AİLE DESTEK PROGRAMI - Adaletçocuğunuza (eğer henüz yok ise) bir pelüĢ hayvan, battaniye gibi bir uyku arkadaĢı hazırlayabilirsiniz. Bu noktada oyuncağın güvenli olduğuna

II

AİLE DESTEK

PROGRAMI Ders Notları

AĠLE DESTEK PROGRAMI

(ADP)

DERS NOTLARI

Hazırlayanlar

Temmuz 2019, Rize

Aysel ÇINAR

BüĢra BALYAġ

Cem ÇAY

Emel GÜZEY

Emre YAMAK

Esra Bihter CAN

Ferhat SATIROĞLU

Gözde KESGĠN

Halil DÖNMEZ

Hüseyin DEMĠR

Neslihan DURATEYMUR

NeĢe YÜKSEL

Okan LÜLLECĠ

Pınar LAFCI

Saadet AKGÜN

Sadık Gürbüz BULDURCU

Sevilay POLAT

Sibel ESLEK

Suleyla POLAT

Zeynep ALTUNKÜLAH KARAGÜLLE

I

İçindekiler 1.BEN ................................................................................................................................................... 1

1.1. 0-3 YAġ DÖNEMĠ .................................................................................................................... 1 1.1.1.Bağlanma Kuramı ............................................................................................................... 2 1.1.2.Odaları Ayırma Süreci ......................................................................................................... 4

1.1.3.Çocukta Tuvalet Eğitimi ..................................................................................................... 6 1.1.4.Memeden Kesme Süreci ..................................................................................................... 7

1.2. 3-6 YAġ DÖNEMĠ .................................................................................................................... 8 1.2.1. Dil GeliĢimi ........................................................................................................................ 8 1.2.2.ArkadaĢlık iliĢkileri: ............................................................................................................ 9

1.2.3. Suçluluk Duygusu(Ödenen Kefaretler):........................................................................... 10 1.2.4.Hayali ArkadaĢ: ................................................................................................................. 10 1.2.5.Ben Merkezcilik: ............................................................................................................... 11 1.2.6. Okula Uyum: .................................................................................................................... 11

1.3. 6-12 YAġ DÖNEMĠ(Ön Ergenlik Dönemi) ............................................................................ 13 1.4.ERGENLĠK DÖNEMĠ ............................................................................................................. 14

1.4.1.Bedensel ve Cinsel GeliĢim .............................................................................................. 15

1.4.2.Kimlik Bunalımı ve Kimlik KarmaĢası ............................................................................ 16

1.4.3.Ergen Benmerkezciliği ...................................................................................................... 16 1.4.4.Sosyal ĠliĢkiler................................................................................................................... 17 1.4.5. Ergenlikte Ġnternet Bağımlılığı ........................................................................................ 19

1.4.5. Ergenlik Döneminde Siber Zorbalık ................................................................................ 20 1.5.GENÇ YETĠġKĠNLĠK DÖNEMĠ ............................................................................................ 21

1.5.1.GeliĢimsel Görevler .......................................................................................................... 23 1.6. YETĠġKĠNLĠK DÖNEMĠ ....................................................................................................... 23

1.6.1.YetiĢkinlik Ölçütleri .......................................................................................................... 24

1.7.40- 60 YAġ DÖNEMĠ .............................................................................................................. 24 1.7.1.Hayatın Anlamı ................................................................................................................. 27

1.7.2.Orta YaĢ Bunalımı ............................................................................................................. 28 1.7.3.Yalnızlık ............................................................................................................................ 28

1.7.4.BoĢ Yuva Sendromu .......................................................................................................... 29 1.8.6O YAġ SONRASI DÖNEM ................................................................................................... 30

1.8.1.60+ YaĢ Özellikleri ............................................................................................................ 31

1.8.2.YaĢlılıkla Ġlgili YanlıĢlar .................................................................................................... 32 2.SEN ................................................................................................................................................. 34

2.1.ĠLETĠġĠM................................................................................................................................. 34 2.1.1.ĠletiĢim Türleri .................................................................................................................. 34

2.2. ETKĠN DĠNLEME .................................................................................................................. 36

2.3.BEN DĠLĠ-SEN DĠLĠ ............................................................................................................... 38 2.4.ĠLETĠġĠM ENGELLERĠ.......................................................................................................... 39 2.5. ÖNYARGI ............................................................................................................................... 40

2.6. EMPATĠ-SEMPATĠ ................................................................................................................. 40

3.BĠZ .................................................................................................................................................. 42 3.1. AĠLENĠN TANIMI, YAPISI VE ĠġLEVLERĠ ........................................................................ 42 3.2.AĠLE ĠÇĠ ĠLETĠġĠM ................................................................................................................ 44

3.2.1.EĢler Arası ĠletiĢim ............................................................................................................ 46

3.2.2. Anne-Baba Ve Çocuk ĠletiĢimi ......................................................................................... 47 3.3.BĠTĠRĠLMEMĠġ ĠġLER .......................................................................................................... 47

3.3.1.BitirilmemiĢ ĠiĢlerimizin OluĢmaması Ġçin Neler Yapılabilir? ......................................... 48 4.ÇOCUK ĠHMALĠ VE ĠSTĠSMARI VE AĠLEĠÇĠ ġĠDDET ........................................................... 54

II

4.1. ÇOCUK ĠHMALĠ VE ĠSTĠSMARI ........................................................................................ 54 4.1.1. Çocuk Ġhmali .................................................................................................................... 54

4.1.2. Çocuk Ġstismarı ................................................................................................................ 54 a.Fiziksel Ġstismar ...................................................................................................................... 54 b.Cinsel Ġstismar......................................................................................................................... 54 c.Duygusal Ġstismar .................................................................................................................... 55

4.1.3.Çocuk Ġstismarı Konusundaki Gerçekler .......................................................................... 55 4.1.4.Çocuklarla ĠletiĢime Geçerken Nelere Dikkat Etmeli Nasıl Bir ĠletiĢim Kurmalı ........... 56 4.1.5.Çocuğun Bilgilendirilmesi ................................................................................................ 56 4.1.6.Ġstismar Mağduru Çocuk Konusunda Hizmet Veren Kurum ve KuruluĢlar ..................... 57

4.2. AĠLEĠÇĠ ġĠDDET ................................................................................................................... 57

4.2.1.Dünyada ve Türkiye‟de Kadına Yönelik Ev Ġçi ġiddet Oranları ...................................... 59 4.2.2.Ev Ġçi ġiddetin Ortaya ÇıkıĢ Nedenleri ............................................................................. 59 4.2.3.Ev Ġçi ġiddetin Ortaya ÇıkıĢ Biçimleri ............................................................................. 60 4.2.4.Ev Ġçi ġiddetin Sonuçları .................................................................................................. 60 4.2.4.Ev Ġçi ġiddetin Çocuklar Üzerindeki Etkileri ................................................................... 61

4.2.5.Kadına Yönelik Uluslararası SözleĢmeler ve Türkiye‟deki Kadın Hareketi .................... 63 4.2.6.Kadına Yönelik Ev Ġçi ġiddet Konusunda Hizmet Veren Kurum ve KuruluĢlar .............. 63

5.AĠLEDE KRĠZ YÖNETĠMĠ ........................................................................................................... 68

5.1.KRĠZ TRAVMA AYRIMI ........................................................................................................ 68 5.2.BĠR KRĠZ DURUMU OLARAK „ALDATMA-ALDATILMA‟ ............................................. 83 5.3.BĠR KRĠZ DURUMU OLARAK „BOġANMA‟ ..................................................................... 86

5.4.BĠR KRĠZ DURUMU OLARAK „YAS‟ ................................................................................. 90 5.5. TOPLUMSAL TRAVMALAR ............................................................................................... 94 5.6.TRAVMATĠK BÜYÜME ve DAYANIKLILIK ...................................................................... 99

5.7.YAġLILIK .............................................................................................................................. 100 5.8. MADDE BAĞIMLILIĞI ...................................................................................................... 104

5.9.AĠLEDE ÖZEL GEREKSĠNĠMLĠ BĠREY BULUNMASI ................................................... 110 5.10. AĠLEDE HÜKÜMLÜ BĠREYĠN BULUNMASI ............................................................... 114 5.11.AĠLEDE EKONOMĠK BELĠRSĠZLĠK ............................................................................... 116

5.12. AiLE ÜYELERĠNDEN BĠRĠNDE PSĠKĠYARTĠK RAHATSIZLIK OLMASI ................. 117

6.Ġġ VE AĠLE YAġAMI DENGESĠ ................................................................................................. 121 6.1.Ġġ STRESĠ .............................................................................................................................. 124 6.2.TÜKENMĠġLĠK SENDROMU ............................................................................................. 125 6.3. Ġġ STRESĠ, TÜKENMĠġLĠK SENDROMU VE Ġġ-AĠLE YAġAM DENGESĠ

ARASINDAKĠ ĠLĠġKĠ ................................................................................................................ 125 6.4.Ġġ VE YAġAM DENGESĠZLĠĞĠ .......................................................................................... 126 6.5.Ġġ TATMĠNĠ ........................................................................................................................... 127 6.6.Ġġ VE AĠLE YAġAMI KALĠTESĠNĠ ARTTIRMAK ĠÇĠN YAPILACAKLAR ................... 128

KAYNAKÇA ................................................................................................................................... 131

1

1.BEN

1.1. 0-3 YAġ DÖNEMĠ

GeliĢim basamakları ele alındığında öncelikli olarak yaĢı değil ayları dikkate almamız

gerekir ve ilk olarak karĢımıza 0-3 ay grubu bebeğin geliĢim özellikleri çıkmaktadır. Literatürde

bununla ilgili çok fazla bilgi bulunmakta olup ay ay bebeklerin geliĢim özelliklerini sıralamaya

kalksak 1 haftalık eğitim süresinde ancak 1 yaĢa gelebiliriz, bu nedenle aylara göre geliĢime değil

yaĢlara göre geliĢim özelliklerine odaklanmak gerekir. Nedir 0-3 yaĢ çocuklarda özellikle karĢılaĢtığımız özellikler? Öncelikle bu dönem çocukların fiziksel, zihinsel ve duygusal açılardan en hızlı geliĢtikleri

dönemdir. Bir bebeğin ilk bir yıllık sürecini gözönünüze getirin Ģimdi, doğduğunda elini kolunu

hareket bile ettiremeyen bebek çoğunlukla yaĢına girdiği zamanda yürüyor oluyor.

0-1 yaĢ motor geliĢim özellikleri •Genellikle kendi baĢına yürüyebilir.

•Yanlara doğru adımlar atarak bir eĢyanın çevresinde dolaĢabilir.

• Yattığı yerden doğrularak,kendi kendine oturur duruma geçebilir.

• Rahatlıkla oturur ve otururken değiĢik pozisyonlar alabilir.

• Herhangi bir eĢyaya tutunarak ayağa kalkabilir.

• Küplerle oynayabilir, oyuncakları birbirinin içine atar, kule yapabilir.

1 YaĢ sosyal geliĢim özellikleri • Annesinin ve çok yakın aile üyelerinin onayını almaya ihtiyaç duyar,sürekli onlarla iletiĢim

içinde olmaya çalıĢabilir.

• Küçük bazı oyunlar oynayabilir,el sallar,güle güle anlamında hareketler yapabilir.

• Kendisinde istenen basit talimatları anlar ve istenileni yerine getirebilir.

1 yaĢ çocuğun zihinsel geliĢiminde ise tercihler görülmeye baĢlar, artık zihnini kullanarak bazı

kararlar aldığı veya hareketler yaptığı görülür ve artık tek kelime ile ihtiyacını veya isteğini

gösterdiği görülmektedir.

2 yaĢ motor geliĢim özellikleri 2 yaĢta artık ince ve kaba motor geliĢim özellikleri ortaya çıkar. Ġnce Motor Becerileri

2

Kitabın sayfalarını çevirebilir.

Çizgiler ve daireler içeren karalamalar yapabilir.

Kalın kalem tutabilir.

4 ve üzeri küp ile kule yapabilir.

Bir elini daha baskın olarak kullanır.

Bardaktan su içebilir.

KaĢığı tutabilir, kendi yemek yemeğe gayret eder.

Çekmeceleri açabilir.

Kaba Motor Becerileri

Üstlerini çıkarmada ebeveynine yardımcı olmaya çabalar.

DüĢmeden yürüyebilir.

KoĢabilir.

Çömelip, kalkabilir.

Basamaklarda çift ayak ile ve tutunarak inip çıkabilir.

Topu karĢıdakine atabilir.

Parmak ucunda yürüyebilir.

Topa ayağı ile vurabilir.

Dil GeliĢimi

2 kelimeli cümleler kurar (Anne su).

Ġsteklerini ifade edebilir.

Kısa yönergeleri anlar ve uygulayabilir (Bana topu ver vb.).

Söylenen sözcükleri tekrar ederbilir.

Tanıdık kiĢilerin, nesnelerin ve vücut parçalarının isimlerini tanıyabilir.

1.1.1.Bağlanma Kuramı

Bu dönemde fiziksel ve zihinsel geliĢim olarak söylenebilecekler dıĢında esas bahsetmek

istediğimiz BAĞLANMA.

Bağlanma; bebeklerle anne-babaları veya bakım vereni arasında kurulan duygusal olarak

olumlu ve yardım edici bir iliĢkinin varlığını ifade eder. Bebeğin, gereksinimlerini karĢılamak için

baĢvuracağı kiĢi, bebeğin kendisi ile ilgilenen kiĢidir, yani çoğunlukla annedir. Peki bağlanma

neden önemlidir dersek; anne (bakım veren) ile çocuk arasında kurulan bu bağ çocuğun kiĢiliğinin

3

önemli bir bölümünü oluĢturmakta ve daha da önemlisi bu kazanılan veya geliĢtirilen özellikler

hayat boyu değiĢime karĢı bir direnç göstermektedir.

Sümer ve Güngör (2006), Bowlby ve Ainsworth olan bağlanma kuramı, bebeklerin

annelerine nasıl bağlandıklarını izah eden bir kuram olarak aktarır. Bu kuram 1960„lı yılların

baĢında birlikte çalıĢan Bowlby ve Ainsworth tarafından temelleri atılmıĢ, anne ve çocuk arasındaki

ayrılma ve tekrar bir araya gelme tepkilerine göre ĢekillendirilmiĢtir. Yapılan ev ziyaretlerinde

annenin çocuğu odada bir yabancı ile bırakarak 8 dakika odadan ayrılmasını, ve daha sonra annenin

odaya dönmesi Ģeklinde deneyleĢtirilmiĢtir. Buna göre iki bağlanma Ģekli vardır; Güvenli bağlanma ve Güvensiz Bağlanma Güvenli bağlanma tepkileri: Çocuk anne ayrılırken normal bir gerilim yaĢar, anne geri

döndüğünde ise mutlu ve sevinçli bir Ģekilde anneyi karĢılar. Ainsworth, Güvensiz bağlanmayı da ikiye ayırmıĢtır. Kararsız Güvensiz bağlanma ve

kaçıngan Güvensiz bağlanma. Kararsız Güvensiz bağlanmada anne giderken çocuk aĢırı üzüntülü ve ayrılmayacak

Ģekilde davranıĢ gösterirken anne döndüğünde anneye öfkeli ve anneyi reddedicidir. Kaçıngan Güvensiz bağlanmada ise ayrılıĢ anında tepkisiz, anne döndüğünde ise reddedici

ve uzaklaĢtırıcı özelliktedir. Peki, neden önemlidir bağlanma?

Tanımlanan Ģekildeki güvenli bağlanmada annenin sıcak, duyarlı ve çocuğun gereksinimini

karĢılayacak özellikleri ve tavrı yabancının da çocuk için orada olacağı konusunda güven verir ve

çocuğun gelecek yaĢamında tatmin edici iliĢkiler kurmasına zemin oluĢturur.

Bebeklik Depresyonu: Doğumdan itibaren 6 ay sonra annelerinden ayrılan bebeklerde

ortaya çıkan, tüm tepkileri durmak dinmek bilmeyen ağlama nöbetleri ile ortaya çıkan, durgunluk,

isteksizlik, iĢtahsızlık, kilo kaybı gibi tablolarla seyreden ruhsal durum olarak tanımlanabilir.

Kısa süreli anne yoksunluğu: Doğumdan 6 ila 8 ay sonra ve 18 yaĢına kadar geçen zaman

içerisinde en az 1 ay annelerinden yada ailelerinden ayrı kalan çocuk ve gençlerde görülür. Bu

çocuklar tepkilerini uzun süren ağlama nöbetleri, yemek yemeye karĢı çıkma, konuĢmak istememe

olarak ortaya koyarlar. Ayrılığın devam etmesi durumunda 2-3 hafta sonra bu tepkiler yerini

4

durgunluk, ishal, kilo kaybı ile depresyona bırakır. 2-3 ay içinde çocuğun duygusal yaĢamı

çöküntüye uğramaktadır. Çocuk tüm canlılarla iletiĢimini keser ve kendi içine kapanır. Eğer çocuk

annesi ya da onun yerini alan kiĢi tarafından ilgi, sevgi görürse hastalığın iyileĢmesi hızlanmaktadır.

Uzun süreli anne yoksunluğu: Annelerinden yada ailelerinden ayrılan, uzun süre

baĢkalarının yanında, yetiĢtirme yurdunda kalan çocuklarda görülür. Bir çocukta bu hastalığın

olduğunu belirleyen etken yalancı zeka geriliğidir. Bu çocuklar 4-5 yaĢına kadar anne yada anne

yerine koydukları insana kavuĢtuklarında, zeka geliĢimleri normale dönüĢmektedir. Eğer geç

kalınırsa bu zeka geriliği kalıcı olmaktadır. Bu çocukların bedensel geliĢimi yaĢıtlarının altındadır.

Olaylara karĢı tepkileri yavaĢ ve zor olmaktadır. Canlı yada cansız varlıklarla iletiĢimleri azdır.

Ayrılma anksiyetesi bozukluğu: Annenin ayrıldığı zaman çocucğun gösterdiği reaksiyona

(sıkıntıya) ayrılık anksiyetesi denir. Bowlby, ayrılıkta görülen sadece sıkıntı değildir demektedir.

Ona göre sevgi objesinin de kaybı dolayısı ile buna depresyon eĢlik etmektedir .

1.1.2.Odaları Ayırma Süreci

Odaları ayırma süreci, her anne babanın sorun yaĢadığı, kafasında soru iĢaretleri olusturduğu

ve çoğu zaman da daha baĢka sorunlara sebep olan bir süreçtir. Öncelikle ne zaman odalar ayrılmalıdır. Buna da gelmeden önce, yeni doğan bebeğin nerede

ve nasıl yatacağı ile baĢlayalım. Genellikle ülkemizde bebek anne ve babanın yatağında yatar, baba

belki yer yatağında, belki de salonda kanepede yatar. Ancak genel kanı ve olması gereken bebek

anne ve babanın odasında, anne ve babanın yatağından ayrı, kendi karyola veya beĢiğinde

uyumalıdır. Peki ne zaman odaları ayırmalıyız? Bunun için yine kesin ve net bir zaman olmamakla

birlikte 6 ay ile 1 yaĢ hatta 1,5 yaĢa kadar olan zamanda odaları ayırmak gerekir. Peki neden bu

zaman? Öncelikle çoocuğun kendi odasının olmasının getireceği kazanımları elde etmesi sağlar. Bu

kazanımlar, ayrıĢım, özgüven, bireysellik ve sorumluk olarak sıralanabilir. Bu dönemdeki çocuğun odaların ayrılmasına olan direnci daha az olacaktır. Zaman geçtikçe

çocuk odaların ayrılmasına direnç gösterir ve odanın ayrılmasını istemez. Peki odaların ayrılmamasını etkileyen sebepler nelerdir? Öncelikle çocuğun yaĢadığı bir

travma, bir korku olabilir. Bunun tespit edilmesi gerekir. Bunun dıĢında çocuklar oidipal sebeplerle

anne ve babadan ayrı yatmak istemez, onların beraber zaman geçirmelerini kıskanır ve engellemeye

çalıĢır.

5

Bir de çocuğun odasının ayrılmasını istemeyen anne babalar var. Bunlarda ise genellikle

iliĢki sorunu olduğu, ebeveynlerin karı kocalık rollerinden kaçmak için çocuk ile aynı odada

yattıkları, çocuğu kaçıĢ olarak gördükleri düĢünülebilir. Odaları ayırırken ne yapmak gerekir?

Çocuğunuz ile konuda konuĢun. Çocuğunuzun yaĢı kaç olursa olsun çocuğunuza uyku

düzenin değiĢeceğini anlayabileceği sade bir dil ile ifade edin. Çocuğunuza bu bilgiyi

vermeye uyku düzeninde değiĢikliği yapmadan 3-4 gün önce baĢlayabilirsiniz.

Çocuğunuzu geçiĢ nesnesiyle tanıĢtırın. Çocuğunuz ile odanızı ayırmaya karar verdiğinizde,

çocuğunuza (eğer henüz yok ise) bir pelüĢ hayvan, battaniye gibi bir uyku arkadaĢı

hazırlayabilirsiniz. Bu noktada oyuncağın güvenli olduğuna emin olmanız önemlidir. Bu

uyku arkadaĢının amacı çocuğunuzu yanında siz uyumazken sakinleĢtirmesi ve onu güvende

hissettirecek olmasıdır. Dilerseniz sizin sıklıkla giydiğiniz ve kokunuzun sindiği bir kıyafeti

de çocuğunuza uyku arkadaĢı yapabilirsiniz. Böylece çocuğunuz sanki siz

yanındaymıĢsınız gibi kokunuzu alabilir.

Çocuğunuza uygun bir yatak seçin. Çocuğunuzu kendi yatağına geçirmede küçük adımlar

ile değiĢimi sağlamak daha kolay olabilir. Öncelikle çocuğunuzun istediği çarĢafları

seçmesine fırsat tanıyın. Daha sonra çocuğunuzun yaĢına ve çocuğunuzun geliĢimine uygun

bir çocuk yatağı veya beĢik seçebilirsiniz. Genellikle 3 yaĢ, çocuk yatağına geçiĢ için

uygundur. Uyku zamanı geldiğinde çocuğunuz ile normal uyku rutininizi tamamlayın.

Ancak ebeveyn yatağına yatırmamaya özen gösterin. Çocuğunuzu kendi yatağına yatırın.

Dilerseniz ilk zamanlarda öncelikle çocuğunuzu ebeveyn odasındaki beĢiğine alıĢtırabilir

daha sonra aynı yatak ile oda değiĢikliği yapabilirsiniz.

Çocuğunuzun yeni düzende biraz bocalaması çok doğal bir süreçtir. Öncelikle odasında

yatağına en yakın Ģekilde bir sandalyede oturun ve çocuğunuz uyuyana kadar fiziksel

temasta bulunun. Fiziksel temasınızı zamanla azaltın ve sandalyenizi biraz daha uzaklaĢtırın.

Kademeli olarak uzaklaĢmanız çocuğunuzun daha kolay alıĢmasına yardımcı olacaktır.

Çocuğunuzun uykuya geçiĢinde onunla yatak paylaĢmamaya özen gösterin. Uyku zamanı

yatakta yavaĢ yavaĢ iyi geceler, kısa bir sırt okĢaması ve iyi geceler öpücüğüne kadar

fiziksel teması azaltabilirsiniz.

Bu dönemde gece emzirmesini bırakmıĢ olmanız veya gece 1 defaya düĢürmüĢ olmanız bu

süreci kolaylaĢtıracaktır. Çocuk doktorunuz ile görüĢtükten sonra (gece öğününü kaldırma

konusunda) odanızı ayırmadan gece öğününü saatleri düzenleyerek kaldırmanız daha uygun

olacaktır. Böylece çocuğunuz gece uyandığında sizin onu beslemenizi beklemeyecek, onu

6

okĢayarak sakinleĢtirmenizi daha kolay kabul edecek ve kesintisiz rahat bir uyku

uyuyabilecektir.

Çocuğunuzun uyum sağlama becerisinin kuvvetli olduğunu hatırlayın. Bazı çocuklar için

yatak/oda ayırma süreci daha güç olabiliyor. Çocuğunuzun yaĢına bağlı olarak bu değiĢimi

anlamlandırması daha farklı olabilir. Unutmayın ki çocuğunuz anne –babasının rahat olduğu

bir düzene çok daha kolay alıĢacaktır. Bu süreçte kademeli ayırmayı ve sabırlı olmayı

unutmayın!

1.1.3.Çocukta Tuvalet Eğitimi

Tuvalet eğitimine çocuğun ve bakım veren kiĢinin hazır olduğu bir dönemde baĢlanması çok

önemlidir. Hatalı bir zamanda ve hazırlıksız baĢlangıç, çocuğun bu aĢamayı sorunsuzca

atlatabilmesini engelleyebilir. Çocuk için tuvalet eğitimine hazır olmak demek; hem fizyolojik

olarak kas geliĢiminin tamamlanmıĢ olması hem geliĢimsel olarak kendini ifade becerilerinin

kazanılmıĢ olması hem de psikolojik olarak sağlıklı bir döneminde olması demektir. Tuvalet eğitimi

için en uygun dönem 24-36 aylar arasıdır. Daha erken dönemde baĢlamak ve aĢırı baskı kurarak bir

an önce çocuğun temiz kalmasını sağlamaya çalıĢmak, hem fizyolojik olarak yapamayacağı bir Ģeyi

yapmasını istemek hem de ilerde geliĢebilecek bazı ruhsal sorunların baĢlamasına neden olmak

demektir. Benzer Ģekilde hiç eğitim vermemeye çalıĢmak, zamanı gelince kendi söyler diye

bırakmak da hem çocuğun tuvalet eğitiminin gecikmesine hem de ruhsal açıdan sorunlara neden

olur.

Hazır olduğunu nasıl anlarız?

Yürüyebiliyorsa,

Basit emirleri yerine getirebiliyorsa,

Ġsteklerini kelimelerle konuĢarak anlatabiliyorsa,

Kendi kendine basit giysileri çıkarabiliyorsa,

Genellikle gün içinde 2-3 saat kuru kalabiliyorsa,

Tuvalete çıktığı saatlerin bir rutini oluĢmuĢsa,

Altının ıslaklığından rahatsızlığını ifade eder hale gelmiĢse tuvalet eğitimine baĢlama

zamanları gelmiĢ demektir.

7

Tuvalet eğitiminde yapılması gerekenler:

Oturağı çekici kılın.

Denemeler yapın.

Ödüllendirin.

Bezini kirletirse hemen değiĢtirin.

Bezini kirlettiğinde haber vermesini öğretin.

Oturağı çocuğun en çok zaman geçirdiği odada tutun.

Çocuk tuvalet ihtiyacı olduğunu belirtmedikçe tuvalet ve oturaktan bahsetmeyin

Destekleyici olun, dayatıcı değil.

Çocuğa aktif rol verin.

ĠĢi sıkıntı haline getirmeyin, espri anlayıĢınızı koruyun (Hadi çiçek sulayalım gibi, v.s).

Tuvalet eğitiminde yapılmaması gerekenler:

Çocuk inatçı ve negatif dönemler geçirirken eğitmeye çalıĢmayın.

Asla ceza ve baskı uygulamayın.

Oturağa oturması için zorlamayın.

Çocuk tuvalette otururken sifonu çekmeyin, sonra birlkte çekmek eğlenceli olabilir.

Sürekli olarak tuvalet eğitimini hatırlatmayın.

SürtüĢmeye girmeyin.

Tuvalet eğitimine çok önem veriyor izlenimi vermeyin, tüm olayın çok doğal olduğu

izlenimini verin.

Tuvalet eğitimi alan çocuktan mükemmellik beklemeyin, zaman zaman kazalar olması

normaldir. ASLA CEZALANDIRMAYIN

1.1.4.Memeden Kesme Süreci

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) baĢta olmak üzere birçok sağlık ve emzirme kuruluĢu,

bebeklerin en az 6 ay boyunca sadece anne sütü ile beslenmesinin önemini vurguluyor. Bu yüzden

eğer herhangi bir sağlık sorununuz yoksa, 6 aydan önce bebeğinizi memeden kesmemeniz en

doğrusudur.

Memeden kesme sürecini, çocuğun duygularını dikkate alarak ilerletmek gerekmekte olup:

“Memeden kesme sürecinin anne için de son derece hassas bir süreç olduğu bilinmektedir. Çünkü

emzirmeyi sonlandırmak demek, anne için hem önemli bir davranıĢ alıĢkanlığının değiĢmesi hem de

çocuğuyla kurduğu ve özel kabul ettiği bu bağın artık kopacağını hissetmesidir. Bu nedenle,

8

annenin de kendini bu sürecin yönetimine hazır hissetmesi son derece önemlidir. Bu süreçte annenin

yaĢayacağı en ufak hassasiyeti çocuğuna yansıtması, sürecin tekrar baĢa dönmesine neden olabilir.

Dolayısıyla, eğer annede önemli bir hassasiyet söz konusu ise, memeden kesme süreci elbette

ertelenebilir.”

Memeden kesme süreci nasıl olmalı?

1.Bebeğinizle ilgilenin: Emzirmeyi bırakma döneminde bebeğinizle daha çok ilgilenmelisiniz. Onu

istemediğiniz hissine kapılmaması için size ihtiyaç duyduğunda yanında olmalısınız. Ancak gece

uyanmalarında bebeğinizle yeni duruma alıĢana kadar eĢiniz ya da bir aile büyüğünün ilgilenmesi

daha uygun olacaktır. Emzirmeyi azaltırken onunla konuĢun, süreci ona anlatın.

2.Sabırlı olun: Memeniz dıĢında baĢka bir kaynaktan süt almaya alıĢtırın. Meme emmeye devam

eden bebeğinizi bir anda bardaktan ya da biberondan süt içmeye alıĢtıramazsınız. Dolayısıyla

tamamen memeden kesmeyi planladığınızda çalıĢmalara çok önceden baĢlamalısınız. Eğer önceden

bebeğinizi bardak ya da biberon ile tanıĢtırmadıysanız sütten kesmek çok daha zor ve yavaĢ olabilir.

3.Özel zamanlara dikkat edin: Memeden kesme döneminin, çocuğun 2-3 yaĢ civarı gözlemlenen

kiĢilik geliĢimi ataklarının pik noktasına denk getirilmemesine özen gösterilebilir. Bunun dıĢında

taĢınma, bakıcı değiĢtirme gibi hayatınızda bazı değiĢiklikler oluyorsa da, emzirmeyi bırakmayı bu

sürece denk getirmemek ikiniz için de en sağlıklısı olacaktır.

3.Kademeli ilerleyin: Emzirmeyi bırakmak için en uygun yöntem, her seferinde emzirme sayısını

bir adet azaltmaktır. Bebeğiniz yeni beslenme programına alıĢtıkça birer öğün azaltın. Eğer sütten

kesmeyi aniden yaparsanız bu sizin için de problem yaratır. Örneğin sızıntı, memenizde ĢiĢme, süt

kanallarında tıkanma ve enfeksiyon karĢılaĢabileceğiniz sorunlar arasında. Eğer önemli bir hastalık

ya da önemli bir olay yaĢamadıysanız bebeğinizi aniden sütten kesmeyin. Belirlediğiniz sütten

kesme tarihinden en az birkaç hafta önce çalıĢmalara baĢlamalısınız.

1.2. 3-6 YAġ DÖNEMĠ

1.2.1. Dil GeliĢimi

Dil geliĢimi Yavuzer„e göre, 3-4 yaĢ çocuğunun kelime hazinesi geliĢir. Yeni sözcükler

öğrenirken, bildiği sözcükleri daha esnek kullanır. Ana dilinin temel yapılarını öğrenir. Kendini

rahatça ifade eder. Dil kullanımı çok yönlü olup duygularını, düĢüncelerini iliĢkilerini anlatır.

Fısıldamayı öğrenir. Hayali oyunda dil kullanır. Çocuk, kendine dönük açıklamalar yaparak

benmerkezci konuĢma sergiler. Söz diziminde özne, nesne ve yüklem arasındaki fonksiyonel

iliĢkileri anlar. Çekim kurallarının görülmeye baĢladığı dönemdir.

9

Çocuk geçmiĢ, Ģimdiki ve geniĢ zaman eklerini kullanır. Çocuk önce “Kedi içer.” Derken

Ģimdi “Kedi içiyor.” Ģeklinde kullanır. “ Nerede, ne zaman?” 3 yaĢ civarında olan çocuklar “Ne,

kim” sorularını geniĢletirler. YetiĢkinlerin kullandığı soru formlarındaki cümleleri, 4 yaĢlarında

üretmeye baĢlarlar.

4-5 yaĢta çocuk dili kolay ve doğru kullanır. Anne ve babasının ses perdesini taklit eder. Dili

kullanmada kız çocukları, erkek çocuklarına göre daha iyidir. Benmerkezci konuĢma sürdüğü

görülür. Sözcük sayısı artmaya devam eder. Kelime hazineleri 1000 kadardır. Önceki döneme göre

daha karmaĢık cümle yapısı kullanmaya baĢlarlar. Çoğul kullanımı doğru yapılır.

5-6 yaĢındaki çocuğun, dili kullanımı bir yetiĢkin diline benzer. Sosyal etkileĢimde konuĢma

artar ve anlaĢılır biçimde olduğu görülür. Çocuk, yetiĢkini daha az taklit eder. Çekim kuralları ve

kiĢi zamirlerinin çekimi de doğru kullanılır. Çocuk, 5 yaĢına geldiğinde olayları sırasına göre

anlatır. “Elimi yıkadım ve yemeğimi yedim” gibi. Olayları “ önce-sonra”, “sırasına dizme”; geçmiĢ,

Ģimdiki, gelecek zamanı kullanımı geliĢir. Çocuk, 5 sözcük içeren cümleler kurabilir.

Okul öncesi dönemde, çocuğun sosyal iliĢkilerini ve dolayısıyla akran iliĢkilerini

Ģekillendiren çeĢitli geliĢim öğeleri bulunmaktadır. KonuĢma becerisi bunlardan biridir. KonuĢma,

çocukların bilgi almak, bir Ģeyler anlatmak, tartıĢmak gibi farklı amaçları gerçekleĢtirmelerinde

önemli becerilerinden biridir. Akran iliĢkileri açısından da konuĢma, çocukların akranlarıyla

iliĢkilerini geliĢtirir, akranları tarafından kabul edilmelerini sağlar. ĠĢbirliği, nezaket, yardımseverlik

gibi olumlu sosyal davranıĢlar, yine bu dönemde baĢlar ve yıllar ilerledikçe geliĢir.

1.2.2.ArkadaĢlık iliĢkileri:

Okul öncesi dönemde yaĢın ilerlemesiyle birlikte arkadaĢ gruplarındaki çocuk sayısında ve

arkadaĢlarla geçirilen sürede artıĢ görülmektedir. Daha çok çocuğun oluĢturduğu gruplarda oynanan

oyunlar, çeĢitlilik göstermekte ve süreleri artmaktadır. Ayrıca iĢ birliği gibi sosyal beceriler de bu

dönemde geliĢmeye baĢlamaktadır. BeĢ yaĢtan sonra çocukların anlaĢmazlıklarını çözmek için

sosyal davranıĢlar ve sözel tartıĢma gibi farklı stratejiler de geliĢtirmeye baĢladıkları görülmektedir.

BeĢ yaĢında diğer çocuklarla birlikte olma, iyi iliĢkiler kurma isteğinin hâkim olduğu dönemin

ardından, 6-7 yaĢ aralığında çocukların paylaĢma, dostluk ve sempati gibi davranıĢlar

sergilemelerinin yanı sıra, rekabet, kavga ve çatıĢmalar içine girdikleri gözlemlenebilmektedir. Okul

öncesi dönemde yaĢlara göre arkadaĢ iliĢkilerinin geliĢimi incelendiğinde yaĢ ilerledikçe çocuklarda

arkadaĢlık iliĢkilerinin yapısının geliĢtiği görülmektedir. Bu durumu oluĢturan etmenler;

arkadaĢlarla geçirilen zamanın artması, yaĢın ilerlemesi ve oyundur. Uzun yıllardır yapılan

çalıĢmalar akran iliĢkilerinin, çocukların sosyal-psikolojik sağlıklarının en önemli

belirleyicilerinden biri olduğunu ortaya koymaktadır. Tüm bu bilgiler ıĢığında çocukların geliĢim

10

özelliklerine göre belirlenen arkadaĢlık süreçlerini bilmek ve tutum geliĢtirmek oldukça önem

taĢımaktadır. Çocukların sosyal ve duygusal anlamda beslendikleri bu süreç, erken çocuklukta

baĢlamakta ve yetiĢkin yaĢamını etkilemektedir.

1.2.3. Suçluluk Duygusu(Ödenen Kefaretler):

Çocuklar büyürken onlara birçok somut kavramın yanı sıra doğru, yanlıĢ, ahlaki gibi daha

soyut kavramlar öğretilir. Suçluluk duygusu bunlardan biridir. Suçluluk duygusu bir terbiye aracı

değildir. Anne babaların kendi isteklerini yaptırabilmek için kullandıkları suçluluk duygusu,

çocuğun bu ağır duyguyla ezilmesine ya da bu duyguyu hiç önemsememesine yol açabilir. Çocuk

yemek yemediği, ebeveyninin istediği gibi davranmadığı zaman ona söylenen "Senin yüzünden

üzüntüden hasta oldum, tansiyonum çıktı, öleceğim" gibi sözler, suçluluk duygusu yaratır. Ama

çocuğa yaptığı davranıĢın doğruluğunu, yanlıĢlığını, gerçek sonuçlarını, kendine ve çevreye verdiği

zararıöğretmez.

Sevginin tehdit olarak kullanımıyla yaratılan suçluluk ise baĢka bir sorundur. "Beni

sevmiyorsun, sevsen üzmezsin, sevsen yaparsın, sevsen yapmazsın" Ģeklindeki sözler, sizi de

çocuğu da olayların gerçeğinden uzaklaĢtırıp, sadece her Ģeyi sevgiye bağlamayı öğretir. Oysa sevgi

çok önemli olsa da uğruna yapılacak yanlıĢları doğruya çevirmez.

Basit gibi görünen bu sistem, büyüdüklerinde Ģikayet ettiğiniz, kızdığınız özelliklere dönebilir.

Her Ģeyin suçlusunun kendisi olduğunu sanarak, yaĢamı kendilerine ve çevresindekilere zehir

edenler böyle büyümüĢtür. Sevgiyi ölçüt kullanıp, yaĢamlarındaki insanları sevgi ya da sevgisizlikle

terbiye etmeye çalıĢan, hatta 'sevgi' nedeniyle döven, öldürenlerin bir kısmı, bu sözleri çocukken

çok duymuĢtur. Her Ģeyin baĢkalarının suçu olduğunu, kendisinin masumluğunu savunan çocukları

da birileri büyütüyor. Hiç sorumluluk duygusu verilmeden büyütülen çocuklar, eriĢkin olduklarında

en basit 'sorumsuz', en ağır da 'vicdansız' olarak tanımlanan kiĢiler oluyor. "Yaptığından

utanmalısın" sözü, çocuklara hayır, yapma, olmaz sözcüklerinin ulaĢtığı son nokta olarak gelir.

Ġnsanın yanlıĢlarından dolayı utanması çok kötü olmasa da yanlıĢ yapmamayı, yaptığı yanlıĢı

düzeltmeyi, düzeltemediğinde sorumluluğunu almayı öğrenmiĢ olması daha önemlidir. Yoksa

"Yaptıysam yaptım", "Ben yanlıĢ yapmam" ile "Yaparsam yanlıĢ olur", "Yapacağım her Ģey kötü ve

ben suçluyum" arasında sıkıĢıp kalır.

1.2.4.Hayali ArkadaĢ:

Çocuklarda 3-6 yaĢ döneminde sıklıkla görülen bir olgu da hayali arkadaĢlar. Okul öncesi

dönemde gerçekle gerçek olmayanın tam belirgin olmadığı dönem kimi zaman okul dönemi olan 6

yaĢa kadar sürebilmektedir. Uzmanlar “Hayali arkadaĢlar, çocukların yaĢamlarındaki stres ve

11

değiĢimlerle baĢ etmesine yardımcı olabilir. Bazı çocuklar tüylü bir kediyi, bir köpeği ya da bir

tavĢanı arkadaĢ olarak seçerken; bazıları da baĢka hiç kimsenin göremeyeceği sadece kendinin

bildiği kendinin tanıdığı bir hayali arkadaĢ yaratırlar" demektedir. Kimi zaman çocuğun hayali

arkadaĢları ile konuĢurken kurduğu cümleler, paylaĢtığı duyguları çocukları anlamak ve tanımak

için ipuçları vermektedir. Bu nedenle anne baba çocuğun hayali arkadaĢını reddetmemeli,

çocuklarını tanımak için faydalanmalıdırlar. Bununla birlikte hayali arkadaĢ 6 yaĢ sonrasında hala

devam ediyorsa bir uzmandan yardım istemekte fayda vardır.

1.2.5.Ben Merkezcilik:

Her Ģeyi kendine dayandırmak, her Ģeyde kendini esas almak ve kendi fikrini, mantığını ve

duygusunu hareket noktası, örnek, ölçü ve merkez almak eğilimi olarak tanımlanır. Okul öncesi

dönemde çocukta karĢılaĢılabilecek geliĢimsel özelliklerden biridir. Bu dönemde çocuklarda

gözlenen pek çok normal geliĢimsel özellik, ergenlikte veya yetiĢkinlikte gözlendiğinde normal

karĢılanmayabilir.

Egosantrik dönem 3-6 yaĢ arasındaki dönemi kapsar ve bu yaĢ aralığındaki çocuklar ben

merkezci olduklarından hakim duygu ben duygusudur.

Ben merkezciliğin ipuçları: Sürekli ağlamak, Uzun uzun bağırmak, HerĢeye itiraz etmek, Yemeği ağzında uzun süre tutmak, Eline aldığı nesneleri inatla bırakmamak ya da sinirlendiği anda bir anda bırakmak

veya fırlatmak 1.2.6. Okula Uyum:

Her çocuk bulunduğu yerde kendini güvende hissetmek ihtiyacı duyar. Anaokuluna

baĢladıkları ilk günlerde çocukların ağlamaları, gitmek istemelerinin nedeni, yeni girdikleri bu

ortamda kendilerini güvende hissetmemeleridir. Diğer çocuklara göre okula alıĢma, uyum sağlama

süresi daha uzun olan bir çocuk grubu vardır. Ancak bu uyumun ne kadar uzun süreceği çocuğa

göre değiĢir. Bazı çocukların uyum sağlamaları çok gecikir. Bazen geçici olarak uyum sağladı gibi

görünseler de iç dünyaları o kadar da rahat değildir.

12

Ana kucağından ayrılarak anaokuluna baĢlamak, çocukların hayatlarındaki en büyük

değiĢikliktir. Çocuk anaokuluna baĢlamakla, bir akran grubunun üyesi olduğu gibi, öğretmen ve

okul kavramıyla da tanıĢma fırsatını bulmaktadır. Anaokuluna baĢlama, çocuk ve ebeveynler için

uyum sürecini temsil etmektedir. Okul öncesi eğitim alan çocuklar ilk olarak aile ortamından

koparak farklıbir ortama girmenin heyecanınıyaĢamaktadırlar. Bu nedenle hem okula hem de aileye,

çocuğun bu süreci uyumlu bir Ģekilde atlatmasıiçin birçok görev düĢmektedir. Anaokuluna

baĢlarken çocuğun birçok özellikleri (yaĢ, geliĢim düzeyi, doğum sırası, anne-baba tutumları vb.)

dikkate alınmalıdır.

Okul korkusu, okul çağı ve okul öncesi çocuklarda sık gözlenen problemlerdendir. Çocuğun

okula ilk baĢladığı dönemlerde belirginleĢir. Problemin esas kaynağı çocuğun anne-babadan

ayrımlaĢmasındaki zorluk olup baĢlıca belirtileri Ģöyle sıralanabilir:

Çocuk anneden ayrılma durumlarında Ģiddetli tepkiler gösterebilir.

*Ağlama, bağırma, tepinme, anneye sıkıca yapıĢma vb.,

*Okula gitmeyi reddetme, zorlandığı dönemlerde aĢırı huysuzlanma, somatik yakınmalarda

bulunma (karın ağrısı, baĢ ağrısı vb.),

*Uyku ve yeme bozuklukları,

*Okulda olumsuz özellikler bulma, öğretmenden yakınma, ilgi görmeme vb. bahanelerle

okula gitmeyi zorlaĢtıracak sebepler ileri sürme.

Okul korkusu olan çocuklarda üç temel karakteristik özellik vardır:

1. Bu çocuklar anne babalarına bağımlı bir tutum içindedirler. Bunun en önemli sebebi

ebeveynin aĢırı koruyucu tavrıdır.

2. Tüm isteklerinin karĢılanması çocuğun çok Ģey isteyen ve isteklerini hileye baĢvurarak

yaptırabilmesine sebep olabilmektedir.

3. Ebeveyn çocuğun isteklerine sınır koyamadığı için aile, çocuk merkezli bir yapıya

dönüĢmüĢtür. Bu nedenle çocuk bütün durumlarda egemen olmak ister.

Okul korkusu olan çocuklarda karın ağrısı, mide bulantısı gibi somatik belirtilerin nedeni

nedir? Çocuklar olumlu ya da olumsuz duygularını sözelleĢtirebilmeyi ancak ilkokula baĢladıkları

dönemde, daha belirgin olarak ise 9-10 yaĢlarından sonra kazanmaktadırlar. Duyguların sözle ifade

edilemediği dönemlerde yaĢanan kaygı bedensel tepkilerle belirtilmektedir. KreĢe ya da okula

baĢlamada zorlanan çocukların karın ağrıları olmakta, uyku, iĢtah, ya da davranıĢları ile ilgili

tepkiler görülmektedir. Burada “zorlanıyorum” ya da “alıĢamadım” olarak anlatılmak istenen

13

“karnım ağrıyor”, “baĢım ağrıyor” ya da “midem bulanıyor” gibi bedensel yakınmalarla anlatılmaya

çalıĢılır.

Okula uyum sorunu yaĢayan ve okul korkusu geliĢen çocuk ile ilgili olarak bazı

ipuçlarına değinmek gerekirse;

Ödün verilmemeli, mutlaka okula gitmesi sağlanmalıdır.

Çocuğa okulun amacı açıklanmalı, bu konuda tüm aile fertlerinin kararlı ve tutarlı olması

gereklidir.

Çocuğun kendini terk etmiĢ ve yalnız hissetmesine yol açacak davranıĢlardan kaçınmalıdır.

VedalaĢmaları kısa tutunuz.

Gününüzün nasıl geçeceği hakkında çocukla konuĢun.

Okula gitmediği zaman derslerden de geri kalacağını, bir de bunun kaygısını taĢımak

zorunda kalacağını anlatın.

Çocuğun endiĢe ve duyguları hakkında onunla konuĢun.

Bu sıkıntılı durumun geçici olduğunu kendisi ile aynı durumda olan baĢları da olduğunu

anlatın.

1.3. 6-12 YAġ DÖNEMĠ(Ön Ergenlik Dönemi)

Ergenliğin en ağır Ģekilde yaĢandığı ve fiziksel değiĢikliklerin meydana geldiği bir

dönemdir. Son çalıĢmalarda ön ergenliğin kızlarda 9-10 yaĢlarda, erkeklerde ise 10-11 yaĢlarda

baĢladığını ortaya koymaktadır. Ne zamana kadar sürüyor dersek ise, ergenliği de kapsayacak

Ģekilde 20 yaĢına kadar süren bir süreci iĢaret etmektedir.

Ergenlikten önce çocuğunuzun geliĢimi bir süre duraklar. Ergenliğe girildiğinde yaĢanan

değiĢiklikler ise hayatının diğer evrelerindeki değiĢimlerden daha hızlı gerçekleĢir. Bu dönemdeki

fiziksel değiĢiklikler hem çocuğunuz hem de sizin için ĢaĢırtıcı derecede hızlı olabilir. Örneğin,

çocuğunuzun okuldan gelip atıĢtırmalık olarak tam bir ekmek veya bir tavuk yemesi daha önce

karĢılaĢmadığınız bir değiĢikliktir. Çocuğunuzun bedeninde gerçekleĢecek değiĢimlerin, önceden

çocukla konuĢulması her iki tarafın da iĢini kolaylaĢtıracaktır. Erkek çocuklarda testosteron

hormonunda yükselme cinsel organın, kasların geliĢmesine, boyun uzamasına, sesin kalınlaĢmasına

ve tüylenmenin baĢlamasına etki eder. Kızlarda ise östrojen hormonunda artıĢ olur ve bu durum

boyun uzamasına, kas ve kemik geliĢimine ve cinsel organın geliĢmesine etki eder. Adet baĢlangıcı

14

bazı kızlar için düzensizdir. Beyinde salgılanan serotonin ve dopamin hormonları da bu dönemde

dalgalanmalar yaĢar. Yani ergenler biyolojik olarak da bazen iyi düĢünmeden hareket etmeye ve

heyecan aramaya yatkındırlar . Peki ne yapmalı? Çocuğun anne babası tarafından vücudunda meydana gelecek

değiĢiklikler (göğüslerin büyümeye baĢlaması, tüylenme, regl döngüsünün baĢlaması, sesin

değiĢmesi, hormonal değiĢikliklerden dolayı terlemede artıĢ ve vücut temizliği vs.) hakkında

bilgilendirilmesi, çocuğun doğru bilgiyi doğru kiĢilerden alması açısından oldukça önemlidir. Genel

olarak kız çocukların annesi, erkek çocukların ise babaları veya baĢka yakın bir erkek yetiĢkin

tarafından bilgilendirilmeleri önerilir. Bu sayede çocuğunuz, kendi bedenini ve sağlığını nasıl

koruyacağını öğrenir ve bunun sorumluluğunu alır. Ön ergenlik döneminde çocuklar kendilerinde

ilk defa rastladığı cinsel değiĢimlerle ilgili kaygı duyabilirler çünkü bazı değiĢimleri sadece

kendilerinde oluyormuĢ gibi algılarlar. Her ne kadar bu dönemde çocuk ön ergenlik çağına ulaĢmıĢ olsa dahi halen bir çocuktur.

BaĢta ebeveynleri olmak üzere sosyal çevresi çocuktan yetiĢkin gibi davranmasını, anlamasını

bekler. Bu durumu etkileyen etmenlerin baĢında medya gelmektedir. Gerek medyada gerek sosyal

medyada yetiĢkin gibi giyinen, makyaj yapan çocuklar görülmekte, bu çocuklar reklamlarda

kullanılarak çocukluğun küçük yetiĢkinlik gibi gösterilmektedir. Neil Postman, Çocukluğun Yokoluşu isimli kitabında çocukluğun Antik Yunan„dan itibaren

dizayn edildiğini, çocuk olma kavramının rönesans ile geliĢtiğini ancak 18. yüzyıldan itibaren

teknolojinin geliĢmesi ile çocuk ve yetiĢkin arasındaki ayrımın giderek yokolduğunu, elektronik

medyanın geliĢimine bağlı olarak nesiller arasındaki sınırların kalktığını ve yoğun enformasyona

maruz kalarak kendilerini koruyamayan çocukların, giderek küçük yetiĢkinlere dönüĢtüğünü ileri

sürmektedir.

1.4.ERGENLĠK DÖNEMĠ

Ergenlik; insanda bedence büyümenin, hormonal, cinsel, sosyal, duygusal, kiĢisel ve

zihinsel değiĢme ve geliĢmelerin olduğu, buluğla baĢlayan ve büyümenin sona ermesiyle sonlandığı

düĢünülen özel bir evredir. G. Stanley Hall ergenlik dönemini “fırtına ve stres” dönemi olarak

nitelendirmiĢtir ve bu çatıĢma ergenlik döneminde her insanda yeniden yaĢanır.

Ergenlik döneminin baĢlama yaĢı, cinsiyete ve ülkelere göre değiĢmektedir. Ortalama olarak

bu dönem, 11 yaĢında baĢlar. BirleĢmiĢ Milletler Örgütü bu aralığı 12-25 yaĢları arası olarak

belirlemiĢtir.

15

Tüm diğer geliĢim dönemlerinde olduğu gibi ergenlik döneminde de baĢarılması gereken

bazı yaĢam görevleri vardır. Bu görevler listesi Robert Havighurst (1972) tarafından geliĢtirilmiĢtir:

• Bedensel özelliklerini kabul etmek ve bedenini etkili biçimde kullanmak.

• Kadın ya da erkek olarak toplumsal cinsiyet rolünü baĢarmak.

• Her iki cinsten yaĢıtlarıyla yeni ve daha olgun iliĢkiler kurmak.

• Ana-babadan ve diğer yetiĢkinlerden duygusal bağımsızlığı gerçekleĢtirmek.

• Bir meslek seçip bunun için hazırlanmak ve ekonomik özgürlüğe kavuĢabilmek,

• Aile yaĢamına ve evliliğe hazırlanmak.

• Toplumsal bakımdan sorumlu bir davranıĢı istemek ve gerçekleĢtirmek.

• Bir ideoloji edinmek ve davranıĢlarına yol gösterecek bir takım değerleri ve

• Ahlaki sistemi oluĢturmak.

1.4.1.Bedensel ve Cinsel GeliĢim

Fiziksel değiĢiklikler ergenlik döneminde ortaya çıkan psikolojik ve sosyal değiĢikliğin

baĢatıcısı ve düzenleyicisi olduğu için büyük önem taĢır.

