewaŜ spadek sprzedaŜy spowodowany gorszej jakości wyrobami powoduje duŜe straty finansowe dla huty. Ad.13. Obszar ten jest średnio waŜny, poniewaŜ koszt zatrudnienia większej ilości pracowników, związany z przestarzałą technologią, czasami jest niŜszy niŜ koszt budowania zintegrowanych linii produkcyjnych.

Tablica 3.39 Obszary moŜliwości przeciwdziałania dotyczących ryzyka techniczno-technologicznego i

przypisywane im wagi skutków

OBSZAR MOśLIWO ŚCI WAGA CZYNNIKA

1. Wybór firm serwisowych znanych, sprawdzonych, o dobrej renomie 5 2. Przeglądy maszyn i urządzeń, nadzór nad właściwym ich uŜytkowaniem,

ubezpieczenie ich, zamontowanie aparatury kontrolno-pomiarowej w celu uzyskania informacji o wyciekach, ulatnianiu się gazu, ograniczeniu awarii

4

3. Zakup nowoczesnej technologii o lepszych parametrach niezawodnościowych, modernizacja istniejących linii technologicznych, szkolenie w zakresie nowości technologicznych

4

4. Zakup urządzeń tylko od firm z odpowiednią renomą po dokładnej ich kontroli, zakup wyłącznie przetestowanego sprzętu i technologii

5

5. Modernizacja lub poprawa rozwiązań konstrukcyjnych, dokładna analiza wad danego rozwiązania, wybór dobrych i znanych firm dostawczych

5

6. Kredyty, pieniądze wygospodarowane z innych gałęzi działalności huty na zakup lub modernizację istniejących technologii, a takŜe maszyn i urządzeń

4

7. Udział w szkoleniach, targach, konferencjach, czytanie prasy branŜowej w celu podniesienia kwalifikacji i większej wiedzy odnośnie nowości technologicznych

5

8. Dokładna i rzetelna analiza inwestycji, zakup urządzeń tylko od firm z odpowiednią renomą, wypłacalnych, po dokładnej ich kontroli, zakup wyłącznie przetestowanego sprzętu i technologii

5

9. Prowadzenie kontroli jakości we wszystkich fazach procesu produkcji oraz w sferze przed i poprodukcyjnej, mające na celu oferowanie wyrobów o najlepszej jakości

3

10. Szkolenie kadry kierowniczej w zakresie podejmowania trudnych decyzji (pozbycia się lęku przed nimi), mobilizacji do działań innowacyjnych

2

11. W przypadku utraty zaufania klientów na skutek oferowania wyrobów złej jakości próba ponownego odzyskania go poprzez np. stosowanie upustów, promocji, skorzystanie z usług agencji PR

4

12. Modernizacja istniejących lub zakup nowych technologii, zastosowanie nowych rozwiązań technicznych, usprawnienie procesu produkcyjnego, zwiększenie nacisku na kontrolę jakości, próba odzyskania klientów jw.

3

13. Zmniejszenie kosztów poprzez zredukowanie liczby zatrudnionych za pomocą np. procesów zintegrowanych

3

Źródło: opracowanie własne

168

Wyjaśnienie przyznanej punktacji: Ad1. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ wybór firm serwisowych znanych, sprawdzonych, o dobrej renomie pozwoli na uniknięcie niekompetencji i ewentualnych ponownych napraw, co wiąŜe się ze stratami finansowymi i czasowymi. Ad.2. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ aparatura kontrolno-pomiarowa w odpowiednim czasie powiadamia o zbliŜającej się awarii, przeglądy maszyn i urządzeń pozwolą zmniejszyć zagroŜenie awarii, jednak nie do końca go wyeliminują, natomiast ubezpieczenie maszyn i urządzeń pozwala na uniknięcie strat finansowych. Ad.3. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ zakup nowoczesnej technologii o lepszych parametrach niezawodnościowych czy teŜ modernizacja istniejących linii technologicznych pozwoli w znacznym stopniu ograniczyć ten problem, jednak wiąŜe się to ze znacznymi kosztami. Ad.4. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ zakup urządzeń tylko od firm z odpowiednią renomą i po dokładnej ich kontroli pozwoli na zakup maszyn i urządzeń o wysokiej jakości i niezawodności. Ad.5. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ modernizacja lub poprawa rozwiązań konstrukcyjnych, dokładna analiza wad danego rozwiązania, wybór dobrych i znanych firm współpracujących z hutą pozwala na pewność i niezawodność rozwiązań konstrukcyjnych. Ad.6. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ pieniądze wygospodarowane z innych gałęzi działalności huty na zakup lub modernizację istniejących technologii, a takŜe maszyn i urządzeń, pozwalają na polepszenie jakości oferowanych wyrobów, większą wydajność produkcji. NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe z kredytem wiąŜe się ryzyko niewypłacalności (wysokie odsetki). Ad.7. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ udział w szkoleniach, targach, konferencjach, czytanie prasy branŜowej w celu podniesienia kwalifikacji i większej wiedzy odnośnie nowości technologicznych pozwoli na pełne wykorzystanie maszyn i urządzeń oraz zmniejszy liczbę awarii i wypadków spowodowanych niekompetencją. Ad.8. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ dokładna i rzetelna analiza inwestycji, zakup urządzeń tylko od firm z odpowiednią renomą, pozwoli uniknąć błędów związanych z przeinwestowaniem lub niedoinwestowaniem huty. Ad.9 Obszar ten jest średnio pomocny, poniewaŜ mimo Ŝe prowadzenie kontroli jakości we wszystkich fazach procesu produkcji oraz w sferze przed i poprodukcyjnej przyczynia się do poprawienia jakości wyrobów, to nie moŜna wpłynąć na wady ukryte a takŜe na przestarzałość rozwiązań konstrukcyjnych, które z kolei wpływają negatywnie na jakość. Ad.10. Obszar ten jest mało pomocny, poniewaŜ pomimo wysyłania kadry na szkolenia, np. w zakresie podejmowania trudnych decyzji, mobilizacji do działań innowacyjnych, to jeŜeli kadra kierownicza jest konserwatywna, niechętna nowościom szkolenia mogą nie przynieść oczekiwanych rezultatów; z kolei zatrudnienie nowych menadŜerów wiąŜe się z dodatkowymi kosztami. Ad.11. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ odzyskanie zaufania klientów poprzez np. stosowanie upustów, promocji, skorzystanie z usług agencji PR przyczynia się do ograniczenia tego problemu; jest to jednak proces długotrwały. Ad.12. Obszar ten jest średnio pomocny, poniewaŜ modernizacja istniejących lub zakup nowych technologii i rozwiązań technicznych, próba odzyskania klientów jw. wiąŜe się z duŜymi kosztami, a takŜe jest procesem długotrwałym. Ad.13. Obszar ten jest średnio pomocny, poniewaŜ zmniejszenie kosztów poprzez zredukowanie liczby zatrudnionych za pomocą np. procesów zintegrowanych nie zawsze jest opłacalne, gdyŜ budowanie takich linii jest bardzo czasochłonne i kosztowne.

169

Tablica 3.40 Obszary zagroŜeń dotyczących ryzyka związanego z ubezpieczeniem i przypisane im wagi

skutków

OBSZAR ZAGROśEŃ WAGA CZYNNIKA

1. Upadłość firmy ubezpieczeniowej 4 2. Niewypłacalność klientów huty 4 3. Awarie instalacji elektrycznej lub gazowej (wybuchy, poŜary),

niekontrolowany wyciek substancji niebezpiecznej 4

4. KradzieŜe 3 5. Wypadki przy pracy 4 6. Choroby zawodowe 4 7. Niewywiązywanie się z umów przez firmy współpracujące z hutą

(zwlekanie z terminem zapłaty, nieterminowość dostaw, złej jakości materiały do procesów produkcyjnych)

4

8. Zniszczenie majątku trwałego huty na skutek poŜaru, wybuchu 3 Źródło: opracowanie własne

Wyjaśnienie przyznanej punktacji:

Ad1. Obszar ten jest bardzo waŜny, poniewaŜ w razie upadłości firmy ubezpieczeniowej huta będzie miała problem z odzyskaniem naleŜnego odszkodowania lub moŜe go w ogóle nie uzyskać, jednak taka sytuacja nie zdarza się zbyt często, zwłaszcza, jeŜeli ubezpiecza się w firmach sprawdzonych i z reasekuracją. Ad.2. Obszar ten jest bardzo waŜny, poniewaŜ w momencie niewypłacalności klientów huty, poniesie ona straty związane z wykonaniem zlecenia (np. koszty materiałów, pracy), a odzyskanie naleŜności moŜe trwać bardzo długo, jednak dzięki ubezpieczeniu się od niewypłacalności klienta jest moŜliwe. Ad.3. Obszar ten jest bardzo waŜny, poniewaŜ powaŜne awarie instalacji elektrycznej lub gazowej powodują zagroŜenie dla Ŝycia i zdrowia ludzkiego (pracownicy, okoliczna ludność), a takŜe środowiska oraz straty w majątku huty, jednak zdarzają się one nie często. Ad.4. Obszar ten jest średnio waŜny, poniewaŜ zagroŜenie to nie występuje zbyt często, ale w przypadku braku ubezpieczenia czy innych środków zabezpieczających, naleŜy liczyć się ze stratami finansowymi związanymi z kradzieŜą. Ad.5. Obszar ten jest bardzo waŜny, poniewaŜ zdarza się duŜa liczba wypadków spowodowanych np. nie przestrzeganiem przepisów BHP, przestarzałością maszyn i urządzeń itp., ale ewentualne roszczenia z tytułu wypadków zostaną pokryte przez ubezpieczyciela. Ad.6. Obszar ten jest bardzo waŜny, poniewaŜ w hucie pracownicy naraŜeni są na działanie róŜnych szkodliwych dla zdrowia substancji, powodujących choroby zawodowe, ale ewentualne ich roszczenia są pokrywane przez ubezpieczyciela. Ad.7. Obszar ten jest bardzo waŜny, poniewaŜ np. zwlekanie z terminem dostaw surowców produkcyjnych powoduje opóźnienie procesu produkcyjnego huty, zwlekanie z terminem zapłaty powoduje zamroŜenie gotówki, dostarczenie złej jakości surowców powoduje gorszej jakości wyroby gotowe; moŜna jednak zminimalizować ten problem współpracując tylko z firmami sprawdzonymi. Ad.8. Obszar ten jest średnio waŜny, poniewaŜ zniszczenie majątku huty, powodujące straty finansowe, są pokryte przez ubezpieczyciela, natomiast przestoje w produkcji czy uszkodzenia ciała wynikające z poŜaru bądź wybuchu moŜna minimalizować, stosując odpowiednią aparaturę kontrolno-pomiarową, a ponadto zjawiska te nie zdarzają się często.

170

Tablica 3.41

Obszary moŜliwości przeciwdziałania dotyczących ryzyka związanego z ubezpieczeniem i przypisywane im wagi skutków

OBSZAR MOśLIWO ŚCI WAGA CZYNNIKA

1. Wybór sprawdzonej firmy ubezpieczeniowej z reasekuracją, korzystanie z usług firm brokerskich w celu zmniejszenia zagroŜenia wyboru niestabilnego ubezpieczyciela, sprawdzenie sytuacji finansowej firmy przed dokonaniem ubezpieczenia

5

2. Dokładna kontrola (np. NIP, REGON) firm współpracujących z hutą, ubezpieczenie od niewypłacalności klientów huty, w razie konieczności korzystanie z usług firm windykacyjnych

5

3. Zamontowanie aparatury kontrolno-pomiarowej (np. czujniki dymu, gazu), regularne przeglądy maszyn i urządzeń, nadzór nad przestrzeganiem przepisów BHP w celu uniknięcia powaŜnych awarii instalacji elektrycznych lub gazowych i innych

5

4. Zatrudnienie agencji ochrony mienia, ubezpieczenie majątku huty, systemy alarmowe i zabezpieczeń (np. kamery) w celu uniknięcia kradzieŜy

5

5. Nadzór nad przestrzeganiem przepisów BHP, kontrola stanu technicznego maszyn i urządzeń, szkolenia podnoszące kwalifikacje zawodowe pracowników, szkolenia BHP, nadzór nad przestrzeganiem instrukcji obsługi danego urządzenia, regularne przeglądy maszyn i urządzeń, kary dla pracowników łamiących przepisy BHP w celu ograniczenia wypadków przy pracy

3

6. Wysyłanie pracowników naraŜonych na pracę w najbardziej szkodliwych warunkach na urlopy zdrowotne, częstsze badania okresowe, szkolenia BHP oraz nadzór nad ich przestrzeganiem w celu zmniejszenia zagroŜenia chorobami zawodowymi

3

7. Współpraca tylko z firmami dokładnie sprawdzonymi, kontrola kondycji finansowej nawet stałych kontrahentów, ubezpieczenie od niewypłacalności klientów huty, zatrudnienie firmy windykacyjnej w celu uniknięcia strat finansowych związanych z nie wywiązywaniem się z umów przez firmy współpracujące z hutą

5

8. Naprawa lub zakup nowych maszyn i urządzeń, które zostały zniszczone, za środki uzyskane z wypłaty odszkodowania z tytułu ubezpieczenia

3

Źródło: opracowanie własne

Wyjaśnienie przyznanej punktacji: Ad1. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ wybór odpowiedniej firmy ubezpieczeniowej, np. za pomocą firmy brokerskiej, sprawdzonej na rynku, z reasekuracją, pozwala zredukować problem upadłości ubezpieczyciela do minimum. Ad.2. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ dokładna kontrola (np. NIP, REGON) firm współpracujących z hutą, ubezpieczenie od niewypłacalności klientów huty, w razie konieczności korzystanie z usług firm windykacyjnych pozwala zredukować problem niewypłacalności klientów huty do minimum. Ad.3. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ zamontowanie aparatury kontrolno-pomiarowej (np. czujniki dymu, gazu), regularne przeglądy maszyn i urządzeń, nadzór nad przestrzeganiem przepisów BHP pozwalają na uniknięcie powaŜnych awarii instalacji elektrycznych lub gazowych i innych.

171

Ad.4. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ poprzez zatrudnienie agencji ochrony mienia, ubezpieczenie majątku huty, systemy alarmowe i zabezpieczeń (np. kamery) moŜna ograniczyć zagroŜenie kradzieŜy. Ad.5. Obszar ten jest średnio pomocny, poniewaŜ nawet pomimo nadzoru nad przestrzeganiem przepisów BHP, kontroli stanu technicznego maszyn i urządzeń, szkoleń podnoszących kwalifikacje zawodowe pracowników, szkoleń BHP, nadzoru nad przestrzeganiem instrukcji obsługi danego urządzenia, regularnych przeglądów maszyn i urządzeń, kar dla pracowników łamiących przepisy BHP nie da się wyeliminować całkowicie wypadków związanych z przestarzałością sprzętu, brakiem koncentracji pracowników itp. Ad.6. Obszar ten jest średnio pomocny, poniewaŜ nawet poprzez wysyłanie pracowników naraŜonych na pracę w najbardziej szkodliwych warunkach na urlopy zdrowotne, częstsze badania okresowe, szkolenia BHP oraz nadzór nad ich przestrzeganiem, mający na celu zmniejszenie zagroŜenia chorobami zawodowymi, nie wyeliminuje działania szkodliwych substancji na organizm ludzki. Ad.7. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ współpraca tylko z firmami dokładnie sprawdzonymi, kontrola kondycji finansowej nawet stałych kontrahentów, ubezpieczenie od niewypłacalności klientów huty, zatrudnienie firmy windykacyjnej w celu uniknięcia strat finansowych związanych z nie wywiązywaniem się z umów przez firmy współpracujące z hutą pozwoli na ograniczenie tego zagroŜenia do minimum. Ad.8. Obszar ten jest średnio pomocny, poniewaŜ naprawa lub zakup nowych maszyn i urządzeń, które zostały zniszczone, za środki uzyskane z wypłaty odszkodowania z tytułu ubezpieczenia, powoduje i tak przestoje w pracy, tak samo, jeŜeli chodzi o nieobecność w pracy specjalistów na skutek uszczerbku na zdrowiu z powodu awarii.

Tablica 3.42 Obszary zagroŜeń dotyczących ryzyka finansowego i przypisane im wagi skutków

OBSZAR ZAGROśEŃ WAGA CZYNNIKA

1. Ryzyko upadłości firmy ubezpieczeniowej 4 2. Niewypłacalność klientów huty 4 3. Znaczące podwyŜki cen materiałów potrzebnych do produkcji 4 4. Nietrafne decyzje inwestycyjne huty, przeinwestownie lub

niedoinwestowanie 4

5. Nieuczciwość i nierzetelność dostawców (zwlekanie z terminami, złej jakości materiały)

4

6. Brak środków finansowych na bieŜącą działalność huty (np. na zakup materiałów wsadowych, wynagrodzenia dla pracowników, opłacenie składek ZUS, energii, gazu itp.), spadek produkcji lub jej całkowite wstrzymanie, moŜliwość utraty płynności finansowej

5

7. Straty finansowe związane zaciąganiem kredytów lub zawieraniem umów międzynarodowych w niestabilnej walucie

5

8. Bankructwo banku, w którym są trzymane środki pienięŜne huty, co pociąga za sobą duŜe straty finansowe związane z utratą części tych środków

4

9. Współpraca z firmami z krajów niestabilnych politycznie lub gospodarczo i ewentualne straty z tym związane

3

Źródło: opracowanie własne

Wyjaśnienie przyznanej punktacji:

172

Ad.1. Obszar ten jest bardzo waŜny, poniewaŜ podczas konieczności wypłacenia ubezpieczenia dla huty w momencie upadłości firmy ubezpieczeniowej będzie ona miała problem z odzyskaniem naleŜnego odszkodowania lub moŜe go w ogóle nie uzyskać, jednak taka sytuacja nie zdarza się zbyt często, zwłaszcza, jeŜeli ubezpiecza się w firmach sprawdzonych i z reasekuracją. Ad.2. Obszar ten jest bardzo waŜny, poniewaŜ niewypłacalność klientów huty moŜe powodować duŜe straty finansowe, a sądowe odzyskiwanie długów trwa bardzo długo, czasami nawet bywa bezskuteczne, natomiast zatrudnienie firmy windykacyjnej jest kosztowne, jednak dokładna kontrola firm współpracujących z hutą znacznie minimalizuje to zagroŜenie. Ad.3. Obszar ten jest bardzo waŜny, poniewaŜ znaczące podwyŜki cen materiałów potrzebnych do produkcji wpływają na wzrost jej kosztów. Ad.4. Obszar ten jest bardzo waŜny, poniewaŜ nietrafne decyzje inwestycyjne huty mogą prowadzić do przeinwestowania lub niedoinwestowania, czyli do strat finansowych, materiałowych, czasowych huty, jednak dokładne przeanalizowanie planów inwestycyjnych znacznie zmniejsza to zagroŜenie. Ad.5. Obszar ten jest bardzo waŜny, poniewaŜ nieuczciwość i nierzetelność dostawców wpływa na róŜne obszary działalności huty (zwlekanie z terminami dostaw, zła jakość materiałów moŜe powodować straty finansowe, czasowe, materiałowe itd.), ale moŜna temu zaradzić dokładnie kontrolując firmy współpracujące z hutą. Ad.6. Obszar ten jest bardzo waŜny, poniewaŜ brak środków finansowych na bieŜącą działalność huty (np. na zakup materiałów wsadowych, wynagrodzeń dla pracowników, opłacenie składek ZUS, energii, gazu itp.), moŜe doprowadzić do utraty płynności finansowej, a takŜe do strajków, kar, procesów sądowych; z kolei spadek produkcji huty lub jej całkowite wstrzymanie, spowodowane brakiem środków finansowych, powoduje całkowitą lub częściową utratę rynku, zaufania klientów, a takŜe wzrost znaczenia firm konkurencyjnych. Ad.7. Obszar ten jest bardzo waŜny, poniewaŜ zaciąganie kredytów lub zawieranie umów międzynarodowych w niestabilnej walucie moŜe w przypadku nagłej zmiany kursu spowodować duŜe straty finansowe na skutek zmniejszenia naleŜności lub wzrostu zobowiązań w transakcjach zagranicznych w przeliczeniu na walutę krajową. Ad.8. Obszar ten jest bardzo waŜny, poniewaŜ trzymanie środków pienięŜnych w niepewnych bankach, nawet na korzystnych warunkach, moŜe doprowadzić w przypadku upadłości banku, do duŜych strat finansowych, jednak nie zdarza się to często. Ad.10. Obszar ten jest średnio waŜny, poniewaŜ zawieranie umów z krajami niestabilnymi politycznie i gospodarczo moŜe przyczynić się do trudności związanych z odzyskaniem gotówki z tytułu tych umów, jednak zagroŜenie to moŜna ograniczyć wcześniejszą ich dokładną kontrolą.

