1

AKTİF HESAPLARIN İNCELENMESİDÖNEN VARLIKLAR

Tekdüzen Hesap Planında dönen varlıklar;10. HAZIR DEĞERLER11. MENKUL KIYMETLER12. TİCARİ ALACAKLAR13. DİĞER ALACAKLAR15. STOKLAR17. YILLARA YAYGIN İNŞAAT VE ONARIM MALİYETLERİ18. GELECEK AYLARA AİT GİDERLER VE GELİR TAHAKKUKLARI19. DİĞER DÖNEN VARLIKLAR hesap gruplarından oluşur.

2

10 HAZIR DEĞERLER

Bu grup, işletmenin kasasında ve banka hesaplarında bulunan nakit paralar ile gerektiğinde değer kaybına uğramadan paraya çevrilebilen (menkul kıymetler hariç) veya para yerine kullanılabilen (posta pulları, otobüs kartları,…) varlıkları kapsarlar. Hazır değerler grubunda yer alan hesaplar aşağıdaki gibidir.

100. KASA101. ALINAN ÇEKLER102. BANKALAR 103. VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLER (-)108 DİĞER HAZIR DEĞERLER

3

100 KASA HESABI

İşletmenin elinde bulunan ulusal ve yabancı paraların TL karşılığının izlenmesi için kullanılır. Kasa hesabının işleyişi, tahsil olunan para tutarları borç, ödemeler ve bankaya yatırılan para tutarları alacak kaydedilir. Hesap daima borç bakiyesi verir veya sıfır olur.

Bu hesaba, üçüncü kişilerden alınan çekler kaydedilmez, söz konusu çekler “101 Alınan Çekler” hesabına kaydedilir. İşletmelerdeki tüm nakit hareketleri “Günlük Kasa Defteri”nde izlenir.

4

Tekdüzen Hesap Planı yabancı paraların da bu hesapta izlenmesini öngörmüş, bu nedenle, yabancı paralar için başka bir hesap açılmamıştır. Buna göre Kasa Hesabı Türk parası mevcutları ile yabancı paraların TL üzerinden tutarlarını izleyecek ve toplam nakit miktarını gösterecektir. Dönem sonunda işletmenin kasasında bulunan yabancı paralar borsa raici ile değerlendirilir. İşletme lehindeki kur farkları kambiyo karı, aleyhtekiler ise kambiyo zararı olarak kaydedilir.

5

Yabancı para bulundurmayan ve tek kasası bulunan işletmeler, Kasa hesabını defteri kebir düzeyinde tutarlar. Birden çok kasası bulunan işletmelerde Kasa hesabı; Merkez Kasa, ..Şubesi Kasası, …Bölgesi Kasası şeklinde bölümlenebilir. Yabancı para bulunduran işletmelerde ise TL Kasası ve Yabancı Para Kasası ayrımı yapıldıktan sonra, Yabancı Para Kasası kendi içinde Dolar Kasası, …şeklinde bölümlenebilir.

100 Kasa hesabında görünen nakit mevcudunun gerçekte var olup olmadığı her iş günüde kontrol edilir. Bunun için günlük kasa sayımı yapılır ve kasada bulunan para ile hesap bakiyesi karşılaştırılır. Bunların birbirine eşit olması gerekir.

6

100 KASA HESABI ÖRNEKLERİ

1. A işletmesi, B işletmesine 2000TL değerinde malını peşin olarak satmıştır.

2. A işletmesi vadesi gelen 3000TLlık alacak senedini tahsil etmiştir.

3. A işletmesi Ziraat Bankasından 4000TLlık kredi çekmiştir.

7

4. A işletmesi İş Bankasına 3000 TL yatırarak vadesiz mevduat açmıştır.

5. A işletmesi X işletmesine(satıcı) 2000TLlık senetsiz borcunu ödemiştir.

6. A işletmesi idari binasının kirası olarak 1500TL ödemiştir.

8

101 ALINAN ÇEKLER HESABI:

İşletmeler peşin olarak sattıkları mal ve hizmet karşılığında nakit yerine çek de alabilirler ve istedikleri zaman müşterinin banka hesabından tahsil ederek paraya dönüştürürler. Bu hesap; gerçek ve tüzel kişiler tarafından işletmeye verilmiş olup, henüz tahsil için bankaya verilmemiş veya ciro edilmemiş çeklerin izlenmesini sağlar. Müşterilerden alınan çekler yazılı değerleri üzerinden bu hesabın Borcuna, bankadan tahsil edilen veya ciro edilenler ise Alacağına kaydedilir.