Buluğ çağı baĢlangıcı, birbiri ile etkileĢim içinde olan genetik ve çevresel faktörlerce

belirlendiği gibi bireyden bireye ve cinsiyete göre farklılık gösterir. Genel olarak kızlar için 11-13,

erkekler için 13-15 buluğa erme yaĢı olarak kabul edilir. Kızlarda fiziksel değiĢiklikler erkeklerden

iki yıl kadar önce baĢlamakla birlikte, hem kızlar hem de erkekler cinsel açıdan fiziksel olgunluğa

aĢağı yukarı benzer yaĢlarda ulaĢırlar.

Birincil Cinsiyet özellikleri: Erkeklerde penis ve testisler; kızlarda yumurtalıklar, klitoris,

vajina ve rahim,

Ġkincil Cinsiyet Özellikleri: Erkeklerde ses değiĢimi ve yüz kılları; kızlarda göğüslerin

geliĢimi; her iki cinsiyette cinsel organ bölgesinde kıllanma,

KiĢinin bedenindeki değiĢiklikler, nasıl davrandığını ve neler hissettiğini etkilediği gibi,

nasıl göründüğü de diğer insanların ona karĢı davranıĢını etkiler. Ergenin vücudundaki değiĢiklikler

ve bu değiĢikliklerin kendi alıĢtığı kontrolün dıĢına çıkması; bazen utanma, suçluluk duygusu,

korkma ve hatta panik yaĢamalarına neden olmaktadır.

Çocukluktan yetiĢkinliğe baĢarılı bir geçiĢ, biyolojik, psikolojik ve sosyal geliĢimin bir

arada olması ile gerçekleĢir. Gençlik döneminde biyolojik, psikolojik ve cinsel geliĢimin dengeli

gerçekleĢmesi de bu anlamda pek çok faktöre bağlıdır. Bunlardan biri ve en önemlisi de ailedir.

Gencin kendisinin, ailesinin ve toplumun cinsel konular karĢısında takındığı tavır, onun sosyal

geliĢimini büyük ölçüde etkilemektedir.

16

Ergenlikte ortaya çıkan değiĢimlerin en önemli etkilerinden biri cinsel dürtülerdeki ve

duygulardaki artıĢtır. Birçok ergen için bu yeni keĢfedilen duygular ĢaĢkınlık ve kaygı yaratır. Bir

insanın cinselliği, önce bir ergen, sonra bir yetiĢkin olarak anne-babadan, akranlardan, medya

organlarından, kültürel beklentilerden ve kalıp yargılardan değiĢik biçimlerde etkilenir. Birçok

ergen için cinselliğin ilk anlatımı, bedensel ve psikolojik hasarlar yaratmayan mastürbasyondan

gelmektedir. Sorun, bir ergen ya da yetiĢkin mastürbasyon hakkında suçluluk duygusu geliĢtirdiği

zaman ortaya çıkmaktadır.

1.4.2.Kimlik Bunalımı ve Kimlik KarmaĢası

KiĢiliğin çekirdekleri yaĢamın ilk yıllarında atılır, altı yaĢında ana hatları belirir, ancak son

biçimini alması ergenlik dönemi sonuna doğru olur. KiĢilik bireyin çevresiyle sürekli etkileĢimi ve

uyumu sonucu oluĢur. “Ben kimin ?” sorusuna her bireyin kendi içinde verdiği yanıt o kiĢinin

kimliğini tanımlar.

Bu dönem genç için bir arayıĢ dönemidir. Birey, güçlü ve zayıf yönlerini değerlendirir ve bu

yönleri ile neler yapıp neler yapamayacağını belirler. Genç, nereden geldiği, kim olduğu ve ne

yapmak istediği sorularına kendisi yanıt bulmak zorundadır. Kimlik, ancak bireyin kiĢisel çabaları

sonucu elde edilebilir.

Erikson‟a göre birey, geliĢiminin her evresinde psiko-sosyal bir kriz yaĢar. Her krizi bir

sonraki aĢamaya geçmeden yaĢamıĢ olmak gerekir. Herhangi bir aĢamada krizin yetersiz bir Ģekilde

çözülmüĢ olması, özel bir yardım alınmadığı takdirde, sonraki bütün aĢamalarda geliĢimin önünü

tıkayacaktır. Her krizde, biri olumlu diğeri olumsuz iki olası çözüm vardır. Erikson‟nun kiĢilik

kuramına göre ergenlik döneminde geçirilen aĢama “kimliğe karĢı rol karmaĢası”dır (12-18 yaĢ).

Kuramında bu aĢamada ya kimlikle ya da rol karıĢıklığı ile sonuçlanacak bir dizi kararın alınması

gerektiğini ifade etmiĢtir.

1.4.3.Ergen Benmerkezciliği

Benmerkezcilik kendini biliĢsel geliĢimin her evresinde farklı biçimlerde dile getirir.

Ergenlik dönemindeki benmerkezcilik Elkind tarafından tanımlanmıĢtır. Elkind'e göre

benmerkezcilik, diğer insanların düĢüncelerini dikkate alamama yeteneğidir. KiĢi kendi düĢünceleri

ile diğerlerinin ne düĢündüğünü birbirinden ayırt etmede aĢırı derecede zorlanır..

Elkind, ergen benmerkezciliğini “hayali izleyici” kavramı ile somutlaĢtırmıĢtır. Bu aĢamada

ergen, tüm gözlerin onun davranıĢlarını, fiziksel görünümünü ve diğer tavırlarını izlediğine inanır.

Bu inanç ergenlerin bir kısmında huzursuzluk yaratırken bir kısmında kendini kahraman gibi

hissetmeye ve abartılı davranıĢlar sergilemeye neden olabilir. Bu tutum ergenleri, kendi kendilerine

17

yarattıkları baĢkalarından önemli oldukları düĢüncesiyle özel ve biricik olduklarını hissetmeye

götürür ki Elkind bu duyguyu "kiĢisel efsane" adıyla tanımlamıĢtır. Ergen, ölümsüzlüğü ya da eĢĢiz

bir insan olduğu ya da diğer insanlardan çok özel bir konuda farklı olduğuna iliĢkin inançlar

besleyebilir.

Ergenler 15-16 yaĢlarında gerçekte herkesten farklı olmadıklarını ve insanların da

kendilerini seyretmek için var olmadığını fark etmeye baĢlarlar. Bu noktada doğruları ve yanlıĢları

dengeleyen daha gerçekçi bir benlik kavramı hayali seyircilerin yerini alır .

1.4.4.Sosyal ĠliĢkiler

Aile ĠliĢkileri

Ergenlik çağında, çocuğun sosyal algı ve insan iliĢkileri ile ilgili kavramlarında geliĢmeler

görülür. Sosyal algıdaki bu geliĢme, anne-baba algısını da doğal olarak etkiler. Ergenlikte aile

iliĢkileri, gencin fiziksel ve biliĢsel geliĢimi, sosyal çevresi, anne-baba değer ve beklentileri ile

çocuğun geliĢme ve davranıĢlarının bu beklentilere uyup uymaması gibi birçok etmenden etkilenir.

Ergenlikteki anne-baba, çocuk iliĢkilerine genelde bakılacak olursa, önemli olan konunun

kontrol olduğu görülür. Çocuk, bir yandan özerkliği kazanma, baĢka bir deyiĢle, kendi benliğini

bulup, anne-baba kontrolünden çıkma çabasında iken, öte yandan anne-baba da çocuğun üzerindeki

kontrollerini yitirmenin kaygısını yaĢamaktadırlar. Birçok anne-baba kendince iyi saydığı

nedenlerle bağımlılığı olabildiğince uzun tutmaya çalıĢmaktadır. Böylece çatıĢmalar doğmaktadır.

Anne-babalar ergen çocukları olgun davransın istemekte ("Artık çocuk değilsin!"), ama yetiĢkin

ayrıcalıklarını reddetmektedirler ("Hayır, o serseri arkadaĢlarınla bira içmeni istemiyorum.").

Ergenler de yetiĢkin ayrıcalıklarını istemekte ("Bu gece araba kullanmak istiyorum."), ama yetiĢkin

sorumluluklarını reddetmektedirler ("Benzin parasını ödemek zorunda mıyım?").

Her anne-babanın kendi biricik üslubu olmakla birlikte, üç tipin ailelerin çoğunluğunu

kapsadığı görülmektedir. Bunlar bir uçta otoriter, öbür uçta izin verici ve ortada demokratik olmak

üzere sıralanırlar. Bu genel eğilimlerin içinde de büyük bir çeĢitlilik görülebilir.

Otoriter ailelerde anne-babalar -onlara inanılır, itaat edilir, saygı gösterilir- kuralları koyar,

diğerlerinin de bunlara uyması beklenir. Kurallara aykırı davranıĢlar sert bir disiplinle karĢılaĢır. Alt

sosyoekonomik düzeydeki ailelerde buna daha sıklıkla rastlanır. Çoğu zaman ergende suçluluk ya

da baĢ kaldırı tepkileri yaratır. Ġzin verici ailelerde çok az kural vardır -hiç olmayabilir de- ve anne-

babalar bilerek ya da hiç ilgilenmeyerek çocuklara ya da ergenlere aĢağı yukarı hoĢlarına gittiği gibi

davranma olanağı tanırlar. Disiplin, ortaya çıktığında ya da çıkarsa, çoğunlukla kararsızdır ve

önceden kestirilemez. Her Ģeyden önce, böyle bir anne-baba üslubunun etkileri açık değildir.

Demokratik ailelerde anne-babalar somut yetkileri ellerinde tutarken ve uyulacak kuralları

koyarken, çocuklara ve ergenlere de farklı olma, kendi davranıĢının sorumluluğunu üstlenme ve

18

daha fazla karar verme olanakları verilir. Disiplin, katı cezadan çok, akıl yürütmeyi ve açıklamayı

içerir. Bu yaklaĢım orta sınıf ailelerde daha yaygındır. Demokratik üslup ergenlerde çoğunlukla

bağımsızlık, kendine güven ve yüksek akademik güdü gibi karakteristik özellikler sağlar.

Gitgide artan bir biçimde anne-babalardan biri ölüm, boĢanma, ayrılma ya da terk etme

nedeniyle ortada bulunmamaktadır. Ancak iki anne-babalı ailelerin birçok örnekte tek anne babalı

ailelerden daha üstün olduğu kesin değildir; ilgili, sevecen, yardımcı bir anne-babanın, evlilik

anlaĢmazlığı yaĢayan ya da iki ilgisiz anne-baba tarafından yönetilen bir aileye yeğlenebileceği ileri

sürülebilir.

Akran ĠliĢkileri

Ġlkokul çağında hayatımızda önemli yeri olan arkadaĢlık iliĢkileri, ergenlikte daha da önem

kazanır. Bu dönemde kurulan arkadaĢlıklar uzun ömürlü olabilmekte ve kiĢiler birbirlerinden uzakta

olsalar bile sürdürülebilmektedirler. Çoğu insanın hayatında arkadaĢ sayısında ergenlik yıllarında

artıĢ, ergenlikten sonra ise düĢüĢ görülmektedir.

Ergenliğin baĢlarında (12-15 yaĢ) iliĢkiler aynı cinsiyetten kiĢilerleyken, ileri ergenlikte (16-

20 yaĢ) iliĢkiler artan sayıda karĢı cinsten kiĢileri içermeye baĢlar ki bu gruba yaĢıt grubu denir.

Ergenlikteki yakın arkadaĢların kiĢinin geliĢimi açısından birçok iĢlevi vardır. Bunlardan

birincisi, kiĢinin kendisini benzerleri ile kıyaslayarak değerlendirmesi ve tanımasıdır. Bir diğeri;

ergenin tek baĢına giriĢmekten korktuğu veya tek baĢına yapmasının zevksiz ya da anlamsız olduğu

bazı deneyimlerden birlikte geçebileceği dost kiĢilere sahip olmasıdır. ArkadaĢların sağlayabileceği

bir baĢka yarar; ergenin bazı konuları tartıĢarak kendi biliĢsel düzeyini yükseltmesidir. YaĢıtlar

kendini toplumda göstermeye ve baĢkalarının davranıĢlarını değerlendirmeye imkan tanır; aile ya da

yetiĢkin kontrolü olmaksızın özgürce davranabilecekleri bir ortam verir.

Ergenlikte Flört Etme

GeliĢimimiz süresince özel hayatımızı paylaĢabileceğimiz birine ihtiyaç duyarız.

Çoğunlukla 14-15 yaĢlarında görülmeye baĢlayan flört iliĢkileri, ilk olarak karĢı cinsin de içinde

bulunduğu genel arkadaĢ gruplarında ortaya çıkar ve yakın arkadaĢ iliĢkileriyle benzerlik gösterir.

Bu yaĢlarda flört adeta bir oyundur ve daha çok içlerinde yaĢarlar. Yüzeysel, beğenmeyle sınırlı ve

kısıtlıdır. Genellikle kalabalıkta, grup içinde birlikte olurlar. Grup içinde biriyle olmak, bir Ģekilde

gururdur. Buna rağmen kendi cinsleriyle birlikte olmaktan daha çok hoĢlanırlar. Orta ergenlik

döneminde flört daha belirgin hale gelir. Kızlar kendilerini daha erken hazır hissederken (15-16

yaĢ), erkekler birkaç yıla gereksinim duyarlar. Bu nedenle kız ergenler, kendi yaĢıtlarından çok,

daha büyüklere ilgi duyarlar.

Flört, yetiĢkinlikteki duygusal iliĢkilerin sağlıklı bir Ģekilde geliĢmesi için önemli bir

19

adımdır. Uygun zamanda, kendini hazır hissederek ve sık değiĢimler olmadan yapılan flört, ergenin

geleceğe hazırlığında etkilidir. Ergenlik döneminde flört, ergenin kiĢiler arası iliĢkileri ve sosyal

rolleri denemesine neden olur. Kendileri ve karĢı cins hakkında çok Ģey öğrenmesini sağlayabilir.

Ergenler için kimlik arama çabalarının bir yansıması olan flört iliĢkileri, bireylerin birbirlerine

uyum sağlamayı ve uygun etkileĢim becerilerini öğrendikleri bir sosyalleĢme Ģekli olabileceği gibi,

arkadaĢ grubu içinde bir yer edinme aracı da olabilir. Ergenlerin bir gruba ait olmalarını

kolaylaĢtırırken, kiĢilerarası iliĢkilerin kurulmasında etkili olan yakınlık, paylaĢma, anlaĢma ve

kendini açma becerilerinin geliĢmesine yardımcı olur.

Flörtün hem olumlu hem de olumsuz kavramlarla iliĢkili olduğu görülmektedir. Romantik

iliĢki deneyimi yaĢayanların daha fazla sosyal kabul gördükleri, arkadaĢ becerisi ve romantik iliĢki

becerilerinin daha iyi olduğu görülmekle birlikte öte yandan daha fazla romantik deneyim,

akademik baĢarısızlık, yüksek düzeyde madde kullanımı, suç iĢleme ve cinsel davranıĢla

iliĢkilendirilmiĢtir.

1.4.5. Ergenlikte Ġnternet Bağımlılığı

Günlük hayatın getirmiĢ olduğu problemler ve gereksinimler ile birlikte değiĢen ve geliĢen

dünyada internet artık insanlar için vazgeçilemeyecek bir unsurdur. Ġnternet, kendisine özel

oluĢturduğu kültürü, dili ve kuralları olan bir yapı haline gelmiĢtir ve bu haliyle insanlar için ikinci

bir yaĢam alanıdır.

Türkiye Ġstatistik Kurumu'nun 2017 verilerine göre interneti en çok kullanan yaĢ aralığının

16-24 olduğu, 25-34 yaĢ aralığının ise hemen arkasından geldiği görülmektedir. YaĢ arttıkça internet

kullanım oranlarının kademeli olarak düĢtüğü görülmektedir.

Ergenlik döneminin özellikleri düĢünüldüğünde internetin, emek ve sorumluluk

gerektirmemesi, sosyalleĢme ortamı sunması, bir gruba ait olma kolaylığını sağlaması, yeni bir

kimlik oluĢturma fırsatı vermesi, özgür ve sınırsız olması, gizemli bir ortam sağlaması, aktif ve ödül

sunan bir ortam sunması, internette ulaĢım imkanının kolay olması, kendini ifade etmenin daha

kolay olması, göz göze bir iletiĢime gerek olmaması, denetimin azlığı gibi özelliklerinin gençlerin

interneti kullanması açısından bağlayıcı olabildiği görülmektedir.

Ġnternetin temel ortaya çıkıĢ amacı bilgiye kolay, ucuz, hızlı ve güvenli ulaĢmak ve iletiĢimi

kolaylaĢtırmak olmasına rağmen internetin tahmin edilenden de hızlı yaygınlaĢması patolojik aĢırı

kullanıma ve yeni bir bağımlılık türü olarak nitelenebilecek internet bağımlılığına yol açmaya

baĢlamıĢtır. Ġnternet bağımlılığı, internet kullanımına sınırlama getirememe, sosyal veya akademik

zararlarına rağmen kullanıma devam etme ve internete ulaĢımın kısıtlandığı durumlarda anksiyete

duyma gibi belirtilerle kendini gösteren bir teknolojik bağımlılık türüdür.

Ülkemizde sosyal yaĢamı etkilemeye baĢlayan internetin, baĢta çocuklar ve gençler olmak

20

üzere nüfusun büyük çoğunluğunu etkisi altına aldığı görülmektedir. Bu teknolojik geliĢmenin

çocuk ve ergenlerin ruh sağlığı üzerine etkilerini belirlemek ve bu konuda gerekli önlemleri almak

kaçınılmaz bir zorunluluktur. Bilgi teknolojilerini doğru kullanmaya henüz hazır olmayan çocuk ve

ergenler karĢılaĢtıkları karmaĢık bilgileri nasıl değerlendireceklerini bilememektedir. Bilinçsiz

kullanıldığında internetin ergenlerin baĢarı durumlarını olumsuz yönde etkilediği gibi, içinde

barındırdığı bağımlılık etkisiyle bir anlamda ergenleri yalnızlığa sürüklediği; ergenlerin psikolojik

ve bedensel geliĢimlerini, sosyal iliĢkilerini olumsuz yönde etkilediği görülmektedir.

Ġnternet içinde bulunduğumuz yüzyılın en önemli icadıdır, iyi bir Ģekilde kullanıldığı

takdirde ergenin geliĢimine en iyi Ģekilde yardımcı olacağı da unutulmamalıdır.

Bu noktada hem gençlere hem de ailelere ve öğretmenlere yönelik bilinçli internet kullanımı

konusunda bilgilendirici eğitimler yapılabilir.

1.4.5. Ergenlik Döneminde Siber Zorbalık

Okullarda karĢılaĢılan zorbaca davranıĢlar, akran zorbalığı adı altında önemli bir konu

olarak çalıĢmalarda sıklıkla iĢlenmektedir. Zorbalık tanımı yapılırken varılan ortak nokta, akran

zorbalığının sürekli ve tekrar edici olması, zorbalık yapan tarafın mağdurdan güçlü olması,

psikolojik, fiziksel ve sözel açıdan zarar vererek kasıtlı yapılan davranıĢları içermesidir. Son

yıllarda okullarda görülen zorbalık davranıĢı teknolojinin ilerlemesi ve gençler arasında yaygın

olarak kullanılması ile form değiĢtirmiĢtir. Teknolojiyi kullanarak gerçekleĢtirilen zorbalık

davranıĢı, "siber zorbalık" adı verilen yeni bir zorbalık türünü ortaya çıkarmıĢtır.

Siber zorbalık; genel olarak teknolojik araçların kullanılması ile gerçekleĢen ve özel ya da

tüzel kiĢiliğe, bir bireye ya da gruba iliĢkisel tarzda ve teknik olarak kasıtlı bir Ģekilde zarar verme

davranıĢlarının tümü olarak tanımlanmaktadır.

Siber zorbalık dünyada ve ülkemizde yaygın olarak görülmekte ve kurbanları üzerinde

olumsuz etkilere neden olmaktadır. AraĢtırmacıların ortak görüĢlerine göre siber zorbalığa uğrayan

bireylerde, yalnızlık, korku depresyon, anksiyete, kızgınlık, utanç, dıĢlanmıĢlık hissi, ĢaĢkınlık,

özgüven eksikliği, paranoyak düĢünceler, sosyal iliĢkilerde bozulmalar, üzüntü gibi psikolojik

etkiler söz konusu olmaktadır.

Ġnternet ya da cep telefonu kullanımının yasaklanacağı korkusuyla çocuklar ve gençler

yaĢadıkları deneyimi anne-babalarına anlatmamayı tercih ettiklerinden; anne babaların birçoğu

çocuklarının siber zorbalık deneyiminden haberdar olamamaktadır. Zorbalıkla karĢılaĢan gençler en

çok arkadaĢlarından en az ise öğretmenlerinden yardım istemektedirler.

Anne-babaların çocuklarını elektronik iletiĢim araçlarının özellikle internetin zararlarından

korumak amacıyla geliĢtirdikleri en etkin yol çocuğun ziyaret ettiği siteleri kontrol etmek iken;

gençler de bazı koruyucu yöntemlere baĢvurmaktadırlar. Gençler siber zorbalıktan korunmak için

21

ekran Ģifresini veya cep telefon numarasını değiĢtirmek, gelen mesajları durdurmak, tacizciyi ikaz

etmek, kullanıcı ismini değiĢtirmek, sohbet odalarından uzak durmak, yabancılarla konuĢmamak,

gelen mesajları saklayıp polise haber vermek gibi diğer yöntemlere baĢvurmaktadırlar.

Siber zorbalığın giderek yaygınlaĢması çocuklar, aileler ve okullarda görev yapan

personellerin siber zorbalığın ne olduğu, zararları, nasıl önlenebileceği veya oluĢtuktan sonra nasıl

müdahele edilebileceği gibi konularda daha fazla farkındalık geliĢtirmelerini gerektirmektedir. Anne

babalar çocuklarının geliĢim düzeylerine uygun olarak interneti ve diğer elektronik iletiĢim

araçlarını nasıl kullanacakları konusunda onlara rehberlik yapmalı, sınırlamalar koymalı ve sık sık

denetlemelidir.

1.5.GENÇ YETĠġKĠNLĠK DÖNEMĠ

Son yarım yüzyılda yetiĢkinliğe geçiĢte, ortalama 18- 29 yaĢlar arasındaki bireylerin ve hatta

yetiĢkinlerin rollerinde değiĢiklikler olmaya baĢlamıĢtır. Evlilik, anababa olma, eğitimi tamamlama

ve kendine ait bir evde yaĢama gibi yetiĢkinliğe geçiĢ belirleyicileri daha erken yaĢlardan yirmili

yaĢların sonuna doğru ilerlediği için, bu değiĢiklikler 18-29 yaĢlar arasındaki bireylerin

geliĢimlerinin doğasını da değiĢtirmiĢtir. 18-29 yaĢlar arasındaki bireylerin, yetiĢkin yaĢamlarına

girdikleri ve yetiĢkinlik rollerini üstlendiklerine iliĢkin kesin kanıtlar da bulunmamakta ve bu

yaĢlardaki bireylerin özelliklerinde çok büyük farklılıklar göze çarpmaktadır. ABD‟li geliĢim

psikoloğu Jeffrey Jensen Arnett niteliksel farklılıklardan dolayı, bu dönemi “beliren yetiĢkinlik

dönemi” olarak adlandırmıĢtır.

Bu karmaĢık ve dinamik geliĢimsel dönem bireyler için hem çeĢitli fırsatların yakalandığı

hem de belirli zorlukların yaĢandığı bir dönemdir. Beliren yetiĢkinlik dönemindeki bireyler

ergenliği tamamladıklarını belirtmekle birlikte kendilerini henüz bir yetiĢkin olarak tanımlamazlar.

Arnett‟e (2004) göre bireyler yetiĢkinliği bağımsızlıklarının sona ereceği bir dönem ve uzak

durulması gereken bir tehlike olarak algılamaktadırlar. Öte yandan beliren yetiĢkinlik dönemini

yaĢamın bir çok alanında yeni deneyimler kazanıp yaĢamlarına özgürce yön verdikleri ayrıcalıklı bir

dönem olarak görmektedirler. Bu dönemdeki bireyler hem ergenlik dönemindeki bağımlılıklardan

hem de yetiĢkinlik dönemine özgü sorumlukları almaktan uzaktırlar.

Amerika ve Avrupa‟daki demografik ve toplumsal değiĢimlere benzer değiĢimler son 30-40

yılda Türkiye‟de de yaĢanmaktadır. Örneğin, Türkiye‟de ortalama evlenme yaĢı son 30 yılda

ortalama 5 yıl, eğitimi tamamlama yaĢı ortalama 4 yıl, anababa olma yaĢı ortalama 5 yıl

yükselmiĢtir. Bu ve benzeri demografik değiĢimlerin yetiĢkinliğe geçiĢ sürecini uzatmasının yanı

sıra niteliğini de değiĢtirdiği ifade edilebilir.

YetiĢkinlik ölçütlerine verilen önem kültürlere göre değiĢiklik göstermektedir. Çoğu kültür

22

ve toplumda yetiĢkinliğin baĢlangıcı eğitimi tamamlama, tam zamanlı bir iĢe baĢlama, evlenme,

anababa olma gibi normlarla belirgindir. Ancak, yetiĢkinliğin baĢlangıcı aynı toplumda, hatta bir

toplumun farklı kesimlerinde bile değiĢiklik göstermektedir.

Genç insanların en önemli kabul ettiği yetiĢkinlik ölçütleri zamanla oluĢan ölçütlerdir. Yani,

birey yaĢam sürecinde aniden yetiĢkinliğe adım atmaz; belli geçiĢ iĢaretlerinin belli zamanlarda

yaĢanmasıyla birlikte, yetiĢkinlik yavaĢ yavaĢ oluĢmaya baĢlar. Buna göre, kendi sorumluluğunu

almak, bağımsız kararlar verebilmek ve ekonomik olarak bağımsız olmak üzere üç ölçüt yetiĢkinlik

için en önemli ölçütlerdir. Her üç ölçüt de zamanla geliĢen özelliklerdir. Dolayısıyla; okulu bitirme,

evden ayrılma, kalıcı ve tam zamanlı bir iĢe baĢlama, evlenme ve anababa olma gibi ölçütlerden, ya

da bireyin bu geçiĢleri yaĢamıĢ olmasından çok genç insanın kendini yetiĢkin gibi hissetmesi için,

kendi sorumluluğunu alması, kendi kararlarını verebilmesi ve ekonomik ve dolayısıyla sosyal

anlamda kendine yetebilen bir birey olması gerekmektedir. Kendisinde bu üç özelliği oluĢturabilen

bireyler, kendilerini yetiĢkin gibi hissedebilmektedir. Kısaca, yetiĢkin olmak nesnel ya da

demografik ölçütlerden ya da geçiĢ iĢaretlerinden çok “yetiĢkin” gibi hissetmeyle ilgilidir.

Genç yetiĢkinlik veya beliren yetiĢkinlik döneminin dikkati çeken beĢ temel özelliğinden

bahsedilebilir:

a.Kimlik arayıĢı: Kimlik kazanımı ergenlik döneminde baĢlamakla birlikte yirmili yaĢlara

kadar sürdüğü görülmektedir. Bu dönemdeki bireyler romantik iliĢki, iĢ ve dünya görüĢü

boyutlarında kimlik arayıĢını sürdürmektedirler.

b.Ġstikrarsızlık: Bu dönemde birey ayrıcalıklı bir değiĢkenlik dönemi yaĢamaktadır. Bu

bağlamda, iĢ değiĢiklikleri, romantik bir iliĢkiye baĢlama ve bitirme ve ev değiĢtirme gibi

istikrarsızlıklar yaĢamaktadırlar.

c. Kendine odaklanma: Bu dönemde bireyler kendi baĢlarına karar verme zorunluluğu

yaĢamakta, kendi kararlarını yaĢamakta, hayata karĢı yeterlilik kazanmakta ve kendi kendine ayakta

durmayı öğrenmektedir. Öte yandan sosyal sorumluluklarını oldukça az dikkate almakta,

baĢkalarına karĢı olan sorumluklarını ve görevlerini göz ardı edebilmekte, yaĢamlarına Ģekil ve

düzen verirken oldukça bağımsız hareket etmektedirler.

d. Olasılıklar dönemi: Beliren yetiĢkinliğin bir diğer özelliği, bu dönemin sonsuz olanaklar

dönemi olmasıdır. Beliren yetiĢkinlerin, yaĢamlarını değiĢtirebilmek için birçok imkânı, büyük

beklentileri ve geleceğe iliĢkin umutları vardır.

e. Arada kalmıĢlık: Bu dönemdeki birey, ergen ve yetiĢkin hissi arasında gidip gelmektedir.

Bu dönemdeki bireyler, ergenlik dönemini tamamladıklarını belirtmekle birlikte kendilerini tam bir

yetiĢkin olarak tanımlayamamaktadır.

23

1.5.1.GeliĢimsel Görevler

Her geliĢimsel dönem gibi bu dönemin de birtakım geliĢimsel görevleri bulunmaktadır. Bu

görevler genel olarak Ģu Ģekilde sıralanabilir:

• EĢ seçimi yapma ve evli Ģekilde yaĢamayı öğrenme

• VatandaĢlık görevlerini yerine getirme

• ĠĢe girme ve kariyerinde ilerleme

• Çocuk yetiĢtirme

• Topluma uyumlu bir sosyal gruba katılma

Erikson‟a göre genç yetiĢkinlik döneminde, "yakınlığa karĢı yalıtılmıĢlık" dönemine

geçilmektedir ve bu dönem 20-40 yaĢ aralığını kapsamaktadır. Birey ancak kimlik karıĢıklığı

problemini çözdükten sonra yakın bir iliĢki kurmayı baĢarabilmektedir. Bu evreden önce kurulan

romantik iliĢkilerde birey kendisinin ne olduğunu tanıma çabası içindeyken bu evrede kurulan yakın

iliĢkiyle birlikte yüzeysel iliĢkilerden kurtulabilmektedir. Erikson‟a göre genç yetiĢkinlik

döneminde birey eğer yakın iliĢkiler geliĢtiremez ise yalıtılmıĢlık duygusu yaĢamaktadır.

1.6. YETĠġKĠNLĠK DÖNEMĠ

“YetiĢkin” terimi, Latince “büyümek” kelimesinden gelir. Yani, yetiĢkin kiĢi “büyümüĢ”

kiĢidir. Burada söz edilen büyüme, hem fizyolojik açıdan, hem de psikolojik açıdan büyümektir.

YaklaĢık 20-40 yaĢ arası olarak kabul ettiğimiz yetiĢkinlik dönemi, insan hayatının hemen

hemen her yönden en yoğun olduğu dönemlerden birisidir.

GeliĢimsel olarak bu dönem bolluğun ve fazla enerjinin, fırsatların ve ödüllerin olduğu

zaman dilimidir. Biyolojik açıdan da 30 yaĢa kadar yaĢam döngüsünün zirve yıllarıdır. Yine bu

dönem; psikolojik açıdan cinsellik, aĢk, aile yaĢamı, meslekte ilerleme, yaratıcılık ve yaĢam

amaçlarını gerçekleĢtirme konusunda yaĢam doyumunun yüksek olduğu yılları içerir. Sosyal açıdan

ise toplumsal rollerin yerine getirilmesi, bir aile kurulması, toplumda daha saygınlık kazanılması

konusunda zengin iliĢkilerin gerçekleĢtiği yıllardır. Öte yandan, en büyük çeliĢkilerin, streslerin,

risklerin, bedellerin ve hayal kırıklıklarının olduğu dönem de yine bu dönemdir. Birey, bireysel

tutkuların, isteklerin, beklentilerin gerçekleĢmediği gördüğünde yaĢamdan darbe yemiĢ gibi olur.

22-28 yaĢlar arası aileden ayrılma olarak da isimlendirilebilir. Bu dönemde birey, iĢ

yaĢamında ve iliĢki alanlarında denemelerde bulunarak seçenekli yaĢamı keĢfeder. Aile merkezli

yaĢamını bir kenara bırakarak yetiĢkin yaĢamının ilk yapısını kurar. Bu dönemde birey evlilik

öncesi romantik iliĢkiler geliĢtirir. AĢk iliĢkisi, evlilik, aile kurma, yakın çevre iliĢkileri, iĢ iliĢkileri

24

ve düĢlemler ile yaĢam yapısını Ģekillendirirler. YetiĢkin rollerini ve sorumluluklarını öğrenir ve

uygular. Bireyin artık okul yaĢamı sonlanmıĢ yeni komĢular, arkadaĢlar, tanıdıklar edinmiĢtir. Bu

yerleĢik evrede kurulan yaĢam yapısında sosyal roller yerleĢtirilerek yaĢama uyum sağlanır.

28-33 yaĢları arasında birey genellikle önceki dönemde kurduğu yapıyı tekrar düzenler,

yeniler ve değiĢtirir. Birey bu dönemde yaĢamını gözden geçirir, sorgular ve yeniden değerlendirir.

Sonraki yaĢam yapısını temellerini atmaya baĢlar. Bu evrede kadınlar için kariyer ile evlilik/annelik

durumları arasında seçim yapma önemlidir. Çevreden gelen daha fazla düzen ve kararlılık baskıları

karĢısında birey bunalımı arttıran bir baĢıboĢluğa kapılabilir. YaĢamında yaptıklarının gelecekte

nasıl bir etkiye sahip olmasını istediğini öğrenmeye çalıĢır. Örneğin, 30 yaĢına kadar bekâr kalan

biri çevresinden gelen evlenme baskısı karĢısında içe kapanarak ne yapacağını bilemeyebilir.

33-40 yaĢlar arası genellikle ilk yetiĢkinliğin yaĢam yapısının sonuçlandığı dönemdir. Bu

dönemde erkekte durulma görülürken kadınlarda aileye yeni üyelerin katılımı, değiĢen iĢ koĢulları

ve yakın iliĢkiler ile yeniden bağlanımlar görülmektedir. Bu dönemde istikrarlı ve bütüncül bir

yaĢam yapısı oluĢturmaya ihtiyaç duyulur. Birey toplum içinde yerini, üstlendiği rolleri öğrenir ve

ona göre hareket eder. Bu dönem aynı zamanda gençlik dileklerini, düĢlerini, hayallerini

gerçekleĢtirme aracı olmaktadır. Bu dönemde birey; toplumsal açıdan en çok değer verilen rolleri

benimsemeyi tercih eder. ĠĢ yaĢamı açısından, baĢarılı kariyer ilerlemesi, terfiler ile yeni ödüller alır

ve yeni sorumluluklar üstlenir. Böylece birey toplum tarafından tanınmak ister. Sosyal açıdan,

yetiĢkin dünyasında yer alarak, bir aileyi yöneterek, toplumsal sorumluluklarını yerine getirerek

yaĢamdan zevk alır.

1.6.1.YetiĢkinlik Ölçütleri

Ġnsan, yaĢamın hangi noktasında yetiĢkin olmaktadır? YetiĢkinlik için hangi ölçütler

önemlidir? Bu ölçütler evrensel midir; yoksa yerel ve kültürel midir?

YetiĢkinlik ölçütlerine verilen önem kültürlere göre değiĢiklik göstermektedir. 1990‟ların

baĢına kadar pek çok araĢtırma ve kurama göre, yetiĢkinliğe geçiĢin beĢ temel belirleyicisi vardır.

Bunlar “okulu bitirme”, “evden ayrılma”, “tam zamanlı ve sürekli bir iĢe baĢlama”, “evlenme” ve

“ana baba olmadır”. Ancak, günümüzde bu geçiĢ iĢaretlerinin bireyin kendini yetiĢkin olarak

hissetmesinde, o kadar da önemli olmadığı düĢünülmektedir.

1.7.40- 60 YAġ DÖNEMĠ

25

Üretkenliğe KarĢı Durgunluk Dönemi (40-60 YaĢ)

40‟lardan sonra ben

• Doğumdan Ģu ana kadar olan zaman yerine, kalan zaman hakkında daha çok düĢünürler.

• Nerede olduklarına bakmaya baĢlarlar.

• Bulundukları zamanda ne yaptıklarını ortaya koyarlar.

• Kalan zamanı iyi değerlendirme çabasına girerler.

• Hayatları ile ilgili bir değerlendirme yapma eğilimine girer.

• GeçmiĢ dönemlerini olumlu geçirirmiĢse bu dönemde üretken, verimli ve yaratıcı olur.

• Yoksun olan bireyler ise; iĢe yaramama duygusuna kapılabilir ve durgunluk dönemine girebilir.

• Çevreye kayıtsız kalıp, mutsuz olabilirler.

40- 60 yaĢ

• YaĢlanmayla iliĢkili fiziksel ve psikolojik belirtiler gösterme,

• Zamanın yeniden yapılandırılması ve hayattaki öncelikleri değerlendirmeye çalıĢma,

• Biyolojik iĢlevlerdeki düĢüĢün aksine eğitim, kariyer ve iliĢkiler konusunda yükseliĢ,

• Bir çok kiĢi için büyüme (kazanç) ve kaybın dengelendiği dönemdir.

BiliĢsel geliĢim

Bireyin birikmiĢ bilgisi ve sözel becerisi artmaya devam ederken, soyut muhakeme

yapabilme becerisi düĢmeye baĢlar.

Fiziksel değiĢim

• Önceki dönemlerde meydana gelen hızlı değiĢimler ve yaĢlılıktaki ani bozulmanın aksine orta

yaĢta fiziksel değiĢimler daha yavaĢtır.

•Saçların grileĢmesi, derideki kırıĢıklıklar, kilo almanın süreklilik kazanması ve boy uzunluğunun

55‟li yaĢlardan itibaren zamanla kısalması ortaya çıkan fiziksel değiĢimlerden bazılarıdır. YaĢın

ilerlemesi ile ortaya çıkar, görme, duyma, tat alma ve koklama gibi bazı duyularda da kayıplar

meydana gelir. Bazı değiĢimler bireyin yaĢam tarzı, seçimleri (diyet, spor, alkol ve sigara

kullanımı gibi) ortaya çıkabilir.

Kuvvet eklemler, kemiklerde;

• YaĢla birlikte kas kaybı, eklem sertleĢmesi ve hareket güçlüğü, kemik erimesi riski (özellikle

menopoz sonrası kadınlarda) görülür.

• Orta yaĢın sonlarına doğru kemiklerde daha kolay kırılma, daha geç iyileĢme görülür.

Ayrıca;

26

• Uyku kalitesi düĢer,

• Yatakta uyanık kalma süresi uzar,

• Sabahları dinlenmiĢlik hissi azalır,

• Uyku problemleri görülür.

Sözkonusu değiĢimlerle baĢetmek için;

• Düzenli bir uyku programı oluĢturma: uyku ve uyanma saatleri belirlemek programa uyumu

arttırır.

• Yatmadan önce sakinleĢtirici faaliyetler yapma, kitap okumak, müzik dinlemek, sıcak banyo

yapmak rahatlamaya yardımcı olur.

• Gün içindeki kestirmeleri azaltma

• Karanlık bir uyku ortamı oluĢturma

• Ağır yemekler ve baharatlı yiyeceklerden kaçınma iĢe yarar.

Sağlık

• Kronik hastalıklar artmakta, kadın ve erkeklerde hastalıkların görülme sıklığı değiĢmektedir.

•Kadınlarda diyabet, hipertansiyon, kanser ve astım gibi hastalıklar daha sık görülürken,

erkeklerde ise alkol bağımlılığı ve koroner kalp hastalığı daha fazla görülmektedir.

•Kadınlarda en sık meme kanseri görüldüğü, kanserin görülme sıklığının 35-64 yaĢları arasındaki

dönemde 15-34 yaĢları arasındaki döneme göre 6 kat olduğu görülmektedir.

•Orta yaĢ dönemindeki kadınlarda hayatın anlamı, benlik saygısı ve psikososyal uyum arasındaki

iliĢkide hayatın anlamının sorgulanması ön plana çıkabilir.

•Psikososyal uyumun göstergeleri psikolojik iyi oluĢ ve psikolojik sıkıntı (anksiyete ve

depresyon) değiĢkenleri iken, hayatın anlamı ise anlamın varlığı ve anlam aramadır.

40 lar;

Hayatında neleri geride bıraktığı, gelecekte nelerin olabileceği konusunda bir penceredir.

• Ölüm ve yaĢam için kalan zamanın daha çok farkına varma, iĢ ve aile yaĢamının gözden

geçirme, “ciddi bir kaza, kayıp ya da hastalık” ile yaĢamı gözden geçirme, zamanı yeniden

yapılandırma ve hayattaki öncelikleri değerlendirilme.

• YaĢamlarını gözden geçirme sürecinde bazı bireyler kendilerini güçlü, yeterli ve etkin

hissederken bazıları bu değerlendirme sürecini acı verici bulabilir.

40-60 yaĢlarda hayat

• Hayatının anlamını gözden geçirdiği dönemdir.

• Hayatında daha fazla anlam bulan ve benlik saygısı yüksek olan bireylerin psikososyal

uyumunun daha iyi olduğuna dair kanıtlar ortaya konulmuĢtur.

27

• Hayatın anlamı özellikle stresli bir yaĢam olayı ile karĢılaĢıldığında daha önemli hale geldiği,

benlik saygısının orta yetiĢkinlik döneminde diğer geliĢimsel dönemlerden daha yüksek olduğu

görülmektedir.

1.7.1.Hayatın Anlamı

• Ġnsanda doğuĢtan gelen temel bir güç, hayatı anlamlı kılma veya bir anlam bulma çabası mıdır?

• Ġyi oluĢun bir göstergesi olarak olumlu bir kiĢilik özelliğimidir?

• Hayatın amacımıdır?

• Hayatın amacı, değeri ve bireyin hayatındaki önemli hedefler midir?

• Hayatın anlamı ve amacı ayrılmaz bir bütün müdür?

• Hayatın amacı bireyin yaĢamı boyunca gerçekleĢtirmek istediği niyet ve hedefler iken,

• Hayatın anlamı ise bireyin varoluĢunun, bu dünyadaki varlığının anlamıdır.

40 lardan sonra

• GeçmiĢ dönemlerini özler

• Hayata bakıĢ açısı ve değer yargıları farklılaĢmıĢtır.

• Hayatı geçmiĢ ve gelecek olarak sınıflandırır.

• Psikolojik açıdan bir dönüm noktasındadır.

• Toplum üzerindeki etkileri önemlidir.

• Anne, baba, eĢ vb. sorumlulukları vardır.

• Çocukların yuvadan ayrılması nedeniyle kendilerini mutsuz ve değersiz hissedebilir.

• Anılarıyla yaĢama görülebilir.

Sosyo-Duygusal GeliĢim

Üretkenliğe KarĢı Durağanlık dönemidir.

Üretkenlik:

• Çocuk yetiĢtirme ya da yaratıcı veya üretken çabalar aracılığıyla yeni nesli oluĢturma ve

rehberlik etme ilgisi olarak tanımlanır.

• Çocuk yapma tek baĢına üretkenlik için yeterli değildir.

• Geleceğe inanç, türlere inanç ve baĢkalarına önem vermek bu evredeki geliĢimin ön koĢuludur.

• Daha iyi bir dünya bırakmak için uğraĢabilir.

Durağanlık:

28

• Üretkenliğin olmadığı durum.

• KiĢinin ilgisinin kendisine dönük olması, (Sıkıntı)

• Psikolojik geliĢimin olmamasıdır.

1.7.2.Orta YaĢ Bunalımı

Gençlik çağını, 40 yaĢı geride bırakmanın duygusallığı ve yaĢlanmanın hissedilmesi ile

dramatik olarak özgüvenin azalması sürecidir. .

• Amaçları, idealleri için yeniden değerlendirmeye girme, .

• Kariyer, iĢ-yaĢam dengesi, evlilik, duygusal iliĢkiler, harcamalar veya fiziksel görünüm gibi

günlük yaĢamında önemli değiĢimler yapma arzuna dönüĢebilir.

• Çoğu insan için orta yaĢ bir kriz olmayabilir.

• Pek çok biliĢsel beceriler orta yaĢ döneminde zirve yapar.

• Birçok birey kariyerinin zirvesine bu dönemde ulaĢır. .

• Genel olarak iyi olma hali ve yaĢam doyumunun yüksek olduğu görülebilir. .

• Orta yaĢ krizlerinde yaĢam olaylarının etkisi daha fazladır. (iĢ kaybı, ekonomik sorunlar,

hastalık gibi).

Orta YaĢta AĢk ve Evlilik

Romantik aĢk ve Ģefkat içeren aĢk;

a. Ġlk YetiĢkinlikte; fiziksel çekicilik, tutku içerirken

b. Orta yetiĢkinlikte; güven, sadakat, karĢılıklı duygusal ilgi içerir..

1.7.3.Yalnızlık

• BaĢkalarının olanaksız bulduğu görüĢlere sahip olduğunda hissedilen duygu,.

• Var olan ve olmasını istediği iliĢkiler arasındaki uyumsuzluk, buna bağlı hoĢnutsuzluk,

• Ait olamama duygusu, azalmıĢ sosyal destek, paylaĢım olamaması,

• YaĢanan deneyimden farklı bir deneyime özlem,

• BaĢkalarına ihtiyaç duymaya rağmen yalnız olma, boĢluk hissi olarak ifade edilir.

Yalnızlıkla baĢetmek için;

Yalnızlık hayatın her döneminde hissedebilir.

• Sosyal aktivitelere katılma,

29

• Dürüst ve samimi kiĢilerle bağlantıyı sürdürmeye çalıĢma,

• Sanatsal aktivitelere katılma,

• Meditasyon, evcil hayvan beslemek, hobilerle uğraĢmak.

• Sürekli rutin iĢlerle uğraĢmak yalnızlık hissini artırır,

• Hayallere göz atıp ve rutinden çıkmak için neler yapabileceğini düĢünme,

• Pozitif duygu içine girme ve olumlu hava yaratmaya çalıĢma,

• ġuanın yeni bir Ģeyler denemek için uygun bir zaman olduğunu düĢünme,

• Normalde yapılanları yalnızken de yapmaya devam etme iĢe yarayabilir.

Orta YaĢla BaĢetme

YaĢlılık; yaĢam sürecinin geç dönemindeki geliĢimin devamlılığını ve kiĢideki olumlu değiĢimleri

de kapsar.

BaĢarılı yaĢlanma, yaĢlanma sürecinin kazanç ve kayıplarını dengeleyebilmedir.

YaĢlılık döneminin hareketsiz, fiziksel ve zihinsel açıdan çöküĢ yılları olduğu Ģeklindeki olumsuz

düĢünce Ģemalarını azaltmak baĢarılı yaĢlanmayı sağlamaya katkı sağlar.

1.7.4.BoĢ Yuva Sendromu

• Anne babaların çocuklar eğitim, iĢ ya da iliĢkileri gibi nedenle evden ayrıldıklarında içinde

bulundukları durumdur.

• Bir ruhsal sağlık durumu olarak tanımlanmasa da depresyon ve kaygı konularında ortaya

sıklıkla çıkan ve nedeni olabilen kavramdır.

• Çocukların evden ayrılması ile eĢlerin evlilik doyumu artabilir, birbirlerine daha fazla vakit

ayırabilir, birbirlerine ayırdıkları zamanın kalitesi de artabilir.

• YetiĢkin çocuğun eve geri dönmesi süreci değiĢtirebilir.

• Çocuklar ebeveynlerine ihtiyaç duymadıklarında bazı anne babalar yönsüzlük, amaçsızlık,

kaybolmuĢluk ve yalnızlık gibi çok çeĢitli duygular yaĢayabilirler.

• Evlilikteki tatminsizlik ve tek çocuklu ebeveynlik boĢ yuva sendromunun yaĢanma riskini

artırabilir.

• Birçok durumda anne kendisinin çocuğu için birincil bakım veren kiĢi olması gerektiğini

düĢünen kadınlarda boĢ yuva sendromunun görülme olasılığı daha yüksek olabilir.

BoĢ Yuva sendromu yaĢayanlar

30

• Yalnızlık

• Soyutlanma, dıĢlanmıĢlık

• Kaygı veya panik

• AĢırı yas

• Ġlgiyi kaybetme, küskünlük

• Genel bir amaçsızlık hissedebilir.

Risk altında olanlar

• KiĢinin tatmin edici evliliğinin olmaması,

• Kendini öncelikle ebeveyn olarak tanımlama,

• Full-time anne- baba olmak,

• DeğiĢiklikleri kabullenmede zorluk,

• Diğer stress yaratan yaĢam olaylarıyla baĢediyor olmak. (menopoz, eĢin vefatı, baĢka bir yere

taĢınma yada emekli olma gibi)

BaĢ etme yolları

Gerekirse profesyonel destek alınabilir.

• Olumlu düĢünerek, evlilik, arkadaĢlık iliĢkileri, hobiler için daha çok zaman ve enerji olduğu,

bu dönemin hayat ile ilgili olumlu değiĢiklikler yapabilecek uğraĢlar geliĢtirilebilecek fırsat anı

olduğu unutulmamalı.

• Tüm hayatı çocuk üstüne kurmak, o evden ayrıldığında kocaman bir boĢluğa neden olacaktır.

Bu boĢluğu keyif alacak Ģeylerle doldurmak zaman alacaktır. Önceden plan yapmak anne baba

ve çocuklar için bu süreci kolaylaĢtırabilir.

1.8.6O YAġ SONRASI DÖNEM

Benlik Bütünlüğü KarĢısında Umutsuzluk (60+ YaĢ)

Bireyin yaĢlılık ya da ileri yetiĢkinlik dönemini kapsar. Daha önceki dönemlerde kazanılmıĢ

benlik özelliklerinin olgunlaĢması, birbirleri ile bütünleĢmesi bu dönemde gerçekleĢir.

Benliğini tam olarak bulmuĢ, güvenli, mutlu, topluma etkin uyum sağlayabilen, aranan,

sevilen, sayılan ya da huzursuz, umutsuz, uyumsuz, hırçın, aksi, „keĢke‟lerle yaĢamaya devam eden,

geçmiĢte yaptıklarından piĢmanlık duyan, depresif kiĢilerdir.

31

1.8.1.60+ YaĢ Özellikleri

60 + YaĢ Dönemi Fiziksel Özellikleri

• Fiziki açıdan yaĢlanma, ölüm oranları ve ciddi hastalıklarda artıĢ.

• Hastalıklardan korunmak için ilaçlar kullanımı.

• Görme ve iĢitme alanında kayıp artıĢı.

• DavranıĢ problemleri.

60 + yaĢ dönemi

• Emekliliğe uyum sağlama,

• EĢ kaybına uyum sağlama,

• Yakınlarının yanına gitme,

• YaĢına uygun donanımlı eve taĢınma,

• Yeniden evlenmeye karar verme

60 + yaĢ dönemi sosyal özellikleri

• Bilgi birikimi.

• Tecrübe sayesinde daha iyi karar verme.

• Aile üyeleri için destek kaynağı.

• ArkadaĢ çevreleri geniĢ.

• YaĢamın anlamını daha derin yorumlama.

KarĢılaĢılan Sorunlar

• Ölüm

• Sağlık-azalan ve çabuk bozulabilen sağlık durumuna uyum gösterme

• Hayat

• GeniĢ aile sorunları

• Bakıma muhtaç hale gelme

Kayıp

• Kayıp denince ilk akla ölüm gelmemeli.

• Kayıp tehditleri de kaybın yarattığı etkileri ortaya çıkarabilir.

• Sevilen kiĢinin kaybı, sevgili yada dostluk iliĢkileri sona ermesi de kayıp olarak yaĢanabilir.

32

• ĠĢsiz kalma, göç,düĢünce sisteminde yaĢanan ideoloji ve inanç kayıpları da ödemeye

çalıĢtığımız diyetler arasındadır.

Ölüm

• Bireyin ölümü erteleyebileceği geliĢim dönemi kalmamıĢtır.

• Teslimiyet ya da tümüyle inkâr tutumunu benimseyebilir.

• Çoğu yaĢlı, ölümün yakınlaĢmasını sakin bir Ģekilde kabullense de panik ya da yadsıma

tepkileri görülebilir (Özen 2008:12)..

• Gerçekçi kabul kiĢinin duygusal olgunlaĢma belirtisidir.

• Ölüm karĢısındaki bilinç düzeyi farklılık gösterir.

• Ölümün anlamı kiĢisel ve sosyo kültürel etkene bağlı olup ölümün yaĢanmasına değil, ölüm

karĢısındaki yorum ve duygulara bağlıdır.

Yas

• YaĢamda karĢılaĢılan kayıplara karĢı geliĢtirilen tepkidir.

• Yas süreci kiĢilerde; Ģok, donup kalma, kabul edememe, üzüntü, çaresizlik, kızgınlık, öfke,

yoğun anksiyete, suçluluk, utanç, yalnızlık ve son aĢamada kabullenme gibi… duygu ve

davranıĢların yaĢanmasına yol açar.

1.8.2.YaĢlılıkla Ġlgili YanlıĢlar

• YaĢlılık Ģifası olmayan bir hastalıktır:

• YaĢlılığın beraberinde getirdiği bedene ait problemlerin elbette çaresi az olsa da kiĢi iyi bir

hayat felsefesi ile keyifli bir yaĢlılık geçirebilir.

• YaĢlılar yardıma muhtaç ve acınacak durumdadırlar:

•YaĢlıların kazanımları daha çoktur. Çevresi ondan “öğretmesini isteyen” gençlerle dolu bir

yaĢlılıktan daha hoĢ ne olabilir.

• YaĢlılık hayatın mutsuz dönemidir:

• Emekliliğin kötü bir Ģey olduğu düĢüncesi:

YaĢlılıkla baĢ etme

• Egzersiz yapma, dıĢarıda zaman geçme,

• Günlük hayattan haberdar olmak kiĢiyi zihinsel olarak dinç tutmaya yardımcı olur.

• Ġnsanlarla iliĢkileri devam ettirme yaĢamın içinde tutar.

