Akış Katsayısı

• Bir kanalın toplama havzasına düşen yağışların tamamı kanallara intikal etmez.

• Bir kısım buharlaşır, bir kısım yüzey boşluklarında tutulur, bir kısmı da zemine sızar.

• Geriye kalan kısmı da kanallara intikal eder.

• Kanala intikal eden bu kısım akış katsayıları yardımıyla bulunur.

• Akış katsayısı, belirli bir havza için kanalın maksimum debisiyle birim zamanda bölgeye düşen maksimum yağış miktarı arasındaki orandır.

• C ile gösterilir.C = Qmaks/Rmaks

Qmaks: Kanala intikal eden maks. debi

Rmaks: Bölgeye birim zamanda düşen maks. yağış miktarıdır.

Akış katsayısı, 0 ila 1 arasında değişen boyutsuz bir sayı olup, büyüklüğü şu faktörlere bağlıdır:

• Yüzey kaplama cinsi• Toprak cinsi ve zemin özelliği• Bitki örtüsü• Yüzey eğimi• Yağmurun süresi• Yağmurun şiddeti• Bölgenin iklimi• Hava sıcaklığı ve rutubet

• Bir bölgede değişik özelliklerde alanların bulunması halinde, ortalama bir akış katsayısı,Cort = bağıntısından hesaplanır.Ai: Farklı özelliğe sahip alanlarCi: Bu alanlara ait her bölgenin akış

katsayısı

• Çeşitli iskan bölgelerinin akış katsayıları ve kanala su veren bölgelerdeki kaplamanın cinsine göre akış katsayıları tablolar halinde verilecek olursa:

Kaplama cinsine göre akış katsayıları

Kaplama Cinsi Akış katsayısıMetal kaplı çatılar 0,70-0,95Kiremit “ “ 0,85-0,90Değişik örtülü düz çatılar 0,50-0,80Asfalt yüzeyler ve sızdırmaz kaplamalar 0,85-0,90Taş kaplamalar 0,50-0,70Stabilize yol 0,15-0,30Park ve yeşil sahalar 0,05-0,25Ağaçlı saha ve ormanlar 0,01-0,20

İskan durumuna göre akış katsayıları

Yapı alanlarının Nüfus yoğunluğu Akış katsayısı%’si (N/ha) (C)

Çok yoğun 50 400-800 0,60-0,85Yoğun 40 250-350 0,5 -0,65Orta yoğun 30 150-200 0,40-0,55Seyrek 20 100-120 0,25-0,45Bahçelievler 10 60-90 0,20-0,30İş bölgesi 70-90 - 0,70-0,95İskan edilmeyensahalar - - 0,05-0,25

Zaman katsayısı ve toplanma süresi

Yağmursuyu kanallarının hesabında 2 tip süre söz konusu dur.• Hesaba esas alınacak yağmurların

süresi• Yağış sularının, hesabı yapılacak

kesite gelmesi için gerekli süre

• Genel olarak yağmurların şiddetleri süreleriyle ters orantılıdır.• Süre uzadıkça şiddet azalır.• Yağmur şiddetinin zamanla değişimi,

zaman katsayısı olarak tanımlanır.

• Bir yağmurun süresi, şiddeti ve tekerrürü bilinirse, süresi ve tekerrürü farklı olan yağmurların şiddetleri, zaman katsayısı yardımıyla;• İx/θx = iy/θy veya ix = (θx/θy).iy

bağıntısından hesaplanabilir.• θ = 24/(T+9). (1/n0,35) n: tekerrür, T: zaman (dk)

İx: hesaplanması istenen x süreli yağmurun şiddeti

İy: y süreli yağmurun şiddeti

θx: x süreli yağmurun zaman katsayısı

θy: y süreli yağmurun zaman katsayısı

Zaman katsayısının değerleri, her bölgeye ait belirli süreye haiz yağmurların rasat neticelerinden elde edilebilir.

• Ülkemizde her meteoroloji istasyonunda süre, şiddet, tekerrür eğrileri verilmektedir.• Yağış sularının hesap edilecek kesite

gelmesi için geçen süreye toplanma süresi adı verilir ve 2 kısımdan meydana gelir.1- Giriş süresi 2- Akış süresi

Giriş Süresi

• Toplama bölgesi içerisinde kanal girişine en uzak noktaya düşen yağmurun kanala girmesi için geçen süredir.• Giriş süresi, bölgenin eğimine yüzey

pürüzlülüğüne ve toplama alanının büyüklüğüne bağlıdır.

Giriş Süresi

• Çatılardan gelen sular, doğrudan kanallara verildiği için giriş süresi 10 dk’dan daha küçüktür.• Oldukça düz ve yağmur suyu

ağızlıklarının büyük aralıklarla yerleştiği caddelerde bu değer, 10-15-20 dk ya kadar çıkabilir.

Akış Süresi

• Yağış suyunun, hesaplanan bir kesit için, en uzaktaki kanaldan söz konusu kanala gelmesi için geçen süredir. • Bu süre, her bir kanalın boyunu

kanaldaki su hızına bölmek suretiyle bulunur.

Yağmur suyu Kanallarının Debisi

• Yağmur suyu kanallarına gelen debi, Q=A.r.c bağıntısından hesaplanır. (Q:debi L/sn, A:alan ha, r: hesap yağmuru verimi L/sn.ha, c:akış katsayısı)• Kanallara gelen debinin hesabında

hesap yağmurunun süresi önemli rol oynar.

• Kanallara giren suyun miktarı, yağışın başlangıcından itibaren sıfırdan başlayarak artar.• Bu artış bütün toplama alanının

suları, incelenen kesite gelinceye kadar devam eder ve bir maksimuma ulaşır.

• Yağmur devam ettiği sürece, söz konusu kesitten maksimum debi geçmeye devam eder.• Yağmur durduktan sonra kesitten

geçen debi, zamanla azalarak sıfır olur. Bu durum, yağmur süresinin toplanma süresinden büyük olması halinde meydana gelir.

• Yağmur süresinin toplanma süresinden daha kısa olması halinde toplama havzasının uzaktaki noktalarının suları, söz konusu kesite gelmeden yağış kesileceği için “gecikme olayı” oluşur.• Dolayısıyla kesitten geçen en büyük

debi, hesap yağmuru esas alınarak hesaplanan değerden küçük olur.

Genel bir kural olarak, • Toplanma süresi hesap yağmuru

süresine eşit veya ondan küçükse (Tt≤Ty), debi hesabında hesap yağmuru esas alınır.• Şayet toplanma süresi yağmur

süresinden daha büyükse (Tt>Ty), debi hesabında süresi toplanma süresine eşit bir yağmurun verimi esas alınır.

Kanaldaki akışın zamanla değişimi

• Hesabı yapılan kesitten önce birden fazla kanal mevcutsa, toplanma süresi büyük olan kanalın süresine söz konusu kanaldaki akış süresi ilave edilerek hesap yapılır.

• Bazı hallerde,hesaplanacak kanaldan önce birleşen kanalların debileri birbirine yakın değerlerde olabilir. Bu durumda, bu iki kanalın toplanma sürelerinin ağırlıklı ortalaması alınır. Bulunan değere söz konusu kanaldaki akış süresi eklenir.

• Yağmur suyu kanalları, en kısa yoldan civardaki yüzey suyuna veya dere yatağına suları verecek şekilde geçirilir.

• Bütün sokaklara yağmur suyu kanalı döşenmesine gerek yoktur.

• Ancak 80 ila 100 m den daha uzun caddelere kanal döşenir ve kanalları cadde başlangıcından değil, 50 ila 60 m ilerden başlatılır.