Alen Tatar, Dragoslava Peruničić, Vinka Vujović i Nataša Miličković · 2015-03-18 · no, superkontinent zvan Pangea, koji su činili svih šest današnjih kontinenata. Tokom

Izdavač:JU Prirodnjački muzej Crne Gore

Za izdavača:Ondrej Vizi, direktor

Koordinator projekta:Andrej Vizi

Saradnici na projektu:Snežana Dragićević, Lidija Polović, Marko Karaman, Ondrej Vizi, Suzana Malidžan, Čeda Ivanović, Snežana Vuksanović, Goran Ćulafi ć, Nada Bubanja, Vera Biberdžić,

Ilinka Ćetković, Katarina Burzanović, Natalija Čađenović, Ivana Peruničić, Srđan Jovetić, Nataša Lisičić, Biljana Jovetić, Dubravka Bešić, Branka Tomović,

Alen Tatar, Dragoslava Peruničić, Vinka Vujović i Nataša Miličković

Fotografi je:Duško Miljanić

Arhiv Prirodnjačkog muzeja Crne Gore

Lektura i prevod na engleski jezik:Stanka Vizi

Dizajn prostora:Stanislav Nikičević

Dizajn štampe:Siniša Radulović

Štampa:Promotive

Tiraž:

200

Izložba je realizovana sredstvima IPA Adriatic programa prekogranične saradnje u okviru projekta „MuseumCultour – obogatimo kultruni turuzam“ i uz pomoć Ministarstva kulture Crne Gore

Crna GoraMinistarstvo kulture

Projekat je ko-fi nansiran sredstvima Evropske Unije,

Instrument za pred-pristupnu pomoć

4

Izložba „Priroda nas spaja“ je prva stalna postavka Prirodnjačkog muzeja Crne Gore. Nakon većeg broja privremenih izložbi koje

su, i pored ograničenja u trajanju i prostoru, postigle zapažene rezultate, ova izložba predstavlja korak naprijed u ukupnom radu i razvoju Prirodnjačkog muzeja, od njegovog nastanka do danas.

Crna Gora je poznata po svojoj biološkoj raznovrsnosti, gdje na malom prostoru postoji veliko bogatstvo autentičnih prirodnih staništa koja se karakterišu osobenim biljkama i životinjama. Na ovoj izložbi predstavljamo nekoliko prirodnih cjelina sa njihovim prirodnim bogatstvom. Svaka cjelina prikazana je u posebnoj diorami, koja predstavlja jedan „isječak“ iz prirode Crne Gore, ali i dio ukupne prirodne raznolikosti zemalja jadranske regije kojoj pripadamo. Diorame su u potpunosti opremljene i upotpunjene predmetima Prirodnjačkog muzeja Crne Gore. Osim toga, po prvi put smo primijenili realistične modele za predstavljanje pojedinih organizama. Ovaj koncept prikazivanja i interpretacije vjekovima se koristi u muzejima širom svijeta. Međutim, na našoj izložbi su diorame upotpunjene najmodernijom digitalnom opremom koja omogućava jednostavan pristup svim informacijama o izloženim predmetima. Koncept prostora i stručni tekstovi plod su rada svih kustosa i stručnog osoblja Muzeja.

5

6

7

8

PRIRODNJAČKI MUZEJ CRNE GORE

9

PRIRODA NAS SPAJA

PEĆINA .......................................................................................................................11HOLOGRAMI PRAISTORIJSKOG ŽIVOTA NA PROSTORIMA CRNE GORE ...........................15FOSILI CRNE GORE .......................................................................................................17JADRANSKO MORE .....................................................................................................23SKADARSKO JEZERO ....................................................................................................29INSEKTARIJUM - VILINI KONJICI I LEPTRIRI SKADARSKOG JEZERA ................................35CRNI ORAO ..................................................................................................................37KRATKI FILM “IKONE SKADARSKOG JEZERA” ................................................................41GLJIVE I MAHOVINE ....................................................................................................43INSEKTARIJUM - ŠUMSKA ENTOMOFAUNA ..................................................................49ŠUME ..........................................................................................................................53VISOKE PLANINE ........................................................................................................59EDUKATIVNO ZABAVNA SOBA .....................................................................................65GALERIJA FOTOGRAFIJA ..............................................................................................67