33

•Gönüllü iĢlerle uğrama, yaĢ itibarı ile deneyimleri aktarıp, baĢkalarına yardımcı olmak iĢe

yaramaya devam ettiğini hissettirir.

• Yiyeceklere dikkat etme, sağlığı korumanın en önemli yöntemlerindendir.

• Kendisinden daha gençlerle sohbet etme,

• Hobi edinme,

• Seyahat etme,

•Ġçinde bulunduğu Ģehri keĢfetmek, gezmek, bir baĢka semte gitmek çevreyle teması artır,

böylece zihinsel iĢlevi korumaya yardımcı olur.

34

2.SEN

2.1.ĠLETĠġĠM

ĠletiĢim, duygu, düĢünce veya bilgilerin sözlü yahut sözsüz yollarla bir diğer kiĢiye

aktarılması, ünlü Psikolog Doğan Cüceloğlu‟nun tabiriyle “Canın cana değmesi”dir. ĠletiĢim, kiĢiler

birbirini fark ettiği an itibariyle baĢlar.

ĠletiĢim Unsurları

Kaynak (iletiyi veren)

Ġleti

Ġleti Yolu (görsel, iĢitsel, duyusal)

Alıcı

Geri Bildirim

2.1.1.ĠletiĢim Türleri

ĠletiĢim yolları temel olarak iki baĢlık altında incelenir. Bunlar; sözcüklerle kurulan iletiĢim

ve sözsüz iletiĢimdir.

Sözsüz ĠletiĢim

35

Sözsüz iletiĢim, konuĢulan dilin dıĢında, jestler, mimikler ya da diğer dilsel olmayan

iĢaretler aracılığıyla ifade edilen duygu, düĢünce ve bilgileri kapsar. Günlük iletiĢimimizin önemli

bir kısmı sözsüz iletiĢime dayanır.

Sözsüz ĠletiĢimin Özellikleri

ĠletiĢimdeki etkisi yüksektir.

Duyguları ifade eder.

Çift anlamlıdır.

Muğlaktır

KiĢiler Arası Mesafenin ĠletiĢimdeki ĠĢlevi

Mahrem Alan (Cilt teması-25 cm): Özel (duygusal) iliĢkimiz olan kiĢileri (çekirdeki ailemiz,

romantik partnerlerimiz) dahil ettiğimiz iletiĢim çemberimiz mahrem alanımızın sınırlarını

meydana getirir. Bu kiĢiler dıĢındaki insanlarca mahrem alanımız aĢıldığında sıkıntı,

gerginlik ve saldırganlık eğilimimizde artıĢ yaĢarız.

KiĢisel Alan (40 cm-80 cm): ArkadaĢlarımızla ve yakın akrabalarımızla iletiĢim kurarken

koruduğumuz mesafemiz kiĢisel alanımızdır. Bu kiĢilerce kiĢisel alan sınırlarımızın ötesine

36

geçildiğinde kendimizi geri çekerek alan açma eğiliminde oluruz.

Sosyal Alan (80 cm-200 cm): Sosyal alanımız, yeni tanıĢtığımız veya samimiyetimizin az

olduğu kiĢilerle (iĢ yerindeki arkadaĢlarımız, gittiğimiz marketteki çalıĢanlar gibi) iletiĢim

kurarken koruduğumuz mesafedir. Bu alan içindekilerle iletiĢimimiz oldukça kısıtlıdır.

Genel alan (2 m- …): Topluma açık alanlarda (park, otel lobisi gibi) korumak istediğimiz

200 cm ve ilerisindeki mesafe genel alanımızı oluĢturur. Bu alanda bulunan kiĢilerle

iletiĢime geçmek zorlaĢır.

ĠletiĢimde;

Beden Dili % 55

Sesin Niteliği % 38

Kelimeler %7 öneme sahiptir.

ĠletiĢimi Etkileyen Faktörler

Çevre Ģartları (ortam, sıcaklık, ıĢık, iklim vb.)

O anki ruhsal durumumuz

KarĢımızdaki insanla/insanlarla etkileĢimimiz, yakınlık derecemiz ve onların kiĢilik yapısı

DüĢüncelerimiz, inandığımız doğrular ve önyargılarımız

YetiĢtiğimiz çevrede öğrenmiĢ olduğumuz iletiĢim modeli

2.2. ETKĠN DĠNLEME

Yapılan araĢtırmalara göre; vaktimizin neredeyse %70‟ini iletiĢim kurarak, bu vaktin %45‟ini

de baĢkalarını dinleyerek geçiririz.

Etkin dinleme halinde olmak; konuĢan kiĢiden yayılan sözcükleri “duymak” değil, bu sürece

aktif katılımımızla meydana gelen “etkileĢim”dir. Dinleyici, her Ģeyden önce, karĢısındaki kiĢinin

sözlü ve sözsüz Ģekilde ifade ettiği ihtiyaçlarıyla ilgili olup onun duygularını ifade etmesine

yardımcı olmak amacı taĢır. Böylelikle konuĢan kiĢi kendisini değerli ve önemli hisseder, aradaki

iliĢki güven ve samimiyet kazanır, iletiĢimdeki kopukluklar ve eksiklikler tamamlanır.

Dinlemeyi etkin hale getirmek için; beden duruĢumuzu konuĢan kiĢiye doğru ayarlamak,

yüzüne bakıp onunla direkt göz teması kurarak onu dinlemek ve belirli aralıklarla ilgi anlamı

taĢıyan baĢ sallama, “evet”, “anlıyorum” gibi geri bildirimlerde bulunmak, daha uzun sürelerde de

anlatılan konuyu doğru anlayıp anlamadığımızı kontrol etmek adına tekrar etmek elzemdir.

Etkin dinlemenin diğer vazgeçilmez adımı ise konuĢmacıya geribildirimde bulunmaktır.

Geribildirim; alınan mesaja dair, mesaj ve taĢıdığı içerik hakkında konuĢan kiĢiye verilen bilgiyi

37

kapsar. Geribildirim, iletiĢimin çift taraflı doğasının getirdiği bir gerekliliktir. Geribildirimden

yoksun bir iletiĢim son bulur.

Etkin dinleme;

• KarĢımızdaki kiĢiyle iletiĢimimizi aktif tutmaya yardımcı olur,

• KarĢı tarafın kendini rahat ve açıkça ifade etmesini kolaylaĢtırır, yargılanma duygusunu azaltır,

• KonuĢan kiĢi, yargılanmamanın verdiği rahatlıkla baĢlangıçta söylemeyi düĢündüğünden daha

fazla Ģey söyler,

• KarĢımızdaki kiĢiye destek olma fırsatı verir,

• KonuĢan kiĢiyle olan iletiĢimimizin kalitesini artırarak iliĢkimizin olumlu nitelikler

kazanmasına yardım eder,

• KonuĢulan konuya odaklanmayı sağlar (konudan / duygudan uzaklaĢmayız),

• KonuĢma içeriğini ve mesajları, doğru anlayıp anlamadığımızı kontrol etmemizi sağlar.

Diğer Dinleme Türleri

1-GörünüĢte dinleme: En yaygın dinleme Ģekli olup dinleyicinin dıĢ görünümü dinler vaziyette

olup aklını meĢgul eden baĢka uyaranlar veya durumlar mevcuttur.

2-Seçerek dinleme: KonuĢanın anlatımlarından, dinleyicinin ihtiyacına yönelik yahut ilgi

alanına giren içeriklerde dinleme yoğunlaĢır.

3-Yüzeysel dinleme: KonuĢanın vermek istediği mesajların, anlamın kavranmadan konuĢulan

konu hakkında yüzeysel bilgi sahibi olunur.

4-Tuzak kurucu dinleme: KonuĢulan konu, anlaĢılmak için değil konuĢana cevap vermek

amacıyla dinlenir.

5-SaplanmıĢ dinleme: Dinleme, konuĢma içeriğinden tek bir anlam veya duygu çıkarmak

suretiyle gerçekleĢtirilir.

6-Savunucu dinleme: Sarf edilen her sözü Ģahsa yönelik bir saldırı olarak yorumlayarak

savunma durumuna geçmeyi kapsar.

Neden dinle(ye)meyiz?

KiĢisel olmayan, engelleyici dıĢ etkenler mevcut olduğunda (gürültü, mesafe, aĢırı sıcak

yahut soğuk, parlak ıĢıklar vb.),

KonuĢma içeriğini bildiğimizi düĢündüğümüzde,

Kendimizi; hoĢumuza gitmeyen, yüzleĢmek istemediğimiz Ģeyleri duymaya kapattığımızda,

HoĢlanmadığımız bir kiĢi konuĢtuğunda,

38

KarĢımızdaki sözüne baĢlar baĢlamaz ona cevap vermeye hazırlık yaptığımızda dinlememiz

güçleĢir.

Dinleme becerileri nasıl geliĢtirilir?

Önceliğiniz daima dinlemek olsun,

Hem konuĢulan içeriğe hem de konuĢanın duygularına kulak verin,

Göz temasını artırın,

Dinlediğinizi belirten sözlü ve sözsüz mesajlar kullanın,

Anlatımı bölmeyin,

Anlamaya odaklanın,

Açık uçlu sorular sorun,

KonuĢma içeriğini belirli aralıklarla özetleyin,

O andaki ihtiyacı belirleyin,

Duygularınızı kontrol etmeye çalıĢın,

Önyargılarınızın farkında olun

2.3.BEN DĠLĠ-SEN DĠLĠ

Ben dili; kiĢinin kendisini rahatsız eden durum veya davranıĢ karĢısındaki tepkisini, kendi

duygu ve düĢüncelerini belirterek açıkladığı ifade tarzıdır ve iletiĢimin devamının olumlu biçimde

gelmesini sağlar. Ben dili, diğer insanlarla ilgili yorumlarımızı ve değerlendirmelerimizi değil,

• durumun tarafsız tanımı (pasif cümle),

• bizde bıraktığı etkiyi,

• yol açtığı duyguyu içerir.

Ben mesajları ile kurduğumuz iletiĢimde, karĢımızdaki kiĢinin davranıĢının bizdeki

etkilerinden bahsederiz. KarĢımızdaki kiĢiyi yargılamaz, yalnızca, onun davranıĢını tanımlar,

yorumlarımızı ise onun kiĢiliğine değil tanımladığımız davranıĢına yöneltiriz. Odak noktamız kiĢi

değil, davranıĢıdır.

“Sen” diyerek baĢladığımız mesajlar ise genelleme, eleĢtiri, suçlama, yorum ve yargı içerir.

Bu nedenle karĢımızdaki kiĢide savunma ve dirence yol açarak kiĢinin bizden uzaklaĢmasına ve

aramızda çatıĢma yaĢanmasına ortam hazırlar.

ġu iki ifade arasındaki farka bakacak olursak:

"Yolu yanlıĢ tarif ettiğin için iki saat evi bulamadım."

"Adresin yanlıĢ verilmiĢ olması evi iki saat aramama neden oldu. Kendimi oldukça gergin

hissediyorum.".

39

Birinci ifade muhtemelen kiĢide dirence neden olarak kiĢinin savunmaya geçme eğilimini

artıracak, ikinci ifade ise sıkıntıyı paylaĢma içerdiğinden karĢımızdaki kiĢiyle aramızda yakınlık

doğmasını sağlayacaktır.

2.4.ĠLETĠġĠM ENGELLERĠ

Emir vermek: “Gel buraya!”

Emir ifadeleri kiĢilerde direnç ve korkuya yol açarak istenenin zıttı bir harekete hatta

misillemeye yol açabilir.

Uyarmak, gözdağı vermek: “Ya yapacaksın ya yapacaksın.”

Bu ifadeler; kiĢide korkuya yol açarak boyun eğme yahut kiĢi gerçekten söylenenin gerçekleĢip

gerçekleĢmeyeceğini görmek isteğiyle isyan etme davranıĢı gerçekleĢtirebilir.

Yargılamak, eleĢtirmek, suçlamak: “Çocuk gibi davranıyorsun.”

“Sorumluluk görünce hemen kaç.”

KiĢide yetersizlik duygusu oluĢturabilir, kiĢi söyleneni gerçek sanabilir, kendisini iletiĢime

kapatabilir.

Alay etmek, ad takmak, utandırmak: “Çok bilmiş seni..” “Yine beceremedin değil mi?!”

KiĢide değersizlik hissi oluĢturabilir, ileri süreçte kiĢinin de benzer söylem ve davranıĢlarda

bulunmasına yol açabilir.

Teselli etmek, konuyu değiĢtirmek: “Hallolur canım üzülme..”

“Bak şimdi sana ne anlatacağım, bir şeyin kalmayacak.”

KiĢiye anlaĢılmadığını düĢündürerek öfke oluĢturabilir.

Ahlak dersi vermek: “Sana orada düşen susup oturmandı.”

Suçluluk ve zorunluluk duygularını teĢvik ederek kiĢinin savunma eğilimini artırabilir.

Çözüm getirmek, öğüt vermek, yönlendirmek: “Ben olsam...”

“Karı koca arasında küslük olmaz, barışın.”

KiĢide aciz olduğu yönünde bir his oluĢturabilir, bu his neticesinde kiĢinin çözüm bulması

zorlaĢabilir. Ayrıca, direnç veya bağımlılık duygularına da yol açabilir.

40

Tanı koymak, yorumlamak, tahlil etmek: “Senin derdin başka, belli oldu.”

“Anlaşılan daha seninle uğraşacağız.”

KiĢi kendisine inanılmadığını düĢünerek iletiĢim kurmaktan kaçınabilir. KiĢide baĢarısızlık hissi

oluĢturabilir.

Olumlu değerlendirmelerde bulunmak, övmek: “Benim çocuğum bir tanedir, yapmaz öyle

şeyler.”

KiĢide bağımlılık veya kendilik kavramıyla uyumsuz bir söylem olması halinde kaygı

oluĢturabilir.

2.5. ÖNYARGI

Herhangi bir konuda; bir araĢtırma gerçekleĢtirmeden, bilgi edinmeden, yetersiz hatta düĢsel

kanıtlara dayalı geliĢtirilen fikirler önyargılarımızı oluĢturur.

Önyargı Kaynakları

Ġçine doğduğumuz kültür

Toplumda eğitim ve yeteneğe yapılan vurgu

Ailemiz, arkadaĢlarımız gibi iliĢkide olduğumuz bireyler ya da sosyal grupların önyargıları

Önyargılı olunan kiĢi ya da gruplarla yaĢanan olaylar

Medya etkisi

Önyargılarımızı Azaltmak Ġçin Yapabileceklerimiz

Genellemelerimizi fark etmek

Önyargılı olduğumuz kiĢi ya da gruplarla iletiĢimimiz artırmak

Önyargılı olduğumuz kiĢi ya da gruplarla empati kurmak

Bu konuda düzenlenen eğitim, seminer, konferans, kitaplarla kendimizi desteklemek

Kendimize bu konuda zaman tanımak

2.6. EMPATĠ-SEMPATĠ

Empati, kiĢinin; yaĢanan ve anlatılanlara, karĢısındakinin bakıĢ açısından bakması,

karĢısındaki kiĢinin duygu ve düĢüncelerini doğru Ģekilde anlaması, anladıklarını karĢısındakine

41

aktarmasıdır.

Empati gösterirken hedeflenen, iletiĢimi sağlıklı ve aktif bir Ģekilde yürütebilmektir.

Empatik iletiĢimde karĢımızdakini anladığımızı ve ona değer verdiğimizi göstermiĢ oluruz.

Böylece kiĢi, anlaĢıldığını hissederek dinlemeye, anlamaya ve özeleĢtiri yapma, iletiĢim kurma

isteği artarak bize daha açık davranma, duygularını açıkça ve samimi Ģekilde ifade etme eğilimi

artar, YaĢadığı sorunların farkına varabilir ve bunlara çözüm bulma yoluna gidebilir. Dinleme

esnasında yanlıĢ anladığımız bir izlenimi veya konuyu kiĢi hemen düzeltme fırsatı yakalar.

KarĢımızdaki kiĢiyi daha yakından tanıma fırsatı yakalarız ve o kiĢiye dair önyargılarımız ile

olumsuz duygularımız azalmaya baĢlar. Daha anlamlı, daha yakın ve daha yardımsever iliĢkiler

kurmaya baĢlarız. Var olan iliĢkilerimizin niteliğinde ise olumlu değiĢimler yaĢanır (Çınar, 2018)

Sempatik iletiĢimde ise, karĢımızdaki kiĢinin duygularına bürünür, karĢımızdakini

önemseme ve onun için endiĢelenme eğiliminde oluruz

42

3.BĠZ

3.1. AĠLENĠN TANIMI, YAPISI VE ĠġLEVLERĠ

Aile bir iliĢkiler sistemidir. Aile demekle neyi kastediyoruz? Soyut anlamda kiĢiler arası

IliĢkileri içeren belli kuralları olan bir düzendir.Aile sistemi dediğimiz zaman aile içindeki

bireylerin birbirleriyle nasıl etkileĢimde bulunduklarını düzenleyen kuralların tümünü kastederiz.

Birey DavranıĢları Ġle Tüm Aileyi Yansıtır:

Her birey kendi benlik tanımlaması içinde ailenin tüm düzenini yansıtır;koĢullar olanak

verildiğinde, kendi bildiği türden bir aile ortamı yaratmaya giriĢir. Daha doğrusu koĢul ve olanakları

kendi bildiği aile türünden bir aile yaratacak biçimde kullanır. Bu nedenle babası alkolik olan bir kız

alkolik bir adamla evlenir; annesi tarafından ilgi, sevgi görmemiĢ, yalıtılmıĢ bir erkek ise anneleri

gibi duygusal yönden soğuk kadınlarla evlenirler. Aile içindeki roller böylece kuĢaktan kuĢağa

kendi kendini böylesine yineler

Aile kan bağlılığı, evlilik ve diğer yasal yollardan, aralarında akrabalık iliĢkisi bulunan ve

çoğunlukla aynı evde yaĢayan bireylerden oluĢan;bireylerin cinsel,psikolojik,sosyal ve ekonomik

ihtiyaçlarının karĢılandığı, topluma uyum ve katılımlarının sağlandığı ve düzenlendiği temel bir

birimdir.

Sistem perspektifine göre aile bir geçmiĢi paylaĢan,duygusal bağı olan,bireysel aile

üyelerinin ve ailenin bütününün ihtiyaçlarını karĢılamak için stratejiler planlayan bireylerden

oluĢmuĢ kompleks bir yapı olarak tanımlanır. Öğeler arasında etkileĢim vardır ve bu etkileĢim

sistemdeki öğelerin özelliklerinden etkilenir.

Aile üyelerinin toplamından daha fazlasını ifade eder.sistem bir küme değildir.çünkü öğeler

arasında kararlı bir iletiĢim vardır ve sistemdeki parçalar birbirine bağlıdır.

Aile biçimleri çok genel olarak “çekirdek”ve “geniĢ aile” olarak sınıflanabilir. Çekirdek aile

ana baba ve evlenmemiĢ çocuklardan oluĢur. Diğer akrabalarla da iliĢkiler söz konusudur.ancak

göreli olarak aile sorunlarında ve diğer iliĢkilerde daha bağımsızdır. GeniĢ aile ise, birden fazla

kuĢağın bir arada oturduğu, ortak mülkiyet esasında ekonomik bir birimdir. Evrensel nitelikte olan

çekirdek ailenin biyolojik, toplumsal ve psikolojik iĢlevleri vardır. Bu iĢlevlerden özellikle bakım ve

toplumsallaĢtırmayı eğitim örgütleri büyük ölçüde üstlenmektedir.fakat çekirdek aile temas

sosyalleĢme gurubu olarak önemini korumaktadır. En azından çocuk köylerindeki bakımlarda bile

ailedeki ana baba rollerini oynayan kiĢiler görevlendirilmektedir.ayrıca bir çok sosyal bilimcinin

ortaklaĢa önemsediği iĢlev maneviyata psikolojik gereksinmelerin karĢılanmasıdır. Yakın sevgisi ve

anlayıĢ duygusu ailede baĢka hiçbir gurubun gereğince karĢılayamadığı temel iĢlevdir.geniĢ aile

;geleneksel tarıma dayalı toplumlarda ekonomik ve sosyal birlik olarak daha çok sayıda iĢlevi

43

yerine getirmekle yükümlüdür.geniĢ ailenin ekonomik, üreme,eğitim,koruma,dinsel,boĢ zaman

değerlendirme,eğlenme,konum sağlama gibi daha pek çok iĢlevi vardır.kentsel çekirdek ailede ise

bu iĢlevlerin çoğu baĢka toplumsal kurum ve örgütlerce karĢılanmaktadır.

BĠR PSĠKOLOJĠK SĠSTEM OLARAK AĠLE

Ailenin bir sistem olarak incelenmesine olanak sağlayan hatta belirleyici özellikleri

sayabileceğimiz bazı ölçütler:

a-) Her sosyal grupta olduğu gibi, aile bireylerini bir arada oluĢlarını ortak bir amacı vardır.

Ailenin amacı üyelerini ayrı ayrı bireysel güdü, niyet ve gereksinimlerinden bağımsız ve ötedir.

Üyelerin adeta gizli antlaĢma ile ve ortaklaĢa belirlenen bu amaç bütün üyelerinin

gereksinimlerini aynı anda karĢılayabileceklerin sosyal, psikolojik, fiziksel v.b. bir ortam

yaratmaktır.

b-) Her sosyal organizasyon gibi ailenin de bir örgütlenmesi / yapılanması vardır.

c-) Aile bir insan sistemidir.aileyi insan üyeler, sosyokültürel kurultular, kiĢiler arası iliĢkiler ve

fiziksel çevre bir sistem yapar.

d-) Aile kendi içinde alt sistemlerden oluĢur.Bir birey birden fazla alt sistemde yer alabilir.bu alt

sistemlerde yine kendi amaçları ve diğer küçük sosyal grup özellikleri olan, ancak “aynı aile

sistemi “içindeki birliklerdir.

e-)Aile, belli koĢulların gerektirdiği bazı değiĢiklikleri kendi yapısında gerçekleĢtirme ve

gereksinimler için etkileĢimsel yeterliği olan bir birimdir.

f-) Aile içinde değiĢen durumlara en belirgin örnek,tıpkı bir birey gibi,yani geliĢen bir sistem

olarak karĢılaĢtığı yaĢam döngüsüdür. Aile yaĢam döngüsü kuramcıları,belirli bazı plato ve

geçiĢ dönemleri olan evrelerden söz ederler.plato dönemleri göreli yapısal bir durgunluğa,geçiĢ

dönemleri ise yapısal istikrarsızlığa ve ana değiĢimlere iĢaret eder.

g-) Aileler aynı sonuca farklı yollardan da gidebilirler.yani insan geliĢiminde söz konusu olan

eĢsonluluk ilkesi aileler içinde geçerlidir.farklı eğitim, ekonomik, kültürel, psikolojik

donanımlara sahip iki ailenin ”bireylerine destek olma, sahip çıkma” hedefleri ortak,ancak buna

ulaĢma biçimleri son derece değiĢik olabilir.

h-) Aile yapısındaki dönüĢümlere belirti üretmekte dahildir.özellikle ailenin yapısını değiĢen

koĢullara uydurma ve etkileĢimsel yeterlik özelliği dikkate alındığında, bazı durumlarda

yapının ancak psikolojik belirti üretmeye yetecek Ģekilde değiĢebildiği ve sistemin

gereksinimlerini böyle doyurabildiği daha kolay görülecektir.

44

3.2.AĠLE ĠÇĠ ĠLETĠġĠM

Aile içi iletiĢim; eĢlerin birbirleriyle, anne-baba olarak çocuklarıyla ve kardeĢlerin birbirleri

ile olan iletiĢim etkinliklerinin yanında aile bireyleri arasındaki rol dağılımı, iĢ bölümü, ebeveyn ve

çocukların durumunu içermektedir. Aile içinde var olan kiĢilerin tümü iletiĢimin kendisini meydana

getirmekte ve aile içi iletiĢim adını almaktadır.

Temel davranıĢ biçimlerinin edinildiği, üyelerin birbirleriyle iletiĢim kurmayı öğrendiği yer

olan aile, sosyal iliĢkilerin en somut yaĢandığı kurumlardan biridir.

Ġnsan sosyal yapısı gereği önce aile içerisindeki bireylerle daha sonra çevresindeki diğer

bireylerle iletiĢim kurma gereksinimi içindedir. Aile içi iletiĢim, iletiĢim çeĢitlerinden kiĢilerarası

iletiĢimin beraberinde kiĢi içi iletiĢimi de içeren bir aĢamadır. Cüceloğlu‟na göre iletiĢimin ilk

basamağı olan kiĢi-içi iletiĢim, kiĢinin beden, düĢünce ve duygularıyla iliĢki kurması, kendinde

meydana gelen duygusal ve düĢünsel süreçlere iliĢkin bir anlayıĢa eriĢilmesi anlamındadır. Bireyin

kendisi ile olan iletiĢimini etkili oluĢturması, diğerleriyle etkili bir iletiĢime geçmenin temel

basamağını oluĢturmaktadır.

Etkili bir iletiĢimin sağlanabilmesi için yalnızca kendini ifade etmenin yeterli olmadığını

bununla beraber iletiĢime geçilen kiĢiyi dinleyebilmenin önemli olduğu belirtilmektedir.

Ailede etkili bir iletiĢimin kurulması aile bireylerinin duygu ve düĢüncelerini birbirleri ile

paylaĢabilmeleri, birbirlerini anlayabilmeleri, olumlu davranıĢ göstermeleri, problemlerini

çözebilmelerini mümkün hale getirmekte, aile ortamında yardımlaĢma, dayanıĢma ve iĢbirliği elde

edilerek çocukların geliĢimine uygun zemin hazırlanmaktadır. Etkili iletiĢimin oluĢturulması

çocukları bağımsız, özgüvenli, öz saygı ve kendini gerçekleĢtirme düzeyleri yüksek olan bir birey

haline getirebilmektedir. Ailede etkili bir iletiĢiminin kurulamaması, ebeveynlerin çocuklarıyla nasıl

iletiĢim kuracaklarını bilememelerinden kaynaklanmaktadır. Etkili iletiĢimin oluĢturulamaması

çocukları özgür düĢünemeyen, duygu ve düĢüncelerini rahatça ifade edemeyen bağımlı bir birey

haline getirebilmektedir.

Toplumda iletiĢimin yoğun yaĢandığı, sosyal bir organizasyon olan aile, en yoğun ve en

uzun süregelen iç içe iliĢkilerin yaĢandığı kurumdur. Aile içi iliĢkiler; aile otorite örüntüsü ve karar

verme yetkisinin kimde olduğu, ailede görev ve sorumlulukların paylaĢımının nasıl tanımlandığı,

ailede kadının statüsü, eĢler arasındaki iliĢkilerin niteliği gibi yatay eksenli iliĢkileri içermektedir.

Ayrıca aile içindeki çocuğun sosyo-ekonomik değeri ve ebeveynin ya da aile büyüklerinin kız ve

erkek çocuklarıyla olan iliĢkileri gibi dikey eksenli iliĢkileri de kapsayan bir kavramdır.

Aile üyeleri aile içi iliĢkiler boyutunda barınma, beslenme, eğitim, duygusal ve psikolojik

geliĢim, kültürel değerleri kazanma gibi belirli temel ihtiyaçları kapsayan rolleri ortaya koymakla

yükümlüdürler. Aile ortamı ve aile üyeleri arasındaki sağlıklı iliĢkiler kiĢinin kimlik kazanmasını,

45

kendine güvenmesini, kendisine ve baĢkalarına sevgi ve saygı duymasını, sosyal beceri

geliĢtirmesini ve topluma uyum sürecini mümkün hale getirmektedir.

BaĢarılı bir Ģekilde birbirleriyle açık, tamamlayıcı ve elveriĢli sağlıklı bir iletiĢim ağı

kurabilen, herkesin rahatça kendini ifade edebildiği ailelerde; sevgi ve samimiyet, karĢılıklı anlayıĢ,

iĢbirliği, ortak düĢünceler, geleceğe güvenle bakma gibi durumlarla karĢılaĢılmaktadır. Aile

içerisindeki bireylerin kendini ifade edemediği durumlarda düĢüncelerini söylememeleri, bunun

yerine baĢka bir Ģey koymaları ya da asıl söylemek istediklerini tutarsız bir biçimde ifade etmeleri

aile içi iletiĢim bozukluklarının göstergesidir.

Tolan ve arkadaĢları (1997) aile içi iliĢkilerin sürdürülmesinde etkili olan; sosyal iliĢkilerde

bulunmak, iyi bir dinleyici olmak ve problemlerin çözümüne olumlu yardımda bulunmak gibi var

olan bazı karakteristik özelliklerin aile bireylerinin mutluluğuna ve geleceğe güvenle bakmalarına

imkân sağladığını belirtmiĢlerdir.

Winkel ve Clayton (2010) aile içi iliĢkilerin varlığını etkili bir biçimde devam ettirebilmesi

ve problemlerin istenilen neticelere ulaĢtırılabilmesi için aile üyelerinin her birinin üzerine düĢen

görevlerin bilincinde olmasının önemini vurgulamıĢtır; ayrıca sorumluluk bilincinde olan aile

içindeki bireyin aile yaĢantısının kalitesine katkıda bulunacağını da ifade etmiĢlerdir.

Aile içi iliĢkilerin yapısı, ailenin fonksiyonlarını sağlıklı bir Ģekilde yerine getirip

getirememesi konusunda önemli bir belirleyici olarak kabul edilmektedir. Aile bireylerinin

birbirleriyle içtenlikle ilgilenmesi, birbirlerinin davranıĢlarıyla orantılı duygusal tepkiler

verebilmesi, ortaya çıkan problemleri aile içinde çözümleyebilmesi ve tüm bunları kapsayacak

biçimde karĢılıklı yapıcı bir iletiĢime sahip olması gerekmektedir.

Aile içinde kiĢilerin birbirlerini anlayabilmeleri için hoĢgörülü bir ortam içinde bulunmaları

ve kullanılan ses tonunun önemli olduğu, ses tonunun bireyin kiĢiliğini ve o an hissettiği duyguları

birebir yansıtabildiği bundan dolayı iletiĢim sürecini olumlu ya da olumsuz etkileyebildiği

belirtilmektedir.

Ailenin iletiĢim fonksiyonlarının yerine getirme durumlarına göre iĢlevlerini beklenen

düzeyde yerine getiren aile “sağlıklı”, aile içi etkileĢimin bozuk olması nedeniyle iĢlevlerini yerine

getiremeyen aile de “sağlıksız” aile olarak nitelendirilmektedir. Ailenin sağlıklı ya da sağlıksız

olması aile üyelerinin genetik yapısı, kiĢilik özellikleri, sosyo-ekonomik özellikleri, aile içi

iliĢkilerin kalitesi ve dinamik yapısı gibi türlü etkenlere bağlıdır.

• ĠĢlevlerini yerine getirebilen sağlıklı aileler; problemleri bir araya gelerek çözebilen,

özgürlüklerini engellemeyecek Ģekilde birbirlerine duygusal bağlılıkları olan, her bireyin

kendisinden beklenen görevi etkili bir biçimde yerine getirebildiği, aĢırıya kaçmadan birbirlerinin

davranıĢlarını kontrol edebilen, aralarında doğrudan, açık ve kolay iletiĢim bulunan aileler olarak

46

tanımlanabilmektedir. ĠĢlevlerini sağlıklı bir bütünlük ve beraberlik içinde yerine getiremeyen

sağlıksız aileler ise; bireyler arasında sevgi ve bağlılığın olmadığı, üyeler arasındaki duygusal bağın

zayıf olduğu, aileyi ilgilendiren konularda bir araya gelip çözüm aramayan, üyelerin birbirleriyle

anlaĢamadığı, birbirlerine olumsuz duygular beslediği aileler olarak tanımlanabilmektedir.

• Sağlıklı ailede kurallar net ve belirgin, çatıĢmanın varlığı bilinir ve üzerinde konuĢulur,

çözümü için kullanılacak kurallar olabildiğince açık bir biçimde anlatılmakta ve aile üyeleri

tarafından bilinmektedir. Sağlıksız ailede ise bu kurallar gizlidir, çatıĢmadan söz edilmez, kullanılan

kurallar belirgin bir Ģekilde ifade edilmemekte ve aile üyeleri tarafından bilinmemektedir.

• Sağlıklı aile düzeninde aile üyeleri o aileye ait olmaktan mutlu ve ailenin ihtiyaçları olağan

Ģekilde karĢılanırken; sağlıksız aile düzeninde ihtiyaçlar karĢılanmaz, aile üyeleri mutsuz ve

tatminsiz olmalarına rağmen bu durumu sürdürmek için çaba sergilemektedir.

Aileyi diğer tüm kurumlardan ayıran en belirgin özelliğin her Ģeyden önce sevginin egemen

olduğu ve aile üyelerinin birbirine duyduğu saygı ve bağlılığın son derece önemli olduğu, aile içi

iletiĢimde ortak bir anlaĢma noktası bulunarak, karĢılıklı mesaj alıĢveriĢi ve kiĢilerarası iletiĢim

becerileri ile iletiĢim kurulmasının önemi vurgulanmaktadır.

3.2.1.EĢler Arası ĠletiĢim

Aile içi konuları nasıl incelediklerine dikkat eden, aile içinde uyuma veya çatıĢmalara neden

olan iletiĢim davranıĢlarını ifade eden eĢler arası iletiĢim, ailedeki sağlıklı iletiĢimin anne ve

babanın iletiĢimiyle doğrudan iliĢkili olduğunu belirtmektedir. YaĢadığı ortam, anne-babaları,

kültürel ve kiĢilik özellikleri birbirlerinden farklı olan iki ayrı bireyin evlendikten sonra karı-koca

birlikteliğiyle yeni bir dünyaya adım atmak ve bu dünyada birlikte var olmak Ģeklinde sen ve ben

yerine biz oldukları yeni bir yaĢam biçimi oluĢmaktadır. EĢler arası sağlıklı iliĢkilerde bireyler

bilinçli ve sorumluluklarının farkındadır, görevlerini, yeterliliklerini, sınırlarını ve kendi değeriyle

beraber diğerinin de değerini bilmektedir. Çiftler arasında iletiĢimin etkili olabilmesi, iletiĢime açık

ve dürüst olma, karĢılıklı sevgi, saygı, hoĢgörü beraberinde dayanıĢma, destekleyici olma

boyutlarıyla açıklanabilmektedir. ĠletiĢim eksikliği aile içi yaĢanabilecek sorunların temel nedenidir.

EĢler iliĢkilerinde birbirlerine olumlu duygu ve düĢünceleri ifade edebildiği gibi olumsuz durumları

da ifade edebilmelidir. Aile içi iliĢkilerde tartıĢmaların yaĢanması da doğal bir durumdur. Çiftlerin

iliĢkilerinde yaĢanan problemlerin çözüme ulaĢılabilmesi için eĢlerin olumlu veya olumsuz

yaĢanılan durumu tüm yönleriyle konuĢabilmeleri gerekmektedir. EĢler evliliğin devamlılığı için

aile gereksinimleri ile bireysel gereksinimler arasında bir denge kurarlar ve bu denge gelecek

dönem için çocuklara örnek teĢkil etmesi açısından önemlidir. EĢlerin birbirleriyle olan iliĢkilerinin

çocuklar üzerinde kalıcı bir etkisi bulunmaktadır bu sebeple anne-babanın sözlerden çok

davranıĢlarıyla rol model olması gerekmektedir.

47

3.2.2. Anne-Baba Ve Çocuk ĠletiĢimi

Çocuğun doğumundan itibaren baĢlayan fiziki beraberlik ve buna bağlı ortaya çıkan

duygusal doyumla sağlanan anne-baba ve çocuk iletiĢimi ilk yıllarında çocuğun fiziksel olarak

büyümesi, zihinsel geliĢimi, doğru ve yanlıĢları öğrenmesi açısından önemlidir. Çocuklar ilk

eğitimlerini ailede alır, sosyalleĢmeleri ilk aile ortamında gerçekleĢir ve kiĢiliklerinin oluĢumunu

sağlayan temel değerleri de aile kültürü ile elde ederler. Bundan dolayı ebeveynlerin kiĢilik

özellikleri çocukların karakterlerinin Ģekillenmesinde ve kendi kiĢiliklerinin ortaya çıkmasında

etkili olmaktadır.

Ebeveynlerin çocuğa karĢı görevleri; çocuğun ihtiyaçlarını karĢılamak, yaĢamını güvenli

hale getirmek, hayatı öğretmek ve karĢısına çıkan problemlerle baĢa çıkabilmesi için ona yol

göstermektir.

Bireylerin kendilerine güvenen, saygılı, sorunlara karĢı hassas, çocukların duygu ve

düĢüncelerini paylaĢabilen, kabul edici bir davranıĢ sergileyen ebeveyn olmaları anne-babaların

çocuklarıyla sağlıklı iletiĢim içerisinde bulunabilmeleri için gereklidir. Çocuklarıyla sağlıklı iletiĢim

kuramayan ebeveynler ise inatçı tutum içinde bulunan, kendi fikirleri dıĢındakileri kabul etmeyen,

çocukların düĢüncelerinde mantık aramayan anne-babalardır.

Aile içinde anne-babalar çocuklarına sevgi, saygı güven verici ve demokratik bir tutum

içinde bulunmalıdır. Ebeveynler çocuklarını ilgi ve yetenekleri doğrultusunda yetiĢtirmek ister,

onlara rehberlik yaparak kendi kararlarını almalarını sağlar, aile ile ilgili kararlarda söz hakkı tanır,

sorunlar ortak çözülür. Böyle bir anne-baba ve çocuk iletiĢim ortamında emir verme, yargılama,

etiketleme gibi iletiĢim engelleri kullanılmaz.

Campbell (1991), aile içinde çocukla sağlıklı iletiĢim kurmanın, hayata hazırlamanın,

sağlıklı bir kiĢilik geliĢimine katkıda bulunmanın sağlanmasında gözle iletiĢim, bedensel iletiĢim,

odaklaĢtırılmıĢ dikkat ve disiplin olmak üzere dört temel iletiĢim kaynağı olduğunu belirtmektedir.

Gözle iletiĢim; çocuğun ebeveyni ile göz iletiĢimi kurarak duygusal doyuma ulaĢmasıdır. Bedensel

iletiĢim; anne-babaların çocuklarına elle, vücutla temasıdır. Bedensel iletiĢimle bahsedilen sadece

fiziksel hareketler değil bu hareketlerin altında yatan duyusal destek önemlidir. OdaklaĢtırılmıĢ

dikkat; ebeveynlerin tüm dikkatlerini eksiksiz sevildiğini hissettirecek biçimde çocuklarıyla

ilgilenmesidir. Disiplin ise ebeveynlerin çocuğu her türlü iletiĢim yoluyla eğitmesidir.

3.3.BĠTĠRĠLMEMĠġ ĠġLER

ġekil arka plandan, zeminden, çıktığı halde tamamlanmammıĢ yada çözümlenmemiĢ ise;

bireylerin, küskünlük , öfke, nefret, acı, kaygı, keder, suçluluk ve vazgeçme gibi açığa vurulmamıĢ

duygularında kendisini gösteren bitirilmemiĢ iĢleri vardır. Bu duygular tam bir farkındalık içerisinde

48

yaĢanmadıklarından, arka planda gezinip dururlar ve kiĢinin kendisi veya baĢkalarıyla etkin bir

Ģekilde iliĢki kurmasını engelleyen biçimlerde Ģimdiki yaĢama taĢınırlar. BitirilmemiĢ iĢlerin açığa

çıkması ve bireyin bitirilmemiĢ iĢleri ile yüzleĢmesi çoğu zaman kendisi ve çevresindeki bireyler

için bir yıkım etkisi yaratabilmektedir.

Örneğin;

-Duygularımızı ifade edemediğimiz zaman,

-Eksik kalan, tamamlayamadığımız iĢlerde,

-Yas durumlarında,-

-Nedenini bilmediğimiz, farkında olmadan yaptığımız iĢlerde,

-Söylemek istediğimiz bir sözü birtakım sebeplerden dolayı söyleyemeyince,

-Ġçten içe bunaldığımız, sıkıldığımız durumlarda,

-Sürekli bastırdığımız duygu ve düĢüncelerimizde,

-GeçmiĢte çözümleyemediğimiz iĢlerde,

-Doyuma ulaĢamayan duygularımızda,

-Çocukluk döneminde karĢılanmayan duygusal ihtiyaçlarımız sonucunda bitirilmemiĢ iĢlerimiz

oluĢabilmektedir.

3.3.1.BitirilmemiĢ ĠiĢlerimizin OluĢmaması Ġçin Neler Yapılabilir?

ĠLKE 1: Söyleyin

Aklınızdan geçen her Ģeyi söyleyin kaygılarınızı, korkularınızı ve isteklerinizi dile getirin.

Sizin için önemli konulara eĢinizin de önem vermesi için tercihlerinizi ortaya koymanız gerekir. Her

duygunuzu açıklıkla paylaĢmak, aranızda bir yakınlık bağı oluĢturur. Bu da birbirinize olan bağın

güçlenmesini ve derinleĢmesini sağlar. Ayrıca kendinizi ciddiye alarak, duygu ve düĢüncelerinize

saygıyla kulak vererek, eĢinizin de sizi anlayıĢla dinlemesi olasılığını arttırabilirsiniz.

• Gerçekten söyleyin: Ġpucu vermek yada dolaylı iletiĢim, riski fazla, kazanç umudu az

bir stratejidir. Duygu ve istekleri açıklıkla ifade etmek her zaman daha etkilidir.

• Ummaktan ve merak etmekten kaçının: EĢinizin aklınızdan geçenleri okumasını

ummanız, hem onu hem de sizin aklınızı karıĢtırır: Aynı sizin eĢinizin aklından geçenleri

okuduğunuzu zannettiğiniz gibi. Ummak ve merak etmek konularının alternatifi, söylemek ve

sormaktır.

• “Biliyorsun, bence” lere dikkat edin: EĢinize belli bir konudaki düĢüncenizi daha

49

öncede ifade ettiğinizi düĢündüğünüzde sözlerinizle biliyorsun, bence diye barlarsınız oysa

“biliyorsun, bence” diye baĢlamak yerine düĢüncenizi dolaysız olarak ifade etmeniz daha doğrudur,

çünkü diğeri eleĢtirel yöntemdir ve karĢınızdaki insanın hemen kendisini savunmaya çekmesine

nedenolur.

• “Ġstediklerinizi söyleyin, istemediklerinizi değil”: Ġstemediklerinizi söyleyerek

kaygılarınızı dile getirebilirsiniz, ama bu yolla istediklerinizi ifade etmiĢ olmazsınız. Birine

istemediklerinizi söylemek, o insana renkli bir fotoğraf vermek yerine filmin negatifini vermeye

benzer eĢinize negatifler vermek yerine pozitifi verin, yani istediklerinizi ifade edin.

• “Rica edin, Ģikayet değil”: ġikayetler geçmiĢe odaklanır, umutsuzluk yaratır. Ricalar

tercihlerinizi ifade eder gelecekle ilgili davranıĢlarınıza odaklanır ve Ģimdiki durumunuzu

düzeltmeniz yolunda size yol gösterirler.

ĠLKE 2 : Duygularınızı dile getirin

Duygularınız eĢinizle paylaĢmanız gereken önemli bilgilerdir. Aynı zamanda duygularımızı

düĢüncelerimiz için bir baĢlangıç noktası olarak almamız gerekir. Duygular, düĢünceler ve eylemler

birbirinden ayrılmazlar: Üçü bir arada iĢ baĢındadır. Bir duygunuzun farkına vardığınızda, aldığınız

mesajı doğru değerlendirebilmeniz için, o duygu hakkında iyice düĢünmeniz gerekir. Duygularınızı

bu Ģekilde kullanabilirseniz, kaygılarınızın, korkularınızın ve tercihlerinizin neler olduğunu

anlamanızda size yol gösterirler.

• “Duygular tek sözcükten oluĢan etiketlerdir”: “Hissediyorum” demek bir takım

duygular içinde olduğunuzu belirtir. Duygunuza utanç, neĢe, sinirli, iğrenmek gibi bir etiket

yapıĢtırıp, bu duygunuza odaklanmakla ilk adımı atmıĢ olursunuz.

• “Senin .... tığını hissediyorum” Ģeklindeki ifadelerinize özellikle dikkat edin :

“Senin yeterince uyumadığını hissediyorum Ģeklindeki bir ifade bir duygunun ifadesi değil,

karĢıdaki insan hakkında söylenmiĢ bir sözdür. KarĢıdaki kiĢinin hemen savunmaya geçmesine

neden olur, çünkü bir eleĢtirinin yolda olduğunu göstermektedir. Çözüm duygulardan önce

düĢüncelerin ifade edilmesindedir.

• “Duygularınızı sözcükler dökün davranıĢlara değil”: Duyguların davranıĢlarla

değil sözcüklerle ifade edilmesi yanlıĢ anlaĢılma riskini azaltır ve eĢinizin tepkilerinin de içten

olmasını sağlar.

• “KıĢkırtıcı bir dil kullanmaktan vazgeçin”: kullandığınız dil duygusal anlamda ne

kadar yoğunsa eĢinizin yanıtları da o kadar yoğun olacaktır. Her ikinizde ne kadar duygusal

olursanız, tartıĢtığınız konu ne olursa olsun birbirinizi düĢman görmeniz o kadar olasıdır.

• “Benim kendimi....... hisetmeme neden oluyorsun” dememeye özen gösterin:

50

Örneğin “Benim kendimi çok kötü hissetmeme neden oluyorsun ve ne yapacağımı bilemiyorum.”

Gibi bir cümle bir suçlamadır, duygularınızı ifade etme biçimi değil. Böyle bir ifade duygularınızın

sorumluluğunu sizi dinleyen kiĢinin omuzlarına yükler. Oysa “Kendimi çok kötü hissediyorum”

cümlesi yaĢadığınız durumu tanımlar bir suçlama değildir.

ĠLKE 3: Girmek yasaktır

EĢinizin düĢünceleri hakkında konuĢmamalısınız kendi düĢünceleriniz hakkında konuĢmanız

ve eĢinizin düĢüncelerini sormanız çok önemlidir: Ancak eĢinizin düĢünceleri hakkında

konuĢmakla, kendi kiĢisel duygu ve düĢüncelerinizle eĢinizin kiĢisel duygu ve düĢüncelerinin

arasındaki sınırı zorlarsınız.

EĢiniz hakkında konuĢmak, eĢinizin özerkliğini tehlikeye atar ve iki ayrı birey değil de tek

bir insanmıĢsınız gibi olağandıĢı bir durum ortaya çıkar. Bireyler bağımsız kimliklerini yitirmek

istemezler. EĢinizin düĢünceleri hakkında yorum yapmak aranızda zıtlık doğmasına neden olurken

eĢinizin kaygıları yada düĢünceleri hakkında soru sormak sizi birbirinize yakınlaĢtırır.

• “Sınır ihlallerini bırakın iç görü kazanın”: Bir baĢkası adına konuĢmak, ona ne

yapması yada kendisini nasıl hissetmesi gerektiğini söylemek, o insanların sınırlarını zorlamak

anlamına gelir. Bu tür sınır ihlalleri hiç farkına varmadan gerçekleĢir ve ters bir tepkinin bedeli çok

ağırdır.Sadece kendiniz hakkında konuĢmanız ve eĢinize hakkında soru sormanız gerektiğini

unutmayın.Sınır ihlalinde bulunduğunuzu her fark ettiğinizde eğer duygu ve düĢüncelerinizi hemen

kendinize yönlendire bilirseniz iç görü kazanma becerisi elde edebilirsiniz

Sınır ihlallerinin türü:Akıldan geçenleri okumaya çalıĢmak.duyguları okumaya

çalıĢmak,etiket(nitelikler)yapıĢtırmak eleĢtirmek,öğüt vermek yada yönetmeye çalıĢmak.

• “Kördüğüm haline gelmiĢ konuĢmaları çözün”: kördüğüm terimini eĢlerin

birbirlerinin duygu ve düĢüncelerini ifade etmelerinden kaynaklanan karıĢık durumlar için

kullanılıyor.Eğer eĢinizin kendinizce ne düĢündüğü hakkında konuĢuyorsanız ve eĢiniz de size karĢı

aynı Ģekilde davranıyorsa,aranızdaki diyalog zamanla çözümsüz bir hal alır bu diyalogu çözebilmek

için,cümlelerinize”ben”diyerek baĢlayın ve sadece kendi duygu ve düĢüncelerinizden söz edin,yada

eĢinize soru sorun.

• “Biz”diye konuĢmamaya özen gösterin: ”Biz” adılı iki özerk birey olduğunuz ve

farklı duygu ve düĢüncelere sahip olduğunuz gerçeğini maskeleyen bir sözcüktür.Duygu yada

düĢünceleriniz hakkında konuĢurken biz adılını kullanmak gerginliklere yol açabilir.

• “Sen ...dıgın zaman ben” ile baĢlayan cümlelerin yarattığı cümleler:

“Sen sofrayı kurmadığın zaman ne yapacağımı bilemedim”.Diye baĢlayan cümleler eĢinizin sizin

51

sınırlarınızı ihlal etmeden size diyalogu sürdürme olanağı tanıdığının kanıtıdır.

ĠLKE 4 : Hava kirliliğine hayır

EĢiniz hakkındaki küçük düĢürücü yorumlarınız aranızdaki atmosferin kirlenmesine neden

olur.Her tür mesaj karĢıdaki insana nötr bir biçimde,ona değer verdiğinizi anlatır Ģekilde yada “seni

sevmiyorum” anlamını veren zehirli bir biçimde verilebilir.Ses tonunuz neĢeli olduğunuzu,zevk

aldığınızı yada tatmin olduğunuzu ifade edebildiği gibi,bir Ģeyi onaylamadığınızı,alay ettiğinizi

yada bir Ģeyden hiç hoĢlanmadığınızı anlatabilir karĢınızdaki insana.KarĢıdaki insanı

zehirlemek,bazen kullanılan sözcüklerin çağrıĢtırdığı gizli anlamlarla da mümkün olur.Zehir saçan

yorumlar eĢinizi kıĢkırta bilir. Ve birbirinizden uzaklaĢmanıza neden olabilir. Bu yorumlar

iliĢkinizin gücünü bir birinize sevgi göstermekten,bir birinizi incitmeye yönlendirir ve benlik

saygınızın ve evliliğinizin zarar görmesine neden olur.

• “YaĢananlar hakkında bilgi verin, eleĢtirmeyin”: Yaptıklarınız hakkında bir

baĢkasından bilgi almak,kendinizi değiĢik bir açıdan aynada görmeye benzer. Nasıl davranmanız

gerektiği konusunda seçenekler sunar size. DavranıĢlarınız hakkında bilgi almak daima olumlu

değiĢmelere neden olur. EleĢtiri ise zehirli bir iğne gibidir. Duygularınızı incitir ve savunmaya

geçmenize neden olur.

• “zehirli sınır ihlallerinden kaçının” : EĢinizin sınırlarını ihlal eden yorumlar onun

kendisini savunmaya geçmesine neden olur ,çünkü bu yorumlar onun sınırlarını aĢmıĢtır. EĢinizi

olumsuz bir Ģekilde yorumladığınız zaman onun hemen savunmaya geçtiğini görürsünüz,çünkü

onun benlik saygısına zarar vermiĢsinizdir. Bu tür zehirli sınır ihlalleri aynı zamanda kaygılı,öfkeli

ve ters tepkilere neden olur.

• “zehirli sınır ihlallerinden vazgeçin, Ģefkatli davranmaya ve iç görü

kazanmaya çalıĢın”: Sınır ihlallerinin panzehiri,iç görü sahibi olmaktır iç görü sahibi olmak

kendinizi tanımaktan geçer,düĢünce ve duygularınızın ifadesidir,eĢinizi olası en iyi açıdan görme

sanatı olan Ģefkattir. EĢinizin iyi niyetini ve olumlu davranıĢlarını tanıdığınız zaman ona karĢı

Ģefkatli ve anlayıĢlı davranırız.

ĠLKE 5 :Bilgi edinmek için dinleyin

Öncelikle,eĢinizin söylediklerinin doğru,yararlı ve mantıklı olup olmadığını anlamak için

dinleyin . Eğer dinlerken amacınız eĢinizin söylediklerinin yararlı olup olmadığını anlamak ise,onun

size sunduğu bilgileri anlamak için dinliyorsunuzdur. Dinlemenizin amacı bilgi edinmektir bilgi

edinmek için dinlemenin karĢıtı,itiraz etmek için dinlemektir. Eğer eĢinizin yanlıĢını bulmak için

dinliyorsanız,çok değerli bilgilerden yoksun kalırsınız ve aranızdaki iliĢki bir çekiĢmeye dönüĢür.

52

• “ama”lara dikkat edin”: Ama sözcüğü daha önce söylenen her Ģeyi bir anda siler atar.

Sizinle ilgili yorumları ama ile baĢlayan bir cümle ile baĢlarsanız,eĢinizin size sunduğu bilgiyi kabul

etmeyip, reddettiğinizi ifade ediyorsunuz demektir. Söylediğiniz herhangi bir Ģeye “ama”ile

baĢlayan bir yanıt alırsanız ,söylediklerinizin dikkate alınmadığını düĢünerek rahatsız olursunuz.

• “ama”yerine “ve” kullanın : ”ama” nın panzehiri ve dir.”ve” sözcüğü sözlerinize yeni

bir Ģeyler ekleyeceğinizin belirtisidir: oysa “ama” sözlerinizden bir kısmını geri alacağınızı ifade

eder. “ve” sözcüğü yada “aynı zamanda” gibi benzeri ifadelerle diyaloglarda akıĢ sağlanır.

