alaşım kaplama

8/8/2019 alam kaplama

1/65

10. DERS

ELEKTROMETAL

KAPLAMA TEKN

ALAIM KAPLAMA BANYOLARIBLM 1


2/65


3/65

ELEKTROMETAL KAPLAMA TEKN II

DERS 10

METAL ALAIM KAPLAMA BANYOLARI (1)

NDEKLER

BALIK SAYFA

PRN KAPLAMA (Bakr ve inko alam, Cu-Zn)

Alam kaplamann temelleri 1-10Alam kaplamada 5 etmen 9-10Alam kaplamada verimlilik 10-11Pirin kaplama banyolar 11-12Pirin banyosunun altrlmas 12-15Bir dier pirin reetesi 15Pirin kaplama parlatclar 16-17Dkme demir stne pirin kaplama 17Pirin kaplama banyosunun kontrol 17-22Pirin banyolarnda hata giderme 22-26

Kt pirin kaplamalarn sklmesi 27

BRONZ (TUN) KAPLAMA (Bakr ve kalay alam, Cu-Sn)

Sahte bronz banyolar 28Sahte bronz banyolarnn kontrol 29Dier sahte bronz banyolar 30Kadmiyum bronz banyosu 31Gerek bronz kaplama banyolar 32-35Oksalat banyosunun kontrol 35

Stanatl siyanr banyosu 36-39l bronzlar 39

ALAIM ALTIN KAPLAMA

Giri 40-41Altn alamlarnn karat (ayar) 42Termik ve Elektro kaplanm altn alamlar 42


4/65

ELEKTROMETAL KAPLAMA TEKN II

DERS 10

METAL ALAIM KAPLAMA BANYOLARI (1)

NDEKLER

BALIK SAYFA

ki temel kural 42

Altn kaplama renklerini etkileyen faktrler 43-50Renkli altn reeteleri 51-52Altn alam banyolarnn altrlmas 53-54Yksek ayarl altn kaplama 55Altn alam banyolarnn analizi 56Kalitesiz kaplamalarn sklmesi 56Elektronikte altn alam kaplama banyolar 57-58Alam altn kaplamada karlalan vakalar 59Seilmi referanslar 60Snav: Ders 10 61


5/65

EKT-10-1

PRN KAPLAMA

PRN (Bakr ve inko alam, Cu-Zn)

ALAIM KAPLAMANIN TEMELLER:

Ders 1de rendiiniz zere, kaplanabilir metal iyonlarieren bir elektrolitten direkt elektrik akm geirilirseelektrik enerjisinin bir ksm kimyasal enerjiye dnr vemetal, ilemin bir paras olarak katotta kaplanr.

Kaplanabilir iki metalin iyonlar elektrolitte mevcut ise

ve iinden akm geiyorsa ne olur?

Metallerin alam kaplamalarna dair karmak ve ilerlemiteorilerin olmakla birlikte, biz alam kaplamay tek metalkaplama konusunu ele aldmz zamanki bak asndan elealacaz. Bu bak as enerji ve itir.

Elektrik enerjisi birka metalin iyonlarn ieren bir

zeltiden geiyorsa, bu metalik forma indirgenecek en kolay

metal ilk nce kaplanacak olandr.

Bu, enerji her zaman en kolay yolu takip eder temelilkesine baldr.

Ders 2de rendiiniz zere, metalin elektromotorserisindeki yeri ne kadar dk (aada) olursa, dier herey eitken metalik bir forma indirgemek o kadar kolay olur.Dk metaller dediimiz ise yksek metal serilerinden dahaASL olanlardr. Daha ASL metallerin znmesi ya da iyonikekle dnmesi zordur ancak, iyonik ekle dndkleri zamanmetalik ekle geri sokmak da kolaydr. Elektromotorserilerdeki dier daha az ASL metallerin znmesi ya da

iyonik ekle dnmesi daha kolaydr ancak indirgemek ya dametalik ekle geri sokmak daha zordur. Seride belirtildiigibi metal potansiyeli, sz konusu metalin indirgenmesininkolaylk ya da zorluunun bir ltdr.

Elektrik enerjisi her zaman en kolay yolu takipedeceinden, alam kaplama ii elektrolitte mevcut bulunanmetallerin enerjiye, eit kolaylkta bir yol sunmalarndanibarettir. Bu baaryla yapld taktirde elektrik enerjigeii, iki ya da daha fazla metal iyonlarnn kat metal vegerek alam oluturmak iin ezamanl olarak indirgenmesine

yol aacaktr.


6/65

EKT-10-2

imdi bu blmn konusu olan bakr ve inko alampirinci ele alalm.

Ders 2 deki elektromotor seri tablosuna bakarsanz,bakrn potansiyelinin 0,34, inkonun potansiyelinin +0,76volt olduunu gsteriyor. Buna gre, bakr inkodan ok dahaasal olup, serbest bakr ve inko iyonlar ieren birzeltiye elektrik enerjisi verilirse bakrn kendi kendinekaplanacan bekleyebiliriz.

Bu basit olgunun doruluunu, bakr slfat 1 normal veinko slfat 1 normal olacak ekilde bir zelti hazrlayarakgrebilirsiniz. Kurun anot ve bakr katot kullanarak 0,54

A/dm lik akm younluunda olacak ekilde elektrik enerjisiverin. Kaplama bakr olacaktr.

Burada karlalan sorun, serilerde metalleri naslyaknlatrabileceimizdir. Bir metal indirgemenin kolayl,metalin zeltideki iyonlama miktar ile son dereceilgilidir. nk tm metal tuzlar suda zndndeiyonlarken, bazlar dierlerinden daha ok iyonlarlar.Bylece bakr slfat suda zndnde, iyonlama ilemi

CuSO4 Cu++ + SO=4

eklinde olur ve tepkimenin %100 tamamlanmas gereklideildir. Reaksiyon soldan saa olduu gibi sadan sola dagidebilir ve bakr slfatn belli bir yzdesinin ayrlmadya da iyonlamad, bunun dndaki miktarnn iyonlatbir denge noktasna ular. Elektrolitte olduka fazlamiktarda bakr iyonu varsa, bunlar indirgenmek zere katottamevcut bulunacak ve inko iyonlar mecazi anlamda sokaktabraklm olacaktr. Yeterli bakr iyonu olduka elektrik

enerjisi inko iyonlarndan ok bakr iyonlarn tercihedecektir. Farz edin ki bir yolunu bularak mevcut tm bakriyonlarn indirgedik bu durumda enerji inko iyonlaryla datemas haline geer!

Bunu yapmann en kolay yolu daha az bakr slfat eriterek,daha az bakr iyonu bulunmasn salamaktr. Bylece sadece0,0001 Normal bakr slfat ieren bir zelti hazrladysak ve1 Normal inko slfat bulunmas durumunu muhafaza ettiysekbakr iyonlarna nazaran daha fazla inko iyonu mevcut olur;enerji, saysal fazlal nedeniyle az da olsa inko

iyonlaryla da temas halinde olmak zorundadr.


7/65

EKT-10-3

Basit bir rnek vermek gerekirse, biri bakr dieri deinko olan iki ubuk dnelim. Her ikisi de 30 cm uzunluunda

ve yzey alanlar 10 dm2

olsun. Bunlar ekildeki gibi birelektrik devresinde balyoruz. Bakrn elektriksel direnciinkonunkinin kabaca 1/4 kadar olduundan, enerjinin ou(80%i) bakr ubuktan geecektir. inko ubuktan daha fazla

elektrik gemesini istiyorsakbakr ubuun kesiti inkonunkesitinin 1/4' olana kadarinceltebiliriz ve bu ekilde aynakmn her iki ubuktan dagemesini salarz. Bakr ubuuyeterince inceltirsek inko

ubuktaki akmn istenilenyzdeliini de ayarlayabiliriz.Deimeli olarak akm

istediimiz ynde datlncayakadar, inko ubuun apnistediimiz miktarda ykselte-biliriz. Bunlar istenilen enerjidalmn elde etmek iinkullanlabilecek hilelerdir.

inkonun bakrla birlikte kaplanmasnda, bakr slfat

konsantrasyonunun indirgenme hilelerinden yararlanabilirizbylece ok az bakr iyonlar olup, ok pratik olmamaklaberaber ie yarar. Pratik olmamasnn nedeni, herhangillebilir akm ilettiiniz anda katot evresinde mevcutbulunan birka bakr iyonlarnn inko ile kaplanmas vezeltiyi bakr iyonlarndan tamamyla yoksun olarak katodunevresinde brakmasdr. Bu olutuu vakit, sadece inkokaplanr ve hibir alam kaplama olumaz! Bu durum aadakidiagramdan da anlalabilir.

Bundan dolay bakr slfatkonsantrasyonunu azaltmak bir ieyaramayacak ve baka bir yol bulmakzorunda kalacaz. Suda zndndeneredeyse hibir serbest bakriyonunun zeltide bulunamayacakarmak bir formda iyonlaan bakrbileikleri vardr. Bu tr birbileie bir rnek, Na2Cu(CN)3

formll sodyum bakr siyanrdr.


8/65

EKT-10-4

Suda zndnde aada gsterildii ekilde serbestsodyum iyonlar ve karmak bakr siyanr iyonu oluturmak

iin iyonlar.

Na2 Cu(CN)3 2Na+ + Cu(CN)3=

Karmak bakr siyanr iyonu, aada gsterildii gibibirka serbest bakr iyonu oluturmak iin ikinci biriyonlamaya urar.

Cu(CN)3= Cu+ + 3(CN)-

zeltide mevcut bakr iyonlarnn miktar o kadar azdrki zelti sradan bir bakr tuzu zeltisi gibi davranmaz.Bunu daha nce yaptnz demir ivi deneyi ile grmtnz.

Eer elektromotor kuvveti, sodyum bakr siyanr zeltisiiinde duran bakr bir ubuk kullanarak llrse, bakrpotansiyelinin 0,34 volt deil +1 volt olduu grlecektir!Dier bir deyile potansiyel, basit bir inko tuz

zeltisindeki inkodan daha az asal olana kadar seridekibakr ykseltmek iin deitirilmitir!

Basit bir inko tuz zeltideki bakr siyanr iyonu ilekarlatrlamayacandan inko, sodyum inko siyanrNa2Zn(CN)4 olarak bu yeni zeltiye eklenebilir. inkonuniyonlamas bakr iin belirtilene benzer bir yol ilegerekleir.

Na2 Zn (CN)4 2Na+ + Zn(CN)4= Zn++ + 4(CN)-

Sonu olarak inko iyonu da daha az asil yaplmtr ancakinkonun deiimi, yeni zeltideki potansiyeli +0,76 volttan+1,2 volta deitii iin bakrdakinden daha azdr.

Esasnda, karmak bir bileik kullanarak yaptmz i,zeltide bulunan bakr iyonlar saysn ok kk birmiktara drmektir. Elbette buna evet diyeceksiniz, ancakbakr slfat konsantrasyonunu indirgeyerek ayn eyi daha nceyapmtk ve kullanl bir yol deildi.


9/65

EKT105

Ancak buradaki durumda yle bir fark vardr: Karmaksiyanr bileiinde ok az bakr iyonu mevcut olmakla

birlikte, bakr siyanr iyonlar daha fazla bakr iyonunaihtiya duyulduunda bunu salayacaktr.

Seyreltilmi bakr slfat zeltisinde, katodunyaknlarndaki mevcut olan az miktardaki bakr iyonukaplandktan sonra artk daha fazla kaplayamazsnz. Bakrsiyanr zeltisinde ise, birka bakr iyonu katot zerindekapland anda bakr siyanr iyonlar, daha fazla bakriyonlar oluturmak zere annda ayrr. [Cu(CN)3 Cu+3(CN)- reaksiyonu sa tarafa doru iler.] Katodun yaknlarndaher zaman bakr siyanr iyonlar mevcut olduu iin,

ihtiyacnz olduu anda daha fazla serbest bakr iyonu uygundurumda bulunabilecektir!

O zaman bu baarl bir hiledir ve pirin alamkaplamay mmkn klar. Ancak hatrlamamz gereken genel kuraludur; hile vastas ile inko indirgemeyi bakr indirgemegibi kolaylatrdk, bylece enerji geilerini eit derecedekolaylatrm olduk. stenilen alam kaplamaygerekletirmede kullanlabilecek dier hile trleri de vardrancak genellikle temel kurallar ayn kalr: ENERJ YOLLARINIETLERSENZ, BYLECE ALAIM KAPLAMA YAPABLRSNZ. Dier bir

deyile: ALAIM KAPLAMAYI TEK BR METALN KAPLANMASINDAN DAHAKOLAY HALE GETRRSENZ ALAIM KAPLAYABLRSNZ.

Alam kaplamaya bakmann dier bir yolu da kutuplama(polarizasyon) erileridir. Peki polarizasyon erisi nedir?ok basit. Polarizasyon erisi; metalik bir elektrodun,potansiyeli bilinen standart bir elektrot kullanlarak(rnein hidrojen elektrot) akm younluuna kar llenelektriksel potansiyelini simgeleyen bir eridir. Kulaakarmak geliyor ancak olduka basittir. Bir diyagram iimizikolaylatracaktr. ekilde bakr kaplanrken, bakr

elektrodun elektrik potansiyeli diyelim ki bakr siyanrzeltisinde llyor.

lk olarak, elektrodun potansiyeli nasl llr? Ders2de elektromotor serilerden konuurken bu konuya bir giriyapmtk. imdi biraz daha detayl grelim.

Kaplama banyosuna bir gerilim (voltaj) uygulandndabanyoda oluacak toplam gerilim, katottaki gerilim dm artzeltiden geerken oluan gerilim dm art anottakigerilim dm art ilk madde ile karlatrldnda

genellikle pek de nemli olmayan, metalik balantlar iindengeerken oluan gerilim dmne eittir.