Yabancı para üzerinden düzenlenen çekler TL karşılığı olarak kaydedilir ve izlenir. Çeklerin giriş ve çıkışında aynı değer esas alındığından hesap daima borç bakiyesi verir veya kapanır.

9

Çek, bir bankaya hitaben ve belli kurallara uyularak düzenlenen bir ödeme emridir. Çekin çekilebilmesi için, keşidecinin banka hesabında yeterli para karşılığının bulunması gerekir. Çek üzerindeki hakkın devredilmesi işlemine ciro denir. Çekin ciro edilmesi için, çekin arka tarafına yeni lehdarın adı yazılarak veya yazılmadan el yazısıyla imzalanması yeterlidir. Bunlar aynı yerde 10 gün, aynı kıtada 1 ay, ayrı kıtada 3 ay içinde tahsil edilmelidir. Bu sürenin dolmasından sonra keşideci çekten vazgeçebilir.

Çeklerde vade yoktur, bankaya ibraz edildikleri gün ödenir. Çekler genelde alındığı zaman ilgili bankadan tahsil edilir. Ancak bazen çeklerin tahsili için ileri bir tarih belirtilebilir.

10

101 ALINAN ÇEKLER HESABI ÖRNEKLERİ

1. X işletmesi Alp TEKİN’den olan 500TLlık senetsiz alacağa karşılık olarak bu tutar kadar 250TLlık 2 adet İşBankası çeki alınmıştır.

2. X işletmesi 250TLlık çeklerden birini İş Bankasından tahsil etmiştir.

3. X işletmesinin 250TLlık çeki, Satıcı Ali Gün’e olan borcuna karşılık ciro edilmiştir.

11

102 BANKALAR HESABI:

İşletme tarafından yurtiçi ve yurtdışı banka ve benzeri finans kurumlarına yatırılan ve çekilen paraların izlenmesini sağlar. Bankalara para olarak veya hesaben yatırılan değerler hesabın Borcuna, çekilen tutarlar ile 3. kişilere tahsil edilen çek ve ödeme emirleri hesabın Alacağına kaydedilir.

Yabancı paralı mevduatlar ise işlem tarihindeki TL karşılığı olarak kaydedilir ve izlenir. Dönem sonunda yabancı paralı mevduatlar bilanço tarihindeki kura göre değerlenir.

12

İşletmenin birçok bankada mevduatı olabilir. Bankalar hesabının bakiyesi (borç kalanı) işletmenin bankalarda bulunan TL ve Yabancı Paralı mevduatların toplamını gösterir. Bankalar hesabının bakiyesi Bankalar tarafından gönderilen Hesap Ekstreleri ile karşılaştırılır. Fark varsa gerekli düzeltme kayıtları yapılır.

Aynı banka ile çalışan kişilerin hesapları arasında yapılan aktarmaya virman denir. Ancak ister çek, ister hesaptan hesaba aktarma talimatı verilsin, ödeme veya yerine getirme gerçekleştirilinceye kadar bunlar 103 Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri hesabında izlenir.

13

Bankalarda açılan mevduat hesaplarına vade sonunda belli tutarda faiz işler. Bu faiz işletmeler için gelirdir. Bu nedenle 642 Faiz Gelirleri hesabına kaydedilir. Faiz geliri hesaplamasında;

Faiz Geliri= Anapara * vade (ay olarak) * Aylık faiz oranı

Faiz gelirleri üzerinden gelir vergisi ve fon payı kesilir. Kesilen vergiler 193 Peşin Ödenen Vergi ve Fonlar hesabına kaydedilir. Ama örneklerde aksi belirtilmedikçe (bu veri ve fonlar) bu husus dikkate alınmayacaktır.

14

Bilanço gününde, dönemsellik kavramı ve gelir ile giderleri eşleştirme ilkesi gereği, işlemiş olan faiz tutarının kaydı yapılır. Fakat vade sonu gelmediği için istenebilir durumda olmayan faiz geliri 102 Bankalar hesabının borcuna değil, 181 Gelir Tahakkukları hesabına kaydedilir, alacaklı hesap ise 642 Faiz Gelirleri hesabı olur.

15

102 BANKALAR ÖRNEKLERİ

1. C işletmesi adına, İş Bankasında 500 TLlık vadesiz mevduat hesabı açılmıştır.

2. C işletmesinin İş Bankası aynı mevduat hesabından 250TL

çekilmiştir.