• “dikkatli dinleme konusunda alıĢtırma yapın” dikkat bir ıĢına benzer.dikkatli

dinlerken eĢinizin size söylediklerine odaklanırsınız. Çiftler farkında olmadan eĢleri konuĢurken

onları dinleme konusunda ihmalkar davranabilirler. Dikkatli bir dinlemede eĢler birbirlerinin

sözlerine içtenlikle kulak verirler.

• “Dinlemek daha güvenlidir”

• “ Bir savcı gibi dinlememeye özen gösterin “

• “Bir dedektif gibi dinlememeye özen gösterin “

• “Bir yargıç gibi dinlememeye özen gösterin”

• ĠĢittiğinizi belli edin”

• “Stratejik yinelemelerde bulunun”

ĠLKE 6:Duygulara kulak verin

Duygular önemli mesajlar taĢır. Sözcükler gerçekleri dile getirir:duygular isi bu gerçeklere

“lezzet” –olumlu yada olumsuz ,içten yada yaralayan ,tehditkar yada zevkli – katar ve böylelikle

gereken tepkiyi vermenizi sağlar.DıĢarıda güneĢ pırıl pırıl olabilir ,ama dıĢarı çıkıp, güneĢte bir

yürüyüĢ yapmanızı sağlayacak olan duygusal durumunuzdur. Duygulara çoğunlukla gerekli önem

verilmez. Duygular dostluk yada ciddiyet gibi hep geri planda tutulur ve önemsenmez.

• “ona empati gösterin“

• “duygulara kulak vermek güvenlidir”

ĠLKE 7: Ġki taraflı dinleyin

Hem eĢinizin hem de kendi sesinize kulak verebilme yeteneği, özellikle bir eylem planı

yaparken çok yararlı olur. Biri için önemli bir konu ,o anda diğeri içinde önem kazanır. Böylelikle

birbirlerine “Benim için önemlisin “ mesajını veriyorlar.çiftlerin evliliklerinin yürümesi için

kazanmaları gereken en önemli beceri iki taraflı dinleme olmalıdır.

• “AĢırı fedakarlık yapmamaya özen gösterin”

• “sesleri eĢit olarak yükseltin”

53

• “zorbalık yapmamaya özen gösterin”

ĠLKE 8.: Diyaloglarınızı dokuyun

Diyalog konusunda baĢarılı olanlar diyaloglarını dokurlar:her biri kendi perspektifini

,karĢısındakinin perspektifiyle birlikte dokur ve ortaya tek ve karĢılıklı anlayıĢtan kaynaklanan yeni

bir görüĢ çıkar. Böylelikle de konuĢurken bir fikir birliğine varılır. DokunmuĢ bir diyalogda Ģunlar

koĢuldur.

_ EĢiniz konuĢurken dikkatle dinlemek

_ Aldığınız bilgiyi yüksek sesle yinelemek

_ EĢiniz sizi dikkatle dinlerken, o konuda kendi görüĢünüzü eklemek

•“kaygılarınızı paylaĢın”

• “iyi dinleyiciler söz keser”

• “YavaĢ davranmak her zaman hızlıdır”

• “KonuĢmaları yinelerken genellemeler yapmaktan kaçının “

ĠLKE 9: Dört Özelliğe Dikkat Edin

Etkin bir diyalogun dört önemli özelliği vardır.

• “Simetri sağlayın” Diyalogda simetri yaĢayan her birinin ne kadar konuĢtuğudur. EĢler

eĢit miktarlarda konuĢuyorlarsa simetri sağlıyorlar demektir.

• “Kısa bölümler halinde konuĢun”

• “Özel konuları paylaĢın”

• “KonuĢmaları özetleyin”

ĠLKE 10:Havayı kontrol edin

Çiftlerin,stresler ve gerginliklerle yüz yüze gelseler bile ,iliĢkilerinin havasını kontrol etme

Ģansları vardır. Genel koĢullarınız ister sorunlu, ister sakin olsun ,bir çift olarak kendi durumunuzu

büyük ölçüde kontrol altında tutabilirsiniz.Buna hava kontrolü diyeceğiz.

-Isıyı ve hızı kontrol altıda tutun

-Kullandığınız sözcükleri kontrol edin

-Hızlandığınız taktirde ara verin

-ÇıkıĢ ve giriĢ yollarını planlayın

-Yorgunluk ,açlık ,hastalık ve bunalım anlarını kontrol altında tutun

4.ÇOCUK ĠHMALĠ VE ĠSTĠSMARI VE AĠLEĠÇĠ

ġĠDDET

4.1. ÇOCUK ĠHMALĠ VE ĠSTĠSMARI

4.1.1. Çocuk Ġhmali

Ġhmal, çocuğa bakmakla yükümlü olan kiĢilerin, çocuğu fiziksel veya duygusal olarak ihmal

etmesi ve ihtiyaçlarını karĢılamaması olarak tanımlanmaktadır. Çocuk ihmali kavramı son yıllarda

ayrı bir kategori olarak ele alınmaya baĢlanmıĢtır. Çocuk istismarının sıklıkla görülen bir baĢka tipi

de ihmaldir. Ġhmal ve istismar birbirinden bağımsız olarak ortaya çıkan olgular değildir.

4.1.2. Çocuk Ġstismarı

Dünya Sağlık Örgütü‟nce, “çocuğun sağlığını, fiziksel geliĢimini olumsuz yönde etkileyen,

bir yetiĢkin, toplum veya ülkesi tarafından bilerek veya bilmeyerek yapılan davranıĢlar” çocuk

istismarı olarak kabul edilmektedir. Bir davranıĢın istismar olması için çocuk tarafından algılanması

ya da yetiĢkin tarafından bilinçli olarak yapılması koĢul değildir.

Çocuk Ġstismarı dört temel grupta incelenmektedir:

1. Fiziksel Ġstismar

2. Cinsel Ġstismar

3. Duygusal Ġstismar

4. Ġhmal

a.Fiziksel Ġstismar

Fiziksel Ġstismarı en geniĢ tanımla "çocuğun kaza dıĢı yaralanması" Ģeklinde tanımlanabilir. En

sık rastlanılan Ģekli çocuğun dövülmesidir.„ Fiziksel hasara neden olan kırıkların, yanıkların,

kesiklerin ortaya çıkmasına yol açan istismar‟ olarak tanımlanabilir.„Bir tokatta çeĢitli objelerin

kullanımına uzanan cezalandırma yöntemlerini‟ kapsar.

b.Cinsel Ġstismar

Cinsel Ġstismar çocukların rızası dıĢında bir yetiĢkin tarafından cinsel doyum sağlamak

amacıyla istismarı olarak tanımlanabilir. Bu istismara göz yumulması ya da aracılık edilmesi de

yine Cinsel istismar olarak tanımlanabilir. Söz konusu eylemin herhangi bir araç ve cebir

kullanılarak yapılıp yapılmadığı; genital ya da fiziksel temas içerip içermediği; çocuk tarafından

baĢlatılıp baĢlatılmadığı ve kısa dönemde ortaya çıkacak derecede zararlı bir sonuç doğurup

doğurmadığı ile ilgilenmez fark etmemektedir.

55

Cinsel istismarı, sadece çocuğa karĢı yapılan bir davranıĢ olarak tanımlamak konuya dar bir

çerçeveden bakmak demektir. Böyle bir iliĢkinin teĢvik edilmesi, iliĢkiye izin verilmesi ya da göz

yumulması veya bundan çıkar sağlanması da istismardır. Çocuk fuhuĢu ya da erken evlilikler de

çocuk istismarıdır.

Çocuk istismarını temas içeren ve içermeyen davranıĢlar olarak tanımlayabiliriz. Çocukla

yaĢına uygun olmayan cinsel içerikli konuĢmalar yapmak, çocuğa pornografik görüntülerin ya da

materyallerin gösterilmesi, çocuğun cinsel içerikli fotoğraflarının çekilmesi ve yayınlanması,

istismarcı tarafından çocuğa genital bölgelerinin gösterilmesi, çocuğun önünde mastürbasyon

yapılması, çocuğun baĢkalarının cinsel istismarına tanık edilmesi, temas içermeyen cinsel istismara

örnektir. Çocuğa cinsel amaçlı dokunulması, çocuğun istismarcıya cinsel amaçlı dokunmaya

zorlanması, çocuğun istismarcıya mastürbasyon yapmaya zorlanması, çocukla vajinal ya da anal

birleĢme, çocuğu fuhuĢ malzemesi yapmak temas içeren cinsel istismara örnek olabilir.

c.Duygusal Ġstismar

Çocuğun,biliĢsel, duygusal ve fiziksel geliĢimine psikolojik olarak zarar veren davranıĢlara

duygusal istismar denir. Gündelik yaĢamda en sık rastlanan istismar tiplerinden birisi olan duygusal

istismar; anne, baba ya da çevredeki diğer yetiĢkinlerin çocuğun yetenekleri üstünde istek ve

beklentiler içinde olmaları ve saldırganca davranmaları olarak tanımlanır. Çocuğa bağırma,

reddetme, aĢağılama, küfretme, yalnız bırakma, korkutma, yıldırma, tehdit etme, duygusal

bakımdan ihtiyaçlarını karĢılamama, yaĢın üzerinde sorumluluklar bekleme, değer vermeme,

önemsememe, küçük düĢürme, alaylı konuĢma, lakap takma, aĢırı baskı ve otorite kurma,

antisosyal davranmayı öğretme, toplumsal olarak kabul edilemez ilgiler geliĢtirmesini

cesaretlendirmek. (agresif ve uyumsuz davranıĢları öğretme ve cesaretlendirme, ilaç, alkol

kullanımı için ortam hazırlama, hırsızlık, fuhuĢ gibi antisosyal davranıĢlar) bağımlı kılma ve aĢırı

koruma görülen duygusal istismar türleridir.

Fiziksel ve cinsel istismarla karĢılaĢtırıldığında duygusal istismar toplumlarda daha yaygın,

daha zararlı ve ortaya konması daha güç bir istismar türüdür. Duygusal istismar bütün istismar

türlerine neden olan bir istismar türü olarak görülmektedir. Dolayısıyla duygusal istismarın

önlenmesi diğer istismar türlerinin önlenmesinde de bir anahtar rolü oynar.

4.1.3.Çocuk Ġstismarı Konusundaki Gerçekler

Ġstismarın kısa ve uzun süreli etkileri çocuğun duygusal ve fiziksel sağlığı açısından çok

önemlidir. Ġstismarın bir ya da birden fazla olması fark etmez, çocuğun ruhsal ve fiziksel

sağlığı açısından zararlıdır.

56

Cinsel istismara her sosyo-ekonomik grupta rastlanmaktadır. Olguların %80-95 inde fail 20-

40 yaĢları arasında kurban tarafından tanınan evli ve çocuklu erkelerdir.

Çocukların görünüĢü ya da davranıĢı istismara neden olamaz.

Parklar, ıssız yerler, terk edilmiĢ binalar değil; ev, okul, çocuğun yakın çevresi de risklidir.

4.1.4.Çocuklarla ĠletiĢime Geçerken Nelere Dikkat Etmeli Nasıl

Bir ĠletiĢim Kurmalı

Ġstismara maruz kalan çocuklarda gözlemlenecek davranıĢ ve belirtilerden istismar vakasının

farkına varılabilir.

Bazen çocuklar size kendileri gelip istismar ile ilgili bilgi verebilirler.

Çocuk anlatımda bulunurken susabilir. Bu durumda tepki vermeyin sadece bekleyin. Çocuğun

tekrar anlatma ihtimali çok yüksektir.

Tepkileriniz hayati önem taĢımaktadır.

Sakin karĢılamak çocuğu desteklemek için önemlidir.

Çocuğu sadece dinleyin yönlendirici ya da merak edici sorular sormayın.

Tüm ilginizi çocuğa verin. Kulaklarınızla, gözlerinizle ve kalbinizle çocuğu dinleyin .

Çocuğun söyledikleri bitince baĢka bir Ģey söylemek isteyip istemediğini sorun.

Çocukla konuĢurken yargılayıcı ve suçlayıcı bir dil kullanmayın.

4.1.5.Çocuğun Bilgilendirilmesi

Vücudunda mahrem alanlar hakkında bilgi verilmesi, iyi dokunma ve kötü dokunma ile ilgili

bilgilendirme, yaĢadığı ve kendisi rahatsız eden herhangi bir olayları bir yetiĢkinle paylaĢması

konularında çocuğun bilgilendirilmesi gerekir.

Çocuğun kendisini güvende hissetmesini sağlayın.

Bedenlerini korumayı öğretin. Mayo ile kapatılan bölgelerin özel bölgeler olduğunu, anne-

babaları ve muayene esnasında doktorlar dıĢında kimsenin bu bölgelere dokunamayacağını

anlatın

Ġyi dokunuĢ ve kötü dokunuĢun ne demek olduğun anlatın. Anne-babalarının ve sevdikleri

insanlar dokunduğunu kendilerini iyi hissedeceklerini, bunun iyi dokunuĢ olduğunu; canları

yanmasa da kötü hissettikleri her dokunuĢun kötü dokunuĢ olduğunu anlatın

Birilerinin kendilerinden yapmak istemedikleri bir Ģey talep ettiğinde hayır diyebileceğini

öğretin. Bir çok çocuğa büyüklerine itaat etmeleri öğretilmiĢtir.

57

Birisi onlara kötü bir Ģey yaptığında büyüklerinden ya da arkadaĢlarından yardım

isteyebileceğini söyleyin

Doğru iletiĢim kurun, sizinle korkmadan her türlü sorununu paylaĢabileceğini anlatın.

Çocuğunuz gözlemleyin. Keskin davranıĢ değiĢikliklerine dikkat edin.

4.1.6.Ġstismar Mağduru Çocuk Konusunda Hizmet Veren Kurum

ve KuruluĢlar

Cumhuriyet savcılığı

Polis 155 ya da en yakın çocuk Ģube

Jandarma

ÇĠM ( Çocuk Ġzlem Merkezi )

ASPB ( Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı )

Baroların çocuk hakları merkezi

STK‟lar

TKDF ( Türkiye Kadın Dernekleri Federasyonu )

4.2. AĠLEĠÇĠ ġĠDDET

ġiddet, ġiddet Türleri ve Aile Ġçi ġiddet

ġiddet, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) (1996) tarafından, “fiziksel güç veya iktidarın kasıtlı bir

tehdit veya gerçeklik biçiminde bir baĢkasına uygulanması sonucunda maruz kalan kiĢide

yaralanma, ölüm ve psikolojik zarara yol açması ya da açma olasılığı bulunması” olarak

tanımlanmaktadır. ġiddet türleri fiziksel, duygusal, cinsel, sözel, ekonomik vb. olarak

görülmektedir.

ġiddet, tüm kategorilendirmelerinin yanı sıra daha genel olarak Dünya Sağlık Örgütü‟nün

(2002) ġiddet ve Sağlık Konulu Sağlık Raporu‟nda 3 tipe ayrılmaktadır. Bunlar; kiĢinin kendisine

yönelik Ģiddet, kiĢiler arası Ģiddet ve kolektif Ģiddet olarak düzenlenmektedir. KiĢiler arası Ģiddet

sınıflandırmasına giren aile içi Ģiddet Dünya Sağlık Örgütü tarafından “eĢler ve aile bireyleri

arasında çoğunlukla ev içerisinde yaĢanan Ģiddet” olarak tanımlanmaktadır. 2011 yılında imzalanan

Ġstanbul SözleĢmesi‟ne göre de “Aile içerisinde ya da hanede veya mağdur faille aynı evi paylaĢsa

da paylaĢmasa da eski veya Ģimdiki eĢler veya partnerler arasında meydana gelen her türlü fiziksel,

cinsel, psikolojik veya ekonomik Ģiddet eylemi” olarak tanımlanmaktadır. Aile içi Ģiddet, aile

içerisinde var olan tüm bireylerin birbirine karĢı uygulaması sonucu ortaya çıkabileceği gibi

yoğunluklu olarak kadınlara yönelik uygulanmaktadır. Kadına yönelik Ģiddeti de DSÖ (1993)

“cinsiyete dayanan, kadını inciten, ona zarar veren, fiziksel, cinsel, ruhsal hasarla sonuçlanma

58

olasılığı bulunan, toplum içerisinde ya da özel yaĢamda ona baskı uygulanması ve özgürlüklerinin

keyfi olarak kısıtlanmasına neden olan her türlü davranıĢ” olarak tanımlamaktadır. Kadınlar aile

içerisinde de, tüm zamanlarda ve ortamlarda maruz kalabildikleri birçok Ģiddet türü ile karĢı karĢıya

gelebilmektedir. Maruz kaldıkları bu Ģiddet türleri;

Fiziksel Ģiddet : Fiziksel bütünlüğe saldırı olarak tanımlanan ve görünebilirliği en yüksek olan

Ģiddet türlerinden bir tanesidir.

Duygusal Ģiddet : Psikolojik yıkıma yol açan reddetme, tek baĢına bırakma, aĢağılama, suça

yöneltme, kendi çıkarına kullanma vb. gibi durumların varlığında ortaya çıkan Ģiddet türüdür.

Cinsel Ģiddet : DSÖ‟nün (2002) tanımına göre “cinsel bir eylem gerçekleĢtirmeye, istenmeyen

cinsel sözler söylemeye, cinsel yaklaĢım ve tekliflerde bulunmaya ya da bir kiĢiyi ticari amaçla

cinsel olarak kullanmaya yönelik eylemlerin tümünü kapsamakta olup, kurbanla fail arasındaki

iliĢki her ne olursa olsun, kurbanın evinde ya da iĢ yerinde sınırlı kalmaksızın her türlü koĢulda bir

kiĢinin cinselliğine karĢı dolaylı ya da direkt olarak ve zorlamayla yapılan cinsel bir eylemi

içermektedir”.

Ekonomik Ģiddet : Birey olarak ekonomik özgürlüğün elinden alınması olarak

tanımlanmaktadır.

ġiddet tek bir olay ile sınırlı kalmayarak döngüsel bir Ģekil almaktadır. Amerikalı psikolog

Lenore E. Walker tarafından geliĢtirilen Ģiddet döngüsü modeli;

Birinci aĢama (Gerilimin tırmanması): ĠliĢkide gerilim giderek artmaktadır. ĠletiĢim

kesilmekte ve kadın korku içirisinde kalmaktadır. Kadın eĢinin saldırgan davranıĢlarını kontrol

edebileceğini düĢünmekte ve eĢini sakinleĢtirmeye çalıĢarak Ģiddeti önlemeye çabalamaktadır.

Ġkinci aĢama (ġiddetin yaĢanması): ġiddet türleri içerisinde yer alan sözel, fiziksel, cinsel,

psikolojik ve ekonomik Ģiddet yaĢanmaktadır. Öfke, suçlama, tartıĢma, tehdit ve korkutma gibi

faktörler yer almaktadır.

Üçüncü aĢama (UzlaĢma dönemi): Saldırgan eĢ özür diler ve davranıĢlarına bahaneler

bulurak kadını suçlamaktadır. EĢ Ģiddet uyguladığını görmezden gelir ya da kadının söylediği kadar

kötü olmadığını iddia ederek değiĢeceğine söz vermektedir.

Dördüncü aĢama (Balayı dönemi): YaĢanan olay unutulmuĢtur ve herhangi bir Ģiddet olayı

mevcut değildir.

ġiddet döngüsünde zaman içerisinde saldırgan dönemlerin uzayarak balayı evrelerinin kısaldığı

görülmektedir.

59

4.2.1.Dünyada ve Türkiye‟de Kadına Yönelik Ev Ġçi ġiddet

Oranları

Yoğunlukla kadınların maruz kaldıkları aile içi Ģiddet tüm zamanlarda ve toplumlarda

gözlemlenebilen evrensel bir olgu olarak karĢımıza çıkmaktadır. DSÖ‟nün (2002) araĢtırma

sonuçları, kadınların %10‟u ile %69‟u hayatlarının bir bölümünde eĢleri tarafından fiziksel saldırıya

maruz kaldığını göstermekte ve kadınların bu mağduriyeti birden fazla yaĢadıkları sonucu elde

edilmektedir. Fiziksel Ģiddete diğer Ģiddet türlerinin eĢlik ettiği de düĢünülmektedir. Aynı zamanda

DSÖ‟nün 15 araĢtırma bölgesinde yürüttüğü araĢtırma sonuçları, kadınların eĢleri veya birlikte

oldukları kiĢiler tarafından yaĢamları boyunca maruz kaldıkları fiziksel Ģiddetin görülme sıklığının

%13 ile %61, fiziksel veya cinsel Ģiddet görülme sıklığının ise %15 ile yüzde %71 arasında

değiĢtiğini göstermektedir. DSÖ‟nün 2013 yılında bölgelere göre Ģiddetin görülme sıklığına yönelik

yayımladığı raporda ise, fiziksel veya cinsel Ģiddetin yüzde 30 düzeyinde olduğu, Ģiddet

yaygınlığının Afrika, Doğu Akdeniz ve Güneydoğu Asya bölgelerinde diğer bölgelerden daha fazla

olduğu belirtilmektedir (akt. T.C. ASPB, 2015). Daha genel olarak bakılacak olursa DSÖ (2013) ve

Avrupa Birliği Temel Haklar Ajansı‟nın (FRA) (2014) yapmıĢ oldukları araĢtırmalarda dünyada ve

Avrupa Birliği‟ne üye ülkelerde her üç kadından birisi, çoğunluğu eĢ ya da partnerleri tarafından

olmak üzere fiziksel veya cinsel Ģiddete maruz bırakılmaktadır. Türkiye‟de ise her 10 kadından 4‟ü

eĢi veya partneri tarafından fiziksel ya da cinsel Ģiddete maruz kalmaktadır.

4.2.2.Ev Ġçi ġiddetin Ortaya ÇıkıĢ Nedenleri

Lori Heise (1998) yılında yaptığı çalıĢmasında geliĢtirdiği “Ekolojik Model” „de kadına

yönelik Ģiddetin tek bir nedenin olmadığı, birden fazla etkenin bir araya gelmesi sonucunda ortaya

çıkan bir sorun olarak görülmekte ve bireysel, iliĢkisel, toplumsal, kültürel ve çevresel etkenlerin bir

arada etki etmesi ile meydana geldiği düĢünülmektedir. ġiddetin oluĢmasında;

• Alkol

• Madde Kötüye Kullanımı

• Çocuklukta kötü muameleye maruz kalmıĢ olmak

• Çocuklukta aile içerisinde Ģiddete tanıklık etme

• Daha önce Ģiddete baĢvurma

• Ġstismar etme öyküsü

• Evlilikte uyumsuzluk

• Ev halkının sosyoekonomik düzeyinin düĢüklüğü

• ġiddete bulaĢmıĢ arkadaĢların varlığı etken olarak gösterilebilmektedir.

60

4.2.3.Ev Ġçi ġiddetin Ortaya ÇıkıĢ Biçimleri

Minnesota Ev Ġçi Ġstismar Müdahale Programı tarafından geliĢtirilmiĢ olan Ģiddetin ortaya

çıkıĢ bileĢenleri özetle;

• Ġstemli Ģekilde eĢini korkutma

• Duygusal olarak istismar etme

• YalnızlaĢtırma

• Küçük düĢürme

• Yok sayma

• Suçlama

• Çocuklarını kullanma

• Erkek üstünlüğünü kullanma

• Takip ve taciz etme

• Cinsel iliĢkiye zorlama

• Cinsel organlarına zarar verme

• Ekonomik istismarda bulunma

• Baskı ve tehdit etme

4.2.4.Ev Ġçi ġiddetin Sonuçları

Kadına yönelik genelinde Ģiddetin, özelinde ev içi Ģiddetin en ağır sonucu olarak ölüm

(cinayet [namus adına iĢlenen cinayetler, intihara zorlama vb.], intihar eğilimi ya da intihar,-

HIV/AIDS‟e bağlı ölümler, anne ölümleri, bebek ölümleri) görülmektedir. Ardından;

Fiziksel sağlığının etkilenmesi : Kafa, karın ve göğüs kafesi ve kol bacak yaralanmaları,

vücudun muhtelif bölümlerinde çürük ve ezikler, sert cisimlerin oluĢturduğu izler, kırıklar, yırtık ve

kesikler, göz içi yaralanmaları, kronik ağrı yakınması, kas eklem ağrıları, sindirim sistemi

bozuklukları, huzursuz barsak sendromu, fiziksel iĢlevsellikte azalma gibi sağlık sonuçları Ģeklinde

gözlemlenebilmektedir. Fiziksel travmalar muayene sonucunda ortaya çıkan gözle görülebilir

sonuçlardır.

Cinsel ve üreme sağlığının etkilenmesi : Ġnfertilite, gebelik komplikasyonları/düĢükler,

cinsel iĢlevlerde bozulma, cinsel yolla bulaĢan hastalıklar (HIV/AIDS...), istenmeyen gebelikler,

sağlıksız düĢükler, erken doğum, düĢük doğum ağırlıklı bebek, ölü doğumlara yol açma gibi

sonuçlarla karĢılaĢılabilmektedir.

Ruhsal sağlığın etkilenmesi : AzalmıĢ benlik saygısı, utanç ve suçluluk duyguları, travma

sonrası stres bozukluğu, depresyon ve bunaltı, yeme ve uyku bozuklukları, kabus görme, fobiler ve

panik bozukluğu, öfke nöbetleri, intihar ve kendine zarar verme davranıĢı, güvenli olmayan cinsel

61

davranıĢlar, alkol ve maddenin kötüye kullanımı, sigara içme davranıĢı, fiziksel aktivitede azalma,

baĢ ve karın ağrıları gibi, psikosomatik bozukluklar Ģeklinde gözlemlenebilmektedir.

Sosyal sağlığın etkilenmesi : özgüven kaybı, değersizlik ve utanç duyguları sonucunda

kadının toplumda onurlu ve saygın bir birey olarak var olamaması ve topluma katılamaması, bilgiye

ve hizmetlere ulaĢamaması, sosyal bir çevre, arkadaĢ ve akraba çevresi oluĢturmasının

engellenmesi, bireyin çalıĢma olanağını, kapasitesini azaltma, iĢe devamsızlığı artırma,

üretkenliğini azaltma, kadının kendine ve çocuklarına uygun Ģekilde bakmasını engelleme,

ekonomik kayıplara neden olma, sağlık harcamalarını artırma gibi sonuçlar meydana

gelebilmektedir.

4.2.4.Ev Ġçi ġiddetin Çocuklar Üzerindeki Etkileri

ġiddetin doğum öncesinde anne karnından itibaren baĢlayan etkileri görülebilmekle birlikte

çocukların cinsiyetine göre de farklılık gösterebilmektedir. Çocuğa yönelik Ģiddeti DSÖ (1999)

“sorumluluk, güven veya güç iliĢkisi bağlamında çocuğun sağlığına, yaĢamına, geliĢimine veya

onuruna fiilî ya da potansiyel bir zarara neden olarak fiziksel ve/veya duygusal kötü muamele,

cinsel istismar, ihmâl veya ihmâlkâr muamele yahut ticarî veyahut da diğer sömürünün her tür

biçimi” olarak tanımlarken, kadına yönelik olan ev içi Ģiddetten de çocukların doğrudan ya da

dolaylı olarak etkilenebildiği düĢünülmektedir. Çocuklar annelerine uygulanan Ģiddete ev içerisinde

ve kamusal alanda tanıklık edebilmektedirler. Aynı zamanda ev içerisinde Ģiddetin varlık gösterdiği

partner veya eĢlerin çocuklarına karĢı tutumları da farklılık gösterebilmektedir. Çocukların Ģiddete

tanıklık etmesi ve ebeveynleri tarafından karĢılaĢtıkları tutumlar sonucunda verdikleri tepkiler;

Küçük yaĢtaki çocuklarda;

• Temel güven duygusu ve empati duygusunun geliĢiminde sorunlar

• Duygusal sıkıntı belirtileri gösterme

• YaĢının gerisinde davranıĢlar sergileme

• Tuvalet alıĢkanlığı ve konuĢma becerilerinde gerileme

• Travma sonrası stres bozukluğu benzeri belirtiler gösterme

• Kız çocuklarında daha yoğun olmak üzere fiziksel yakınmalarda artıĢ

• Karın ağrıları

• Uyku bozuklukları

• Karabasanlar görme

• Ġrkilmeler

• Yatak ıslatma

• Öfke nöbetlerine kapılma

• Özdeğerlilik duygusunda azalma

62

• Kendine zarar verme davranıĢı, kendini kesme

• Yeme bozuklukları

• Kızgınlık, suçluluk, güvensizlik, yalnızlık, korku, güçsüzlük duyguları ve kafa karıĢıklığı

durumu

• ġiddet uygulayan ve uygulanan ebeveyne karĢı ambivalan duygular besleme (aynı kiĢi ya da

nesne için hem sevgi hem nefret duyma) olarak gözlemlenebilmektedir.

Okul çağındaki çocuklarda;

•Travma sonrası stres bozukluğu belirtileri

•Saldırganlık ve suça eğilim

•Ġçe çekilme, depresyon, anksiyete belirtileri

• Genel fonksiyonellikte azalma

•Okul baĢarısında düĢme olarak meydana gelebilmektedir

Ergenlik dönemindeki çocuklarda;

•ArtmıĢ saldırganlık,

• Anksiyete

•DavranıĢ bozuklukları

• Ġçe çekilme/kapanma

• Duygulara ve ağrıya karĢı duyarsızlaĢma

•Genel fonksiyonellikte azalma

•Okul baĢarısında düĢme

• Okuldan kaçma

•Macera arama davranıĢları

•Kendine zarar verme davranıĢları

•Madde ve alkol kullanımı

•Akran gruplarına

•Çetelere katılma

• Suça eğilim davranıĢları olarak ortaya çıkabilmektedir.

Çocuklar Ģiddete tanıklıkları neticesinde ev içerisinde ve kamusal alanda Ģiddeti

normalleĢtirmekte ve bu durumun kuĢaklar arasında aktarılmasına sebebiyet vermektedir.

63

4.2.5.Kadına Yönelik Uluslararası SözleĢmeler ve Türkiye‟deki

Kadın Hareketi

Türkiye‟de 1869 yılından itibaren alabileceğimiz kadın hareketi, 1980‟li yıllarda ivme

kazanmaktadır. Türkiye tarafından 1985 yılında imzalanan BirleĢmiĢ Milletler‟in Kadına KarĢı Her

Türlü Ayrımcılığı Önleme SözleĢmesi (CEDAW), 1986 yılında yürürlüğe girmekte, 1987 yılında

kadınlar tarafından dayağa karĢı kapmaya düzenlenmektedir. Yine 1989 yılında cinsel taciz ve

tecavüze karĢı kampanya ve yürüyüĢler baĢlamıĢtır. Aynı yıllarda Göz altında Taciz ve Tecavüze

KarĢı Hukuki Yardım Projeleri, barolar bünyesinde kurulan kadın hukuku komisyonları ve kadın

hakları uygulama merkezleri kurulmuĢtur. 25 Ekim 1990‟da Kadın Statüsü ve Sorunları Genel

Müdürlüğü (KSSGM), 1991‟de ise ilk kez Kadın ve Aile Bakanlığı kurulmuĢtur. 90‟lı yıllarda

kadın sığınma vakıfları ve dernekler de kurulmuĢtur. 1993 yılında BirleĢmiĢ Milletler (BM) Kadına

Yönelik ġiddetin Önlenmesi Bildirgesi imzalanmıĢ, 1995‟de Türkiye 4. Dünya Kadın Konferansı

sonucunda Pekin Deklarasyonu ve Eylem Platformunu kabul etmiĢtir. 1998 yılında da günümüzde

her yıl gerçekleĢmeye devam eden Sığınaklar ve DayanıĢma Merkezleri Kurultayı

gerçekleĢtirilmiĢtir. 2002 yılında Türk Medeni Kanunu‟nda değiĢiklikler meydana gelmiĢ, 2003

yılında Aile Mahkemeleri kurulmuĢ, 2005 yılında Türk Ceza Kanunu‟nda değiĢiklikler meydana

gelmiĢtir. 2007 yılında 4320 sayılı Ailenin Korunması Kanunu yeniden düzenlenmiĢ, 2010 yılında

ise Anayasa‟nın 10. Maddesi kadın erkek eĢitliği yönünde değiĢtirilmiĢtir. 2011 yılında da kadını

her türlü Ģiddete karĢı korumak adına Ġstanbul SözleĢmesi imzalanmıĢ, 2012 yılında onaylanmıĢ,

2014 yılında da yürürlüğe girmiĢtir. 2012 yılında ise 4320 sayılı Kanun kapsamında uygulamada

karĢılaĢılan eksiklikler ve Ġstanbul SözleĢmesi dikkate alınarak 6284 sayılı “Ailenin Korunması ve

Kadına KarĢı ġiddetin Önlenmesine Dair Kanun” hazırlanmıĢ ve yürürlüğe girmiĢtir.

4.2.6.Kadına Yönelik Ev Ġçi ġiddet Konusunda Hizmet Veren

Kurum ve KuruluĢlar

ġiddete maruz kalmıĢ ya da kalma olasılığı bulunan kadınlara yönelik gerek devlete ait

gerekse de özel kurum ve kuruluĢlar bulunmaktadır. Bu kurum ve kuruluĢlar; Adalet Bakanlığı,

Aile ÇalıĢma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, ĠçiĢleri Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Diğer kuruluĢlar

(Belediyeler, Sivil Toplum KuruluĢları [STK], Barolar, ĠġKUR) olarak sıralanabilmektedir.

Adalet Bakanlığı

Cumhuriyet BaĢsavcılığı, Aile Mahkemeleri, Adli Tıp Kurumu, Denetimli Serbestlik Daire

BaĢkanlığı ve Aile Ġçi ġiddet Suçları SoruĢturma Büroları ile hizmet vermektedir.

64

Cumhuriyet BaĢsavcılığı: ġiddet mağduru kadınlar, Ģiddet gördükleri kiĢiden Ģikâyetçi

olmak ve 6284 sayılı Kanun‟un sağladığı tedbir kararını talep etmek için, bir dilekçe ile doğrudan

Cumhuriyet Savcılığına baĢvurabilmektedir. Cumhuriyet Savcılığına baĢvuru sırasında, baĢvuru

dilekçesinin bir örneği mutlaka saklanmalı, baĢvuru tarih ve numarası not edilmelidir. ġiddet

mağduru kadın, sağlık raporu almak için Savcılıktan Adli Tabipliğe sevkini isteyebilir.

Aile Mahkemeleri: Aile mahkemesi 6284 sayılı Kanun kapsamındaki baĢvuruları karara

bağlamaktadır. Kadınlar kanundan yararlanmak adına bir dilekçe ile Aile Mahkemesine

baĢvurulabilir. BaĢvuru dilekçesinin bir örneği, tarih ve numarası mutlaka saklanmalıdır. Bulunulan

yerde Aile Mahkemesi yoksa Asliye Hukuk mahkemesine baĢvurabilmektedirler. Kadınların

kendilerine Ģiddet uygulayan kiĢi hakkında Ģikâyette bulunmak ve 6284 sayılı Kanun kapsamında

tedbir kararı talep etmek için, varsa kimlik belgesiyle, yoksa TC kimlik numarasıyla baĢvurmaları

yeterlidir.

Adli Tıp Kurumu: ġiddete maruz kalan kadınların kolluk kuvvetlerine ya da Cumhuriyet

Savcılıklarına baĢvurdukları zaman sağlık raporu almak için sevk edildikleri kurumdur. Adli tıp

kadına yönelik Ģiddet olgularında Ģiddet durumunu ve kadına verdiği zararı saptama yönünde bir

iĢlevselliğe sahiptir.

Denetimli Serbestlik Daire BaĢkanlığı: Denetimli Serbestlik Hizmetleri Yönetmeliği‟nin

2013 yılında resmi gazetede yayınlanan Ģiddet mağdurlarına hizmetleri;

• Yükümlülerin, eĢine veya diğer aile bireylerine Ģiddet uygulaması veya Ģiddet uygulama

tehlikesi bulunması ya da yükümlünün Ģiddet ile karĢı karĢıya kalması durumlarında 6284 sayılı

Kanun gereğince koruyucu ve önleyici tedbir alınmak üzere ilgili kuruma durum bildirmek,

• ġiddete maruz kalan risk altında bulunan mağdur ile görüĢmek ve mağdurun talebi

doğrultusunda mağdur destek hizmetleri bürosunca psiko-sosyal destek vermek

• Elektronik izleme yöntemi ile Ģüpheli, sanık veya hükümlülerin izlenmesi ve denetlenmesi

olarak tanımlanmaktadır.

Aile Ġçi ġiddet Suçları SoruĢturma Büroları: Genellikle büyükĢehirlerde savcılıklar

bünyesinde kurulan büroların görevleri;

• ġiddete karĢı iĢlenen suçların soruĢturmalarını takip etmek ve sonuçlandırmak

• 6284 sayılı Yasa uyarınca aile mahkemelerinden önleyici-koruyucu tedbir isteminde

bulunmak

• 6284 sayılı Kanun kapsamında Aile Mahkemelerinden verilmiĢ önleyici-koruyucu tedbir

kararlarının ivedilikle aynı gün koruma ile görevli Emniyet Müdürlüklerine faks yolu ile en seri

surette gönderilmesini sağlamak

65

• Denetimi için gönderilen kararların infazının yerine getirilmesini, önleyici-koruyucu tedbir

kararlarının etkin bir Ģekilde uygulanmasını ve yerine getirilmesini denetleyip takip etmek

olarak tanımlanmaktadır.

Aile, ÇalıĢma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı

Merkez teĢkilatta Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü, taĢra teĢkilatında Ġl Müdürlükleri,

ġiddet Önleme ve Ġzleme Merkezleri (ġÖNĠM), Ġlk Kabul Birimleri, Kadın Konukevleri, Sosyal

Hizmet Merkezleri ve ALO 183 hattı ile hizmet vermektedir.

Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü : Kadınlara yönelik koruyucu, önleyici, eğitici, geliĢtirici,

rehberlik ve rehabilite edici sosyal hizmet faaliyetlerini yürütmek ve koordine etmek gibi görevleri

bünyesinde barındırmaktadır.

ġiddet Önleme ve Ġzleme Merkezleri (ġÖNĠM) : ġiddete maruz kalan veya risk altında

bulunan kiĢilerin baĢvurabileceği, danıĢmanlık, rehberlik ve yönlendirme hizmetleri ile ihtiyaç

duydukları konularda güçlendirici ve destekleyici hizmetleri veren ve izleme çalıĢmalarını yedi gün

yirmi dört saat esası ile yürüten merkezlerdir. 6284 sayılı Kanun ile 2 yıl içerisinde pilot illerde

ġiddet Önleme ve Ġzleme Merkezlerinin kurulması planlanmıĢ, 6 Aralık 2012 tarihinde yapılan

toplu açılıĢın ardından 2013 yılından itibaren 14 pilot ilin tamamında vaka kabulüne baĢlanmıĢtır.

2015 yılının kasım ayı itibari ile 40 ilde ġÖNĠM‟lerin hizmet verdiği görülmektedir.

Ġl Müdürlükleri ve Sosyal Hizmet Merkezleri : ġÖNĠM‟in olmadığı yerlerde Ģiddet mağduru

kadınlar, sığınma evine yerleĢmek ya da durumlarıyla ilgili ücretsiz psikolojik danıĢmanlık ve

rehberlik ve sosyal destek hizmetleri almak amacıyla Aile ve Sosyal Politikalar Ġl Müdürlüklerine

ya da Sosyal Hizmet Merkezlerine baĢvuruda bulunabilmektedirler.

Ġlk Kabul Birimleri: Aile ve Sosyal Politikalar Ġl Müdürlüklerine ya da ġÖNĠM‟lere

baĢvuran ve barınma ihtiyacı bulunan Ģiddet mağduru kadınların ilk gözlemlerinin yapıldığı, psiko-

sosyal ve ekonomik durumlarının incelendiği ve geçici kabullerinin yapılarak iki haftaya kadar

kalabilecekleri birimler olarak tanımlanmaktadır.

Kadın Konukevleri: Kadınların geçici süreyle kalabilecekleri yatılı sosyal hizmet kuruluĢları

olarak tanımlanmaktadır. ġiddete maruz kalan kadınların, Ģiddetten korunması, psiko-sosyal ve

ekonomik sorunlarının çözülmesi, güçlendirilmesi ve bu dönemde varsa çocukları ile birlikte

ihtiyaçlarının da karĢılanmasını amaçlamaktadır. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığına bağlı 101

konukevi bulunmaktadır.

Alo 183 Hattı: Aile, ÇalıĢma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı bünyesinde bulunan hat Ģiddete

uğrayan ya da uğrama riski taĢıyan, destek ve yardıma ihtiyacı olan kadın ve çocuklar için

psikolojik, hukuki ve ekonomik danıĢma hattı olarak 7 gün 24 saat hizmet vermektedir.

66

ĠçiĢleri Bakanlığı

Ġller Ġdaresi Genel Müdürlüğü (Mülki Amirler), Emniyet Genel Müdürlüğü, Jandarma Genel

Komutanlığı, Mahalli Ġdareler Genel Müdürlüğü ve Göç Ġdaresi Genel Müdürlüğü ile hizmet

sunmaktadır.

Ġller Ġdaresi Genel Müdürlüğü (Mülki Amirler): ġiddete maruz kalan kadınlar, 6284 Sayılı

Kanun kapsamında bulundukları yerdeki mülki amirlere, bir baĢka ifade ile Valilik ve

Kaymakamlıklara baĢvurarak koruyucu tedbir kararları alınması talebinde bulunabilmektedirler.

Emniyet Genel Müdürlüğü ve Jandarma Genel Komutanlığı: ġiddete maruz kalan kadınlar,

Ģiddet gördükleri kiĢiden Ģikâyetçi olmak ve 6284 sayılı Kanun‟dan yararlanmak ya da bir sığınma

evine yerleĢtirilmek için, il ve ilçe merkezlerinde polise, köylerde jandarmaya

baĢvurabilmektedirler. Ayrıca 155 Polis Ġmdat ve 156 Jandarma Ġmdat hatları da 7 gün 24 saat

hizmet vermektedir.

Mahalli Ġdareler Genel Müdürlüğü: Belediyelerin bağlı bulunduğu müdürlüktür ve

belediyelerin nüfusunun yüz bini aĢtığı zaman sığınma evi açma yükümlülüğü doğmaktadır.

Göç Ġdaresi Genel Müdürlüğü: 2013 yılında 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma

Kanunu kapsamında kurulmuĢtur. Görevleri arasında insan ticareti mağdurlarının korunmasıyla

ilgili iĢ ve iĢlemleri yürütmek bulunmaktadır.

Sağlık Bakanlığı

Merkez teĢkilatında Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, Kamu Hastaneleri Kurumu ve Acil

Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü - 112 Acil Sağlık Hizmetleri Daire BaĢkanlığı, taĢra

teĢkilatında ise Ġl Halk Sağlığı Müdürlükleri, Kamu Hastaneleri Birliği, Aile Sağlığı Merkezi

(ASM), Toplum Sağlığı Merkezi (TSM) ve hastaneler kadına yönelik Ģiddette hizmet vermektedir.

Ek olarak 112 Acil telefon hattı 7 gün 24 saat ulaĢıma açıktır.

Diğer KuruluĢlar

Belediyeler, Sivil Toplum KuruluĢları (STK), Barolar, ĠġKUR gibi kurumlar Ģiddet

konusunda hizmet sunmaktadır.

Belediyeler ve Sivil Toplum KuruluĢları (STK) : Türkiye genelinde bazı belediyelerin

bünyesinde kadın danıĢma veya aile danıĢma merkezleri bulunmakta ve kadınlara ücretsiz olarak

psikolojik, tıbbi, hukuksal ve ekonomik destek vermektedir. Aynı Ģekilde birçok kadın kuruluĢu

Ģiddete maruz kalan kadınlara ulaĢmakta ve ücretsiz psikolojik, hukuki ve ekonomik hizmet

vermektedir.

Barolar: ġiddet gördükleri kiĢiden Ģikâyetçi olmak isteyen fakat maddi durumu avukat

tutmaya elveriĢli olmayan kadınlar, baro bünyesinde bulunan Adli Yardım Bürosu‟na baĢvurarak

kendilerine ücretsiz avukat tayin edilmesini talep edebilmektedirler.

67

ĠġKUR: Sığınma evinde kalan kadınların iĢ sahibi olabilmeleri için iĢ bulma, mesleki eğitim

verme ve iĢ danıĢmanlığı yapma hizmeti verilmektedir.

5.AĠLEDE KRĠZ YÖNETĠMĠ

5.1.KRĠZ TRAVMA AYRIMI

Kriz; insan yaĢamında unutulmaz izler bırakan, geri dönülmez değiĢimler yaratan yaĢam

olaylarıdır.

Kriz potansiyel olarak, negatif doğurguları olan, bireysel veya göreli olarak küçük grupları

etkileyen (aile, okul, Ģirket vb.) durumları iĢaret eder.

Daha geniĢ grupları hatta toplumları etkileyen durumlarsa afet olarak nitelendirilir.

Her afet içinde krizler barındırır.

KRĠZ

YaĢam deneyimi bir

durum

Doğa olayları GeliĢimler krizler

(beklendik)

Öngörülemeyen olaylar

(yangın, bombalı

saldırı)

Tabloda bahsedilen durumlar karĢısında insanların baĢ etme becerilerinin yetersiz kalması

sonucu yaĢadıkları korku, gerilim, ĢaĢkınlık, kafa karıĢıklığı, hatta kontrol kaybı

duygusunun yaĢanması sonucu ortaya çıkan tepkilerdir.

Her stres durumu kriz değildir.

Krizin baĢlangıcı bellidir, neden olan olay belli ve kısa sürelidir.

Kriz psikolojik denge durumunun sarsılmasıdır.

Her kriz travmatik bir deneyim olmayabilir.

Travmada ciddi fiziksel ve psikolojik örselenme veya beden bütünlüğüne yönelik tehditten

dolayı yaĢanan korku durumunun değerlendirilmesidir.

KRĠZ TÜRLERĠ

KRĠZ

A-GELĠġĠMSEL KRĠZLER B-TRAVMATĠK KRĠZLER

A.GeliĢimsel Krizler; Erikson'un 8 aĢamalı psikososyal geliĢim kuramını kapsar. Her dönem içinde

çözülmesi gereken bir çatıĢmayı barındırır.

Mezun olmak, kariyer, iĢ değiĢtirmek, evlenmek, gebelik, çocuk sahibi olmak, emekli olmak

en belirgin yaĢam dönemi geliĢimler krizlerdir.

B.Travmatik (Durumsal) Krizler; Bireyin biyolojik, psikolojik ve sosyal bütünlüğünü tehdit eden

69

olaylardır.

Kontrol edilemeyen ve beklenmedik dıĢ kaynaklı stres kaynaklarıdır.

Bir yakının kaybı, vücut bütünlüğü kaybı, doğal afet, Ģiddet, kaza gibi.

GeçmiĢ deneyimler, güncel Ģartlar ve gelecek beklentilerine bağlı olarak oluĢan bireysel

bakıĢ açısındaki farklılıklar mevcut durumunun kriz olarak tanımlanıp tanımlanmamasında

önemli belirleyicidirler.

Her acil durum krize dönüĢmeyebilir.

Ani ve beklenmedik yaĢantıların durumsal krize dönüĢmesinde olayların özellikleri kadar

bireysel özelliklerin etkisi bulunmaktadır.

Örnek olarak, sevilen bir babanın ölümü üzüntü verici bir deneyim olmakla beraber her

zaman kriz yaĢantısı olmak zorunda değildir. Kriz olarak deneyimlenmesinde belirleyici

olan kiĢinin bakıĢ açısıdır ve özneldir.

Durumsal krizler sonrasında travma geliĢebilir.

Travmatik yaĢantılar doğaları gereği olağan dıĢıdır.,

KRĠZ----------------> UYUM------------->DENGENĠN YENĠDEN KAZANILMASI

Kriz durumu, kiĢiye hem kendini geliĢtirebilme Ģansı veren, hem de ruh sağlığını etkileyen

geçici bir dönemdir.

ÇOCUK VE ERGENLERDE KRĠZ/KRĠZE MÜDAHALE

Çocuk ve ergenler, yetiĢkinlerin yaĢadıkları pek çok kriz durumuna maruz kalmaktadır. Bu

krizler hem geliĢimsel hem de duruma bağlı olabilir. Örneğin,

Çocuklarda okula baĢlama ile ilgili krizler (okul fobisi, okula baĢladıktan sonra ortaya çıkan

psikosomatik belirtiler, uyku sorunları gibi.)

Akademik baĢarısızlıklarla ilgili krizler(sınıfta kalma, sınavdan istenilen baĢarının elde

edilememesi)

Çocuklar arasında zorbalık ya da taciz davranıĢı

Ebeveynlerinin boĢanması

Çocuk istismarı

Önemli bir kiĢinin kaybı

Her birey gibi çocuklarda krizlerden bir Ģekilde etkilenirler ve her çocuk krize farklı tepki verir.

YaĢanan tepkilerin yoğunluğu çocuğun geliĢim düzeyine göre değiĢebilir. Kriz yaĢayan çocukların

kriz öncesinde, sırasında ve sonrasında verdikleri tepkiler kendine özgüdür. Kriz durumlarında

çocuklarda göze çarpan bazı öznel olası tepkileri Ģöyle özetleyebiliriz; Çocuklarda travmatik

70

olaylar sonrasında korkulu rüyaların görülmesi, yeni korkuların oluĢması, oyunlarda yaĢadıkları

travmatik olayı yeniden canlandırma gibi tepkiler oluĢabilmektedir.

Çocuklarda özellikle ergenlik öncesi, olaylar arasında neden sonuç iliĢkisinin kurulamamıĢ

olması, çocukların olaya kendi düĢünceleri, istekleri, korkuları sebep olduğu gibi bir fikre

kapılmasına neden olabilir. Çocukların kriz durumlarında verdikleri gerileme tepkilerine çok sık

rastlanır. Kriz durumundaki çocuk, duygu düzenlemeyi yapamadığı ve normalde kullandığı baĢ

etme becerilerinin yetersiz kaldığı durumlarda geliĢim dönemine ait olmayan davranıĢlar

sergileyebilirler. Çocukların ve ergenlerin, dünyanın güvenilir ve öngörülebilir olduğuna dair

inançları artık yıkılabilir.

ÇOCUK VE ERGENLERDE KRĠZ TEPKĠLERĠ

Kriz döneminde görülen ilk tepkiler fiziksel, davranıĢsal, duygusal ve biliĢsel yollar gibi

farklı Ģekillerde ifade edilebilmektedir. Krize verilen fiziksel, davranıĢsal, duygusal ve biliĢsel

tepkiler çocuk ve ergenin içinde bulunduğu geliĢimsel döneme göre farklı Ģekilde görülebilir. Bu

tepkiler aĢağıdaki tabloda özetlenmiĢtir.

Okul öncesi

çocukların (1-5 yaĢ)

Krize Tepkileri

Erken Çocukluk

Döneminde (5-11 yaĢ)

Kriz Tepkileri

Ön Ergenlik

Döneminde (11-14

yaĢ) Kriz Tepkileri

Ergenlerin (14-18 yaĢ)

Kriz tepkileri

*Parmak emme

*Geceleri tuvalet kont-

kaybetme

*Karanlıktan ya da

hayvanlardan korkma

*Ebeveynlerinden

ayrılmak istememe

*KonuĢma ile ilgili

güçlükler

* ĠĢtah kaybı ya da

iĢtahta artıĢ

*Sinirlilik

*Mızmızlanma sürekli

ağlama durumu

*Ebeveynlerden

ayrılmak istememe

*Okulda ya da evde

saldırgan davranma

*ebeveynlerin dikkatini

çekme amaçlı, kardeĢle

olan aĢırı rekabet hali

*Kabuslar görme

*Uyku sorunları

*ĠĢtahla ilgili sorunlar

*Evde baĢkaldıran

davranıĢlar

*Günlük iĢleri

tamamlamaya karĢı

isteksizlik

*okulla ilgili sorunlar

(kavgalar ilgi kaybı,

dikkat çekme

davranıĢları gibi)

*Travmatik olayla ilgili

verdikleri tepkilerden

utanma

*Korku, kırılganlık

duyguları

*Normal olmadığına

dair etiketlenme ya da

farklılığına dair korku

ve buna bağlı olarak

aile üyelerinden ve

akran iliĢkilerinden

uzak durma

*Sıklıkla utanç ve

71

*Yalnız kalmaktan

korkma

*Tehlikenin devam

edeceği ile ilgili

korkular

*Kendini rahatsız eden

durumu sözel olarak

ifade etmede zorluk

*Uyku sorunları

(kabuslar görme,

uyumayı istememe

gibi)

*Ebeveynlerden

ayrılma korkusu

sebebiyle okula gitmek

istememe

okuldan korkma

*Okula karĢı ilgisizlik,

derslerde

konsantrasyon

güçlükleri

*Terk edilme korkusu

*GenelleĢtirilmiĢ her

Ģeyden korkma

*Fiziksel sorunlar (baĢ

ağrısı, psikosomatik

Ģikayetler, bağırsak

sorunları gibi)

*akran etkinliklerine

karĢı ilgisizlik

*Öfke

*Reddetme

*GenelleĢtirilmiĢ

kaygılar

suçluluk duygusu

*Ġntikam alma ya da

cezalandırmayla ilgili

fanteziler geliĢtirme

*Dünya görüĢünde,

inançlarda ciddi ve ani

değiĢimler

*Kendine zarar verme

davranıĢı

*Kazaya eğilimli

davranıĢlar

*Uyku sorunları

*Okulla ilgili Ģeylerde

karĢı konsantre olmada

ve öğrenmede güçlük

*Sebebi belli olmayan

baĢ, mide ağrıları

*Dürtüsel ya da

saldırgan davranıĢlar

*YaĢadıkları olayın adil

olmadığına dair algı

sonucu öfke

ÇOCUK VE ERGENLERDE GELĠġĠMSEL OLARAK ÖNGÖRÜLEN MUHTEMEL

72

KRĠZLER

Çocuğun sağlıklı geliĢimi için olumlu bir çevreye ihtiyacı vardır. Bu çevreyi bulamayan

çocuğun uyumu bozulabilir ve problemli davranıĢlar sergileyebilirler. Çocuk ve gencin sergilediği

bu davranıĢların normal olup olmadığını ayırt etmek için , yaĢa uygunluğu, yoğunluğu, sürekliliği,

cinsel rol beklentisi, kültürel faktörler gibi bazı noktaların dikkat etmek gerekmektedir. Çocuk ve

ergenlerde görülen krizleri; DavranıĢsal, Duygusal ve AlıĢkanlık Krizleri Ģeklinde üç baĢlık

altında toplayabiliriz.

a.DavranıĢsal Krizler; saldırganlık, yalan söyleme, hırsızlık, dikkat eksikliği, hiperaktivite

öğrenme güçlüğü gibi sorunlar bu kümede toplanır.

a.1.Salgırganlık

Saldırganlık kendini korumak adına baĢkalarının haklarına zarar verecek Ģekilde

davranmaktır. Saldırgan davranıĢ genelde, cezalandırıcı, düĢmanca, suçlayıcı ve aĢırı talep kardır.

