PANEVROPSKI UNIVERZITET APEIRON

FAKULTET INFORMACIONIH TEHNOLOGIJA

Redovne studijeSmjer „Inženjering informacionih tehnologija”

Predmet

EKSPERTNI SISTEMI

„PRIMJENA EKSPERTNIH SISTEMA”

(seminarski rad)

Student

Aleksandar Škorić, 19 – 09 / RIT

Predmetni nastavnik

Prof. dr Branko Latinović

SADRŽAJ

UVOD...........................................................................................................................................................3

1. PRIMJENA EKSPERTNIH SISTEMA.........................................................................................................6

2. PRIMJER PRIMJENE EKSPERTNOG SISTEMA EIAxpert U OBLASTI ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE...........10

ZAKLjUČAK.................................................................................................................................................13

Prednosti i nedostaci ekspertnih sistema..............................................................................................13

LITERATURA...............................................................................................................................................14

UVOD

Razvoj kompjuterske tehnologije i njenih mogućnosti dovodi do oblasti u kojoj se na računaru pokušavaju modelirati procesi ljudskog mišljenja. Razvoj ove naučne discipline, koja se bavi metodama, tehnikama, alatima i arhitekturama za rješavanje logički komplikovanih problema odvija se u dva pravca. Prvi podrazumijeva postizanje inteligentnijeg ponašanja računara koji će biti što upotrebljiviji, a drugi modeliranje na računaru procesa ljudskog mišljenja i time doprinošenje razumijevanju čovjekovog inteligentnog ponašanja.

Kao posljedica tog nastojanja došlo je do pojave ekspertnih sistema. To su računarski programi čiji algoritmi realizovani različitim metodama vjestačke inteligencije rješavaju probleme na osnovu znanja iz nekog uskog područja. Znanje koje takav sistem posjeduje formira se uz pomoć eksperta na bazi pravila zaključivanja i podataka neophodnih za rješavanje tih problema. Kasnije ekspert koristi taj računarski program da bi riješio neki jos složeniji problem iz te oblasti. Rješavanje takvog problema takođe se memoriše u bazu znanja, čime ekspertni sistem dinamički povećava svoje znanje i mogućnosti.

Ekspertni sistemi su programi koji, pri rješavanju problema različitog domena, izvode postupke koji su sličniji ljudskom rezonovanju od numeričkih tehnika računanja. Ovi postupci zasnovani na eksperimentalnom ljudskom znanju, kodirani su u vidu programa koji se nazivaju mehanizmi zaključivanja i intenzivno koriste podatke organizovane u formama koje se nazivaju baze znanja.

Osnovna pretpostavka na kojoj se zasniva oblast ekspertnih sistema kaže da je znanje moguće predstaviti simboličkim izrazima i to preko simboličkih opisa, kojima se odlikuju definicioni i empirijski odnosi u posmatranom području i postupaka za manipulaciju tim odnosima.

Terminološki gledano paralelno sa terminom ekspertni sistemi za isti pojam koriste se i sljedeći termini: sistem zasnovan na znanju, inteligentni informacioni sistem, inteligentni sistem zasnovan na znanju, te baza znanja.

Drugim rječima ekspertnost se može definisati kao znanje, razumijevanje i vještina rješavanja problema u određenoj oblasti. Jednu od prvih definicija ekspertnih sistema dao je Fingenbaum i ona glasi: "Ekspertni sistem je inteligentni računarski program koji koristi znanje i mehanizme zaključivanja u rješavanju problema takve složenosti da je za njihovo rješavanje potreban čovjek ekspert".

Znanja u ekspertnim sistemima čine činjenice i heuristika (iskustvo i osjećaj). Činjenice su glavni dio informacija široko distribuiranih, javno raspoloživih i usaglašenih na nivou eksperata (stručnjaka) u oblasti. Heuristika su lična, malo distribuirana pravila prihvatljivog rasuđivanja, koje karakteriše odlučivanje na nivou eksperta u oblasti. Performanse ekspertnih sistema su funkcija veličine i kvaliteta baze znanja, a ne određenog formalizma i mehanizma zaključivanja.