16

3. C işletmesinin vadesiz mevduat hesabına Alıcı Seda Hanım 2000TL lık borcunu yatırdığını bildirmiş ve bankadan da bu işlem doğrulandıktan sonra işletmenin kayıtlara alınmıştır.

4. Nil işletmesinin X bankasındaki 5000TLlık 3ay vadeli %48 faiz oranlı hesabı vade sonunda, anaparası ve faizi alınarak kapatılmıştır. Elde edilen faiz gelirinden, kaynaktan kesilen gelir vergisi ve fon payı tutarı 66TLdır.

17

103 VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ HESABI:

Bu hesapta, işletmenin 3. kişilere bankalardan çekle veya ödeme emri ile yapacağı ödemeler izlenmektedir. Kişilere çek ve ödeme emri verildiğinde bu hesaba Alacak, ödendiğinde ise Borç kaydedilir. 103 hesabı alacak bakiye veren, pasif nitelikli bir hesaptır. Hesabın bakiyesi işletme tarafından düzenlenen çek, virman ve ödeme emirlerinden henüz banka tarafından ödenmemiş olanların tutarını gösterir. Bu nedenle hesap 102 Bankalar hesabını azaltan, (-) işaretli bir kalem olarak yer alır.

Asıl itibariyle pasif nitelikli ancak aktifte raporlanan hesaplara aktifi düzenleyici, asıl itibariyle aktif nitelikli ancak pasif raporlanan hesaplara ise pasifi düzenleyici hesaplar denir.

18

103 VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ HESABI ÖRNEKLERİ

1. Demo işletmesi satın aldığı 1.500TLlık ticari mal karşılığında satıcılara çek düzenleyip (keşide edilmiş)vermiştir.

2. Kaya işletmesi, satıcılara olan 4.000TLlık borca karşılık virman talimatı vermiştir.

19

3. Demo işletmesi 6000TLlık kira ödemesini çek düzenlenerek yapmıştır.

4. Kaya işletmesi banka yetkilisi ile yaptığı görüşmeden virman işleminin gerçekleştiğini öğrenmiştir.

20

108 DİĞER HAZIR DEĞERLER HESABI:

Nitelik itibariyle hazır değer sayılan pullar, vadesi gelmiş kuponlar, tahsil edilecek banka ve posta havaleleri (yoldaki paralar)gibi değerler izlenir. Sözkonusu hazır değerler edinildiğinde bu hesaba Borç, kullanıldığında, tahsil edildiğinde veya başka şekilde elden çıkartıldığında hesaba Alacak kaydedilir. 108 hesabının bakiyesi henüz elden çıkarılmamış ‘diğer’ grubundaki hazır değerleri gösterir.

21

Pullar yardımcı hesabı; posta ve damga pullarının kullanılıncaya kadar alış değeri ile izlenmesi için kullanılır. Pullar kullanıldığında ise bir gider hesabına borç yazılır ve bu hesap kapanır.

Vadesi gelmiş kuponlar yardımcı hesabı; faiz veya kar payı getirisi olan menkul kıymetlerin, faiz ve kar payı kuponları ‘menkul kağıtlardan’ kesilip kasaya konulduğunda veya tahsile verildiğinde izlenmesi için kullanılır. bunlar işletmeye ödendiğinde hesap kapanır.

Yoldaki paralar yardımcı hesabı; işletme lehine yapılmış bir havalenin ihbarının alınması ile tahsil edilmesi arasında geçen zaman aralığında bu havalelerin izlenmesi için kullanılır.

22

108 DİĞER HAZIR DEĞERLER HESABI ÖRNEKLER

1. Poyraz işletmesi 400TLlık damga ve 600TLlık posta pulu satın almıştır.

2. Poyraz işletmesi daha önce aldığı posta ve damga pullarının yarısını dönem içinde kullanmıştır.

3. Boran işletmesi daha önce kestiği tahvil faiz kuponlarını ve isme gelen banka havalesini tahsil etmiştir.

23

11. MENKUL KIYMETLER

Bu hesap grubunda, faiz geliri veya kar payı elde etmek amacıyla, geçici bir süre elde tutulmak üzere alınan ve pazarlanabilir nitelikte olan hisse senedi, tahvil, hazine bonosu, finansman bonosu, yatırım fonu katılma belgesi, kar-zarar ortaklığı belgesi, gelir ortaklığı senedi “kıymetli kağıtlar” ve bunlara ait değer azalma karşılıkları izlenir. Tekdüzen Muhasebe Sisteminde kısa vade için alınan menkul kıymetler alış değeri ile kaydedilir. Ancak alış komisyonları bu hesapta değil, 653 Komisyon Giderleri olarak kaydedilir.