10/65

EKT106

Katottaki voltaj (gerilim) d ile sylemek istediimizkatot potansiyelidir. Peki bunu nasl leceksiniz? Bu lm,

potansiyeli bilinen ve belli artlarda iken sabit olan birelektrot ile karlatrarak yapabilirsiniz. Bu sizinstandardnz olacaktr. Basitletirilmi diyagramda bakrkatot diyelim ki bakr siyanrl bir zeltide bakrkaplanyor. Bu bakr tabakaya hidrojen elektrot tuttururuz (yada kalomel elektrot). Yapmamz gereken ey bakr levhay vehidrojen elektrotu, minyatr serbest bir pil oluturmak iingerek kaplama ilemi devam ederken gsterildii gibibalamaktr. Bu minyatr pil tarafndan retilen vepotansiyometre ile llen tm gerilim diyelim ki 0,35 voltolsun. Bilinen artlar altnda hidrojen elektrot 0,01 volt

potansiyel (yar hcre potansiyeli) retir, o zaman verilenilem artlar altnda katottaki voltaj dmnn 0,35 0,01= 0,34 volt olduunu biliyoruz. te bu ekilde hesaplanr.

Katodun belli bir alan olduundan ve bir ampermetredentoplam akm lebileceimizden, lme esnasndaki akmyounluunu artk biliyoruz. Pekala, bu akm younluu vekatot potansiyeli bize polarizasyon erileri zerindeki birtek ucun yerini verir. Siyanr zeltisinde kaplanm bakrgibi bir metalin basitletirilmi polarizasyon erisi ekil4teki gibi grnr, erinin zerindeki her bir deer

yukarda tanmladmz yntem ile elde edilmitir.


11/65

EKT107

ALAIM KAPLAMANIN TEMELLER

ekil 5Ada kaplanan A metalinin B metalinin arlnaoran, A/B = Ka.ia / Kb.ib dir. Burada K metalin Faradaysabitidir. Burada hi hidrojen kaplanmad varsaylmtr.


12/65

EKT108

imdi ayn grafie C metali zerine kaplanan dier bir Bmetali iin polarizasyon erisini izelim. B metalinin

polarizasyon erisi ikinci eri ile gsterildii gibidir. Bu Bmetalinin A metali ile birlikte kaplanmasn umabilir miyiz?Cevap, sizin de grdnz gibi hayr olacaktr. nk makulbir katot potansiyeli, B metali ile akm akoluturmayacaktr. Bu da temel olarak daha nce verilen enerjikuramdr: Kaplamas en kolay olan bu metal kaplanacaktr. (Bubalamda hidrojeni bir metal olarak dnebilirsiniz).

Polarizasyon erileri birok deikene bal olduu iiniki eriyi ekil 5te gsterildii gibi birbirine daha

yaknlatrmak mmkndr. Bunun nasl yaplaca daha nceanlatlmtr. Bilinen katot potansiyeli e1 in A metalindebelli bir akm younluu ve B metalinde belli bir akmyounluu oluturduunu grebilirsiniz. Artk enerji yollarzde olup, A ve B metalleri C metali zerine birliktekaplanacak ve alam oluturacaktr. Tabi ki kaplanan A metalimiktar A metalinin Faraday sabitine ve ia akm younluunabaldr. Kaplanan B metali miktar da ayn ekilde Bmetalinin Faraday sabitine ve ib akm younluuna baldr.Kaplanan A ve B metallerinin arlklarnn birbirine oranKaia/Kbib olacaktr.

Burada ele aldmz olduka basit bir durum idi.Polarizasyon erileri daha karmaktr ve scaklk, bileimvb. pek ok deikenden etkilenirler. Aslnda birbirlerine dbaldrlar ve biri dieri zerinde etki sahibi olabilir! Buyzden ikinci ekilde gsterilen durumda her iki eri aprazgeilidir. apraz gei ucunda Bye kaplanan A metalininmiktar yalnzca gram eitlik arl orannda olacaktr. Heriki metalin de o anda yaklak olarak eit Faraday a sabitiolduunu varsaydmz da potansiyel drlrse daha fazla b

metali kaplanacaktr, dier taraftan potansiyel apraz geiucu zerine arttrlrsa daha fazla A metali kaplanacaktr.

Ksaca bu, karmak bir konu olan alam kaplamannbasitletirilmi bir hikayesidir. Daha teorik detaylaristiyorsanz dersin son ksmnda bulabileceiniz referanslarabaknz. imdi iin uygulama ksmna geri dnelim!


13/65

EKT109

Alam kaplamak iin gerekli artlar saladktan sonra,kaplanan bu alamn bileimini nasl kontrol edebiliriz?

Alam kaplandktan sonra bileimi kontrol edilemeyecei iinalam kaplamann pratik deeri az olduundan bu konunemlidir.

Genel olarak alam kaplamann bileimini kontrol eden BEetmen vardr. Bunlar: AKIM YOUNLUU, SICAKLIK, KARITIRMA,KMYASAL BLEM VE KONSANTRASYON. Bu be etmen aadakiekilde ilev grmektedir:

AKIM YOUNLUU:Akm younluundaki bir art genellikledaha az asal olan metalin kaplamadaki miktarn arttracaktr.

Bu yzden rnein pirinte, akm younluunu ykseltmekkaplamadaki inko younluunu ykseltecektir. Bunu u ekildeaklayabiliriz: Daha asal bir metali kaplamak kolayolduundan, az asal metallerin ok daha nnde kaplanmayaeilimlidir. Akm younluunu ykseltmek daha asal metallerinkatot evresinden daha hzl tkenmesine yol aar. Bu blgededaha az asal olan metal konsantrasyonu ykselir ve dolaysyladaha ok miktarda az asal metal kaplanr. Umarm kulaa kafakartrc gelmiyordur! Esas olarak akm younluunu

arttrarak asal metal ktl retmi oluruz, bu yzden dahaaz miktarda asal metal kaplanr. Buna karlk, AKIMYOUNLUUNU DRMEK ASAL METAL MKTARINI ARTIRIR. ncsayfadaki ekil 2ye baknz.

SICAKLIK: Scaklk, alamn bileimini u ekilde kontroleder:

ALAIM BANYOLARININ SICAKLIINI ARTIRMAK KAPLAMADAK ASALMETAL MKTARINI ARTTIRIR. Bunun nedeni scaklktaki birartn genellikle asal metalin iyonlama orann daha az asal

olan metallere gre daha hzl arttrmasdr. Daha fazlasayda asal metal iyonu mevcut ise daha hzl kaplanacaktr.Bu yzden bakr kaplamada scakl ykseltmek kaplamadakibakr miktarn artrr.

KARITIRMA: BR ALAIM KAPLAMA BANYOSUNDA KARITIRMAMKTARINI ARTTIRMAK GENELLKLE KAPLAMADAK DAHA ASAL OLANMETAL MKTARINI ARTTIRIR. Bunun sebebi, daha fazla sayda asalmetal iyonunun katot ile temas etmesi ve bunlar kaplamaskolay olduu iin daha fazla metalin kaplanmasdr.


14/65

EKT1010

KMYASAL BLEM: Kimyasal bileim (kompozisyon) alamkaplama bileimini ok ak ekilde kontrol eder, nk

eitli kimyasal bileikler kullanarak katottaki temel metaliyonlarnn iyonlamas veya retimi artrlabilir ya daazaltlabilir. Bu kategori dhilinde pH ya da banyonungreceli olarak asidik veya bazik olmas bulunur. Buradahibir genelleme yaplamaz ancak, genellikle bu katkkimyasallar ya da katot tabakasnda daha yksek birpolarizasyon retme eiliminde olan durumlar, kaplamadaki asalmetal miktarnn azalmasna yol aar.

KMYASAL KONSANTRASYON: Burada yine hibir genelleme

yaplamaz ancak zeltideki bir metalin daha yksekkonsantrasyonda (deriimde) bulunmas kaplamann yapsndadaha fazla miktarda bulunmas ile sonulanacaktr. Ancakkontrol altnda olan iyonlama oran olduundan bu her zamandoru olmayabilir. Kolay iyonlamayan bir metal tuzunun okyksek konsantrasyonu, ok kolay iyonlaan kk miktarda birmetal tuzu kadar etkili olmayacaktr.

imdi pirin kaplamaya geri dnelim:

ALAIM KAPLAMA OLARAK PRNCN KULLANIM ALANLARI: Pirinmuhtemelen en sk kaplanan alam metaldir. Dekoratifkaplamada ve metal ile kauuk arasnda daha sk bir bakurmak iin elik stne kapland kauuk endstrisinde sonderece yaygn bir kullanm vardr.

ALAIM KAPLAMADA VERM: Alam kaplamada verimliliibelirlemek kark bir meseledir ancak kolaylatrlabilir.Bunu yapmann en kolay yolu, inko %100 verimlilikte ve bakr

da 100% verimlilikte kaplanrken inko ile bakrn ayn andakaplanma verimliliinin %100 olduunu kabul etmektir. Bu,akmn inko ve bakr arasnda kaplanan metallerin arlnagre datldn varsaymaya edeerdir. Demek istediimizirneklemek iin 2 amper-saatlik elektrik enerjisi geiindensonra katotta 3 gramlk pirin kaplama elde edildiini farzedelim. Bu kaplama analiz edilirse arlka %80 bakr ve %20inkodan olutuu grlr. %100 verimlilikte, bir bakrl iyonzeltisinden her amper saat geiinde 2,37 gram bakrkaplanacandan ve 100% verimlilikte, 1 amper saat geince1,22 gram inko keceinden; 1 gramda 80-20 pirin kaplamas

elde etmek iin;


15/65

EKT1011

338,037,2

8,0= amper-saat + 164,0

22,1

2,0= = 0,502 amper-saat,

80-20 pirin iin elde ettiimiz sonutur. Bylece 3gramn 3 x 0,502 veya 1,506 amper saat gerektirdiini buluruz.3 gram salamak gerekte 2 amper-saat gerektirdiinden, verim

sadece 753,02

506,1= yani %75tir.

PROBLEM 1: ki amper saatlik enerji geii %75 bakr ve%25 inko arlnca analiz edilen 3 gramlk bir pirinkaplamaktadr. Kaplama verimi nedir?

PRN KAPLAMA BANYOLARI

Pirin alamlarnn pek ok banyo trnde kaplanmasnnmmkn olmasna ramen, tek pratik ticari banyo siyanr tipibanyodur. Aada tipik bir reetesi verilmitir:

BAKIR SYANR............... 113,4 gr

NKO SYANR............... 42,525 gr

SODYUM SYANR.............. 198,25 gr

SODYUM KARBONAT............. 113,4 gr

AMONYAK..................... 473 ml(1 pint)

SU.......................... 3,79 lt.

ALIMA KOULLARI; Scaklk: Oda scaklndan 37,7Cdereceye kadar. Daha dzgn ve temiz pirin rengi elde etmekiin daha yksek scaklk tavsiye edilir. Akm younluu: 0,54

A/dm

2

.

*

Tank gerilimi: 2-3 volt. Anot katot oran :2/1.

ANOTLAR: 75-25 pirin anotlar kullannz. Katot verimianot veriminden genellikle daha kk olduu iin, pirinanotlarla beraber rnein demir benzeri zlemeyen anotlarkullanmak gerekebilir. zeltinin pH 12 ve/veya altnaderse ve klorr mevcutsa sradan demir anotlar saldryaurayacaktr.

* Aadaki gibi yksek hzl olarak adlandrlan pirin reeteleriile daha byk akm younluklar kullanmak mmkndr: 283,50 gram

bakr siyanr, 113,40 gram inko siyanr, 510,3 gram sodyum siyanr,28,35 gram kostik soda, 56,70 gram sodyum karbonat, 3,79 litre su.Scaklk 43,3 C, pH 12,5.


16/65

EKT1012

Bu demir tuzlar banyoya getirilir ve bunlar (demirlisiyanrler) anot verimliliini nemli lde drr. Bu

dorultuda, zlemeyen anot materyali iin demir yerine 18-8paslanmaz elik tercih edilmelidir. zelti dengesinidzeltmek iin 80-20 veya 70-30 anotlar yardmc anot olarakkullanlabilir.

TANK: Elektrometalkaplama pirincinde tank materyali iinsradan demir ya da elik kullanlabilecei gibi kauuk,teflon ya da polietilen astarl elik, tank iin en iyikullanmdr nk bu ekilde zararl demir tuzlar nlenmiolur. Tm plastik polietilen tanklar kullanlabilir.

pH: Bu banyo iin tavsiye edilen ph aral kolorimetrik11,5-12dir. Banyo pHn ykseltmek genellikle kaplamadakiinko yzdelik orannn ykselmesine yol aar. Bu en ok,inkonun hem siyanrl bileik hem de zinkat bileii olarakbanyo iinde mevcut olmas durumunda meydana gelir. pHykseltmek, inkonun az iyonize zinkattan daha ok iyonizesiyanr formuna doru gemesine neden olur ve bu durum dahahzl iyon kaplamas yaplabilmesine imkan salar.

PRN BANYOSUNUN ALIMASI

Kauuk yaptrma iin pirin kaplama dnda ssleyici vedekoratif pirin kaplama kesin bir oranda bakr ve inkobileimi gerektirmez. Asl elde edilmek istenilen pirinrengidir ve bu nemli bir lttr. Elektrometal kaplama ileretilmi bir pirin ayn bileenli dkme pirinten farkl birrenge brnecektir. rnein kaplama ile elde edilebilecekdkme pirin rengine (%65 bakr) en yakn retimin %80 bakrbileeni olacaktr! Bunun nedeni tam olarak bilinememektedirancak dkme pirince nazaran kaplanm pirincin kristalyapsndaki farkla ilgili olduu sylenebilir. yleyse kat

bir pirin rengine uyumda bileimden ok grn nemlidir.Aada kaplamann rengini etkileyen kontrol etmenleritanmlanmtr. stenilen sar ile sar-yeil aras renk,bileiminde %70-80 bakr ieren kaplamalarla elde edilir.

AKIM YOUNLUU: Akm younluunu ykseltmek inkoieriini ykseltir, pirinci daha soluklatrr. Akmyounluunu drmenin ters bir etkisi vardr. Daha pemberenkli olma eilimli dzensiz ekilli kaplama paralarnda buetki grlebilir.


17/65

EKT1013

Bu, yksek bakr kaplama orann ortaya karanalanlardaki dk akm younluundan dolay oluur.

SICAKLIK: Scakl ykseltmek pirincin renginipembeletirecektir nk bakrn daha hzl oranda kmesineolanak verir. Scaklk drldnde tam tersi geerlidir.

KARITIRMA: Bakrn daha hzl oranda kmesine olanakverdii iin kartrma, kaplamann rengini pembeletirecektir

pH: pH arttka daha ok inko kecektir ve pH azaldkadaha az inko bakrla birlikte kecektir.