173

Tablica 3.43 Obszary moŜliwości przeciwdziałania związanych z ryzykiem finansowym i przypisywane im

wagi skutków

OBSZAR MOśLIWO ŚCI WAGA CZYNNIKA

1. Wybór sprawdzonej firmy ubezpieczeniowej z reasekuracją, korzystanie z usług firm brokerskich w celu zmniejszenia zagroŜenia wyboru niestabilnego ubezpieczyciela

5

2. Współpraca tylko z firmami dokładnie sprawdzonymi, kontrola kondycji finansowej nawet stałych kontrahentów, ubezpieczenie od niewypłacalności klientów huty, zatrudnienie firmy windykacyjnej w celu uniknięcia strat finansowych związanych z nie wywiązywaniem się z umów przez odbiorców

4

3. Przy znaczącej podwyŜce cen materiałów potrzebnych do produkcji naleŜy przeanalizować dokładnie oferty wszystkich firm oferujących potrzebne materiały i wybrać najbardziej korzystną, stosującą upusty, promocje lub skorzystać z kredytów czy teŜ własnych rezerw finansowych, naleŜy dąŜyć do wygospodarowania niezbędnych środków finansowych z innych dziedzin działalności huty

3

4. Dokładna i rzetelna analiza inwestycji, współpraca tylko z firmami z odpowiednią renomą, wypłacalnymi, po dokładnej ich kontroli

5

5. Uwzględnienie w umowach dotyczących dostaw kar dla dostawców oraz innych środków zabezpieczających interesy huty na wypadek ich nierzetelności i nieuczciwości

5

6. Negocjowanie z bankami kredytów niskooprocentowanych na bieŜącą działalność huty, uruchomienie linii kredytowej, tworzenie rezerw finansowych dla utrzymania płynności finansowej, pieniądze wygospodarowane z innych gałęzi działalności huty

4

7. Dokładna analiza kursu walut i podejmowanie racjonalnych decyzji o zaciąganiu kredytów lub zawieraniu umów międzynarodowych wyłącznie w miarę stabilnej walucie

3

8. Trzymanie środków pienięŜnych, zawieranie transakcji wyłącznie w bankach o dobrej renomie, zaufanych, sprawdzonych, posiadających zabezpieczenie na wypadek bankructwa

5

9. Dokładna analiza sytuacji politycznej i gospodarczej państw, z którymi planowana jest współpraca międzynarodowa i podjęcie racjonalnej decyzji odnośnie tej współpracy (nie zawieranie umów z krajami niestabilnymi)

3

Źródło: opracowanie własne

Wyjaśnienie przyznanej punktacji:

Ad1. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ wybór sprawdzonej firmy ubezpieczeniowej z reasekuracją, korzystanie z usług firm brokerskich pozwala zmniejszyć zagroŜenie wyboru niestabilnego ubezpieczyciela. Ad.2. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ współpraca tylko z firmami dokładnie sprawdzonymi, kontrola kondycji finansowej nawet stałych kontrahentów, ubezpieczenie od niewypłacalności klientów huty pozwala znacznie zmniejszyć to zagroŜenie, jednak przedsiębiorstwo nigdy nie jest w stanie do końca uniknąć oszustw ze strony nieuczciwych kontrahentów. Ad.3. Obszar ten jest średnio pomocny, poniewaŜ przy znaczącej podwyŜce cen materiałów potrzebnych do produkcji nawet wybór najbardziej konkurencyjnej, stosującej upusty, promocje firmy, nie obniŜy znacznie kosztów związanych z podwyŜką cen a skorzystanie z kredytów wiąŜe się z duŜymi odsetkami.

174

Ad.4. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ dokładna i rzetelna analiza inwestycji, współpraca tylko z firmami z odpowiednią renomą, po dokładnej ich kontroli pozwala zminimalizować to zagroŜenie. Ad.5. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ współpraca z tylko dokładnie sprawdzonymi dostawcami, a takŜe zagroŜenie karami finansowymi za zwlekanie z terminem dostaw, pozwala zmniejszyć to zagroŜenie do minimum. Ad.6. Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ wzięcie kredytu czy teŜ utworzenie rezerw finansowych na bieŜącą działalność huty lub nie dopuszczenie do spadku bądź całkowitego wstrzymania produkcji zapobiega utracie płynności. NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe kredyty wiąŜą się z wysokimi odsetkami, natomiast rezerwy finansowe są często niewystarczające. Ad.7. Obszar ten jest średnio pomocny, poniewaŜ dokładna analiza kursu walut i podejmowanie racjonalnych decyzji o zaciąganiu kredytów lub zawieraniu umów międzynarodowych wyłącznie w miarę stabilnej walucie pozwala ograniczyć ten problem, ale naleŜy się liczyć się z moŜliwością nagłych wahań kursu na skutek nieprzewidzianych czynników. Ad.8 Obszar ten jest bardzo pomocny, poniewaŜ trzymanie środków pienięŜnych czy zawieranie transakcji wyłącznie w bankach o dobrej renomie, zaufanych, sprawdzonych, posiadających zabezpieczenie na wypadek bankructwa, pozwala zmniejszyć to zagroŜenie do minimum. Ad.9. Obszar ten jest średnio pomocny, poniewaŜ nawet pomimo dokładnej analizy sytuacji politycznej i gospodarczej państw, z którymi planowana jest współpraca międzynarodowa oraz podjęcia racjonalnej decyzji odnośnie tej współpracy (nie zawierania umów z krajami niestabilnymi politycznie i gospodarczo), naleŜy liczyć się, zwłaszcza w obecnych czasach, z groźbą zamachów terrorystycznych, wewnętrznych manifestacji politycznych itp.

3.3.3. Określenie skali prawdopodobieństwa

W przyjętym modelu ryzyka chodzi o ocenę prawdopodobieństwa tego, jak często dana sytuacja się zdarzy, by obszar zagroŜeń lub moŜliwości stał się istotny dla działalności przedsiębiorstwa.

Przyjęto trójstopniowa skalę: 1-3

1 : Prawdopodobieństwo małe 2 : Prawdopodobieństwo średnie 3 : Prawdopodobieństwo duŜe

Tablica 3.44 Określenie skali prawdopodobieństwa dla ryzyka ekologicznego i moŜliwości

przeciwdziałania

PRAWDOPODOBIEŃSTWO KRYTERIUM MAŁE ŚREDNIE DUśE

OBSZAR ZAGROśEŃ MOśLIWO ŚCI ZAGROśEŃ MOśLIWO ŚCI ZAGROśEŃ MOśLIWO ŚCI

1 X X 2 X X 3 X X 4 X X 5 X X 6 X X 7 X X 8 X X 9 X X 10 X X 11 X X 12 X X 13 X X 14 X X

Obszar od 1-14 odpowiednio dla zagroŜeń i dla moŜliwości przeciwdziałania

175

Tablica 3.45 Określenie skali prawdopodobieństwa dla ryzyka związanego z bezpieczeństwem pracy i

moŜliwości przeciwdziałania

PRAWDOPODOBIEŃSTWO KRYTERIUM MAŁE ŚREDNIE DUśE

OBSZAR ZAGROśEŃ MOśLIWO ŚCI ZAGROśEŃ MOśLIWO ŚCI ZAGROśEŃ MOśLIWO ŚCI

1 X X 2 X X 3 X X 4 X X 5 X X 6 X X 7 X X 8 X X 9 X X 10 X X 11 X X 12 X X

Obszar od 1-12 odpowiednio dla zagroŜeń i dla moŜliwości przeciwdziałania

Tablica 3.46 Określenie skali prawdopodobieństwa dla ryzyka nieinwestowania w rozwój pracowników i

moŜliwości przeciwdziałania

PRAWDOPODOBIEŃSTWO KRYTERIUM MAŁE ŚREDNIE DUśE

OBSZAR ZAGROśEŃ MOśLIWO ŚCI ZAGROśEŃ MOśLIWO ŚCI ZAGROśEŃ MOśLIWO ŚCI

1 X X 2 X X 3 X X 4 X X 5 X X 6 X X 7 X X 8 X X 9 X X 10 X X 11 X X 12 X X 13 X X 14 X X

Obszar od 1-14 odpowiednio dla zagroŜeń i dla moŜliwości przeciwdziałania

176

Tablica 3.47 Określenie skali prawdopodobieństwa dla ryzyka techniczno-technologicznego i moŜliwości

przeciwdziałania

PRAWDOPODOBIEŃSTWO KRYTERIUM MAŁE ŚREDNIE DUśE

OBSZAR ZAGROśEŃ MOśLIWO ŚCI ZAGROśEŃ MOśLIWO ŚCI ZAGROśEŃ MOśLIWO ŚCI

1 X X 2 X X 3 X X 4 X X 5 X X 6 X X 7 X X 8 X X 9 X X 10 X X 11 X X 12 X X 13 X X

Obszar od 1-13 odpowiednio dla zagroŜeń i dla moŜliwości przeciwdziałania Tablica 3.48

Określenie skali prawdopodobieństwa dla ryzyka związanego z ubezpieczeniem i moŜliwości przeciwdziałania

PRAWDOPODOBIEŃSTWO KRYTERIUM MAŁE ŚREDNIE DUśE

OBSZAR ZAGROśEŃ MOśLIWO ŚCI ZAGROśEŃ MOśLIWO ŚCI ZAGROśEŃ MOśLIWO ŚCI

1 X X 2 X X 3 X X 4 X X 5 X X 6 X X 7 X X 8 X X

Obszar od 1-8 odpowiednio dla zagroŜeń i dla moŜliwości przeciwdziałania Tablica 3.49

Określenie skali prawdopodobieństwa dla ryzyka finansowego i moŜliwości przeciwdziałania

PRAWDOPODOBIEŃSTWO KRYTERIUM MAŁE ŚREDNIE DUśE

OBSZAR ZAGROśEŃ MOśLIWO ŚCI ZAGROśEŃ MOśLIWO ŚCI ZAGROśEŃ MOśLIWO ŚCI

1 X X 2 X X 3 X X 4 X X 5 X X 6 X X 7 X X 8 X X 9 X X

Obszar od 1-9 odpowiednio dla zagroŜeń i dla moŜliwości przeciwdziałania

177

3.3.4. Wyznaczenie zakresu wyników liczbowych

Aby ustalić najniŜszy moŜliwy wynik dla kaŜdego obszaru zagroŜeń i moŜliwości przeciwdziałania naleŜy pomnoŜyć kaŜdą wartość skutków przez najniŜszą wartość czynnika określającego prawdopodobieństwo. Następnie, aby uzyskać najniŜsze moŜliwe łączne wyniki zagroŜeń i moŜliwości przeciwdziałania dotyczących danego ryzyka, naleŜy zsumować wszystkie otrzymane wyniki. Z kolei, aby ustalić najwyŜszy moŜliwy wynik dla kaŜdego obszaru zagroŜeń i moŜliwości przeciwdziałania naleŜy pomnoŜyć kaŜdą wartość skutków przez najwyŜszą wartość czynnika określającego prawdopodobieństwo i analogicznie, w celu uzyskania najwyŜszych moŜliwych łącznych wyników zagroŜeń i moŜliwości przeciwdziałania, naleŜy zsumować wszystkie otrzymane wyniki. W końcowym etapie naleŜy powtórzyć wszystkie te operacje dla otrzymanych wyników w celu porównania czy zagroŜenia i moŜliwości są bliskie minimalnej, czy maksymalnej granicy i czy suma moŜliwości przeciwdziałania przewyŜsza sumę zagroŜeń (tablica 3.50).

178

Tablica 3.50

Zakresy wyników liczbowych dla zagroŜeń dotyczących ryzyka ekologicznego i moŜliwości przeciwdziałania z nim związanych

OTRZYMANE WYNIKI Lp. OBSZAR ZAGROśEŃ OBSZAR MOśLIWO ŚCI

ZAGROśENIA MOśLIWO ŚCI

1. Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 4*1=4

Ryzyko maks.: 4*3=12

Waga skutków: 4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 4*1=4

MoŜliwości maks.: 4*3=12

4*2=8 4*2=8

2. Waga skutków: 5 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 5*1=5

Ryzyko maks.: 5*3=15

Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 3*1=3 MoŜliwości maks.: 3*3=9

5*3=15 3*1=3

3. Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 3*1=3 Ryzyko maks.: 3*3=9

Waga skutków: 5 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 5*1=5

Ryzyko maks.: 5*3=15

3*3=9 5*1=5

4. Waga skutków:2 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 2*1=2 Ryzyko maks.: 2*3=6

Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 3*1=3 Ryzyko maks.: 3*3=9

2*3=6 3*1=3

5. Waga skutków:2 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 2*1=2 Ryzyko maks.: 2*3=6

Waga skutków:5 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 5*1=5

MoŜliwości maks.: 5*3=15

2*3=6 5*3=15

6. Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 3*1=3 Ryzyko maks.: 3*3=9

Waga skutków:5 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 5*1=5

MoŜliwości maks.: 5*3=15

4*3=12 5*3=15

7. Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 4*1=4

MoŜliwości maks.: 4*3=12

Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 4*1=4

MoŜliwości maks.: 4*3=12

3*3=9 4*3=12

179

8. Waga skutków: 5 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 5*1=5

Ryzyko maks.: 5*3=15

Waga skutków:5 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 5*1=5

MoŜliwości maks.: 5*3=15

5*1=5 5*3=15

9. Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 4*1=4

Ryzyko maks.: 4*3=12

Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 4*1=4

MoŜliwości maks.: 4*3=12

4*2=8 4*1=4

10. Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 3*1=3 Ryzyko maks.: 3*3=9

Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 4*1=4

MoŜliwości maks.: 4*3=12

3*2=6 4*3=12

11. Waga skutków:1 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 1*1=1 Ryzyko maks.: 1*3=3

Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 4*1=4

MoŜliwości maks.: 4*3=12

1*1=1 4*2=8

12. Waga skutków:1 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 1*1=1 Ryzyko maks.: 1*3=3

Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 4*1=4

MoŜliwości maks.: 4*3=12

1*2=2 4*3=12

13. Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 3*1=3 Ryzyko maks.: 3*3=9

Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 4*1=4

MoŜliwości maks.: 4*3=12

3*3=9 4*2=8

14. Waga skutków: 5 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 5*1=5

Ryzyko maks.: 5*3=15

Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 3*1=3 MoŜliwości maks.: 3*3=9

5*2=10 4*3=12

Suma: Min. 45 Maks. 135

Min. 65 Maks. 194 106 138

Jak wynika z tablicy 3.50 minimalna wartość dla zagroŜeń wynosi 45 a maksymalna 135. Otrzymany w wyniku badań wynik wynosi 106, co oznacza, Ŝe naleŜy brać pod uwagę zagroŜenia związane z tym ryzykiem. JeŜeli chodzi o moŜliwości przeciwdziałania, to minimalny wynik wynosi 65 a maksymalny 194. Otrzymany w badaniach wynik wynosi 138,

180

co oznacza, Ŝe moŜna przeciwdziałać temu ryzyku, gdyŜ działanie to jest opłacalne, poniewaŜ wartość zagroŜeń jest mniejsza od wartości moŜliwości przeciwdziałania.

0

2

4

6

8

10

12

14

16

zagr

oŜen

ie 2

zagr

oŜen

ie 6

zagr

oŜen

ie 1

4

za

groŜ

enie

3, 7

, 13

za

groŜ

enie

1, 9

zagr

oŜen

ie

4, 5

, 10

zagr

oŜen

ie 8

zagr

oŜen

ie 1

2

zagr

oŜen

ie 1

1

Rys. 3.36. Zestawienie zagroŜeń dotyczących ryzyka ekologicznego

Jak wynika z rys. 3.36 największe zagroŜenie stanowią choroby zawodowe związane z zanieczyszczeniami; nieco mniejsze zagroŜenie to duŜa ilość innych odpadów i ścieków.

0

2

4

6

8

10

12

14

16

moŜ

liwość

5,6,

8

moŜ

liwość

7,10

,12,

14

moŜ

liwość

1,11

,13

moŜ

liwość 3

moŜ

liwość 9

moŜ

liwość

2,4

Rys. 3.37. Zestawienie moŜliwości przeciwdziałania związanych z ryzykiem ekologicznym

Jak wynika z rys. 3.37 największe moŜliwości przeciwdziałania stanowi tworzenie przyhutniczych zakładów ŜuŜli i pyłów w celu szybkiego ograniczenia szkodliwości ich działania, utylizacja odpadów i ścieków oraz ponowne wykorzystanie niektórych odpadów w kolejnym procesie produkcyjnymi, a takŜe szybka i sprawna interwencja w razie awarii, poprzedzona wcześniejszymi szkoleniami i ćwiczeniami.

181

Tablica 3.51

Zakresy wyników liczbowych dla zagroŜeń dotyczących ryzyka związanego z bezpieczeństwem pracy i moŜliwości przeciwdziałania tym zagroŜeniom

OTRZYMANE WYNIKI Lp. OBSZAR ZAGROśEŃ OBSZAR MOśLIWO ŚCI

ZAGROśENIA MOśLIWO ŚCI

1. Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 3*1=3 Ryzyko maks.: 3*3=9

Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 3*1=3 MoŜliwości maks.: 3*3=9

3*2=6 3*2=6

2. Waga skutków: 4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 4*1=4

Ryzyko maks.: 4*3=12

Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 4*1=4

MoŜliwości maks.: 4*3=12

4*3=12 4*3=12

3. Waga skutków:1 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 1*1=1 Ryzyko maks.: 1*3=3

Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 3*1=3 MoŜliwości maks.: 3*3=9

1*1=1 3*3=9

4. Waga skutków:2 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 2*1=2 Ryzyko maks.: 2*3=6

Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 4*1=4

MoŜliwości maks.: 4*3=12

2*1=2 4*2=8

5. Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 4*1=4

Ryzyko maks.: 4*3=12

Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 4*1=4

MoŜliwości maks.: 4*3=12

4*3=12 4*3=12

6. Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 3*1=3 Ryzyko maks.: 3*3=9

Waga skutków:1 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 1*1=1 MoŜliwości maks.: 1*3=3

3*2=6 1*2=2

7. Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 3*1=3 Ryzyko maks.: 3*3=9

Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 4*1=4

MoŜliwości maks.: 4*3=12

3*2=6 4*3=12

182

8. Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 4*1=4

Ryzyko maks.: 4*3=12

Waga skutków:2 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 2*1=2

MoŜliwości maks.: 2*3=6

4*2=8 2*3=6

9. Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 4*1=4

Ryzyko maks.: 4*3=12

Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 4*1=4

MoŜliwości maks.: 4*3=12

4*2=8 4*2=8

10. Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 4*1=4

Ryzyko maks.: 4*3=12

Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 3*1=3

MoŜliwości maks.: 3*3=9

4*3=12 3*1=3

11. Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 4*1=4

Ryzyko maks.: 4*3=12

Waga skutków:5 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 5*1=5

MoŜliwości maks.: 5*3=15

4*2=8 5*2=10

12. Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 3*1= 3 Ryzyko maks.: 3*3=9

Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 3*1=3

MoŜliwości maks.: 3*3=9

3*2=6 3*1=3

Suma: Min. 39 Maks. 117

Min. 40 Maks. 120 83 91

Jak wynika z tablicy 3.51 minimalna wartość zagroŜeń dla badanego ryzyka wynosi 39 a maksymalna 117. Otrzymany w wyniku badań wynik wynosi 83, co oznacza, Ŝe naleŜy brać pod uwagę zagroŜenia związane z tym ryzykiem. JeŜeli chodzi o moŜliwości przeciwdziałania, to minimalny wynik wynosi 40 a maksymalny 120. Otrzymany w badaniach wynik wynosi 91, co oznacza, Ŝe moŜna przeciwdziałać temu ryzyku, gdyŜ działanie to jest opłacalne, poniewaŜ wartość zagroŜeń jest mniejsza od wartości moŜliwości przeciwdziałania. Jednak róŜnica między otrzymanymi wskaźnikami jest niewielka czyli trudno będzie przeciwdziałać temu ryzyku.

183

0

2

4

6

8

10

12

14

zagr

oŜen

ie2,

5,10

zagr

oŜen

ie8,

9,11

zagr

oŜen

ie1,

6,7,

12

zagr

oŜen

ie 4

zagr

oŜen

ie 3

Rys. 3.38. Zestawienie zagroŜeń dotyczących ryzyka związanego z bezpieczeństwem pracy

Jak wynika z rys. 3.38 największe zagroŜenie stanowi praca w szkodliwych warunkach, nieprzestrzeganie przepisów BHP, oraz choroby zawodowe.

0

2

4

6

8

10

12

14

moŜ

liwość

2, 5

, 7

moŜ

liwość

11

moŜ

liwość 3

moŜ

liwość

4, 9

moŜ

liwość

1, 8

moŜ

liwość

10, 1

2

moŜ

liwość 6

Rys. 3.39. Zestawienie moŜliwości przeciwdziałania dotyczących ryzyka związanego z

bezpieczeństwem pracy

Jak wynika z rys. 3.39 największe moŜliwości przeciwdziałania to: stosowanie odzieŜy ochronnej oraz urządzeń ograniczających działanie szkodliwych czynników, wysokie kary, zwalnianie dyscyplinarne z pracy za nieprzestrzeganie przepisów BHP, a takŜe dokładna i ciągła kontrola jakości materiałów, z których wykonane są maszyny lub urządzenia oraz wymiana przestarzałych materiałów.

184

Tablica 3.52

Zakresy wyników liczbowych dla zagroŜeń związanych z ryzykiem nieinwestowania w rozwój pracowników i moŜliwości przeciwdziałania z nim związanych

OTRZYMANE WYNIKI Lp. OBSZAR ZAGROśEŃ OBSZAR

MOśLIWO ŚCI ZAGROśENIA MOśLIWO ŚCI

1. Waga skutków: 5 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 5*1=5

Ryzyko maks.: 5*3=15

Waga skutków:5 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 5*1=5

MoŜliwości maks.: 5*3=15

5*2=10 5*2=10

2. Waga skutków:3

NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 3*1=3 Ryzyko maks.: 3*3=9

Waga skutków:5 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 5*1=5

MoŜliwości maks.: 5*3=15

3*2=6 5*3=15

3. Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 3*1=3 Ryzyko maks.: 3*3=9

Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 3*1=3

MoŜliwości maks.: 3*3=9

3*2=6 3*2=6

4. Waga skutków:4

NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 4*1=4

Ryzyko maks.: 4*3=12

Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 4*1=4

MoŜliwości maks.: 4*3=12

4*2=8 4*1=4

5. Waga skutków:3

NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 3*1=3 Ryzyko maks.: 3*3=9

Waga skutków:5 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 5*1=5

MoŜliwości maks.: 5*3=15

3*1=3 5*1=5

6. Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 4*1=4

Ryzyko maks.: 4*3=12

Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 3*1=3

MoŜliwości maks.: 3*3=9

4*1=4 3*1=3

7. Waga skutków: 5 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 5*1=5

Ryzyko maks.: 5*3=15

Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 4*1=4

MoŜliwości maks.: 4*3=12

5*2=10 4*2=8

185

8. Waga skutków:3

NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 3*1=3 Ryzyko maks.: 3*3=9

Waga skutków:5 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 5*1=5

MoŜliwości maks.: 5*3=15

3*1=3 5*3=15

9. Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 3*1=3 Ryzyko maks.: 3*3=9

Waga skutków:5 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 5*1=5

MoŜliwości maks.: 5*3=15

3*2=6 5*2=10

10. Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 3*1=3 Ryzyko maks.: 3*3=9

Waga skutków:5 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 5*1=5

MoŜliwości maks.: 5*3=15

3*3=9 5*1=5

11. Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 3*1=3 Ryzyko maks.: 3*3=9

Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 4*1=4

MoŜliwości maks.: 4*3=12

3*2=6 4*2=8

12. Waga skutków:1 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 1*1=1 Ryzyko maks.: 1*3=3

Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 3*1=3 MoŜliwości maks.: 3*3=9

1*3=3 3*2=6

13. Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 3*1=3 Ryzyko maks.: 3*3=9

Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 4*1=4

MoŜliwości maks.: 4*3=12

3*2=6 4*2=8

14. Waga skutków: 4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 4*1=4

Ryzyko maks.: 4*3=12

Waga skutków:5 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 5*1=5

MoŜliwości maks.: 5*3=15

4*3=12 5*1=5

Suma: Min. 47 Maks. 141

Min. 60 Maks. 180 92 108

Jak wynika z tablicy 3.52 minimalna wartość zagroŜeń dla badanego ryzyka wynosi 47 a maksymalna 141. Otrzymany w wyniku badań wynik wynosi 92, co oznacza, Ŝe naleŜy brać pod uwagę zagroŜenia związane z tym ryzykiem. JeŜeli chodzi o moŜliwości przeciwdziałania, to minimalny wynik wynosi 60 a maksymalny 180. Otrzymany

186

w badaniach wynik wynosi 108, co oznacza, Ŝe moŜna przeciwdziałać temu ryzyku, gdyŜ działanie to jest opłacalne, poniewaŜ wartość zagroŜeń jest mniejsza od wartości moŜliwości przeciwdziałania.