24

110 HİSSE SENETLERİ111 ÖZEL KESİM TAHVİL, SENET VE BONOLARI112 KAMU KESİMİ TAHVİL, SENET VE BONOLARI118 DİĞER MENKUL KIYMETLER119 MENKUL KIYMETLER DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ

KARŞILIĞI(-)Bir işletme sürekli ortak olmak amacıyla alınan hisse

senetler ve değişik nedenlerle uzun süre elde bulundurulan tahvil, senet ve bonolar “Mali Duran Varlıklar” grubu içinde “240 Bağlı Menkul Kıymetler” , “242 İştirakler” veya “245 Bağlı Ortaklıklar” hesaplarında izlenir.

25

110. HİSSE SENETLERİ HESABI:

Hisse senedi, sermayesi paylara bölünmüş şirketler tarafından, şirkete sermaye koyan kimselere verilen, değerleri ve ibareleri birbirine eş senetlerdir. Hisse senetleri şirket sermayesine katılma payını gösteren ve bu payların el değiştirmesini sağlayan menkul kıymetlerdir.

26

İşletmenin geçici olarak elde tuttuğu hisse senetleri izlenmektedir. Satın alınan hisse senetleri alış değeri üzerinden bu hesabın borcuna, satıldığında ise yine aynı bedel üzerinden hesabın alacağına kaydedilir. Hisse senetleri alış değerinden daha yüksek bir değerden satılması durumunda 654 Menkul Kıymetler Satış Karı, tersi durumunda ise 655 Menkul Kıymetler Satış Zararı hesapları da devreye girer. Hesabın bakiyesi, cüzdandaki pazarlanabilir hisse senetlerinin alış değerini gösterir.

27

Hisse senedi sahipleri, yılsonunda şirket kar elde eder ve bunu dağıtmaya karar verirse, sahip olunan pay oranında kar payı (temettü) alırlar. İşletmenin elinde bulunan hisse senetlerinden bazılarına ait kar payları tahsil edilebilir duruma geldiğinde, ilgili kar payı kuponu hisse senedinden kesilerek tahsil edilir veya bankaya tahsil edilmek üzere verilebilir. Bu kar payı, işletmenin karları arasına katılmak üzere “64 Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Karlar” grubundaki “640 İştiraklerden Temettü Geliri” hesabına kaydedilir.

28

110. HİSSE SENETLERİ HESABI ÖRNEKLER

1.a. 8.6.2008 tarihinde A işletmesi kısa süreli yatırım yapmak amacıyla İş Bankasına verdiği talimatla tanesi 15TLdan 20.000 adet Ereğli hisse senedi alıyor. İş Bankası bu işlem sonunda 500TL komisyon ücreti alıyor.

b. 10.09.2008 tarihinde A işletmesi bankaya Ereğli hisse senetlerinin yarısını 17TLdan satması talimatını veriyor.

29

c. 25.10.2008 tarihinde A işletmesi bankaya Ereğli hisse senetlerinin diğer yarısını 14TLdan satması talimatını veriyor.

2. Nil işletmesi 12.5.2009 tarihinde portföyündeki (elindeki) hisse senetlerinden kar payı tahsil edilebilir duruma gelmiş olanların kuponlarını keserek, karşılığı olan 10.000TL tutarındaki kar payını (temettüyü) tahsil etmiştir.

30

111. ÖZEL KESİM TAHVİL,SENET VE BONOLARI HESABI:

Tahvil, anonim şirketlerin ve kamu kuruluşlarının borç para bulmak amacıyla çıkardıkları eş değerli borç senetleridir. Şirketlerin çıkaracağı tahvil miktarı tasdik edilmiş son bilançodaki ödenmiş sermayeden fazla olamaz ve bütün tahviller satılıp parası tahsil edilmeden yeniden tahvil çıkarılamaz. Menkul kıymet niteliğinde olan çeşitli senet ve bonolar vardır;

Gelir Ortaklığı Senetleri: Ulaşım, haberleşme, enerji gibi kesimlerde kamuya ait alt yapı tesislerinin gelirlerine ortak olunması için çıkarılan senettir.

31

Finansman Bonosu: Anonim şirketlerin kısa süreli finansman ihtiyaçlarını banka dışı kaynaklardan sağlamalarına imkan tanıyan bir menkul kıymet türüdür.

Kar ve Zarar Ortaklığı Belgeleri: Anonim şirketlerin finansman ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla kara veya zarara ortak olmak üzere çıkardıkları menkul kıymet türüdür.