AMONYAK ER: Bir pirin zeltisinin amonyak ieriiolduka nemli bir rol oynar. Banyonu amonyak ieriiniartrmak, pirin kaplamasndaki inko miktarn arttrmaeilimindedir pirinci hafifletir)nk siyanrden bile dahadk iyonlama oran olan bakrla birlikte karmak bir formoluturur. Bylece bakr daha az asallatrlm olur ve dahafazla inko ker. Amonyan, dzenli renk ve bileim

kaplamalarnn elde edilebilecei aralklar geniletme gibibir ek zellii vardr.Bu bir ekilde katot verimliliinidzeltir.

METAL ORANI: Metal oranlarndaki geni eitliliklerlepirin kaplamalar elde edildiinden, zeltideki metal oranrnein bakrn inkoya oran ok nemli deildir ancak bakrkonsantrasyonunu ykseltmek genellikle kaplamaya daha fazlabakr koyma eilimindedir.

Not: Henz hazrlanm pirin banyosu, en iyi kaplamayelde etmek iin bekletilmelidir. Bu, yeni banyoyu A.C ileelektrolize ederek yaplabilir. Tanktaki her zelti galonuiin 10 dakikalna 6-10 volt kullannz. Bir dier yntem,benzer bileimli eski bir pirin zeltisinin 5% hacminieklemelidir. Baz belirli bileenler iyi sonu verenzeltiler iin gerekli olan banyo elektrolizi tarafndanretilir.

SERBEST SYANR: Serbest siyanr arttrmak kaplamadakiinko orann arttrr, azaltmak ise bakr orann arttrr.


18/65

EKT1014

Pirin banyosu altrmada henz tanmlanm olaneitliliklerin etkilerini bilmeniz nemlidir. Daha da

nemlisi, dzen ve sabit sonular istiyorsanz BR KEREDEBRDEN FAZLA DEKEN DETRMEMEK N KOULLARINIZI KONTROLETMELSNZ. Bu kural kolay grnebilir ancak gerektenuyulmas gereken bir kuraldr! Bunu bir rneklebasitletirelim:

Kaplamann renginin yol gsterdii bir pirin banyosualtrdnz varsayn. Akm kontrol etmenizin bir yoluyok ancak tankn iinde bir voltler ve ayarlanabilir birreostat var. Oda scaklnda alma tavsiye ediliyor vescaklk gnden gne ayn. Voltmetre 2 voltu gsteriyorken

banyo iyi bir kaplama rengi veriyor. Bir ksm ilemden sonrakaplama krmzlayor ve inkonuzun alaldn grp birazinko siyanr eklemeye karar veriyorsunuz. Banyoda inkosiyanr eritip 2 voltta ve 1oda kaplyorsunuz ve kaplamannncekinden de krmz bir renge dntn gryorsunuz! Bu,pirin kaplamaya yeni balam olanlarn sk sk yapt birhatadr, artcdr ki bu hatay uzman kaplamaclar vekimyagerler de yapar! Bu aptalca hatalar oumuzun banartr ve artmaya devam edecektir. Bu yzden bunu bir rnekolarak gzler nne sermeyi uygun buldum.

Soru u: NKO SYANR BANYODA ZNDNDE KAPLAMA NEDENDAHA KIRMIZI BR RENGE DND? Grnte sadece bir tanedeiken deitirilmiti-zeltideki inko metal miktarnoalttnz-Neden daha fazla bakr kapland?.. inko siyanr banyodazndnde, zeltideki bal olmayan ya da serbestsiyanrn bir ksm, inko siyanr znemez olduu iinuzaklatrld.znebilen ift bileim oluturmasna olanaksalayan, aadaki gibi sodyum inko siyanr sadece arsiyanr mevcutken znecektir:

serbest 2NaCN + Zn(CN)2 =Na2Zn(CN)4 hapsedilmisiyanr siyanr

Bu, bir ksm serbest siyanr banyodan kardnzdemektir daha az serbest siyanr ile nceki sayfadabelirtildii gibi daha fazla bakr kaplanacaktr. Dahas, dahaaz serbest siyanr ile elektrik rezistans artacaktr. Buyzden tank voltaj ile ncekinden daha dk akmyounluunda kaplama yapyorsunuz! (Yeterince ak deilse

Ders 2ye baknz).


19/65

EKT1015

Daha fazla bakr daha dk akm younluundakaplanacandan, bakrdan kaplamay kabul eden iki etmenin

birleimini elde edeceksiniz. Bu, inko tuzunun banyoyaeklenmesini etkiler! O ZAMAN DAHA SONRA VERLECEK OLAN BASTNKO METODUNA GRE BR TEST, NKOYA HTYA DUYULDUUNUGSTERRSE SERBEST SYANRNZ KONTROL ETMENZ VE NKOTAMAMIYLA ZNDKTEN SONRA VE UYGUN DEERE GETRMENZAKILLICA OLACAKTIR! (SORU: Pirin kaplamann rengi snkse vearsenik ya da nikelden kaynaklanmyorsa PROBLEM GDERMEKISMINA BAKINIZ- banyoya bakr siyanr eklemek neden zararvermez?)

Bu da mkemmel sonular vermi olan bir baka pirinbanyosu reetesidir.

Bakr siyanr............. 113,40 gr

inko siyanr............. 42,5 gr

Sodyum siyanr............ 198,25 gr

Sodyum karbonat........... 113,40 gr

Monoetanolamin............ 38 gr

Su........................ 3,79 lt

ncekine benzeyen bu reetede, dier reetedeki normalamonyak yerine organik bir amonyak bileimi olanmonoetanolamin kullanlmtr. Bu yer deitirmenin avantajorganik bileimin daha az deiken olmasdr ve bu, iyi renklipirin kaplamalarnn kaplanaca aral geniletmektedir.Tek dezavantaj ise banyonun, ilemde kat amur oluturmaeiliminin biraz daha ok olmasdr. Banyoya litre bana 2,64ml amonyak ekleyerek bunun stesinden gelinebilir.

ALIMA KOULLARI: Serbest siyanr, 5,62 - 7,5 gr/ltarasnda olmaldr. pH: pH 10,5 - 11,5 kolorimetrik aralndaolmaldr. Katot akm younluu: 1,6 2,15 A/dm. Pirinanotlar zerindeki akm younluu 0,54 A/dmden fazlaolmamaldr. Bu artlar altnda pirin kaplamann ierdiibakr yzdesi kabaca %70 civarnda olacaktr.


20/65

EKT1016

Henz anlattmz bu iki banyoya ilave olarak, pek oktescilli pirin banyosu vardr. Aslnda bunlar eitli katk

kimyasallar kullanarak yaplan siyanr tipi banyolardr. Bukonuyla ilgileniyorsanz bir nceki derste verilenreferanslara baknz.

DOLAPTA PRN KAPLAMA: Yukarda verilen her iki reete dedolap kaplama iin yeterli olacaktr. Dolaba 6 9 Voltgerilim uygulaynz.

PRN KAPLAMA PARLATICILARI: Uygun ayarlanm bir dolap

kaplama banyosu, 2,5 mikron kalnlna kadar parlak kaplamaverecektir. Bunun tesinde, parlatc olmadka ya da tescillibir banyo kullanlmadka kaplama matlaacaktr. Gerektenparlak bir pirin rengi elde etmek sz konusu ise vekaplamann kalnlnn bir nemi yoksa, paralara nce parlaknikel kaplamak, sonra da 20-30 sn sreyle pirin flauygulamak iyi bir yntem olup, ok parlak pirin elde edilir.Pirin banyosuna eklenebilecek birka parlatc vardr. Buparlatclar ve kullanlabilecekleri konsantrasyonlar aadalistelenmitir.

PARLATICI HAZIRLANII

Arsenik trioksit Bu tuzun 453 gr.n kostik sodal suzeltisi iinde zn (480 gr/lt).Her 1 litre kostik zeltisi iin120 gr arsenik kullann. Buzeltiden, pirin zeltisinin herlitresi iin 22,52 ml EKLEYN.KAPLAMAYI MATLATIRACAI VE ANOTLARIKARARTACAI N AIRI KULLANIMINDANKAININ.

Potasyum nikel siyanr 453 gr nikel siyanr sulu sodyumsiyanr zeltisi iinde zn (240gr/lt). Her 120 gr nikel siyanriin bu zeltiden 1 lt kullann.Pirin banyosunun her litresi iin

bu zeltiden 1,06 cc ekleyin.KAPLAMANIN OK BEYAZ OLMASINA NEDENOLACAI N AIRI KULLANIMINDANKAININ.

Yksek hzl banyolarda arsenik parlatclar kullanmaktan kann!


21/65

EKT1017

PARLATICI HAZIRLANII

Amonyum tiyoslfat Pirin banyosunun her galonu iin0,13 cc standart sv konsantrekullann. KAPLAMANIN RENKSZOLMASINA VE TORTULAMAYA NEDENOLACAI N AIRI KULLANIMINDANKAININ.

ok kullanldnda problem yaratacandan ve kontroletmesi zor olduundan mmknse parlatc kullanmamak iyi olur.Pirin kaplama kauuun yapmas iin yaplyorsa

parlatclardan kesinlikle saknlmaldr.

4 ila 8 gr/lt amonyum florr (NH4F) ilavesi, ilk reetedeverilen pirin kaplama banyosunun parlaklnda kayda deerbir iyileme salar. Ayrca kaplamann korozyon direncini birmiktar arttrr.

DKME DEMR STNE PRN KAPLAMA: Baz dkme demirtrleri zerine inko kaplama yapmak zor olduu gibi, pirinkaplama yapmak da zordur. Dkme demir zerinde pirin kaplamaelde edemiyorsanz, pirin kaplamaya gemeden nce kadmiyum ya

da kalay fla uygulayn. stenilirse bakr fla dakullanlabilir ancak bakr-inko oran iin kaplama analiziyapmak gerekirse bu tr bir fla doru analiz sonucu eldeetmenizi engelleyecektir.

PRN KAPLAMA BANYOSUNUN KONTROL: Kaplamada her gn aynrenk pirin elde etmek istiyorsanz serbest siyanr, pH veamonyak ieriini yakn takibe almanz, ara sra da metalierik kontrol yapmanz sizin iin nemlidir. imdi bunuyapmann yntemleri aklanacaktr.

SERBEST SYANR ER:

1. Pipetle 10 cc numune alarak 250 cc.lik balona koyun.2. 100 cc saf su ilave edin ve 5 cc %10 luk potasyum iyodr

zeltisi da 1 potasyum iyodr kristali ekleyin.

Cam ieyi sallandnda yeniden znmeyen, soluk sarbir bulanklk grene kadar 1/10 Normal gm nitrat zeltisiile titre edin. Bu bitim noktasdr.

GR/LT OLARAK SERBEST SODYUM SYANR MKTARI, KULLANILANGM NTRAT CCSNN 0,981 KATINA ETTR.


22/65

EKT1018

Bu serbest siyanr deeri gerek deer deildir nkzinkat Na2ZnO2 formunda mevcut olan inkonun bir ksm, belli

bir miktar ift siyanrl Na2Zn(CN)4 ile denge halindedir.Dahas, scakla bal olarak bakrn da bir veya daha fazlasiyanrl bileikleri mevcut olabilir. Bununla beraber, analizsrekli 24 C scaklkta yaplyorsa bu titrasyon yeterli birkontrol olarak kullanlabilir.

Daha kesin bir kontrol yntemi kullanmak istiyorsanz ilkdevaml bulankla ulatktan sonra lm yapn. Ardndan 5gram sodyum hidroksit paracn balona koyup zn, sonratekrar 24 C ye soutun. zeltinin yeniden berrak halegetiine dikkat edin. nceki gibi, devaml bulankla

ulaana kadar gm nitrat ilave edin ve tekrar lm yapn.kinci lm ile birinci lm arasndaki farkn 0,131 ilearpm, ift siyanrl inkonun zinkata dntrlmesi ileretilebilecek maksimum siyanr miktarn verir ve bu deerilk serbest siyanr lmnden karlrsa, serbest siyanrmiktar hakknda daha sabit ve gerek bir fikir eldeedilebilir.

RNEK 1: Sodyum hidroksit mevcut deilken yaplan ilktitrasyonda 10 cc gm nitrat okumas yaplyor. Sodyum

hidroksit eklendikten sonra 3,5 cc gm ilavesi gerekiyor. Buyzden serbest siyanr (10-3,5) cc x 0,981 = 6,37 gr/lt dir.

pH: Her zaman kullandnz pH katlar ile tatmin edicibir pH okumas yapmak mmkndr. Banyo memnun edici ekildealtrldnda pH not edin ve bu deerde tutun. pH,sodyum bikarbonat drlebilir ya da kostik soda ileykseltilebilir. Banyo bir tr havalandrma ile almyorsapH drmek iin temiz pamuklu bir bez parasnn iinebikarbonat sarn ve bir cam ubuun ucuna balayn.

Bikarbonat torbasn tankn dibine daldrn ve kartrn. Buekilde, aa kabilecek siyanr gaz zelti iindeyukarya doru karken yeniden znecektir. Bir dier yol dabikarbonat souk suda zndrmek ve ekilde gsterildiizere bir cam borudan aktarak eklemektir.


23/65

EKT1019

Tank seviyesinden en az 60cm yukarda bir rezerv ie

bulundurun. Bylece bikarbonatzeltisini tankn dibine doruzorlayacak bir pozitif basnuygulanr.

AMONYAK ER : Yeni birkaplama banyosu hazrlanrkenbanyonun her litresi banaeklenen orijinal amonyakmiktarnn (ml/lt olarak) ouyitirilir. nk amonyak ok

uucudur ve oda scaklndabile buharlaacaktr. Ancakkonsantrasyon 4,5 ml/lt ye kadar dtnde artk ncekikadar fazla amonyak kayb olmayacaktr. Siyanr zeltilerindehidroliz ile amonyak oluabilir. Bu yzden bir pirin kaplamabanyosunda amonyan izini srmek karmak bir itir.sterseniz aada verilen ynteme gre tam bir analizyapabilirsiniz ancak benim tecrbelerime gre amonyakkonsantrasyonunun dmesini nlemenin en kolay ve pratik yoluhergn (her 24 saattte bir) banyodaki zeltinin her 1 litresiiin 5,28 ml %28 lik amonyak (amonyum hidroksit) eklemektir.