0

2

4

6

8

10

12

14

zagr

oŜen

ie 1

4

zag

roŜen

ie

1, 7

zagr

oŜen

ie 1

0

zagr

oŜen

ie 4

zagr

oŜen

ie

2,

3, 9

, 11,

13

zagr

oŜen

ie 6

zagr

oŜen

ie

5, 8

, 12

Rys. 3.40. Zestawienie zagroŜeń dotyczących ryzyka nieinwestowania w rozwój pracowników

Jak wynika z rys. 3.40 największe zagroŜenie stanowią konflikty między kadrą kierowniczą i załogą oraz groźba strajku, nieco mniejsze wypadki przy pracy spowodowane niekompetencją pracowników, a takŜe niewłaściwie dobrana kadra kierownicza (brak umiejętności kierowania zespołem, strach przed podejmowaniem waŜnych decyzji itp.).

0

2

4

6

8

10

12

14

16

moŜ

liwość

2,

8

moŜ

liwość

1, 9

moŜ

liwość

7, 1

1, 1

3

moŜ

liwość

3, 1

2

moŜ

liwość

5, 1

0, 1

4

moŜ

liwość 4

moŜ

liwość 6

Rys. 3.41. Zestawienie moŜliwości przeciwdziałania związanych z ryzykiem nieinwestowania w rozwój pracowników

Jak wynika z rys. 3.41 największe moŜliwości przeciwdziałania stanowi dokładna analiza (np. w postaci ankiet, obserwacji) jakiego rodzaju braki kadrowe występują, sporządzenie szczegółowego planu szkoleń oraz wybór sprawdzonej na rynku firmy

187

szkoleniowej o dobrej renomie, aby zmniejszyć zagroŜenie związane z niewłaściwie przeprowadzonym szkoleniem.

Tablica 3.53 Zakresy wyników liczbowych dla zagroŜeń związanych z ryzykiem techniczno-

technologicznym i moŜliwości przeciwdziałania z nim związanych

OTRZYMANE WYNIKI Lp. OBSZAR ZAGROśEŃ OBSZAR MOśLIWO ŚCI

ZAGROśENIA MOśLIWO ŚCI

1. Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 3*1=3 Ryzyko maks.: 3*3=9

Waga skutków:5 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 5*1=5

MoŜliwości maks.: 5*3=15

3*2=6 5*3=15

2. Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 4*1=4

Ryzyko maks.: 4*3=12

Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 4*1=4

MoŜliwości maks.: 4*3=12

4*3=12 4*3=12

3. Waga skutków:5 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 5*1=5

Ryzyko maks.: 5*3=15

Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 4*1=4

MoŜliwości maks.: 4*3=12

5*3=15 4*1=4

4. Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 3*1=3 Ryzyko maks.: 3*3=9

Waga skutków:5 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 5*1=5

MoŜliwości maks.: 5*3=15

3*1=3 5*3=15

5. Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 3*1=3 Ryzyko maks.: 3*3=9

Waga skutków:5 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 5*1=5

MoŜliwości maks.: 5*3=15

3*1=3 5*2=10

6. Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 4*1=4

Ryzyko maks.: 4*3=12

Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 4*1=4

MoŜliwości maks.: 4*3=12

4*3=12 4*2=8

7. Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 3*1=3 Ryzyko maks.: 3*3=9

Waga skutków:5 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 5*1=5

MoŜliwości maks.: 5*3=15

3*2=6 5*2=10

188

8. Waga skutków:5 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 5*1=5

Ryzyko maks.: 5*3=15

Waga skutków:5 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 5*1=5

MoŜliwości maks.: 5*3=15

5*1=5 5*3=15

9. Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 3*1=3 Ryzyko maks.: 3*3=9

Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 3*1=3 MoŜliwości maks.: 3*3=9

3*2=6 3*3=9

10. Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 3*1=3 Ryzyko maks.: 3*3=9

Waga skutków:2 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 2*1=2

MoŜliwości maks.: 2*3=6

3*1=3 2*2=4

11. Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 4*1=4

Ryzyko maks.: 4*3=12

Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 4*1=4

MoŜliwości maks.: 4*3=12

4*2=8 4*1=4

12. Waga skutków:5 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 5*1=5

Ryzyko maks.: 5*3=15

Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 3*1=3 MoŜliwości maks.: 3*3=9

5*2=10 3*3=9

13. Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 3*1=3 Ryzyko maks.: 3*3=9

Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 3*1=3 MoŜliwości maks.: 3*3=9

3*2=6 3*1=3

Suma: Min. 48 Maks. 144

Min. 52 Maks. 157 95 117

Jak wynika z tablicy 3.53 minimalna wartość zagroŜeń dla badanego ryzyka wynosi 48 a maksymalna 144. Otrzymany w wyniku badań wynik wynosi 95, co oznacza, Ŝe naleŜy brać pod uwagę zagroŜenia związane z tym ryzykiem. JeŜeli chodzi o moŜliwości przeciwdziałania, to minimalny wynik wynosi 52 a maksymalny 157. Otrzymany w badaniach wynik wynosi 117, co oznacza, Ŝe moŜna przeciwdziałać temu ryzyku, gdyŜ działanie to jest opłacalne, poniewaŜ wartość zagroŜeń jest mniejsza od wartości moŜliwości.

189

0

2

4

6

8

10

12

14

16

zagr

oŜen

ie 3

zag

roŜen

ie

2, 6

zagr

oŜen

ie 1

2

zagr

oŜen

ie 1

1

zag

roŜen

ie

1, 7

, 9, 1

3

zagr

oŜen

ie 8

zag

roŜen

ie

4, 5

, 10

Rys. 3.42. Zestawienie zagroŜeń dotyczących ryzyka techniczno-technologicznego

Jak wynika z rys. 3.42 największe zagroŜenie stanowi przestarzałość maszyn i urządzeń, powodująca mniejszą wydajność produkcji, a nieco mniejsze awarie maszyn i urządzeń, skutkujące długimi przestojami w pracy oraz brak środków finansowych na zakup nowoczesnej lub modernizację istniejącej technologii.

0

2

4

6

8

10

12

14

16

moŜ

liwość

1,

4, 8

moŜ

liwość 2

moŜ

liwość

5, 7

moŜ

liwość

9, 1

2

moŜ

liwość 6

moŜ

liwość

3, 1

0, 1

1

moŜ

liwość 1

3

Rys. 3.43. Zestawienie moŜliwości przeciwdziałania związanych z ryzykiem techniczno-technologicznym

Jak wynika z rys. 3.43 największe moŜliwości stanowi wybór firm serwisowych znanych, sprawdzonych, o dobrej renomie; zakup urządzeń tylko od firm z odpowiednią renomą, po dokładnej ich kontroli, zakup wyłącznie przetestowanego sprzętu i technologii, oraz dokładna analiza inwestycji.

190

Tablica 3.54 Zakresy wyników liczbowych dla zagroŜeń dotyczących ryzyka związanego z ubezpieczeniem i

moŜliwości przeciwdziałania z nim związanych

OTRZYMANE WYNIKI Lp. OBSZAR ZAGROśEŃ OBSZAR MOśLIWO ŚCI

ZAGROśENIA MOśLIWO ŚCI

1. Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 4*1=4

Ryzyko maks.: 4*3=12

Waga skutków:5 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 5*1=5

MoŜliwości maks.: 5*3=15

4*1=4 5*3=15

2. Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 4*1=4

Ryzyko maks.: 4*3=12

Waga skutków:5 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 5*1=5

MoŜliwości maks.: 5*3=15

4*2=8 5*2=10

3. Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 4*1=4

Ryzyko maks.: 4*3=12

Waga skutków:5 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 5*1=5

MoŜliwości maks.: 5*3=15

4*2=8

5*3=15

4. Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 3*1=3 Ryzyko maks.: 3*3=9

Waga skutków:5 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 5*1=5

MoŜliwości maks.: 5*3=15

3*2=6 5*3=15

5. Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 4*1=4

Ryzyko maks.: 4*3=12

Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 3*1=3

MoŜliwości maks.: 3*3=9

4*2=8 3*3=9

6. Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 4*1=4

Ryzyko maks.: 4*3=12

Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 3*1=3

MoŜliwości maks.: 3*3=9

4*3=12 3*3=9

7. Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 4*1=4

Ryzyko maks.: 4*3=12

Waga skutków:5 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 5*1=5

MoŜliwości maks.: 5*3=15

4*2=8 5*2=10

8. Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 3*1=3 Ryzyko maks.: 3*3=9

Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 3*1=3

MoŜliwości maks.: 3*3=9

3*1=3 3*3=9

Suma:

Min. 30 Maks. 89

Min. 34 Maks. 101 57 92

191

Jak wynika z tablicy 3.54. minimalna wartość zagroŜeń dla badanego ryzyka wynosi 30 a maksymalna 89. Otrzymany w wyniku badań wynik wynosi 57, co oznacza, Ŝe naleŜy brać pod uwagę zagroŜenia związane z tym ryzykiem. JeŜeli chodzi o moŜliwości przeciwdziałania, to minimalny wynik wynosi 34 a maksymalny 101. Otrzymany w badaniach wynik wynosi 92, co oznacza, Ŝe moŜna przeciwdziałać temu ryzyku, gdyŜ działanie to jest opłacalne, poniewaŜ wartość ryzyka jest mniejsza od wartości moŜliwości przeciwdziałania.

0

2

4

6

8

10

12

14

zagr

oŜen

ie 6

zagr

oŜen

ie

2, 3

, 5,

7,

zagr

oŜen

ie 4

zagr

oŜen

ie 1

zagr

oŜen

ie 8

Rys.3.44. Zestawienie zagroŜeń dotyczących ryzyka związanego z ubezpieczeniem

Jak wynika z rys. 3.44 największe zagroŜenie stanowią choroby zawodowe, a nieco mniejsze niewypłacalność klientów huty, awarie instalacji elektrycznej lub gazowej (wybuchy, poŜary), niekontrolowany wyciek substancji niebezpiecznej, wypadki przy pracy i nie wywiązywanie się z umów przez firmy współpracujące z hutą (zwlekanie z terminem zapłaty, nieterminowość dostaw, złej jakości materiały do procesów produkcyjnych).

0

2

4

6

8

10

12

14

16

moŜ

liwość 1

, 3, 4

moŜ

liwość 2

, 7

moŜ

liwość 5

, 8

moŜ

liwość 6

Rys. 3.45. Zestawienie moŜliwości przeciwdziałania dotyczących ryzyka związanego

z ubezpieczeniem

Jak wynika z rys. 3.45 największe moŜliwości przeciwdziałania stanowi wybór sprawdzonej firmy ubezpieczeniowej z reasekuracją, korzystanie z usług firm brokerskich w celu zmniejszenia zagroŜenia wyboru niestabilnego ubezpieczyciela, sprawdzenie sytuacji finansowej firmy przed dokonaniem ubezpieczenia oraz zatrudnienie agencji ochrony mienia, ubezpieczenie majątku huty, systemy alarmowe i zabezpieczeń (np. kamery) w celu uniknięcia kradzieŜy, zamontowanie aparatury kontrolno-pomiarowej (np. czujniki dymu, gazu), regularne przeglądy maszyn i urządzeń, nadzór nad przestrzeganiem przepisów BHP w celu uniknięcia powaŜnych awarii instalacji elektrycznych, gazowych i innych.

192

Tablica 3.55 Zakresy wyników liczbowych dla zagroŜeń związanych z ryzykiem finansowym i moŜliwości

przeciwdziałania z nim związanych

OTRZYMANE WYNIKI Lp. OBSZAR ZAGROśEŃ OBSZAR MOśLIWO ŚCI

ZAGROśENIA MOśLIWO ŚCI

1. Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 4*1=4 Ryzyko maks.: 4*3=12

Waga skutków:5 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 5*1=5 MoŜliwości maks.: 5*3=15

4*1=4 5*3=15

2. Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 4*1=4 Ryzyko maks.: 4*3=12

Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 4*1=4 MoŜliwości maks.: 4*3=12

4*2=8 4*2=8

3. Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 4*1=4 Ryzyko maks.: 4*3=12

Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 3*1=3 MoŜliwości maks.: 3*3=9

4*2=8

3*2=6

4. Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 4*1=4 Ryzyko maks.: 4*3=12

Waga skutków:5 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 5*1=5 MoŜliwości maks.: 5*3=15

4*2=8 5*2=10

5. Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 4*1=4 Ryzyko maks.: 4*3=12

Waga skutków:5 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 5*1=5 MoŜliwości maks.: 5*3=15

4*3=12 5*1=5

6. Waga skutków:5 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 5*1=5 Ryzyko maks.: 5*3=15

Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 4*1=4 MoŜliwości maks.: 4*3=12

5*3=15 4*3=12

7. Waga skutków:5 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 5*1=5 Ryzyko maks.: 5*3=15

Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 3*1=3 MoŜliwości maks.: 3*3=9

5*2=10 3*3=9

8. Waga skutków:4 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 4*1=4 Ryzyko maks.: 4*3=12

Waga skutków:5 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 5*1=5 MoŜliwości maks.: 5*3=15

4*1=4 5*3=15

9. Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

Ryzyko min.: 3*1=3 Ryzyko maks.: 3*3=9

Waga skutków:3 NajniŜszy wynik:1 NajwyŜszy wynik:3

MoŜliwości min.: 3*1=3 MoŜliwości maks.: 3*3=9

3*1=3 3*3=9

Suma: Min. 37 Maks. 111

Min. 37 Maks. 111 72 89

193

Jak wynika z tablicy 3.55 minimalna wartość zagroŜeń dla badanego ryzyka wynosi 37 a maksymalna 111. Otrzymany w wyniku badań wynik wynosi 72, co oznacza, Ŝe naleŜy brać pod uwagę zagroŜenia związane z tym ryzykiem. JeŜeli chodzi o moŜliwości przeciwdziałania, to minimalny wynik wynosi równieŜ 37 a maksymalny 111. Otrzymany w badaniach wynik wynosi 89, co oznacza, Ŝe moŜna przeciwdziałać temu ryzyku, gdyŜ działanie to jest opłacalne, poniewaŜ wartość zagroŜeń jest mniejsza od wartości moŜliwości przeciwdziałania.

0

2

4

6

8

10

12

14

zagr

oŜen

ie

5,

6

zagr

oŜen

ie 7

zagr

oŜen

ie

2,

3, 4

zagr

oŜen

ie

1,

8

zagr

oŜen

ie 9

Rys. 3.46. Zestawienie zagroŜeń dotyczących ryzyka finansowego

Jak wynika z rys. 3. 46 największe zagroŜenie stanowi nieuczciwość i nierzetelność dostawców (zwlekanie z terminami, złej jakości materiały), jak równieŜ brak środków finansowych na bieŜącą działalność huty (np. na zakup materiałów wsadowych, wynagrodzeń dla pracowników, opłacenie składek ZUS, energii, gazu itp.), spadek produkcji lub jej całkowite wstrzymanie, moŜliwość utraty płynności finansowej.

0

2

4

6

8

10

12

14

16

moŜ

liwość 1

, 8

moŜ

liwość 6

moŜ

liwość 4

moŜ

liwość 7

, 9

moŜ

liwość 2

moŜ

liwość 3

moŜ

liwość 5

Rys. 3.47. Zestawienie moŜliwości przeciwdziałania związanych z ryzykiem finansowym

Jak wynika z rys. 3.47 największe moŜliwości przeciwdziałania stanowi wybór sprawdzonej firmy ubezpieczeniowej z reasekuracją, korzystanie z usług firm brokerskich w celu zmniejszenia zagroŜenia wyboru niestabilnego ubezpieczyciela, trzymanie środków pienięŜnych, zawieranie transakcji wyłącznie w bankach o dobrej renomie, zaufanych, sprawdzonych, posiadających zabezpieczenie na wypadek bankructwa. Nieco mniejsze

194

znaczenie ma negocjowanie z bankami kredytów niskooprocentowanych na bieŜącą działalność huty, uruchomienie linii kredytowej, tworzenie rezerw finansowych dla utrzymania płynności finansowej, wygospodarowanie pieniądzy z innych gałęzi działalności huty.

4539

47 48

3037

135

117

141 144

89

111106

8392 95

57

72

0

20

40

60

80

100

120

140

160

r. e

kolo

gicz

ne

r. z

wią

zane

zbe

zpie

czeń

stw

empr

acy

r.ni

einw

esto

wan

iaw

roz

wój

prac

owni

ków

r. te

chni

czno

-te

chno

logi

czne

r. z

wią

zane

zub

ezpi

ecze

niem

r. fi

nans

owe

min. ryzyka maks.ryzyka otrzymany wynik ryzyka

Rys. 3.48. Porównanie wskaźników zagroŜeń

65

40

6052

34 37

194

120

180

157

101111

138

91

108117

92 89

0

50

100

150

200

250

r. e

kolo

gicz

ne

r. z

wią

zane

zbe

zpie

czeń

stw

empr

acy

r.ni

einw

esto

wan

iaw

roz

wój

prac

owni

ków

r. te

chni

czno

-te

chno

logi

czne

r. z

wią

zane

zub

ezpi

ecze

niem

r. fi

nans

owe

min. moŜliwości maks. moŜliwości otrzymany wynik mozliwości

Rys. 3.49. Porównanie wskaźników moŜliwości przeciwdziałania

Jak wynika z rys. 3.48 i 3.49 otrzymana w wyniku badań wartość dla kaŜdego rodzaju zagroŜeń związanych z badanymi rodzajami ryzyka jest bliŜsza wartości maksymalnej, co oznacza, Ŝe naleŜy brać pod uwagę te zagroŜenia. JeŜeli chodzi o moŜliwości przeciwdziałania, otrzymany w badaniach wynik dla kaŜdego rodzaju ryzyka ma wartość bliŜszą maksymalnej, co oznacza, Ŝe moŜna przeciwdziałać danemu ryzyku, gdyŜ działanie to jest opłacalne, poniewaŜ wartość ryzyka jest mniejsza od wartości moŜliwości przeciwdziałania.

195

Tablica 3.56 RóŜnica między otrzymanymi wartościami wskaźników moŜliwości przeciwdziałania

a wskaźnikami zagroŜeń

Rodzaj ryzyka Otrzymane wyniki zagroŜeń

Otrzymane wyniki moŜliwości RóŜnica (m-z)

r. ekologiczne 29 56 32 r. związane z bezpieczeństwem pracy 34 29 8 r. nieinwestowania w rozwój pracowników

49 72 16

r. techniczno-technologiczne 49 40 22 r. związane z ubezpieczeniem 57 92 35 r. finansowe 72 89 17

138

91

108117

92 89

106

8392 95

57

72

0

20

40

60

80

100

120

140

160

r. e

kolo

gicz

ne

r. z

wią

zane

zbe

zpie

czeń

stw

empr

acy

r.ni

einw

esto

wan

iaw

roz

wój

prac

owni

ków

r. te

chni

czno

-te

chno

logi

czne

r. z

wią

zane

zub

ezpi

ecze

niem

r. fi

nans

owe

wartości wskaźników moŜliwości wartości wskaźników ryzyka

Rys. 3.50. Otrzymane w badaniu wartości wskaźników zagroŜeń i moŜliwości przeciwdziałania

35

32

22

1716

8

0

5

10

15

20

25

30

35

40

r. z

wią

zane

zub

ezpi

ecze

niem

r. e

kolo

gicz

ne

r. te

chni

czno

-te

chno

logi

czne

r. fi

nans

owe

r. n

iein

wes

tow

ania

w r

ozw

ójpr

acow

nikó

w

r. z

wią

zane

zbe

zpie

czeń

stw

empr

acy

Rys.3.51. RóŜnica między otrzymanymi wartościami wskaźników moŜliwości przeciwdziałania a wskaźnikami zagroŜeń

196

Ponadto jak wynika z tablicy 3.56 i rys. 3.50 i 3.51 najlepsze moŜliwości przeciwdziałania, sprzyjające ograniczeniu zagroŜeń, wystąpiły dla ryzyka związanego z ubezpieczeniem, zaś najtrudniej moŜna przeciwdziałać ryzyku związanemu z bezpieczeństwem pracy.

3.4. Weryfikacja otrzymanych wyników metodą III - zmodyfikowan ą metodą FMEA Metoda FMEA – analiza przyczyn i skutków, metoda, którą wykorzystują przedsiębiorstwa do zapobiegania i niwelowania skutków wad, jakie mogą wystąpić w procesach konstrukcyjnych i wytwórczych. Jej celem jest wskazanie i ocena ryzyka związanego ze słabymi punktami występującymi w czasie planowania produkcji i procesu wytwarzania, co pozwala istotnie zmniejszyć to ryzyko [1, s. 190-199], [26, s. 229-245]. Z metodą tą związana jest tzw. liczba priorytetowego ryzyka (RPN – risk priority number), stanowiąca iloczyn liczb całkowitych z przedziału (1-10) opisujących: czynnik określający prawdopodobieństwo wystąpienia wady: 1 – niskie

prawdopodobieństwo, 10 – wysokie prawdopodobieństwo; czynnik określający znaczenie wady dla klienta: 1 - znikome, 10 – znaczne; miarę łatwości wykrywania wady - 1 – łatwo wykrywalna, 10 – trudno wykrywalna

(tab.3.57).