Engellemenin saldırganlık duygularına yol açma eğiliminde olduğu görüĢü yaygındır. Bazı

durumlarda saldırgan çocuklara isteklerini nasıl söylemeleri gerektiği veya duygularını nasıl dıĢa

vuracakları öğretilmemiĢ olabilir. Bu durumlarda ebeveynlere Ģu tarz önerilerde bulunabilir;

DavranıĢa odaklanmak yerine, davranıĢın altındaki nedenler incelenmelidir. Yalnızca

davranıĢı değiĢtirmeye çalıĢmak, problemi çözmez ve saldırganlık nedenlerini ortadan kaldırmaz.

Önemli olan asıl sorunu ortaya koyabilmektir. Mümkün olduğu kadar aile ortamında "çocuklar"

ifadesini kullanmakta fayda var. Bu Ģekilde bütün çocukları aynı sınıfta değerlendirmiĢ olursunuz.

Çünkü aile içindeki çocuklar, bazı kardeĢlerinin özel ilgi gördüklerini ve her durumda

kayırıldıklarını düĢünürler.

Eğer çocuğunuz, baĢkalarına saldırgan davranıĢlar ile zarar veriyorsa, bir Ģeylerin onu

üzdüğünü ve kızdırdığını bildiğinizi ona hissettirin. Çocuklar bazen sorunların farkında olmayabilir.

Onu rahatsız eden Ģeylerin ne olduğu anlaĢılırsa, çözüm kolaylaĢır. Kesinlikle saldırganlığa,

saldırganlıkla cevap vermeyin. Çocuğa istediğini faklı bir biçimde dile getirebileceği, o zaman

isteklerinin karĢılanabileceği belirtilmelidir.

a.2. Yalan Söylemek

Bir hayatı gizlemek amacıyla gereğe uygun olmayan bir giriĢimde bulunmaktır. Küçük

çocukların söylediği yalanlar daha çok fantezi ve uydurmadır. Bu nedenle ona gerçeğin

gösterilmesiyle yardımcı olunabilir. Ergen çocuk ise söylediği yalanın farkındadır. Yalanın

etkilerinin tartıĢılması ve uygun ceza etkili bir çözüm olabilir. Sürekli yalancılık söz konusu

olduğunda psikolojik yardım verilmelidir Sürekli yalancılık, daha çok anne baba ilgisinin ve

sevgisinin gerekliliğinin belirleyicisidir.

Patolojik yalan, duygulanımdaki bir gerilim ifadesidir. ġiddetli aĢağılık duygusu içinde

olanlar, söyledikleri sistemli yalanlarla bu duyguyu ödünleyip yatıĢtırmak isterler. (kardeĢi fazla ilgi

73

gören bir çocuğun, kardeĢinin hasta olduğunu ya da öldüğünü söylemesi patolojik yalana örnek

verilebilir.

a.3.Çalma-Hırsızlık

Birinin malını izinsiz alma anlamına gelen hırsızlık, bireyin kiĢilik ve ahlak geliĢimi ve

içinde bulunduğu psikososyal koĢullarla yakından ilgilidir. Çalma Bir uyum ve DavranıĢ bozukluğu

belirtisi olarak kabul edilmeli ve bunun Ġlerideki tehlikeli durumlar için bir sinyal olduğu kabul

edilmelidir. Bu yalan evlenme okuldan kaçma gece korkuları takıntı ve saplantılar gibi diğer

bozukluklar için de geçerlidir.

3-4 yaĢlarındaki çocukların hoĢlarına giden Ģeyleri, - kendine ait oldukları düĢüncesi ile

onları- almaları hırsızlık değildir. Bir kez baĢkasına ait olanı almıĢ olanlar da hırsız olarak

nitelendirmek yanlıĢ olur. Bu davranıĢ tekrarlanıyorsa o zaman hırsızlıktan söz edilebilir. Ayrıca

hırsızlık yapan kimselerin, antisosyal davranıĢ özellikleri gösterdikleri de unutulmamalıdır. Genel

olarak bu çalma veya bilinçsiz olarak alma olayı çocukta 5 yaĢına kadar bir sorun oluĢturmaz.

Küçük yaĢlarda çocuklar tarafından baĢka birine ait olan eĢyalarını izinsiz alma davranıĢına sık

rastlanır özellikle arkadaĢlarının oyuncaklarını gizlice alarak evlerine götürmeleri gibi. Çocuklar

aile fertlerine ait olan Ģeyleri almaya kalktıklarında o eĢyaların kimlere ait oldukları

hatırlatılmalıdır. Çocuk bunları sadece o eĢyanın sahibi izin verdiğinde kullanabileceğini

öğrenmelidir. Bu sayede çocuk baĢkalarının mülkiyet haklarına saygılı olacaktır.

Belli bir çalma iĢlemi çocuğun kendi benliğinin bağımsızlığını ulaĢmakta gecikmiĢ

olmasından çocukla çevre arasındaki nesne iliĢkisinin yeterince kazandırılamamıĢ olmasından iç

görü eksikliğinden üst benin fazla çocuksu kalmıĢ olmasından kaynaklanabilir.

Bazı çalma davranıĢlarının kökeninde Sevgi eksikliğinin yaĢandığı anlaĢılmıĢtır Bu anlamda

hırsızlık bireyin değerli bir Ģeyi almak için yaptığı simgesel bir giriĢimidir. Bu tür hırsızlığı

önlemenin tek yolu sevgi vermektir. Çocuk ve gençlerin hırsızlıklarının bir bölümü baskısından ya

da duygusal etkileĢim eksikliğine karĢı bir tür simgesel davranıĢtır.

Altı-yedi yaĢlarına kadar çocukların baĢkalarının eĢyalarını alması çalma davranıĢı olarak

kabul edil-emez. Çünkü bu yaĢlara kadar çocukta sahip ol-ma duygusu geliĢmemiĢtir.

Çoğu çocuk bir kere de olsa bir Ģey çalmıĢ olabilir. Bu durumda çoğu aileler genellikle aĢırı tepki

gösterirler. Genellikle panik yapıp çocuğu hırsızlıkla ve yalancılıkla suçlarlar. Ebeveynler genellikle

çocukları Hırsız olmasın diye dayak atma sokağa çıkmama yasağı ve diğer cezalandırma yöntemi

ne baĢvururlar. Çocukları yargılayıp cezalandırmak sadece durumu daha da kötüleĢtirir hırsız olarak

nitelendirilen çocuk farkında olmadan bu sıfatı Benliği ile bütünleĢtirebilir.

Çocuklarda çalma davranıĢının DavranıĢ bozukluğu olarak ortaya çıkması 8-9 yaĢlarından

sonra olmaktadır. Bu davranıĢ bozukluğunun nedenleri arasında çocuğun kendine karĢı yetersizlik

duygusu, değersizlik duygusu, özgüven eksikliği, kıskançlık duygusu ve öç alma isteği yer

74

almaktadır. Aileler tarafından gereksinimleri karĢılanmayan çocuklarda çalma davranıĢı

görülmektedir çocuklara 7-8 yaĢlarına geldiklerinde düzenli olarak harçlık verilmelidir çocuklara

bazı isteklerini kontrol etmeyi öğretmek bu konuda ciddi ciddi yardımlarda bulunmak toplumsal

konularda eğitim vermek gereklidir ebeveynlerin tutum ve davranıĢları genelde dengeli ve tutarlı

olmalı, AĢırı sevgi ya da katı bir otorite üzerime kurulmamalıdır anne-babalar çocuklarına çok iyi

bir model olmalıdır. Çalma davranıĢının altında sahip olma duygusunun yeterince geliĢmemiĢ

olması kıskançlık olumsuz model gereksinimlerin beklenti düzeyinde doğrulanamaması ilgi ve

kabul noksanlıkları, grup kararları ve yanlıĢ yönlendirme gibi durumlar yatmaktadır.

Çocuğunuz herhangi bir yerden kendisinin olmayan bir eĢyayı aldığında onunla

inatlaĢmayın ve dikkatini baĢka bir yere çekerek Elindekini unutturmaya ve almaya çalıĢın O an

onun hoĢuna gidebilecek herhangi bir baĢka eĢyaya oyuncağa dikkatini çekmek ve yavaĢça diğerini

elinden almak Sizin için çok kolay olmasa da inatlaĢmak olayı daha da olumsuz bir duruma

sürükleyecektir çocuğun aldığı eĢyayı elinden zorla almaya çalıĢılırsa o da doğal olarak vermek

istemeyecek ve avazı çıktığı kadar bağırıp ağlayacaktır Eğer Bu yöntem de baĢarılı olmazsa onunla

konuĢma yoluna gitmek gerekir Bu bizim değil Ġzinsiz ya da parasını ödemeden alamayız çok yanlıĢ

olur ve biz ayıplarlar tarzında ikna edici konuĢmak gerekir sonrasında Gel bak burada senin sevgin

oyuncaklar var diyerek dikkatini farklı bir yöne çekmek gerekir çocuğun bir arkadaĢına ait

olduğunu bildiği bir eĢyayı gören anne baba doğa ve sakin bir ortamda çocuğa "Eminim arkadaĢım

bunu arıyordur. Çok üzülmüĢ olabilir. Hadi oyuncağının güvende olduğunu ve istediği zaman onu

geri alabileceğini bilmesi için onu arayalım" diyerek çocuğum hırsızlığı alıĢkanlık haline getirmesi

sağlıklı bir yöntemle önlenmiĢ olur.

a.4. Dikkat Eksikliği, Hiperaktivite ve Öğrenme Güçlüğü

Genel özellikleri;

Hiperaktivite, dikkat eksikliği, ve öğrenme güçlüğü bir zeka problemi değildir. Bu problemi

yaĢayan çocukların fark etmeleri, ayırt etmeleri zayıftır. Bakarlar ama göremezler. ġekil-zemin

iliĢkisini ve kamuflaj resimlerde gizlenmiĢ birden çok resmi algılamakta zorlanırlar. Öğrenme

güçlüğü yaĢayanların algılama hızları yavaĢladığından; dikkat eksikliği, hiperaktivite problemi

yaĢayanlar da belli bir konuda yoğunlaĢamadıklarından algılama ve ayırt etme problemi

yaĢayabilirler. Dikkat eksikliği, hiperaktivite problemi yaĢayan çocuklarda sakarlık görülebilir.

Bunun nedeni motor beceri bozukluğudur.

DEHB üç temel sorun içerir: Dikkat sorunu, aĢırı hareketlilik, dürtü kontrol sorunudur.

AĢırı hareketlilik; Atak olmak, yerinde duramamak, içinde bir motor takılıymıĢ ve bu

motor tarafından sürülüyormuĢ gibi hareket etmek, sık sık söz kesmektir. Genelde her ortamda

hareketlidirler ve durum bazen ciddi fiziksel yaralanmalara sebep olabilir (Trafik ıĢıklarında etrafı

kontrol etmeden fırlamak gibi). Oyunları gürültülüdür. AĢırı hareketli olmaları akranları tarafından

75

itici bulunabilir, bu yüzden çocuklar kendilerini sevimli bulan büyüklerle diyalog kurma, arkadaĢlık

yapma eğilimine girebilirler.

Dikkat problemleri; dikkat dağınıklığı, çabuk sıkılma, dikkatini ayrıntılara verememe,

uzun süre dinleyememe, sakarlık, eĢyalarını kaybetme gibi. Okul öncesi çocuklarda huysuzluk ve

dürtüsellik belirgin iken okul döneminde dikkat problemleri belirginleĢir. Dikkat problemi iĢitsel ve

görsel olabilir. Sakin çocuklarda da dikkat eksikliği olabilir.

Dürtüsellik; sonunu düĢünmeden hareket etmek, aklına geleni yapmak, aĢırı cesaret, tez

canlılık, öfkesini kontrol etmekte zorlanmaktır. Dürtüsel çocuklar yaĢadıkları olaylardan tecrübe

edinmekte zorlanırlar. Bebeklik ve ilk çocukluk yıllarında her ihtiyacı istediği anda karĢılanmıĢ,

hiçbir engelle karĢılaĢmamıĢ çocuklar, dürtülerini, duygularını, öfkelerini, isteklerini kontrol etmeyi

öğrenemezler. Duyguların düzenlenmesinde, bir aktivitenin sonunu beklemede sorun yaĢarlar,

tereddütsüz söz keserler.

Hiperaktivitenin Alt Tipleri: 1-Hiperaktivite merkezli dikkat eksikliği, 2-Dikkat eksikliği

merkezli hiperaktivite bozukluğu (Zihinsel Hiperaktifler), 3-Hiperaktivite ve dikkat eksikliğinin

ikisinin birden bulunduğu durum

Yapılan araĢtırmalar sonucunda dikkat eksikliği ve hiperaktivitenin sebepleri genel olarak;

genetik etkenler, nörolojik etkenler, çevresel etkenler ve annenin hamilelik süreci olarak belirtilmiĢ.

Öğrenme Güçlüğünün Genel Özellikleri: Kısa süreli bellekle ilgili problem yaĢarlar, bilgiyi

uzun süreli beleğe kodlamakta zorluk yaĢarlar, bilgiyi transfer etmekte zorluk yaĢarlar fakat

ezberleyebilirler. Paragraf sorularında problem yaĢarlar. Akıldan pratik hesap yapmakta zorlanırlar.

Öğrenme güçlüğü olan çocuklar geliĢimlerine göre beklenen seviyede yoğunlaĢabilirler,

odaklanabilirler, konsantre olabilirler. Zihinlerinde bir anda birden çok iĢlem yapmakta zorlanırlar.

BölünmüĢ dikkatleri zayıftır. KarmaĢık iĢ ve eylemeleri yapmakta zorlanırlar. Konuyu

anlamadıkları bakıĢlarından bellidir, çünkü bakıĢları donuktur.

Öğrenme bozukluğu ile zeka problemlerini karıĢtırmamak gerekir. Çocuğun genel olarak

anlaması ve kavraması zayıftır. Öğrenme bozukluğu yaĢayan çocuklarda bilginin iĢlenmesi

aĢamalarında problem olduğu kabul edilmektedir. Öğrenme güçlüğünün nedenleri hakkında; genetik

yatkınlık ve beyinde bazı merkezlerin iĢlevler ve yapısal bozuklukları hususu üzerinde

durulmaktadır.

Öğrenme güçlüğünde en sık karĢılaĢılan durum okuma güçlüğü olduğu için ülkemizde

öğrenme güçlüğü genel olarak disleksi olarak adlandırılmaktadır. Öğrenme güçlüğünü; 1-Okuma

(Disleksi), 2-Yazma (Disgrafi), 3- Aritmetik (Discalculi) olarak üç baĢlık altında toplayabiliriz.

DEHB ve Öğrenme Güçlüğü Olan Çocukların Ebeveynlerine Öneriler

Bu çocuklara elden geldiği kadar az kural konmalı ve konulan kurallar da mutlaka

uygulanmalıdır.

76

Ödül rüĢvete, ceza da iĢkenceye dönüĢtürülmemelidir Bunun ikisi de makul ve dengeli bir

Ģekilde kullanılmalıdır.

Hiperaktif çocuklar acıya karĢı dayanıklıdır. Duyum eĢikleri yüksektir. Bu çocuklarda

fiziksel Ģiddet iĢe yaramaz belli zamandan sonra dayak atmakla atmamak arasında hiçbiri

fark olmadığı görülecektir.

Genelde sonucu odaklanırlar bir an önce ödülü Armağan ulaĢmak isterler O yüzden bu

çocuklara ödüller eĢit zaman aralıklarıyla son olmalıdır Ödülü'nü ne zaman geleceğini

bilmemelidir

Çocuklara bir Ģey öğretmenin yolu sabırlı ve pozitif yaklaĢım ne olmalıdır

Okuldaki öğretmenler ile düzenli görüĢmeler yapılmalıdır.

Bu çocuklar kitle iletiĢim araçlarının zararlarından korunmalı ve Kitle iletiĢim araçlarını

doğru kullanmaları sağlanmalıdır

Bütün çocukların özellikle ile Bu çocukların günlük spor ve fiziksel aktiviteye çok ihtiyacı

vardır

Beslenmene dikkat edilmeli doğru beslenmeleri sağlanmalıdır.

GeliĢimlerini zarar verecek sosyal çevreden uzak tutulmalıdır.

BaĢkaları ile kıyaslanmamalıdır.

Bu çocukların dikkatleri ve zihinleri dağınıktır bu durum onların iç dünyasında etkileyebilir

sizlerle bebeğin er olarak en azından Bu çocukların su iç dünyalarında düzenlemelerine

yardımcı olabilirsiniz Neyi ne zaman yapacaklarını bilmiyorlar koordine edemeyen

çocukların liste yapmadığını ya da küçük not defteri tutmalarını sağlayabilirsiniz. Onların

hatırlatılmaya, yönlendirilmeye düzene ve sınırlarını doğru çizmeyi öğrenmeye ihtiyaçları

vardır.

b.Duygusal Krizler: Korkular, kaygılar, endiĢeli olma, uyku bozuklukları, kekemelik ve tikler

gibi problemler bu baĢlık altında toplanabilir. Bu çocukların çevresi ile iliĢkileri kötü olmasa bile

utangaç, güvensiz ve sosyal iliĢkileri zayıf çocuklardır. Temelinde aile ile iletiĢim sorunları yatıyor

olabilir.

b.1.Kekemelik

Kekemelik; tüm ya da kısmi sözcük tekrarı, iĢitilebilir ses uzatmaları ve sessiz bloklarla

konuĢmanın devam eden akıcılığının olağandıĢı yüksek sıklıkta ve/veya sürede sekteye uğramasıdır.

Kekemelik, okul öncesi dönemde %5 oranında ve ergenlik sonrasında %1 oranındadır. Bu düĢüĢün

nedeni spontane olarak düzelmektedir. Kekemeliğin nedenlerine iliĢkin; organik kuramlar fizyolojik

sebepler olduğu, davranıĢçı kuramlar kiĢinin kendi dıĢında kalan durumlara karĢı öğrendiği cevap

77

olduğu, psikolojik kuramların ise nevrotik bir belirti ya da fobi belirtisi olduğu yönünde açıklamalar

getirmektedirler.

Tedavide önerilen öncelikle bu durumu kısa bir sürede ve kesin olarak çözdüğünü iddia eden

bilimsel olmayan yöntemler kullanan kurumlardan kaçınarak, dil ve konuĢma teraspisti olan ve

kanıt temelli yaklaĢımlar kullanan kurumlarla iĢbirliği içinde olunmasıdır. Tedavide; konuĢmanın

akıcılığına müdahale eden araçların kullanılması, solunum üzerinde çalıĢılması, edimsel

yaklaĢımların kullanılması, danıĢmanlık ve grup terapileri önemli yer almaktadır.

Kekemeliği olan bir birey ile iletiĢim kurulduğunda bireye herkese davranıldığı gibi

davranılmalı, bir Ģeyi ifade etmesi için normalden daha fazla zaman alsa da sabırla dinlenmelidir.

Ani ve çok soru sorulmamalıdır. Onun nasıl konuĢtuğuna değil ne anlattığına odaklanmanız gerekir.

Kekemeliği olan bireyin sözü kesilmemeli, ifadeleri tamamlanmamalı, „yavaĢ söyle‟, „sakin ol‟,

„nefes al‟ gibi tepkilerden kaçınılmalıdır. Beden dili ile onu dinlediğinizi hissettirmeli ve onu

rahatsız etmeyecek Ģekilde göz teması kurulmalıdır. Bu konu hakkındaki bilgilendirilmeler çocuğun

çevresinde ve okulunda temasa geçtiği kiĢilere iletilmelidir.

b.2.Tikler

Tikleri, birden ortaya çıkan, istemsiz, geliĢi güzel tekrarlayıcı, hızlı, amaçsız tek düzenli

hareketlerde bulunma veya sesler çıkarma olarak tanımlayabiliriz. Tikler en sık yüz ve boyun

kaslarında olur. Göz kırpma, kaĢ kaldırma, burun oynatma, ağız kenarının çekilmesi, baĢ ya omuz

oynatma, el-kol hareketleri Ģeklinde bazen yalın bazen karıĢık hareketler, boğaz temizleme, dudak

Ģapırdatmak Ģeklinde de görülebilir.

Bir çocukta birden fazla tik görülebilir. Tiklerin sıklığı ve Ģiddeti zaman ve mekana göre

değiĢebilir. Genellikle uyku sırasında kaybolurlar. Bir ay içerisinde geçerse “geçici tik”, bir yıldan

fazla sürerse “kronik tik” olarak adlandırılır. Tikler erkek çocuklarında kızlardan üç kat daha fazla

görülür. Tikler stres ile alevlenebilir, kaygı ile artar. Tikler genellikle bir iç gerilimin veya

çatıĢmanın bir göstergesi olabilir. Kekemelik gibi tiklerde çocuğun duygusal durumuyla yakından

ilgilidir.

Küçük yaĢlardaki çocuklar bazen çevrelerindeki insanları taklit ederken, onların kusurlu

davranıĢlarını da taklit ederek öğrenirler. Çocuğun yaĢadığı çevrede devamlı olarak kavga

ediliyorsa, tedirgin ve güvensiz ortam varsa, yani baĢka deyiĢle sürekli bir çatıĢma ortamı içindeyse,

çocukta bu koĢulların sonucu olarak ortaya çıkan korku, kaygı, coĢkunluk, yorgunluk, öfke ve acı

gibi durumlar tik oluĢmasına neden olabilir. Çocuklarda en sık görülen göz kırma tikinin oluĢu

nedensiz değildir. Kuralcı ve titiz ebeveyn tutumları karĢısında tikler oluĢabilir. Göz kırpma her

türlü tehlikelere karĢı sakınma tepkisi olarak oluĢabilir.

Tiklerin çoğu geçicidir. Genellikle ergenlik çağından önce sönerler. Tikler görülür, görülmez

bir uzmana baĢvurmak gereklidir. Tikler bazen kendiliğinden geçebilir, stres karĢısında tekrar

78

baĢlayabilir. Tiklerin tedavisinde, aile danıĢmanlığı, çocuk psikoterapisi, davranıĢ tedavisi gibi çok

yönlü yaklaĢım zorunludur. Tikler ortaya çıkınca kaygıyı arttırmamak için, çocuğun dikkatini baĢka

yöne çekin. Ayrıca yerleĢmiĢ tikler için ilaç tedavisi gerekebilir. Tiklerin “inadına” yapılan

davranıĢlar olmadığıyla ilgili çocuğun ailesi ve okulunu bilgilendirmek gerekir.

b.3.Utangaçlık

En basit sosyal kaygı türü olan utangaçlık, kiĢinin kendini baĢkalarının yanında rahat

hissetmemesidir. Utangaçlık ve kaygı duygusu, anne-babasının, öğretmenlerinin ve arkadaĢlarının

davranıĢlarına göre artar veya azalır.

Çocuğun yetiĢtiği aile ortamında, güven ve değer duygusuna dayalı bir özbenlik

geliĢtirebilmek için, uygun özdeĢim kaynaklarının bulunmaması; çocuğun yaĢamındaki önemli

kimselerin, çocuğu güvensiz bırakmaları; çocukla etkileĢim halindeyken bileyerek ya da

bilmeyerek, utangaçlık duygusu veren olayların bir araya gelerek bir yapı oluĢturması, utangaçlığın

bireyin öz benliği haline gelmesinde rol alır. Utangaçlık duygusunun "güven" duygusuyla sıkı bir

iliĢkisi vardır. Utangaç olan kimselerde sosyal beceri eksikliği bulunmaktadır. Çocuğu hataları

davranıĢları karĢısında ayıplayarak utandırmak, özellikle de bunu baĢkalarının yanında yapmak

utangaçlığı daha da arttıracağı için bu konuda dikkatli olunmalıdır. KonuĢması veya yaĢıtlarıyla

oynaması konusunda ısrar edinilmemeli, istediği ve hoĢlandığı bir Ģeyi yapma konusunda serbest

bırakılarak çocuğun rahatlaması sağlanmalıdır. Bunun için ailelere verilecek öneriler; ailenin

çocuğa karĢı sabırlı ve cesaret verici bir tutum içerisinde olmalıdır. Ailenin çocuğa baskı yapma,

alay etme, suçlama gibi tutum ve davranıĢlardan kaçınması ve daha iyisi zorlanmamalıdır. Çocuğun

sıkılgan, neĢesiz ve utangaç oluĢuna üzülmeden, kararlı ve soğukkanlı olarak ona daha fazla

yardımcı olunmalıdır.

BaĢka çocuklarla oynaması ve arkadaĢlık kurması iyi sonuçlar verebilir. Çocuğu bir iĢ

karĢısında cesaretlendirmesi ama onu ikna etmekte aĢırıya kaçmamaya özen gösterilmelidir.

Çocuğun aile dostlarının ziyaretlerine götürülmesi, onun günden güne insan içine çıkmaya

alıĢmasına ve yabancılara duyduğu ürkekliğin azalmasına yardımcı olabilir.

Büyük grup yerine öncelikle çocuğun küçük bir arkadaĢ grubuyla çalıĢma yapması sağlayarak,

çocuğun toplumsal iliĢki kurmasına yardımcı olabilir. Ailenin, çocuğun özellikle iyi olduğu

becerilerde baĢka bir çocuğa yardımcı olması için öğretmeniyle görüĢmesi, çocuğun iyi bildiği bir

konuyu baĢkasına anlatabilecek bir nitelik kazanmasını sağlayarak, baĢkalarıyla konuĢma becerisi

artacaktır.

AĢırı utangaç bir çocuk için öğretmen ya da okul psikolojik danıĢmanıyla iĢbirliğine

gidilmesi zorunludur. Çocukları olumsuz motive etmek yerine, olumlu motive edildiği ve gerektiği

yerde destek olunduğunda, kendisini güvende hissetmesini sağlayacak sözler söylendiğinde

utangaçlık, zaman içerisinde azalıp yok olacaktır.

79

b.4.KardeĢ Kıskançlığı

KardeĢler arasındaki çekiĢme ile kıskançlık farklı Ģeylerdir. KardeĢler arasında

ebeveynlerinin ilgisi ve boĢ zamanın paylaĢımı noktasında çekiĢme olabilir ancak bu çekiĢmenin

kardeĢlerin birbirlerini hırpalayıcı, zarar verici davranıĢlarda bulunması durumu kıskançlık olarak

adlandırılır. KardeĢler arasındaki sürtüĢmelerin nedenleri olarak, ebeveyn tutumları ve çocuğun

bireysel huy özellikleri, yaĢ farkı, cinsiyet gibi özellikler sayılabilir. Ayrıca ebeveynlerin arlarındaki

iliĢki ve kiĢisel özellikleri kardeĢ çekiĢmelerini azaltıp artırabilir.

Ebeveynlerin arlarındaki iliĢki ve kiĢisel özellikleri kardeĢ çekiĢmelerini azaltıp artırabilir.

Çocuklara gösterilmesi gereken ilgi eĢitlik ilkesine göre değil denklik ölçüsüyle

değerlendirilmelidir. 3 yaĢındaki bir çocuğa gösterilmesi gereken ilgi 13 yaĢındaki bir çocuğun

ihtiyaç duyduğu ilgiyle eĢit değildir. Bu noktada ebeveynler çocukların ihtiyaçlarını iyi görebilmeli

ve anlayabilmelidir. Her çocuğun mizaç özellikleri birbirinden farklıdır. Çocuğun bireysel ihtiyacını

belirlemek önemlidir. Örneğin Ali kendisiyle iki saat zaman geçirilmesinden ancak tatmin

olabilirken, Ayten beĢ dakikalık anne baba ilgisinden sonra kalan son bir saat tek baĢına oynayabilir.

Burada çocukların ihtiyaç oranları birbirinden farklıdır. Anne ve babaların çocukların neye ne kadar

ihtiyaç duyduğunu belirleyip, ihtiyaçları doğrultusunda yaklaĢması kardeĢler arasındaki çatıĢmayı

azaltabilir.

Ġki çocuğun aynı veya farklı cinsten olması yaĢ gruplarına göre önem taĢır. Küçük yaĢlarda

önemli bir etken değilken çocuklar büyüdükçe cinsiyet farklılığı önem taĢır. Hayata bakıĢ açılarını

ve karakter farklılıklarını belirler. Farklı cinsiyetler arasında çatıĢma daha fazladır. Ailenin

sosyoekonomik durumu, kaynakların ne Ģekilde paylaĢtırıldığı çatıĢmayı etkiler. Bu durum

karĢısında dengeli davranmak gerekir.

Sonuç olarak ebeveynlere düĢen görev “acaba çocuklarımızın ihtiyaçları neler; hangisine

nasıl davranırsak ihtiyaçlarını gerektiği biçimde karĢılamıĢ oluruz?” diye düĢünmektir.

c.AlıĢkanlık Krizleri; Parmak emme, dıĢkı kaçırma, enürezis gibi alıĢkanlıkların

düzensizlikleri bu grupta toplanabilir. Temelinde aile ile yeterli iletiĢim kuramama ya da yeni bir

kardeĢin gelmesinden kaynaklı üzerinde ilgi toplamadan kaynaklı ortaya çıkan davranıĢ sorunları

olarak yorumlanabilir.

c.1.Altını Kirletme (ENKOPREZĠS):

Hem anne-baba hem de çocuğu rahatsız eden yetersizliklerin baĢında, altını ıslatma ve

kakasını tutamama gelmektedir. Çocuğun kakasını tutma yaĢına gelmiĢ olmasına rağmen, istemli ya

da istem dıĢı olarak kakasını uygun olmayan yerlere bırakmak ile ilgili bir bozukluktur.

Genellikle gündüz daha yaygındır ve dört yaĢına kadar enkoprezis tanısı konulmaz. Bu

bozukluk genellikle 4-8 yaĢları arasında baĢlamakta ve erkeklerde kızlara oranla üç defa daha sık

80

görülmektedir. OluĢ nedenlerine bakıldığında; nörolojik gecikme ve bağırsak iĢlevlerinde yapısal

bir bozukluk olabileceği gibi, yanlıĢ tuvalet eğitimi ve psikodinamik etkenlerin rolü de

görülmektedir. Yeni bir kardeĢin doğumu, anneden ayrılık, korkutucu olaylar, hastaneye yatıĢ,

anaokuluna gidiĢ gibi yeni ve tedirginlik yaratan durumlar çocukta bir gerilemeye yol açar. Bu bir

anlamda ilginin kendi üzerinde yoğunlaĢmasını sağlamak için de yapıldığı gibi, öç alma aracı

olarak da kullanılabilir.

DıĢkılama olayının genelde evde olması, çocuğun anne ile arasındaki problemi belirgin bir

Ģekilde ortaya koymaktadır. Bu çocuklar genellikle yaĢlarından küçük davranırlar. bu çocukların

anneleri; titiz, baskıcı, tedirgin ve ev iĢleri yüzünden yorulmuĢ kiĢilerdir.

Ebeveynler bu çocuklara karĢı sabırlı olmalıdır, acele etmemelidirler. Çocukların suçluluk ve

utanç duyguları hafifletilmelidir. Aile çocuk yetiĢme tutumlarını gözden geçirilmelidir. AĢırı

hoĢgörü ve aĢırı cezalandırıcı tutumlar varsa, bu tutumlar değiĢtirilmelidir. Profesyonel destek

alınmalıdır.

c.2.Altını Islatma (ENÜREZĠS)

Normal geliĢimleri sırasında çocuklar, genellikle 2-3 yaĢlarında mesane kontrolü kazanmaya

baĢlarlar. Dört yaĢından ya da daha büyük çocuklar mesane kontrolünü kazanamadıklarından dolayı

uyku sırasında istem dıĢı olarak altlarını ıslatırlar. Bu çocukların uykuları derindir. Mesanelerinin

dolması ile oluĢan uyarılar onları uyandıramaz. BeĢ yaĢından sonra geceleri altını ıslatma

erkeklerde daha çok görülürken gündüz altını ıslatma kızlarda daha sık görülür. Enüreziste kalıtsal

etmenler önemlidir. Mesane kaslarının iĢlev görmesi normalde en geç altı yaĢında tamamlanmasına

karĢın; enüretiklerde bu sürenin uzadığı belirlenmiĢtir.

Uyku evreleri ve enürezis ile yapılan araĢtırmalarda; derin uykudan hafif uykuya ve

uyanıklığa doğru durumlarda altını ıslattığı görülmüĢtür. Ebeveynler problemin daha çok çocuğun

derin uykusundan dolayı olduğuna inanırlar. Bu algının muhtemelen ebeveynlerin çocuğu idrar

yaptırmak için kaldırmadaki güçlüklerinden ileri gelmektedir. Fakat, enüretik olmayan çocukların

gece uyandırılmaları da aynı derece de güçtür.

Enüretik çocuklarda hem motor hem de dil geliĢiminde gecikme olduğu saptanmıĢtır. Cinsel

tacize uğramıĢ çocukların mesane kontrolünü azaltabildiği gibi, onlarda da altını ıslatmalar

görülebilir.

Biyolojik etkenden kaynaklı enüreziste medikal yardım kaçınılmazdır. Tuvalet eğitimine erken

baĢlamak, katı tuvalet eğitimi, anne babanın uygunsuz veya kayıtsız tutumları enürezise zemin

hazırlayabilir. Tuvalet eğitimine çocuğun mesane kasları üzerindeki denetimi kazanmaya baĢladığı

1,5 yaĢ civarında baĢlanması daha uygundur. Çocuk tuvaletini söylemeye baĢlar baĢlamaz artık

geceleri de bezlenmemelidir. Tuvalet eğitimine 2,5 yaĢından sonra baĢlanması da enürezise zemin

hazırlar. Uzun süre bez kullanılması çocuğun mesane kaslarını kontrol etmeyi öğrenmesini

81

geciktirebilir.

Ailede ölümler, ayrılıklar, boĢanma, geçimsizlikler, hastalıklar ya da okulda baĢarısızlıklar,

yuva-okula baĢlama, hastaneye yatma, aile düzenindeki önemli değiĢiklikler ve kayıplar gibi zorlu

yaĢam olaylarının yaratacağı anksiyete, enüresize neden olabilir. KardeĢ doğumu ile baĢlayan

enürezis bir regresyon belirtisi olabilmekte, bazen kardeĢe duyulan kıskançlık ve saldırganlık

duygularının ifadesi olabilmektedir.

Tedavisi için geç kalınmamalıdır. Fiziksel bir muayeneden geçirilmelidir. Enürezis

tedavisinde takvim tutma ve ödüllendirme teknikleri de hem çocuğun motivasyonunu arttırır ve

sorumluluk yükler. Çocuk ıslak veya kuru geceleri bir takvim üzerinde iĢaretler. okuma yazma

bilmeyenler güneĢ, yağmur resmi ile belirtebilir. Kuru günler çoksa çocuklar ödüllendirilir.

Duygusal içerikli ödüller (aferin denmesi, kucaklama, baĢarısını abartma, baĢını okĢama vs.) somut

ödüllerden daha etkilidir.

AkĢam yemeğinden sonra sıvı alımı kısıtlanmalıdır. bu konuda sorumluluk çocuğa

verilmelidir, inatlaĢma odağı haline gelmemelidir. Çocuk yatarken mutlaka tuvalete gitmeli ve

tuvalet için kalkma konusunda kendisini koĢullandırılmalıdır. Çocuğun gece tam olarak

uyandırılması gerekir. Yarı uyur tarzda idrarının yaptırılması, uykuda idrarın yapılmasını pekiĢtirir.

Gündüz çocuğa mesane kaslarının tonusunu arttırması için, idrarını yaparken birçok defa aniden

kesmesi ve tekrar yapması istenerek mesane kontrolünü kazanmasına yardım edilebilir. Altını

ıslatmayı bir suç olarak değil, bir sorun olarak kabul etmek gerekir. Ebeveynler çocuğun gereksinim

duyduğu, duygusal desteği, anlayıĢı göstermelidir.

c.3.Parmak Emme

Emme ihtiyacı karĢılanan bebeklerin, parmak emme eylemlerinin seyrekleĢtiği görülür.

Özellikle biberonla beslenen bebeklerde sütünü çabuk bitirdiği için emme ihtiyacı tam olarak

karĢılanmaz ve parmak emmeye baĢlar. Genellikle 18. ay dolaylarında sıklaĢan parmak emme

davranıĢının 4 yaĢına doğru kaybolması beklenir. Yapılan araĢtırmalar parmak emme davranıĢının

5-6 yaĢlarında sona erdiği takdirde zararının olmadığı; ancak devam ederse diĢlerde deformasyona

neden olabileceğini göstermiĢtir. Çocuğun parmak emmesi 7 yaĢından sonra devam ederse

psikiyatriste baĢvurmak gerekebilir. Ayrıca kıskançlık, korku kaygı gibi duygusal sorunlar,

yalnızlıkta parmak emmeye neden olabilir.

Ailenin yapacaklarını; çocuğun hangi durumlarda parmağını emdiğini tespit etmelidir. YanlıĢ aile

tutumlarının neden olduğu durumlar ortadan kaldırılmalıdır. Çözüm amacıyla olsa da, çocuğun

eleĢtirilmemesi, utandırılmaması ve yargılanmaması, çocuğun anlayacağı bir dille konuĢulması,

çocuğa uygun dinlenme, faaliyet yapma, oyun oynama olanaklar sağlama, çocuk parmağını emdiği

sırada eline ilgi çekici bir oyuncak verme, parmağını emdiğinde, çocuğu meĢgul edip, ilgi duyacağı

bir etkinliğin içine katılmasını sağlama, çocuğun öz güvenini geliĢtirmeye yönelik sorumluluk

82

üstlenmesine fırsatlar tanınması, yeni kardeĢin doğumuyla çocuğa olan ilginin aynı kalacağının

hissettirilmesi, olarak sayabilir.

c.4.Tırnak Yeme

Ruhsal gerilim, sıkıntı veya saldırgnlık duygularının açığa vurulmadığı duurmlarda,

çpocuğun kendi kendine yönelik saldırganlık dürtüsünün bir belirtisi olarak kabul edilir. Huzursuz

çocuklarda sıklıkla rastlanır. Çocuğun kendini güvende hissetmemesi, bakıcı- cezalandırıcı ebeveyn

tutumları, ailede baĢka tırnak yiyenin olması, ev veya okul ortamındaki gerilimler, çocuğun ihtiyacı

olan güven ve sevgiyi alamaması, çocuğun korku- stres- öfke ve heyecan durumlarına maruz

kalması nedenleri ile çocukta tırnak yeme davranıĢı görülebilmektedir.

Çocukların tırnak yeme davranıĢı 3-4 yaĢlarına kadar görmezden gelinmeli ve bu sebeple

çocuğa eleĢtirel yorumlarda bulunulmamalıdır. Çocuğun parnağına acı oje sürme ya da ellerini

meĢgul edecek uğraĢlarda bulunma gibi yöntemler denemenin çözüme yaklaĢtırdığı bilinmektedir.

Çocuk bu süreçte desteklenmeli ve alıĢkanlığın üstesinden gelebileceği konusunda inanç

geliĢtirmesi sağlanmalıdır. Çocuğun kendine olan güvenini pekiĢtirmek amacıyla baĢarılı olduğu

alanlara dikkat çekilmelidir.

c.5.Yemek Yeme

Beslenmenin canlının geliĢimi için doğal bir ihtiyaçtır. Ancak beslenme ortamı sağlıksız

olduğu takdirde çocuk olumsuz bir Ģekilde koĢullanacağından bu doğal ihtiyaç çekilmez hale

gelebilir. “Yemek yeme” çocuğun kendi kendini yönetebilmesi yolunda attığı önemli adımlardan

biridir. Çocuğun yemeyi tek baĢına yiyebilmesi, onun özerk olması ve kendini yönetilmesi adına

önemlidir. Ancak ebeveynler çoğu zaman etrafı kirletmesi nedeniyle bu sürece müdahale ederler.

Sevmediği yemeği yemesi için zorlanan çocuk, yemeğe karĢı olumsuz bir tutum takınır. Bu

olumsuz tutumun oluĢması çocuğun iĢtahsızlığından kaynaklanmaz. Çocuğun istemediği bir Ģeyi

yapmasının hoĢnutsuzluğundan olur.

Çocuğun iĢtahsızlığı, yemek yememe davranıĢı karĢısında öncelikle sakin kalmaya çalıĢın,

birkaç öğün az yemek yemekle çocuğun kilo kaybedeceği gibi yanlıĢ bir düĢünceden, yersiz bir

kaygıdan uzak durun. Zorla yemek yedirmeyin. Yemek ortamının sakin, keyifli, stressiz olmasına

özen gösterin.

Yemek yemenin doğal bir ihtiyaç olduğu gerçeğinden hareketle; çocuğun tabağına

yiyebileceği kadar az miktarda, sevdiği türden bir yemeğin bulunmasına, onun tabağıyla

ilgilenmemeye, hatta bakmamaya özen gösterin. Yemek yemesi için oyuncak alma gibi rüĢvetten

kaçının, televizyon, tablet karĢısında yemek yedirmeyin. Kendi baĢına yemek yemesine fırsat verin.

Bunun için gerekli sabrı gösterin. Yiyecekleri çekici bir Ģekilde sunmakta akılcıdır.

c.6.Uyku AlıĢkanlığı

83

Ġnsan yaĢamının en az bilinen, en gizemli yanı belki de uykudur. Çocuk dünyaya gelirken

doyum sağlaması gereken uyku gibi bazı fizyolojik gereksinimlerle birlikte gelir. Çocuğa gerekli

olan uykunun süresi çocuğun yaĢına göre değiĢir. Uykunun ritmi derinliği, çocuğun yaĢına bağlı

olarak değiĢir. Çocuk ve gençlerdeki uyku süresinin yetiĢkin ve yaĢlılara oranla daha uzundur.

Çocuğun duygusal durumu uykuyu etkileyen önemli bir faktördür. Örneğin, annesinin

kendisini unutacağı düĢüncesiyle kreĢte öğle uykusu uyumayan çocuğu etkileyen olumsuz koĢul,

kardeĢ kıskançlığı olabilir. Aile içinde huzursuzluklar, uyku öncesi izlenen saldırganlık içeren film

ya korkutucu öyküler, çocuğun uykusunu olumsuz anlamda etkiler.

Uykuda çocuklar dıĢ uyaranlardan kolaylıkla etkilendiklerinden, çocuk odasının evin sessiz

bölümünde konumlanmasına özen gösterin. Uyku önce hareket içeren fiziksel aktivitelerden, korku

içeren film ve öykülerden kaçının. Ebeveynleriyle aynı yatağı paylaĢan çocuklara yeni uyku düzeni

sağlamak için; öncelikle çocuğu uykuya psikolojik olarak hazırlayın, uyku öncesi diĢ fırçalama,

pijamalarını giyme gibi hazırlıkları yapın. Çocuğa uykuya geçiĢte aynı mizansenlerin yapılması,

uykuya dalmasını kolaylaĢtıracaktır. Uykuya geçiĢte bedensel temastan kaçının aksi halde bu

alıĢkanlık haline gelebilir. Bu ritüelleri yapmanız halinde çocuk ısrarla yatağınıza geliyorsa dahi her

seferinde sabırla onu kendi yatağına götürün. Uyuyuncaya kadar koltukta oturun

5.2.BĠR KRĠZ DURUMU OLARAK „ALDATMA-

ALDATILMA‟

Aldatmanın tanımı son yıllarda yapılan araĢtırmalarla ilgi alanı haline gelmiĢtir. Yapılan

tanımlamaların çeĢitliliği ve uyumsuzluğu bu konuyu anlama ve tedavide zorluklara neden

olmuĢtur. Yalnızca fiziksel iliĢki derecesine göre yapılan tanımlar duygusal yönleri açıklamakta

eksik kalmaktadır. Diğer bir problem ise sadakatsizlik olgusunun daha çok evli çiftler için ele

alınmıĢ olup, diğer romantik iliĢkilerde göz ardı edilmesidir. Oysaki diğer birlikteliklerde de

ihanetin sonucundaki yıkım benzer olmaktadır. Bu yüzden aldatmanın tanımı geniĢ bir perspektifte

ele alınmalıdır. Weeks ve arkadaĢları (2003) aldatmayı, duygusal ve/veya cinsel özerkliği bozan bir

durum olarak tanımlamıĢlardır. Bu tanımlama duygusal ihaneti, internet seksini, aynı cins iliĢkileri

ve uzun süren birliktelikleri de kapsamaktadır. Blow ve Hartnett (2005) ise eĢi aldatmayı, bağlılık

içerisindeki iliĢkisinin dıĢındaki herhangi bir kiĢi ile güven zedeleyici, üzerinde anlaĢılmıĢ

normların ihlal edildiği, romantik, duygusal ve cinsel yakınlığı barındıran bir birliktelik olarak

tanımlamıĢtır. Son yıllarda bilim adamları „ek ikili iliĢkiler‟ tarzı ibareler kullanarak bu davranıĢın

ahlaksallık düzeyini düĢürmeye çalıĢmaktadırlar. Hovardaoğlu‟nun ifadesine baktığımızda tekeĢlilik

çokeĢlilik boyutundan farklı olarak iliĢkinin sürekliliği ile sadakat boyutunu çoğu kez aynı anlamda

84

kullanıldığı bize göstermiĢtir. Tanımlar değiĢkenlik gösterse de davranıĢa verilen değer

değiĢmemektedir.

Evlilik dıĢı cinsel iliĢkiler çok farklı örüntü ve boyutlarda kendini gösterebilmektedir.

Evlilik dıĢı cinsel iliĢkinin evlilik üzerindeki etkileri değerlendirilirken birtakım kriterler göz

önünde bulundurulmalıdır. Zaman yönünden ele alındığında iliĢkiler tek gecelik olabileceği gibi

aylar hatta yıllar da sürebilmektedir. Duygusal katılımın derecesi de bir diğer kriter olarak ele

alınabilir ayrıca iliĢkide cinsel birleĢmenin olup olmadığı da iliĢkinin niteliğini etkilemektedir.

Evlilik dıĢı cinsel iliĢki tek taraflı olabileceği gibi karĢılıklı da olabilmektedir. Bazı durumlarda

heteroseksüel ya da homoseksüel eğilimler de evlilik dıĢı cinsel iliĢkilerle ortaya çıkabilmektedir.

Aldatma olgusu yurtdıĢı kaynaklı birçok araĢtırmada evli bireyler üzerinde çalıĢılmıĢtır.

Fakat yapılan çalıĢmalar, flört iliĢkisindeki davranıĢların evlilik iliĢkisinde de devam ettiğini ve flört

iliĢkisindeki örüntülerin evlilik iliĢkisi içinde de benzer Ģekillendiğini göstermiĢtir. (Rice,1984)

Flört iliĢkisinin görece daha kısa olması, iliĢkideki bağlılık düzeyinin düĢük olması, iliĢki dıĢındaki

seçeneklerin daha kolay ulaĢılır olması; bunun karĢısında bireylerin kimlik keĢfinin önemli bir

parçası olması flört iliĢkisinde aldatmanın ele alınmasına zemin hazırlamaktadır.

ALDATMAYA KURAMSAL BAKIġ

Popüler basında ve medyada sıkça gündeme gelen bir konu olmasına karĢın, aldatma ya da

çok eĢlilik ile ilgili çalıĢmalar 1990‟lara kadar yeterince sistematik ve kuramsal bir anlayıĢa sahip

olamamıĢtır. Aldatmanın karmaĢık yapısı ve örneklemi belirlemenin ve veri toplamanın zorluğu

buna sebep olarak gösterilebilir. Ayrıca aldatma toplum tarafından onaylanmayan bir durum

olduğundan, araĢtırmalarda mümkün olduğunca katılımcıların kimlikleri sorulmadan veri

toplanması gereklidir. Bu sebeple aldatma ile ilgili kaynakların sınırlı olduğu söylenebilir.

Evrim psikolojisi aldatmayı kadın ve erkeklerin üreme güdüleriyle açıklamaktadır. Erkekler

bilinçli ya da bilinçsiz sınırsız sayıda kadını hamile bırakmak ister. Kadınlar da çocuklarını

yetiĢtirip büyüteceğine bakmaksızın en iyi ortak ile eĢleĢmek ister. Bu kuram ayrıca gizli

yumurtlamayı (kadın), eĢi korumayı (erkek) ve yasak birliktelikleri tartıĢmak istemektedir. Erkek ve

kadınların aldatma nedenleri farklılık göstermektedir. Kadınlar içinde bulunduğu iliĢkiden doyum

sağlayamadığı için bu eğilimi gösterirken erkekler için böyle bir durum söz konusu değildir.

Kadının doğurganlığında erkek, çocuğun kendine ait olup olmadığı konusunda Ģüpheye

düĢmektedir. Bu konunun yarattığı babalığın belirsiz olması çağlardan beri süregelmiĢtir.

Hakkaniyet (eĢitlik) kuramı çerçevesinde incelediğimizde sorumluluk ve ödüllerin haklı ve eĢit

paylaĢıldığı iliĢkilerde bu durumun tam tersi iliĢkilere göre doyumun daha yüksek olduğunu

görebiliriz. EĢitlik söz konusu olduğunda bu konuda kadınların ev iĢlerinin dağılımında eĢit bir

anlayıĢ olmamasından yakınmaları genel bir kanıdır. EĢitsizliği giderme noktasındaki en önemli

85

nokta değiĢimdir. Birey kendisinin ya da partnerinin değiĢmesi gibi birçok seçenek yardımıyla

eĢitliği sağlayabilir ya da eĢitliği sağlama noktasında pek çok baĢarısız teĢebbüsünden sonra terk

etme ya da iliĢkiyi bitirme noktasına gelebilir.

Aldatma sonucunda çıkan dikkat çekici bir nokta aldatılanların iliĢkiyi sonlandırma konusunda

daha gönülsüz olmalarıdır. Knox, Lusman, Kaluzny ve Sturdivant (2000) ortaya çıkardıkları bu

ilginç detayla birlikte bu durumun, aldatmanın duygusal ya da cinsel olup olmamasından

etkilendiğini de belirtmiĢlerdir. Örnek olarak Lewinsky/Clinton iliĢkisinin ortaya çıkmasıyla birlikte

Hillary Rodham Clinton‟ın iliĢkiyi sonlandırmamasını istemiĢtir. Bu durumda boĢanmaya karĢı

isteksizliğinin nedenini Sosyal Mübadele Kuramına göre açıkladığımızda bireyin Ģu anki durumu

ile boĢanma sonucundaki seçeneklerle karĢılaĢtırdığında, seçeneklerden elde edeceği sonucun daha

kötü olacağı yargısına vardığı sonucuna varabiliriz. Daha önce de belirtildiği gibi kiĢilerarası

iliĢkiler ödül- bedel mübadelesine dayanır. Ödülü(haz ve doyum) yüksek bedeli düĢük(bireylerin

performansını ketlemeye yönelik faktörler) iliĢkiler tercih edilir. Ödül- bedel iliĢkisi arasındaki fark

pozitif ise iliĢkiyi sürdürme yüksek, negatif ise iliĢkiyi sonlandırma ya da değiĢtirme eğilimi

yüksektir.

Bağlanma kuramı bakıĢ açısından değerlendirildiğinde ise ulaĢılabilir ve istekli bir baĢka

seçenek bulunmadığı sürece etkinleĢen bağlanma davranıĢları kiĢiyi iliĢkiye geri döndürebilir.

Duygusal bir iliĢki bir kez geliĢtikten sonra mutlu olunsun ya da olunmasın, psikolojik bir bağ iĢlevi

görebilir. Bu noktada ayrılma giriĢiminden ya da beklentisinden kaynaklanan kaygı bağlanma

davranıĢını etkinleĢtirebilir.

Psikoanalitik yoruma göre, kiĢiler çocukluk döneminde aĢık oldukları karĢı cins ebeveyne

benzer kiĢileri eĢ olarak seçerler ancak Oedipus ve Electra kompleksleri uygun biçimde

çözümlenemediğinden, bilinç dıĢı olarak geliĢtirdikleri tabular nedeniyle eĢleri ile doygun bir seks

hayatı yaĢayamazlar. Buna ek olarak, çocuğun cinselliği kötü ve kirli bir olgu olarak öğrenmiĢ

olması, bu tatmini eĢi ile değil, daha düĢük statülü ya da daha düĢük değer biçtiği bir baĢka kiĢiyle

yaĢama arayıĢına girmesine neden olabilir.