1. Pipetle 25 ml numune aln ve 500 ml.lik bir beherekoyun. Behere, Turnusol kad zeltinin asidik halegetiini gsterene (krmz renge dnene) kadar havalandrmaaltnda dikkatlice asedik asit ekleyin.

2. imdi kelme durana kadar gm nitrat zeltisi(0,1N) ekleyin. Temiz bir sv damlas alp zerine zerinebir damla gm nitrat ekleyerek test edin. Eer temizsekelme tamamlanmtr. ki saat bekletin.

3. zeltiyi filtre edin ve kalan keltiyi lk saf suile durulayn. Filtratn (filtrede kalan tortu) hepsinitoplayn ve suyu ykayp ikisini uygun bir erlene yerletirin.

4. ieye 10 gram sodyum hidroksit ekleyerek, oluanamonya damtn. 50 ml 0,1N hidroklorik asit ieren cam birkabn iine damtn. Damtma tamamlandnda metil oranjindikatr olarak kullanp, 0,1N hidroklorik asitli cam kaptakiierii 0,1N sodyum hidroksit ile titre edin. Kullanlan HERml 1/10 N asit, 0,0017 gram amonyaa (NH3) denk gelir. NH3miktar aadaki eitlikten bulunabilir:

... gram NH3 = [(50 ml 0,1N HCl) - (... ml tketilen 0,1N NaOH)] x 0,0017


24/65

EKT1020

Bu eitlikten elde edilen deer deriime (konsantrasyon)gre ayarlanmaldr. Eer 25 ml numune kullanlyorsa sonucu

(1000ml/25ml) yani 40 ile arpmalsnz. Elde ettiiniz sonugram/lt cinsindendir. Kullanlan numune 50 ml ise sonucu gr/ltcinsinden elde etmek iin 20 ile arpmalsnz.

NKO ER:

1. Pipetle 10 ml rnek aln ve 250 ml.lik behere koyun.zerine 50 ml saf su ilave edin ve kaynamaya yaklaana kadarstn.

2. Isndktan sonra srekli kartrmak suretiyle 25 ml

%15 lik sodyum slfr zeltisi ekleyin ve kelip hazr halegelmesini bekleyin

3. keltiyi filtre edin ve birka damla sodyum slfrzeltisi ieren az miktarda su ile ykayn.

4. Orijinal kt zerindeki keltiyi 250 ml.lik deneyiesine aktarn. 10 ml konsantre hidroklorik asit ve birkatane sodyum slfr kristali ilave edin. Bir-iki dakikakaynatn ardndan 100 cc su ilave edin ve stmaya devam edin.inko kaplama dersindeki inko tayini konusunda grdnz

gibi, 10 gram amonyum klorr ve 3 damla difenilbenzidenindikatr ilave edin.


25/65

EKT1021

Scak zeltiyi, meneke rengin yeile dnd ilk anakadar 1/10 N potasyum ferro siyanr zeltisi ile titre edin.

Kullanlan demir siyanr miktar ... [cc] x 6,553 = ... gr/lt olarak inko

miktarna eittir.

BAKIR ER: Siyanr banyolarnda bakr iin verilenbasit yntemi takip ediniz. ok kesin olmamakla birlikteuygulamas ve kontrol kolaydr.

BAKIR: Daha kesin sonular iin aadaki yntem

kullanlabilir. (Siyanr banyolarndaki bakr iin dekullanlabilir.)

1. 250 mllik bir erlene 10 ml numune aln.

2. Havalandrma altnda 5 ml konsantre slfrik asit ve 1ml konsantre nitrik asit ilave edin. Eklemeyi yaparken erlenialkalayn.

3. Youn beyaz slfr trioksit gaz kana kadar kaynatn.

Organik parlatclar ve/veya tartaratlar mevcutsa ileme 5 mlyerine 10 ml slfrik asit ile balayn ve ilk gaz kndansonra erleni soutup bir ml daha konsantre nitrik asitekleyerek yeniden gaz k olmasn salayn.

4. Soutun ve 100 ml su ilave edin.

5. Koyu mavi bir renk alana kadar dikkatlice konsantreamonyak ekleyin (Keskin bir amonyak kokusu kacaktr).

6. Fazla amonyak buharlaana kadar 15 dakika kaynatn.

7. 2 gram amonyum biflorr ve 10 ml asetik asit (5 N)ekleyin. Bu ilemden sonra zeltinin rengi ak maviolacaktr.

8. zeltiyi oda scaklna kadar soutun ve 25 ml 20%lik potasyum iyodr zeltisi ekleyin.

9. zeltinin kahverengi rengi sarya dnmeye balayncayakadar 0,1 N sodyum tiyoslfat zeltisi ile titre edin.


26/65

EKT1022

10. %1 lik niasta zeltisinden (indikatr) 2 ml ilaveedin ve mavi renk gzden kaybolup bir dakika boyunca geri

dnmeyene kadar titrasyona devam edin.

11. Bakr ieriini aadaki gibi hesaplayabilirsiniz:

... (gr/lt) Bakr = ... (ml) tiyoslfat x Tiyoslfatn normalitesi x 6,365

Not: Niasta zeltileri zamanla kflenir. Eer zeltiok uzun sre bekletilmi ise yeni bir zelti hazrlayn.

PRN BANYOLARINDA HATA GDERME TABLOSU

BELRT MUHTEMEL SEBEB

Anotlar zerinde beyaz bir film oluuyor. Dk serbest siyanr

ZM: Beyaz film znmeyen inko siyanrdr. Dzeltmek iin fazladansiyanr ekleyin.

Akm akken, znebilen anotlar Ar arsenik ieriizerinde elik grisi - siyah film.

ZM: Kaplama zeltisine bir bakr levha daldrarak arsenik parlatcfazlasn giderin. Arsenik siyah olarak kelecektir.

Anotlar siyaha alan kahverengimsi renkte ; Ar kurun ieriiakm varken temizlemeyin; kaplama yank

ZM: Banyoyu gece boyunca 0,3 6,4 0,5 A/dm2de temizleyin. Dzgn

iletiliyorsa, anotlar zerinde devaml olarak grimsi yeil bir filmbulunmaldr. Parlaklarlarsa ortamda ok fazla serbest siyanr bulunuyordemektir.

Anotlar, yapkanl zayf olan Dk serbest siyanrkoyu bir filmle kaplanm. ierii

ZM: Film muhtemelen bir bakr oksidi formundadr. Anot zerinde bu tipbir film mevcutken de banyo kullanlabilir, ancak tortu retip przlleyol aacandan tavsiye edilmez. Film oluumu bitene kadar serbest siyanrmiktarn ykseltin.


27/65

EKT1023

HATA GDERME TABLOSU (devam)


Anotlar beyazlam ve polarize Ar kalay mevcut.olmu. Pirin kaplama yank.

ZM: Kalay fazlasn gidermek iin banyoyu 1,07 A/dm de bota altrnveya kalsiyum stanat tuzu eklinde kelmesi iin kalsiyum klorr ekleyin.Klorr iyonlar oluturmad iin bota temizleme metodu daha iyidir.

Pirin kaplama pembe renkte. 1.Kaplamann inko

ierii ok yksek.2. Kaplamann bakrierii ok yksek.

ZM: Kaplamadaki yksek inko ieriinin pembe bir renk oluturmas garipgrnebilir ancak daha nce de belirtildii gibi, ar pirin ilekarlatrldnda, bu bileimde kaplamann rengi olduka farkldr.inko, ar bir alamla ayn miktarda ise, sar renkte ar snklesebep olsa bile, kristal yap yznden pembe renk oluabilir.

Kaplamada ok fazla inko ya da bakr olup olmadnbasit bir testle u ekilde tespit edebilirsiniz:

Ebatlar ve arl bilinen bir numune aln ve kaplamadakullanlan akm younluunda 20 dakika kaplayn. Akm mmknolduunca sabit tutarak, test parasnn zerindeki akm vegeen zaman dikkatlice not edin. imdi paray karn,durulayn, kurutun ve tartn. Para zerinde kullanlan toplamakm ile dakika cinsinden kaplama sresini arpn ve 60ablerek kullanlan amper-saati bulun. imdi de pirinkaplamann arln amper-saate bln ve gram/amper-saat

cinsinden elde edilecek kaplama arln bulun. Bu sonucusonraki sayfadaki grafik ile karlatrn. Sadece yaklakbir sonu vermekle birlikte, zeltinin bileimi(kompozisyonu) hakknda kabaca bir fikir edinmenize yardmcolacaktr. Bylece bu noktadan sonra nasl ilerleyeceinizirenmi olacaksnz.


28/65

EKT1024


RNEK 2: Test numunesinin arl 20,55 gramdr. 1amperde 20 dakika kaplandktan sonra 20,95 gram llmtr.

Amper-saat = 20 x 1/60 = 1/3Kaplama Arl = 0,40 gram

Bylece gram/amper-saat = 0,4 / (1/3) = 1,2 gram bulunur.1,2 noktasndan dikey bir izgi izin. Bu izginin eimliizgiler ile kesitii yer, (A-B) kaplamann bileimindekibakr ierik araln verir (%55 ila %45). Buna gre inkook yksektir.

Aadaki tabloyu kullanarak kaplamann bileimini kolaycabelirleyebilirsiniz. Sras gelmiken, eer kauuk yapkliin pirin kaplama yapyorsanz, %73,4 bakr ieren limonsars renkli kaplamann en iyi yapmay saladnbelirtelim.


29/65

EKT1025


Tablo 1

PRN KAPLAMABLEM-RENK TABLOSU

BAKIR % si RENK87,3 Bakr pembesi81,5 Ak pembe73,7 Limon sars68,4 Limon sars66,7 Saman sars

62,0 Saman sars59,6 Altn rengi43,4 Mat ak pembe31,5 Gm beyaz

KAPLAMADAK BAKIR ER OK YKSEK SE:

1. Banyonun her litresi iin 5,28 cc amonyak ilave edin.2. Banyo scakln 2 ila 4 derece drn.3. pH kostik soda ile ykseltin.

4. Akm younluunu biraz ykseltin.5. Serbest siyanr ieriini arttrn.

KAPLAMADAK NKO ER OK YKSEK SE:

1. Akm younluunu bir ekilde azaltn.2. pH bikarbonat ile azaltn.3. Banyo scakln ykseltin.4. Banyoya bakr siyanr ilave edin.

Not: zeltideki Cu/Zn metal orannn 8/1 den daha yksekya da 2/1den daha dk olmamasna dikkat edin.

zeltide ok fazla bakr inkonun bitmesi.ierii bulunmakta.

ZM: 80:20 anotlar bir ksmn 70:30 anotlar ile deitirinveya akm ak iken yardmc olmas iin ilaveten birka inkoanot kullann. Srasyla zeltinin 1/3n karn ve yeniden

dengeyi salayn.


30/65

EKT1026



zeltide ar inko var Bakrn bitmesi.

ZM: Pirin anotlarn bir ksmn bakr anotlar ile deitirin ya daserbest siyanr miktarn tekrar dengelemek iin ekstra siyanr ile bakrsiyanr ilave edin ya da zeltinin 1/3n karn ve dengeyi salayn.

Kaplamann beyazms oluyor Ar arsenik ya danikel ierii.

ZM: Arsenii, daha nce akland gibi, 1,07 A/dm2 de, bakr ve nikelzerine daldrmal kaplama yapmak suretiyle karn.

Anotlar kt ekilde Yetersiz serbestkorozyona uruyor siyanr ierii.

ZM: Serbest siyanr oaltn. Pirin zeltisinde sitrat ve tartarattuzlar(roel tuzlar gibi) kullanlrsa bu durum oluabilir.

Anotlar polarize oluyor; Serbest siyanr

tank gerilimi yksek yetersiz. Anotlardakiakm younluu yksek.Scaklk ok dk.

ZM: Yukardaki maddede yaplan kontrollere gre dzeltme yapn.

Banyo st kvamnda pH ok dk; bazikinko bileiklerimevcut.

ZM: pH kostik ekleyerek ykseltin ve/veya daha fazla sodyum siyanrilave edin.

Lekeli, izgili kaplamalar Ya veya baka organikmaddelerin varl.

ZM: Banyoyu aktif karbon ile filtre edin.

Dk katot verimi Serbest siyanr okyksek. Akm younluuok dk. Scaklkok dk.

ZM: Yukardaki maddelerde yaplan kontrollere gre gerekli dzeltmeleriyapn.


31/65

EKT1027

KT PRN KAPLAMALARIN SKLMES

ELKTEN, DEMRDEN SKMEK:

Ters akmda siyanrl skme banyosu kullann, 89,9 gr/ltsodyum siyanr + 56,7 gram kostik soda temizleyin. elik birkatodun karsnda paray anot olarak kullanp 6 voltuygulayn.

NKEL LEVHADAN SKMEK:

Sklecek malzemeyi aadaki gibi hazrlanm birzeltinin iine yerletirin:

75 gram amonyum perslfat, 335 cc %28 lik amonyak, 665 ccsu. Pirin sklene kadar malzemeyi zeltide tutun. Skmeyihzlandrmak iin zeltiyi stn, kaynayp buharlaanamonya tamamlayn.

PRN HAKKINDA ZEL NOTLAR

Souk haddelenmi anotlar dkm anotlardan daha hzlkorozyona urayacaktr.

7,5 gr/lt kadar az bir miktar aluminyum tuzu eklemek(aluminyum slfat) pirin kaplamann rengini iyiletirecektir.

Eer inko ieriini ykseltmek iin bir veya iki pirinanodu inko anotlarla deitirirseniz, yalnzca akm akkenkullann, aksi takdirde inko anotlar banyoda brakrsanzzerine bakr kaplanacaktr.

pH gnlk olarak kontrol edin ve uzun vadede bykmiktarlarda siyanr ilavesi yapmaktansa ksa aralklarla, azarazar siyanr ilavesi yapn.