DIORAMA

PEĆINA

10

Pećine na teritoriji Crne Gore su veoma brojne, od Rumije, Lov-ćena i Orjena na jugu do Durmitora i Peštera na sjeveru. Tačan

broj pećina na teritoriji Crne Gore još nije utvrđen, ali je riječ o više hiljada speleoloških objekata. Najduža pećina u Crnoj Gori je pe-ćina nad Vražjim firovima (Đalovića pećina) čija je dužina do sada istraženih kanala 17,5 kilometara.

| Pećina Grbočica

Svaka pećina ima svoj ritam života. Svaka ima svoju temperaturu, svoju količinu vlage – ili je suva ili kroz nju protiču potoci ili se formiraju jezera. Ali ni u jednoj pećini nema izvora svjetlosti, vlada potpuni mrak. Nedostatak svijetla dovodi i do nedostatka hrane.

11

PRIRODA NAS SPAJA

Pećinske životinje su svoj izgled prilagodile životu u tami. Zbog male količine raspoložive hrane one su malih dimenzija, metabo-lizam im je usporen, a životni vijek duži u odnosu na njihove povr-šinske rođake.

Najuočljivija pećinska životinja je slijepi miš. Ali on nije prava pe-ćinska životinja. Slijepom mišu su pećine samo zimska skloništa i mjesto gdje uzgajaju mlade, a hranu traže van njih. Prave pećin-ske životinje su one koje ne mogu da prežive van pećine. One su svoj izgled prilagodile životu u tami. Nemaju potrebu da se bojom kamufliraju, niti da se pigmentima zaštite od sunca, zato je većina

| Pećinska stonoga Brachydesmus sp.

12

njih bijele boje. Većina njih izgubila je oči, ali su razvile druga čula kojima detektuju svaki pokret u blizini, pokret plijena ili neprijate-lja. Među ovim životinjama su neki sitni rakovi, zrikavci, pauci, ko-sci, insekti tvrdokrilci, stonoge. Neke od njih možete vidjeti u diora-mi, ali zbog njihovih malih dimenzija (rijetko koja je veća od 1,5 do 2 cm), predstavili smo ih originalnim fotografijama iz naših pećina, na LCD ekranu.

| Beskrilni insekt Plusiocampa sp

13


HOLOGRAMIPRAISTORIJSKOG ŽIVOTA NA

PROSTORIMA CRNE GORE

*

14

PRIRODA NAS SPAJA

15

Crnogorsko kopno ima vrlo kompleksno porijeklo. Da bismo razumjeli kako je došlo do nastanka praistorijskog života na

ovom prostoru, treba da zamislimo planetu Zemlju prije 400 mi-liona godina. Na zemlji je u to vrijeme postojalo samo jedno kop-no, superkontinent zvan Pangea, koji su činili svih šest današnjih kontinenata. Tokom geoloških razdoblja, superkontinent Pangea se raspada na sjeverno kopno Lavraziju i južno kopno – Gondvanu, između kojih nastaje novi okean Tetis, koji će postati Sredozem-no more. Gondvana će se vremenom raspasti na današnju Južnu Ameriku, Afriku, Australiju, Indiju i Madagaskar. Od sjevernog kop-na Lavrazije nastaje Sjeverna Amerika, Grenland, veći dio Evrope i Azija. U to vrijeme, dio kopna koji će postati današnja teritorija zapadnog Balkana, Jadranskog mora i Apeninskog poluostrva i da-lje je u sastavu južnog kopna – Gondvane, ali se odvaja i sudara sa Evropom, pri čemu nastaju obrisi današnje Južne Evrope, zajedno sa našom teritorijom.

Dakle, gledano geološki i sa gledišta razvoja praistorijskog života, prostor Crne Gore je nastao na sudaru dvije kontinentalne mase. Najstariji djelovi kopna u Crnoj Gori nalaze se u okolini gradova Bi-jelo Polje, Pljevlja i Berane.

Koja praistorijska stvorenja su naseljavala ove prostore? Pronađe-ni su ostaci krupnih sisara: mamuta, runastog nosoroga, praisto-rijskog jelena, pećinskog medvjeda, sabljastog tigra i džinovskog lenjivca.