RPN moŜe przyjmować wartości, które zawierają się w przedziale od 1 do 1000. Im wartość RPN jest większa, tym ryzyko związane z daną wadą jest większe. Generalna zasada mówi, Ŝe jeśli wartość RPN jest znacząco wyŜsza od 1, wydawane jest zalecenie przejścia do następnego etapu czyli podjęcie działań zapobiegawczych. Wysokie wartości RPN oznaczają, Ŝe sposobowi postępowania w danym miejscu procesu towarzyszy wysokie ryzyko potencjalnych problemów, związane z wysokim znaczeniem lub wysokim występowaniem wady albo teŜ z trudnościami w jej wykrywaniu. Nie oznacza to jednak, Ŝe dany obiekt, będący efektem tego procesu, jest niezgodny z wymaganiami klientów [8, 91, 100, 128, 145, 149].

Etapy FMEA

1. Planowanie i przygotowanie. 2. Analiza potencjalnych błędów. 3. Określenie ryzyka. 4. Planowanie działań zapobiegawczych. 5. Oszacowanie ryzyka. 6. WdroŜenie działań zapobiegawczych i badanie ich skuteczności.

Wskaźnik oceny w metodzie FMEA - liczba priorytetowego ryzyka

RPN=P*Z*T

P – czynnik określający prawdopodobieństwo wystąpienia wady Z – czynnik określający znaczenie wady dla klienta T – miara łatwości wykrywania wady [1, s. 190-199], [26, s. 229-245]

197

Tablica 3.57 Przypisana skala dla wskaźników P, Z, T na podstawnie[1, s. 190-199], [23, s. 118-137],

[26, s. 229-245]

P Z T Niskie szanse wystąpienia 1 Bez znaczenia 1 B. łatwo wykrywalne 1 B. mało prawdopodobne 2-3 Małe znaczenie 2-3 Łatwo wykrywalne 2-3 Mało prawdopodobne 4-6 Przeciętne znaczenie 4-6 Wykrywalne 4-6

Umiarkowanie prawdopodobne

7-8 DuŜe znaczenie 7-8 B. trudno wykrywalne 7-8

Wielce prawdopodobne 9-10 B. duŜe znaczenie 9-10 Niewykrywalne 9-10

W rozprawie zaproponowano modyfikację polegającą na dostosowaniu wskaźnika RPN do potrzeb badań ryzyka i przyjęto następujące oznaczenia:

CR = PR*H*T R

CM = PM*H*T M

Liczby CR i CM są liczbami całkowitymi z przedziału (1,1000). JeŜeli ich wartości są znacząco większe od jedności, to naleŜy podjąć działania zapobiegawcze (w przypadku ryzyka związanego z konkretnym zagroŜeniem) lub moŜna łatwo przeciwdziałać danemu zagroŜeniu (w przypadku moŜliwości przeciwdziałania). Aby moŜna było skutecznie przeciwdziałać ryzyku i aby działania te były opłacalne ∑CM > ∑CR. Według przyjętej poniŜej skali (tab.3.58) zostały rozpatrzone poszczególne rodzaje zagroŜeń związane z danym ryzykiem.

Tablica 3.58 Przyjęta skala dla wskaźników PR /PM ,H, T

PR /PM H TR/TM

Niskie szanse wystąpienia 1 Bez znaczenia 1 B. łatwo

przeciwdziałać/b. trudno zastosować

1

B. mało prawdopodobne 2-3 Małe znaczenie 2-3 Łatwo

przeciwdziałać/trudno zastosować

2-3

Mało prawdopodobne 4-6 Przeciętne znaczenie 4-6 Średnio moŜna

przeciwdziałać/moŜna zastosować

4-6

Umiarkowanie prawdopodobne 7-8 DuŜe znaczenie 7-8 B. trudno

przeciwdziałać/łatwo zastosować

7-8

Wielce prawdopodobne 9-10 B. duŜe znaczenie 9-10 Nie moŜna

przeciwdziałać/b. łatwo zastosować

9-10

CR - wskaźnik oceny zagroŜeń dotyczących danego ryzyka CM - wskaźnik oceny moŜliwości dotyczących danego ryzyka PR - czynnik określający prawdopodobieństwo wystąpienia zagroŜenia związanego z danym ryzykiem PM - czynnik określający prawdopodobieństwo wystąpienia danej moŜliwości przeciwdziałania H - czynnik określający znaczenie dla poprawnej działalności huty TR - miara trudności w przeciwdziałaniu zagroŜeniom dotyczącym badanego ryzyka TM - miara łatwości w zastosowaniu danych moŜliwości przeciwdziałania w odniesieniu do badanego

ryzyka

198

Tablica 3.59 ZagroŜenia związane z ryzykiem ekologicznym

ZAGROśENIA PR H TR CR

1. Awarie lub przestarzałość urządzeń ograniczających emisję szkodliwych zanieczyszczeń

7 7 4 196

2. Choroby zawodowe związane z zanieczyszczeniami 10 7 9 630 3. Przestarzałe, szkodliwe technologie 9 5 6 270 4. Niszczenie zielonych terenów wokół huty 10 1 6 60 5. DuŜa ilość szkodliwych ŜuŜli i pyłów 10 3 4 120 6. DuŜa ilość innych odpadów i ścieków 10 6 6 360 7. Zanieczyszczanie wód rzecznych i powietrza 9 8 4 288 8. Awarie powodujące duŜe negatywne skutki dla zdrowia ludzkiego lub

środowiska 2 7 7 98

9. Przekroczenie dozwolonej emisji zanieczyszczeń 7 7 5 245 10. Zbyt mała wiedza pracowników w zakresie ekologii, nie przywiązywanie

wagi do zagadnień związanych z ekologią 7 6 2 84

11. Złej jakości filtry i inne urządzenia ograniczające emisję szkodliwych zanieczyszczeń

3 3 2 18

12. W przypadku braku np. własnego zakładu przetwórstwa ŜuŜli wzrost kosztów związanych ze zleceniem tej usługi na zewnątrz

7 3 1 21

13. Kary nakładane przez Wydział Ochrony Środowiska za przekroczenie dopuszczalnych emisji zanieczyszczeń

9 5 6 270

14. Niewłaściwie lub zbyt późno przeprowadzone akcje ratownicze (likwidujące skutki awarii związanych z substancjami szkodliwymi)

7 8 6 336

Suma wskaźnika CR: 2972

Tablica 3.60 MoŜliwości przeciwdziałania związane z ryzykiem ekologicznym

MOśLIWO ŚCI PRZECIWDZIAŁANIA PM H TM CM

1. Częsta kontrola urządzeń ograniczających emisję szkodliwych zanieczyszczeń, natychmiastowe zgłoszenie awarii urządzenia, kontrola i monitoring zanieczyszczeń

7 7 7 343

2. Wysyłanie pracowników naraŜonych na pracę w szkodliwych warunkach na częstsze badania okresowe

4 2 6 48

3. Modernizacja starych lub budowa nowych linii technologicznych 9 3 3 81 4. Tworzenie dodatkowych funduszy na ekologie, tworzenie parków i innych

terenów zielonych w okolicach huty 4 2 4 32

5. Tworzenie przyhutniczych zakładów ŜuŜli i pyłów w celu szybkiego ograniczenie szkodliwości ich działania

9 8 6 432

6. Utylizacja odpadów i ścieków, ponowne wykorzystanie niektórych odpadów w kolejnym procesie produkcyjnym

10 9 6 540

7. Stosowanie zamkniętego obiegu wody, dokładne oczyszczanie ścieków 10 9 6 540 8. Szybka i sprawna interwencja w razie awarii, poprzedzona wcześniejszymi

szkoleniami i ćwiczeniami 9 7 8 504

9. Ciągły monitoring zanieczyszczeń na terenie huty i w jej otoczeniu 6 4 4 96 10. Szkolenia, kursy, konferencje dotyczące zagadnień związanych z ekologią 9 7 7 441 11. Stosowanie urządzeń ograniczających emisję szkodliwych zanieczyszczeń i

filtrów tylko o wysokiej jakości, sprawdzonych firm 7 9 6 378

12. Budowa własnych zakładów przetwórstwa ŜuŜli itp. w celu zmniejszenia kosztów ponoszonych na korzystanie w tej dziedzinie z usług firm zewnętrznych

9 7 7 441

13. Monitoring zanieczyszczeń, częsta kontrola urządzeń ograniczających emisję zanieczyszczeń, regularna wymiana filtrów, szkolenie proekologiczne załogi, kontrola działań komórek odpowiedzialnych za ekologie w hucie

7 7 7 343

14. Ćwiczenia próbnych akcji ratowniczych oraz likwidowania skutków awarii ekologicznych, szkolenia dotyczące tego zakresu

9 7 6 378

Suma wskaźnika CM: 4597

199

0

100

200

300

400

500

600

700

zagr

oŜen

ie 2

zagr

oŜen

ie 6

zagr

oŜen

ie 1

4

zagr

oŜen

ie 7

zag

roŜen

ie

3, 1

3

zagr

oŜen

ie 9

zagr

oŜen

ie 1

zagr

oŜen

ie 5

zagr

oŜen

ie 8

zagr

oŜen

ie 1

0

zagr

oŜen

ie 4

zagr

oŜen

ie 1

2

zagr

o Ŝen

ie 1

1

Rys. 3.52. Zestawienie zagroŜeń dotyczących ryzyka ekologicznego według wskaźnika CR

0

100

200

300

400

500

600

moŜ

liwość

5, 6

moŜ

liwość 8

moŜ

liwość

10, 1

2

moŜ

liwość 7

moŜ

liwość

11, 1

4

moŜ

liwość

1, 1

3

moŜ

liwość 9

moŜ

liwość 3

moŜ

liwość 2

moŜ

liwość 4

Rys. 3. 53. Zestawienie moŜliwości związanych z ryzykiem ekologicznym według wskaźnika CM

Jak wynika z rys. 3.52 największe zagroŜenie stanowią choroby zawodowe związane z zanieczyszczeniami, nieco mniejsze to duŜa ilość innych odpadów i ścieków. Jak wynika z rys. 3.53 największe moŜliwości przeciwdziałania stanowi tworzenie przyhutniczych zakładów ŜuŜli i pyłów w celu szybkiego ograniczenia szkodliwości ich działania, utylizacja odpadów i ścieków oraz ponowne wykorzystanie niektórych odpadów w kolejnym procesie produkcyjnym. Wskaźniki dla pozostałych pięciu rodzajów ryzyka zostały obliczone analogicznie i umieszczone w tablicach (załącznik 2). Otrzymane wyniki przedstawiono w formie graficznej poniŜej.

200

0

100

200

300

400

500

600

700

zag

roŜen

ie

2, 5

zagr

oŜen

ie10

zagr

oŜen

ie 9

zagr

oŜen

ie 8

zagr

oŜen

ie 7

zagr

oŜen

ie 6

zagr

oŜen

ie11

zagr

oŜen

ie 1

zagr

oŜen

ie12

zag

roŜen

ie

3, 4

Rys. 3.54. Zestawienie zagroŜeń dotyczących ryzyka związanego z bezpieczeństwem pracy

według wskaźnika CR

0

100

200

300

400

500

600

700

moŜ

liwość

2, 5

moŜ

liwość 1

1

moŜ

liwość 7

moŜ

liwość 3

moŜ

liwość 4

moŜ

liwość 1

moŜ

liwość 9

moŜ

liwość 8

moŜ

liwość 1

2

moŜ

liwość 6

moŜ

liwość 1

0

Rys. 3.55. Zestawienie moŜliwości przeciwdziałania dotyczących ryzyka związanego z

bezpieczeństwem pracy według wskaźnika CM

Jak wynika z rys. 3.54 największe zagroŜenie stanowi praca w szkodliwych warunkach oraz nieprzestrzeganie przepisów BHP. Jak wynika z rys. 3.55 największe moŜliwości przeciwdziałania stanowi stosowanie odzieŜy ochronnej oraz urządzeń ograniczających działanie szkodliwych czynników; wysokie kary, zwalnianie dyscyplinarne z pracy za nieprzestrzeganie przepisów BHP.

201

0

100

200

300

400

500

600

zagr

oŜen

ie 1

4

zagr

oŜen

ie 7

zagr

oŜen

ie 1

zagr

oŜen

ie 4

zagr

oŜen

ie 1

0

zagr

oŜen

ie 3

zagr

oŜen

ie 2

zagr

oŜen

ie

9,

11,

13

zagr

o Ŝen

ie 6

zagr

oŜen

ie 1

2

zagr

oŜen

ie 5

zagr

oŜen

ie 8

Rys. 3.56. Zestawienie zagroŜeń dotyczących ryzyka nieinwestowania w rozwój pracowników

według wskaźnika C R

0

100

200

300

400

500

600

700

moŜ

liwość

2,

8

moŜ

liwość 1

moŜ

liwość

9,

11

moŜ

liwość

7,

13

mo Ŝ

liwość 1

2

moŜ

liwość 3

moŜ

liwość 1

4

moŜ

liwość 1

0

moŜ

liwość

4,

5

moŜ

liwość 6

Rys. 3.57. Zestawienie moŜliwości przeciwdziałania związanych z ryzykiem nieinwestowania

w rozwój pracowników według wskaźnika CM

Jak wynika z rys. 3.56 największe zagroŜenie stanowią konflikty między kadrą kierowniczą i załogą oraz groźba strajku. Jak wynika z rys. 3.57 największe moŜliwości przeciwdziałania stanowi dokładna analiza np. w postaci ankiet, obserwacji, jakiego rodzaju braki kadrowe występują, sporządzenie szczegółowego planu szkoleń oraz wybór sprawdzonej na rynku firmy szkoleniowej, o dobrej renomie, aby zmniejszyć zagroŜenie związane z niewłaściwie przeprowadzonym szkoleniem.

202

0

100

200

300

400

500

600

700

zagr

oŜen

ie 6

zagr

oŜen

ie 2

zagr

oŜen

ie 3

zagr

oŜen

ie 1

1

zagr

oŜen

ie 1

2

zagr

oŜen

ie 1

3

zagr

oŜen

ie 9

zagr

oŜen

ie 1

zagr

oŜen

ie 7

zagr

oŜen

ie 8

zag

roŜen

ie

4, 6

zagr

oŜen

ie 1

0

Rys. 3.58. Zestawienie zagroŜeń dotyczących ryzyka techniczno-technologicznego według

wskaźnika CR

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

moŜ

liwość 1

moŜ

liwość 4

moŜ

liwość 8

moŜ

liwość 2

moŜ

liwość 7

moŜ

liwość 5

moŜ

liwość 9

moŜ

liwość 1

2

moŜ

liwość 6

moŜ

liwość 1

1

moŜ

liwość 3

moŜ

liwość 1

0

moŜ

liwość 1

3

Rys. 3.59. Zestawienie moŜliwości przeciwdziałania związanych z ryzykiem techniczno-technologicznym według wskaźnika CM

Jak wynika z rys. 3.58 największe zagroŜenie stanowi brak środków finansowych na

zakup nowoczesnej lub modernizację istniejącej technologii. Jak wynika z rys. 3.59 największe moŜliwości przeciwdziałania stanowi wybór firm serwisowych znanych, sprawdzonych, o dobrej renomie, zakup urządzeń tylko od firm z odpowiednią renomą, po dokładnej ich kontroli, zakup wyłącznie przetestowanego sprzętu i technologii.

203

0

100

200

300

400

500

600

zagr

oŜen

ie 6

zagr

oŜen

ie 3

zagr

oŜen

ie 2

zagr

oŜen

ie 7

zagr

oŜen

ie 5

zagr

oŜen

ie 8

zagr

oŜen

ie 4

zagr

oŜen

ie 1

Rys. 3.60. Zestawienie zagroŜeń dotyczących ryzyka związanego z ubezpieczeniem według

wskaźnika CR

0

200

400

600

800

1000

1200

moŜ

liwość 1

moŜ

liwość 4

moŜ

liwość 7

moŜ

liwość 2

moŜ

liwość 3

moŜ

liwość 8

moŜ

liwość 5

moŜ

liwość 6

Rys. 3.61. Zestawienie moŜliwości przeciwdziałania dotyczących ryzyka związanego z ubezpieczeniem według wskaźnika CM

Jak wynika z rys. 3.60 największe zagroŜenie stanowią choroby zawodowe.

Jak wynika rys. 3.61 największe moŜliwości przeciwdziałania stanowi wybór sprawdzonej firmy ubezpieczeniowej z reasekuracją, korzystanie z usług firm brokerskich w celu zmniejszenia zagroŜenia wyboru niestabilnego ubezpieczyciela, sprawdzenie sytuacji finansowej firmy przed dokonaniem ubezpieczenia. Nieco mniejsze znaczenie będzie miało zatrudnienie agencji ochrony mienia, ubezpieczenie majątku huty, systemy alarmowe i zabezpieczeń (np. kamery) w celu uniknięcia kradzieŜy.

204

0

100

200

300

400

500

600

zagr

oŜen

ie 5

zagr

oŜen

ie 6

zagr

oŜen

ie 4

zagr

oŜen

ie 3

zagr

oŜen

ie 2

zagr

oŜen

ie 7

zagr

oŜen

ie 8

zagr

oŜen

ie 1

zagr

oŜen

ie 9

Rys. 3.62. Zestawienie zagroŜeń dotyczących ryzyka finansowego według wskaźnika CR

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

moŜ

liwość 8

moŜ

liwość 1

moŜ

liwość

4,

7

moŜ

liwość 6

moŜ

liwość 5

moŜ

liwość 2

moŜ

liwość 9

moŜ

liwość 3

Rys. 3.63. Zestawienie moŜliwości przeciwdziałania związanych z ryzykiem finansowym według wskaźnika CM

Jak wynika z rys. 3.62 największe zagroŜenie stanowi nieuczciwość i nierzetelność

dostawców (zwlekanie z terminami, złej jakości materiały). Jak wynika z rys. 3.63 największe moŜliwości przeciwdziałania stanowi wybór sprawdzonej firmy ubezpieczeniowej z reasekuracją, korzystanie z usług firm brokerskich w celu zmniejszenia zagroŜenia wyboru niestabilnego ubezpieczyciela, negocjowanie z bankami kredytów niskooprocentowanych na bieŜącą działalność huty, uruchomienie linii kredytowej, tworzenie rezerw finansowych dla utrzymania płynności finansowej, wygospodarowanie pieniędzy z innych gałęzi działalności huty.

205

Tablica 3.61 RóŜnica między otrzymanymi wartościami wskaźników C moŜliwości przeciwdziałania i oceny

zagroŜeń dotyczących danego ryzyka

Rodzaj ryzyka Suma wskaźnika CR Suma wskaźnika CM RóŜnica CM-CR r. finansowe 2201 3880 1679 r. związane z ubezpieczeniem 1996 4602 2606 r. nieinwestowania pracowników 2176 3531 1355 r. ekologiczne 2972 4597 1625 r. techniczno-technologiczne 3263 4955 1692 r. związane z bezpieczeństwem pracy 3540 3561 21

3880

4955

22011996 2176

29723263

4602

3531

4597

35613540

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

r. fina

nsow

e

r. z

wiąza

ne z

ubez

piec

zeni

em

r.

nieinw

esto

wan

ia

prac

ownikó

w

r. e

kologicz

ne

r. te

chnicz

no-

tech

nologicz

ne

r. z

wiąza

ne z

bezp

iecz

eńst

wem

prac

y

Wskaźnik moŜliwości Wskaźnik ryzyka

Rys. 3.64. Porównanie sumy wskaźników C dla zagroŜeń i moŜliwości przeciwdziałania

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

r. z

wią

zane

zub

ezpi

ecze

niem

r. te

chni

czno

-te

chno

logi

czne

r. fi

nans

owe

r. e

kolo

gicz

ne

r.ni

einw

esto

wan

iapr

acow

nikó

w

r. z

wią

zane

zbe

zpie

czeń

stw

empr

acy

Rys. 3.65. RóŜnica między otrzymanymi wartościami wskaźnika C moŜliwości przeciwdziałania

i oceny zagroŜeń dotyczących danego ryzyka

Jak wynika z tablicy 3.61 i rys. 3.64 – 3.65 dla wszystkich rodzajów ryzyka suma wskaźników dla moŜliwości przeciwdziałania powstawania zagroŜenia CM jest wyŜsza niŜ suma wskaźników dla zagroŜeń CR. Oznacza to, Ŝe podjęcie działań ograniczających czy eliminujących to ryzyko jest opłacalne. MoŜna równieŜ zauwaŜyć, Ŝe najlepsze moŜliwości przeciwdziałania, sprzyjające ograniczeniu zagroŜeń, wystąpiły dla ryzyka związanego z ubezpieczeniem, zaś najtrudniej moŜna przeciwdziałać ryzyku związanemu z bezpieczeństwem pracy.

206

3.5. Analiza porównawcza metod zastosowanych w pracy

Jak wynika z badań przeprowadzonych trzema metodami zagroŜenia związane z ryzykiem odgrywają ogromną rolę w poprawnym funkcjonowaniu przedsiębiorstwa. We wszystkich trzech metodach jako najtrudniejsze w przeciwdziałaniu okazały się zagroŜenia związane z bezpieczeństwem pracy. TakŜe we wszystkich metodach największy wskaźnik moŜliwości przeciwdziałania otrzymało ryzyko związane z ubezpieczeniem, dlatego moŜna skupić na nim uwagę w ostatniej kolejności. JeŜeli chodzi o ryzyko finansowe, to pełni ono ogromną rolę w poprawnym funkcjonowaniu przedsiębiorstwa, ale dokładna jego analiza nie była moŜliwa ze względu na bardzo ograniczony dostęp do danych. Analiza wyników dotyczących ryzyka ekologicznego wskazuje, Ŝe najwaŜniejszym problemem są choroby zawodowe związane z zanieczyszczeniami. Potwierdziły to najwyŜsze wskaźniki zagroŜeń we wszystkich metodach. Według metody I równie waŜnym zagroŜeniem jest zanieczyszczenie wód rzecznych i powietrza. Nieco mniejsze znaczenie według II i III metody ma duŜa ilość odpadów i ścieków. Największe moŜliwości przeciwdziałania negatywnym skutkom zagroŜeń związanych z ryzykiem ekologicznym według wszystkich metod to:

• tworzenie przyhutniczych zakładów ŜuŜli i pyłów w celu szybkiego ograniczenia szkodliwości ich działania,

• utylizacja odpadów i ścieków oraz ponowne wykorzystanie niektórych odpadów w kolejnym procesie produkcyjnym.