Scaklktaki ufak bir deiiklik bile kaplamannbileiminde byk farklla yol aabileceinden, banyoyu odascaklndan daha yksek scaklklarda altracaksanzscakl sabit tutmak iin bir s kontrol dzenei kullann.Kauuk yapkan iin tavsiye edilen kontrol hassasiyeti 0,6C olmaldr. Istc olarak, bipolar etkileri nleyecekekilde yerletirilmi demir bobin ya da paslanmaz elikkullann. Teflon, payreks ya da vycor stma bobinlarikullanmak daha iyi sonu verecektir.


32/65

EKT1028

BRONZ KAPLAMA (Bakr-kalay alam, Cu-Sn)

Bronz, krmzms-pembemsi renkli bir bakr-kalay

alamdr. Sonraki paragrafta ksaca anlatlaca zere, bakrve kalayn birlikte kaplanmasnda karlalan bazzorluklardan dolay gnmzde gerek bronz alamlar fazlayaplmamaktadr; bugn kullanlan ou bronz kaplama, gerekbronz grnmnde (renginde) olan ancak bronz zelliklerinesahip olmayan, e zamanl kaplanm yksek bakr ve dkinko alamlarndan olumaktadr. nce bu sahte alamlar,daha sonra da gerek bronzlar ele alacaz.

BRONZ KAPLAMANIN KULLANIM ALANLARI: Sahte bronz cilalarkk ve geni elik madeni eyalarda, aydnlatma

demirbalarnda ve yeni kan eyalarda olduka baarldr.Gerek bronz kaplamalar, gzeneksiz ve 7,6 mikronun zerindeolduundan ve bronz kaplamalar atmosferden etkilenmediindenelik ve demir zerine korozyona dayankllk asndan okey vaat etmektedirler ve eliin nitritlenmesinde rtme iinmkemmeldirler, ayrca yeni kan eyalarda dakullanldrlar. Gerek bronz kaplamada pek ok kullanmalan mevcuttur.

SAHTE BRONZ KAPLAMA BANYOLARI

Aslnda sahte bronz kaplama banyolar, ok kontrollkoullarda altrlan pirin kaplama banyolardr. Kaplananmetaldeki bakr/inko oranlar 9/1 ila 11/1 arasndadr (%92Cu - %8 Zn). Baz pembe bronz banyolarnda bu oran 4/1 ila5/1 arasnda olabilir.

STANDART SAHTE BRONZ KAPLAMA BANYOSU

REETE:Bakr siyanr............ 113,40 graminko siyanr............ 11,34 gram

Sodyum siyanr........... 141,75 gramRoel tuzu............... 56,70 gramSu....................... 3,79 litre

ALIMA KOULLARI:alma scakl: Oda scakl ile 37,8 C aras. pH:

10,3 ila 10,8 kolorimetrik. Katot akm younluu: 0,21 0,43A/dm2. Tank gerilimi: 2 3 volt.

Verilen tuz oranlarnda, banyoda mevcut olan bakr metaliierii yaklak olarak 15,7 gr/lt; inko metali ierii ise

15 gr/lt olacaktr. Serbest siyanr ise yaklak 3,74 gr/ltolacaktr.


33/65

EKT1029

ANOTLAR: Bu banyo iin %92 bakr ve %8 inko ieren zelalam anotlar kullann. Anot/katot yzey alanlar oran: 2/1

TANK: elik kauuk astarl elik, polipropilen ya dapolietilen kullann.

BRONZ BANYOLARININ KONTROL

yi renkli bronz kaplamalarn elde edilebildii aralkolduka snrldr bu yzden aadaki etkenler yakn takipaltna alnmaldr:

AKIM YOUNLUU: Akm younluu aral almamaldr. 0,43

A/dm2

nin zerine karsanz kaplama pirin grnmndeolacaktr.

SICAKLIK: alma scaklna karar verildiinde buscaklk korunmaldr. Aksi takdirde dier tm etkenler ayntutulsa da scaklk deitiinde kaplama rengi dedeiecektir. Scaklk dtke kaplamann rengi pirinrengine; scaklk arttka daha da krmz bir rengednecektir (Bkz. pirin kaplama).

SERBEST SYANR: Serbest siyanr deeri 3,74 gr/ltye

mmkn olduunca yakn tutulmaldr.Eer serbest siyanrmiktar artarsa renk donuklar.

NKO ER: Banyonun inko ierii dikkatlice kontroledilmelidir, nk inko fazlas rengin donuklamasna sebepolur ve inko ieriindeki d ise hemen hemen saf bakrkaplama olumasna yol aar.

pH: pH nemlidir. Optimum deer 10,3tr.Ykselmeeiliminde olan pH drmek iin sodyum bikarbonatkullanarak bu deeri muhafaza ediniz. Banyo hazrlandktan

sonra pH kontrol edip 10,3te sabit kalana kadar bikarbonatile ayarlama yapnz.

Kaplama aralnn bu kadar kstl olmasndan dolay, buzeltiyle elde edilecek iyi bir bronz kaplama yapmak bukstl aral muhafaza etme asndan byk bir handikaptr.Bu yakn kontrol dorulamak iin zelti, ayak kare bana 4ila 2 amperden daha yksek bir retim oran sunmaldr. Bunagre, Dr. A. Graham tarafndan nerilen bronz kaplamazeltisi tr, bu tip banyo iin, retim orannn 30 A/ft2yekadar olduu durumlarda, gzel renkli bronz kaplamalarneldesinde daha stn niteliklidir. Bu, ilk banyo ile

karlatrldnda retimi %700lere kadar artrabileceinizanlamna gelmektedir.


34/65

EKT1030

GRAHAM BRONZ BANYOSU

REETE #1 KIRMIZI BRONZLAR N: 95 bakr 5 inko

Bakr siyanr................. 71,15 gr/lt(141,75 gr bakr metaline edeer)

inko siyanr................. 6,59 gr/ltSerbest siyanr............... 7,49 gr/ltSodyum karbonat............... 29,96 gr/ltRoel tuzu.................... 44,94 gr/ltGerektiinde, uygun renk iin 1,06 4,76 ml/lt

Amonyak(%26 lk) kullanlabilir.

ALIMA KOULLARI: alma scakl aral 43,3 C -

54,5 C dir. pH: 10,3 kolorimetrik. Katot akm younluu 1,08ila 3,23 A/dm2. Tank gerilimi: 6 volt. Kartrma: Kk birmiktar kartrma gereklidir. Anot/katot oran: 2/1

TANK: Kauuk kapl elik ya da yaln elik ya da paslanmazelik.

ANOTLAR: 9010 veya 95-5 pirin anotlar.

REETE #2 AIK RENK BRONZLAR N: 80-20

Bakr siyanr................. 71,15 gr/ltinko siyanr................. 16,48 gr/ltSerbest siyanr............... 7,44 gr/ltSodyum karbonat............... 29,96 gr/ltRoel tuzu.................... 44,94 gr/lt Amonyak....................... 3,17-4,76 ml/lt

ALIMA KOULLARI: Yukardaki gibi.

ANOTLAR: 8020 anotlar kullann.

DOLAPTA KAPLAMA: Bu zelti bronz renkli alamlarndolapta kaplanmasnda kullanlabilir. Gerilim 6 ila 12 Varasndadr, ancak 6 V pek ok durumda yeterlidir.

BRONZ BANYOLARININ KONTROL*

Graham banyolar, dzgn bir renk elde edebilmek iinyakn takip gerektirir.

*Pirin Kaplama bal altnda verilen yntemleri kullannz.


35/65

EKT1031

SERBEST SYANR: 4,5 gr/lt ile 15 gr/lt arasnda tutun.

pH: Soda bikarbonat ile 10,3 deerine yakn tutun.

ANALZ

Daha nce verilen metotlara gre bakr ve inko analiziyapn. Karbonat iin de ayn ekilde analiz yapn. Roeltuzlar o kadar kritik deildir ve sadece sznt (dragout)yoluyla kaybolur. Bu tuzlarn analizleri ok skc vekarktr, bu nedenle byle bir prosedr izlemenizi tavsiyeetmiyorum, ama mutlaka bir roel tuzu analizi istiyorsanzbanyonuzu pek ok kaplama analiz servisinden birine

gnderebilirsiniz. lla ki nasl yaplacan renmekistiyorsanz, ders 5te verilen referanslardan birini okuyun.

KADMYUM BRONZ BANYOSU

Bronz renkte kaplama iin pirin banyolarnn bir diereidi de kadmiyum pirin banyosudur, bu banyoda inko yerinekadmiyum kullanlmaktadr. Bu tr bir yaklamn avantajlarolarak daha az anot problemi yaanmas ve daha tekdze birrenk elde edilmesi gsterilir. Ben daha nce bu eit bir

banyo kullanmadm, bu yzden sizlere forml veriyorum, deipdemeyeceini sizler grn:

Bakr siyanr 22,47 gr/ltKadmiyum oksit 0,94 gr/ltSodyum karbonat 15 gr/ltSodyum siyanr 33,70 gr/lt

Bu banyo oda scaklnda ve 2 - 3 volt arasnda bir

gerilimle altrlr. Anotlar bakrdr. Oksit, sodyumsiyanr iinde zldkten sonra kadmiyum banyoya dahiledilir. Serbest siyanr 7,5 gr/lt civarnda tutulmaldr. okkrmz bir renk oluuyorsa, siyanr deriik iken, daha fazlakadmiyum oksit ilave edilmelidir. Eer yanllkla eklenmiar kadmiyum varsa, fazla olan ksm temizleyicilerekaplayarak ya da sodyum slfr ile kelterek ayrabilirsiniz.

Eer bu kadmiyum banyosunun iddia edildii kadar yararvarsa, bu durumda, bir sonraki sayfada gsterilecei gibi,uygun kadmiyum tazelenmesini salamak iin, kk bir kadmiyum

anodun banyoda, ayarl bir diren vastasyla kullanlmamasiin hibir sebep yoktur.


36/65

EKT1032

SORUN GDERME: Bir sorun giderme tablosu verilmeyecektir,nk pirin iin uygulanan ilkeler, onlarn taklidi bronzzeltileri iinde ayndr. Genel olarak, tm faktrlerzerinde yakndan kontrol salayn ve devaml salklsonular elde edebilmek iin zeltiyi temiz tutun,kirlenmelerden koruyun.

GEREK BRONZ KAPLAMA BANYOLARI

Gemite gerek bronz kaplama iin karmza kanproblemler doru metal tuzlarn bulmak, uygun anotkorozyonunu salamak ve sngerimsi kalay oluumundan ilerigelen sngerimsi kaplamalardan korunmak olmutur (bkz. kalaykaplama). Yine de, uygun elektrolitler gelitirildi veznebilen ya da znemeyen anot sistemleri ile tazelemesalama teknikleri bugn daha iyi anlald, ayn biimdesngerimsi kalay oluumunu bastrmak iin teknikler degelitirildi, yani gerek bronz kaplama artk geni biimdekullanlmaktadr.

Kullanlabilecek iki eit zelti mevcuttur: Stanatsiyanr ve asit amonyum oksalat banyolar. Ayn zamanda birfluoborat banyosu da kullanlabilir, nk kalay ve bakrfluoboratlar uyumludurlar, ancak bu tr bir banyo gelitirmekiin henz yaplmas gereken pek ok i vardr. Bu nedenleburada oksalat ve stanat siyanr banyolarna yer verilecektir.

OKSALATLI BRONZ BANYOSU

ZELT #1 BAKIR

Bakr oksalat. . . . . . . . . . . . . . 56,70 grAmonyum oksalat. . . . . . . . . . . . . 170,10 grSu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1,89 lt


37/65

EKT1033

ZELT #2 KALAY

Kalay oksalat (stanos). . . . . . . 28,35 grAmonyum oksalat . . . . . . . . . . 85,05 grOksalik asit . . . . . . . . . . . 7,09 grSu . . . . . . . . . . . . . . . . 1,89 lt

BANYONUN HAZIRLANII: Suyu stn ve amonyum oksalatiinde zn, sonra metal oksalat ile devam edin. Kalayoksalat 2. zeltide zldkten sonra oksalik asiti zn.imdi iki zeltiyi kartrn ve 44,94 gr/lt amonyum slfatiinde zn ve pH oksalik asit ile 3,5e ayarlayn.Kaplamann parlakln arttrmak iin 3,54 gr kemik tutkaln

zeltinin iinde zn.

BANYONUN ALITIRILMASI: Katot zerinde akm younluu0,54 ile 1,72 A/dm2 arasndadr. pH 2,5 3,5 kolorimetrik.Scaklk: Oda scaklndan 60C ye kadardr. En iyi alma54,5 C civarnda olacaktr. Kartrma ile akm younluuarttrlabilir.

TANK: Kauuk astarl elik, polipropilen, polietilen, yada kk kurulumlar iin atee dayankl cam.

ANOT SSTEM: Banyoyu anotlar vastasyla tazelemek iin ayr metot bulunmaktadr:

1. zelti, 70 bakr, 30 kalay ya da 90 bakr 10 kalaybileim aralndaki, bronz anotlar ile kullanlabilir. kimetal farkl oranlarda kaplandklar iin, istenen kaplamatertibini verecek olan uygun anot tertibine karar vermek iinncelikle deneyler yaplmaldr. Eer bronz anotlar herhangibir polarize olma belirtisi gsterirse biraz amonyum klorr budurumu ortadan kaldracaktr.

2. zelti, hattn pozitif tarafna iki ayr reostaaraclyla balanan kalay ve bakr anotlar ile beraberaltrlabilir. Bu tr bir dzenek bir sonraki sayfadagsterilmitir.


38/65

EKT1034

Reostalar (ayarl direnleri) istenen tam akm verecekekilde ayarlayn. Uygun banyo tazelemesi iin, nceden rnekkatotlar zerinde yaplacak bir deneme yanlma almas, ikianot akmn nasl ayrmanz gerektiini belirlemenizeyardmc olacaktr. Balangta V ile gsterilen tahminigerilim 1 2 volt arasnda olmaldr, daha yksek gerilimlerV2 olarak gsterilmitir.

3. nc bir sistem ise, aada gsterildii gibitorbalanm karbon katotlar kullanarak ve tazelenmeyigzenekli kaplar ve ayr bakr ve kalay anotlar ilesalayarak, ayr devreler vastasyla banyoyu altrmaktr.