Psikoanalitik ve sosyolojik literatüre göre insanların ahlaki mirasları, aĢkı olumlu Ģekilde

değerlendirirken, cinselliği olumsuz olarak değerlendirirler ve bu anlayıĢ sosyalizasyon sayesinde

her yeni nesle aktarılır. Çocuklar seksin ve dolayısıyla cinsel partnerlerin Ģeytani ve kötü bir Ģey

olduğunu ancak aynı zamanda cinsellikle yaĢanan duyguların da gerekli olduğunu öğrenirler.

Çocuklukta aĢk ve cinsellik farklı elementler olarak öğrenilirken, yetiĢkinlikte bireyin bunları

birleĢtirmesi ve evlendiği eĢi ile yaĢaması beklenir. Ancak her birey, evlendiği eĢi ile cinsellik

yaĢamaktan tatmin olmayabilir ve cinselliği dıĢarıda bir baĢkası ile yaĢama yarayıĢına girebilir.

Birey, aĢk ve sevgi tatminini baĢka bir eĢte, cinsel tatmini ise baĢka bir eĢte yaĢama eğilimine

yönelebilir.

86

5.3.BĠR KRĠZ DURUMU OLARAK „BOġANMA‟

BOġANMA SÜREÇLERĠ

Bohannan, boĢanmanın altı paralel süreçten (istasyondan) oluĢtuğu görüĢündedir. Bu

aĢamalarda yaĢanan güçlükler, farklı zamanlarda ve farklı Ģiddetlerde oluĢmaktadır. Bu altı yaĢantı

veya istasyon Ģunlardır:

Duygusal boĢanma; evliliğin çözülme sürecidir. Bu ilk evrede en azından eĢlerden birin de,

iliĢkilerinde duygusal isteklilik ve arzular azalır. Aile birliği iĢlev görmesine rağmen

iliĢkinin kalitesi iyi değildir.

Hukuki boĢanma; evlilik sürecinin kanun önünde de çözülmesi ve bunun ilan edilmesi

sürecidir.

Ekonomik boĢanma; aile aynı zamanda ekonomik bir birimdir, çoğunlukla karı ve kocanın

mülkiyetlerinin birleĢiminden oluĢur. BoĢanma durumunda bunların bölünmesi kararı ortaya

çıkar.

Anne-baba olarak (ebeveyn) boĢanma; anne babanın birbirinden boĢanmasıdır,

çocuklardan boĢanmaları demek değildir. Bu durum çocukların velayet hakkı bir tarafa

verilse bile geçerlidir.

Toplumsal boĢanma; toplumsal yaĢantıda çok büyük değiĢikliklerin tetikleyicisi olabilir.

BoĢananların çoğu evlilik dönemlerinde oluĢturdukları dıĢarı arkadaĢ iliĢkilerinde büyük

hayal kırıklıkları yaĢadıklarını ifade etmektedirler. Bu zor dönemlerinde arkadaĢlarının

yanlarında bulunmadığını ve terk edildiklerini hissederler.

BOġANMA SÜRECĠ NASIL YÖNETĠLMELĠDĠR?

BoĢanma, bir aile bireyinin ölümünü takiben oluĢan duruma benzeyen bir psikolojik kriz

olarak varsayılmaktadır. Wiseman, bu süreci beĢ evreye ayırmıĢtır:

Ġnkar evresi, evliliğin bozulmasına yol açan sıkıntı verici faktörler tam olarak açığa

çıkıncaya dek sürer. Bu evrede evlilik, baskı ve sıkıntılı tarzda devam eder. Kayıp ve depresyon

evresinde, stres kaynağı ister iç, isterse dıĢ kaynaklı olsun eĢlerde “evlilikte bir Ģeyler çok ciddi

Ģekilde yanlıĢ gidiyor” düĢüncesi oluĢur. Bu evrede kiĢi, sıkıntılarının evliliğiyle iliĢkili olduğunun

farkına vardığında, tipik ilk reaksiyonu; anlamlılık kaybı, üzüntü, depresyon, yalnızlık hissi ve

diğer insanlarla iletiĢimden çekilme oluĢur. BoĢanmanın daha gerçekçi bir düĢünce halini almaya

baĢlaması ve kızgınlık hislerinin daha da artması kızgınlık evresindedir. Yeni yaĢam evresi ve

kimliğe uyum sağlama evresinde boĢanma bir gerçek olarak algılanır ve her bir birey, bu yeni

gerçekle baĢa çıkmanın en etkin yolunu bulmaya çalıĢır. BoĢanma sürecini yaĢayan kiĢinin ana

görevi; evlilik, kiĢilik, meslek, cinsel ve toplumsal alanlarda yeni bir kimlik geliĢtirmektir. Son evre

87

kabul ve yeniden iĢlev görme evresidir. Bu evrede yeni oluĢmuĢ baĢa çıkma yöntemleri pekiĢir.

Yeni iliĢkilere karĢı korku ve endiĢeler yatıĢarak, ikinci evlilik için fırsatlar doğar.

Benzer Ģekilde, Satir, boĢanma sırasında ve sonrasında üstesinden gelinmesi gereken

duygusal aĢamaları, ölüm sonrası yaĢanan duygusal aĢamalara benzetmektedir. Önceleri, meydana

gelen olayları inkâr etme aĢamasından geçildiğini, daha sonra olayın tümünden kendini soyutlama

isteği doğduğunu, bir sonraki aĢamanın öfke aĢaması olduğunu, kiĢinin baĢına gelenlerden dolayı

bir baĢkasını suçladığını, üçüncü aĢamada pazarlığın baĢladığını, her Ģeyin eĢit olduğunu görme

arzusuyla kara kaplı deftere bakma isteğinin doğduğunu, bu durumun genelde boĢanma sırasında

çocukların velayeti ve mal paylaĢımı konusunda kendisini gösterdiğini, bunu depresyona girilen bir

dönemin izlediğini, bu dönemde kiĢinin kendisinden nefret edebildiğini, kendini suçlayabildiğini ve

baĢaramadığı kanısına kapılabildiğini, son olarak da, kiĢinin hem durumunu hem de kendi benliğini

kabullendiği bir döneme girdiğini, bunun sonucu olarak da olabilecekler konusunda umutların

yeĢermeye baĢladığı bir dönem olarak algılanmaya baĢladığını belirtmektedir. Satir, bu döneme

“toparlanma” adını vermekte ve toparlanma sürecine gereken süreyi tanımanın ve kiĢinin benliğinin

felce uğramıĢ, bastırılmıĢ ya da bilinmeyen yönlerini canlandırmanın çok önemli olduğunu

belirtmektedir. Ayrıca, her benliğin –bu durumda boĢanmıĢ kiĢinin- yaĢamının bundan sonraki

bölümüne baĢarısızlık yerine umutla bakmasına olanak verilmesinin altını çizmektedir.

BOġANMANIN BĠREY ÜZERĠNE ETKĠLERĠ

BoĢanma eĢler için mutsuz bir evlilikten çıkıĢ olsa da ailenin yıkımı, dağılması demektir.

Ayrılmanın mutlak gerekli olduğu durumlarda bile boĢanmayla sorunların biteceğini düĢünmek

yanlıĢtır. BoĢanma eĢleri ekonomik yönden sarsar, ruhsal yönden örseler, toplumdaki durumlarını

etkiler. Çoğu evlilik gürültülü ve çekiĢmeli bir dönemden sonra, acı veren bir kopuĢla biter. EĢler

tedirginlik içindedir. Her iki eĢ kendini boĢanmadan dolayı belli ölçüde sorumlu tutar ve suçluluk

duyar. Bazı eĢler ise karĢısındakini suçlar. Kendi suçunu önemsiz görüp, eĢininkini abartabilir. Bazı

eĢler ise “acaba evliliği yürütebilir miydik” diye düĢünebilirler. BoĢanma her iki eĢ içinde çetin bir

dönemin baĢlangıcıdır. EĢler bir süre kendilerini boĢluktaymıĢ gibi hissedebilirler. Evliliğin saygın

bir kurum olarak varlığını sürdürdüğü toplumlarda olumsuz nitelenen boĢanma, insan hayatında

önemli bir stres kaynağıdır. AraĢtırmalar, boĢanma sürecini yaĢamakta olan yetiĢkinlerde, uyku ve

beslenme bozukluklarının baĢ gösterdiğini, iĢ veriminin azaldığını, kendini yetersiz bulma, yalnızlık

hissi ve kaygı gibi olumsuz ruh hallerinin çoğaldığını ortaya koymuĢtur. BoĢanmada yaĢanan krizin

yoğunluğu, bireyin boĢanmaya yüklediği anlama ve bireyin krizle baĢ etme kaynaklarına (maddi-

manevi) göre değiĢecektir. Nihayet bu süreç, boĢanma sonrası eĢlerin bağımsız yeni bir yaĢam ve

uyumlu bir kimlik edinmesiyle son bulacaktır.

88

BOġANMANIN ÇOCUK ÜZERĠNE ETKĠLERĠ

Korku: Bütün çocuklar anne babalarının ayrılmasından ve ailenin dağılmasından sonra korkuya

kapılırlar. Tam olarak neden korktukları ise yaĢlarına göre değiĢir. Okul öncesi çağdaki çocuklar

daha çok birlikte yaĢadıkları anne veya babalarının da onları terk edip gitmesinden korkarlar.

Öfke: Çocuklar, ana babanın evliliğinin sona ermesine duydukları öfkeyi, yaĢlarına, kiĢilik

özelliklerine ve ailenin durumuna göre değiĢen Ģekillerde ifade ederler. BoĢanmaya neden

olduklarından dolayı anne babayı suçlayıp adeta mahkum etme söz konusu olabilir.

Suçluluk: Çocuklar anne ve babanın ayrılma kararı konusunda etkileri olmadığı halde, suçluluk

duygusu bu konuda onların da rolü olduğu düĢüncesine yol açar. Bu duygularının nedeni,

kendilerinin dünyanın merkezi olduğuna inanmaları ve bu yüzden her Ģeyin nedeninin kendileri

olduğunu düĢünmeleridir. Çocuklar iyi ve uslu olurlarsa anne babalarının yeniden bir araya

gelebileceğini düĢünürler.

Yalnızlık: Bir aileden bir üye eksilince, büyük bir boĢluk oluĢur. Ailenin dokusu hiçbir zaman

eskisi gibi olamayacaktır ve çocuklar ayrı kaldıkları anne ve babalarının yerine hiç kimseyi

koymamaktadır. Çocuklar aileden ayrılan ana babanın yokluğunu onunla iliĢkileri iyi olmasa bile

hissederler.

Reddetme: Çocukların, evliliğin iki yetiĢkini ilgilendiren bir Ģey olduğunu kavramaları zordur. Bu

nedenle anne babaları birbirlerini artık istemedikleri için, kendilerinin de istenmediğini

düĢünebilirler.

Gerileme: Birçok çocuk, anne ve babasının ayrılmasına ve boĢanmasına, geliĢimlerinde

tamamladıkları bir aĢamaya geri dönerek tepki gösterir. Tipik gerileme davranıĢları olarak, parmak

emme, alt ıslatma, inatçılık, anne ve babaya vurma, onlara aĢırı düĢkünlük gösterme ve eskiden

sevilen bir oyuncağa ya da nesneye tekrar bağlanma sayılabilir.

Uyku sorunları: Bir çok çocuk bu dönemde yatağa girmeyi reddeder, uykusuzluk, endiĢe ve

kabuslar görme gibi sorunlar yaĢar. Çünkü uyku bilinmeyen bir karanlığa dalmaktır ve çocuklar

uykuyu, kaybedilmek ve terk edilmekle özdeĢleĢtirirler.

Fiziksel sorunlar: Bazı çocuklar stres altına girdikleri zaman mide, baĢ ve göğüs ağrıları ve kramp

gibi fiziksel sorunlar yaĢayarak tepki verirler. Çocuklar bu tepkileri, duygularını rahatça ifade etme

olanağı bulamadıkları zamanlarda da verirler.

BOġANMANIN ÇOCUĞA ANLATILMASI

Çocuklara boĢanma sırasında söylenmesi gereken en önemli konulardan biri de ebeveynleri

tarafından sevildikleridir. Onlara, eĢler arasındaki sevginin, onların sevgisiyle ilgili

89

olmadığı, ayrılmalarının anne ve baba olarak sorumluluk ve sevgilerinin yok olması

anlamına gelmediği anlatılmalıdır. Onların, ebeveynlerinin kendisine duyduğu sevginin

sonsuza kadar süreceğini bilmeye ihtiyaçları vardır. Bir çok araĢtırmacı (çocuktaki sevilme

ve özgüven duyguları sağlanmıĢsa), boĢanma öncesi ve sırasında çocuklar, yaĢanılan olaya

ortak edilip bilgilendirilmiĢse ve de ayrılıktan sonra her iki ebeveynle de sevgi iliĢkileri

devam ediyorsa boĢanmanın çocuk üzerindeki etkisinin katlanılabilir derecede olacağını

kaydetmektedirler.

Eğer mümkünse boĢanma öncesi süreçte, uyumsuzluklar baĢladığında uygun dille çocuklar

bundan haberdar edilmeli ve boĢanma konusu haber verilmelidir. Bu konuĢma imkanlar

dahilinde anne-baba birlikte yapılmalıdır. KonuĢma asla bir ebeveynin hakimiyeti altında

sürmemelidir. Anne ve babalar ayrılmanın sorumluluğunu birlikte üstlenirlerse, uzun vadede

çocukların yeni durumu kabullenmeleri daha kolay olmaktadır.

BoĢanmanın, onların hatalarından kaynaklanmadığı, tamamen anne ile babanın

beraberliklerini baĢarılı bir Ģekilde sürdüremeyiĢlerinden kaynaklandığı anlatılmalı ve

anlamaları sağlanmalıdır.

Çocukların diğer ebeveynle iliĢkisi desteklenmelidir. Çocukların her iki ebeveynle de

iliĢkiye ihtiyaçları vardır. Onlara, hem annelerini hem de babalarını sevmelerinin doğru

olduğu söylenmelidir. Çocuklar taraf tutmak zorunda olmadıklarını veya anne-babadan

birini seçmek diğerini kaybetmek zorunda olmadıklarını bilmelidirler.

Ailenin hayatında neler değiĢeceği konusunda detaylar anlatılmalıdır. Nerede ve kiminle

yaĢayacağı, diğer ebeveyni ne zaman ve hangi aralıklarla göreceği, okul ayarlamaları gibi

konularda soracağı sorulara cevap verilmelidir.

Çocuklara, her bir ebeveynin onların hayatlarının bir parçası olacağı söylenmelidir.

Çocuklara, her bir ebeveynle konuĢmaya ihtiyaç duydukları zamanlarda, ebeveynlerinin de

uygun oldukları takdirde her zaman temas kurabilecekleri konusunda güvence verilmelidir.

BoĢanma sonrasında çocukların yaĢayacakları değiĢikler en asgaride tutulmalıdır. BoĢanma

sürecinde Ģehir veya ev değiĢtirme, bakıcı değiĢtirme, yeni bir evlilik vb. yaĢam

değiĢikliklerini ertelemek gerekmektedir. YaĢanması zorunlu bazı değiĢiklikler varsa,

bunlara kademeli geçiĢler yapmaya gayret edilmelidir; çünkü, her değiĢim olumlu da olsa

daha fazla çaba gerektirir ve çocuklar için hepsine birden uyum sağlamak güç olabilir.

Ayrılan eĢler aynı Ģehirde oturmaya devam edecekse eğer, çocukların velayetini alarak

birlikte oturacak ebeveyn, boĢanma öncesi oturulan evde ya da mümkünse aynı semtte

oturmaya devam etmelidir.

Ailede yaĢanan boĢanma süreciyle ilgili meydana gelecek değiĢimler konusunda çocukların

90

okulu ve öğretmenleri bilgilendirmeli, okulla temas kuracak sorumlu kiĢi, acil durumlarda

kimlerin aranacağı, çocuğu okuldan kimin ve ne zaman alacağı konusu aktarılmalıdır.

Çocukların ne söyledikleri dinlenmeli ve hayatlarında boĢanmayla ilgili konularda

yaĢadıkları duyguların güvenle sağlıklı bir ortamda dile getirmeleri için yüreklendirilmelidir.

Çocukların duygularını ifade edebilmek için uygun biçimlerde model olunmalıdır.

BoĢanmanın onu bir süre mutsuz, sinirli, hırçın yapabileceğini, bu tür duygularını

saklamaması, paylaĢması gerektiği böylece de öfkesini, üzüntüsünü, mutsuzluğunu uygun

Ģekillerde dıĢa vurarak rahatlamasının tüm ailenin ve özellikle kendi psikolojik sağlığı için

ne kadar önemli olduğu vurgulanmalıdır.

EĢler kendi ailelerini de bir araya getirerek (babaanne, hala, dayı vb.) birlikte bir toplantı

yapmalı ve çocukla ilgili alınan kararlardan diğer aile üyelerinin de bilgi sahibi kılınması

sağlanmalıdır. Böylece, herkese çocuk için iĢbirliğinin kaçınılmaz olduğu hatırlatılmıĢ olur.

Böylece, çocuğun bu durumdan çok etkilenebileceğinin ve bu konuda herkesten duyarlılık

beklendiğinin altı çizilir ve kararlarda herkesin katkısı olduğundan kurallar daha az çiğnenir.

BoĢanan eĢler çocuklarına gelecekle ilgili tutarlı bir yapı sunmalıdırlar. Tutarlı söz ve

davranıĢlar ve sevgi vererek onların yeniden güven duygusu oluĢturmalarına imkan

verilmelidir. Çünkü boĢanma sırasında çocuklarda ilk etkilenen güven duygusudur. Çocuklar

ebeveynlerinin boĢanmasıyla kimsesiz kalacaklarından korkarlar. “Birbirlerini terk ettikleri

gibi beni de mi terk edecekler” acaba diye düĢünürler. Bu nedenle evden ayrılan ebeveyn,

çocuklarla görüĢmek için belirlediği gün ve saatlere özen göstermeli, randevulara sadık

kalmalı ve yapılan planlara uymalıdır. Çocuklara söz vermiĢ olmak için konuĢulmamalıdır.

BoĢanmıĢ eĢler, çocukları ile birlikte her iki ebeveyn bir arada ya da ayrı, değiĢik faaliyetler

ve ailenin özel günlerinde ve her zaman aile fikrini yaĢatacak biçimde davranmaları gerekir.

EĢler boĢanmanın çocukları için olduğu kadar kendileri için de zor olduğunu unutmamalı ve

boĢanmayı bir son değil, bir baĢlangıç olarak kabul etmelidirler. Öfke, yalnızlık duygusu,

depresyon, kaygı gibi psikolojik sorunlar ortaya çıkabilir, bunlar doğaldır, gerekirse

profesyonel yardım almaktan çekinmemek gerekir.

5.4.BĠR KRĠZ DURUMU OLARAK „YAS‟

YAS SÜRECĠ

Yas, çokça sevilen birinin ya da bir Ģeyin kaybından ya da ondan ayrılmaktan kaynaklanan

yoğun acı çekmektir. Her insan birini kaybettiğinde farklı tepkiler gösterebilmektedir.

Unutulmamalıdır ki yas tutmak normal bir süreçtir ve kiĢi zamanla yeni duruma uyum sağlar.

ANNE-BABANIN ÖLÜMÜ;

91

SözleĢme bozulmuĢtur.

Dalgalanmalar ve tepkilerde tutarsızlıklar olur.

Kendilerine olan güvenleri azalır.

GeçmiĢten bir bağı kopmuĢ gibi hisseder.

Onu tanıyan biri artık yoktur.

Hani hep beni koruyacaklardı? Neredeler? Neden öldüler? Bana mı kızdılar? YanlıĢ bir

Ģey mi yaptım?

KARDEġ ÖLÜMÜ;

Suçluluk duygusu (Rakibim öldü. Ben kazandım ama bu nasıl bir kazanma!)

Anne ve baba ölen kardeĢi „Çok iyi bir çocuktu‟ diye anar. Sağ kalan kardeĢ bunun gerçek

olmadığını düĢünür ama açıklayamaz. O da melek gibi olmaya çalıĢır ama bu ağır bir yüktür.

„Demek ki ben de her an ölebilirim.‟ diye düĢünür.

EVLAT ÖLÜMÜ;

Kabul edemez.

Gençler, çocuklar ölmemeli, haksızlık bu diye düĢünür.

Onu neden koruyamadım?

Kendini toplumdan soyutlayabilir.

Hayatta kalan çocuklarını da kaybedebileceğini düĢünür.

Bir süre kalan çocuklarını ihmal edebilir.

OLAĞAN YAS SÜRECĠ

• ġok ; olanları anlayamama, gerçeklerden kopma ve uyuĢma

• Ġnanmama ve Ġnkar; kiĢi sanki baĢına böyle bir olay gelmemiĢ gibi düĢünür, öyle davranır,

öyle hisseder. Örneğin, telefon çaldığında arayanın ölen kiĢi olduğunu düĢünür, veya

odasının önünden uyandırmamak için sessizce geçer. Bütün olanların bir rüya olduğunu ve

yakında biteceğini düĢünür.

• Özlem ve Kızgınlık; özlem çok artar. Ölen kiĢiye bırakıp gittiği için hissettiği kızgınlığı, bir

Ģey olmamıĢ gibi yaĢamlarını sürdürdükleri için diğer insanlara ve tanrıya karĢı

yönlendirebilir. Böyle duygular yaĢadığı içim kendine de kızgınlık duyabilir.

• Üzüntü ve Umutsuzluk; bu aĢama asıl olarak yas tutulduğu aĢamadır.

92

• Yeniden Yapılanma; kiĢi baĢına gelenleri, yakının öldüğünü ve geri gelmeyeceğini artık

kabul etmiĢtir. Gerçeklerle hesaplaĢmıĢ ve yaĢamının bundan sonraki bölümünü o kiĢi

olmadan nasıl sürdürebileceğini belirlemiĢtir.

TRAVMATĠK YAS SÜRECĠ

Duygusal Tepkisizlik

Yaratıcıya Kızma

Çok Fazla Özleme

Günlük Hayat Etkinliklerine KarĢı Ġlgide Belirgin Azalma

Uyanık Kalmada Güçlük

AĢırı Öfke, Acı ve HuzursuzluK

Ölümü Kabul Edememe

Gerçekçi Olmayan Suçluluk Duygusu

Ölümü KonuĢmaktan Kaçınma

Ölümün ardından yaĢanan yas sürecinde 6. ayında azalmaya baĢlayarak bir yıldan

itibaren normalleĢen bir süreç olağan kabul edilmektedir.

KiĢi ne zaman yardıma uzmana baĢvurmalıdır?

KiĢi bir yardıma ihtiyaç duyuyorsa ya da istekli ise

KiĢi hiçbir Ģey olmamıĢ gibi davranıyorsa

Yas süreci normalin dıĢında seyrediyor ve uzuyorsa

Etraftakiler sıkça kiĢinin uzmana gitmesi gerektiğini belirtiyor ise

ÇOCUKTA ÖLÜM KAVRAMI

0-2 yaĢ;

4. Ebeveyn kaybının anlamlandırılamadığı ancak hissedildiği bir dönemdir.

5. Birincil bakım veren annenin kaybı daha çok hissedilir, bebekte kaygı yaratır.

6. Anne yerine geçecek kiĢiyi kabullenerek bağ kurması bu kaygıyı azaltabilir, bağ

kurulamadığı takdirde çocuk ilerideki yaĢamında güvenli bağlanma sorunları yaĢayabilir.

7. Anne dıĢındaki kayıpları çocuğun tek baĢına fark edemediği, kaybın duygusal etkilerini

annenin aracılığıyla hisseder.

2-3 yaĢ;

Ölümü geri dönüĢü olan, geçici ve kiĢiye özgü olarak algılar.

93

Süreklilik kavramını algılayamaz.

4-5 yaĢ;

Ebeveyn açıklarsa bu yaĢ grubu kaybı anlayacak yeterliliğe sahiptir.

dil geliĢimi ile birlikte, yaĢanan kayba iliĢkin duygularını rahatlıkla ifade edebilirler.

Bu sürecin sağlıklı gitmemesi halinde uyum ve davranıĢ sorunları ortaya çıkabilir (uyku,

yeme bozuklukları, saldırganlık, içe çekilme).

Ölümü anlayabilir ancak geri dönülmezliği anlayamaz.

6-11 yaĢ;

• Ölümü bir son olarak görür.

• BiliĢsel geliĢimi ile birlikte ölümü daha rahat anlamlandırabilir.

• Ölümün evrensel ve kaçınılmaz oluĢunu anlayabilir (6-7)

• Ölümü bir takım varlıklar aracılığıyla canlandırma eğilimindedir. Ölüm konularına ilgi

göstermeye baĢlayan çocuklar, yaratıkların gelip onu alacağından korkmaları nedeniyle gece

kabusları görebilir.

• 7-10 yaĢ tam olarak ölümü anlar

• 10-12 yaĢlarda ölüme felsefi bir ilgi vardır, bu ilgi tehlikeli olabilir, küçüğün kendi

dünyasında ölüm hakkındaki düĢünceleri konuĢulabilir.

12-18 yaĢ;

• Dönemin sonlarına doğru ölümü tüm yönleriyle kavrayabilecek biliĢsel seviyeye gelir.

ÇOCUĞA ÖLÜM KAVRAMININ ANLATILMASI

• Çocuğa ölüm haberi güven duyduğu kiĢi(ler) tarafından verilmelidir. Çocuğun hayatında ilk

kez gördüğü bir profesyonel, duygusal olarak en yakın kiĢiden daha etkisiz olacaktır ancak

çocuğa ölüm bilgisini verecek yetiĢkin bir profesyonelden bilgi alabilir.

• Uygun bir ortamda (rahat tepki verebileceği) çocuğun zihinsel olarak hazır olması

beklenerek söylenmeli, haber açık olarak iletilmelidir.

• Ölüm anlatılırken mümkün olduğunca somut ve ölüm sürecine dair doğru bilgiler

verilmelidir. (Uyku-yolculuk benzetmeleri, ruh gibi soyut kavramlar kullanılmamalıdır.)

„Gitti‟ yerine „Öldü‟ denmelidir.

94

• Çocuğa duygularını yaĢaması için süre tanınmalıdır aynı zamanda çocuğa kendi yaĢadığınız

duygular da gösterilmeli- doğal olunmalıdır.

• Çocuk soru sorması için cesaretlendirilmelidir.

• Çocuk cenaze törenine kendi isteği ile katılmalı ve bu yönde desteklenmelidir.

• Çocuğun; esneklik, iyileĢme, baĢa çıkma ve adaptasyon kuvvetine güvenin.

✔ 5 yaĢından küçük bir çocuğa ölen kiĢinin; uzun bir yolculuğa çıktığını, bu yolculuğun

bildiğimiz yolculuklardan farklı olduğunu ve o yüzden veda edemediğini, bir daha

gelmeyeceğini ancak her zaman bizi sevmeye devam edeceğini, bizi düĢüneceğini

söyleyebilirsiniz.

5.5. TOPLUMSAL TRAVMALAR

Travma, bireyin fiziksel ve ruhsal bütünlüğünü derinden tehdit eden olay ya da durumdur .

Kavramak ve baĢ etmenin oldukça zor olduğu bu deneyimi bireysel belleğimize yerleĢtirmekte

güçlük çekeriz. Benzer biçimde, yaĢayan bir organizmaya benzeyen toplumun da toplumsal acıları

ve kayıpları sindirmesi güç olabilir. Doğal afetler, kazalar, savaĢ, politik, etnik, dini ya da cinsiyet-

temelli zulüm ve Ģiddet olayları gibi toplumsal travmalar sadece travmayı yaĢayan bireyleri değil,

bu duruma doğrudan ya da dolaylı biçimde tanık olan tüm toplum kesimlerini etkileyebilecek

niteliktedir. Dolayısıyla bu tarz süreçlerde dehĢet, çaresizlik, tedirginlik, acı, kayıp hissi, öfke,

donukluk, yabancılaĢma, yalnızlık gibi pek çok duygunun bir sis bulutu gibi topluma dalgalar

halinde yayıldığını görürüz.

Travmatik durumlarda verilen tepkiler her birimizde kendini farklı Ģekillerde gösterebilir.

Kimimiz dehĢet, kırılganlık, suçluluk, çaresizlik, tedirginlik, öfke, umutsuzluk, güvensizlik,

yetersizlik, yalnızlık ve/ya Ģüphe gibi hisleri çok yoğun bir biçimde yaĢayabilir. Kimimiz ise

tamamen donuklaĢabilir ve hissizleĢebilir. Kimimiz sürekli olaya dair konuĢmak, bilgi almak ve

paylaĢmak isterken, kimimiz herhangi bir bilgilenmeden uzak durma eğiliminde olabilir. Kimimiz

duygularımızı ifade etmek ve paylaĢmak ihtiyacı duyarken, kimimiz konuĢmak istemeyebilir ya da

böyle bir Ģey yaĢanmamıĢ gibi davranabilir.

Tüm bu stres tepkileri, yaĢamımızı derinden sarsan olağandıĢı bir olaya verdiğimiz normal

tepkilerdir. Bunların neler olduğunu bilmek, üstesinden gelmemizde yardımcı olacaktır. Çoğumuz

kısa bir süre sonra bunlardan büyük ölçüde kurtuluruz, hatta eskisine göre daha da güçleniriz. Bu

sıkıntıların üstesinden daha kısa sürede gelebilmek için bazı ipuçları yardımcı olabilir.

95

Kendinize ve Ailenize Nasıl Yardımcı Olabilirsiniz?

Olumlu düĢünmeye çalıĢın. Toparlanmak için kendinize zaman tanıyın. Bu dönemde,

duygularınızda iniĢ-çıkıĢlar olması normaldir. Zaman içinde her Ģey daha iyiye gidecektir.

Olayı yaĢayan diğer kiĢilerle duygularınızı paylaĢın.

Bu olayın, gündelik yaĢantınızı ve düzeninizi tamamen bozmasına izin vermeyin. KoĢullar

elverdiğince, alıĢagelmiĢ olduğunuz gündelik iĢlerinizi ve düzeninizi sürdürmeye özen

gösterin.

Yazılı ve görsel basında olayla ilgili verilen haberleri seçici olarak izleyin. Kendinizi

korumaya yönelik bilgileri takip edin. Ancak, sizi ve ailenizi daha fazla sarsacak görüntü ve

yorumlara tanık olmamaya çalıĢın.

Zaman içinde bu belirtilerin azalmadığını ve gündelik yaĢantınızı zorladığını fark ederseniz

bir uzmana danıĢabilirsiniz.

TRAVMATĠK OLAYLARIN ÇOCUKLAR ÜZERĠNDEKĠ ETKĠLERĠ

Çocukların tehdit içeren yaĢam olayları karĢısında verdikleri tepkiler, birbirininkiyle

oldukça benzerdir. Bir baĢka deyiĢle, tüm çocuklar hemen hemen aynı tepkileri gösterirler. Bununla

birlikte, çocuğun yaĢına ve kiĢisel özelliklerine bağlı olarak, yaĢamakta olduğu duyguları ve stres

belirtilerini dıĢavurma biçimi değiĢiklik gösterebilmektedir.

Okul Öncesi Dönem Çocukları (0-6 yaĢ)

Okul öncesi dönem çocukları, bakım ve korunmaları için yetiĢkinlere gereksinim duyarlar.

Tehdit edici bir durumla karĢı karĢıya kaldıklarında çaresizlik yaĢarlar. Bu nedenle,

kendilerini yeniden güvende hissedebilmeleri için tehdit yaratan durumdan kurtulabilmeleri

için yetiĢkinlerin desteği çok önemlidir. Küçük yaĢtaki çocuklar, zorlu yaĢantıları önleyecek

ya da bunların üstesinden gelebilecek yollar üretme becerisine sahip olmadıklarından,

kendilerini çoğunlukla savunmasız hissederler. Bunun sonucunda da kaygı ve güvensizlik

yaĢarlar. Tehdit içeren yaĢantılar sonrasında küçük çocuklar sessiz ve içe çekilmiĢ

durabilirler. Bu sessizlik, olayı unuttukları anlamına gelmez.

Küçük çocuklar, bir süre geçtikten sonra, güvendikleri kiĢilere olayı ayrıntılarıyla

anlatabilmektedirler. Diğer yandan, bu olayın bazı yönleri çocuğun oyunlarında kendisini

96

gösterebilmektedir. Oyun aracılığıyla çocuk, yaĢadığı olayı bazen defalarca canlandırarak,

bu olaya bir anlam vermeye, neler olup bittiğini anlamaya çalıĢır. Anne-babalarını ve

kendilerinden büyük kardeĢlerini, kendilerini rahatlatacak ve güven verecek kaynaklar

olarak görürler. Sarsıcı yaĢantılar sonrasında, sıklıkla ayrılık korkusu yaĢarlar, anne-

babalarından ayrı kalmak onları kaygılandırır. Kabuslar ve uyku sorunları sık gözlenen

durumlardır. Uyurgezerlik, uykuda sayıklama ve kabuslar, bu yaĢ grubunda sık rastlanan

durumlardır. Genellikle anne-babalarına yapıĢır, yalnız baĢlarına kalmak ve tek baĢlarına

uyumaktan korkabilirler. Küçük çocuklar, yaĢlarına uymayan bebeksi davranıĢlar da

(örneğin; altını ıslatma, parmak emme gibi) gösterebilirler.

Tüm bu stres belirtileri, çocukların gündelik yaĢantılarındaki düzenin ve önceden güvenli

olduğuna inandıkları dünyalarının altüst olması karĢısında yaĢadıkları kaygının doğal bir

sonucudur.

Okul Çağı Çocukları (6-11 yaĢ) ve Ergenler (12-18 yaĢ)

Okul çağından itibaren çocuklar, Ģiddet olaylarının kendilerine ve çevrelerine yönelik

tehditlerini daha iyi anlamaya baĢlarlar. Özellikle ergenlik dönemi ile birlikte olayları çok daha iyi

kavrar duruma gelirler. Olup bitenin daha fazla farkında olmaları, aynı zamanda, zihinlerinin sürekli

olarak yaĢanan olayla iliĢkili düĢünceler ve yakınlarına zarar geleceğine yönelik korkularla meĢgul

olmasına neden olabilmektedir. Bu nedenle dikkatlerini diğer Ģeylere yoğunlaĢtırmakta güçlük

yaĢayabilmekte; bu da okul baĢarılarını olumsuz yönde etkileyebilmektedir.

Oyun yoluyla olayı yeniden canlandırma ilkokul çağı çocuklarında daha geliĢmiĢtir. Bu

yaĢtaki çocukların yaĢadıkları kaygı, baĢ ağrısı, karın ağrısı ve diğer fiziksel sorunlar gibi

bedensel olarak da kendini gösterebilir.

Uyku ve iĢtah sorunları, sosyal etkinliklere yönelik ilgi kaybı, yetersizlik, çaresizlik ve

suçluluk duyguları gibi stres belirtileri de hem okul çağında hem de ergenlik kendini

gösterebilir.

Ergenler, sarsıcı bir olayın ardından, yeniden kötü bir Ģey olacağı beklentisi içine girebilirler.

Bu yaĢlarda, gelecek planları yapamama ya da geleceğe karamsar bakma eğilimi

gösterebilirler. Dünyaya ve insanlara yönelik güvenlik sarsılabilir

Çocuklarınıza Nasıl Yardımcı Olabilirsiniz?

97

EBEVEYNLERE ÖNERĠLER

Çocuğunuzun sarsılan güven duygusunu onarmaya çalıĢın: Bu tür olayların ardından çoğu

çocuk (ve yetiĢkin), korkmuĢ durumdadır. YaĢanan olay tüm toplumda güven duygusunu sarsacak

niteliktedir. Çocuğunuz kiĢisel güvenliği kadar, çevresindeki yetiĢkinlerin güvenliği konusunda da

endiĢelenir. Çocuğunuzun güvenini tazelemeye çalıĢın. Evlerimiz ve içinde yaĢadığımız toplum

güvenlidir. Bazı konularda da güvenliği arttırmak için yeni önlemler alınmaktadır.

Güvenli bir ortam yaratma:Çocuğunuzun güvende hissetmesini sağlamak atacağınız ilk ve en

önemli adımdır. Tanıdığı, güven duyduğu bir ortamda, kendisine yakın hissettiği kiĢilerle bir arada

bulunmasına özen gösterin. Çocuklar için alıĢtıkları, tanıĢık oldukları düzenin devam etmesi

oldukça rahatlatıcıdır. Bu nedenle, çocuğunuzun gündelik düzenini mümkün olduğunca korumaya

çalıĢın.

Gerekli duygusal desteği verin:YetiĢkinler, çocukların zihinlerini meĢgul eden soruları rahatlıkla

sorabilecekleri ve duygularını çekinmeden paylaĢabilecekleri ortamlar yaratılmalıdırlar.

Çocuğunuzla konuĢurken olayla ilgili düĢünce ve duyguları anlamaya çalıĢın. Çocuğunuza olayla

ilgili nelere tanık olduğunu ya da neler duyduğunu ve bunlarla ilgili neler hissettiğini sorabilirsiniz.

Çocuklar çoğu zaman böyle büyük olayların nedenleriyle ilgili yanlıĢ varsayımlarda bulunabilirler.

Bu yanlıĢ varsayımlar, çocuğun korkusunun büyümesine ve baĢa çıkılması güç duygusal ve

davranıĢsal sorunlar geliĢtirmesine yol açabilir. Bu varsayımları basit ve çocuğun yaĢıyla uyumlu

açıklamalarla düzeltin. Çocuğunuza, artık güvende olduğu ve onun yanında olacağınız güvencesini

verin.

Çocuklarınızla olayla ilgili konuĢmaktan kaçınmayın: Böyle olayların ardından olayı

düĢünmemek ya da bunu zihinlerinden atmak çocuklar için yararlı değildir. YaĢanan olayla ilgili

konularda çocuklarınıza karĢı açık, dürüst ve anlaĢılır olun. Onlara olayla ilgili olarak doğru

bilgileri verin; ancak bunun yaĢlarına uygun ve anlayabilecekleri düzeyde olmasına dikkat edin.

KonuĢmayı çocuğun sorularıyla yönlendirmesine izin vermek, onun bilgileri daha kolay

özümsemesini sağlayacaktır.

Çocuklar sizin baĢkalarıyla yaptığınız konuĢmalara tanık olabilir. Ayrıca; olan biteni ve

yapılan yorumları televizyondan izleme olanağı da vardır. Bu nedenle, çocuklarla özel olarak

konuĢarak, alacağı bilgiler konusunda bir filtre görevi de üstlenmeniz gerekmektedir. Okul

ortamında da, öğretmenin yönlendirdiği açık ve anlaĢılır tartıĢmalar yararlı olacaktır.

98

Kendinizi tüm yanıtları bilmek zorunda hissetmeyin:YaĢanan olayın bazı yönleri hiçbir zaman

tam olarak anlaĢılamayabilir. Yanıt bulamadığınız sorular karĢısında çocuğunuza bunu açıkça

söyleyin ve bazı olayların nedenlerinin bilinemeyebileceğini anlatmaya çalıĢın. Sizin açıklama

çabalarınızı görmesi, çocuğun da anlama çabasını arttıracaktır. Ayrıca, sizin hala onu koruduğunuzu

görmesi bazı yanıtları bilmeseniz de, kendisini daha güvende hissetmesini sağlayabilir.

Çocuğunuzun basında yer alan haber ve yorumların tümünü izlemesine izin

vermeyin:Çocuğun olayla ilgili görüntüleri tekrar tekrar izlemesinin hiçbir yararı yoktur. Özellikle

küçük çocuklar için bu çok zarar verici olabilir. Altı yaĢından küçük çocuklar, bu görüntülere tanık

oldukça, sürekli benzer olayların yaĢandığını sanabilirler. Çocuğunuzun izlediği haberleri onunla

birlikte izleyin ve açıklamalarda bulunun. Amaç, bu görüntülerin sarsıcı etkilerini azaltmaktadır.

Evdeki yaĢantının bir an önce normale dönmesini sağlayın:Çocuklar için gündelik yaĢamın

rutinleri ve alıĢkanlıklar önemlidir. Evdeki düzen ne kadar çabuk eski haline dönerse çocuk da o

kadar çabuk güvende hissetmeye baĢlar.

Bazı çocuklar diğerlerinden hassas olabilir:Bu olaylara tüm çocukların tepkisi aynı olmayacaktır.

Bazı çocuklarda belirgin hiçbir olumsuz durum ortaya çıkmazken bazıları ciddi tepkiler

gösterebilirler. Olayın gerçekleĢtiği mekana daha yakın olan, bir yakını yaralanan ya da ölen

çocukların daha fazla sıkıntı duyması çok normaldir.

Çocuğunuzda çeĢitli stres tepkileri gözlenebilir:Bu tür olayların ardından çocuklarda çeĢitli

belirtiler ortaya çıkabilir: kaygı, korku, üzüntü, dürtüsellik, dikkat ve uyku sorunları, saldırganlık.

Bu sorunlar, doğru yaklaĢımlarla zaman içinde azaltılabilir. Çocuk güvende hissettikçe yeniden

yaĢına uygun biçimde davranmaya baĢlar.

Sizin tepkileriniz çocuğunuzun tepkileri üzerinde etkilidir: Küçük çocukların stres

karĢısında verdikleri tepkiler anne-babalarının tepkileri ve olayla ne Ģekilde baĢ ettikleri ile

yakından iliĢkilidir. Çocuğunuz sizin duygusal tepkilerinizden ve açıklamalarınızdan doğrudan

etkilenir. Küçük çocuklar sizin üzülmemeniz için gerçekte hissettiklerini göstermeyebilirler. Bu

durumda en iyi yol sizi rahatsız eden Ģeyle ilgili çocuğunuzla doğrudan konuĢmanızdır. Çocuklar

için, olumsuz duyguları yalnız kendilerinin yaĢamadığını anlatmak yararlı olur.

Olayla ilgili olarak sizin de endiĢeleriniz sürüyor olabilir. Yine de, çocukların bu tür

olayların sık rastlanılan olaylar olmadığını bilmeye ihtiyaçları vardır. Bu tür travmatik olayların her

gün herkesin baĢına gelen olaylar olmadığını ve dünyanın genel olarak güvenli bir yer olduğunu

hem kendinize hem de çocuğunuza hatırlatmanızda yarar vardır.

99

Yardım almaktan kaçmayın:Eğer çocuğunuzun/öğrencilerinizin olaydan sonra göstermeye

baĢladığı tepkilerle baĢa çıkamayacağınızı hissederseniz bir umandan yardım almaya çalıĢın.

Yapılmaması Gerekenler

Olayı tamamen gizlemek ve çocukların duygusal olarak yoğun bir ana tanıklığı sırasında bunu

inkâr ederek açıkça fark edilen bir durumun farklı olduğuna çocuklara inandırmaya çalıĢmak

(örneğin; ağlarken sizi gören çocuğunuza ağlamadığınızı, bir Ģey olmadığını söylemek).

Olayla ilgili çocukların, kavrayamayacağı karmaĢık ve/veya vahĢet içeren konuĢmalar ve

görüntülere maruz kalması. (YetiĢkinlerin çocukların yanında yaĢanan olaya dair ağır duygusal

etkiler yaratabilecek detaylarla konuĢmalar yapması, öfkelerini uygun olmayan biçimlerde -tehditler

veya Ģiddet içeren Ģekilde- dile getirmeleri ve çocukların bunu anlamayacağını düĢünmeleri).

Çocukların hiç tanımadığı birinin, çocukları bakım veren kiĢilerden uzaklaĢtırması.

Çocuklar kendini hazır hissetmeden normal hayatına geri dönmelerini beklemek.

Her çocuğun özgün doğasını göz ardı ederek ona iyi gelmeyen yaklaĢımlarda bulunmak.

Örneğin: KonuĢmayı sevmeyen bir çocuğu konuĢması için zorlamak ya da ağlayan bir çocuğu oyun

oynamaya zorlamak.

Çocukların sorduğu soruların cevabı bilinemediğinde, bilmiyorum demek, hatalı bilgi aktarmak.

Çocukların yaĢadığı olaylarla birlikte anlama ve duygusal düzenleme becerileri kazanmaya açık

olduğunu unutmak. (Çocukların da bu travma ile baĢa çıkabilecek güçleri olduğunu -anlama ve

duygusal düzenleme gibi- göz ardı etmek ve onlara bunu yapabilmeleri için gerekli desteği

sağlamamak).

5.6.TRAVMATĠK BÜYÜME ve DAYANIKLILIK

KRĠZLE BAġA ÇIKMA BECERĠLERĠ

Ġnanç; Bireyin inanç sistemleri etkili bir baĢetme kaynağıdır. Dini inanç, aile sistemine inanç,

ülkeye inanç, siyasi ideolojiler, anlam arama, bireyin kendine duyduğu inanç, baĢka kiĢiye duyduğu

inanç ve diğer sistemleri kapsar.

Duygu; Travma hikayesinin anlatılması, oynanan oyunlarla ifade edilmesi, resim yapma, Ģarkı

söyleme, ileri dönük rol oyunları gibi yöntemlerle travmanın neden olduğu duyguların ifade

edilmesinin sağlanmasını kapsar.

Sosyal EtkileĢim; ArkadaĢlar, aile, bir gruba ait olma, destek alma ve destek vermeyi kapsar.

Çocukların travma ile baĢetmelerini kolaylaĢtırmak için akranları ile çeĢitli aktivitelerde yer alması

100

sağlanır. Daha büyük çocuklara liderlik sorumluluğu verilebilir. YetiĢkinlerde ise bir arada olma,

birbirine yardım etme yolu ile sosyal destek mekanizmaları fayda sağlar.

Hayal Gücü; Resim yapma, yazı yazma, rüyalar, anılar, mizah, sanat ve yönlendirilmiĢ fantazileri

kapsar. Ġçten gelen duygularla yaratıcı çözümler bulmanın tedavi edici bir etkisi vardır.

BiliĢ-DüĢünce; Bilgi toplama, problem çözme, olumlu düĢünceler, zaman, yer, olayun oluĢ biçimi,

akıl alma, bundan sonra olabilecekler ve alınabilecek önlemleri kapsar. YaĢanan krizle ilgili gerekli

bilgileri edinmek yas tutma ve iyileĢme sürecini baĢlatır.

Fizyoloji- Hareket

KORUYUCU VE ĠYĠLEġTĠRĠCĠ FAKTÖRLER

Problem Çözme

EĢitlik

Ġnanç

Esneklilik

Açık sözlülük

Umut

Ailenin Dayanıklılığı

Ailenin Birlikte Geçirdiği Zaman Ve AlıĢkanlıklar

Sosyal Destek Ve Sağlık

5.7.YAġLILIK

YaĢlılığın Sosyal Etkisi- Rol Kaybı-Rol Kazanımı

Emeklilik ile baĢlayan süreçte kiĢi öncelikle uzun yıllardır kendini tanıtırken kullandığı

argümanlardan biri olan mesleğinden ayrılır. Rol kaybı olarak değerlendirilen bu durum rahatsızlık

hissine neden olabilir. Olumlu yönünden bakmak gerekir. Emeklilik ile birlikte boĢ vakit ve paralel

olarak kendine zaman ayırma Ģansı artar. BoĢ zamanı değerlendirebilecek hobiler edinmek ve belki

bu hobilerden para kazanmak, yaĢlılığın uğraĢıĢız kalma durumunu telafi edebilecek bir çözüm

önerisidir. Aile ve arkadaĢlar ile vakit geçirmek ve onların da kendilerine zaman ayırmasına izin

vermek, sosyal iliĢkilerinizi güçlendirici bir etki yaratacaktır.

YaĢlılığın Ekonomik Etkisi- Ekonomik Kayıp

YaĢlılığın ekonomik boyutu yine emeklilik ile yakından iliĢkilidir. Emekli maaĢındaki düĢüĢ

101

çoğu zaman kiĢilerin maddi alıĢkanlıklarından taviz vermesine neden olabilmektedir. Bu nedenle

mali planlama önemlidir. Birikimleri iyi değerlendirmek yaĢlılıkta refah düzeyinin yüksek

olmasında oldukça etkilidir.

KiĢiler Arası ĠliĢkiler

YaĢlandıkça kiĢiler arası iliĢkiler bir düzene oturacak ve seçtiğiniz kiĢiler ile birlikte olmayı

tercih edebilirsiniz. Herkesin sizin geçtiğiniz yaĢam süreçlerinden geçiyor oluĢuna Ģahit

olabilirsiniz. Burada müdahale etmek sizin için gerekli olsa bile sizden yardım istenmeden yardımcı

olmaya çalıĢmanız çatıĢmalara neden olabilecektir. Yardım almak istemeyen birine yardım

edemezsiniz. Herkes kendi yaĢam sahnesinde baĢroldür bunu unutmadan kiĢinin size verdiği yan

rolü kabul etmelisiniz. Destekleyici tutum her zaman her iliĢkide önemli bir noktadır. YaĢlanan bir;

anne/ baba, eĢ, sevgili, çocuk olarak destekleyin ve eleĢtirilerinizde yapıcı olmayı deneyin.

YAġLI ĠLE YAġAM

YaĢlı ile yaĢamak zaman zaman stresli olabilmektedir. Kendinizi yorgun, tükenmiĢ hissediyor

olabilirsiniz. YaĢlının yakınlık derecesi, sizin duygulanımınızı etkileyebileceği gibi ailenizin diğer

üyelerinin de dinamiğini etkileyebilir.

Sosyal hayatım kısıtlanıyor.

Benden baĢkası bakmıyor.

Evde tek baĢına bırakmak tehlikelidir

Hijyen konusunda sıkıntılıdırlar.

Herkesin iĢine karıĢırlar.

Gençlerden sürekli yakınırlar.

Yapılan hiçbir Ģeyden memnun kalmıyorlar.

ġeklinde birtakım olumsuz düĢüncelere sahip olabilirsiniz. Bu durumların sıkça gündemde

tutulması hem sizin hem de bakım verilen kiĢinin olumsuz etkilenmesine neden olabilir. Bakım

zahmetli bir süreçtir. ĠĢ bölümü gerektirir.

YaĢlı ile birlikte yaĢarken durumun olumlu yönlerine odaklanmanız stres düzeyinizin

azalmasına yardımcı olabilir. YaĢlı akrabanıza bakım vermek, birçok açıdan size ve aile yaĢam

döngünüze yarar sağlayabilir. Örneğin;

Ev ( Çocuklar) ile ilgilendiği için kendime daha fazla zaman ayırabiliyorum.

Bana ( ya da eĢime) akrabalığı olması nedeni ile duygusal tatmin sağlıyor.

Ev iĢlerine yardımcı oluyor.

102

Düzen ve tertip konusunda yardımcı oluyor.

YaĢlılarla iç içe olan bir çevre güzeldir.

Gençlerin geçmiĢ ile bağ kurmalarına yardımcı olurlar.

Gibi düĢünceler kriz durumunun etkisini azaltacaktır. KiĢisel olarak baĢa çıkamadığınız

durumlar oluĢması halinde bakım verme durumunun iliĢkilerinizi etkilediğini düĢünüyorsanız bir

aile danıĢmanından konu ile ilgili yardım almanızda yarar vardır.

YaĢlılar, çevrelerinin kendileri ile ilgili olumsuz görüĢleri olduğu fikrine kapılabilir. Olumsuz

duygular, aile iliĢkilerine olumsuz etkide bulunabilir. Bu duyguların türevleri;

Faydasızım, yük oluyorum.

Verdiğim emeklerin karĢılığını alamıyorum.

Fikirlerim önemsenmiyor.

Her tarafı kirletiyorum. Yine tartıĢmaya sebep olacak davranıĢlarda bulunuyorum.

Torunlarım ile vakit geçirmem engelleniyor. Ben onlara zarar vermek istemiyorum.

ġeklinde ortaya çıkabilir.

YaĢlının, aktif olarak aile hayatına katılabildiği durumlarda - özellikle torunlara bakım verme

konusunda- kendine ve çevresine iliĢkin algısı olumlu yönde geliĢecektir.

Faydalı olabiliyorum

Verdiğim emeklerin karĢılığını alıyorum.

Saygı değer bulunuyorum.

Temizlik ve hijyene dikkat etmeye çalıĢıyorum ve dilediğim zaman yardım isteyebiliyorum.

Torunlarımı seviyorum ve aile fertlerim tarafından destekleniyorum.

Eğer yaĢlınıza bakım vermek zor oluyorsa ve yatağa bağımlı bir yaĢlınız varsa evde bakım

hizmetlerinden yararlanması için belediyelere baĢvurabilirsiniz.

YaĢlılığın Ekonomik Etkisi/ Ekonomik Kayıp Krizini Nasıl Yönetmeliyim?

Eğer bakım verdiğiniz yaĢlının bir maddi geliri yoksa gerekli mercilere baĢvurup Ģartları

sağlanmanız halinde maddi yardım alabilirsiniz.

YaĢlıya Bakımın Sosyal Etkisi

YaĢlıya bakım vermek çoğu zaman kendimizi sosyal hayattan soyutlanmamıza neden

olabilir. Bakım sebebi ile tükenmiĢlik yaĢanma olasılığı özellikle yatalak hasta olması durumunda

yüksektir. Aile içerisinde bakım yükünü bölüĢmek bu noktada önemlidir. Ailedeki her bireyin bu

yükü bölüĢmesi ile bakım veren kendine zaman ayırabilecektir. Bu da evdeki gerginliğin

103

azalmasında etkili olacaktır. Bakım verme durumunda müsait olan diğer geniĢ aile üyeleri ile de

bakımın güçlükleri ve paylaĢılması ile ilgili açık olunmalı ve mümkün olduğunca ortak kararlar

alınmalıdır.