Hologrami u okviru izložbe predstavljaju svojevrsnu „uvertiru“ izložbi fosila. Pomoću igre svjetlosti, hologrami dočaravaju trodi-menzionalnu sliku razvoja kopna i okeana, nastanak života u moru i prelazak na kopno, i portretišu najzanimljivije praistorijske životi-nje sa ovih prostora.

* Hologram je trodimenzionalna slika koja se formira interferencijom koherentnih svjetlosnih zraka


FOSILICRNE GORE

*

16

17

U ovoj prostoriji se nalazi izbor paleontoloških nalaza u Crnoj Gori. Saznajte što su fosili, kada su nastali i upoznajte njihove

zavodljive priče iz vremena kad je Zemlja bila mlada: more je bilo plitko i toplo, kontinenti drugačije raspoređeni, ogromni i nevje-rovatni organizmi su naseljavali praistorijske pejzaže… a onda se desila kataklizma. Možda nikada nećemo saznati kakva je to ko-šmarna sila zbrisala tri četvrtine ukupnog života na planeti prije 65 miliona godina. Možda ista opasnost prijeti i nama?

| Fosilna soba

* Fosili (od lat. fossus - iskopan) su materijalni ostaci i tragovi životinja, biljaka i drugih organizama koje su živjele tokom prošlosti zemlje.

PRIRODA NAS SPAJA

18

Najveći broj fosila nađenih u Crnoj Gori pripada morskim beskič-menjacima koji pokazuju da je naše tlo nekad bilo morsko dno. Zanimljivi su i fosili praistorijskih biljaka, koje su formirale moćne galerijske prašume na sjeveru, o čemu danas svjedoče naslage uglja. Na našim prostorima nekada su tumarali mamuti, pećinski medvjedi, praistorijski jelen sa rogovima raspona 4m i džinovski Indricotherium, najveći kopneni sisar koji je ikad postojao. Fosilni ostaci ovih životinja u Crnoj Gori su rijetki, a neki od njih nalaze se pred vama.

| Fosilni puževi

| Okamenjeni list

19

| Pršljen pećinskog medvjeda

20

21


DIORAMA

JADRANSKO MORE

22

23

Predstavlja fragment morskog života Jadranskog mora. Na ma-lom prostoru je trebalo predstaviti jedan izuzetno kompleksan

svijet, koji u Crnoj Gori još uvijek nije dovoljno istražen. Prozračne vode crnogorskog dijela Jadrana i dalje kriju mnoge tajne: jedna od zanimljivih vrsta koju vidite u diorami, riba četvorozupka, do nedavno nije ni bila poznata kao stanovnik našeg mora. Ovaj pri-mjerak je prvi ikada pronađen u Crnoj Gori. Zastrašujuća morska zmija je ustvari miroljubiva riba slična jegulji, koja se ukopava u pi-jesak u plićaku i vrlo je plašljiva. Gof i tuna su krupne ribe značajne za ribolov. U dioramu se nije smjestila jedna od najvećih jadranskih riba – morska bačva ili bucanj koja može biti teška i više od tone. U Jadranskom moru ima i ajkula – uobičajen je žutooki morski pas modrulj. Postoji i morska mačka, koja je, ustvari, mala ajkula. Zani-mljiv stanovnik mora je periska, velika školjka koju vidite u diorami.

| Zubatac (Dentex dentex) cijenjeni stanovnik Jadranskog mora

PRIRODA NAS SPAJA

Školjka često ima podstanara, malu krabu koju zovu „čuvar peri-ske“. Šampjer ili kovač je neobična riba koja se u Jadranu lovi, ali se i gaji u akvakulturi. Ozloglašena morska paklara je parazitska riba iz reda kolousta. Ova drevna grupa riba se pojavila prije više od 400 miliona godina, i još uvijek je napast za ribe. Razuđena obala i dno Jadranskog mora su izvanredno stanište za brojne vrste biljaka i životinja koje formiraju podvodne ekosisteme. Osim toga, voda Jadranskog mora, naročito duž istočne obale je čista: potrebno je manje od 3 godine da se čitava voda promijeni u toku redovne ja-dranske ingresije. Primjera radi, voda Crnog mora se promijeni za oko 500 godina!

| Šampjer ili kovač (Zeus faber)

24

| Pogled na Bokokotorki zaliv sa Lovćena

25

Živi svijet Jadrana broji preko 7000 biljnih i životinj-skih vrsta. Tridesetak vrsta riba živi samo u Jadran-skom moru, zbog vrlo specifičnih karstnih oblika i podmorskih izvora istočne obale.Tu žive i neke od najrjeđih životinja na svijetu kao što je sredozem-na foka poznata pod imenom morska medvjedica, zatim dobri delfin, glavata kornjača, itd.