Buhman je definisao ekspertne sisteme preko sljedećih osobina:

ekspertiza - cilj je da sistem dostigne visok stepen performansi koje postiže čovjek - ekspert u nekom zadatku;

rezonovanje manipulacijom simbola; opšta sposobnost rješavanja problema u datom domenu; složenost i težina, jer problemi u datom domenu moraju da budu dovoljno složeni

i teški da bi se zahtijevalo rješenje eksperata; reformulacija - preobražavanje prvobitne forme u kojoj je problem bio postavljen

u formu podesnu za obradu prema ekspertskim pravilima; rezonovanje o sebi - skup zahtjevanih sposobnosti u sistemu koji omogućavaju da

sistem rezonuje o sopstvenim procesima i vrsta zadatka za čije se obavljanje izgrađuje.

Na sličan način Hajes - Rot daje sljedeće karakteristike:

sličnost koja je obezbijeđena pravilima visokog nivoa, gdje se izbjegava slijepo pretraživanje, što rezultuje visokim performansama i robusnošću,

rasuđivanje koje je dato simboličkim predstavljanjem znanja i manipulisanjem simbolima,

mogućnost reformulacije simboličkog znanja, konverzije iz opisa u oblik pogodan za primjenu ekspertnih pravila,

rasuđivanje „o sebi“, tj. ispitivanje sopstvenog rasuđivanja i objašnjenje svog rada,

tip zadatka.

Najpotpuniju definiciju ekspertnih sistema dalo je Britansko društvo za računare, a ta definicija glasi: „Pod ekspertnim sistemima podrazumijeva se realizacija računarski bazirane vještine nekog eksperta čija je osnova u znanju i u takvom obliku da sistem može da ponudi inteligentan savjet ili da preuzme inleligentnu odluku o funkciji koja je u postupku. Ekspertni sistem posjeduje i karakteristiku da na zahtjev verifikuje svoju liniju rezonovanja, tako da direktno obavještava korisnika koji postavlja pitanje".

Sistemski posmatrano pod ekspertnim sistemom podrazumijeva se podsistem područja vještačke inteligencije. U ostale podsisteme spadaju još robotika, obrada prirodnim jezikom, igre i računarska grafika. Područje izgradnje ekspertnih sistema poznato je kao naučni inženjering (Knowledge Engineering).

Ekspertni sistemi su dakle, skup kompjuterskih programa koji postižu visoki stepen rješavanja problema, a zahtjevaju dugogodišnje stručno obrazovanje pojedinaca. Paralelno sa razvojem tehnologije ova definicija ekspertnih sistema zahtjeva ne samo stručnu izgrađenost, nego i dodatne stručne kvalitete pojedinca.

Iako imaju isti cilj ekspertni sistemi potpuno različito funkcionišu od sistema za podršku odlučivanja. Takođe možemo reći da ove dvije vrste sistema nisu konkurentne jedna drugoj već upravo suprotno. Njihova integracija daje najbolje rezultate pa raste važnost i ekspertnih sistema

i sistema za podršku odlučivanja. Naime, dok se ekspertni sistemi fokusiraju na efikasnu manipulaciju velikih baza znanja svojstvenu ljudskim ekspertima, sistemi za podršku odlučivanja sadrže činjenične podatke koji se drže u velikim datotekama ili bazama podataka. Svojstvo zaključivanja koja je ključna osobina ekspertnog sistema ne postoji kod sistema za podršku odlučivanja, koji su zasnovani na upotrebi proceduralnih algoritama ili generalizovanim pretragama koje su u relaciji sa bazama podataka koje je unio korisnik.