KiĢiler Arası ĠliĢkiler

YaĢlılar ile birlikte yaĢamak, biopsikososyal anlamda bakım veren için zor olabilmektedir.

Zaman zaman gerginliklerin yaĢanması, ailede sizinle birlikte yaĢayan yaĢlıyı etkilediği gibi ailenin

diğer üyelerini de olumsuz etkilemektedir. Ġstenmediğini düĢünen kiĢi kaç yaĢında olursa olsun

huysuzlanmaya ve sorun çıkarmaya devam eder. Bu tür bir davranıĢ, yaĢlının yakınını olumsuz

etkiler. Ebeveynlik ve eĢlik durumunu da olumsuz etkileyen bu durum, aileyi iĢlevsiz hale

getirebilir. YaĢlı ile yaĢama konusunda ne hissettiğiniz, nasıl hissettireceğinize de etki eder. Huzur,

kiĢinin kendisi ile baĢlayan bir adımdır. Bakım verme konusunda altından kalkamayacağınızı

düĢündüğünüz bir baskı hissederseniz, profesyonel bir yardım almanız gerekebilir. YaĢlıya bakım

vermek oldukça güçtür. Bunu yapan bir birey olarak bakım yükünü diğer aile üyeleri ile

paylaĢmaktan çekinmeyin. Sizinle aynı akrabalık iliĢkilerine sahip bireylerin sorumluluk alması

gerektiğini bilin ve uzlaĢmacı bir biçimde bunu karĢı tarafa iletin.

EĢ olarak eĢinizin bir akrabasına bakım veriyorsanız, bu durumda ailece bir planlama yapın.

Ekonomik ve sosyal olarak aile dinamiğinizi etkileyecek bu süreci aile üyelerinin fikirlerini

alarak düzenleyin.

EĢ, anne/ baba ve çocuk olduğunuzu unutmayın. Aile içi rollerin yeniden yapılanmasına izin

verirken asıl iliĢki ağınızı göz ardı etmeyin.

Gerginliğinizi azaltacak içerisine yaĢlıyı da dahil edebileceğiniz aile etkinlikleri planlayın.

Göreceksiniz ki uzlaĢtığınız ve hayatı paylaĢtığınız noktada kazanan siz olacaksınız.

SAĞLIKLI YAġLANIYOR MUYUM?

YaĢlılığımı nasıl geçirmek istiyorum? ( Gezerek, ailem ile, köyümde vb.)

YaĢlılık planlarımı hayatımı paylaĢacağım kiĢiler ile paylaĢtım mı?

Gelecekle ilgili birikim planlarım var mı?

Emekli olunca gitmek görmek istediğim yerler var mı?

Gençken erteleyip yaĢlanınca yapacağım dediğim hedefime ne kadar yakınım?

BoĢ zaman değerlendirme faaliyeti konusunda ne aĢamadayım?

GeçmiĢ çatıĢmalarımı çözümleyebilmek adına neler tasarladım?

***BU LISTE ÖRNEK BIR LISTEDIR. BU LISTEDEN YARDIM ALARAK KENDI YAġLILIK

PLANINIZI OLUġTURABILIR, SAĞLIKLI YAġLANMANIZA ILK ADIMI

ATABILIRSINIZ.***

104

NEREDEN YARDIM ALIRIM?

Belediyeler

( Sosyal Yardım ĠĢleri

Müdürlükleri/ YaĢlı ve

Engelli Hizmetleri )

Aile, ÇalıĢma ve Sosyal

Hizmetler Bakanlığı

( Ġl Müdürlükleri ve Sosyal

Hizmet Merkezleri )

Sosyal DayanıĢma ve

YardımlaĢma Vakıfları/

Kaymakamlık

Evde Bakım Hizmeti Sosyal Ekonomik Destek Kömür Yardımı

Ev Temizliği Hizmeti YaĢlı Bakım Evleri Hizmeti Nakit Yardımı

Evde Kuaförlük Hizmeti YaĢlı Aylığı Erzak Yardımı

Hasta Nakil Hizmeti

Ücretsiz Seyahat Kartı

5.8. MADDE BAĞIMLILIĞI

Bağımlılık; kiĢinin kullandığı bir nesne ve ya yaptığı bir eylem üzerinde kontrolünü

kaybetmesidir. Yapılan birçok araĢtırmada; yaĢ, cinsiyet, ailesel faktörler, çevre, genetik, davranıĢ

bozuklukları, kiĢilik özellikleri, ekonomik sorunlar, iĢsizlik ve boĢanmıĢ aileler gibi faktörlerin,

kiĢinin bir maddeye veya nesneye bağımlı olmasına neden olabilecek risk faktörleri olduğu ortaya

konmuĢtur.

Madde bağımlılığı, maddenin türü ne olursa olsun bir süreci takip eder. Bu süreç maddeyi ilk

kullanım ile baĢlar ve devamında aĢağıdaki adımları takip eder.

AlıĢkanlık > Tolerans > Bağımlılık > Yoksunluk Semptomu

AlıĢkanlık; kiĢinin maddeyi düzenli olarak kullanmasıdır.

Tolerans; kiĢinin genelde kullandığı madde miktarının artık istenen etkiyi göstermemesi durumdur.

Bağımlılık; kiĢinin sinir sisteminde meydana gelen değiĢiklik nedeni ile bir maddeyi kullanmaya

ihtiyaç duymasıdır.

Yoksunluk Semptomları; kiĢinin madde kullanmadığı durumlarda ortaya çıkan fiziksel, psikolojik

ve sosyal etkilerdir. Fiziksel semptomlar bazen acı verici nitelikte olabilmektedir.

Bağımlılık, bir hastalık gibidir. Nüksetme olasılığı yüksek olan bu hastalıkta; yoksunluk

durumunda vücut aĢırı reaksiyon gösterebilir, kiĢinin sosyal ve biliĢsel düzeni bozulabilir ve vücut

sistemi aĢamalı bir Ģekilde çökebilir. Bağımlılık psikiyatrik bir hastalık olarak görülür. Tanı

kriterleri vardır. Kriterlerden en az üçü 12 ay süre ile sizde ya da bir yakınınızda görülüyorsa

yardım almanızda fayda vardır.

Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından psikiyatrik hastalığı olanlara ruh sağlığı çalıĢanlarının

tanı koymasına yardımcı olmak için oluĢturulan DSM- 5‟ teki bağımlılık kriterleri Ģu Ģekildedir;

105

Kullanılan maddeye tolerans geliĢmesi

Madde kesildiğinde ya da azaltıldığında yoksunluk belirtilerinin ortaya çıkması

Madde kullanımını denetlemek ya da bırakmak için yapılan ama boĢa çıkan çabalar

Maddeyi sağlamak, kullanmak ya da bırakmak için büyük zaman harcama

Madde kullanımı nedeni ile sosyal, mesleki ve kiĢisel etkinliklerin olumsuz etkilenmesi

Maddenin daha uzun ve yüksek miktarlarda alınması

Fiziksel ya da ruhsal sorunların ortaya çıkmasına ya da artmasına rağmen madde kullanımını

sürdürmek.

Her ne tür madde kullanıyorsanız bu bir döngü ile baĢlar;

„ Bir Kereden Bir ġey Olmaz!‟

Bağımlıların çoğu madde kullanımına merak ile baĢlar. Bir kereden bir Ģey olmaz ise bu

merakın cesaretlendirici cümlesidir. KiĢinin kendisinin bağımlı olmayacağı düĢüncesi, istersem

bırakırım motivasyonu, maddenin bırakılamayacağı çaresizliği, bırakma zorunluluğu, bırakma

kararı ve bırakma kabiliyeti tekrar „ bir kereden bir Ģey olmaz‟ cümlesine vardığında; bağımlılık

döngüsündesiniz demektir. Bağımlılık kiĢinin zihninde baĢlar, vücudunda semptomlarla devam eder

ve tekrar zihninde biter.

Bağımlılık Belirtileri

Bağımlılık, kiĢinin tüm yaĢantısını etkiler. Fiziksel ve sosyal belirtileri vardır. Bunlar;

Fiziksel Belirtileri

Sosyal Belirtileri

106

• AĢırı hareket ya da az hareket etme.

• Tekrarlayan konuĢma kalıpları.

• Kırmızı gözler.

• AĢırı koklama ve burun akıntısı.

• Beslenme alıĢkanlığında değiĢiklik,

kilo kaybı.

• KiĢisel hijyen eksiliği.

• Kafa karıĢıklığı.

• Okul/ ĠĢi kaçırma

• Çocuklar için ders baĢarısında düĢüĢ.

• Önemli toplantıları kaçırma

• Kendini aktivitelerden soyutlama.

• Sinirlilik, stresle baĢa çıkamama.

• Çevresindeki insanlara ilgi kaybı.

• Sorunu yüzeysel ve müdahale

edilmeye gerek duymayan bir

Ģekilde aktarmak.

• Sürekli para ihtiyacı.

Özellikle çocuğunuzda bu tür belirtiler görüyorsanız, okulu ve sosyal çevresi ile iletiĢime

geçme zamanınız gelmiĢtir.

Ayrıca yaĢam alanınızda karĢılaĢtığınız birçok eĢya da madde bağımlılığının bir göstergesi

olabilmektedir. Maddelerin görünüĢleri hakkında araĢtırma yapmanız da sinyalleri görmenize

yardımcı olacaktır.

Çocuğunuzun Madde Kullanımından ġüpheleniyorsanız;

Çocuğunuzu onun dikkatini çekmeden izleyin.

Ġzleme sırasında maddelerle ilgili bilgi edinin.

Kendinizi hazır hissettiğiniz zaman konuĢma yapmak için hazırlıklı olun.

KonuĢmanız için uygun bir ortam yaratın.

Madde kullanımı ile ilgili duygu ve düĢüncelerinizi onunla paylaĢın.

Ġnkar edebilir; bu normaldir. O zaman üstüne gitmeyin, izlemeye devam

edin. KonuĢmayı deneyin.

Kabul edip sizinle konuĢana kadar onu bunaltmadan izleyin ve uygun olan

anlarda konuĢma zemini hazırlayın.

Bu süreçte yapılan en büyük hata hazırlıksız yapılan konuĢmadır. Sakin kalabilmek

önemlidir. Hayal kırıklığı, utanç, suçluluk, ümitsizlik ve öfke hissetmeniz normaldir. Ne

yapacağınızı bilememe durumunda panik ile yaptığınız her Ģey sizi ve çocuğunuzu durumun

gerçekliğinden uzaklaĢtıracak aranızdaki mesafeyi arttıracaktır. Bağımlılık tedavi edilebilen bir

107

hastalıktır bunu unutmadan yardım alabileceğiniz kiĢilere ulaĢmanızda yarar vardır. Sizin bu konu

ile ilgili hissettikleriniz bir nevi size ayak bağı olacağından üçüncü bir göze, bu konu hakkında

eğitim almıĢ bir danıĢmana ihtiyacınız olacaktır.

Bağımlılık tedavisi, psikiyatri kliniklerinde alanında uzman kiĢiler (Psikiyatrist, psikiyatrist

hemĢireleri ve uzman psikologlar) tarafından ayakta veya yatarak yapılır. Ġlaç tedavisi ve terapi

süreci gerektirir. Kendinizde, çocuğunuzda ve ya bir yakınınızda madde bağımlığı belirtileri

görüyorsanız öncelikle bir ruh sağlığı uzmanına danıĢınız.

YAYGIN BAĞIMLILIK TÜRLERĠ

Alkol Bağımlılığı;

Alkol bağımlılığı, aĢırı miktarda alkol kullanılmasıdır. YaĢam tarzı ile de yakından iliĢkisi

olan alkol kullanımında kiĢinin, alkol bağımlılığının farkına varabilmesi zaman alabilmektedir.

Alkol bağımlılığı konusunda önemli kavramlardan biri „ bir standart içki‟ kavramıdır. Bir

standart içkide ortalama 10 gram alkol vardır. Bir bardak bira, bir kadeh Ģarap, bir bardak viski bir

standart içkiye denk gelir. Alkol sınırı kadınlar için bir haftada 14, erkekler için 21 standart içkidir.

Bu miktarın aĢılması ile kiĢinin alkol bağımlılığı geliĢtirme olasılığı artar. Bağımlılığın ilerlemesi

durumunda alkol alınmaması halinde ciddi fiziksel ve zihinsel yoksunluk belirtileri gözlenebilir.

Gebeler, ilaç kullananlar ve araç sürenler alkol kullanmamalıdır.

Alkol, sinir sistemine etki eden bir maddedir. Bu etkisi ile kiĢinin daha az kaygılı ve ürkek

hissetmesini sağlar. Birçok alanda suç davranıĢına neden olabilir. Motor becerilere etki eder, araç

kullanımında kontrolü azaltılır trafik kazalarına neden olabilir. Çok yüksek miktarda alkol, solunum

durmasına ve ölümlere sebebiyet verebilir.

Dünyada alkol kullanan 2 milyar kiĢinin 76 milyon kadarı alkol bağımlısıdır. Yılda 1 milyon

800 bin kiĢi bu nedenle hayatını kaybetmektedir. Ülkemizde ilk tüketim yaĢı 11‟e kadar inmiĢtir. Ġlk

kullanım yaĢı düĢtükçe ileriki yaĢlarda bağımlı olma riski artmaktadır.

Alkol bağımlılığının tedavisi ilk adım, kiĢinin bağımlılığını kabul etmesi ve bırakmayı

istemesidir. Her bir birey için ayrı bir tedavi süreci planlanmalıdır. Tedavi süreci ile ilgili

Ģehrinizdeki AMATEM‟ lerden bilgi alabilirsiniz. Bu kurumların iletiĢim bilgilerine yine YEġĠLAY‟

ın web sitesinden ulaĢabilirsiniz.

Alkol bağımlısının, tedavi sürecine yönlendirilmesi gerekir. Bunun için;

KiĢi alkollüyken bu konu hakkında kendisi ile konuĢulması yarar sağlamaz,

konuĢmamalıdır.

108

KiĢiye, alkolün onun yaĢantısını olumsuz etkilediği mesajı verilmelidir. ĠĢe geç kalıyorsa ya

da etrafa kusuyorsa onun yerine durumu kurtarmayın. Sorumluluklarını üstlenmeyin.

Nasılsa iĢlerim yoluna koyuluyor mesajı vermekten kaçının.

Sosyal yaĢantısında onu kurtardığınız durumların kendisi için büyük risk taĢıdığını

anlatmaya çalıĢmaktansa -örneğin; alkol yüzünden bir gece nezarethanede kalması

gerekiyorsa- durumu yaĢamasının önüne geçmeyin. AĢırı alkol kullanımının sonuçlarının

olabileceğinin farkına varmasını sağlayın.

Tedaviyi kiĢinin kendisinin kabul etmesi ve alkolü bırakmayı istemesi gerekmektedir. Bu bir

yaĢam biçimi olabilir, değiĢtirilmesi gerekir. DeğiĢim, kiĢinin kendisinin baĢarabileceği bir süreçtir.

Yardımcı olabilirsiniz ancak onun yerine karar alamazsınız. Kontrol edemediğiniz noktada tekrar

kullanım baĢlayabilir.

4721 sayılı Türk Medeni Kanunu 432. Maddesi kiĢinin zorla bir kuruma yatırılabilmesine izin

verse de kullanılan maddeyi bırakmak kiĢinin bırakmayı istemesi ile mümkün olacaktır. Ġlgili

madde aĢağıdadır.

„Akıl hastalığı, akıl zayıflığı, alkol veya uyuşturucu madde bağımlılığı, ağır tehlike arz eden

bulaşıcı hastalık veya serserilik sebeplerinden biriyle toplum için tehlike oluşturan her ergin kişi,

kişisel korunmasının başka şekilde sağlanamaması halinde, tedavisi, eğitimi veya ıslahı için

elverişli bir kuruma yerleştirilir veya alıkonulabilir. Görevlerini yaparlarken bu sebeplerden birinin

varlığını öğrenen kamu görevlileri, bu durumu hemen yetkili vesayet makamına bildirmek

zorundadırlar.

Bu konuda kişinin çevresine getirdiği külfet de göz önünde tutulur.

İlgili kişi durumu elverir elvermez kurumdan çıkarılır.‟

Yatarak tedavi bazı durumlarda kiĢinin yaĢantısı için engelleyici nitelikte olabilmektedir.

Sara nöbeti, yüksek ateĢ, bunama sendromu bulguları, ciddi susuzluk, eĢlik eden ciddi fiziksel

hastalıklar, intihar riski ve alkolü kesmekte zorluk yaĢanmıyorsa kiĢi ayaktan tedavi edilebilir.

UyuĢturucu Madde Bağımlılığı;

UyuĢturucu maddeler, keyif verdikleri için kullanıcılar tarafından tercih edilmektedir.

Bazıları reçete edilebilen ilaçlar olmakla birlikte bir kısmı doğal bitkilerden edinilebilmektedir.

UyuĢturucu maddelerin özellikleri ve dokuları ile ilgili ayrıntılı bilgi edinmek gereklidir. Ne ile

mücadele edeceğinizi bilmek strateji geliĢtirmenizde yardımcı olur.

UyuĢturucu madde bağımlılığı tüm dünyada yaygın bir durumdur. BirleĢmiĢ Milletler Dünya

UyuĢturucu Raporu 2016‟ ya göre; dünya üzerinde 29 milyon insan uyuĢturucu kullanmakta,

kadınlar sakinleĢtiricileri tercih ederken erkek kokaini tercih etmekte ve 6 kiĢiden sadece 1 i tedavi

olmaktadır. Yine aynı raporda esrarın 183 milyon kullanıcısı olduğu tahmin edilmektedir ve esrar en

109

çok kullanılan uyuĢturucu olarak ilk sırada yerini almaktadır.

Türkiye Ġç ĠĢleri Bakanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü‟ nün 2017 UyuĢturucu Raporu‟ na

göre ise 2016 yılında Türkiye‟ de; 8.179 eroin olayı yaĢanmıĢ, 54.788 esrar ve 20.201 kokain

Ģüphelisi yakalanmıĢtır.

Kullanılan maddenin çeĢidi gelir arttıkça değiĢebilmektedir. Sosyal statü ile doğru orantılı

olarak değiĢen madde türlerinden en ucuz ve ulaĢılması en kolay maddelerinden biri bonzaidir.

Kolay ulaĢılabilmesi, özellikle küçük yaĢtaki çocukların bağımlılıklarının geliĢmesine etki

edebilmektedir.

Sigara Bağımlılığı;

Tütün bağımlılığı, en yaygın bağımlılık türüdür. Sigaranın da bir bağımlılık olduğu herkes

tarafından bilinse de göz yumulabilmektedir. Bağımlı bırakma eğiliminde olsa dahi tekrar etme

olasılığı yüksektir.

Birçok zehirli maddeyi bünyesinde barındıran sigara hem bütçenize hem de organ

sistemlerinize zararlıdır. KOAH gibi solunum hastalıklarına zemin hazırladığı gibi damar tıkanıklığı

sonucu organ kayıplarına da neden olabilmektedir. Ayrıca pasif içici olarak sigara dumanına maruz

kalan çocukların da solunum yolu rahatsızlıklarına yakalanma riski artmaktadır. Sadece sizin için

değil çevreniz için de oldukça zararlıdır.

Sigara bağımlılığı, özellikle çocuklarda yetiĢkinlerin örnek alınması sonucu

baĢlayabilmektedir. Rol model alınan kiĢinin sigara kullanıyor oluĢu ona benzemeye çalıĢan çocuk

için cesaretlendirici olabilmektedir.

Bırakmayı istemeniz halinde „Sigara Bırakma Poliklinikleri‟ nden ve Sağlık Bakanlığı‟ na

bağlı ALO 171 Sigarayı Bırakma Hattı‟ ndan da destek alabilirsiniz.

BAĞIMLILIK GELĠġMESĠNĠ NASIL ÖNLERĠM?

Bağımlılık durumu geliĢmeden önce önlemler alabilirsiniz.

1. Aile üyelerinizle madde kullanımı ile ilgili konuĢun. Bilgilendirebilmek için araĢtırın,

anlatın.

2. Ġyi iletiĢim kurun.

3. Örnek olun.

4. Yargılayıcı olmayın.

5. Özellikle ergenlik döneminde olan çocuğunuz varsa nasihat verme Ģeklinde konuĢmak

yerine ona da söz hakkı tanıyın. Bu konu hakkında sohbet etmeyi deneyin.

110

NASIL YARDIM ALIRIM?

Madde bağımlılığı tedavisi, kiĢinin bağımlılığını kabul etmesi ile baĢlar. Yatılı olarak kalacağı

merkeze kabulü de yine kendisinin rızasını gösterdiği bir sözleĢmeye tabiidir. Bu konuda

danıĢmanlık alacağınız kurum ve kiĢiler çok önemlidir. Madde bağımlılığı alanında deneyimli ve

mesleki yeterliliği olan kiĢileri tercih etmenizde yarar vardır.

YEġĠLAY- YEDAM: 444 79 75- Ayrıca YEDAM‟ ın sayfasından AMATEM ve

ÇEMATEM‟ lerin adres ve bilgilerine de ulaĢabilirsiniz.

Adsız Narkotikler Destek Grubu (NA)- KiĢilerin gönüllü katıldıkları toplantılardır.

DayanıĢma ve destek asıl amaçtır. KiĢisel bilgilerinizi açıklamanıza gerek yoktur ve dünya

geneline yayılmıĢ organizasyondur.

5.9.AĠLEDE ÖZEL GEREKSĠNĠMLĠ BĠREY BULUNMASI

Özel gereksinimli birey olgusu ile ilgili bir takım bilgilendirmeler yapmadan önce metin

boyunca alıntı yapılan makalelerin aslına sağdık kalmak amacıyla her ne kadar engelli ya da özürlü

birey tanımları kullanılsa da, slaytlarda ve anlatım sırasında bu terimler yerine “ özel gereksinimli

birey” terimini ön plana çıkarması ve özel gereksinimli bireylere yaklaĢım konusunda kullandığımız

dil ile farkındalık oluĢturulması tavsiye edilmektedir.

Özel Gereksinimli Birey Kime Denir?

Özürlülük, doğuĢtan ya da sonradan olma herhangi bir hastalık veya kaza nedeniyle kiĢinin

bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal fonksiyonlarında belirli bir oranda sürekli azalma ve

kayıplara neden olan, organ yokluğu veya bozukluğu sonucu normal yaĢam gereklerine uyum

sağlama ve günlük ihtiyaçlarını karĢılamada güçlük olarak tanımlanmaktadır.

BaĢlıca Özel Gereksinim Türleri Nelerdir?

Özel gereksinimi olan bireyleri Ģöyle sınıflandırabiliriz:

Zihinsel yetersizlik

Öğrenme güçlükleri

Duygu ve davranıĢ bozuklukları

Ġleri derecede ve çoklu yetersizlikler

ĠĢitme güçlükleri

ĠletiĢim bozuklukları

Görme bozuklukları

111

Beden ve sağlık yetersizlikle

Üstün zekalı ve üstün yetenekliler

Özel Gereksinimli Bireye Bakım Veren KiĢide Zamanla Ortaya Çıkabilecek Stres Kaynakları

Uzun süreli bakım verme sağlık, sosyoekonomik durum, psikolojik durum gibi yaĢam

kalitesinin göstergeleri olan alanları etkileyen bir süreçtir. Bakım verenin yaĢadığı yük, depresyon,

anksiyete, tükenmiĢlik, fiziksel sağlıkta azalma, sosyal izolasyon ve ekonomik güçlükler gibi

sonuçlar doğurur.

Nesnel Yük Nedir?

Bakım verenin hastanın gereksinimlerini karĢılamak için harcadığı zaman ve çaba olarak

tanımlanmaktadır.

Nesnel Yük Boyutları

Aile rutinlerinin bozulması

DavranıĢlarını yönetmeye çalıĢma

Hastanın ekonomik bağımlılığı

Hastalığın ekonomik etkileri

Hizmet veren kiĢilerle görüĢmeler

Ruh sağlığı sisteminin gerektirdiği zaman ve enerji

Diğer aile üyelerinin gereksinimlerinin ihmal edilmesi

Sosyal aktivitelerin gerçekleĢtirilememesi

ĠĢ dünyası ile etkileĢimin kesilmesi

Uygun bir bakım ortamı bulamama

Öznel Yük Nedir?

KiĢinin yukarıda sıralanan nesnel yükle uğraĢırken yaĢadığı sıkıntılar olarak

tanımlanmaktadır. Bu sıkıntılar keder, sıkıntı, utanma, suçluk duygusu, kaygı, stres, suçluluk gibi

duygulardır.

Bakıma Muhtaç KiĢiye Destek Olmak Ġçin Yapılacaklar

Dünyada milyonlarca özel gereksinimli birey var bu sebeple birçok insanın ailesinde ya da

arkadaĢ çevresinde özel gereksinimli bireyler olabilmekte. Engel durumu çeĢitli olabileceği gibi

ailesindeki özel gereksinimli bireye destek olmak isteyenler de çeĢitli zorluklarla karĢılaĢabiliyor.

Fakat ne yapacağınızı bilirseniz ailenizdeki ve çevrenizdeki özel gereksinimli bireyleri fiziksel ve

ruhsal olarak desteklemeniz daha kolay olacaktır.

1- Özel gereksinimli aile üyenizin ihtiyaçlarına dikkat edin; ister onlarla birlikte yaĢıyor olun

ister kısa bir süreliğine ziyarette bulunuyor olun, onların fiziksel ve duygusal ihtiyaçlarını

112

anlamak için dikkatli olun. Çünkü neye ihtiyaçları olduğunu iyi bilmezseniz yardımcı

olamazsınız.

2- Eğer özel gereksinimli bireyle beraber yaĢıyorsanız onları gözlemleyerek ihtiyaçlarını fark

edebilirsiniz; eğer bu bireyler sizinle yaĢamıyorsa onları düzenli bir Ģekilde arayarak

yardıma ihtiyaçları olup olmadığını sorabilirsiniz.

3- Yardımcı olurken bireyin özel alanına ve özel hayatına saygılı davrandığınızdan emin olun

4- Ġhtiyacı baz alarak yardımcı olun. Yapacağınız yardımı gözlemlerinize göre Ģekillendirin.

Bireyin yapabileceği Ģeyleri kendi baĢına yapmasına müsaade edin, yapabileceklerini

söylediklerinde yardım için ısrar etmeyin.

5- Onlara duygusal yardım sağlamak istiyorsanız bireyin eğlenerek yaptığı aktiviteleri beraber

yaparak zaman geçirin.

6- Özel gereksinimli bireyin ricalarına ve ihtiyaçlarına uygun Ģekilde tepki vermenin önemini

hatırlayın. Eğer uygun Ģekilde tepki vermezseniz bu kiĢi sizden yardım istemekten

çekinebilir. Örneğin akrabanız bir Ģey yapabilmek için sizden yardım istediğinde mümkün

olan en kısa sürede yardım etmeyi deneyin; kiĢinin artık yardıma ihtiyacı olmayacağı kadar

sonraya ertelemeyin.

7- Her zaman kibar ve merhametli olmayı deneyin. Bunu kullandığınız dil ile belli edin.

Yardımcı olduğunuz veya özel gereksinimli akrabanızla zaman geçirdiğinizde halinizden

memnun ve hevesli görünün. Aksi takdirde akrabanız size zahmet verdiğini düĢünebilir ve

yardımınızı istemeyebilir. Unutmayın ki yardım istemek onlara zaten zor geliyor ve sizin

memnuniyetsiz görünmeniz onları daha da zorlayabilir.

8- Akrabanızın gerekli ekipmanları ve desteği sağlaması için yardımcı olun. Belediyelerin ve

sosyal hizmet birimlerinin yardımları için baĢvurmayı unutmayın. Maddi durumunuzu aĢan

ihtiyaçları için yerel yönetimlere baĢvurmaktan çekinmeyin.

9- Sevginizi ve ilginizi gösterin. Sonuç olarak en önemli olan Ģey onları sevdiğinizi ve

önemsediğinizi göstermektir. Sevgi ve ilginizi göstermeden yaptığınız yardımlarda aile

üyeniz rahatsız ve mutsuz hissedebilir. Bunu yapmak için özel gereksinimli bireye yardım

etmek için yaptığınız iĢler dıĢında küçük Ģeyler yapmayı deneyin. Örneğin akrabanızın her

gün tekerlekli sandalye ile okula gitmesine yardımcı oluyorsanız ara sıra onu favori

mekanına da götürün.

10- Aile içinde gerçekleĢtireceğiniz aktiviteleri planlarken özel gereksinimli akrabanızın da

rahatça katılımını sağlayacak Ģekilde planlama yapın. Aktivitenin yerini akrabanızın kolay

ulaĢacağı bir Ģekilde seçin ayrıca yapacağınız etkinliğin onunda eğleneceği Ģekilde bir

etkinlik olmasına dikkat edin.

113

11- Sabırlı olmayı unutmayın. Siz akrabanıza yardım ederken ne kadar zaman zaman bıkmıĢ

hissetseniz de unutmayın ki onlar bu zorlukla ömür boyu baĢa çıkmak zorundalar.

12- Özel gereksinimli bireye duygusal ve fiziksel destek verirken diğer aile bireyleriyle beraber

çalıĢın. Ana bakım veren siz değilseniz ana bakım verenle iletiĢim halinde olmayı

unutmayın. Eğer özel gereksinimli bireyin finansal desteğe ihtiyacı varsa aile üyeleriyle

giderleri ortak karĢılamak için konuĢun.

Özel Gereksinimli Bireye Bakım Veren KiĢi Bakım Yükünü Azaltmak Ġçin Neler Yapılabilir?

Eğer siz ailenizde de özel gereksinimli bireyin bakımından sorumlu olan aile üyesiyseniz; bu

kiĢi ister çocuk ister yetiĢkin olsun, bakım verme iĢi, kiĢisel ihtiyaçlar ve günlük ihtiyaçları

birleĢtirmek zorlayıcı olabilir. Burada bakım veren sizlerin ve bakım verdiğiniz kiĢilerin sağlıklı ve

güvenli kalmanız için bazı bilgiler verilecektir. Bu bilgilerle sizlere nasıl sağlıklı ve pozitif

kalacağınız anlatılmak istenmektedir. Bilgi, destek, aktif destek, cesaretlendirme, ilgi ve denge

zorluk ne olursa olsun her aile için temel olabilir.

a.Destek Alın

Aile üyeleri ve arkadaĢlar çeĢitli Ģekillerde destek sağlayabilir ve sıklıkla yardım etmek

isteyebilirler. Onların yardımcı olacağı büyük ya da küçük Ģeyleri belirleyin.

Bölgenizdeki ya da online bir destek grubuna katılın. Destek grubu sizinle aynı

deneyimleri yaĢayan insanlarla bilgi paylaĢmanıza ve iletiĢim kurmanıza yardımcı

olabilir. Destek grubu bakım veren olarak hissedebileceğin korkular ve izolasyonla baĢ

etmenize yardımcı olabilir.

Çevrenizi belirli engel grupları ve bu gruplara yönelik derneklerde sınırlandırmayın. Aynı

zamanda servis sağlayan, engelli birey için boĢ zaman etkinliği yapan, bilgilendirme

toplantıları düzenleyen yerel ve uluslararası gruplar da var.

ArkadaĢlar, aile, bakıcılar, destek grupları, toplum merkezleri, sosyal hizmet merkezleri

size ve ailenize yardımcı olabilecek bir takım gruplardır.

b. Kendinize Dikkat Edin

Özel gereksinimli bireye bakım vermek en güçlü bakım vereni bile yıpratabilir. Kendiniz ve

bakım verdiğiniz kiĢi için sağlıklı kalmaya çalıĢın.

KiĢisel ilgi alanlarınızı, hobilerini ve arkadaĢlıklarınızı sürdürmeye çalıĢın. Bakım verme

rolünün bütün hayatınızı tüketmesine izin vermeyin. Bu sağlıklı olmaz. Anahtar kelime

dengedir.

Mükemmel olmamak için kendinize izin verin. Daha az stres ve daha iyi bir bakım veren

olmak için gerçekçi beklentileriniz olsun.

114

Bazı bakım verme iĢlerini güvenilir olan diğer insanlara devredin.

Aralar verin. AkĢam yürüyüĢü, güzel bir banyo gibi kısa aralar önemlidir. Uzun aralar

besleyici olabilir. Uygun zamanlarda arkadaĢlarınızla ya da eĢinizle biraz uzaklaĢabilirsiniz.

Hastalık belirtilerini görmemezlikten gelmeyin. Fiziksel ve ruhsal sağlığınıza dikkat edin.

Sağlıklı yemek ve egzersiz sizin ve dolayısıyla bakım verdiğiniz kiĢinin sağlığı için çok

önemlidir.

NE YAPMALIYIM?

Belediyelerin Engelli Hizmetleri internet sayfaları incelenmeli.

Engelli ve YaĢlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü‟ nün internet sayfası incelenmeli.

Büyük ġehir Belediyelerinin Engelli Hizmetleri internet sayfaları incelenmeli.

Engelsiz Pedal/ Tohum Türkiye Otizm Vakfı gibi derneklerin websiteleri ve sosyal medya

hesapları takip edilmeli

5.10. AĠLEDE HÜKÜMLÜ BĠREYĠN BULUNMASI

Ailede Hükümlü Birey Bulunmasının Anne/Baba/Çocuk Açısından Aileye Etkileri Nelerdir?

Ailede hükümlü birey bulunmasının anne, baba ve çocuk açısından ne gibi etkileri olabilir?

Sorusu sınıfa yönlendirilir. Alınan cevaplar psikolojik, ekonomik ve sosyal etkiler baĢlıkları altına

yazılır.

Psikolojik etkileri; öfke, yalnızlık, kendine zarar verme düĢünceleri

Ekonomik etkileri; iĢsizlik, ailenin iktisadi durumunun bozulması

Sosyal etkileri; aile iliĢkilerinin bozulması, yeni arkadaĢlıklar edinmede güçlük, hüküm

durumunun saklanması, ev kiralamada zorluk, iĢ bulmada zorluk, damgalanma

Hükümlü Aile Bireyine Destek Olmak Ġçin Atılacak Adımlar

Eğer aile üyelerinizden birisi mahkumsa ve ona destek olmak istiyorsanız atacağınız birkaç

küçük adımla onlara sevginizi ve ilginizi hissettirebilirsiniz.

1- Cezaevinde olan aile bireyinin aramalarına cevap verin. Kimi zaman ne söyleyeceğinizi

nasıl davranacağınızı kestiremiyor olabilirsiniz ancak unutmayın ki hissettiğiniz bu

rahatsızlık duygusunun üstesinden gelmelisiniz. Sizin doğru sözcükleri bulamamanız veya

nasıl konuĢacağınızı kestirememenizden ziyade arayan kiĢinin duygularına odaklanın.

Arayan kiĢi size deneyimlerinden, yaĢadığı olaylardan yani kısaca kendinden bahsetmek

sizinle paylaĢmak istiyor; doğru kelimeleri duymak değil.

2- Onlara mektup yazmak iyi bir fikir olabilir. Mektupta hayatları hakkında sorular sormayı,

yerel ve genel haberler vermeyi, hayatınızdaki geliĢmeleri anlatmayı deneyebilirsiniz.

115

3- Onları ziyaret etmeyi unutmayın. Ġnsanlar her zaman yakın iliĢkilere ihtiyaç duyarlar en

çokta yakın aile bireyleriyle görüĢmeye.

4- Onlara arkadaĢ edinip edinmediklerini sorun ve bazen ziyarete yanınızda baĢka arkadaĢ ya

da akrabaları götürmeyi deneyin.

5- Onlara her zaman güçlü ve dirençli olduklarını hatırlatın. Akrabanız mahkumiyet altında

kendi değerini sorgulamaya baĢlayabilir ve kendisiyle ilgili bazı Ģüphelere kapılabilir.

6- Onlara kendi hayatınız hakkında bir Ģeyler anlatın. BaĢlarda garip hissedebilir onların sahip

olamayacağı bir yaĢamdan bahsetmek istemeyebilirsiniz. Ancak siz anlattıkça onlarında

sizinle her Ģeyi kolayca paylaĢmaya, deneyimlerinden ve düĢüncelerinden bahsetmeye

baĢladıklarını görebilirsiniz.

7- Onları ziyaret ettiğinizde eğlenmenin ve onları Ģımartmanın bir yolunu bulun. Gülümseyin,

konuĢun ve ortak anılardan bahsedin.

Ebeveyni Hüküm GiymiĢ Çocuğa YaklaĢım

Çocuğun kendisine güven veren bir “düzen” içinde yaĢamaya ve baĢına ne geleceğini

bilmeye ihtiyacı vardır. Belirsizlik çocuğun kendisini güvende hissetmesine engel olur. Bu nedenle

ebeveyni cezaevinde olan çocuğa anne ya da babasının nerede olduğu açıklanmalı; ne sıklıkla

görüĢülebileceği, tehlikede olmadığı ve sağlığının yerinde olduğu bilgisinin verilmesi gerekir.

Çocuğun mevcut durumu bilmeye ihtiyacı vardır.

Çocuklara dürüst davranmak gerekir. Çocuğun yaĢına ve geliĢimine uygun olarak doğru

bilgi verilmeli, soruları yanıtlanmalıdır. Çocuğun sorularını geçiĢtirmek ya da yanıtsız bırakmak,

daha kötü durumlara neden olabilir. Çocuklar zihinlerinde oluĢan boĢlukları kendi hayal güçleriyle

ve genelde daha kötü senaryolarla doldurur.

Anne-babası cezaevinde olan çocuğa süreç anlatılmalı, tutukluluk, mahkeme ve sonrasında

olacaklar çocuğun yaĢına uygun olarak açıklanmalıdır.

Çocuk anne ya da babasının güvende olduğunu bilmek isteyecektir. Bu nedenle çocuğa

anne ya babasının gündelik hayatı anlatılmalıdır. Örneğin, anne ya da babasının nasıl bir mekanda

olduğu, ne yediği, yanında baĢkalarının olup olmadığı gibi sorular yanıtlanmalıdır. Eğer çocuğa

süreci ebeveyni olarak siz açıklayacaksanız; çocuğunuzun tüm sorularını cevaplamaya çalıĢın, süreç

hakkında bilgi verin. Örneğin, duruĢma gün ve saatlerinizi, sizle beraber bu sürece kimlerin ne

Ģekilde dahil olduğunu (avukat vs.) çocuğa aktarmalısınız. Çocuğunuzla ne sıklıkla, hangi yollarla

haberleĢeceğinizi/ görüĢeceğinizi, ne kadar bir süre ayrı kalacağınızı (eğer belliyse) anlatmaya

çalıĢın. Bu bilgiler henüz net değilse de, bilmediğinizi ama öğrenir öğrenmez kendisiyle

paylaĢacağınızı belirtin. Çocuğunuza bakım veren kiĢilerden de doğru bilgileri çocuğunuza yaĢına

ve geliĢimine uygun olarak aktarmasını isteyin. Aksi halde çocuklar verilen eksik bilgileri,

yetiĢkinler konuĢurken duyabilir ya da uzak bir yetiĢkinin (komĢu, akraba gibi) gereksiz bilgi

116

paylaĢımı ile öğrenebilir. Olayları bu Ģekilde öğrenmesi, çocuğunuzun güvenini daha da sarsacaktır.

Ayrıca çocuğunuzu oyalamak, ona yalan söylemek, nerede olduğunuz konusunda yanlıĢ bilgiler

vermek sadece kısa süreli çözümler olacaktır. Uzun vadede bu eksik ya da yanlıĢ bilgilendirme

çocuğunuzla iliĢkinizi bozabilir.

Çocuğun duygularını ifade etme ihtiyacı vardır. Çocuk, anne-babasının cezaevine giriĢ

sürecinde çeĢitli karmaĢık duygular yaĢayabilir. Yakalanma sürecinde korku ve panik; tutukluluk

sürecinde endiĢe ve mucize bekleme; hüküm-duruĢma sonrası ümitsizlik ve hayal kırıklığı; tahliye

sonrası ise değiĢen ihtiyaçlar nedeniyle kafa karıĢıklığı hissedebilir. Çocuğa tüm duygularını

yansıtabilmesi için fırsat sunulmalıdır. Çocuk üzüntü, korku, utanç ve öfkesini ifade edebileceğini

bilmelidir.

Hükümlü Anne Babasıyla GörüĢmek Ġstemeyen Çocuğa YaklaĢım

YetiĢkinler olarak çocuğa “ağlarsan üzülürüm”, “anneni/babanı görmeye gelmezsen sana

küser” gibi ifadelerden tamamen kaçınılmalı, çocuğun duyguları anlaĢılmaya çalıĢılmalıdır.

Çocuğunuzu oyalamak, ona yalan söylemek, nerede olduğunuz konusunda yanlıĢ bilgiler

vermek sadece kısa süreli çözümler olacaktır. Uzun vadede bu eksik ya da yanlıĢ bilgilendirme

çocuğunuzla iliĢkinizi bozabilir.

Sabırlı olmaya çalıĢın. Çocuğunuz ziyaret günü mesafeli davranırsa ona küsmeyin ya da

kırılmayın. Her birey gibi, çocuklarında iyi ya da kötü günleri olabilir, anlayıĢ gösterin. Özellikle

ergenlik dönemindeki çocukların daha hassas, hırçın ya da kırılgan olabileceğini aklınızda

bulundurun. Bu tutumlar ebeveynin cezaevinde olmanızdan bağımsız olarak, çocuğun geçtiği

dönemle ilgili olabilir. Çocuğun ebeveynle görüĢmek istememesi, telefonlara çıkmaması ya da

öfkesini yansıtması gibi durumlarda çocuğunuza kırılmamaya çalıĢın, yine de çocuğunuzla tüm

iletiĢiminizi sürdürmeye gayret edin ancak zorlamayın.

5.11.AĠLEDE EKONOMĠK BELĠRSĠZLĠK

Ailede Ekonomik Belirsizlik YaĢanmasının Aileye Etkileri

Elinize geçen düzenli para sizin ve ailenizin geçimi için yetersiz kalıyor olabilir. Ya da Ģuan

için ekonomik olarak zor bir durumda ya da beklenmedik bir harcamayla karĢı karĢıya olabilirsiniz.

Bu nedenle aile içi iletiĢiminiz kötüye gitmeye baĢladıysa aĢağıdaki önlemleri alarak aile içi

iletiĢiminizi güçlendirebilirsiniz.

Ekonomik Belirsizliğe Neden Olabilecek Durumlar

ĠĢsizlik

Aniden ortaya çıkabilecek harcamalar( sağlık harcamaları, hukuki harcamalar, vergi ve

faturalar, kira, ev değiĢikliği, çocuğun okula baĢlaması, aileye yeni bir bireyin katılması vb.)

117

Ekonomik Belirsizlik YaĢamanın Aile Bireylerine Etkileri

Ailenin ekonomik belirsizlik yaĢamasının aile bireylerine etkileri neler olabilir? Diye sınıfa

sorulu. Alınan cevaplar 3 baĢlık altından uygun olana yazılır.

Ekonomik etkiler; gelir kaybı, harcamalardan doğan yük, finansal dengesizlik, borçlanma

Psikolojik etkiler; kendine güven veya saygının kaybı, endiĢe, depresyon, benlik kavramının zarar

görmesi, iĢtahsızlık, uykusuzluk, aile içi çatıĢmalar

Sosyal etkiler; sosyal izolasyon, sosyal etkinliklerde azalma, sosyal statü kaybı

Ekonomik belirsizlik aile dinamiklerini çeĢitli Ģekillerde etkileyebilir. Ekonomik belirsizlik

durumunda; birey topluma karĢı öfke duyabilir, sosyal etkinliklere katılma konusunda çekince

yaĢayabilir, aniden ortaya çıkabilecek kriz durumlarına karĢı tahammülsüz davranabilir. KiĢinin

içinde bulunduğu bu kriz durumunun aile içi iletiĢime etkisi olumsuz yönde olabilir. EĢler arasında

tartıĢmalar yaĢanabilir, çocuklar bu durumdan etkilenebilir.

Ekonomik Belirsizlik YaĢayan Ailelerin BaĢ Etme Mekanizmalarını Güçlendirmek için

Atacağı Adımlar

Hızlı kararlar vermekten kaçının

Yeterince uyuduğunuzdan sağlıklı beslendiğinizden emin olun

Rahatlamak için spor yapın, egzersizler veya yürüyüĢler rahatlamanıza yardımcı olur.

“ġimdi ve burada” ya odaklanın. GeçmiĢe yönelik „ Ģöyle olsaydı böyle olurdu‟ gibi

cümleler kurmaktan kaçının. Mevcut duruma iliĢkin yapabileceklerinize odaklanın.

Hayatınızdaki insanlarla iyi iletiĢim kurun. Onlara karĢı içinde bulunduğunuz durum

hakkında dürüst olun.

Çocuklarınıza yaĢadığınız stresi aktarmamaya çalıĢın, onlara anlatmanız gereken bir Ģeyler

varsa sakince anlatmayı deneyin. Çocuklar yaĢadığınız stresi hissedebilir ancak kaynağını

açıklamazsanız kendilerini suçlayabilirler.

Gereksiz harcamalardan kaçının. Her zaman gelirinizin giderlerinizden çok olmasına dikkat

edin.

Yeni Ģeyler denemekten kaçınmayın. Zamanınızı stresinizi azaltmak için kullanın.

Ailenizle birlikte hareket etmeye, kararlarınızı beraber vermeye özen gösterin. Beraber

giderlerinizi hesaplamak ve giderlerinizi kısmak için planla yapmak yararlı olabilir.

5.12. AiLE ÜYELERĠNDEN BĠRĠNDE PSĠKĠYARTĠK

RAHATSIZLIK OLMASI

Aile Üyelerinden Birinin Psikiyatrik Rahatsızlığının Olmasının Aileye Etkileri

118

Psikiyatrik rahatsızlıklar düĢünce, duygu ve davranıĢlarımızın bozulması halidir.

Psikiyatr Kimdir?

Psikiyatrisler, üniversitelerin tıp fakültelerinden tıp doktoru olarak mezun olurlar ve tıpta

uzmanlık sınavını kazandıktan sonra üniversite hastanesi ya da Sağlık Bakanlığı eğitim araĢtırma

hastanelerinin psikiyatri kliniklerinde, psikiyatri uzmanlık eğitimini tamamlayıp, uzmanlık tezini

hazırladıktan sonra girdikleri uzmanlık sınavında baĢarılı oldukları takdirde psikiyatri uzmanı

(psikiyatrist) ünvanını alırlar. Psikiyatristler hekim olduklarından ilaç verme, reçete yazma ve

diğer biyolojik tedavileri de uygulama yetkisine de sahiptir.

Psikolog Kimdir?

Psikologlar, üniversitelerin fen-edebiyat ya da sosyal bilimler fakültelerinin psikoloji

bölümlerinden mezun olurlar ve psikolog ünvanını alırlar.

Profesyonel Yardım Almayı Gerektirebilecek Durumlar

ġizofreni, Bipolar Bozukluk, Panik Atak, OKB ve Major Depresyon gibi ciddi ruhsal

rahatsızlıklar insanların; duygularını, düĢüncelerini ve davranıĢlarını etkileyebilir. Aile içerisinde

ruhsal rahatsızlığa sahip birinin olması hem tanı konulan hem de diğer aile bireyleri için Ģok edici

ve zorlayıcıdır. Bu hastalıklar kimi zaman zor gelse de unutmamak gerekir ki uygun tedavi ile bu

kiĢiler kendi kendine yeterli bir yaĢam yaĢayabilir.

Aşağıdaki davranışlardan bazılarını aile bireyinizde gözlemlediyseniz profesyonel bir yardıma

başvurmalısınız

Sosyal geri çekilme

ĠĢ ya da okul hayatında uyum sorunları

DüĢünmede ve anımsamada problemler

Gerçeklerden kopukluk hissi

Uyuma, yemek yeme ve hijyen alıĢkanlıklarında değiĢiklik

Alkol ve madde kötüye kullanımı

AĢırı duygu değiĢimleri

Ġntihar düĢüncesi

Unutmayın ki aile bireylerinden birinin ciddi psikiyatrik tanı aldığı durumlarda korku, panik,

endiĢe, suçluluk, utanç, öfke ve yetersizlik gibi olumsuz duygular hissedebilirsiniz. Durumu kabul

etmek, hasta ve aile üyeleri için uzun zaman alabilir. Sabırlı olun, kendinize ve aile üyelerinize

zaman tanıyın.

Psikolojik Rahatsızlığı Olan Aile Bireyini Desteklemek için Atılacak Adımlar

Hastalık hakkında bilgi edin. DanıĢmanlık alabileceğiniz kiĢi ve kurumları araĢtırın.

Hastanelerin Psikiyatri servislerinden gerekli bilgileri alın.

119

(Hastalığın belirtili ve seyri hakkında ayrıntılı bilgi edinin. Semptomları öğrenmek

hastalığın seyrini takip hakkında size kolaylık sağlar. Bilgi kaynaklarınızın güvenilir

olduğundan emin olun. Ġnternette birçok yararlı bilgi olduğu sizi paniğe sevk edecek yanlıĢ

bilgiler de olabilir.)

Hasta aile bireyini hastalık süreci hakkında bilgilendirirken bir anda tüm süreç hakkında

konuĢmak yerine parça parça konuĢmayı deneyin. KonuĢmak için ailecek huzurlu ve mutlu

olduğunuz anları tercih edin. ( Özellikle gergin ve mutsuz anlarda konuĢmaktan kaçının.)

Ġlaçlar semptomları kontrol edebilir ve kiĢinin sosyal uyumunu arttırır. Ancak ilaçların

etkisini göstermesi zaman alabilir ve tek baĢına ilaç kullanımı yeterli olmayabilir. Aile

bireyinizi psikososyal destek alması konusunda motive edin.

Hastanın durumuna ve teĢhisine göre kiĢiye yapabileceği görev ve sorumluluklar vermekten

çekinmeyin. Bu onun sosyal uyumuna ve yaĢam becerilerine katkı sağlayacaktır.

Onu gitmesi gereken her yere bırakmak yerine durakları öğretebilirsiniz. Basit yemekler

yapmayı öğretebilirsiniz.

Aile içinde güven ortamı oluĢturarak hasta bireyin duyguları hakkında açık ve dürüst bir

Ģekilde konuĢmalarına izin verin. Nasıl hissettiklerini, ne yapmakta zorlandıklarını ve

beklentilerini sorun. Beklentilerini karĢılamak için beraber atacağınız basit adımlar

planlayın.

( Aile iletiĢimi kötüleĢirse bu durumun sonsuza kadar sürmeyeceğini unutmayın ve

motivasyonunuzu kaybetmeyin. )

Ruhsal rahatsızlıkların iyileĢme süreci uzundur ve hastalığın tekrarlamasına sebep olacak

gerginlik- duyarlılık çekirdeği hep canlı olarak kalmaktadır. Lütfen sabrınızı kaybetmeyin.

Hasta bireyden beklentilerinizi hastanın potansiyeli doğrultusunda gerçekçi bir Ģekilde

Ģekillendirin.

Hastayı, hastalığı nedeni ile aksattığı günlük iĢlerini yerine getirmesi konusunda sürekli

uyarmayın bunun yerine hastaya yardımcı olmayı teklif edin.

Hastaya destek olma sorumluluğu tek baĢına size ait değildir. Sorumluluğu mümkün

olduğunca aile bireyleri arasında bölüĢtürün. Çok fazla sorumluluk almak, tükenmiĢlik

yaĢamanıza neden olabilir. Hastalıkla yaĢaması gereken sadece hasta değildir. Diğer aile

bireyleri de hastalık sürecinden etkilenebilir.

En önemlisi bıkkın ve tükenmiĢ hissettiğinizde danıĢmanlık almaktan çekinmeyin. Sizinle

aynı süreci yaĢayan insanların kurduğu destek gruplarından yararlanın.

Damgalanma

Stigma olarak da isimlendirilen damgalanma, kiĢinin psikiyatrik rahatsızlığı olduğunu kabul

120

edip, yardım almasına, iĢbirliği içerisine girmesine mâni olan, kiĢisel ve sosyokültürel

özelliklerden etkilenen özel bir durumdur. Damgalama ile damgalanan kiĢi ya da grubun farklı

olduğu vurgulanır ve bu farklılık nedeniyle de damgalanmıĢ kiĢilere birçok olumsuz özellik

atfedilir.

Damgalamada Ģu etkenler tanımlanmıĢtır. Birincisi korku ve dıĢarıda bırakma; ruhsal

hastalıklı bireylerden korkulmalıdır ve bu nedenle toplumun dıĢında tutulmalıdırlar. Ġkincisi

otoriterlik; ruhsal hastalıklı bireyler sorumsuzdur, bu nedenle kararlar diğerleri tarafından

verilmelidir. Üçüncüsü, yardımseverlik; Ģiddetli ruhsal hastalığı olan bireyler çocuk gibidir ve

bakıma ihtiyaçları vardır.

Günlük hayatta iletiĢimimizde sıkça kullandığımız „ Ģizofren,depresyondayım vb.‟ ifadelerin

aslında ciddi birer hastalık olduğunu unutmamalıyız. Fiziksel rahatsızlıkları ifade ederken

hastalık olduğunun bilincinde olarak yakıĢtırma yapmıyorsak aynı Ģekilde ruhsal hastalıklar

hakkında da günlük konuĢmalarımıza iĢlemiĢ bu ifadeleri kullanmaktan kaçınmalıyız.

“Damgalanma” az ya da çok, bireyden bireye ve toplumdan topluma değiĢmekle birlikte,

hemen bütün psikiyatrik rahatsızlıklar için geçerlidir.