39/65

EKT1035

Burada en kolay yol 1. metottur. Dier iki metot dahakarktr ancak daha sabit metal ierikleri salamak iinkontrolleri daha iyidir. Alternatif bir metot ise bakr

anotlarn tek bana kullanmak ve gerektiinde oksalatderiik olmak suretiyle kalay eklemektir. Fakat bu, kaplamabileimi zerinde daha az kontrol imkn vermektedir.

OKSALAT BANYOSUNUN KONTROL:

pH: Banyonun pH 4ten daha aada tutulmaldr, nkbu noktada temel kalay bileikleri kelmeye balamaktadr.pHn fazla ykselmesi durumunda, oksalik ya da slfrik asitkullanlabilir, pH fazla aa indiinde ise amonyakkullanlr.

AKIM YOUNLUU: tavsiye edilen akm younluklarnkullann. Dk younluklar gzenekli kaplamalara, yksekyounluklar yanmaya sebep olur. Katot akm verimi oldukayksektir, ortalama %90 ya da stnde bir deerdedir.

BAKIR ER: bu tr bir zeltide bakr tayini iin eniyi yntem bakr amonyum oksalat standartlar ilekarlatrarak kolorimetrik bir analiz yapmaktr. Ak birkimyasal analiz ve kalaydan ayrma iin ise, aadaki metotkullanlabilir:

1.250 mllik bir behere 10 ml rnek aln. eriye dahafazla younlama olumayana kadar bir tanktan hidrojen slfrgaz verin.

2.Orta boy kttan filtreleyin. Kd temiz 250 mllikbehere geri gtrn ve ayn ilemi u ekilde oluturulmusodyum slfr ayrac ile yapn: (480 gram sodyum slfr,Na2H.9H2O, 500 ml suda zn ve 40 gram sodyum hidroksitizn. Sonra 16 gram slfr ekleyin ve slfr znene kadarsallayn. stne miktar 1 litreye tamamlamak iin 500 ml su

ekleyin). Hidrojen slfr keltisini bu ayracn 10 ml.si ileileyin ve sonra ieyi 60 oC ye kadar stn. Kalan ksmfiltre kdn zerinde tutun, filtre kad nce az birmiktar scak ayra zeltisi ile ve sonra biraz scak su ileykanmaldr. Tm filtrelenmi maddeleri ve ykama svsnkalay tayini iin saklayn.

3.Filtre kdnda kalanlar behere koyun ve stne 10 mlsu ile 10 ml slfrik asit ekleyin. Slfr gaz k bitenekadar zeltiyi kaynatn, sonra soutun, daha sonra bakrkaplamada anlatld ekilde asitli bakr yntemini

kullanarak zeltideki bakr analiz edin.


40/65

EKT1036

KALAY ER:

1. Sodyum slfr ilemindeki filtrelenmi madde 10 mlderiik hidroklorik asit ile kaynatlr ve daha sonra kalaykaplama banyolarnda anlatld gibi titre edilir.

STANATLI SYANR BANYOSU

Bu banyo tavsiye edilir nk ok iyi renkte, parlakkaplamalar verir ve bu kaplama direkt olarak demir zerinekaplanabilir (asitli oksalat banyosu daldrma ile demirzerine kaplamalar verir ve demir zerine ilk nce bakruygulanr sonra oksalat banyosunda bronz kaplama yaplr).

Dahas ok iyi bir dalma gc vardr.

REETE #1:

Potasyum stanat . . . . . . . . . . . . 170,10 gramBakr siyanr . . . . . . . . . . . . . 141,75 gramPotasyum siyanr. . . . . . . . . . . . 241 gramPotasyum hidroksit. . . . . . . . . . . 56,70 gramSu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3,79 lt

BANYO KOULLARI: alma scakl: 65,6 C. pH: 13,5.

Katot akm younluu: 1,61 4,3 A/dm2

. Dzgn sonular iinhafif kartrma gereklidir. Daha gl kartrmalar ile dahayksek akm younluklar kullanlabilir.

TANK: elik, kauuk astarl elik, polietilen,polipropilen.

ANOT TAZELENMES: Bu tr yksek alkali zeltilerindesradan bronz anotlar banyoyu tazelemek iin tatmin edicibiimde anmazlar buna ramen anma, zeltide klorriyonlar bulunmas durumunda fena olmayacaktr (Not: eer

vaktiniz varsa bu iyi bir aratrma konusu olacaktr).Dolaysyla az nce tanmlanan ift anot sistemini ya daznmeyen anot sistemini kullanabilirsiniz. Eer ift anotsistemini kullanacaksanz, kalay anotlardaki film oluumunungerektii gibi olmasna dikkat ediniz, aksi takdirde tatminetmeyen sngerimsi kalay kaplamalar oluacaktr. Grlecektirki 4,5 ila 5 voltluk bir gerilim, uygun bir almasalayacaktr, ayn zamanda bakr anotlar zerinde uygulanan3,5 - 4 voltluk bir gerilim bakr anotlarnn uygunaalmasna imkan salar (Kalay kaplama bal altndakianotlar zerine ince kaplama oluturma konusuna baknz).

Uygun kaplama oluumunu garantilemek iin, malzemeyi tankn


41/65

EKT1037

iinde, sadece kalay anot devresi alrken brakn, bylecemaksimum akm geii salanr.

Gerilimin ykseldii ve akmn dt anda anotlarzerinde doru ekilde kaplama yaplacaktr. Uygun almagerilimine inildiinde bakr anotlar an ve uygun katot akmyounluuna ulancaya kadar iki taraftaki gerilimi tekrarayarlayn. Eer gerekirse, bu ilem etkisini gsterene kadaranot ekleyin veya kartn. Bu ilem bu haliyle bakldndaok uzun grnmektedir ancak deneyerek tecrbe kazandnzdane kadar ekleyeceinizi ya da karacanz renirsiniz veksa srede banyonuzu ayarlayabilirsiniz.

Bu durumda znmeyen anot sistemini paslanmaz elikanotlar ile uyguladnzda, muhteem sonular elde edersinizancak dierine gre olduka pahalya gelecektir. Yksekderecede kostik zelti tarafndan etkilenebilecek gzeneklikaplar kullanmak yerine ince bakr tpleri tazelemetanklarnda katot olarak kullann ve akm akken tplerdensouk su geirin. Akm yeterince ykseldiinde katot verimisfra kadar decektir ve sadece hidrojen ayrlacaktr, bununsonucunda zelti tazeleme tanklarnda kalay ve bakrasndan zenginleir. Aada sisteme dair bir diyagramverilmitir.


42/65

EKT1038

Son alternatif metot zeltiyi bakr anotlarla altrmakve gerektii gibi stanat deriimi eklemektir. Pek ok ilemde

bu, gereksiz harcamalar nlemek ve gereksiz ilemlerdenkurtulmak iin en iyi yoldur.

Banyoya 45 gr/lt civarnda sodyum potasyum tartarat(KHaC4H4O6.4H2O) ekleyebilirsiniz. Bu bronz anotlarn anmasnbyk lde kolaylatrr.

Baka bir varyasyon bakr anotlar ile altrmak ve birnceki sayfada gsterildii gibi kalay bir tazeleme tankylauygulamaktr. Amiyane tabiriyle kedinin postunu yzmek iinpek ok yol vardr ve bu elektrokaplamada da geerlidir!

REETE #2: (Daha ucuzdur, ama daha dk akm younluuaral)

Sodyum stanat. . . . . . . . . . . . . 141,7 gramBakr siyanr. . . . . . . . . . . . . 134,6 gramSodyum siyanr . . . . . . . . . . . . 212,6 gramSodyum hidroksit . . . . . . . . . . . 42,5 gramSu . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3,79 lt

Bu banyoyu ncekindeki gibi 13,5 pH seviyesinde

altrn. Katot akm younluu bir ekilde daha dkolacaktr, 1,61 2,69 A/dm2 kullanlarak hafif bir kartrmayaplmaldr.

KONTROL: zlenmesi gereken kritik faktrler pH, serbestsiyanr ve stanit oluumudur.

pH: pH kolorimetrik 13n zerinde tutulmaldr. Eer pHbu deerin altna derse, kaplamalar soluk hatta neredeysebeyaz olacaktr. pH ktlarla lerek dzenli olarakkontrol edin. Arttrmak iin kostik ekleyin.

SERBEST SYANR: Sodyum banyolar iin serbest siyanr11,23 - 18,72 gr/lt arasnda tutun. Bakrdaki gibi serbestsiyanr iinde standart testleri uygulayn. Potasyum ileserbest siyanr 2-2.5 arasnda tutun.

STANT: Stanat kalay banyolarndaki gibi, gzeneklikaplamalara sebep olan stanit, uygunsuz almadan ya databaka atlamasndan dolay ortaya kabilir. Bu ortayaktnda bileceksiniz ki bunun nedeni plakann przloluudur. Staniti tekrar stanata evirmek iin tekrar

oksitleyin, bu eklemeyi, banyonun sodyum tuzlaryla m yoksa


43/65

EKT1039

potasyum tuzlaryla m (sodyum peroksit veya potasyumperoksit) hazrlandna dikkat ederek yapn: 1,05 gr/lt

olarak eklenmelidir. Aslnda banyo ilk hazrlandnda,staniti stanata oksitlemek iin gereken miktarda peroksitkullanmak akllca olur. BU PEROKSTLERLE ALIIRKEN OKDKKATL OLUN HERHANG BR YANICI MADDE LE TEMASETTKLERNDE YANGIN IKARIRLAR!

BAKIR METAL: Bunu saf metal halde 22,47 26,2 gr/ltcivarnda tutun.

KALAY METAL: 15 21 gr/lt civarnda tutun.

KOSTK: Sodyum iin 11,23 22,47 gr/lt, potasyum iin 15 30 gr/lt.

METAL KAPLAMA: Yukarda verilen alma koullarnda,bronz kaplama, kalayn %10 ila %20sini analiz edecektir.

DOLAP KAPLAMA: Dolap kaplama iin Reete #1in iinetartarat ekleyerek kullanabilirsiniz. Bu ama iin yukardaverilen iki metottan herhangi birini kullanarak tazelenmikalay ve bakr anotlar kullanmak en iyisidir, ayn zamandabronz anotlar kullanmakta mmkndr. Dolap zerine 10-12 volt

gerilim uygulayn.

KT BRONZ KAPLAMALARIN SKLMES

Eer kaplama pirinse, pirin kaplamada anlatld gibiskebilirsiniz.

Eer kaplama gerek bronzsa, kaplamay demir veya elikzerinden 7,5 gr/lt sodyum klorr eklenmi, ters akml biralkali elik temizleyiciyle skn. 6 volt kullann ve pHseviyesinin en az 13,5 olduundan emin olun.

Alternatif olarak, demir veya elik zerinden kaplamayskmek iin konsantre nitrik asit kullann, ancak su ileseyreltmeden uzak durun, nk seyreltirseniz elik zerindekarncalanma olumasna neden olursunuz.

L BRONZLAR

Piyasada bronz alam kaplayan, markal zeltilersatlmaktadr ve bu zeltilerle bakr, inko ve kalayalamlar elde kaplayabilirsiniz. Bunlar renk olarak beyazdan

altn sars bronza kadar sralanmaktadr, ve ok byk birticari baar kazanmamlardr.


44/65

EKT1040

ALAIM ALTIN KAPLAMA

Gemite alam altn kaplamalar dekoratif amalarla okince tabakalar halinde retiliyordu ve mcevherler zerindeok gzel bir renk oluturuyorlard. Son 25 yl iindeelektronik endstrisine bal olarak alam altn kullanmndasaf altna yaklaan bir kullanm art oldu. rnein, 1953ylnda dekoratif amalarla altn kaplama iin 80.000 kiloaltn kullanlrken elektronik ilemler iin sadece 8.000 kilokullanld. 1968de dekoratif amalarla 100.000 kilo ve bunakarlk elektronik iin 54.000 kilo kullanld ki buneredeyse yedi kat art anlamna gelir. 1973e kadar,elektronik iin saf altn ve altn alam kullanm 70,000

kilo altna kadar ykseldi. 1973ten sonra, elektronikendstrisinde altn ve altn alam kaplamas de geti,bunun nedeni ise altnn ve altn alamnn maliyetininyksek olmasdr.

ALAIM ALTIN KAPLAMANIN KULLANIM ALANLARI: Yukardabelirtildii gibi, altn alamlar dekoratif amalarlamcevherler zerine ve buna benzer eyler kaplanmaktadr.Ancak imdiye kadar altn alamlarnn en fazla kullanmelektronik amalarla olmutur. Altnn ve altn alamnn

maliyetinin fazla olmasna ramen yle faydalar vardr kiyerlerine kullanlabilecek bir baka madde bulunamaz. Altn vealtn alamlar fazlaca iletkenlerdir ve paslanmazlar, buonlar elektronik iin ok uygun ve gvenilir klar. En yksekseviyedeki stereo mzik aletleri iin altn balantlarkullanlmakta bu sayede en yksek seviyede ses kalitesi eldeedilmektedir. Ar altn alam kaplamalar paslanmaya veanmaya kar dayankl olduklar iin mcevherat yapmak vesaat yapmak iin hatta kimyasal ekipman yapmak iinkullanlmaktadr.

KL ALTIN ALAIMLARI: Altn farkl sayda alam ileeitli metaller oluturur ve bunlar eitli renklerdeolurlar, bunlar bir sonraki sayfann bandaki tablodabelirtilmilerdir.


45/65

EKT1041

TABLO 2

KL ALTIN ALAIM RENK TABLOSU

METALLERN BRLEM ALAIM METALN ARTTIRDII RENK

ALTIN + Aluminyum Menekeden mora Arsenik Yeilimsiden koyu is rengine Kadmiyum Yeilimsiden sar-beyaza Kobalt Sar . . . . . beyaza Bakr Pembe. . . . . krmzmsya ndiyum Soluk mavi . . beyaza Demir Morumsu. . . . yeile Kurun Koyu is rengi

Nikel Sardan. . . . beyaza Paladyum Sardan. . . . uuk beyaza Gm Yeilden . . . beyaza Kalay Sar..gri beyaz..beyaz inko Sar..beyaz..leylak rengine

Aluminyum haricinde tm bu metallerin bileimleri birarada kaplanabilirler.