S druge strane ekspertni sistemi su fokusirani na usko problemsko područje, dok se sistemi za podršku odlučivanja mogu prilagođavati novim problemima. Još, ekspertni sistemi korisniku ne ostavljaju fleksibilnost u načinu analize problema dok sistemi za podršku odlučivanja dopuštaju mogućnost manipulacije podacima i modelima prilikom donošenja odluke. Iz ovoga možemo konstatovati, dok korisnik sistema za podršku odlučivanju upravlja i kontroliše komponentama sistema, dotle je korisnik ekspertnog sistema upravljan od strane sistema. To ilustruje isljedeća tabela:

Atributi SPO ES

Ko postavlja pitanja? Čovjek na računaru Računar čovjek

Metoda manipulacije podataka Brojčana Simbolična

Osobina problemskog područja Komleksno, široko Uzak domen

Vrsta tretiranih problema Ad hoc, jedinstveni Ponavljajući

Mogućnost rezonovanja Ne Da, ograničeno

Mogućnost objašnjavanja Ograničeno Da

Tabela 1: Razlike sistema za podršku odlučivanja i ekspertnih sistema

1. PRIMJENA EKSPERTNIH SISTEMA

Osnovna područja primjene ekspertnih sistema su ona za koja nisu u potpunosti poznati algoritmi rješavanja, niti je znanje dovoljno formalizovano. Takva područja su zahvalna za eksperta da rješava probleme na osnovu obimnog znanja služeći se pri tom svojim iskustvom i donekle intuicijom.

Ekspertni sistemi su se u početku primjenjivali na različitim poljima. Prvi najjednoslavniji ekspertni sistemi služili su kao supstitucija ljudskog partnera u igri kao što je npr. šah. Zatim, u sljedećoj grupi se nalazi ekspertni sistemi koji zamjenjuju profesionalca npr. ljekara. Dalja primjena ogleda se u podršci vojnim sistemima u planiranju, donošenju odluka i dijagnostici.Takođe, ekspertni sistemi imaju veoma važnu primjenu za projektovanje. Na primjer, na bazi logičkih jednačina vrši se konstrukcija LSI čipova.

Jedan od najranijih sistema za eksploataciju specifičnog znanja iz određene oblasti bio je DENDRAL, koji je razvijen na Univerzitetu Stanford kasnih '60 - ih godina 20. vijeka. DENDRAL je dizajniran za izvođenje zaključaka o strukturi organskih molekula iz njihovih hemijskih formula i spektografskih informacija o hemijskim vezama koje postoje u okviru molekula. S obzirom da organski molekuli teže da budu veoma veliki, broj mogućih struktura za ove molekule takođe naginje velikom broju. DENDRAL upućuje na problem ovih veliki prostora pretrage primjenjivanjem heurističkog znanja eksperta hemičara na strukturu problema.

Metode DENDRAL - a su se pokazale izvanredno efikasnim u rutinskom pronalaženju ispravne strukture od velikog broja, pa čak i milionskih mogućnosti nakon samo nekoliko pokušaja. Pristup se pokazao toliko uspješnim da su potomci ovog sistema korišteni u hemijskim i farmaceutskim laboratorijama širom svijeta.

Dok je DENDRAL bio jedan od prvih programa koji je efikasno upotrebio specifično znanje o odredenom području da bi postigao ekspertni nivo u rješavanju problema. MYCIN je uspostavio metodologiju savremenih ekspertnih sistema.

MYCIN koristi stručno medicinsko znanje za dijagnosticiranje i propisivanje terapije za spinalni meningitis i bakterijske infekcije krvi. Razvijen je na Stanfordu sredinom ’70 - ih godina prošlog vijeka i predstavlja jedan od prvih programa koji upućuje na probleme rasuđivanja sa neodređenim ili nekompletnim informacijama.

MYCIN je obezbjedio jasna i logična objašnjenja svog rasuđivanja, koristio je kontrolnu strukturu adekvatnu za specifičnu problemsku oblast, te identifikovao kriterijume za pouzdanu ocjenu njegove izvedbe. Mnoge tehnike razvoja ekspertnih sistema koje se trenutno koriste su prvi put razvijene u okviru MYCIN projekta.