Hazine Bonoları: Kamu kesiminin kısa vadeli borçlanma amacıyla çıkardığı borçlanma senetleridir.

Yatırım Fonu Katılım Belgeleri: Menkul kıymetler yatırım fonuna katılım payını gösteren belgelerdir.

32

Tahvil, senet ve bonolar ait oldukları işletme, kurum ve kuruluşlar dikkate alınarak, işletmenin sahip olduğu tahvil, senet ve bonolardan özel sektör tarafından çıkartılmış olanlar 111 Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonoları hesabında, devletin çeşitli daireleri ve kuruluşları ile yerel yönetimlerin çıkardığı tahvil, senet ve bonolar 112 Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Bonoları hesabında izlenir. İşletme özel kesim tarafından çıkartılmış tahvil, senet ve bono satın aldığında, 111 hesabı alış bedelleri üzerinden borçlandırılır. Bu değerler herhangi bir nedenle elden çıkarıldığında ise, hesap alış bedeli üzerinde alacaklandırılır. Dönem sonunda hesap borç bakiyesi verir, bu kalan işletmenin elindeki tahvil, senet ve bonoları alış bedeli üzerinden gösterecektir.

33

Tahvil ve bonoları geçici yatırım amacıyla satın alan işletmeler, bunların üzerinde yazılı faiz oranında ve belirtilen vadelerde faiz geliri elde ederler. Burada tahvil ihraç eden firmanın kar veya zarar elde etmesinin önemi yoktur. Tahvil elinde bulunduran kişi, tahvili ihraç eden firmadan alacaklı durumdadır. Vade geldiğinde, tahvil faiz kuponları kesilip ödenmek üzere bankaya verildiğinde veya cüzdana alındığında, ödeme gerçekleşinceye kadar 108 Diğer Hazır Değerler hesabında izlenir. Burada faiz geliri kolaylık sağlama bakımından, aynı bankalar hesabının işleyişinde açıklandığı gibi, yine aylık bazda hesaplanacak ve kaydedilecektir.

34

Tahviller, hisse senetlerinde olduğu gibi, eğer borsada işlem görüyorlarsa ya piyasa yada maliyet değerinden düşük olanıyla, ya da piyasa değeriyle değerlenirler. Borsada işlem görmüyorlarsa, değerleme gününe kadar olan faiz ve varsa diğer gelirleri tahakkuk ettirmek suretiyle alış değeri o günkü değere getirilir. Vergi Usul Kanununa göre tahviller borsa (piyasa) değeri ile değerlenir.

35

111. ÖZEL KESİM TAHVİL SENET VE

BONOLARI HESABI ÖRNEKLERİ:

1. a. 5.2.2008 tarihinde Kaya işletmesi faiz dönemi 1.2- 1.7.2008, faiz oranı yıllık %30 olan X işletmesine ait tahvillerden 5.000 adedi 20TLdan satın aldı.

b. 1.7.2008 tarihinde Kaya işletmesi X işletmesinin tahvil faiz kuponlarını tahsil edilmek üzere kesilmiştir (faiz kuponları cüzdana alınmıştır)

c. 15.7.2008 tarihinde Kaya işletmesi kesilen tahvil faiz kuponlarını tahsil etmiştir.

36

d. 14.7.2008 tarihinde Kaya işletmesi 50.000TLlık devlet tahvilini banka aracılığıyla satın almıştır. Bu işlem için banka 500TL komisyon ücreti almıştır.

e. 1.12.2008 tarihinde Kaya işletmesi daha önceden aldığı devlet tahvillerinin yarısını 35.000TLya satmıştır.

f. 15.6.2009 tarihinde Kaya işletmesi daha önceden aldığı devlet tahvillerinin diğer yarısını ise 20.000TLya satmıştır.

37

118. DİĞER MENKUL KIYMETLER HESABI:

Bu hesapta hisse senetleri, kamu ve özel sektör işletmeleri tarafından çıkarılmış bulunan tahvil, bono ve senetlerin dışında kalan menkul kıymetler izlenir. Altın, altındışı kıymetli madenler gibi değerler, diğer menkul kıymetler olarak ele alınır ve 118 hesabında izlenir. Diğer menkul kıymetler grubuna giren değerler satın alındığında, alış bedeli üzerinden Diğer Menkul Kıymetler Hesabı borçlandırılır, satıldığında hesap alacaklandırılır. Bu nedenle, hesap borç bakiyesi verir ve bakiye işletmenin mevcut diğer menkul değerlerinin alış bedeliyle gösterir.