Kaplama da dhil olmak zere elektronik ilemler iin en

ok altn-kobalt ve altn-nikel (Au - %99) en fazla kaplananalamlardr. Bu ilemlerle ilgili detayl bilgi 18. Ders tebulunabilir.

l alamlar sz konusu olduu zaman sonsuz saydavaryasyon dolaysyla sonsuz sayda renk retmek mmkndr.Bylece, tipik kombinasyonlara rnekler altn, gm ve bakr;altn, nikel, bakr; altn, kadmiyum, gmtr. Bazkaplayclar bunlardan 4 ya da daha fazlasn birletirecekkadar lgndr!

Yukarda verilen tablo size muhtemel renkler hakknda birfikir verecektir. Tablo tam olarak renk tanmlar iin birgr as deildir, ancak ihtimalleri ortaya koyar. Bubirleimlerden bazlar doru alamlar olarak kaplanmazlar bunlar sreksiz olarak kaplanacaktr ama mutlaka bir renkvereceklerdir, buraya alnma sebepleri budur.

Altn alamlar hakkndaki tartmaya girmeden ncesizlere altn alamlar terminolojisi hakknda bilgi vermekistedim, bylece tekrar karnza ktklar zaman ne hakkndaolduunu bileceksiniz.


46/65

EKT1042

ALTIN ALAIMLARININ KARATI (AYARI)

24 karatlk saf altn, metalin her 24 biriminde, 24 birimsaf altn bulunduu anlamna gelir. Dier bir deyile burada24 oran vermekte kullanlan 100n yerini tutmaktadr. Yani,bir altn 18 ayarsa bunun anlam alamn 18/24 likarlnn saf altndan olutuudur. Bunu dengi arln%75inin altn olduudur.

DNM TABLOSU

KARAT AIRLIKA %

24 1001 4,1662 8,332

PROBLEM 2: 16 ayar bir altnda yzde ka orannda altnvardr? CEVAP: 16 x 4,166 = %66,5 altn

TERMK VE ELEKTRO KAPLANMI ALTIN ALAIMLARI:lk olarakbilmeniz gerekir ki elektro kaplanm altn alamlar termik

alamlardan tamamen farkl renklere sahiplerdir. Kaplanmkat altn olarak grnen 14 ayarlk bir altn alam,gerekte 22 ayarlk altn ieriyor olabilir. Bunun nedeninibilmiyoruz ancak fark yle tahmin edebiliriz, termik veelektro kaplanm alamlar arasndaki fark renkler olabildiigibi baka zelliklerde olabilir, bu kristal boyutlar, eklive rg biimi ile alakal bir konudur.

Pratik olarak metal alamlar ile yapacanzkaplamalarda sizden beklenen sabit bir renk oluturmanzolacaktr, zellikle, her gn ok sayda ayn renge sahip

kaplamalar retmeniz gerekecektir. Bu nedenle, kaplamareetelerini vermeden nce renkleri ve onlarn kontrollerinietkileyen faktrler zerinde durmak istiyorum.

K TEMEL KURAL

BR: VERLEN BR RENG SALAMAK N NE KADAR AZ METALALIMI KULLANIRSANIZ SABT BR RENK ELDE ETME ANSINIZ O KADARARTAR.


47/65

EKT1043

K: SABT BR ALTIN RENG ELDE ETMEK TEK BR EY ZERNEDAYANIR: HER SEFERNDE TM KOULLARI AYNI TUTMAK.

Bu ikisi ak, genel-geer kurallar gibi grlmektedir veyledirler. Ancak o kadar aktrlar ki bazen gzdenkarlrlar. Yani, tecrbeli kaplamaclar zeltilerinde 3 yada drt metal alamn kartrrlar ve istenen 14 karatlkrengi salamaya alrlar, iinde sadece bir ya da iki metalbulunduran alamlar daima ayn tonu verirler. Kaplamaclartonu salamak iin ter dker ve abalarlar, bir sinir krizinekaplncaya kadar ticaret hileleri yapmak iin trlnumaralar yaparlar ama sonunda zeltilerini atmak zorunda

kalrlar nk zeltiler artk istenen rengi veremeyecekduruma gelmitir. Bu harcanan bir zaman ve sinir bozucu ve acbir sretir.

Dier kaplamaclar, basit bir altn zeltisinde ya dasadece bir alam bulunan bir zelti ile alrken bile hatayaparlar, nk banyodaki koullarn deimi olabileceigereini gzden karrlar ve ok ksa bir zaman iindefarkl bir kaplama rengi elde ettikleri iin arrlar.

ALTIN KAPLAMA RENKLERN ETKLEYEN FAKTRLER

Alam altn kaplama ilkeleri dier alam kaplamailemlerindekilerle nerdeyse ayndr.

LKN: Altn elektrik src kuvvet dizisinde okaadadr. Birka istisna dnda dier tm metallerinzerine kaplanma eilimi vardr. Kark ift siyanrbiiminde bile ki dizide yerini ykseltmi olmasna ramen-dier metallerin zerini kaplama eilimi deimez. Bununanlam, baka alam metaller bulunmasna ramen zel nlemler

alnmad srece altn kendi kendine kaplamaya balar.

AKIM YOUNLUU: Altn ve dier kaplayc metallerinbulunduu bir zeltide, akm younluunu arttrdmz zamanalam metalleri kaplama zerinde daha ok bulunur. Akmyounluunu arttrdmz zaman kaplama zerine daha ok altnkeltiriz.


48/65

EKT1044

SICAKLIK: Dier metallerle birlikte altn bulundurduumuzzaman, dier tm koullar eit olduunda, scakl

arttrdmzda kaplamadaki altn miktarn arttrrz.

KARITIRMA: Dier koullar eit olduunda, dier metalalamlarnn da zeltide olmas durumunda kartrmaarttrld takdirde kaplamadaki altn oran da ykselir. Aksine, kartrmay azalttmz zaman daha yksek orandaalam metaller kaplarz.

pH: altn alam kaplamada pHn etkisi deikendir veyeteri kadar kesinlememitir. Baz durumlarda, rnein altnve inko kaplanmas durumunda, pHn ykselmesi daha fazla

inko kaplanmasna sebep olur, dierlerinde rnein bakrlaberaber altn kaplandnda, pH yksek olursa daha fazla altnkaplanr. Dier bir deyile, tam olarak bir kuraldan szedemeyiz, yaplacak ey pH her durumda sabit tutmak ya dakaplanacak metaller zerinde nceden deney yaparak pHnyksek ya da alak olmas durumunda neler olduunu grmektir.

KMYASAL BLEM: Altn alamlar neredeyse sadecesiyanr tipi banyolarda kaplanmaktadr. Kk iyonlar halindebile olsa bir zeltide altn bulunmas durumunda, diermetallerle beraber kaplanma neredeyse imkansz hale gelir,

nk altn iyonlar bulunduu takdirde daima ilk olarak altnkaplanacaktr. Dolaysyla altnn, iinde kark iftbileik, potasyum ya da sodyum altn siyanr eklindebulunduu siyanr banyolar tercih edilir.

KAu(CN)2 ya da NaAu(CN)2

Bunlar ilk nce iyonize olur ve sodyum ya da potasyumiyonlar ve siyanaurat ya da altn siyanr iyonlar oluur.

KAu (CN)2 K+ + Au (CN)2Daha sonra ikinci bir iyonizasyon olur (bunu bakr

iyonizasyonu ile kyaslayn, rnein pirin kaplamada)

Au (CN)2 Au+ + 2(CN)Bunun anlam zeltide ok az sayda altn iyonunun

bulunmasdr, bu da altn elektromotor dizisinde ykseltir(onu daha az asil yapar) bylece dier metallerle beraberkaplanmasn mmkn klar.


49/65

EKT1045

Eer bileik oluturmak iin gerekenden daha fazlamiktarda siyanr iyonu mevcutsa, bu iyonlar yaygn iyon

etkisiyle, birincil iyonizasyonu bastrarak, saf altn iyonuderiimini bastrrlar. Byle olursa ve dier her ey aynise, altn kaplama banyosunun serbest siyanr ieriiniartrlmak suretiyle daha fazla oranda alam metalininkaplanmasna imkan vardr.

Altn ve alam metallerin birlikte kaplanmasn etkileyenaltnla bileikler oluturan baz dier bileiklerdebulunmaktadr. Bu gibi bileikler bir rnek fosfatlardr.Fakat bunlarn etkisi, genel olarak, serbest siyanr etkisikadar gze arpmaz. Ayrca, iyonlamay ve sonu olarak da

katotta polarizasyonu ve bylece ayrmay ve altn alamnnyapsn da etkileyen, genellikle organik ve koloidal bazkatk kimyasallar da vardr. Birok tescilli banyo buprensiplere dayanr.

ALTIN ER: u kolayca anlalabilir ki, zeltininiinde mevcut olan altn miktar, alam metallerine kyasla,kaplamann bileimini ok fazla etkileyecektir. kinciliyonlama son derece kk olmasna ramen, zeltide ne kadarfazla altn bileimi mevcut olursa, o kadar fazla ikinciliyonlama olur (orantl olarak) ve bylece kaplamada, sonuta

oluan daha yksek oranl altnla beraber daha fazla saf altniyonu oluabilir. Buna gre, genel kural udur: Altn ierikne kadar fazla olursa, kaplamada altn deriimi o kadar fazlaolur, dier her ey ayn kalr.

ESAS METALLER: Altn alam kaplama ok kaln yaplacazaman, esas metalin kaplamann bileimi ya da rengi zerindeok az etkisi olur ya da hi etkisi olmaz. Ancak ou altnkaplama uygulamasnda altn kaplama olduka incedir, 0,25mikron seviyesinde ya da daha ince. Byle olunca, esas metalkaplamann rengini iki ekilde etkiler: Birincisi, byle ince

kaplamalar daha fazla ya da daha az effaftr ve bu yzdenesas metalin renginin, kaplamann alaca son renk zerindebiraz etkisi vardr. kincisi, eer esas metalin doas, birmetal iin zeltideki dier metallere gre daha yksek biryksek kaplama gerilimi gerektiriyorsa, ilk kaplamannbirleimi ve dolaysyla rengi de maddesel olaraketkilenecektir.

Bu nceki paragraflarn incelenmesinden kolaycaanlayacanz zere; retim temelli bir alam altnbanyosunun almas ve bakm, kaplamann renginin ya da

bileiminin dzenli tutulmasn gerektiren, dikkat isteyen biritir.


50/65

EKT1046

Nadiren altn kaplama yapmak istiyorsanz ya da renginiten ie deitii bir dkkan iletiyorsanz, bu konular

hakknda ok fazla endielenmenize gerek olmayacaktr, buyzden sizi ok fazla korkutmalarna izin vermeyin. Diertaraftan, sabit renk retiminin gerekli olduu bir i yrtmekistiyorsanz, onlara yakn dikkat gsterin ya da iinizi fazlauzun tutmayn!

Bu konuda dier her eyden ok aklda tutulmas gerekeney, biri bir ekilde dieri zt ynde alan birokzellikle uramanz gerektii ve nihai sonucun bu faktrlerindengelenmesine bal olduudur.

BU YZDEN, EER ALTIN KAPLAMADAN DZGN BR SONU ALMAKSTYORSANIZ, HER ZAMAN KONTROLL ARTLAR ALTINDA ALIMANIZOK NEMLDR.

yi kontrol edilmeyen artlar altnda almaya rnekolarak: Bir kaplamac, altn alam banyosunun daha fazlabakra ihtiyac olduuna karar verir ve banyoda biraz bakrsiyanr(CuCN) zer. Kaplamann krmzya dnmek yerinesarya dntn grnce arr! Neden? Bakr siyanrnzlmesi, banyodaki serbest siyanr azaltr, bu yzden dahafazla altn kaplanmaya balad. Dahas, serbest siyanr

azaltmak, banyonun iletkenliini de azaltt ve bylece banyoyanceki gerilim uygulandnda daha kk bir akm elde edildive ayn nesne iin, akm younluu azalm oldu ve bylecealtnn kaplanmas iin eilimi daha da younlat. Btn bufaktrlerin karlkl etkileimi konusundaki dikkateksikliinden kaynaklanan bu tr artc sonulara birokrnek verilebilir.

Uygulamada, bir termostatik kontrol sistemiyle SICAKLII1/2 derece hassasiyetle kontrol edebilirsiniz. Bu sayedescaklk bir deiken olarak bertaraf edilmi olur.

Bir deiken olarak SERBEST SYANR bertaraf etmek iin,bu blmn sonunda verilen kimyasal analizlerle SERBESTSYANR tam olarak kontrol edebilirsiniz.

ALTIN ER ve ztt olan alam metal ieriini tarifedilen analizlerle kontrol edebilirsiniz. Bylece birerdeiken olan ALTIN ER VE BLNEN ALAIM METAL ERbertaraf edilmi olur.


51/65

EKT1047

Bir deiken olarak pH bertaraf etmek iin, pH lerleya da bir test kdyla pH kontrol altnda tutabilirsiniz.

Kartrmann etkisini en aza indirgemek iin, zeltilerikartrmak iin kullanlan standart yntemlerin birinikullanarak ya da hi birini kullanmayarak KARITIRMAYI byklde kontrol altnda tutabilirsiniz.

eitli boyut ve trlerdeki paralarda altn alamkaplama yaplrken, AKIM YOUNLUU nu kontrol etmekteyetersiz kalabilirsiniz ve bu durum ou ticari amal altnkaplama tertibatlarnda olaan bir durumdur.

Salanan kontroln yetersiz olabilecei ikinci faktr,istenmeyen metallerin ya da bileiklerin neden olduukirliliktir.

stenmeyen metaller ya da bileikler yznden altnbanyolarnda meydana gelen kirlenme u nlemler alndndabyk oranda azalacaktr: 1. Banyonun iindeki kimyasaltarafndan zlecek esas metal miktarn en aza indirgemekiin, malzemeye hafif parlak nikel n kaplama uygulamak.Aklma gelmiken, bu ayrca, bir deiken olarak, esas metalindoasn da bertaraf edecektir! Ya da 2. Ayn amaca hizmet

eden ama nikel n kaplamas kadar etkili olmayan, ana banyonuniine koymadan nce esas metale son derece hafif altn flaile n kaplama yaplabilir. Dier maddelerin neden olacakirlenme, iyi bir idareyle, daldrmalar arasnda malzemenindikkatlice durulanmasyla ve ara sra yaplan filtrelemeilemiyle kontrol edilebilir. Kirleticiler ile ilgili dahafazla bilgi iin altn kaplama ile ilgili derse bakn.