Ostali klasični ekspertni sistemi podrazumijevaju program PROSPECTOR za određivanje moguće lokacije i tipa nalazišta rude baziran na geološkim informacijama o položaju.

Zatim program INTERNIST za vršenje dijagnoze u oblasti interne medicine, Dipmeter Advisor za tumačenje rezultata sa bušotina nalazišta nafte, XCON za vršenje konfiguracije VAX kompjutera.

Veliki broj mnogih drugih ekspertnih sistema trenutno rješava probleme u različitim oblastima kao što su:

medicina, obrazovanje, poslovanje, energetika, životna sredina, geografija, dizajn, psihologija, filozofija, lingvistika, razumijevanje prirodnih jezika, razne igre, automatsko rezonovanje i dokazivanje teorema, planiranje i robotika, itd.

Može se primjetiti da je većina ekspertnih sistema napisana za specijalizovane ekspertne nivoe, s obzirom da su takva područja uobičajeno dobro proučena i veoma jasno definišu strategije rješavanja problema. Problemi koji zavise od malo slobodnijeg shvatanja zdravog razuma je mnogo teže riješiti ovim putem.

Međutim, identifikovanje korisnosti primjene vještačke inteligencije u oblasti energetike i životne sredine je podstaklo naučnike iz ovih oblasti da identifikuju različite ekspertne sisteme za rješavanje mnogih problema sa kojima se susreću u svakodnevnom radu.

Najpoznatiji komercijalni ekspertni sistemi su:

DENDRAL (utvrđuje hemijske strukturne formule na osnovu spektralnih osobina hemijskih jedinjenja),

SHRDLU (sistem za razumijevanje prirodnog jezika), MYCIN (sistem za pomoć ljekarima kod dijagnosticiranja infektivnih oboljenja

kod izbora terapije), ARCHES (program za automatsko učenje), AL/X (sistem za otkrivanje kvarova u kompleksnim proizvodnim procesima), PROSPECTOR (sistem za pomoć kod geoloških istraživanja).

Noviji ekspertni sistemi su se pokazali izuzetno korisnima u poslovnoj sredini. U praksi su najdostupniji sljedeći proizvodi:

AUDITOR - Softverski paket ekspertnog sistema, koji je razvijen s ciljem da pomogne u analizi dopuštenih spornih potraživanja, dugovanja i unutrašnjih kontrola u preduzeću. "Auditor"

je danas jedan od najviše korištenih ekspertnih sistema. Ovaj program bira kontrolne postupke na osnovu ulaza iz preduzeća. Razvijen je na Univerzitetu Ilinois.

TAX ADVISOR - Ekspertni sistem koji pruža poreske savjete za planiranje nasljedstva. Razvijen je kao dio doktorskog rada na Univerzitetu Ilinois. Svrha mu je da svojim poreskim savjetom pomogne klijentu u finansijskim poslovima tako da porez na prihod i porez na nasljeđe budu minimalni, a da pri tom ne budu pogođene odluke o zdravom ulaganju i odgovarajućempokriću osiguranja.

TICOM - U razvojnim fazama na Univerzitetu Minesota, ovo je metoda za modeliranje i ocjenjivanje sistema unutrašnje kontrole. "Ticom" može poboljšati tačnost i pouzdanost finansijskih podataka u preduzeću.

EDP AUDITOR - Još jedan kontrolni sistem, "Edp Auditor" je dizajniran s ciljem da pomogne kontrolorima ili kontroli modernog EOP - a, te da pomogne u izvođenju modernog verifikacionog postupka.

TAXMAN - Oporezivanje je područje za koje su od početka zainteresovani ekspertni sistemi. "Taxman" procjenjuje poreske posljedice predloženih reorganizacija u preduzeću.

CORP - TAX - Još jedan poreski sistem. "Corp - Tax" je napravljen s ciljem da pomogne računovođi u vezi s amortizacijom.