4.5.1.Damgalanmaya Nasıl Engel Olunur?

6.Ġġ VE AĠLE YAġAMI DENGESĠ

ĠĢ ve aile yaĢamı dengesi, iĢ ve aile alanlarına etkin olarak katılımın sağlanması ve her iki

alanın taleplerinin karĢılanması olarak tanımlanabilir. ĠĢ ve aile yaĢamı dengesini açıklamaya

yönelik bir teori Clark (2000) tarafından “ĠĢ-Aile Sınır Teorisi” olarak geliĢtirilmiĢtir. Teoriye göre,

kiĢilerin iĢ dünyası ve aile dünyası olmak üzere iki dünyası vardır. ÇalıĢan kiĢilerde bu iki dünya

arasındaki sınır geçicilerdir. KiĢiler günlük olarak bu sınırlardan geçerler. KiĢiler bulundukları

çevreleri Ģekillendirdikleri gibi, onlar tarafından da Ģekillendirilirler. Teori çalıĢan kiĢilerin bu iki

dünya arasındaki geçiĢlerinde denge sağlanmasını açıklamaya çalıĢmaktadır. Çünkü sınır geçici

olan bireyler her geçtikleri dünya için kendilerini Ģekillendirmek ve uyumlaĢtırmak durumunda

kalmaktadır.

Sınır teorisinde;

• ev ve iĢ olarak ayrılan alanlar

• sınırlar

• sınır geçiciler

• sınır koruyucular bulunmaktadır.

ġekil 1. ĠĢ-Aile YaĢamı Dengesi Sınır Teorisi Temel Kavramlar

Sınır teorisindeki temel alanlar iĢ ve ev alanlarını ifade etmektedir. Ġki ayrı dünya olarak

ifade edilen bu alanlar zaman zaman birbirleri ile uyumlu olmak yerine çatıĢabilir. Bu noktada iĢ ve

aile yaĢamı çatıĢması ortaya çıkmaktadır. ÇatıĢma iki alan arasındaki temel amaç uyumsuzluğundan

da kaynaklanabilmektedir. ÇalıĢan kiĢiden beklenen iĢ alanında sorumluluk sahibi ve yetenekli

olmak, ev alanında ise sevgi dolu, Ģefkatli olmaktır. Bu noktada ise, dengeyi sağlayabilmek için

gerekli olan temel nokta, bütünleĢmek yerine bölünmeyi gerçekleĢtirebilmektir. Dolayısıyla iĢ ve ev

122

alanlarını ayırmak ikisi arasında bir sinerji yaratacak ve denge sağlanacaktır. Ev ve iĢ alanlarındaki

kültürlerin genellikle farklı olması yüzünden bireyler iki yaĢam alanını belli düzeylerde

birleĢtirmeye çalıĢırlar. „BütünleĢme‟ ve „Bölünme‟ bireylerin bu iki alan arasındaki farklılıklarla

baĢa çıkma yolları olarak tanımlanmaktadır. Clark, bütünleĢme ile birlikte bölünmeyi de

savunmaktadır. Ona göre gerçekte iĢini ve evini ayıran pek çok çalıĢan birey iĢi ve evi arasında bir

sinerji yaratır. Çünkü iĢ ve aile ayrı ve ihtiyaçları da farklıdır. Bu denge modelinin altında her alan

gereklidir. Örneğin baĢarma ihtiyacı iĢte sevgi ihtiyacı ise evde doyurulabilir.

Bu iki alan arasında da sınırlar vardır. Üç çeĢit sınır bulunmaktadır. Bunlar, fiziksel sınır,

zamansal sınır ve psikolojik sınırlardır.

Fiziksel: ĠĢ ya da aileyle ilgili davranıĢların sergilendiği mekanlar, en bilenen örnekleri ise iĢ

yeri ve evdir.

Zamansal: ÇalıĢma saatleri ya da uyku saatleri gibi iki yaĢam alanını birbiri ile ayıran zaman

çizelgeleri ya da programlardır.

Psikolojik: Birey kendisi belirler. Bu sınırlar Bireyin duygularını düĢüncelerini ve o yaĢam

alanının darlığını ya da geniĢliğini belirler.

Geçirgenlik; bir alandaki unsurların diğer alana girebilme derecesidir. Örneğin, birey evde

çalıĢıyor olabilir, çalıĢtığı odanın kapıları ve duvarları onun iĢi etrafında bir tür fiziksel sınır yaratır

ancak bu sınır çok geçirgen olabilir. Çünkü aile üyeleri bireyin çalıĢtığı ofise sık sık girebilir ve

onunla konuĢabilirler. Fiziksel ve zamansal sızıntılar diğer alanı hatırlatıcı bir unsur olarak bazen

olumlu bazen de iĢinde kesintiler olarak algılanabilir. Sınırlar arasındaki sızıntı psikolojikte olabilir.

Duyguların ve davranıĢların iĢten eve ya da evden iĢe olumlu ya da olumsuz yayılması olasıdır.

Esneklik; bir alanın taleplerine bağlı olarak sınırın daralma ve geniĢleme derecesidir. Sınırların

zamansal ve psikolojik esnekliğinden söz edilebilir.

Sınırlar arasında çok önemli ölçüde geçirgenlik ve esneklik meydana geldiğinde “kaynaĢma”

olur. Psikolojik bütünleĢme bir kiĢinin kiĢisel veya aile deneyimini iĢinde kullandığı zaman veya iĢ

deneyimini aile yaĢamını zenginleĢtirmek için kullandığında oluĢabilir.

Ġġ-AĠLE ÇATIġMASININ TÜRLERĠ

123

ĠĢ-aile çatıĢması yapısal farklılıkları ve çatıĢmaya neden olan temel özellikleri bakımından

üç grupta ele alınmaktadır. Buna göre iĢ-aile çatıĢmasının Zaman, davranıĢ ve gerginlik esaslı

olmak üzere 3 türü vardır.

A. Zaman Esaslı ÇatıĢma

Zaman esaslı iĢ-aile çatıĢması; bir rolün yerine getirilmesiyle ilgili zaman baskısının, diğer

rolün taleplerini ve beklentilerini engellemesi durumunda oluĢmaktadır. Bir baĢka ifadeyle iĢ veya

aile rollerinden birinin yerine getirilmesi için ayrılan zamanın diğer rolün yerine getirilmesini

zorlaĢtırması hatta olanaksız hale getirmesi ile ortaya çıkan bir çatıĢma Ģeklidir. Zaman esaslı iĢ-aile

çatıĢmasında en temel ve belirleyici unsur zamandır yani çatıĢmanın nedeni zamanın kısıtlı

olmasıdır. KiĢi sahip olduğu rollerin gereklerini gün içerisinde yerine getirmek zorundadır.

Üstlenilen her bir yeni rol ise diğer rollere daha az zaman kalmasına neden olacaktır. Azalan bu

zamanda rolün gereklerinin tam olarak yerine getirilmesini güçleĢtirecek ve dolayısıyla da birey

zaman esaslı ya da zaman temelli çatıĢma yaĢayacaktır. Zaman esaslı iĢ-aile çatıĢmasının örgütsel

nedenleri; fazla mesai, düzensiz iĢ saatleri, günlük ya da haftalık çalıĢma saatleri, ailevi nedenleri

ise; küçük çocuk sahibi olmak, büyük aileler ya da eĢlerin ikisinin de çalıĢması olabilir. Bunların

dıĢında terfi ederek daha üst kademedeki bir göreve atanmak, acil bir sipariĢ için fazla çalıĢmak,

yeni bir iĢe baĢlamak da zaman esaslı çatıĢmanın iĢ ile ilgili olan sebeplerindendir. Hafta sonu

çocuğu ile sinemaya ya da maça gitmek için plan yapan bir baba iĢyerinde geliĢen ani bir durumla

hafta sonu da çalıĢmak zorunda kalıyorsa yaĢayacağı iĢ-aile çatıĢması zaman esaslı olacaktır. Bir

diğer açıdan akĢam evinde iĢi ile ilgili bir rapor hazırlamayı düĢünen anne, eve geldiğinde küçük

çocuğunun bakımı ya da hastalığı gibi nedenlerle bunu yapamadığında yine zaman esaslı çatıĢma

yaĢayabilecektir.

B. Gerginlik Esaslı ÇatıĢma

Bir alanda strese maruz kalmanın yol açtığı, yorgunluk, gerilim, sinirli olma durumunun

diğer bir alanda kiĢinin performansını olumsuz yönde etkilemesi durumudur. Psikolojik nedenli ya

da gerilim temelli çatıĢma olarak da bilinen bu çatıĢma türünde kiĢinin iĢ veya aile rolünün onda

bıraktığı bazı olumsuz psikolojik sonuçlar diğer rolün tüm gerekleriyle yerine getirilmesini

önlemektedir. Kinnunen ve Mauno ise, gerginlik esaslı çatıĢmayı bir roldeki gerilim semptomlarının

diğer rolün performansını etkilemesi olarak tanımlamıĢlardır. Bir baĢka çalıĢmada ise gerginlik

esaslı çatıĢma kısaca, kiĢinin iĢ veya aile alanındaki psikolojik durumunu diğer alana taĢıması

Ģeklinde ifade edilmektedir. Dolayısıyla gerginlik esaslı iĢ-aile çatıĢması kiĢinin iĢ ya da aile

alanında üstlendiği rol nedeniyle hissettiği stres ve gerilimin diğer rolün gereklerinin yerine

getirilmesini engellemesi ya da aksatması olarak ifade edilebilir. Birey akĢama kadar iĢinde karĢı

124

karĢıya kaldığı birçok olumsuzluk nedeniyle yorgun, gergin, sinirli veya endiĢeli olarak eve

döndüğünde, bu durumu onun ailesi ile ilgili birtakım sorumluluklarını yerine getirmesini

engellediğinde gerginlik esaslı iĢ-aile çatıĢması yaĢanmıĢ olmaktadır. Benzer Ģekilde evinde eĢi ile

tartıĢan ya da çocuğu ile ilgili olarak çok sinirlenen bir kiĢinin bu durumu iĢine, yöneticisine ya da

iĢ arkadaĢlarına yansıtması da aile rolünün iĢ rolüne engel olması anlamına gelmektedir. Ġki

durumda da bir alanda meydana gelen olumsuzluk ve gerginlikler diğer alana taĢınmakta ve diğer

alanla ilgili rolün performansını da düĢürmektedir. Ancak günlük yaĢamda bu durumun daha ziyade

iĢ ile ilgili gerginliğin eve yansıması Ģeklinde olması daha sık rastlanır bir durumdur. Ayrıca bireyin

iĢ ile ilgili gerginliğini eve yansıtması durumunda göreceği anlayıĢ ve sabır, ev ile ilgili sorunlarını

iĢine yansıttığında göreceği anlayıĢtan daha fazla olacaktır. Bu çatıĢma durumunda bazen her iki

alanda da yaĢanan gerilimin birbirlerini olumsuz etkileme durumu da görülebilmektedir.

C. DavranıĢ Esaslı ÇatıĢma

DavranıĢ esaslı ya da davranıĢ temelli çatıĢma bir rolün gerektirdiği davranıĢların diğer bir

roldeki davranıĢlarla uyumsuz olması ya da uyumu güçleĢtirmesi durumudur. Bir baĢka ifadeyle

davranıĢ esaslı çatıĢma bir rolde gerçekleĢtirilen davranıĢ biçimlerinin diğer rolün beklenen

davranıĢlarıyla uyuĢmamasıdır. Bireyin sahip olduğu rolün gerektirdiği gibi davranıĢlar sergilemesi

gereklidir. KiĢi evinde iĢyerindeki gibi, iĢyerinde de evindeki gibi davranırsa sorun ve çatıĢma

çıkabilecektir. Örneğin evinde ailesine karĢı son derece sıcak, hassas ve yumuĢak davranan kiĢi

iĢyerinde de emri altında çalıĢanlara da aynı Ģekilde muamele ederse sorun yaĢaması kaçınılmaz

olacaktır. Çünkü iĢ ve aile yapısal özellikleri gereği farklı davranıĢ biçimlerini onaylamaktadır.

Benzer Ģekilde iĢinde son derece otoriter ve disiplinli olan bir baba evde de eĢine ve çocuklarına

karĢı aynı davranıĢları sergilemeye çalıĢtığında ailesi ile sorun yaĢama ihtimali artacaktır.

6.1.Ġġ STRESĠ

Stres, kiĢilerin davranıĢlarını, iĢ verimliliğini, baĢkaları ile olan iliĢkilerini etkileyen bir

kavramdır. KiĢi ile çevresinin etkileĢimini içeren, tutum ve davranıĢlarına yön veren güç, ya da bazı

uyarıcılarla kiĢinin beden ve zihin sağlığının tehdit edilmesi ile ortaya çıkan bir durum olarak

tanımlanabilir.

Stres kaynakları (stressor) olarak adlandırılan birçok faktör iĢ stresine neden olabilmektedir.

Stres kaynağı olarak; sosyal destek eksikliği, iĢ doyumsuzluğu, rol çatıĢması ve karmaĢıklığı ile

örgütsel politikalar sayılabilir. Zaman baskısı, adil olmayan ödüllendirmeler, sorumluluklar, kariyer

programları, liderlik tipleri ve organizasyonun yapısı da iĢ stresine neden olabilen diğer önemli

unsurlardır.

125

Stresin sonuçları, genellikle psikolojik durum ve fiziksel belirtileri kapsamaktadır. Bu

belirtiler; bireylerin verim ve performansının düĢmesi, iĢten ayrılması, iĢe devamsızlığın artması, iĢ

kazası ve yaralanmalar, sigara, alkol, ilaç, uyuĢturucu madde kullanımını tetiklemesi gibi maddi ve

manevi zararları içermektedir.

6.2.TÜKENMĠġLĠK SENDROMU

TükenmiĢlik kavramı ilk kez Graham Greene‟in 1961 yılında yayınlanan “A Burnt-Out

Case” (Bir TükenmiĢlik Olayı) adlı romanında kullanılmıĢtır. YaĢadığı ruhsal eziyet ve düĢ kırıklığı

sonucunda iĢinden ayrılarak Afrika ormanlarına kaçan bir mimarın hikâyesini konu edinen bu

eserde, tükenmiĢlik; “büyük bir bıkkınlık ve kiĢinin iĢine duyduğu bağlılık ile idealizminin

sönmesi” olarak tanımlanmıĢtır.

TükenmiĢlik konusunda çalıĢan birçok araĢtırmacının farklı tanımlamaları mevcuttur. Ancak

günümüzde tükenmiĢlik dendiğinde ilk akla gelen isim Christina Maslach‟tır. Maslach‟a göre

tükenmiĢlik, iĢ yerindeki stres kaynaklarına yönelik ortaya çıkan uzun süreli psikolojik bir

sendromdur ve özellikle iĢ ve çalıĢan arasındaki uyumsuzluktan kaynaklanan kronik bir gerginliktir.

Daha basit bir ifadeyle tükenmiĢlik, insan ruhunun çöküĢü ve yavaĢ ancak sürekli olarak geliĢen,

insanı kurtuluĢu zor bir girdabın içine sürükleyen bir hastalıktır. KiĢisel idealler ve istekler ile

çalıĢma koĢullarındaki uyumsuzluk tükenmiĢliğe neden olmaktadır. Özellikle kendilerini iĢlerine

adayan, çalıĢmayı sosyal yaĢamlarına tercih ederek kendileri için vazgeçilmez olarak gören

bireylerin tükenmiĢlik riskinin yüksek olduğu söylenebilir.

6.3. Ġġ STRESĠ, TÜKENMĠġLĠK SENDROMU VE Ġġ-AĠLE

YAġAM DENGESĠ ARASINDAKĠ ĠLĠġKĠ

Stres ve tükenmiĢlik iĢ hayatında en sık duyulan kavramların baĢında gelmektedir. ĠĢ stresi,

günlük iĢ taleplerinin bir parçası olarak kabul edilmektedir. Stresin ortaya çıkması, kiĢinin iĢ

çevresindeki değiĢiklikleri algılaması ve bu değiĢikliklere verdiği tepkiyle ilgilidir. Dolayısıyla iĢ

stresinin aynı iĢ yerindeki bireyler arasında farklı farklı olması kaçınılmazdır. Bu nedenledir ki, iĢ

stresi bazı kiĢilerde kısa süreli rahatsızlık hissine neden olurken, bazı kiĢilerde ise etkileri uzun

süreli olabilmektedir.

ĠĢ stresini oluĢturan etkenler sadece iĢ stresi yaratmakla kalmayıp, çalıĢanın iĢ aile yaĢam

dengesinin bozulmasına da neden olmaktadır. ĠĢ stresinin, kiĢinin iĢ-aile yaĢam dengesini bozması,

hem aile yaĢantısı hem de iĢ yaĢamı üzerinde olumsuz sonuçlar yaratabilmektedir. Kadınların 1980

126

sonrası iĢ dünyasında daha fazla yer almaya baĢlamaları, özellikle zaman sorunu nedeniyle,

çalıĢanların aile yaĢamlarının ve buna bağlı olarak da iĢ yaĢamlarının bozulmasına yol açmıĢtır.

KiĢilerin iĢ ve aile yaĢamları arasında sağlıklı bir denge kurarak, bir yandan iĢ hayatında

verimli çalıĢmaları, diğer yandan özel yaĢamlarında ailelerine daha fazla zaman ayırarak mutlu

olmaları çok kolay değildir. Bunun sebebi ise, iĢ ve aile yaĢam alanlarının sürekli değiĢen bir yapıda

olmaları ve birbirinden etkilenmeleridir. TükenmiĢlik sendromunun bireyde yaratacağı psikolojik ve

fiziksel sorunlar bireyin sosyal ve aile iliĢkilerinin de bozulmasına yol açabilmektedir. Kendini

bitkin, yorgun ve hiçbir Ģeyden keyif almayan bir kiĢi olarak gören bireyin iĢ hayatındaki

sıkıntılarının giderek artması ve bu durumun zaman içerisinde aile hayatına da olumsuz yansıması

kaçınılmaz olur.

6.4.Ġġ VE YAġAM DENGESĠZLĠĞĠ

Çoğunlukla iĢ-hayat dengesizliği, depresyon, endiĢe ya da evlilik anlaĢmazlıkları olarak

kendini gösterir. Ġki önemli uyarı iĢareti, kayda değer baĢka iĢaretlerle birlikte sinirlilik oranında

yeni bir artıĢı ve özel hayatınızda enerji düĢüĢünü içerir. Uyku ve iĢtah da keza sıklıkla etkilenir.

Kilo artıĢı, bölünen uykular gibi çok yaygındır.

Pek çok insan için, iĢ-hayat dengesizliği yavaĢ yavaĢ geliĢir ve bundan dolayı sorun kriz

noktasına ulaĢmadan genellikle bir uzman tarafından tanımlanamaz.

ĠĢ sorumluluklarının kiĢinin iyilik halini etkilediğinin belirtileri nelerdir?

Eve iĢ getirmek,

Geceleri çok geç saatlere kadar ve/veya hafta sonları çalıĢmak,

ĠĢle ilgili zorunluluklarınız ya da süre kısıtı nedeniyle sosyal planlarınızı sürekli iptal etmek,

Depresif bir ruh hali ve/veya enerji düĢüklüğü

Zayıf uykular (iĢle ilgili rüyaları içeren)

Değer verdiğiniz diğer insanlarla ve/veya çocuklarla sorunlar

ĠĢtahta ve kiloda değiĢiklik.

ĠĢ ve aile birbirine en çok ne zaman etki ediyor?

“ĠĢin aileye etkisi”

127

Çok uzun, düzensiz ve esnek olmayan çalıĢma saatleri

Çok seyahatin olması

ĠĢ yükü ve iĢ stresi

ĠĢte kiĢilerarası çatıĢmalar

Kariyerdeki değiĢiklikler

Yöneticinin ya da kurumun destekleyici olmaması

Yöneticilerin, çalıĢanların iĢ ve yaĢam rollerini dengelemede önemli bir belirleyici olduğu

da yapılan araĢtırmalarla ortaya konulmaktadır. ĠĢ-yaĢam hayatı arasındaki dengenin sağlanması

yöneticinin ne kadar destek verdiği ve özel yaĢam sorumluluklarına karĢı ne kadar hassas

olduğundan etkilenmektedir. Yöneticiler ve iĢverenler, çalıĢanların iĢ ve yaĢam sorumluluklarını

dengelemek adına esnek çalıĢma saatleri, çalıĢanlara kendi programlarını planlama özgürlüğünün

verilmesi, evden çalıĢma, iĢyerinde kreĢ açılması gibi uygulamaları hayata geçiren kiĢiler

olduklarından iĢ-yaĢam dengesine bakıĢ açıları ve destekleri de önem arz etmektedir.

“Ailenin iĢe etkisi”

Çocuğun varlığı

Çocukların bakımından birinci derecede sorumlu olma (kadınların geleneksel “bakım”

rolleri)

YaĢlıların bakımı

Aile bireyleri arasındaki çatıĢmalar

Aile bireylerinin destekleyici olmaması.

EĢlerinin çocuk bakımına destek verdiği bireylerin iĢ yaĢamı kalitesi artar, aile geliri daha

yüksek bireyler daha yüksek iĢ performansı gösterir, eĢlerinden fiziksel, düĢünsel ve duygusal

destek alan kiĢilerin bağımsızlığı artar, iĢle ilgili sosyal bağlantıları çoğalır, iĢyeri aidiyeti yükselir,

kariyerlerinden aldıkları tatmin artıĢ gösterir.

6.5.Ġġ TATMĠNĠ

ĠĢ tatmini, çalıĢanın iĢ yerinden beklentilerini ve iĢine karĢı tutumunu ifade etmektedir ve

çalıĢanların bedensel ve zihinsel sağlıklarını etkiler. ĠĢ tatmini denince, iĢin sağladığı maddi

128

kazanımlar, iĢ arkadaĢlarıyla birlikte çalıĢmaktan duyulan memnuniyet ve ürün meydana getirmenin

sağladığı mutluluk akla gelmektedir.

ĠĢ, kiĢinin önem verdiği Ģeyleri ne ölçüde sağlıyorsa, kiĢinin iĢten alacağı tatmin de o oranda

fazla olacaktır. ĠĢ tatmini, iĢin özellikleri ile çalıĢanın istekleri birbirine uyduğu zaman gerçekleĢir.

ĠĢ tatmini genel olarak iĢe yönelik bireysel değerlendirme sonucunda ortaya çıkan duygusal durum

olarak tanımlanmaktadır. Bu yönüyle iĢ tatmini, iĢi gönülden yapmak gibi bireysel süreçlerin yanı

sıra; kararlara katılmak gibi yapısal süreçlerle de iliĢkilidir.

6.6.Ġġ VE AĠLE YAġAMI KALĠTESĠNĠ ARTTIRMAK ĠÇĠN

YAPILACAKLAR

A. Sosyal ve kiĢisel zamanlarınızın programını yapın.

Bir Ģeyi programlamak çeliĢkili bir Ģekilde onu azaltmak gibi görünürken – bilhassa sosyal

ve kiĢisel zamanları programlamak – adanmıĢ zamanlarınızı oluĢturmak gerçekten yapmanız

gereken ilk Ģey olabilir. Bir doktor randevusu alır gibi, sosyal faaliyetlerinizi ve kiĢisel

zamanlarınızı takvime koyun. Örneğin, yaĢamınızda egzersize yer vermek istiyorsanız, bir spor

salonuna kaydolarak haftanın belirli gün ve saatlerinde uyacağınız bir kiĢisel aktivite planı

oluĢturabilirsiniz.

Önemli olan genel ve muğlak olandan, belirli ve sınırlanmıĢ bir zaman davranıĢına

yönelmektir. Eğer kendiniz programlarsanız gerçekleĢmesi büyük bir ihtimaldir. Burada zamanı

netleĢtirmek kritik bir öneme sahiptir. Planınıza ilave bir destek için bunu çevrenizdeki kiĢilerle

paylaĢmanız da önemlidir. Eğer birilerine söylerseniz, planlarınız daha somut hale gelir.

B. Diğerlerine limitler ve sınırlamalar koyun.

Zeki ve hırslı olduğunuz için iĢ yerinde her yeni proje ve çalıĢma için gönüllü olmanıza

gerek yok. Unutmayın ki, önemli olan nicelik değil, niteliktir. Yani eğer kendinizi gererseniz,

yaptığınız iĢinizin kalitesi bundan nasibini olumsuz olarak alacaktır.

C. Yardım isteyin

129

Zaman zaman hepimiz baĢkalarının yardımına ihtiyaç duyarız. Pek çok kiĢinin inandığının

aksine, baĢkalarından yardım istemek, bir zayıflık iĢareti değildir. Tam tersine, bir görevi

tamamlamak için gerektiğinde yardım almak olgun ve sorumlu bir yaklaĢımdır.

Yardım istemeyi zayıflık iĢareti olarak görüp, “iĢ yapan rolü” sahiplenildiğinde, etrafınızdakiler

nasıl olsa siz bunların hepsini yapıyorsunuz diye düĢünmeye baĢlar. Biz kendimizi nasıl

resmedersek, neticede insanlar bize o Ģekilde davranırlar.

D. Mesai dıĢı aktivitelerinizi planlayın.

Öğle arası, iyi bir yemekten zevk almak, sosyalleĢmek ve belki de daha önemlisi, geçici bir

süre için de olsa çevrenizi değiĢtirmek için iyi bir fırsattır. Bir restoranda arkadaĢınızla buluĢmanın

ya da yürüyüĢe çıkmanın keyfini yaĢayabilirsiniz. Ne yaparsanız yapın, yemeğinizi masanızda

yemeyin. Bu hem fiziksel hem de zihinsel olarak sağlıklı bir hareket değildir. DıĢarı çıkın ve biraz

temiz hava alın. Geri döndüğünüzde iĢiniz orada olacak ve siz ferahlamıĢ ve yeniden Ģarj olmuĢ

olacaksınız.

ĠĢ çıkıĢı yapacağınız bir aktivite planı da son derece iyi hissettirebilir. Bir tür stres düĢürücü

olarak hareket eder, böylelikle gerginliğinizi eve taĢımazsınız. Tatillerinizi, hatta hafta sonlarınızı

vakti gelmeden önce planlayın. Seyahatleri planlamak önemlidir, öyle ki beklerken de keyif

alırsınız. Aksi halde iĢteki zamanınız bitmez görünür.

E. Kendinize değerlerinizi ve önceliklerinizi hatırlatın.

Değer verdiğiniz Ģeyleri gözden geçirin ve kendinize, hayatınızda önemli olan Ģeyleri

hatırlatın. Fazla mesai yaptığınız günleri hatırlamayabilirsiniz, fakat arkadaĢlarınızla sahilde

geçirdiğiniz hafta sonunu ya da sevdiğiniz biriyle yediğiniz güzel bir akĢam yemeğini anmaktan

mutluluk duyarsınız. Uzun iĢ saatlerinin maddi getirisi hoĢ olabilir, fakat bundan keyif alacak

zamanınız ya da enerjiniz olmazsa çok da fazla anlam ifade etmeyecektir.

Yeni görevlerden vazgeçmek için kendinize izin vermeniz önemlidir. Kendine güvenli

olmak, ihtiyaçlarınıza yakın ilgi göstermeniz ve onları ciddiye almanız da demek. Örneğin,

ÇarĢamba akĢamı sporunuzın ya da arkadaĢ toplantınızın önemini kendinize hatırlatın. Gerçekten

bunları kaçırmak istiyor musunuz?

ĠĢ yerinde çok güzel iĢleyen bazı kuralları -zaman yönetimi, sorumluluk aktarma- kiĢisel

hayatınızın geri kalanını organize etmekte de deneyin. Ve baĢkalarına olduğu gibi kendiniz için de

limitler koyun; “Eve iĢ getirmek yok” gibi.

130

F. Hayır demesini bilin.

ĠĢ, doğası gereği bir grup çalıĢmasıdır. ĠĢ arkadaĢlarından soyutlanmadığımız ve tek baĢına

ağır sorumluluklar üstlenmediğimiz ölçüde, konumumuz güvenlidir. Fakat bazen, genel çıkar ve

uzlaĢmayı korumak uğruna kendimizden ödün vermeye ve katılmadığımız kararları kabule

sürükleniriz. Takdir edilme, beğenilme ya da çalıĢkanlığını sergileme düĢüncesiyle sessiz

kalabiliriz. Sesimizi duyurmaya, farklı olduğumuzu kabul ettirmeye ya da fikirlerimizde direnmeye

yeltenirsek, iĢ yerindeki sadakat ve dürüstlüğümüzün sorgulanacağı kaygısına kapılabiliriz. Böylece

söylemekten çekindiğimiz “hayır” kelimesi iĢ huzurumuz için tehdit oluĢturabilir. Daha fazla iĢ

yükü, uzayan mesai saatleri, artan iĢ stresi aile yaĢamına da olumsuz yansıyabilir ve iĢle birlikte

evdeki huzuru da bozabilir. Zor olsada, bazen iĢ yaĢamındaki çıkarlar ile kiĢisel çıkarları ayrı

tutmalı ve gerektiği gibi davranmalı, hayır diyebilmeliyiz.

KAYNAKÇA

Akçay, ġ. (2008). Ġstanbul Üniversitesine Bağlı Tıp Fakültelerinde Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Ana

Bilim Dalları ile Travma ve Acil Cerrahi Birimlerinde Görev Yapan Son Dönem Tıpta Uzmanlık

Öğrencilerinin Çocuk Ġstismarı ve Ġhmali ( ÇĠVĠ ) Konusunda Bilgi, Deneyim ve DavranıĢlarını

Belirleme AraĢtırması. (Uzmanlık tezi). İstanbul Üniversitesi/Tıp Fakültesi, İstanbul.

Aksaray, S. (2011). Siber Zorbalık. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 20, Sayı 2, S.405-432.

AktaĢ, Ö. (2011). BoĢanma Nedenleri ve BoĢanma Sonrasında KarĢılaĢılan Güçlükler, Ġzmir.

Aktu, Y. (2016). Levinson‟un Kuramında Ġlk YetiĢkinlik Döneminin YaĢam Yapısı. Psikiyatride Güncel

YaklaĢımlar. Current Approaches in Psychiatry 2016;8(2):162-177.

Akyüz, A.(2018). Üniversite Öğrencilerinin Sosyal Medyaya ĠliĢkin Tutumları Ġle Aile Ġçi ĠletiĢim Ve

Yalnızlık Algısı Arasındaki ĠliĢkinin Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.

Alican-ġen, A. (2018). Türkiye‟de Kadına Yönelik ġiddetle Mücadelede Kurumlar Arası ĠĢbirliği

Süreci ve 6284 Sayılı Yasanın Uygulanabilirliği. Motif Akademi Halk Bilimleri Dergisi, 11(22),

141-161.

Anadolu Üni. AÖF Yayını (2005). 797 Özel Öğretim Yöntemleri. EskiĢehir

Arıcak, O.T. (2011). Siber Zorbalık: Gençlerimizi Bekleyen Yeni Tehlike. Kariyer Penceresi, 2 (6), 10-

12.

Arıcak,T., Siyahhan,S., Uzunhasanoğlu,A., Sarıbeyoğlu ,S., Çıplak, S., Yılmaz,N., & Memmedov,C

.(2008) Cyberbullying among Turkish Adolescents. Cyberpsycology and Behavior. 11 (3), 253-261.

Arısoy Ö. Ġnternet Bağımlılığı ve Tedavisi. Psikiyatride Güncel Yaklașımlar. Current Approaches in

Psychiatry 2009; 1: 55-67.

Atagün, M.Ġ., Balaban, Ö.D., Atagün, Z., Elagöz, M., & Özpolat, A.Y. (2011). Kronik Hastalıklarda

Bakım Veren Yükü, Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 3(3), 516.

Atak, H., Tatlı, C.E., Çokamay, G., BüyükpabuĢcu, H. & Çok, F. (2016). YetiĢkinliğe GeçiĢ:

Türkiye‟de Demografik Ölçütler Bağlamında Kuramsal Bir Gözden Geçirme.Psikiyatride Güncel

YaklaĢımlar.Current Approaches in Psychiatry 2016;8(3):204-227.

Ayas, T. & Horzum, M.B. (2010). Sanal zorba\kurban ölçek geliĢtirme çalıĢması. Akademik Bakış

Dergisi, 19, 1-17.

Aycan, Z., Eskin, M. & Yavuz, S. (2007). Hayat Dengesi, İş Aile ve Hayatı Dengeleme Sanatı. 1.

Baskı. Ġstanbul: Sistem Yayıncılık.

132

Baymur, F. (1983) Genel Psikoloji 5. Basım Ġstanbul

Boidy, J. (2018). How to Support a Family Member With a Disability. 26 Mart 2019 tarihinde

https://www.wikihow.com/Support-a-Family-Member-with-a-Disability adresinden alındı.

Boston University. (2016). Active Listening [handout]. EriĢim adresi http://www.bumc.bu.edu/facdev-

medicine/files/2016/10/Active-Listening-Handout.pdf

Bozdemir, B. S.(2014). Güncel Psikoloji: Psikolojiye Dair Her Şey. Ankara.

Çakır, Ö., Horzum, M. B., & Ayas, T. (2013). İnternet Bağımlılığı ve Psikososyal Faktörler. s.1-16.

Ankara: Anı Yayıncılık

Çankırılı A.(2007). Okul Ailede Başlar. Ġstanbul.

Çarıkçı, Ġ.H. (2010). ”ĠĢ-Aile YaĢam ÇatıĢması: Türkiye‟deki Kadın Yöneticiler Üzerine

BirUuygulama. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 2(2).

Cengizhan C. (2005). Öğrencilerin Bilgisayar ve Ġnternet Kullanımında Yeni Bir Boyut: “Ġnternet

Bağımlılığı”. M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, s. 22, s.83-98.

Çetin, Ġ. (2012). Önyargılarımız Nasıl Oluşuyor? EriĢim adresi

https://www.tavsiyeediyorum.com/makale_8149.htm

Çınar, H. (2018). ĠletiĢim Becerileri Eğitimi [sunum]. Tekirdağ Rehberlik Araştırma Merkezi.

Empati Nedir?. (2018). EriĢim adresi http://upoy.org/empati-nedir.html.

Çokluk, Ö. (2003). Örgütlerde TükenmiĢlik. Yönetimde Çağdaş Yaklaşımlar (2. Baskı). Ankara: Anı

Yayıncılık.

ÇoĢkun, HY. (2010). Özürlü Birey ve Ailesinin Sosyal EletiĢim Sürecinde KarĢılaĢtığı ve YaĢadığı

Durumlar Hakkında Teorik ve Ampirik Bir ÇalıĢma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Cömert T.I. & Kayıran M.S. (2010). Çocuk ve Ergenlerde Ġnternet Kullanımı. Çocuk Dergisi,

10(4):166-170.

Çuhadar, D. & Çam, O.(2011). Ruhsal Hastalığa Sahip Bireylerde Damgalama Süreci ve

ĠçselleĢtirilmiĢ Damgalama. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi.

Deniz, A. (2014). Türkiye‟de Feminizm Tarihi. https://prezi.com/yzpamub5f8km/turkiyede-feminizm-

tarihi/

Dinçel, E.(2006). Ergenlik Dönemi GeliĢimsel Ödevler ve Psikolojik Problemler. (Yayımlanmamış

Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Doğan H., IĢıklar A. & Eroğlu E.S. (2008). Ergenlerin Problemli Ġnternet Kullanımının Bazı

DeğiĢkenler Açısından Ġncelenmesi. KKEFD s: 18.

https://www.wikihow.com/Support-a-Family-Member-with-a-Disability

http://www.bumc.bu.edu/facdev-medicine/files/2016/10/Active-Listening-Handout.pdf%20ten%2010.03.2019

http://www.bumc.bu.edu/facdev-medicine/files/2016/10/Active-Listening-Handout.pdf%20ten%2010.03.2019

https://www.tavsiyeediyorum.com/makale_8149.htm

http://upoy.org/empati-nedir.html.

https://prezi.com/yzpamub5f8km/turkiyede-feminizm-tarihi/

https://prezi.com/yzpamub5f8km/turkiyede-feminizm-tarihi/

133

Durak-Batıgün, A ve Kılıç, N. (2011). Ġnternet Bağımlılığı ile KiĢilik Özellikleri, Sosyal Destek,

Psikolojik Belirtiler ve Bazı Sosyodemografik DeğiĢkenler Arasındaki ĠliĢkiler. Türk Psikoloji

Dergisi, 26 (67), 1-10.

Elmas, S. (2013). ĠĢ-YaĢam Dengesi. 28.12.2018(11:54). EriĢim adresi

https://www.academia.edu/12585149/I%C5%9F_%C3%B6zel_ya%C5%9Fam_dengesi?auto=downl

oad

Erden M. (2010). Okula Uyum Sağlayamayan Farklı Çocuklar. Ġstanbul.

Erdur-Baker, Ö. & Doğan, T. (2018). Kriz Danışmanlığı. Ankara: Pegem

Ersanlı, K.(2005). Davranışlarımız Gelişim ve Öğrenme. Samsun:Hürriyet

EĢği N.(2014). Aile-Çocuk Ġnternet Bağımlılık Ölçeğinin Türkçeye Uyarlanması: Geçerlik ve

Güvenirlik ÇalıĢması. Kastamonu Eğitim Dergisi Cilt:22(2), 807-839.

Etkin ĠletiĢim. EriĢim adresi ftp://ftp.iyte.edu.tr/pub/sunum/insan_iliskileriveofke-

verilecekler/etkin_ile%5B1%5D...pdf

Gökdeniz, Ġ. (2005). Üretim Sektöründeki ĠĢletmelerin Örgüt Ġçi Stres Kaynakları ve Mobilyacılık

Sektöründe Bir Uygulama. Selçuk Üniversitesi S.B.E. Dergisi, ISSN: 1302-1796(13).

Güngör Z.(2018). Çocuğun Odasını Ayırmak. (Yayımlanmamış makale)

Greenstein, L. (2017). 9 Ways To Fight Mental Health Stigma, National Alliance on Mental Ilness.

EriĢim adresi https://www.nami.org/Blogs/NAMI-Blog/October-2017/9-Ways-to-Fight-Mental-

Health-Stigma

Gürses, Ġ. (2005). Önyargının Nedenleri. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi: 14(1), S: 143-

160.

Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü (2014) Türkiye Nüfus ve Sağlık AraĢtırması.

Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü

Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü (2014). Türkiye‟de kadına yönelik aile içi Ģiddet

araĢtırması. EriĢim adresi http://www.hips.hacettepe.edu.tr/TKAA2014_Ozet_Rapor.pdf

Haddou, M. (2018). Hayır Demeyi Bilmek, 11. Baskı. ĠletiĢim: Ġstanbul.

Hanisch, C. (2013). Kişisel Olan Politiktir, 1. Baskı: Kült NeĢriyat: Kocaeli:

https://www.academia.edu/12585149/Iş_özel_yaşam_dengesi?auto=download

https://www.academia.edu/12585149/Iş_özel_yaşam_dengesi?auto=download

ftp://ftp.iyte.edu.tr/pub/sunum/insan_iliskileriveofke-verilecekler/etkin_ile%5B1%5D...pdf

ftp://ftp.iyte.edu.tr/pub/sunum/insan_iliskileriveofke-verilecekler/etkin_ile%5B1%5D...pdf

https://www.nami.org/Blogs/NAMI-Blog/October-2017/9-Ways-to-Fight-Mental-Health-Stigma

https://www.nami.org/Blogs/NAMI-Blog/October-2017/9-Ways-to-Fight-Mental-Health-Stigma

http://www.hips.hacettepe.edu.tr/TKAA2014_Ozet_Rapor.pdf

134

Hayta, M.K. (2014). Biraz Hiperaktifiz Galiba. Ġstanbul:TimaĢ

IĢıkhan, V. (2004). Çalışma Hayatında Stres ve Başa Çıkma Yolları. Sandal : Ankara.

Ġç ĠĢleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü Narkotik Suçlarla Mücadele Daire BaĢkanlığı, 2017

Türkiye UyuĢturucu Raporu, 2017, Ankara

Kandermirci, D. & Kağnıcı, D.Y. (2014). Kadına Yönelik Aile Ġçi ġiddetle BaĢ Etme: Çok Boyutlu Bir

Ġnceleme. Türk Psikoloji Yazıları, 17(33), 1-12. EriĢim adresi

http://www.turkpsikolojiyazilari.com/PDF/TPY/33/01.pdf

Kapız, S. Ö.(2002). ĠĢ Aile YaĢamı Dengesi ve Dengeye Yönelik Yeni Bir YaklaĢım: Sınır Teorisi.

Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(3).

KarmıĢ, O. (1990). Türk Ailesinin Temel Karakteristiği. Selçuk Üniversitesi Aile Şurası Bildirisi.

Kaya , A. (2013). İletişime Giriş: Temel Kavramlar ve Süreçler. (s.1-21). Pegem Akademi: Ankara.

Kerimoğlu I. G.(2015). Odaları Ayırma Süreci (Yayımlanmamış makale)

Koçoğlu, M. (2014). Cynicism as a Mediator of Relations Between Job Stress and Work Alienation: A

Study From a Developing Country – Turkey. Global Business and Management Research: An

International Journal, 6(1).

Kulaksızoğlu, A. (1998). Ergenlik Psikolojisi. Remzi:Ġstanbul.

Kütükçüoğlu, E. (2002).Job Stress- Its relationship Wıth Job satisfaction and Work-family Conflict of

Female Employees. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Lopez, A.P. (2017). 10 Ways to Support Friends and Family Members in Prison. 26 Mart 2019

tarihinde https://everydayfeminism.com/2017/02/support-friends-family-in-prison/ adresinden

alındı.

Mahpus Anne ve Babaların Çocuklarıyla ĠliĢkisinde Yol Gösterici El Klavuzu, (2017). Bekleyen

Çocuk. 26 Mart 2019 tarihinde http://childrenofprisoners.eu/wp-content/uploads/2017/04/Mahpus-

Anne-Babalar-ve-C%CC%A7ocuklari-Imprisoned-parents-and-children-good-practice-guide.pdf

adresinden alındı.

Maslach, C. & Leiter, M. P. (1997). The Truthe About Burnout. Jossey-Bass, San Francisco, CA.

Maslach, C., Schaufeli, W. B. & Leiter, M. P. (2001). Job Burnout. Annual Review of Psychology, 52,

397-422.

Maslach, C. (2003). Job Burnout: New Directions in Research and Intervention. Current Directions in

Psychological Science, 12(5), 189-192.

http://www.turkpsikolojiyazilari.com/PDF/TPY/33/01.pdf

https://everydayfeminism.com/2017/02/support-friends-family-in-prison/

http://childrenofprisoners.eu/wp-content/uploads/2017/04/Mahpus-Anne-Babalar-ve-C%CC%A7ocuklari-Imprisoned-parents-and-children-good-practice-guide.pdf

http://childrenofprisoners.eu/wp-content/uploads/2017/04/Mahpus-Anne-Babalar-ve-C%CC%A7ocuklari-Imprisoned-parents-and-children-good-practice-guide.pdf

135

Mesleki Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi Kitapçığı. T.C. Milli Eğitim Bakanlığı.

Moulton, S. (t.y.). Reducing Prejudice: Techniques in Social Psychology. EriĢim adresi

https://study.com/academy/lesson/reducing-prejudice-techniques-in-social-psychology.html

National Center on Birth Defects and Developmental Disabilities, Centers for Disease Control and

Prevention, (2018), Disability & Health Information for Family Caregivers, 26 Mart 2019

https://www.cdc.gov/ncbddd/disabilityandhealth/family.html adresinden alındı.

Yavuz, O. (2018). Ergenlik Döneminde Ġnternet Bağımlılığının Okul BaĢarısı Üzerinde Etkileri.

Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi Cilt: 8 sayı: 15.

Onur, B. (1986) Gelişim Psikolojisi 1. Basım Ankara

Ögel, K.(2014). Ġnternet bağımlılığı. Ġstanbul: ĠĢ Bankası Yayınları

Öner, M.E. (2019) Psike Art Dergisi, Ġstanbul

Özbay, H ve Öztürk, E. (1992). Gençlik. Ġstanbul: ĠletiĢim Yayıncılık A.ġ.

Özbay, H.M. (2000). Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kliniğine BaĢvuran Ergenlerin Kendilerini

Algılamalarıyla BaĢvurmayanların Kendilerini Algılamalarının KarĢılaĢtırılması. Yayınlanmamış

doktora tezi. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Özen Ü. & Korukçu-Sarıcı B., M. Yalnızlık Olgusu ve Sanal Sohbetin Yalnızlığın PaylaĢımına Etkisi:

Üniversite Öğrencileriü Üzerinde Bir AraĢtırma. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler

Dergisi 2010; Cilt: 24, Sayı: 1.

Özmutaf, N.M. (2006). Örgütlerde Ġnsan Kaynakları ve Stres: Ampirik Bir YaklaĢım. Ege

Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 23 (1-2).

Öztürk-Kılıç, E. (1994). Ergenlik Döneminde Aile ve ArkadaĢ ĠliĢkileri. Türk Psikiyatri Dergisi, 5 (2),

113-118.

Özakar, S. & Gözen, D. (2012). Erken Çocukluk Döneminde Masturbasyon Sorunu Olan Çocuğa

HemĢirelik YaklaĢımı.

Page, A. & Ġnce, M. (2008). Aile Ġçi ġiddet Konusunda Bir Derleme. Türk Psikoloji Yazıları, 11(22),

81-94. 15 Ocak 2019 tarihinde bu adresten alınmıĢtır.

http://www.turkpsikolojiyazilari.com/PDF/TPY/22/81-94.pdf.

Parlak-Börü, ġ. (2017). Kadının Korunmasına ĠliĢkin Uluslararası SözleĢmeler ve Türkiye‟nin

Konumu. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, (özel sayı), 43-63. 14 Aralık 2018, Jurix.

Plotnik, R.(2009). Psikolojiye Giriş. Ġstanbul, Kaknüs Yayınları, s.s: 176-180.

https://study.com/academy/lesson/reducing-prejudice-techniques-in-social-psychology.html

https://www.cdc.gov/ncbddd/index.html

https://www.cdc.gov/

https://www.cdc.gov/

https://www.cdc.gov/ncbddd/disabilityandhealth/family.html

http://www.turkpsikolojiyazilari.com/PDF/TPY/22/81-94.pdf

136

Polat, O. (2007). Tüm boyutlarıyla Çocuk İstismarı Tanımlar. Ankara: Seçkin.

Polat, O. (2007). Tüm Boyutlarıyla Çocuk İstismarı Önleme ve Rehabilitasyon. Ankara: Seçkin

Polat, O. (2009). Klinik Adli Tıp. Ankara: Seçkin.

Polat, O. (2016). ġiddet. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 22(1),

15-34. 26 Aralık 2018, DergiPark.

Postman N.(1995). Çocukluğun Yokoluşu. Ankara.

Savcı, Ġ. (1999). ÇalıĢma YaĢamı ile ÇalıĢma DıĢı YaĢam Alanlarının ĠliĢkisi Üzerine Kuramsal

YaklaĢımlar. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 54(4).

Sümer N. & Güngör N. (1999). Yetişkin Bağlanma Stilleri Ölçeklerinin Türk Örneklemi Üzerinde

Psikometrik Değerlendirmesi ve Kültürlerarası Bir Karşılaştırma. Ankara.

Supporting a family member with serious mental illness, 26 Mart 2019 tarihinde

https://www.apa.org/helpcenter/improving-care adresinden alındı.

Sürgevil, O. (2006). Çalışma Hayatında Tükenmişlik Sendromu-Tükenmişlikle Mücadele

Teknikleri. Nobel Yayın Dağıtım, Ankara.

ġahin T. (2015). Çocuk gelişimi: 0-14 Yaş Çocuğunun Gelişim Özellikleri

ġatır, F.S. (2002). Work-Family Conflict: In Relation With Job Involvement and Family Involvement.

Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

ġen, B. (2013). Boşanma Süreci ve Arabuluculuğu. Ankara

ġimĢek, L. (1995). ĠĢ Tatmini. Verimlilik Dergisi, 12.

T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. (2015). Türkiye‟de kadına yönelik aile içi şiddet araştırması

(Yayın no. 978-605-4628-75-9). Ankara: Elma Teknik Basım Matbaacılık.

T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (2016). Aile içi şiddetle mücadele projesi (Yayın no. b.).

file:///C:/Users/Aile/Downloads/AILE%20MAHKEMESI%20EGITICI%20EL%20KITABI%20(ek

).pdf

T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (b.t.). Çocuk bakım kuruluşlarında çalışan personele yönelik

istismar ile mücadele rehber kitapçığı (Yayın no. 07).

https://cocukhizmetleri.aile.gov.tr/uploads/pages/yayinlar-ana-baslik/cocuk-bakim-kuruluslarinda-

calisan-personele-yonelik-istismarla-mucadele-rehber-kitapcigi.pdf

Tınaz P. (2006). ĠĢyerinde Psikolojik Taciz (Mobbing). Çalışma ve Toplum. 4(13).

https://www.apa.org/helpcenter/improving-care

https://cocukhizmetleri.aile.gov.tr/uploads/pages/yayinlar-ana-baslik/cocuk-bakim-kuruluslarinda-calisan-personele-yonelik-istismarla-mucadele-rehber-kitapcigi.pdf

https://cocukhizmetleri.aile.gov.tr/uploads/pages/yayinlar-ana-baslik/cocuk-bakim-kuruluslarinda-calisan-personele-yonelik-istismarla-mucadele-rehber-kitapcigi.pdf

137

Topçu ,Ç., Erdur-Baker ,Ö., & Çapa- Aydın ,Y. (2008) . Examination of Cyber - bullying experiences

among Turkish students from different school types. Cyberpsychology and Behavior .11 (6) 643-

648.

Topçu, S. (2009). Cinsel İstismar. Ankara: Phoenix

TPD. (2014). Çocuklarda Yas Anne Baba El Kitabı. Türk Psikologlar Derneği.

Türkarslan, N. (2007). BoĢanmanın Çocuklar Üzerine Olumsuz Etkileri ve Bunlarla BaĢetme Yolları.

Aile ve Toplum, 3/11.

Tüzün O. & Sayar K.(2006) Bağlanma Kuramı ve Psikopatoloji. Ġstanbul

TÜĠK. (2018). Hanehalkı BiliĢim Teknolojileri Kullanım AraĢtırması.

http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1028/(EriĢimTarihi:04.08.2018).

Unicef, ( 2010 ). Türkiye‟de Çocuk Ġstismarı ve Aile Ġçi ġiddet AraĢtırması.

Uslu M.(2014). Çocuk Aile ve Okul. Ġstanbul

Ünver, Ö, Tolan, B, Bulut, I. DağdaĢ, C. (1986). 12-24 YaĢ Gençlerin Sosyo-Ekonomik Sorunları.(Ed.

Nihat Nirun) T.C. MEB Gençlik ve Spor Bakanlığı Gençlik Hizmetleri ve Dairesi BaĢkanlığı.

Yavuzer, H.(1997). Ana-Baba Okulu 6. Basım. Ġstanbul .

Yavuzer, H.(1998). Çocuk Psikolojisi 16. Basım. Ġstanbul.

Yavuzer, H. (2017). Ana-Baba ve Çocuk. Ġstanbul: Remzi Kitapevi.

Yavuzer, H. (2018). Çocuk Eğitim El Kitabı. Ġstanbul: Remzi Kitapevi.

Yazgan, Y. (2014). Düşe Kalka Büyümek. Ġstanbul:Doğan

Yıldırım, S. (1995). Yöneticilerin Algıladıkları ĠĢ Tatmini. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 50 (1-2).

Yılmaz, A. & Ekici, S. (2003). Örgütsel YaĢamda Stresin Kamu ÇalıĢanlarının Performansına

Etkileri Üzerine Bir AraĢtırma. Celal Bayar Üniversitesi İş Yönetimi ve Ekonomi Dergisi, 10

(2).

Yılmaz, G., Keser, A. & Yorgun, S. (2010). Konaklama ĠĢletmelerinde ÇalıĢan Sendika Üyelerinin ĠĢ

ve YaĢam Doyumunu Belirlemeye Yönelik Bir Alan AraĢtırması. Paradoks Ekonomi, Sosyoloji ve

Politika Dergisi, 6(1).

Yorbık, Ö. & Mutlu, C. (2016). Çocukluk Çağı Masturbasyonu. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı

Dergisi.

Yörükoğlu, A. (1993). Gençlik Çağı: Ruh Sağlığı ve Sorunlar. 8. Baskı. Ġstanbul: Özgür Yayın Dağıtım

http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1028/(ErişimTarihi:04.08.2018)

138

LTD. ġTĠ.

https://www.zihni.org/esler-arasi-uzlasmaci-diyalogda-on-ilke/

http://www.turkpdr.com/makale/psikoloji-ve-psikolojik-danismanlik-kuramlari/gestalt-terapi.htm

http://www.antalyaozelegitim.com/blog/aile-danismanligi/aile-ici-problemler-ve-cozum-yollari.html

https://www.zihni.org/esler-arasi-uzlasmaci-diyalogda-on-ilke/

http://www.turkpdr.com/makale/psikoloji-ve-psikolojik-danismanlik-kuramlari/gestalt-terapi.htm

http://www.antalyaozelegitim.com/blog/aile-danismanligi/aile-ici-problemler-ve-cozum-yollari.html

Documents

AİLE DESTEK PROGRAMI - Adaletçocuğunuza (eğer henüz yok ise) bir pelüĢ hayvan, battaniye gibi bir uyku arkadaĢı hazırlayabilirsiniz. Bu noktada oyuncağın güvenli olduğuna