26

27


DIORAMASKADARSKO JEZERO

28

29

Skadarsko jezero je u pogledu bogatstva živog svijeta pravi cr-nogorski specijalitet. Veliki broj istraživanja prirode Crne Gore

posvećen je upravo Skadarskom jezeru, i ne čudi da su zbirke Pri-rodnjačkog muzeja, koji se nalazi na samo 30 km udaljenosti, ve-likim dijelom popunjene predmetima sa Skadarskog jezera. Ovo jezero kao da ima više života: zimi je to mirno prostranstvo vode koja se nikada ne zamrzava i na kojoj provodi zimu veliki broj ptica. Ljeti, opet, jezero ima dva lica: jedno je južna kamenita obala sa arhipelagom krečnjačkih ostrvaca na kojima su se ugnijezdile pti-ce i srednjevjekovni manastiri, šljunkovitim plažama i živopisnim ribarskim selima. Drugo je prostrana močvara na sjeveru, koja za-pravo predstavlja i biološko srce jezera i stanište nekoliko svjetski značajnih vrsta ptica. Zato smo Skadarskom jezeru dali najviše pro-stora na našoj izložbi. Opredijelili smo se za ljetnji dan u močvari, jer to je jezero koje mi prirodnjaci najbolje poznajemo. U diorami je prikazano nekoliko najistaknutijih staništa koje nalazimo na je-

| Prostranstvo ploveće vegetacije duž sjeverne obale Skadarskog jezera

PRIRODA NAS SPAJA

zeru: zemljane obale u kojima stanuju laste bregunice, pčelarice i jedina slatkovodna kraba u Evropi; zarasla močvara sa potopljenim šumama, u kojoj žive stotine organizama; moćni slojevi treseta koji djeluju kao prirodni „upijač“; plavne livade koje se ljeti pretvaraju u zelene pašnjake ispresijecane pojasevima vrbe, johe i jasena i na-ravno, ploveće livade lokvanja koje pružaju dom i zaštitu mnogim pticama.

Skadarsko jezero je najpoznatije po kudravom pelikanu. Nekada je ovaj pelikan naseljavao područja daleko na zapadu, sve do britan-skih ostrva. Međutim, s vremenom se povlačila granica njegovog areala i zaustavila se upravo tu, na Skadarskom jezeru.

Mala kolonija pelikana i danas pravi gnijezda na plovećim treset-nim ostrvima i preživljava uprkos svim iskušenjima. Područje na kome gnijezde se po njima naziva „Pančeva oka“, jer je narodno ime za pelikana kod nas „panac“. Ovo nam govori da su pelikani odavno poznati ljudima na Skadarskom jezeru.

| Pelikan sa mladima

30

| Ostrvo Grmožur

Osim po živom svijetu, Jezero je zanimljivo i po svojim fizičkim osobinama: osim što je najveće jezero Balkanskog poluostrva, ima i neobičnu hidrologiju: na desetine podvodnih izvora pune jezero pitkom vodom, i na jednom takvom mjestu je izmjerena najveća dubina od 60m. Jezero ima samo jednu otoku, rijeku Bojanu, koja ga spaja sa morem. Ponekad se događa, na proljeće, nakon što snjegovi okopne, da se ogromna količina vod sruči u Bojanu i natje-ra njen tok unazad. Tada se Bojana uliva u jezero, a zajedno s njom i predstavnici brakične flore i faune.