FINANCIAL ADVISOR - Razvijen na MIT Univerzitetu, ovaj sistem može pružati savjete o projektu, proizvodima, udruživanjima, kupovini kada se razgovara sa visokim finansijskim savjetnikom.

PLAN POWER - Novi ekspertni sistem za finansijsko planiranje, koji je razvijen kao rezultat sve veće složenosti zadataka za finansijskog planera zbog množenja investicionih sredstava. Razvio ga je Applied Expert Systems za korištenje na Xerox 1186 radnoj stanici. Program uzima u obzir finansijsku situaciju, zatim usklađuje potrebe s najpovoljnijim finansijskim proizvodima i uslugama. Uz to sistem će proizvoditi tabelarne izvještaje za scenarije koji pokazuju stanje poreza na prihod, tokove novca, neto vrijednost i druge kritične faktore temeljene na alternativnim odlukama.

CASH VALUE - Dizajniran u "Plan Power - u", ovo je komercijalno pristupačan ekspertni sistem, koji pomaže u planiranju kapitalnih projekata. Pravila odlučivanja daju savjete o neto polaznoj vrijednosti, toku novca, isplativosti i analizi rizika.

AION DEVELOPMENT SYSTEM / MVS / PC – Ljuska ekspertnog sistema namijenjena za velike IBM sisteme ili PC kompatibilne sisteme. Razvijen u AION Corp., ovaj program je namijenjen komercijalnim EOP sredinama. Sistem ima razvojne funkcije koje su potrebne za stvaranje, testiranje i izvođenje aplikacija baza znanja. Takođe, uključuje editor, pomoć, skicu i povezne funkcije.

GURU - Spoj mogućnosti ekspertnog sistema i tradicionalnog komercijalnog računovodstva ovaj program razvijen u Micro Data Base Systems, Inc., radi kao softver za tabelarne izvještaje (spreadsheet) i kao ljuska za ekspertni sistem. Uz ovakve jedinstvene mogućnosti, korisnik može u njega ugraditi, znanje na mikrokompjuteru, pa tako korisnik koji

radi na tabelarnom izvještaju može "konsultovati" ekspertni sistem i brže donositi rutinske odluke. Pored standardnih funkcija generatora izvještaja, obrade teksta, statističke analize i upravljanja podacima, GURU ekspertne aplikacije mogu obuhvatiti administrativne savjete, finansijske analize i rutinsko odlučivanje.

PLATINUM LABEL - Opšti računovodstveni softver s korisničkim interfejsom u obliku prirodnog jezika, čiji je cilj brzo akceptiranje od strane korisnika. Platforma za izvođenje mu je običan personalni računar. Sadrži sedam ekspertnih paketa: potraživanja, dugovanja, glavnu knjigu, prodajne narudžbe, zalihe, analizu prodaje i osnovni pribor za vođenje. Razvijen je u Intelli Source Inc., sadrži zaštitu u vidu lozinke, sredstva za periodične i godišnje obračune, te prenos bilansa s nekoliko prozora na ekranu.

EURISKO - Futuristički ekspertni sistem koji je nastao i još se razvija na Univerzitetu Stanford, a osnovna mu je ideja da kompjuter razvija svoje vlastite teorije i ideje na osnovu zadatih principa struke.

EXPERT - EASE - Ovaj sistem predstavlja jedan od najčešće korištenih opštenamjenskih ekspertnih sistema. Razvijen je na Human Edge Software, lnc. Najprikladnije primjene za sisteme kao što je "Expert - Ease" su dobro definisane odluke od dvije do četiri opcije, a istovremeno se vodi računa o tri do šest relevantnih faktora. Sadrži samo okvir bez vlastitog domena znanja, dok domen treba dati korisnik / stručnjak.