Według metody I i II równie waŜna jest szybka i sprawna interwencja w razie awarii, poprzedzona wcześniejszymi szkoleniami i ćwiczeniami. Dodatkowo, według metody I tak samo istotną rolę ma:

• stosowanie zamkniętego obiegu wody i dokładne oczyszczanie ścieków. Analiza wyników dotyczących ryzyka związanego z bezpieczeństwem pracy wskazuje, Ŝe najistotniejszymi zagroŜeniami, którymi powinno zająć się w pierwszej kolejności są:

• naraŜenie na pracę w szkodliwych warunkach, • nieprzestrzeganie przepisów BHP przez pracowników.

Potwierdziły to najwyŜsze wskaźniki zagroŜeń we wszystkich metodach. Według metody I i II równie waŜne jest zagroŜenie chorobami zawodowymi.

Największe moŜliwości przeciwdziałania negatywnym skutkom zagroŜeń, dotyczących ryzyka związanego z bezpieczeństwem pracy, to według wszystkich metod:

• stosowanie odzieŜy ochronnej oraz urządzeń ograniczających działanie szkodliwych czynników,

• wysokie kary lub nawet zwalnianie dyscyplinarne z pracy za nieprzestrzeganie przepisów BHP.

Według metody I i II równie waŜna jest dokładna i ciągła kontrola jakości materiałów z których wykonane są maszyny lub urządzenia.

Analiza wyników dotyczących ryzyka nieinwestowania w rozwój pracowników wskazuje, Ŝe najistotniejsze zagroŜenia, którymi powinno się zająć w pierwszej kolejności to:

• konflikty między kadrą kierowniczą i załogą, • groźba strajku.

Potwierdziły to najwyŜsze wskaźniki zagroŜeń we wszystkich metodach. Nieco mniejsze znaczenie według metody II i III mają:

• wypadki przy pracy spowodowane niekompetencją pracowników. Największe moŜliwości przeciwdziałania negatywnym skutkom zagroŜeń związanych

z ryzykiem nieinwestowania w rozwój pracowników to według wszystkich metod:

207

• określenie poprzez dokładną analizę jakiego rodzaju braki kadrowe występują, sporządzenie szczegółowego planu szkoleń,

• wybór sprawdzonej na rynku firmy szkoleniowej, o dobrej renomie, aby zmniejszyć zagroŜenie związane z niewłaściwie przeprowadzonym szkoleniem.

Analiza wyników dotyczących ryzyka techniczno-technologicznego wskazuje, Ŝe najistotniejsze zagroŜenia, którymi powinno się zająć w pierwszej kolejności to według metody I i II przestarzałość maszyn i urządzeń, powodująca mniejszą wydajność produkcji, a według metody I i III brak środków finansowych na zakup nowoczesnej lub modernizację istniejącej technologii.

Równie waŜne według metody I są awarie maszyn i urządzeń powodujące długie przestoje w pracy.

Największe moŜliwości przeciwdziałania negatywnym skutkom zagroŜeń związanych z ryzykiem techniczno-technologicznym według wszystkich metod to:

• regularne przeglądy maszyn i urządzeń przez firmy serwisowe znane, sprawdzone, o dobrej renomie,

• zakup urządzeń tylko od firm z odpowiednią renomą, po dokładnej ich kontroli, • zakup wyłącznie przetestowanego sprzętu i technologii.

Równie waŜne według metody I i II jest dokładna analiza inwestycji. Dodatkowo, według metody I waŜnymi moŜliwościami przeciwdziałania są:

• nadzór nad właściwym uŜytkowaniem maszyn i urządzeń, • ubezpieczenie maszyn i urządzeń, • zamontowanie aparatury kontrolno-pomiarowej w celu uzyskania informacji

o wyciekach, ulatnianiu się gazu. Analiza wyników dotyczących ryzyka związanego z ubezpieczeniem, wskazuje Ŝe,

najistotniejsze zagroŜenia, którymi powinno się zająć w pierwszej kolejności to choroby zawodowe pracowników. Potwierdziły to najwyŜsze wskaźniki zagroŜeń we wszystkich metodach.

Największe moŜliwości przeciwdziałania negatywnym skutkom zagroŜeń dotyczących z ryzyka związanego z ubezpieczeniem to według wszystkich metod:

• wybór sprawdzonej firmy ubezpieczeniowej z reasekuracją, • korzystanie z usług firm brokerskich w celu zmniejszenia zagroŜenia wyboru

niestabilnego ubezpieczyciela, • sprawdzenie sytuacji finansowej firmy przed dokonaniem ubezpieczenia,

Równie waŜne według metody I i II jest: • zatrudnienie agencji ochrony mienia, ubezpieczenie majątku huty, systemy

alarmowe i zabezpieczeń (np. kamery) w celu uniknięcia kradzieŜy, • zamontowanie aparatury kontrolno-pomiarowej - np. czujniki dymu, gazu, • regularne przeglądy maszyn i urządzeń, • nadzór nad przestrzeganiem przepisów BHP w celu uniknięcia powaŜnych awarii

instalacji elektrycznych, gazowych i innych. Analiza wyników dotyczących ryzyka finansowego wskazuje, Ŝe najistotniejsze

zagroŜenia, którymi powinno się zająć w pierwszej kolejności to nieuczciwość i nierzetelność dostawców (np. zwlekanie z terminami, złej jakości materiały). Potwierdziły to najwyŜsze wskaźniki zagroŜeń we wszystkich metodach. Nieco mniejsze znaczenie według metody I i II mają:

• brak środków finansowych na bieŜącą działalność huty - np. na zakup materiałów wsadowych, wynagrodzeń dla pracowników, opłacenie składek ZUS, energii, gazu itp.,

208

• brak środków finansowych powodujący spadek produkcji lub jej całkowite wstrzymanie a nawet moŜliwość utraty płynności finansowej.

Największe moŜliwości przeciwdziałania negatywnym skutkom zagroŜeń związanych z ryzykiem finansowym to według wszystkich metod:

• trzymanie środków pienięŜnych i zawieranie transakcji wyłącznie w bankach o dobrej renomie, zaufanych, sprawdzonych, posiadających zabezpieczenie na wypadek bankructwa.

Równie waŜnymi moŜliwościami przeciwdziałania według metody I i II są: • wybór sprawdzonej firmy ubezpieczeniowej, z reasekuracją, • korzystanie z usług firm brokerskich w celu zmniejszenia zagroŜenia wyboru

niestabilnego ubezpieczyciela, a według metody I dodatkowo: • negocjowanie z bankami kredytów niskooprocentowanych na bieŜącą działalność

huty, • uruchomienie linii kredytowej, • tworzenie rezerw finansowych dla utrzymania płynności finansowej,

wygospodarowanie pieniędzy z innych obszarów działalności huty.

209

4. Ocena procesu zarządzania ryzykiem w analizowanym przedsiębiorstwie hutniczym w świetle badań empirycznych

4.1. Analiza ryzyka stanowiącego najpowaŜniejsze zagroŜenie dla poprawnej działalności huty

KaŜda z trzech przyjętych metod wykazała, Ŝe ryzykiem najtrudniejszym w przeciwdziałaniu jest ryzyko związane z bezpieczeństwem pracy. Dlatego ten właśnie rodzaj ryzyka poddano dalszej analizie za pomocą kolejnych metod badawczych. Wykorzystując opracowane w rozdziale 3 modele oraz dane uzyskane w badaniach trzema metodami, w oparciu o metodę FTA, zostało zbudowane drzewo niezdatności. Następnie na podstawie tego drzewa opracowano algorytm monitorujący to ryzyko, który pozwoli w przyszłości na stworzenie programu komputerowego, zarządzającego i monitorującego wszystkie rodzaje ryzyka w duŜych przedsiębiorstwach.

Analogicznie moŜna zbudować drzewa niezdatności oraz algorytmy dla pozostałych wyodrębnionych rodzajów ryzyka.

4.2. Zastosowanie metody FTA w odniesieniu do analizowanego ryzyka

Drzewo niezdatności FTA jest uporządkowaną graficznie reprezentacją pewnych warunków i innych czynników powodujących lub przyczyniających się do pojawienia się określonego, niepoŜądanego zdarzenia nazywanego „zdarzeniem szczytowym”. Reprezentacja ta przeprowadzana jest w takiej formie, aby była zrozumiała, umoŜliwiała analizę i zmianę drzewa, ułatwiając wyznaczanie: • czynników wpływających na niezawodność oraz charakterystyk, opisujących

funkcjonowanie systemu, np. rodzaj niezdatności elementu, omyłki operatora, warunki otoczenia, błędy oprogramowania;

• sprzecznych wymagań mogących wpływać na niezawodne funkcjonowanie; • zdarzeń łącznych, oddziałujących na więcej niŜ jeden funkcjonalny element systemu, które

mogą zniweczyć korzyści, wynikające z zastosowania nadmiarowości struktur niezawodnościowych.

Analiza systemów z zastosowaniem drzew niezdatności jest metodą dedukcyjną (z góry na dół), mającą na celu wskazanie przyczyn lub kombinacji przyczyn, mogących prowadzić do określonego zdarzenia szczytowego. Analiza ta moŜe być analizą jakościową lub (w szczególnych przypadkach) ilościową. Tworzenie drzewa zaczyna się od określenia zdarzenia szczytowego. Zdarzenie to jest wyjściem logicznej bramki szczytowej, podczas gdy odpowiednie zdarzenia wejściowe określają moŜliwe przyczyny i warunki wystąpienia zdarzenia szczytowego. KaŜde zdarzenie wejściowe moŜe być jednocześnie zdarzeniem wyjściowym bramki logicznej niŜszego poziomu. Jeśli zdarzenie wyjściowe bramki określa niezdolność do wykonywania załoŜonej funkcji, odpowiadające mu zdarzenie wejściowe moŜe opisywać niezdatność urządzenia lub ograniczenia w jego działaniu. Jeśli zdarzenie wyjściowe oznacza uszkodzenie urządzenia, odpowiednie zdarzenie wejściowe moŜe być niezdatnością urządzenia, brakiem sterowania i podstawowego zasilania, pod warunkiem, Ŝe zdarzenia te mogą rzeczywiście wystąpić i nie zostały juŜ wcześniej włączone jako części ograniczeń w działaniu urządzenia.

Rozbudowa gałęzi drzewa kończy się wówczas, gdy pojawi się jedno lub więcej z niŜej wymienionych zdarzeń: • zdarzenia podstawowe, tzn. niezaleŜne zdarzenia, dla których istotne charakterystyki mogą

być określone w inny sposób niŜ za pomocą drzewa niezdatności;

210

01

05

11

06

07

08

09 12

13

14

15

20

21

22

18

23

19

24

31 32

28

33

29

34 37

38

43

39

44

45

50

46

47

51 52

48

53

49

54

55

56

57

61 62

58

02

64

65

04*

10

59

04*

04

29*

09*

43*

• zdarzenia, których nie trzeba dalej rozbudowywać; • zdarzenia, które były lub będą dalej rozbudowywane w innym drzewie niezdatności [79]. PoniŜej zostało przedstawione drzewo niezdatności dla wybranego rodzaju ryzyka .

ZWIĘKSZENIE RYZYKA ZWIĄZANEGO Z BEZPIECZEŃSTWEM PRACY (00)

03

1≥

1≥

63

1≥

1≥

60

1≥

1≥

1≥

1≥

1≥

1≥

1≥

1≥

1≥

1≥

1≥

1≥

1≥

1≥

1≥

1≥

1≥

16 17

2530

26

27

35 40

36

41 42 1≥

1≥

1≥

1≥

1≥ 1≥

1≥

1≥

211

01

50

43*

- bramka „LUB” - zdarzenie pośrednie – podlegające rozkładowi na podprzyczyny (w tym

przypadku zdarzenie nr 01)

- zdarzenie podstawowe, nie rozkładane na podprzyczyny (w tym przypadku zdarzenie nr 50)

- zdarzenie podstawowe lub pośrednie, ujęte wcześniej w innym miejscu

drzewa 01 – wypadki powodujące uszkodzenia ciała 02 – choroby zawodowe 03 – awarie maszyn i urządzeń 04 – nieprzestrzeganie przepisów BHP 05 – nieprzewidziane zdarzenia losowe 06 – brak naleŜytej ostroŜności i koncentracji uwagi 07 – nieprzestrzeganie instrukcji obsługi urządzeń 08 – niewystarczające kompetencje na dane stanowisko pracy 09 – niezastosowanie wiedzy zdobytej na szkoleniach 10 – praca w szkodliwych warunkach 11 – zbyt rzadko przeprowadzane badania lekarskie 12 – wady lub przestarzałość materiałów, z których wykonane są maszyny lub urządzenia 13 – wady maszyn i urządzeń 14 – wady powstałe podczas produkcji 15 – nieuczciwość dostawców 16 – wykonanie maszyn i urządzeń z części wadliwych 17 – wykonanie maszyn i urządzeń z części tańszych i gorszej jakości 18 – niedokładna kontrola jakości u producenta maszyn i urządzeń 19 – ukryte wady materiałowe, z których wykonane są maszyny i urządzenia 20 – uszkodzenia powstałe podczas transportu 21 – przestarzałość maszyn i urządzeń 22 – brak środków finansowych na modernizację 23 – brak świadomości co do groŜących konsekwencji w przypadku nieprzestrzegania instrukcji obsługi urządzeń 24 – źle przeprowadzone szkolenie dotyczące obsługi urządzeń 25 – brak zaangaŜowania pracowników w szkolenie 26 – nieegzekwowanie wiedzy zdobytej na szkoleniach 27 – szkolenia przeprowadzane w sposób mało interesujący i aktywizujący 28 – błąd podczas rekrutacji – nieefektywna kontrola kompetencji 29 – brak wytycznych co do poszukiwanych kompetencji lub niekompletne wytyczne 30 – brak odpowiedniego przepływu informacji do komórki rekrutującej 31 – niekompetentne osoby rekrutujące 32 – zaniedbania podczas rekrutacji wynikające z innych przyczyn 33 – brak odpowiednio przeszkolonego pracownika na dane stanowisko 34 – źle opracowany program szkoleń 35 – zbyt późne zauwaŜenie zapotrzebowania na osobę o danych kompetencjach 36 – niedokładna analiza zapotrzebowania na szkolenia na dane stanowisko 37 – brak środków finansowych na szkolenia 38 – błędny przydział osoby na dane stanowisko pracy

1≥

212

39 – brak osoby posiadającej odpowiednie predyspozycje do przeszkolenia w danym zakresie 40 – brak świadomości groŜących konsekwencji 41 – subiektywna ocena niezbędnych czynności – pomijanie pozostałych – profilaktycznych, obiektywnie niezbędnych 42 – niechęć do zmian, stosowanie utartych algorytmów działań – subiektywnie wygodniejszych lub szybszych 43 – brak zainteresowania lub zaangaŜowania w szkolenia ze strony pracowników 44 – nieregularne lub niewłaściwie przeprowadzone przeglądy serwisowe 45 – brak lub niedoskonałość narzędzi kontrolujących jakość wykonanych serwisów 46 – brak środków finansowych w momencie konieczności serwisowania 47 – niedostateczne kompetencje serwisantów urządzeń 48 – brak nadzoru nad przestrzeganiem przepisów BHP 49 – niewłaściwie przeprowadzone szkolenia BHP 50 – brak świadomości konsekwencji nieprzestrzegania przepisów BHP 51 – brak odpowiedniej komórki lub nieprzydzielenie istniejącym komórką kompetencji w tym zakresie 52 – nie wywiązywanie się z obowiązków przez komórkę kontrolującą 53 – niewystarczająca liczba osób pracujących w komórkach kontroli przepisów BHP 54 – źle dobrany podmiot szkolący (np. wg kryterium cenowego) 55 – przemęczenie wywołane zbyt długim czasem pracy 56 – niedbałość przy wykonywaniu czynności 57 – rutyna w działaniu 58 – zły stan psychofizyczny pracownika 59 – brak dobrej jakości urządzeń ochronnych 60 – konieczność pracy z substancjami szkodliwymi i w szkodliwych dla zdrowia warunkach pracy, wymuszona specyfiką technologii 61 – atak terrorystyczny 62 – inne 63 – zaniedbanie badań okresowych 64 – brak środków finansowych na badania 65 – duŜe koszty i długie terminy oczekiwania na badania specjalistyczne

W analizowanym przypadku „zdarzeniem szczytowym” jest zwiększenie ryzyka związanego z bezpieczeństwem pracy. Do zdarzeń podstawowych naleŜą: wykonanie maszyn i urządzeń z części wadliwych lub z części tańszych i gorszej jakości; niedokładna kontrola jakości u producenta maszyn i urządzeń; ukryte wady materiałowe, z których wykonane są maszyny i urządzenia; uszkodzenia powstałe podczas transportu; brak środków finansowych na modernizację; źle przeprowadzone szkolenie dotyczące obsługi urządzeń; nie egzekwowanie wiedzy zdobytej na szkoleniach; szkolenia przeprowadzane w sposób mało interesujący i aktywizujący; brak odpowiedniego przepływu informacji do komórki rekrutującej; niekompetentne osoby rekrutujące; zaniedbania podczas rekrutacji wynikające z innych przyczyn; zbyt późne zauwaŜenie zapotrzebowania na osobę o danych kompetencjach; niedokładna analiza zapotrzebowania na szkolenia na dane stanowisko; brak środków finansowych na szkolenia; brak osoby posiadającej odpowiednie predyspozycje do przeszkolenia w danym zakresie; brak świadomości groŜących konsekwencji; subiektywna ocena niezbędnych czynności – pomijanie pozostałych – profilaktycznych, obiektywnie niezbędnych; niechęć do zmian, stosowanie utartych algorytmów działań – subiektywnie wygodniejszych lub szybszych; brak zainteresowania lub zaangaŜowania w szkolenia ze strony pracowników; brak lub niedoskonałość narzędzi kontrolujących jakość wykonanych serwisów; brak środków finansowych w momencie konieczności serwisowania;

213

niedostateczne kompetencje serwisantów urządzeń; brak świadomości konsekwencji nieprzestrzegania przepisów BHP; brak odpowiedniej komórki lub nie przydzielenie istniejącym komórką kompetencji w tym zakresie; niewystarczająca liczba osób pracujących w komórkach kontroli przepisów BHP; źle dobrany podmiot szkolący (np. wg kryterium cenowego); przemęczenie wywołane zbyt długim czasem pracy; rutyna w działaniach; zły stan psychofizyczny pracownika; brak dobrej jakości urządzeń ochronnych; konieczność pracy z substancjami szkodliwymi i w szkodliwych dla zdrowia warunkach pracy wymuszona specyfiką technologii; atak terrorystyczny; zaniedbanie badań okresowych; brak środków finansowych na badania; duŜe koszty i długie terminy oczekiwania na badania specjalistyczne; inne. Zdarzeń tych jest 36. Mają one wpływ na zdarzenia pośrednie. W procesie zarządzania ryzykiem naleŜy dokładnie monitorować i przeciwdziałać zdarzeniom podstawowym, aby nie dopuścić do powstania zdarzeń pośrednich. Jednak w momencie powstania zdarzenia podstawowego naleŜy zmierzać do ograniczenia jego negatywnych skutków, mających wpływ na powstawanie dalszych niepoŜądanych zjawisk, działających na zdarzenia pośrednie. Jest to tzw. efekt domina. Czynniki negatywne, działające na zdarzenia podstawowe, pociągają za sobą skutki w odniesieniu do zdarzeń pośrednich. JeŜeli czynniki te zostaną ograniczone, to automatycznie podąŜając w górę po gałęziach drzewa niezdatności zostanie w efekcie ograniczone „zdarzenie szczytowe”. NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe pewnym zdarzeniom podstawowym nie moŜna przeciwdziałać (np. atak terrorystyczny). 4.3. Próba stworzenia algorytmu monitorującego analizowane ryzyko

Algorytm ma za zadanie wyodrębnić zdarzenia podstawowe, odpowiadające za

zwiększenie badanego ryzyka, korzystając z pomocy drzewa niezdatności FTA oraz przeciwdziałać im, posługując się utworzoną do tego celu listą proponowanych rozwiązań. Pierwszym krokiem po uruchomieniu algorytmu jest sprawdzenie czy badane ryzyko się zwiększyło. Jeśli nie, to algorytm kończy działanie. Jeśli nastąpiło zwiększenie badanego ryzyka, wczytywana zostaje wartość k, która mówi o ilości zdarzeń w drzewie niezdatności. Następnie uruchamiana jest pętla, która słuŜy do sprawdzania wszystkich zdarzeń, to znaczy przy kaŜdym obrocie pętli sprawdzane zostaje jedno zdarzenie. Pierwsza instrukcja warunkowa sprawdza czy badane zdarzenie zostało wcześniej wykluczone ze zdarzeń, mających podlegać dalszej analizie. Jeśli ten warunek jest spełniony (czyli zdarzenie zostało wykluczone), sprawdzanie badanego zdarzenia w tym miejscu kończy się i następuje sprawdzanie kolejnego lub zakończenie działania pętli, w zaleŜności od numeru sprawdzanego zdarzenia. Jeśli zdarzenie nie zostało wcześniej wykluczone następuje przejście do kolejnego warunku, który sprawdza czy aktualnie badane zdarzenie zachodzi, bądź zaszło. Jeśli nie zachodzi, to wszystkie zdarzenia będące podprzyczynami badanego zdarzenia zostają wykluczone z dalszej analizy. JeŜeli natomiast zdarzenie zachodzi, to przechodzimy do ostatniego warunku, który sprawdza czy badane zdarzenie jest zdarzeniem podstawowym, a zatem nie rozkładanym dalej na podprzyczyny. Jeśli nie, to kończy się sprawdzanie danego zdarzenia, natomiast zakładając, Ŝe tak, podjęte powinny zostać działania zaradcze dotyczące tego zdarzenia. I tak kolejno sprawdzane są wszystkie zdarzenia ujęte w drzewie niezdatności, po czym następuje wyjście z pętli i zakończenie działania algorytmu. Algorytm ten jest ściśle związany z drzewem niezdatności i tylko w połączeniu z nim moŜe skutecznie funkcjonować. Jest moŜliwe, Ŝe przeprowadzenie analizy przedstawionym algorytmem nie pozwoli na znalezienie przyczyn zwiększenia się badanego ryzyka. NaleŜy wtedy uruchomić poszukiwanie przyczyn problemu poza algorytmem. Po znalezieniu ich naleŜy je ująć w drzewie niezdatności odpowiednio je rozbudowując, by w przyszłości juŜ moŜna było znalezioną przyczynę analizować algorytmem.