BU YZDEN, OU TCAR ALTIN ALAIM KAPLAMADA KONTROLEKSKL YARATAN VE GEREKTEN NEML OLAN FAKTR AKIMYOUNLUU DUR.

Akm younluu, banyonun direncinden, anot ve katotalanlarndan, banyoya uygulanan gerilimden ve polarizasyondanetkilenir.

Anotlarn alan, banyonun direnci, banyoya uygulanangerilim ve polarizasyon az ya da ok kontrol edilebilir.Malzeme alan ou uygulamada iyi hesaplanamayan deikendirve bunun sonucu olarak, akm younluunda ve buna bal olarakkaplama rengi deikenlik gsterecektir.


52/65

EKT1048

Bu yzden, akm younluundaki deiimlerin etkilerini enaza indirgemek iin banyo koullar, dalma gc en yksek

seviyesinde olacak ekilde ve kaplanacak malzeme alanna izinverecek ekilde seilmelidir.

SADECE KAPLANACAK N ALANINI GZ NNDE BULUNDURMAKLAKALMAYIP, AYNI ZAMANDA ASKILAMA YA DA YERLETRME BMN DEGZ NNDE BULUNDURMAK NEMLDR.

Aadaki iki yzeyi gz nnde bulundurun. Dz levhannkaplama yzeyi 1 dm2 alana sahiptir. bkey levhann kaplamayzeyinin de 1 dm2 olduu llmtr. Dz yzey zerinde 1amperlik akm istenilen rengi verir. 1 amper, ibkey

kaplamaya ayn rengi verir mi? gerektii gibi aslmazsa,cevap hayrdr.

Sradan bir asklamadurumunda, akmn ounun ikiuca akaca bu yzden akmyounluunun olmas gerekeniniki ya da kat olaca,ierideki akm younluunun isegerekenden 1/3 daha az olacave buna gre de ulardaki

kaplama rengi ile ortadakikaplama renginin farkl olacagznnde canlandrlrsa, budurum daha iyi anlalacaktr.

* Akm younluu deiimi, altnnmaliyetinden bile daha nemlidir.

ou durumda, siyanr banyolar yksek dalma gcnesahip olduundan, akm younluundaki deiim, zellikleolduka yksek serbest siyanr ieriiyle, o kadar da bykolmayacaktr, bu yzden gz renk deiimini ayrtedemeyecektir, ama bu vardr. Baz nedenlerle, dalma gcnngerektii gibi olmad yerde, renk deiimi bir baktasaptanabilir. Dalma gcnn en fazla olduu ve farkl renkdeiimlerinin grlebildii bu tr bir sorunun stesindengelmenin tek yolu, daha dzenli bir akm dalmnngerekletirilebilmesi iin, asma yntemini deitirmektir. Bu

durumda, normal anot yerine, duruma uygun bir anotkullanlmas gerekir.


53/65

EKT1049

Asklamayla birliktednlmesi gereken bir baka ey

de tonlamadr. Eer bir defadakaplanmak zere birok iparanz varsa ve bunlar birparay dierinin akmnperdeleyecek ekilde asarsanz,deiik akm younluklaruygulanan blgeler olacaktr vealtn alamla kaplanm fakatfarkl renklerde paralar eldeelde edersiniz. Bu ise perdelemeolmamas iin daha iyi bir asma

planyla yeniden asklamaygerektirir.

Buraya kadar btn anlatlanlar, benzer paralarnkaplamalarna ilikindir. Asl elence, paralar farkl boyutlardave ekillerde olduunda balar!

Dier her ey eit olmak kaydyla, alan ve ekil itibariylebirbirine eit iki paradan ar maddeden yaplm para, hafifparaya gre daha fazla akm eker.

Kabaca ayn hacimde olan cisimlerden ar olanlar, daha hafifolanlardan daha az yzey alanna sahiptirler. Bu, genel olarak, arcisimlerin ekecei akmn, daha hafif nesnelerin ekecei akmdanakmdan daha yksek olaca anlamna gelir.

BURADA NEML OLAN U NOKTAYA DKKAT EDLMELDR: EER AYNIRENGE SAHP SONULAR ELDE ETMEK STYORSANIZ, AIR VE HAFFNESNELER AYNI ASKIYA ASMAKTAN VE BR ARADA KAPLAMAKTAN KAININ.*

u problemi gz nnde bulundurun: Farz edin ki, bir kaplamac,bir seferde 10 tane bilezik alan bir askda baz bileziklerikaplyor. Btn ask zerinde toplam 10 amperlik akmn, kendisineistedii kaplama rengini verdiini buluyor. Ksa bir sre sonrakaplanacak 5 bilezii daha oluyor ve bylece ayn askya daha fazlabilezik asm oluyor ve akm 5 ampere ayarlyor. Kaplamac aynrengi elde edebilecek mi? lla ki ayn sonucu elde edemez. Bu,asknn nasl yapldna ve asknn plak balant noktalarnagiden akmn oranna baldr.

Asknn tamamen yaltlm olduunu farz ederek (olmas gerekende budur), her bilezik iin iki plak balant noktas varsa, herbalant noktas, asknn ve ykn etkilenen ksm gibi akmekecektir.

* GNMZDE BU HUSUSTA KAPLAMA KALINLII DAHA FAZLA NEM KAZANMAKTADIR.


54/65

EKT1050

Eer balant noktalar, bilezik dzeyinin zerindeknt yapyorsa, her balant noktasnn 0,1 amperhesaplanm olmas hakl bir varsaym olur. Bylece, tam yk

iin, 10 amperlik toplam akmn, 8 amperi ie ve 2 amperi debalant noktalarna datlacaktr (NOT: ok yksek akmyounluu katot verimini byk lde drdnden,balantlar zerindeki akm younluu yksek olursa,zerlerine beklenenden daha az altn kaplanacaktr). Bylece,kaplamacnn, her bilezik zerinde 8/10 amperi vardr. Aynaskyla, 5 bilezikle ve 5 ampere ayarlanm akmla, 2 amperbalant noktalarna gider (Hatta belki biraz daha fazlaolabilir nk imdi plak noktalar biraz daha fazla akmekecektir), bu yzden 5 bilezik iin 3 amper kalr ve herbilezik zerindeki akm artk 3/5 ya da 0,6 amper olur. Bu,

birinci durumdaki akm younluu ile imdiki haldeki arasnda

25%1008,0

6,08,0=

x lik bir deiim olduu anlamna gelir.

Ask zerinde 1 bilezikle, 1 amperlik akm kendini, akmnou balant ularnda ve biraz da bileziin zerinde olacakekilde databilir! Bu durumda, testin hata payndan dolay,akmn ne kadar ksmnn ulara gideceini syleyemeyeceinizisyleyebilirim.

Byle bir durumda, en iyi yaklam, deneyi burada kesmekve yeni denemeler yapmak olurdu. lk olarak, on bilezikli biraskda kaplama yapn ve istenen renk kaplamas iin gerekliakm belirleyin. imdi, 3 bilezii karn ve akm istenenrenk iin, bir kez daha ayarlayn. 3 bilezik daha karn vedoru rengi elde edene kadar ayarlanm akm test edin. 3tane daha bilezik karn ve tek bilezikle tekrar test edin.Bu size ara deerlerin elde edilmeside kullanlan, aadagrlen gibi bir izelge verecektir.


55/65

EKT1051

Ayn prensip, byk tanklarla alrken, 1 ya da dahafazla i ykl asklarda da kullanlabilir. Bu durum kl krk

yarmak gibi grnebilir, ama rengin yakndan kontrol edilmesinemlidir.

Umarm buraya kadar beni iyi takip edebilmisinizdir,nk size karmak gelse de, altnn yannda diermetallerin kaplanmasnda da tartmaya deer baz noktalarvard - balangta da belirttiim gibi, ou durumda, renklialtn kaplamayla kendinizi ok fazla skmanz gerekmeyecek.imdi baz altn alamlar iin reeteler vereceim:

BEYAZ ALTIN

1. Potasyum altn siyanr . . . . . . . . 7,1 grNikel potasyum siyanr . . . . . . . . 28,35 grSerbest siyanr . . . . . . . . . . . 2,84 grSu . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3,79 lt

Bu banyoyla, 3,87 21,5 A/dm akm younluu kullann. Bubanyodan %5-20 nikel ieren kaplamalar elde edilir. %15 nikelierik gzel, beyaz bir kaplama verir. Scaklk: 49 - 54,5 C

2. Potasyum altn siyanr . . . . . . . . 18,43 grPotasyum siyanr . . . . . . . . . . . 56,70 grPotasyum hidroksit . . . . . . . . . . 85,05 grPotasyum stanat . . . . . . . . . . . 311,85 grSu . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3,79 lt

2,7 8 A/dm2 akm younluu kullann. Beyaz altn iin30da 10 ya da daha fazlas gereklidir. Kaplamann hafifgrilii parlatlarak giderilebilir. Scaklk: 54,5 - 65,6 C

YEL ALTIN

1. Potasyum altn siyanr . . . . . . . . . 14,2 grPotasyum siyanr . . . . . . . . . . . . 56,7 grPotasyum hidroksit . . . . . . . . . . . 7,1 grPotasyum bislfat . . . . . . . . . . . 7,1 grKadmiyum oksit . . . . . . . . . . . . . 7,1 grSu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3,79 lt


56/65

EKT1052

4 - 5 voltluk tank gerilimi kullann ve 71 C scaklktakaplayn.

2. Potasyum altn siyanr . . . . . . . . . 14,2 grGm siyanr . . . . . . . . . . . . . 1,42 grPotasyum siyanr . . . . . . . . . . . . 42,5 grSu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3,79 lt

65,5 C de kaplayn. 2 - 6 volt tank gerilimi kullann.

PEMBE ALTIN

Potasyum altn siyanr . . . . . . . . . 14,2 grBakr siyanr . . . . . . . . . . . . . 7,1 grPotasyum siyanr . . . . . . . . . . . . 85,05 grSu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3,79 lt

49 C scaklkta kaplayn. 3 volt tank gerilimi kullann.

LEYLAK RENG ALTIN *

Potasyum altn siyanr . . . . . . . . . 113,4 gr

Bakr siyanr . . . . . . . . . . . . . 56,7 grPotasyum inko siyanr . . . . . . . . . 184,3 grSu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3,79 lt

70 Cde kaplayn. Gerekli akm younluu 97 A/dm2 gibiolduka yksek bir deerdir ve hibir ekilde, asla kartrmayaplmamaldr. %30 orannda inko ierik (yaklak 17k)leylak rengi bir renk oluturur.

SOLUK SARI ALTIN *

Potasyum altn siyanr . . . . . . . . . 14,2 grNikel format . . . . . . . . . . . . . doymu zeltiSu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3,79 lt

30 Cde, 0,19-0,21 A/dm2 akm younluunda altrn.zelti, nikel formata doymu olmal, bir miktar znmeminikel format kristalinin tankn dibinde kelmi olarakbulunduundan emin olunmaldr.

* Patentli zelti


57/65

EKT1053

ANOTLAR: Tm bu zeltilerde, parlak kaplama iin kullanmdnlyorsa; paslanmaz elik ya da nikel anotlar tavsiye

edilir. Paslanmaz elik ve platin kaplanm titanyum arkaplamalar iin de uygundur. zelti, belirli miktar sudaznebilen uygun metal tuzu ilaveleri ile ikmal edilir,bylece konsantrasyon bilinir ve dereceli silindirlerde svkonsantrasyonlar llerek banyoya belirli miktar metal ilaveedilebilir. Aadaki aklamaya baknz.

TANKLAR: Btn tanklar gvenlik ceketli olmaldr. Altnzeltileri dikkatsizce kullanlmayacak kadar pahaldr! Altnkaplama tanklar paslanmaz elik*, cam astarl elik ve teflon

astarl elikten yaplabilir (dk scaklktaki banyolariin). Ayrca, yekpare polipropilen ve polietilen astarl dakullanlabilir.

ISITMA: Altn kaplama zeltileri tercihen tank evresindetermostatik kontroll buhar ya da scak su kaplamas ileveyahut geni tesisatlarda scaklk kambiyosu kullanlarakstlmaldr. Daldrma tr stclar ve bobinler, paslanmazelik ve cam kapl tanklarn altndan direkt stma ilekullanlabilecei gibi pek tavsiye edilmez nk bu sistemler,

yksek siyanr ayrmas oran sonucunda ortaya kan, nemlilde snrlandrlm ar stmaya sebep olur.

BANYOLARIN KONTROL: Bu banyolarn tmnde serbest siyanrve scakln, altn ierii ve alam metal ieriinin tekbiimli tutulmas nemlidir. Pek ok durumda, gm kaplamabal altnda tanmland gibi basit bir serbest siyanrtesti yapabilirsiniz bylece banyo scakln termostatik birkontrol cihaz ile kontrol altnda tutabilirsiniz. Altn vealam metal ieriini kontrol etmeye gelince, kark olan

analitik prosedrler iin birtakm kolaylklara sahipdeilseniz ve renk uyumu gereklilii yeterince yakn deilsetek kurtuluunuz tecrbe olacaktr.

TAZELEME: znemeyen anotlar ile alyor olacanziin banyolarn gerekli tuz ilaveleri ile tazelenmi olmasgerekmektedir. Hazrlanmas nerilen baz konsantrasyonlaraada verilmitir:

* Yaln metal tanklar bipolar etkiyi nlemek amacyla sert polietilenlevhalar ile kaplanmaldr.


58/65

EKT1054

ALTIN

Altn kaplama blmnde tanmland gibi bir zeltihazrlayn. Bu, kullanlacak iyi bir ortalama deriimdir. Arzuederseniz her 10 ml zelti bana 1 gram saf altn yapmakiin konsantrasyonu iki katna karabilirsiniz. Kullandnzkuru tuzdaki altnn gerek yzdesini renmek iintedarikinizle grnz.

BAKIR

141 gram potasyum siyanr 500 ml suda zn. Istn veimdi de 141 gram bakr siyanr zn. Temiz bir ie iinefiltre edip, suyla 1000 mlye tamamlayn. Bu zelti her 10ml.sinde 1 gram bakr ierecektir.

NKEL

Documents

alaşım kaplama