2. PRIMJER PRIMJENE EKSPERTNOG SISTEMA EIAxpert U OBLASTI ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE

EIAxpert predstavlja interaktivan, na pravilu zasnovan ekspertni sistem za procjenu životne sredine. Dizajniran je za nivo snimanja procjene razvojnih projekata u ranoj fazi ciklusa projekta. Sistem može funkcionisati sa minimumom podataka i informacija o projektu, njegovim alternativama, i okolinskom okruženju oslanjanjem na opšte znanje i pravila kao i na regionalni geografski informacioni sistem (GIS) i set baza podataka.

EIAxpert je generičko i u potpunosti podacima vođeno sredstvo za procjenu koje se može veoma lako konfigurisati za veoma širok spektar primjena u različitim oblastima i regionima. Sistem koristi specifičnu listu provjere potencijalnih problema koja je karakteristična za određeni tip projekta. Ti potencijalni problemi se procjenjuju pravilima u dijalogu sa korisnikom.

Ovaj ekspertni sistem obrađuje pravila putem hibridnog simboličkog i numeričkog predstavljanja objekata, po izboru i geokarakterističnih objekata i ugrađenog GIS – a, kao i pomoću veza sa bazama podataka i simulacionih modela.

Sposobnost da obrađuje i simboličke i numeričke podatke putem potpune međusobne razmjene ga čini pogodnim za analizu politike na visokom nivou.

U svojoj posljednjoj verziji koja je puštena u rad sistem je u potpunosti ugrađen u okviru WateWare informacionog sistema za upravljanje riječnim slivom, i implementiran kao na web – u zasnovan sistem klijent - server kojem se može pristupati sa bilo kojeg web pretrazivača u okviru lokalnih ili širih područja mreža, Intraneta ili Interneta.

WaterWare predstavlja integrisan, na modelu zasnovan informacioni sistem kao i sistem za podršku odlučivanja za upravljanje vodnim resursima. WaterWare je implentiran na jednoj otvorenoj, te objektno orijentisanoj arhitekturi klijent – server, i podržava integraciju baza podataka, geografskog informacionog sistema (GIS), modela i analitičkih alata u jedan zajednički okvir koji je veoma lak za korištenje. To sve podrazumijeva multimedijalni korisnički interfejs sa pristupom Intemetu, hibridni GIS sa hijerarhijskim slojevima mapa, baze podataka o objektima, analize vremenskih serija, izvještajne funkcije, ugrađen ekspertni sistem za zadatke procjene, klasifikacije i procjene uticaja, te hipermedijalni sistem za pomoć i objašnjenja.

Izvorno je EIAxpert sistem bio dizajniran za Donji Sliv Rijeke Mekong (kojim upravlja Sekretarijat Komisije za sliv rijeke Mekong - čije su članice Kambodža, Laos, Tajland i Vijetnam) za svrhu procjene razvojnih projekata o vodnim rcsursima, i on koristi liste provjere i pravila procjene koje su izvedene iz Smjernica Azijske Razvojne Banke za životnu sredinu. Osnovni okvir EIAxpert sistema je, već pomenuti informacioni sistem WaterWare.

Opšti EIAxpert sistem podrazumijeva:

Bazu podataka i interaktivne editorske alate za razvojne projekte o vodnim resursima, koji dozvoljavaju održavanje i upoređivanje višestrukih alternativa za svaki projekat;

Dvoslojni hijerarhijski geografski informacioni sistem (GIS) koji pokriva cijeli riječni sliv kao i područja koja su neposredno ugrožena pojedinačnim projektima, GIS koristi i vektorske podatke i satelitske ilustracije;

Cijeli set baza podataka, kao na primjer meteorološke, hidrografske, te baze podataka o kvaliteti voda, ali takođe i ekološke tehnologije kao što je recimo tretiranje otpadnih voda;

Baza znanja sa listama provjere, pravilima, detaljnim informacijama i smjernicama, te instrukcijama za analitičara;

Mehanizam zaključivanja koji vodi analitičara kroz procjenu projekata u vidu veoma jednostavnog dijaloga;

Generator Sumarnog Izvještaja koji sumira i ocjenjuje procjenu uticaja i obezbjeđuje štampanu verziju izvjštaja.