214

15’

Kolejność czynności, jakich naleŜy dokonać, aby w pełni korzystać z moŜliwości tego algorytmu, kształtuje się następująco:

1. Zdefiniować problemy aktualne i te, które mogą pojawić się w przyszłości oraz zlokalizować dla kaŜdego z nich za pomocą metody FTA (drzewo niezdatności) lub innej, dedukcyjnie i bazując na posiadanym doświadczeniu, zdarzenia podstawowe, które owe problemy wywołują. Drzewo niezdatności aktualizować w przypadku zmiany istniejących lub pojawienia się nowych problemów związanych z badanym ryzykiem.

2. Znaleźć moŜliwie optymalne rozwiązania, jakie moŜna zastosować, aby zapobiec niepoŜądanym zdarzeniom, ograniczyć je lub zlikwidować. Czynność tę wykonać dla kaŜdego niepoŜądanego zdarzenia podstawowego z uzyskanych w poprzednim punkcie. Rozwiązania aktualizować za kaŜdym razem, kiedy aktualizowane jest drzewo niezdatności i w przypadku zmiany istniejących lub pojawienia się nowych idei rozwiązań.

3. Uruchomić algorytm i postępować wedle instrukcji. Algorytm naleŜy stosować regularnie, wg wyznaczonych indywidualnie wytycznych, lub w momencie zwiększenia się danego ryzyka. Nie wymaga on modyfikacji w przypadku wprowadzania zmian w drzewie niezdatności ani w proponowanych rozwiązaniach.

1 - zdarzenie ma wartość „PRAWDA” 0 - zdarzenie ma wartość „FAŁSZ”

- instrukcja warunkowa sprawdzająca prawdziwość zdarzenia

- jeśli moŜliwe to podjęcie działań zaradczych (naprawczych lub

zapobiegawczych) przeciwko danemu zdarzeniu (w tym przypadku nr 15)

k - ilość zdarzeń do analizowania (65) i - zmienna całkowita uŜyta do pętli

- instrukcja wykonywalna

215

Wczytywanie wartości

k∈∈∈∈ N, k ≥ 1, i=0

i = i + 1

Czy zdarzenie „i” zachodzi

Czy zdarzenie „i” jest zdarzeniem podstawowym

jeśli moŜliwe, to podjęcie działań zaradczych (naprawczych lub zapobiegawczych) dotyczących

zdarzenia „i”

1

1

1

1

1

0

0

0

0

0

Czy zdarzenie „i” jest wykluczone ze zdarzeń,

mających podlegać dalszej analizie

Wszystkie zdarzenia, będące podprzyczynami zdarzenia „i” zostaj ą wykluczone z

dalszej analizy

Czy nastąpiło zwiększenie badanego ryzyka

i < k

216

DZIAŁANIA ZARADCZE: 16’ – dokładna kontrola zakupywanych urządzeń, zakup wyłącznie przetestowanego sprzętu 17’ – zakup urządzeń od firm z odpowiednią renomą, dokładna kontrola zakupywanych urządzeń 18’ – wymaganie certyfikatów kontroli jakości od dostawców, zakup urządzeń od firm z odpowiednią renomą 19’ – nie da się przeciwdziałać 20’ – korzystanie z usług wyłącznie sprawdzonych i dobrych firm transportowych, ubezpieczenie maszyn i urządzeń od ryzyka uszkodzenia podczas transportu 22’ – zaciąganie kredytów lub próba wygospodarowania pieniędzy z innej gałęzi działalności huty na zakup lub modernizację maszyn i urządzeń, tworzenie rezerw finansowych na ten cel 24’ – dobieranie kompetentnych osób przeprowadzających szkolenie 26’ – kontrola stanu zdobytej wiedzy na szkoleniach 27’ – dobór kadry szkolącej, posiadającej umiejętności pedagogiczno - aktywizujące 30’ – konkretyzacja oczekiwań, co do kompetencji wymaganych na dane stanowisko pracy np. poprzez wypełnianie specjalnie opracowanych do tego celu ankiet 31’ – korzystanie z usług dobrej firmy rekrutacyjnej lub agencji łowców głów 32’ – korzystanie z usług dobrej firmy rekrutacyjnej lub agencji łowców głów 35’ – uwzględnienie w planach szkoleń zapotrzebowania na pracowników zastępujących w razie konieczności osoby pracujące na kluczowych stanowiskach 36’ – dokładna analiza planu szkoleń w postaci ankiet, wywiadów, obserwacji 37’ – próba wygospodarowania na ten cel pieniędzy z innej gałęzi działalności huty, tworzenie rezerw finansowych 39’ – zatrudnienie osoby posiadającej odpowiednie predyspozycje na dane stanowisko 40’ – nacisk na uświadomienie pracownikom groŜących im konsekwencji wynikających z nie stosowania wiedzy zdobytej na szkoleniach 41’ – nadzór nad stosowaniem wiedzy zdobytej na szkoleniach w okresie wdraŜania 42’ – nadzór nad stosowaniem wiedzy zdobytej na szkoleniach w okresie wdraŜania i uświadomienie korzyści płynących z zastosowania nowych rozwiązań w dłuŜszym okresie czasu 43’ – dobór kadry szkolącej posiadającej umiejętności pedagogiczno - aktywizujące 45’ – zakup takich narzędzi, dobieranie kompetentnych osób przeprowadzających kontrolę jakości maszyn i urządzeń 46’ – próba wygospodarowania na ten cel pieniędzy z innej gałęzi działalności huty, tworzenie rezerw finansowych 47’ – korzystanie z usług wyłącznie sprawdzonych i dobrych firm serwisowych 50’ – nacisk na uświadomienie pracownikom groŜących im konsekwencji wynikających z nie stosowania wiedzy zdobytej na szkoleniach, kary pienięŜne, zwolnienia dyscyplinarne z pracy 51’ – stworzenie odpowiedniej komórki lub przydzielenie istniejącym komórkom kompetencji w tym zakresie 53’ – zatrudnienie lub przeszkolenie dodatkowych, kompetentnych osób odpowiedzialnych za nadzór nad przestrzeganiem przepisów BHP 54’ – korzystanie z usług wyłącznie sprawdzonych i dobrych firm czy kompetentnych osób przeprowadzających szkolenie 55’ – narzucenie kilkuminutowych przerw, przestrzeganie dozwolonego czasu pracy 57’ – narzucenie kilkuminutowych przerw 58’ – nie da się przeciwdziałać 59’ – zakup urządzeń ochronnych wyłącznie od sprawdzonych i dobrych firm produkujących takie urządzenia

217

60’ – stosowanie odzieŜy ochronnej, urządzeń ograniczających działanie szkodliwych czynników 61’ – nie da się przeciwdziałać 62’ – nie da się przeciwdziałać 63’ – ostre egzekwowanie dostarczania przez pracownika zaświadczenia o zdolności do pracy we właściwym terminie 64’ – nie da się przeciwdziałać 65’ – finansowanie niektórych badań przez przedsiębiorstwo dla pracowników naraŜonych na pracę w najbardziej szkodliwych warunkach

218

5. Wnioski końcowe

W rozdziale 2.4, na podstawia analizy badanego przedsiębiorstwa, autorka wyodrębniła, ze względu na kryterium podstawowych przyczyn, 25 rodzajów ryzyka, wyszczególniając takŜe nowe, specyficzne zagroŜenia dotyczące hutnictwa. Są to: ryzyko rynkowe, techniczno-technologiczne, inwestycyjne, finansowe, kursowe, polityczne, ekologiczne, związane z bezpieczeństwem pracy, bezrobocia, szarej strefy, edukacyjne, kadrowe, toŜsamości, inflacji, bankructwa, zarządzania, siły wyŜszej, transportowe, związane z ubezpieczeniem, związane z ceną, zwalniania, nieinwestowania w rozwój pracowników, powstania negatywnych konfliktów, nienadąŜania za światowym postępem technologicznym i organizacyjnym, prawne i administracyjne.

Spośród wymienionych powyŜej rodzajów ryzyka występujących w hutnictwie zostało wybranych sześć tj.: ryzyko ekologiczne, finansowe, nieinwestowania w rozwój pracowników, związane z bezpieczeństwem pracy, związane z ubezpieczeniem, techniczno-technologiczne ze względu na częstość ich występowania i dostępność danych. Na tym przykładzie w rozdziale 3 zostały wyznaczone i opracowane modele, opisujące ryzyko w przedsiębiorstwie hutniczym. Model pierwszy, tzw. zarządzania hutą w warunkach zagroŜenia ryzykiem i-tego rodzaju, określa typowe decyzje podejmowane przez Zarząd lub HAAR (Hutniczą Agendę Antyryzyka), celem niedopuszczania do erupcji ryzyka, a takŜe decyzje dotyczące przeprowadzenia akcji ratowniczej lub prewencyjnego działania skierowanego na osłabienie jego negatywnych skutków sygnalizowanych wyjściem. Model drugi, nazwany modelem działania Hutniczej Anegdy Antyryzyka, ma na celu uwzględnienie dwóch grup antyryzyka: endogenicznego, którego źródła ryzyka tkwią w kontrolowanym obszarze działań i dlatego ma się nad nimi kontrolę i egzogenicznego, kiedy źródła ryzyka są poza kontrolą. Model poziomów zagroŜeń – trzeci – przedstawia sposób, w jaki HAAR moŜe sobie radzić z niepewnością, co do zajścia zdarzeń niekorzystnych lub katastrofalnych oraz z oceną potencjalnych skutków takich zdarzeń. Modelem czwartym, opisującym proces narastania ryzyka, jest model sterowania zmianami ryzyka. Model ten wskazuje na trójtorowość działania zespołu HAAR wobec kaŜdego wariantu ryzyka dla fazy profilaktyki, ratownictwa, powrotu „do dawnej świetności”. Model piąty został nazwany modelem ogniska ryzyka. Przedstawia on postępowanie HAAR w zakresie oddziaływań na rodzaje ryzyka podzielonego wg kryteriów jego ogniska. Wydzielone zostały w taki sposób grupy ryzyka głównego, stowarzyszonego i wtórnego. Proces zarządzania ryzykiem przeanalizowano za pomocą trzech zaadoptowanych metod: macierzowej (I), opartej na przypisywaniu wag lub wartości skutków dla obszarów zagroŜeń i moŜliwości przeciwdziałania (II) oraz zmodyfikowanej metodzie FMEA (III).

W metodzie I na początku zidentyfikowano obszary ryzyka przy wykorzystaniu tzw. opisowej metody ryzyka. Przeprowadzona analiza zagroŜeń i szans pozwoliła na wyodrębnienie najbardziej istotnych czynników wpływających w sposób negatywny bądź pozytywny na dany rodzaj ryzyka. Kolejnym etapem było wyraŜenie liczbowe rozmiarów zagroŜeń lub moŜliwości przeciwdziałania związanych z danym ryzykiem w celu dokonania oceny. W tym celu wykorzystano macierz nasilenie reakcji pomiędzy prawdopodobieństwem wystąpienia a dotkliwością lub dodatniością wystąpienia skutków, w odniesieniu do ilości wskazań dla poszczególnych relacji. Pozwoliło to na określenie wielkości wskaźników dla grupy czynników A dla dodatniości mających największe znaczenie dla poprawnej działalności huty oraz dla dotkliwości powodujących najbardziej niekorzystne skutki związane z danym rodzajem ryzyka.

W metodzie II na początku równieŜ zidentyfikowano obszary zagroŜeń i moŜliwości przeciwdziałania, analogicznie jak w poprzedniej metodzie. Następnie przypisano

219

odpowiednie wagi lub wartości skutków do obszarów zagroŜeń i moŜliwości przeciwdziałania, po czym określono dla nich skalę prawdopodobieństwa. Na tej podstawie w ostatnim etapie wyznaczono zakres wyników liczbowych. W ostatnim etapie określono wartość dla kaŜdego z badanych rodzajów zagroŜeń i moŜliwości przeciwdziałania oraz stwierdzono czy moŜliwe jest przeciwdziałanie wyodrębnionym w toku badań zagroŜeniom i czy te działania są opłacalne.

Weryfikację otrzymanych wyników przeprowadzono metodą III . Na potrzeby rozprawy zmodyfikowano wskaźnik RPN i utworzono wskaźniki oceny zagroŜeń, dotyczących danego ryzyka i moŜliwości przeciwdziałania. Dla kaŜdego z analizowanych rodzajów ryzyka zostały obliczone powyŜej wymienione wskaźniki. Na tej podstawie moŜna było określić najpowaŜniejsze zagroŜenia związane z danym ryzykiem oraz najlepsze moŜliwości sprzyjające ograniczeniu tych zagroŜeń. MoŜna takŜe było porównać sumę wskaźników CM dla moŜliwości i sumę wskaźników CR dla zagroŜeń.

Wykorzystując opracowane modele oraz w wyniku przeprowadzonej trzema metodami analizy, zostało zbudowane drzewo niezdatności (przy pomocy tzw. metody FTA) dla ryzyka stanowiącego najpowaŜniejsze zagroŜenie dla poprawnego funkcjonowania badanego przedsiębiorstwa. Określono zdarzenia podstawowe, które mają wpływ na zdarzenia pośrednie. W procesie zarządzania ryzykiem naleŜy dokładnie monitorować i przeciwdziałać zdarzeniom podstawowym, aby nie dopuścić do powstania zdarzeń pośrednich. Jednak w momencie powstania zdarzenia podstawowego naleŜy starać się ograniczyć jego negatywne skutki, mające wpływ na powstawanie dalszych niepoŜądanych zjawisk, działających na zdarzenia pośrednie.

Następnie na podstawie tego drzewa opracowano algorytm monitorujący to ryzyko, który pozwoli w przyszłości na stworzenie programu komputerowego zarządzającego i monitorującego wszystkie rodzaje ryzyka w duŜych przedsiębiorstwach. Algorytm ma za zadanie wyodrębnić zdarzenia podstawowe, odpowiadające za powstanie badanego ryzyka, korzystając z pomocy drzewa niezdatności FTA oraz przeciwdziałać im, posługując się utworzoną do tego celu listą proponowanych rozwiązań.

RozwaŜania teoretyczne dotyczące ryzyka i moŜliwości przeciwdziałania mu oraz wyniki

badań (przeprowadzonych trzema metodami i przy pomocy analizy FTA), pozwoliły na wyciągnięcie następujących wniosków:

1. Ryzyko jest zjawiskiem powszechnie występującym i powaŜnie zagraŜającym poprawnemu funkcjonowaniu przedsiębiorstw przemysłowych, zwłaszcza duŜych, o złoŜonej strukturze zaleŜności wewnętrznych i zewnętrznych.

2. W kaŜdym przedsiębiorstwie istnieje bardzo wiele rodzajów ryzyka, w róŜnym stopniu oddziałujących na poprawne jego funkcjonowanie.

3. Znaczne ograniczenie negatywnych skutków związanych z poszczególnymi rodzajami ryzyka, do których nie moŜna zastosować Ŝadnych znanych metod kierowania nimi, moŜna uzyskać przez stworzenie odpowiednich modeli zarządzania tymi rodzajami ryzyka.

4. Analiza przeprowadzona metodą I pozwala na wyodrębnienie najbardziej istotnych zagroŜeń i największych moŜliwości przeciwdziałania im.

5. W metodzie I grupa czynników, mających największe znaczenie dla poprawnej działalności przedsiębiorstwa dla zjawisk korzystnych, przewyŜszała grupę czynników, powodującą najbardziej niekorzystne skutki związane z danym ryzykiem, co wskazuje na opłacalność działań ograniczających czy eliminujących to ryzyko.

6. W metodzie II otrzymana wartość zagroŜenia dla kaŜdego rodzaju ryzyka jest zbliŜona do wartości maksymalnej, co wskazuje, Ŝe jest to zagroŜenie bardzo waŜne. Podjęcie

220

działań ograniczających czy eliminujących ryzyko jest opłacalne, poniewaŜ otrzymana w badaniach wartość moŜliwości przeciwdziałania jest większa od otrzymanej wartości zagroŜeń.

7. W metodzie III sumy wskaźników CR dla poszczególnych rodzajów ryzyka są mniejsze od sum wskaźników CM, co oznacza, Ŝe podjęcie działań ograniczających czy eliminujących to ryzyko jest opłacalne.

8. Opracowane modele oraz uzyskane w wyniku badań wskaźniki pozwoliły na wyznaczenie najpowaŜniejszych zagroŜeń związanych z róŜnymi rodzajami ryzyka oraz najskuteczniejszych moŜliwości przeciwdziałania im.

9. Opracowane modele oraz uzyskane w wyniku badań wskaźniki pozwoliły na znalezienie ryzyka najtrudniejszego w przeciwdziałaniu, którym okazało się być ryzyko związane z bezpieczeństwem pracy. Z kolei ryzykiem o największych moŜliwościach przeciwdziałania okazało się być ryzyko związane z ubezpieczeniem.

10. Opracowane modele oraz uzyskane w wyniku badań czynniki zagroŜeń i moŜliwości pozwoliły na opracowanie za pomocą metody FTA drzewa niezdatności, na podstawie którego został utworzony odpowiedni algorytm, pozwalający na monitorowanie ryzyka.

11. PrzedłoŜony w pracy algorytm moŜe być przeniesiony do praktyki przemysłowej, co pozwoli na stworzenie programu komputerowego monitorującego i zarządzającego ryzykiem w duŜych przedsiębiorstwach przemysłowych.

221

Załącznik 1:

1. Rys. 1. Model zarządzania hutą w warunkach zagroŜenia ryzykiem związanym z bezpieczeństwem pracy

2. Rys. 2. Model zarządzania hutą w warunkach zagroŜenia ryzykiem ekologicznym 3. Rys. 3. Model zarządzania hutą w warunkach zagroŜenia ryzykiem techniczno-

technologicznym 4. Rys. 4. Model zarządzania hutą w warunkach zagroŜenia ryzykiem finansowym 5. Rys. 5. Model zarządzania hutą w warunkach zagroŜenia ryzykiem nieinwestowania w

rozwój pracowników Załącznik 2:

1. Tab. 1. ZagroŜenia dotyczące ryzyka związanego z bezpieczeństwem pracy 2. Tab. 2. MoŜliwości przeciwdziałania dotyczące ryzyka związanego z

bezpieczeństwem pracy 3. Tab. 3. ZagroŜenia związane z ryzykiem nieinwestowania w rozwój pracowników 4. Tab. 4. MoŜliwości przeciwdziałania związane z ryzykiem nieinwestowania w rozwój

pracowników 5. Tab. 5. ZagroŜenia związane z ryzykiem techniczno-technologicznym 6. Tab. 6. MoŜliwości przeciwdziałania związane z ryzykiem techniczno-

technologicznym 7. Tab. 7. ZagroŜenia związane z ryzykiem dotyczącym ubezpieczenia 8. Tab. 8. MoŜliwości przeciwdziałania związane z ryzykiem dotyczącym ubezpieczenia 9. Tab. 9. ZagroŜenia związane z ryzykiem finansowym 10. Tab. 10. MoŜliwości przeciwdziałania związane z ryzykiem finansowym

222

ZAŁACZNIK 1:

W

X

Y

VI

nadzór nad przestrzeganiem przepisów BHP, zakup odpowiedniej odzieŜy ochronnej,

sprawdzenie stanu maszyn i urządzeń – systematyczne serwisy i przeglądy

organizowanie szkoleń BHP, częstsze badania pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnie szkodliwych dla zdrowia,

ubezpieczenia pracownicze

awarie maszyn i urządzeń, praca w szkodliwych warunkach,

wypadki przy pracy

ryzyko upadłości firmy ubezpieczeniowej, niewłaściwie przeprowadzone szkolenie BHP,

zaniedbanie lub niedopatrzenie objawów choroby zawodowej u pracownika

Rys.1. Model zarządzania hutą w warunkach zagroŜenia ryzykiem związanym z bezpieczeństwem pracy – źródło: opracowanie własne na podstawie [21]

X - wielkości wejściowe, Y – wielkości wyjściowe, W – wejście zewnętrzne, Vi - prognozowane wielkości strat wywołanych ryzykiem Ri

firmy ubezpieczeniowe firmy szkoleniowe

zakłady opieki zdrowotnej

HUTA IM. T. SENDZIMIRA

223

W

X

Y VI

stosowanie zewnętrznych obiegów wodnych, stosowanie urządzeń ograniczających emisje szkodliwych substancji do otoczenia (filtry, elektrofiltry), szkolenia załogi w zakresie ekologii, montowanie czujników badających stęŜenie zanieczyszczeń oraz

ciągły monitoring

utylizacja odpadów i ścieków, przetwarzanie ŜuŜli i pyłów hutniczych

awarie lub niedopatrzenia powodujące zwiększenie emisji

szkodliwych substancji do otoczenia

niewłaściwa utylizacja szkodliwych substancji, niedotrzymywanie terminów usług

Rys. 2. Model zarządzania hutą w warunkach zagroŜenia ryzykiem ekologicznym – źródło: opracowanie własne na podstawie [21] X - wielkości wejściowe, Y – wielkości wyjściowe, W – wejście zewnętrzne, Vi - prognozowane wielkości strat wywołanych ryzykiem

R

oczyszczalnie ścieków, zakłady przetwórstwa ŜuŜli i pyłów

hutniczych, zakłady przetwórstwa opakowań

HUTA IM. T. SENDZIMIRA

224

W

X

Rys. 3. Model zarządzania hutą w warunkach zagroŜenia ryzykiem techniczno-technologicznym – źródło: opracowanie własne na podstawie [21] X - wielkości wejściowe, Y – wielkości wyjściowe, W – wejście zewnętrzne, Vi - prognozowane wielkości strat wywołanych ryzykiem Ri