Putem pravila ekspertnog sistema, eksterni modeli se mogu pozivati kao dio procedure zaključivanja. Modeli se mogu koristiti za izračunavanje uticaja smanjenja vodotoka, otpuštanja otpadnih voda, promjena u korištenju zemljišta, itd., ili za ocjenu parametara projektu kao što su na primjer zahtjevi navodnjavanja ili promjene sadržaja podzemnih voda.

Baza znanja: Ekspertni sistem koristi AKO ... ONDA (IF ... THEN) pravila za kvalitativnu procjenu potencijalnih problema životne sredine. Baza znanja Mekong sistema sadrži preko 1000 položenih pravila.

EIAxpert je dizajniran za uvećane procjene, sa više informacija koje postaju dostupne u toku različitih faza pripreme projekata, te time bolje obrađena analiza postaje moguća. Različiti korisnici mogu doprinijeti procjeni projekta, i nekoliko verzija projekta i projektnih alternativa se mogu istovremeno održavati.

Slika 1: Početni ekran EIAxpert - a

Meni sa ikonicama početne strane EIAxpert – a omogućava pristup:

glavnom expertnom sistemu (alatima za procjenu) - na osnovu Smjernica za procjenu uticaja na životnu sredinu koje je razvila Azijska Razvojna Banka, sistem koristi hijerarhijske liste provjere koje pokrivaju odabir područja, dizajn

projekta, fazu izgradnje, projektno poslovanje, ekološke olakšice i analizu isplativosti troškova;

objektno orijentisanoj projektnoj bazi podataka koja kompilira dostupne informacije o razvojnim projektima i projektnim altemativama;

hijerarhijskom GIS – u, koji pohranjuje, prikazuje i analizira geografske podatke za cijeli rječni sliv, kao i za pojedinačna projektna područja.

Slika 2: Pristup GIS - u

EIAxpert koristi hibridni GIS koji može kombinovati vektorske i skenirane podatke uključujući satelitske ilustracije i fotografije iz vazduha, kao i digitalne evaluacione modele ušća rijeke. GIS takođe obezbjeđuje pristup prostorno orijentisanoj bazi podataka za projekte i pojedinačne karakteristike koje su od značaja za, na primjer brane i rezervoare, naselja, područja navodnjavanja, itd.

ZAKLjUČAKEkspertni sistemi su sofisticirani računarski programi koji primjenjuju ljudsko znanje u

specifičnim oblastima ekspertize da bi se riješili teški problemi.

Osnovna područja primjene ekspertnih sistema su ona za koja nisu u potpunosti poznati algoritmi rješavanja, niti je znanje dovoljno formalizovano.

Najpoznatiji komercijalni ekspertni sistemi su:

DENDRAL, SHRDLU, MYCIN, ARCHES, AL/X, PROSPECTOR, itd.

Prednosti i nedostaci ekspertnih sistema

Prednosti:

Pruža dosljedne odgovore za ponavljajuće odluke, procese i zadatke. Sadrži i održava značajan nivo informacija. Ohrabruje organizacije da razjasne logiku njihovog načina odlučivanja. Uvijek postavlja pitanja, koja bi čovjek mogao i zaboraviti. Može raditi neprekidno (bez ljudi). Korisnik se može njime često služiti. Višekorisnisnički ekspertni sistem može posluživati više korisnika istovremeno.

Nedostaci:

Ne može se prilagoditi promjeni okruženja, sve dok se baza znanja ne promijeni.

LITERATURA

Ekspertni sistemi, prof. dr Branko Latinović, Panevropski Univerzitet “APEIRON”, Banja Luka, godina 2006.

bs.wikipedia.org , http://bs.wikipedia.org/wiki/Ekspertni_sistemi, 16. 4. 2012. god.