Y VI

prowadzenie kontroli jakości we wszystkich fazach procesu produkcji oraz w sferze przedprodukcyjnej, stosowanie zintegrowanych technologii wytwarzania, aparatury pomiarowej

zabezpieczającej obiekty lub procesy wytwarzania, wzrost kompetencji kadry kierowniczej, zakup nowoczesnej technologii o lepszych parametrach niezawodnościowych, szkolenia pracownicze w

zakresie nowości technologicznych, udział w targach inŜynierskich

przeglądy i serwisy maszyn i urządzeń, ubezpieczenia drogich technologii, maszyn, urządzeń,

kredyty szkolenia zewnętrzne w zakresie nowości technologicznych

awarie maszyn i urządzeń powodujące długie przestoje w pracy, zawodność i przestarzałość

maszyn i urządzeń, zła jakość materiałów, z których są wykonane, niedoskonałość

rozwiązań konstrukcyjnych, brak środków finansowych na zakup nowoczesnych technologii,

brak kadry o odpowiednich kwalifikacjach i wiedzy o nowościach technologicznych, zła

inwestycja powodująca duŜe straty huty, utrata klientów poprzez oferowanie gorszej jakości wyrobów od konkurencyjnych spowodowane

przestarzała technologią

niekompetentne i niesolidne firmy serwisowe, upadłość firmy ubezpieczeniowej lub banku,

niewypłacalność klientów huty

firmy ubezpieczeniowe firmy serwisowe

banki, firmy szkoleniowe

HUTA IM. T. SENDZIMIRA

225

W

X

Y VI

sprawdzenie wpisu do krajowego rejestru sadowego i wpisu do rejestru podmiotów gospodarczych, sprawdzenie numeru identyfikacji podatkowej NIP,

zgromadzenie niezbędnych rezerw finansowych, dogłębna analiza inwestycji i ofert kredytowych banku

ubezpieczenie od ryzyka niewypłacalności klientów, windykacja naleŜności,

kredyty

niedokładne sprawdzenie firmy ubezpieczeniowej oraz firm będących

klientami huty, przeinwestowanie,

wymuszone podwyŜki płac

ryzyko upadłości firmy ubezpieczeniowej lub banku, niewypłacalność klientów huty,

znaczące podwyŜki materiałów potrzebnych do produkcji

Rys. 4. Model zarządzania hutą w warunkach zagroŜenia ryzykiem finansowym – źródło: opracowanie własne na podstawie [21] X - wielkości wejściowe, Y – wielkości wyjściowe, W – wejście zewnętrzne, Vi - prognozowane wielkości strat wywołanych ryzykiem Ri

firmy ubezpieczeniowe firmy windykacyjne

banki dostawcy i odbiorcy

HUTA IM. T. SENDZIMIRA

226

W

X

Y VI

Rys. 5. Model zarządzania hutą w warunkach zagroŜenia ryzykiem nieinwestowania w rozwój pracowników – źródło:opracownie własne na podstawie [21] X - wielkości wejściowe, Y – wielkości wyjściowe, W – wejście zewnętrzne, Vi - prognozowane wielkości strat wywołanych ryzykiem Ri

szkolenia pracowników na nowe stanowiska pracy, kursy j ęzykowe,

kursy menedŜerskie i komputerowe, szkolenia dokształcające dla załogi

źle dobrana kadra kierownicza, źle dobrany program szkoleń,

trudności w znalezieniu kandydatów do awansu, nietrafne decyzje dotyczące najwaŜniejszych obszarów

działalności huty, źle wykonywana praca po przeniesieniu na inne stanowisko pracy, wynikająca z niekompetencji i

niedoszkolenia, nieumiejętność pełnego wykorzystania maszyn i

urządzeń, odejście menadŜerów i specjalistów z firmy

źle dobrana lub niekompetentna firma

szkoleniowe

firmy szkoleniowe kursy j ęzykowe

kursy menedŜerskie i komputerowe

wybranie dobrej firmy szkoleniowej i kursowej

HUTA IM. T. SENDZIMIRA

227

ZAŁ ĄCZNIK 2: Tablica 1

ZagroŜenia dotyczące ryzyka związanego z bezpieczeństwem pracy

ZAGROśENIA PR H TR CR 1. Awarie maszyn i urządzeń 7 6 4 168 2. Praca w szkodliwych warunkach 9 8 8 576 3. Niewłaściwie przeprowadzone szkolenia BHP 2 3 3 18 4. Brak nadzoru nad przestrzeganiem przepisów BHP 2 3 3 18 5. Nieprzestrzeganie przepisów BHP 9 8 8 576 6. Nieprzewidziane zdarzenia losowe 7 4 10 280 7. Wady lub przestarzałość materiałów, z których wykonane są

maszyny lub urządzenia 8 6 6 288

8. Brak naleŜytej ostroŜności i koncentracji uwagi 8 7 6 336 9. Nieprzestrzeganie instrukcji obsługi urządzeń 8 7 7 392 10. Choroby zawodowe 10 7 8 560 11. Niewystarczające kompetencje na dane stanowisko pracy 9 8 3 216 12. Niezastosowanie wiedzy zdobytej na szkoleniach podczas

wykonywanej pracy 7 4 4 112

Suma wskaźnika CR: 3540

Tablica 2 MoŜliwości dotyczące ryzyka związanego z bezpieczeństwem pracy

MOśLIWO ŚCI PM H TM CM 1. Regularne, odpowiednio częste przeglądy maszyn i urządzeń 8 8 4 256 2. Stosowanie odzieŜy ochronnej, urządzeń ograniczający

działanie szkodliwych czynników 10 7 9 630

3. Dobranie kompetentnych osób przeprowadzających szkolenie BHP

9 6 6 324

4. Dobranie kompetentnych i solidnych osób do nadzoru nad przestrzeganiem przepisów BHP

7 7 6 294

5. Wysokie kary, zwalnianie dyscyplinarne z pracy za nieprzestrzeganie przepisów BHP

9 7 10 630

6. Próba analizy nieprzewidzianych zdarzeń losowych i przygotowanie się do szybkiej likwidacji skutków

7 3 1 21

7. Dokładna i ciągła kontrola jakości materiałów, z których wykonane są maszyny lub urządzenia, wymiana przestarzałych materiałów

9 10 5 450

8. Przestrzeganie dozwolonego czasu pracy 8 3 6 144 9. Nadzór nad przestrzeganiem obsługi urządzeń zgodnie

instrukcją 7 7 4 196

10. Wysyłanie pracowników naraŜonych na pracę w szkodliwych warunkach na częstsze badania okresowe

2 4 2 16

11. Szkolenia, kursy, konferencje 8 9 8 576 12. Przeprowadzanie testów kontrolujących wiedzę zdobytą

podczas szkolenia 1 8 3 24

Suma wskaźnika CM: 3561

228

Tablica 3

ZagroŜenia związane z ryzykiem nieinwestowania w rozwój pracowników

ZAGROśENIA PR H TR CR 1. Niewłaściwie dobrana kadra kierownicza (brak umiejętności

kierowania zespołem, strach przed podejmowaniem waŜnych decyzji itp.)

8 10 4 320

2. Niewłaściwie dobrany program szkoleń 7 6 2 84 3. Trudności w znalezieniu kandydatów do awansu 7 6 3 126 4. Źle wykonywana praca po przeniesieniu na inne stanowisko

pracy wynikająca z niekompetencji i niedoszkolenia 8 8 3 192

5. Nieumiejętność pełnego wykorzystania maszyn i urządzeń 3 5 3 45 6. Odejście menadŜerów i specjalistów z firmy 1 7 7 49 7. Wypadki przy pracy spowodowane niekompetencją

pracowników 8 9 6 432

8. Niewłaściwie dobrana lub niekompetentna firma szkoleniowa 1 4 1 4 9. Brak fachowców na dane stanowisko pracy 7 4 2 56 10. Nieodpowiednia rekrutacja kadry kierowniczej 7 4 6 168 11. Mniejsza wydajność produkcji, spowodowana mniejszą

wydajnością pracy, wynikającą z niekompetencji i braku odpowiedniej wiedzy

7 4 2 56

12. Bariery językowe we współpracy międzynarodowej 8 2 3 48 13. Awarie maszyn i urządzeń spowodowane nieumiejętną ich

obsługą 7 4 2 56

14. Konflikty między kadrą kierowniczą i załogą, groźba strajku 9 10 6 540 Suma wskaźnika CR: 2176

229

Tablica 4 MoŜliwości związane z ryzykiem nieinwestowania w rozwój pracowników

MOśLIWO ŚCI PM H TM CM 1. Zatrudnienie dobrej firmy rekrutacyjnej, agencji „łowców

głów”, szkolenia w zakresie podejmowania decyzji, kierowania grupą, negocjacji, motywacji itp. mające na celu wyłonienie odpowiedniej i kompetentnej kadry kierowniczej; zwolnienia „złej” kadry

7 9 7 441

2. Dokładna analiza np. w postaci ankiet, obserwacji, jakiego rodzaju braki kadrowe występują, sporządzenie szczegółowego planu szkoleń

9 8 9 648

3. Doszkalanie pracowników, kursy językowe, komputerowe, motywacyjne, korzystanie z usług agencji „łowców głów”, aby uniknąć trudności w znalezieniu kandydatów do awansu

7 6 4 168

4. Szkolenia podnoszące kwalifikacje pracowników, gdyby zaszła nagła konieczność przeniesienia na inne stanowisko

4 7 3 84

5. Szkolenia dotyczące nowości technologicznych, ciągłe doskonalenie posiadanych umiejętności poprzez kursy, testy kompetencji zawodowych i sprawdzanie umiejętności praktycznych w celu przekazania pracownikom umiejętności pełnego wykorzystania maszyn i urządzeń

4 7 3 84

6. Propozycja wyŜszych wynagrodzeń dla najlepszych pracowników, kursy motywacji, zapewnienie moŜliwości rozwoju w celu uniknięcia odejścia fachowców i menadŜerów z firmy

2 6 3 36

7. Zwalnianie niekompetentnych pracowników, stosowanie kar, aby zmniejszyć liczbę wypadków spowodowanych niekompetencją pracowników, nagany za zaniedbania podczas wykonywanej pracy, ostre egzekwowanie przepisów BHP

7 8 4 224

8. Wybór sprawdzonej na rynku firmy szkoleniowej, o dobrej renomie, aby zmniejszyć zagroŜenie związane z niewłaściwie przeprowadzonym szkoleniem

9 8 9 648

9. Ciągłe podnoszenie kwalifikacji pracowników w celu niedopuszczenia do braku fachowców na dane stanowisko pracy

7 8 5 280

10. Korzystanie ze sprawdzonych i kompetentnych firm rekrutacyjnych, agencji „łowców głów”, w celu zdobycia odpowiedniej kadry pracowniczej

3 8 4 96

11. Kursy i szkolenia podnoszące kwalifikacje zawodowe, sprawdzenie umiejętności praktycznych, w celu osiągnięcia pełnej wydajności pracy

7 8 5 280

12. Kursy językowe ułatwiające współpracę międzynarodową 7 6 5 210 13. Naprawa maszyn i urządzeń, szkolenia pracowników w zakresie

nowych technologii, sprawdzanie wiedzy praktycznej dotyczącej obsługi maszyn i urządzeń

8 7 4 224

14. Wyjazdy integracyjne kadry kierowniczej i pracowniczej, wysłuchanie Ŝądań pracowników i próba porozumienia w celu uniknięcia strajków i niesprzyjającej atmosfery w miejscu pracy, trening pracy w zespole i umiejętności kierowania nim

4 9 3 108

Suma wskaźnika CM: 3531

230

Tablica 5

ZagroŜenia związane z ryzykiem techniczno-technologicznym

ZAGROśENIA PR H TR CR 1. Niekompetentne i niesolidne firmy serwisowe 8 4 3 96 2. Awarie maszyn i urządzeń powodujące długie przestoje w pracy 9 9 7 567 3. Przestarzałość maszyn i urządzeń powodująca mniejszą

wydajność produkcji 10 9 6 540

4. Zła jakość materiałów, z których wykonane są maszyny i urządzenia

3 4 5 60

5. Niedoskonałość rozwiązań konstrukcyjnych maszyn i urządzeń 3 4 5 60 6. Brak środków finansowych na zakup nowoczesnej lub

modernizację istniejącej technologii 10 9 7 630

7. Brak kadry o odpowiednich kwalifikacjach i znajomości nowości technologicznych, mogący spowodować wypadki, awarie, przestoje

7 4 3 84

8. Nietrafne decyzje inwestycyjne huty 3 9 3 81 9. Gorszej jakości wyroby w porównaniu do konkurencyjnych,

związane z przestarzałością rozwiązań techniczno-technologicznych

7 4 5 140

10. Niechęć kadry kierowniczej do innowacyjności 3 6 3 54 11. Niezadowolenie klientów ze złej jakości wyrobów związanej z

przestarzałością maszyn i urządzeń 8 7 8 448

12. Spadek sprzedaŜy spowodowany wyrobami gorszej jakości na tle konkurencji

7 7 7 343

13. Wzrost kosztów związanych z duŜą liczbą zatrudnionych koniecznych do pracy przy przestarzałych technologiach

8 4 5 160

Suma wskaźnika CR: 3263

231

Tablica 6

MoŜliwości związane z ryzykiem techniczno-technologicznym

MOśLIWO ŚCI PM H TM CM 1. Wybór firm serwisowych znanych, sprawdzonych, o dobrej

renomie 10 9 9 810

2. Przeglądy maszyn i urządzeń, nadzór nad właściwym ich uŜytkowaniem, ubezpieczenie ich, zamontowanie aparatury kontrolno-pomiarowej w celu uzyskania informacji o wyciekach, ulatnianiu się gazu, ograniczeniu ich awarii

9 10 6 540

3. Zakup nowoczesnej technologii o lepszych parametrach niezawodnościowych, modernizacja istniejących linii technologicznych, szkolenie w zakresie nowości technologicznych

5 8 3 120

4. Zakup urządzeń tylko od firm z odpowiednią renomą, po dokładnej ich kontroli, zakup wyłącznie przetestowanego sprzętu i technologii

10 9 9 810

5. Modernizacja lub poprawa rozwiązań konstrukcyjnych, dokładna analiza wad danego rozwiązania, wybór dobrych i znanych firm dostawczych

8 9 6 432

6. Kredyty, pieniądze wygospodarowane z innych gałęzi działalności huty na zakup lub modernizację istniejących technologii, a takŜe maszyn i urządzeń

7 9 3 189

7. Udział w szkoleniach, targach, konferencjach, czytanie prasy branŜowej w celu podniesienia kwalifikacji i większej wiedzy odnośnie nowości technologicznych

8 7 8 448

8. Dokładna analiza inwestycji, zakup urządzeń tylko od firm z odpowiednią renomą, wypłacalnych, po dokładnej ich kontroli, zakup wyłącznie przetestowanego sprzętu i technologii

10 9 8 720

9. Prowadzenie kontroli jakości we wszystkich fazach procesu produkcji oraz w sferze przed i poprodukcyjnej, mające na celu oferowanie wyrobów o najlepszej jakości

9 6 7 378

10. Szkolenie kadry kierowniczej w zakresie podejmowania trudnych decyzji (pozbycia się lęku przed nimi), mobilizacji do działań innowacyjnych

7 2 7 98

11. W przypadku utraty zaufania klientów na skutek oferowania wyrobów złej jakości próba ponownego odzyskania go poprzez np. stosowanie upustów, promocji, skorzystanie z usług agencji PR

5 7 4 140

12. Modernizacja istniejących lub zakup nowych technologii, zastosowanie nowych rozwiązań technicznych, usprawnienie procesu produkcyjnego, zwiększenie nacisku na kontrolę jakości, próba odzyskania klientów jw.

9 6 4 216

13. Zmniejszenie kosztów poprzez zredukowanie liczby zatrudnionych za pomocą np. procesów zintegrowanych

3 6 3 54

Suma wskaźnika CM: 4955

232

Tablica 7 ZagroŜenia związane z ryzykiem dotyczącym ubezpieczenia

ZAGROśENIA PR H TR CR 9. Upadłość firmy ubezpieczeniowej 1 8 3 24 10. Niewypłacalność klientów huty 7 9 6 378 11. Awarie instalacji elektrycznej lub gazowej (wybuchy, poŜary),

niekontrolowany wyciek substancji niebezpiecznej 7 9 7 441

12. KradzieŜe 7 3 4 84 13. Wypadki przy pracy 8 7 4 224 14. Choroby zawodowe 9 7 8 504 15. Nie wywiązywanie się z umów przez firmy współpracujące z hutą

(zwlekanie z terminem zapłaty, nieterminowość dostaw, złej jakości materiały do procesów produkcyjnych)

7 7 5 245

16. Zniszczenie majątku trwałego huty na skutek poŜaru, wybuchu 3 4 8 96

Suma wskaźnika CR: 1996

Tablica 8 MoŜliwości związane z ryzykiem dotyczącym ubezpieczenia

MOśLIWO ŚCI PM H TM CM 1. Wybór sprawdzonej firmy ubezpieczeniowej z reasekuracją, korzystanie

z usług firm brokerskich w celu zmniejszenia zagroŜenia wyboru niestabilnego ubezpieczyciela, sprawdzenie sytuacji finansowej firmy przed dokonaniem ubezpieczenia

10 10 10 1000

2. Dokładna kontrola (np. NIP, REGON) firm współpracujących z hutą, ubezpieczenie od niewypłacalności klientów huty, w razie konieczności korzystanie z usług firm windykacyjnych

8 10 9 720

3. Zamontowanie aparatury kontrolno-pomiarowej (np. czujniki dymu, gazu), regularne przeglądy maszyn i urządzeń, nadzór nad przestrzeganiem przepisów BHP w celu uniknięcia powaŜnych awarii instalacji elektrycznych lub gazowych i innych

10 10 6 600

4. Zatrudnienie agencji ochrony mienia, ubezpieczenie majątku huty, sys. alarmowe i zabezpieczeń (np. kamery) w celu uniknięcia kradzieŜy

10 9 10 900

5. Nadzór nad przestrzeganiem przepisów BHP, kontrola stanu technicznego maszyn i urządzeń, szkolenia podnoszące kwalifikacje zawodowe pracowników, szkolenia BHP, nadzór nad przestrzeganiem instrukcji obsługi danego urządzenia, regularne przeglądy maszyn i urządzeń, kary dla pracowników łamiących przepisy BHP, stosowane w celu ograniczenia wypadków przy pracy

10 6 3 180

6. Wysyłanie pracowników naraŜonych na pracę w najbardziej szkodliwych warunkach na urlopy zdrowotne, częstsze badania okresowe, szkolenia BHP oraz nadzór nad ich przestrzeganiem w celu zmniejszenia zagroŜenia chorobami zawodowymi

9 6 3 162

7. Współpraca tylko z firmami dokładnie sprawdzonymi, kontrola kondycji finansowej nawet stałych kontrahentów, ubezpieczenie od niewypłacalności klientów huty, zatrudnienie firmy windykacyjnej w celu uniknięcia strat finansowych związanych z nie wywiązywaniem się z umów przez firmy współpracujące z hutą

8 10 8 800

8. Naprawa lub zakup nowych maszyn i urządzeń, które zostały zniszczone, za środki uzyskane z wypłaty odszkodowania z tytułu ubezpieczenia

10 6 4 240

Suma wskaźnika CM: 4602

233

Tablica 9 ZagroŜenia związane z ryzykiem finansowym

ZAGROśENIA PR H TR CR 1. Ryzyko upadłości firmy ubezpieczeniowej 1 9 3 27 2. Niewypłacalność klientów huty 8 8 5 320 3. Znaczące podwyŜki cen materiałów potrzebnych do produkcji 7 6 8 336 4. Nietrafne decyzje inwestycyjne huty, przeinwestownie lub niedoinwestowanie 8 10 5 400 5. Nieuczciwość i nierzetelność dostawców (zwlekanie z terminami, złej jakości

materiały) 9 10 6 540

6. Brak środków finansowych na bieŜącą działalność huty (np. na zakup materiałów wsadowych, wynagrodzeń dla pracowników, opłacenie składek ZUS, energii, gazu itp.), spadek produkcji lub jej całkowite wstrzymanie, moŜliwość utraty płynności finansowej

8 10 6 480

7. Straty finansowe związane zaciąganiem kredytów lub zawieraniem umów międzynarodowych w niestabilnej walucie

3 7 6 126

8. Bankructwo banku, w którym są trzymane środki pienięŜne huty, co pociąga za sobą duŜe straty finansowe związane z utratą części tych środków

2 9 2 36

9. Współpraca z firmami z krajów niestabilnych politycznie lub gospodarczo i ewentualne straty z tym związane

1 6 2 12

Suma wskaźnika CR: 2201

Tablica 10 MoŜliwości związane z ryzykiem finansowym

MOśLIWO ŚCI PM H TM CM 1. Wybór sprawdzonej firmy ubezpieczeniowej z reasekuracją, korzystanie z

usług firm brokerskich w celu zmniejszenia zagroŜenia wyboru niestabilnego ubezpieczyciela

9 9 9 729

2. Współpraca tylko z firmami dokładnie sprawdzonymi, kontrola kondycji finansowej nawet stałych kontrahentów, ubezpieczenie od niewypłacalności klientów huty, zatrudnienie firmy windykacyjnej w celu uniknięcia strat finansowych związanych z nie wywiązywaniem się z umów przez odbiorców

7 9 4 252

3. Przy znaczącej podwyŜce cen materiałów potrzebnych do produkcji naleŜy przeanalizować dokładnie oferty wszystkich firm oferujących potrzebne materiały i wybrać najbardziej korzystną, stosującą upusty, promocje lub skorzystać z kredytów czy teŜ własnych rezerw finansowych; starać się wygospodarować niezbędne środki finansowe z innych dziedzin działalności huty

9 6 2 108

4. Dokładna i rzetelna analiza inwestycji, współpraca tylko z firmami z odpowiednią renomą, wypłacalnymi, po dokładnej ich kontroli

9 10 7 630

5. Uwzględnienie w umowach dotyczących dostaw kar dla dostawców oraz innych środków zabezpieczających interesy huty na wypadek ich nierzetelności i nieuczciwości

8 7 5 280

6. Negocjowanie z bankami kredytów niskooprocentowanych na bieŜącą działalność huty, uruchomienie linii kredytowej, tworzenie rezerw finansowych dla utrzymania płynności finansowej, wygospodarowanie pieniędzy z innych gałęzi działalności huty

9 9 4 324

7. Dokładna analiza kursu walut i podejmowanie racjonalnych decyzji o zaciąganiu kredytów lub zawieraniu umów międzynarodowych wyłącznie w miarę stabilnej walucie

10 9 7 630

8. Trzymanie środków pienięŜnych, zawieranie transakcji wyłącznie w bankach o dobrej renomie, zaufanych, sprawdzonych, posiadających zabezpieczenie na wypadek bankructwa

10 9 9 810

9. Dokładna analiza sytuacji politycznej i gospodarczej państw, z którymi planowana jest współpraca międzynarodowa i podjęcie racjonalnej decyzji odnośnie tej współpracy (nie zawieranie umów z krajami niestabilnymi)

10 3 4 120

Suma wskaźnika CM: 3880

234

LITERATURA: 1. Bank J.: „Zarządzanie przez jakość”, Wydawnictwo G & Ska, Warszawa 2001 2. Bernstein P.L.: „Risk as a History of Ideas”, Financial Analysis Journal, nr 1, 1995 3. Best P.: „Wartość naraŜona na ryzyko, obliczanie i wdraŜanie modelu Var”, Dom

Wydawniczy ABC, Kraków 2000 4. Biegański M.: „Hedging i nowoczesne usługi finansowe”, Wydawnictwo AE,

Poznań 2001 5. Bizoń-Górecka J.: „InŜynieria niezawodności i ryzyka w zarządzaniu

przedsiębiorstwem”, Oficyna wydawnicza OPO, Bydgoszcz 2001 6. Borkowska S.: „Wynagrodzenie wyŜszej kadry kierowniczej”, w: Zarządzanie

Kadrami. Perspektywy badawcze i praktyka., Listwan T. red., Wydawnictwo AE, Wrocław 2000

7. Borys G.: „Zarządzanie ryzykiem kredytowym w banku”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Wrocław 1996

8. Bowels J.: „An assessment of RPN in FMECA”, Journal of the IEST, t.47, 2004, s.51-57, Mount Prospect

9. Braun H.: „Risikomanagment – Eine spezifische Controllingaufgabe”, Darmstadt 1984

10. Buła P.: „Zarządzanie ryzykiem w jednostkach gospodarczych. Aspekt uniwersalny”, Wydawnictwo AE, Kraków 2003

11. Butler C.: „Tajniki Value at Risk”, LIBER, Warszawa 2001 12. Charsley P., Brown B.: „HAZOP studies under ISO 9000”, Chemical Engineering

Progres, t.86, 2002, s. 64-67 New York 13. Collins R.: „Applying HAZOP to control system”, Professional Safety, t. 40, 1995,

s.23-27, Park Ridge 14. Crockford G. N.: „The Bibliography and history of Risk Management: Some

Preliminary Observations”, The Geneva Papers on Risk and Insurance, t.7, nr 23, 1982

15. Davis M., Agliilano N.J.: „Fundamentals of Operations Management”, Irwin, New York 2002

16. Doherty N.A.; „Corporate Risk Management”, McGraw-Hill Book Co., New York 1985

17. Dowgiałło Z. red.: „Słownik ekonomiczny dla przedsiębiorcy”, Wydawnictwo Znicz, Szczecin 1996

18. Drucker P.F.: „ Jak skutecznie zarzadzać firmą”, PWE, Warszawa 1993 19. Dunett S.: „Fault tree analysis”, Science Journals, t. 2, 2004, s.93-102, London 20. Dziawgo D.: „Credit-rating. Ryzyko i obligacje na międzynarodowym rynku

finansowym”, PWN, Warszawa 1998 21. Gil Z., Kubińska-Kaleta E., Kubiński W.: „Podstawowe modele ryzyka i antyryzyka

w hutnictwie”, WND AGH, praca zbiorowa pod redakcją M. CzyŜ i Z. Cięciwy, Zarządzanie przedsiębiorstwem w warunkach integracji Europejskiej, cz. I., Zmiany w teorii i praktyce zarządzania, Kraków 2004

22. Gil Z.: „Zarządzanie ryzykiem i antyryzykiem w działalności gospodarczej i społecznej”, WND AGH, Kraków 2001

23. Gołębiowski M. i in.: „Polityka Projakościowa w przedsiębiorstwie”, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2002

24. Haims Y.: „ Toward a Holistic Approach to Total Risk Management”, The Geneva Papers on Risk and Insurance, t.17, nr 64,1992

25. Haims Y.: „Total Risk Management”, Risk Analysis, t.11, nr 2, 1991

235

26. Hamrol A., Mantura W.: „Zarządzanie jakością. Teoria i praktyka”, PWN, Warszawa 2002

27. Harpster R.: „Demystifying design FMEAs”, Qality, t. 44, 2005, 20-22, Troy 28. Haubenstock M., Mude D.: „Quantifying Capital for operational Risk”, The Rma

Journal, 2002, s. 76-79 29. Head G.L. red.: „Essentials of Risk Control”, Insurance Institute of America,

Malvern, Pa.1986 30. Hitt M., Ireland R.: „Strategy Management”, Thonson 31. Instrukcja dotycząca gospodarki odpadami – materiały wewnętrzne huty 32. Instrukcja identyfikacji zagroŜeń i ocena ryzyka zawodowego – materiały

wewnętrzne huty 33. Jedynak P., Szydło S.: „Zarządzanie ryzykiem”, Wydawnictwo Zakład Narodowy

Imienia Ossolińskich, Wrocław, Warszawa, Kraków, 2001 34. Jennergren L. P. , Kenney R. L.: „Metody oceny ryzyka” / w: / Analiza systemowa –

podstawy i metodologia, praca zbiorowa pod redakcją W. Findeisena, PWN, Warszawa 1985

35. Jędralska K: „Koncepcja zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwie”, Materiały konferencyjne, Gdańsk 1993

36. Kacprzyk J.: „Zbiory rozmyte w analizie systemowej”, PWN, Warszawa 1986 37. Kaczmarek T.: „Ryzyko i zarządzanie ryzykiem. Ujęcie interdyscyplinarne”, DIFIN,

Warszawa 2005 38. Kaczmarek T.: „Zarządzanie ryzykiem handlowym i finansowym dla praktyków”,

Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z.o.o., Gdańsk 1999 39. Kaczmarek T.: „Zarządzanie ryzykiem w przedsiębiorstwie eksportującym”,

Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z.o.o., Gdańsk 2001 40. Karten W.: „Aspekte des Riskmanagment”, Betriebliche Forschung und Praxis,

1978 41. Kendal R.: „Zarządzanie ryzykiem dla menedŜerów”, LIBER, Warszawa 2000 42. Kloman H.F.:„Rethinking Risk Management”, The Geneva Papers on Risk and

Insurance, t.17, nr 64,1992 43. Knight F. H.: „Risk”, Uncertainty and Profit, Boston 1921 44. Kolano A., Gil Z., Rębiasz B.: „Model optymalnej alokacji produkcji i obrotu

półwyrobami w hutnictwie Ŝelaza”, Z. N. AGH „Elektryfikacja i mechanizacja Górnictwa i Hutnictwa”, nr 146, 1982

45. Korzeniowski L.: „Firma w warunkach ryzyka gospodarczego”, European Association for Security, Kraków 2002

46. Kruciński M., Białowąs W.: „Metalurgia Ŝelaza. Stalownictwo”, Skrypty Uczelniane AGH, Kraków 1982

47. KsięŜyk M.: „Ekonomia”, Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków 2006

48. KsięŜyk M.: „Podstawowe zagadnienia ekonomii”, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2002

49. Kubińska-Kaleta E., Kubiński W., Gil Z.: „NajwaŜniejsze zagroŜenia kryzysowe w hutnictwie”, WND AGH, praca zbiorowa pod redakcją P. Podobińskiego, Zarządzanie przedsiębiorstwem w warunkach integracji Europejskiej, cz. I., Zmiany w teorii i praktyce zarządzania, Kraków 2004

50. Kubiński W. i in.: „Integracja procesów technologicznych w walcowni zimnej taśm”, Hutnik – Wiadomości Hutnicze, t. 71, 2004, 12, s. 600

51. Kubiński W., Białowąs J.: „Wytwarzanie nowych rodzajów powłok na wyrobach stalowych”, Hutnik-Wiadomości Hutnicze, t. 70, 2003, 1, s. 25-30

236

52. Kubińska-Kaleta E., Waszkielewicz W: „Określenie róŜnymi metodami ryzyka w duŜych przedsiębiorstwach przemysłowych na przykładzie huty stali”, WND AGH, Zagadnienia Techniczno-Ekonomiczne, t. 50, 2005, 1, s. 83 – 93

53. Kubiński W., Kubińska Kaleta E.: „Modernizacja hutnictwa drogą integracji procesów produkcyjnych”, WND AGH, Zagadnienia Techniczno-Ekonomiczne, t. 48, 2003, 1, s. 141 – 152

54. Kubiński W., Pacyna J.: „Podstawowe wiadomości z walcownictwa i obróbki cieplnej prętów stalowych”, Tech-progres, Kraków 1999

55. Kubiński W., Waszkielewicz W., Kubińska Kaleta E.: „Modernizacja hutnictwa drogą integracji procesów produkcyjnych”, Mater. XI Konferencji Politechniki Częstochowskiej „Produkcja i zarządzanie w hutnictwie”, Ustroń 25-27.06.2003, s. 128–132

56. Kubiński W.: „Zintegrowany proces odlewania oraz walcowania prętów i kształtowników”, Hutnik - Wiadomości Hutnicze, t. 67, 2001, 6, s. 229-234

57. Kupsch P. U.: „Risiken als gegenstand der Untrernahmenspolitik”, Wirtschauft und Studium, Nr. 4, 1975

58. Lam J.: „The Predictions for risk management“, The Rma Journal, 2003, s. 84-87 59. Lipka A.: „Ryzyko personalne: szanse i zagroŜenia zarządzania zasobami ludzkimi”,

Wydawnictwo Poltext, Warszawa 2002 60. Łasut A.: „Analiza wpływu ubezpieczeń od skutków klęsk Ŝywiołowych na ryzyko i

kondycje finansową przedsiębiorstw ubezpieczeniowych”, „Zagadnienia Techniczno - Ekonomiczne”, Zeszyt 1, tom 48/2003, s. 179-189, Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków 2003

61. Łucki Z. red.: „Matematyczne techniki zarzadzania”, Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków 2005

62. Malkiewicz T. i inni: „Encyklopedia techniki. Metalurgia”, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1978

63. Mahnken G. E.: „Use case histories to energize your HAZOP”, Chemical Engineering Progress, t. 97, 2001, s. 73-79, New York

64. Martyniak Z.: „Metody organizowania procesów pracy”, PWE, Warszawa 1996 65. Matuszewski A.: „Metoda analityczna oceny ryzyka podejmowanych przedsięwzięć

rozwojowych”, Przemysł Drzewny, t. 47, 1996, 8, s. 2-5 66. Mendes Vaz de Melo,Martinez de Souza.: „Measuring financial risks with copulas“,

International Review of Financial Analysis, t. 13, 2004, s. 12-15 67. Menninghaus W.: „Zarządzanie ryzykiem stopy procentowej na podstawie koncepcji

wartości bieŜącej” Bank, 01/2001, s. 52-57 68. Michalski T.: „ Ryzyko w działalności człowieka”, w Podstawy ubezpieczeń, t. 1 –

Mechanizmy i funkcje, Wydawnictwo Poltext, Warszawa 2001 69. Mikolaj J.: „Rizikovỳ manažment”, RVS FŠI ŽU, Žilina 2001 70. Monkiewicz I. red.: „Podstawy ubezpieczeń”, Poltext, Warszawa 2000 71. Morgan J.P.: „Risk Metrics”, New York, 1996 72. Murray W., Denson W.: „System monitors reliability: a web based FMECA

interface linked to an expert system for oil analysis”, pulp and Paper Canada, t. 99, 1998, s. 32-36, Westmount

73. Nahotko S.: „Efektywność i ryzyko ekonomiczne w działalności gospodarczej”, Oficyna Wydawnicza Ośrodka Postępu Organizacyjnego, Bydgoszcz 1996

74. Nahotko S.: „Ryzyko ekonomiczne w działalności gospodarczej”, Oficyna Wydawnicza Ośrodka Postępu Organizacyjnego, Bydgoszcz 2001

75. Niedziółka P.: „Zarządzanie ryzykiem stopy procentowej w banku”, DIFIN, Warszawa 2002

237

76. Petterson R.: „Poradnik kredytowy dla bankowców”, Biblioteka Bankowca, Warszawa, 1995

77. Peumans H.: „Theorie et ptatique des calculs d’investissment”, Dunod, Paris 1996 78. Pfeffer I.: „Insurance and Economic Theory”, Illinois 1956 79. PN-IEC 1025:1994 „Analiza drzewa niezdatności” 80. PN-IEC 60300-3-9:1999: „Analiza ryzyka w systemach technicznych” 81. PN-IEC 812:1994 „Techniki nieuszkadzalności systemów, Procedura analizy

rodzajów i skutków uszkodzeń” 82. Pritchard C.: „Zarządzanie ryzykiem w projektach”, WIG-PRESS, Warszawa 2002. 83. Procedura ocena ryzyka zawodowego – materiały wewnętrzne huty 84. Reid R. D.: „FMEA – something old, something new”, Quality Progress, t. 38, 2005,

s. 90-94, Milwaukee 85. Rocznik Statystyczny 2004 r. 86. Rocznik Statystyczny Pracy 2004 r. 87. Rocznik Statystyczny woj. Małopolskiego 2003 r. 88. Romanowska M. i in.: „Leksykon zarządzania”, DIFIN, Warszawa 2004 89. Rowe A.: „An Anatomy of Risk”, New York 1977 90. Rumel-Syska Z.: „Konflikty organizacyjne. Ujęcie mikrospołeczne”, PWN,

Warszawa 1990 91. Shahin A.:„Integration of FMEA and the Kano model”, The international Journal of

Quality and Reliability Management, t.21, 2004, s. 731-736, Bradford 92. Schmoll A.: „Risikomanagement im Kredigeschäft”, Wien 1993 93. Schroeck G.: „Risk Management and Value Creation in Financial Institucions”,

Wily&Sons, Chichester, 2002 94. Schulte M.: „Integration der Betriebskosten in das Risikomanagement von

Kreditinstiuten”, Band 18, Wiesbaden 1994 95. Siegel J.G., Shim J. K., Hartman S. W.: „Przewodnik po finansach”, PWN,

Warszawa 1995 96. Sierpińska M., Jachna T.: „Ocena przedsiębiorstwa według standardów

światowych”, PWN, Warszawa 2005 97. Sinkey J.F.: „Commercial Bank Financial Management”, Macmillan Publishing Co.,

New York, 1992 98. Šlimàk L.: „Krizový manažment vo verejnej správe”, Žilinska univerzita, Žilina

2001 99. Snider H. W.: „Risk management: A Retrospective View”, Risk Management,

kwiecień 1991 100. Stoln K, Lund M. S.: „A Component-oriented approach to security risk assesment”,

SINTEF, 2005, s. 22-32 101. Sudoł S.: „Przedsiębiorstwo. Podstawy nauki o przedsiębiorstwie. Teoria i praktyka

zarządzania”, Dom Organizatora, Toruń 2002 102. Szeląg T.: „Hedging w teorii i praktyce”, Wydawnictwo Przecinek, Wrocław 2003 103. Tarczyński W., Mojsiewicz M.: „Zarządzanie ryzykiem”, PWE, Warszawa 2001 104. Tarczyński W.: „Rynki kapitałowe”, Placet, Warszawa 1997. 105. Tepnan L.N.: „Riski w ekonomikie junitidana”, Moskwa 2002 106. Thornhill W. T.: „Risk Management for Financial Organizations”, New York 1993 107. Ustawa z dn. 27 kwietnia 2001 r. o odpadach, Dz. U. 2001 nr 62 poz. 628 108. Willet A. H.: „The Economic Theory of Risk Insurance”, The University of

Pennsylvania Press, Philadelphia 1951 109. Williams C. A., HeinsR. M.: „Risk management and Insurance”, McGraw-Hill Book

Co., New York 1989

238

110. Williams C. A., Smith M.L., Young P. C.: „Zarządzanie ryzykiem a ubezpieczenia”, PWN, Warszawa 2002

111. Wiszniewski W. i in.: „Poradnik przygotowania analizy przemysłowych projektów inwestycyjnych”, WKTiR, Warszawa 1991

112. Załącznik do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. (poz. 1115) 113. Zachorowska A.: „Ryzyko działalności inwestycyjnej przedsiębiorstw”, Polskie

Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2006 Literatura internetowa: 114. TMS Brokers S.A..: „Ryzyko kursowe w firmie: jak nim zarządzać?”

www.finanse.egospodarka.pl/21291,Ryzyko-kursowe-w-firmie-jak-nim-zarzadzac,1,48,1.html

115. Broda M. Z.: „Identyfikacja, ocena i pomiar ryzyka”, www.ryzyko.pl/stare.ryzyko.pl/?l_menu=68

116. Broda M. Z.: „Określenie i pomiar ryzyka”, www.ryzyko.pl/stare.ryzyko.pl/?l_menu=65

117. Broda M. Z.: „Podejmowanie ryzyka”, www.ryzyko.pl/stare.ryzyko.pl/?l_menu=66: 118. Broda M. Z.: „Redukcja ryzyka: planowanie i organizacja”,

www.ryzyko.pl/stare.ryzyko.pl/?l_menu=77 119. Broda M. Z.: „Redukcja ryzyka: zabezpieczenia i ochrona”,

www.ryzyko.pl/stare.ryzyko.pl/?l_menu=78 120. Broda M. Z.: „Redukcja ryzyka”, www.ryzyko.pl/stare.ryzyko.pl/?l_menu=72 121. Broda M. Z.: „Statystyczne pułapki analizy ryzyka”,

www.ryzyko.pl/stare.ryzyko.pl/?l_menu=70 122. Broda M. Z.: „Zarządzanie ryzykiem”, www.ryzyko.pl/stare.ryzyko.pl/?l_menu=60 123. Encyklopedia Onet.pl: „Ryzyko gospodarcze”,

www.wiem.onet.pl/wiem/007489.html: 124. Encyklopedia Onet.pl: „Zarządzanie ryzykiem”,

www.wiem.onet.pl/wiem/005963.html 125. Encyklopedia Onet.pl: www.onet.pl/wiem/wielkipiec.html 126. http://healthcare.isixsigma.com/library/content/c040317a.asp: Smith D.: „FMEA:

Preventing a Failure Before Any Harm Is Done” 127. http://www.psychologia.edu.pl/index.php?dz=slownik&op=spis&id=805, Centrum

Informacji Naukowej – Instytut Psychologii Zdrowia 128. http://www.zarz.agh.edu.pl/bsolinsk/FMEA.html: Soliński B.: „Metody zarządzania

jakością FMEA. Analiza przyczyn wadliwości i krytyczności wad” 129. Internetowy Serwis Informacyjny Poland Online:

www.polandonline.com/news/news0202.htm: KGHM 130. Kli ś M.: „Ryzyko stopy procentowej”, www.bankier.pl 131. Lech A.: „Zarządzanie ryzykiem kluczem do stabilizacji pozycji kaŜdej firmy na

rynku”, www.finanse.info.pl/artykuly 132. Lusztyn M.G.: „Value at Risk - zarządzanie ryzykiem w przedsiębiorstwie”,

www.finanse.info.pl/artykuly: 133. Materiały dydaktyczne Akademii Ekonomicznej w Krakowie:

http://wizard.ae.krakow.pl/~frej0p/technologia.html 134. Podejrzane kontrakty KGHM, www.phssa.pl 135. Rodzaje ryzyka bankowego, wzr.pl/program/bankowosc.htm 136. Ryzyko.pl – portal poświęcony ryzyku: www.ryzyko.pl/nowy/risk.pl

239

137. Strona firmowa Pricewaterhousecoopers: „Kompleksowe rozwiązania z zakresu zarządzania ryzykiem” www.grms.pricewaterhousecoopers.pl:

138. Tygodnik finansowy „Ryzyko bankowe - definicja”, www.tf.pl/view.php?art.=7361 139. Tygodnik Finansowy, „Ryzyko - definicja”, www.tf.pl/view.php?art.=7360: 140. Tygodnik Finansowy: „Rynkowa premia z tytułu ryzyka - definicja”,

www.tf.pl/view.php?art.=7359: 141. Tygodnik Finansowy: „Ryzyko finansowe - definicja”,

www.tf.pl/view.php?art.=7362: 142. Tygodnik Finansowy: „Ryzyko systematyczne, rynkowe - definicja”,

www.tf.pl/view.php?art.=7363: 143. Tygodnik finansowy: „Ryzyko walutowe, kursowe - definicja”,

www.tf.pl/view.php?art.=7364: 144. Wojtyło P.: „Ryzyko walutowe w przedsiębiorstwie”,

www.euro.bankier.pl/edu/multiarticle.htm?article.id=594592 145. www.bazawiedzyfmea.pl: Istota metody FMEA 146. www.nepss.org/presentations/dfr10.pdf: „Fault tree analysis”, NASA Lewis

Research Center, 1-16 147. www.npd-solutions.com/fmea.html: Crow K.: „ Failure modes and effects

analysis (FMEA)” 148. www.sverdrup.com/safety/fta.pdf: Clemens P : „Fault tree analysis” 149. www.wspiz.pl/~myszewski/pliki/Ryzyko/fmea%20mysz.doc: Myszewski J.:

„Analiza Przyczyn i Skutków Wad - standard analizowania standardów” 150. Wyciślak S.: „Ryzyko”, www.republika.pl/ryzyko/ryzyko.html 151. Wyciślak S.: „Zarządzanie ryzykiem – geneza i kierunki analiz”,

www.republika.pl/ryzyko/zarzadzanie_ryzykiem_geneza.html 152. Wyciślak S.: „Zarządzanie ryzykiem – ujęcie definicyjne”,

www.republika.pl/ryzyko/zarzadzanie_ryzykiem.html 153. Wysocki S.: „Ekspozycja na ryzyko walutowe – podejście praktyczne”,

www.infovide.pl/inspiracje/publikacje.xml?sekcja=1#2: 154. śurawinski G.: „Walka w KGHM”, www.money.pl