31

32

33


INSEKTARIJUMVILINI KONJICI I LEPTRIRI SKADARSKOG JEZERA

34

Kako su insekti najbrojnija grupa životinja, kako na ovom, tako i na drugim tipovima staništa, ovdje dajemo samo uvid u to koje

vrste možemo sresti na Skadarskom jezeru. Pošto da se radi o vo-denom ekosistemu, akcenat smo stavili na viline konjice, dijelom jer se njihov životni ciklus uveliko vezuje za vodu, a i najbolje su kod nas istraženi upravo na ovom području. Dok većinu insekata nalazimo na vegetaciji u priobalnom području Skadarskog jezera, neke od vilinih konjica srijećemo kako krstare iznad površine vode, udaljeni od obale. Prikazane su i neke vrste leptira, neizostavnih stanovnika Jezera, neke akvatične i terestrične bube, koje nalazi-mo na vegetaciji koja ga okružuje.

| Plavooki sokolar (Aeshna affinis)

35

PRIRODA NAS SPAJA


VITRINA

CRNI ORAO

36

| Crni orao na Skadarskom jezeru 2014. godine

Crni orao ili orao klokotaš je rijetka i ugrožena ptica kojoj prijeti izumiranje. Voli močvarna područja i redovan je zimski po-

sjetilac Skadarskog jezera. U ovom trenutku, širom Evrope krstari nekoliko crnih orlova opremljenih uređajima za praćenje lokacije. Ovakav način primjene visoke tehnologije za istraživanje životinja je „rezervisan“ za najugroženije vrste i istraživači rado daju imena opremljenim životinjama. Orao nazvan Bruzda, koga vidite pred vama, je opremljen odašljačem u Poljskoj, gdje se nalazi jedno od posljednjih gnjezdilišta ove vrste. Nažalost, on je svoje putovanje neslavno i naočigled čitave javnosti završio u Crnoj Gori. Nakon toga je doniran Prirodnjačkom muzeju, gdje smo se potrudili da orao Bruzda makar doprinese edukaciji o problemu krivolova. Kre-tanje i trenutna boravišta ostalih ptica možete pogledati na ovom sajtu: http://birdmap.5dvision.ee/index.php?lang=en

37

PRIRODA NAS SPAJA

38

39


KRATKI FILM IKONE SKADARSKOG JEZERA

40

Ovaj film predstavlja spoj starog i savremenog doživljaja Ska-darskog jezera. Pokušali smo da jezero predstavimo kao izvor

kulture i tradicije, a njegov živi svijet kao sveukupno bogatstvo jednog jedinstvenog ekosistema čiji neodvojivi dio predstavljaju i ljudi. Cilj nam je jednostavan: prepoznati čovjeka u prirodnom okruženju, vještog, vrijednog i plemenitog – kakvog ga je obliko-vala priroda. U filmu su korišteni materijali iz arhiva RTCG i terenski snimci Prirodnjačkog muzeja.

41

PRIRODA NAS SPAJA


DIORAMA

GLJIVE i MAHOVINE

42

43

Ova diorama ima za cilj da predstavi dvije velike grupe orga-nizama kosmopolitskog rasprostranjenja - gljive i mahovine.

Njihova uloga u prirodi je velika i nezamjenjiva, pa smo ih stoga, na ovoj izložbi, izdvojili u poseban kutak. Mahovine i gljive su ve-oma brojne u vlažnim sredinama, kakve su šume. Ovaj isječak li-stopadno - četinarske šume sa sjevera Crne Gore predočiće samo mali dio bogatstva vrsta koje su u njima prisutne. I jedne i druge nastanjuju različite tipove mikrostaništa u šumi. Rastu na zemlji, stablima i kori drveća, na trulim deblima i panjevima, a mahovine još i na kamenju i stijenama. Gljive su nezaobilazna komponenta različitih ekosistema koje svojim prisustvom omogućavaju odvija-nje nevidljivih, ali krucijalnih prirodnih procesa - kruženje vode i mineralnih materija. One razlažu glavni konstitutivni dio mase bilj-nog tijela, lignin i celulozu, i bez njih bi se šume vrlo brzo našle zatrpane u sopstvenom otpadu. Po hranljivim vrijednostima, pe-čurke su između mesa i povrća, pa ih možemo nazvati i „šumskim mesom“. Mahovine svoju malu veličinu nadomešćuju brojnošću, pionirskim naseljavanjem supstrata od kojih druge biljke ”bježe”, sprečavanjem erozije, a i same su stanište za mnoge sitne životinje (beskičmenjake).

| Mahovine rastu i na najtvrđim podlogama

PRIRODA NAS SPAJA

| Modeli pečuraka su u veličini koju one mogu dostići u prirodi

Eksponati gljiva su napravljeni od vještačkih materijala s obzirom da se one teško mogu očuvati u svom prirodnom obliku. Da bi se lakše uočile razlike u pojedinačnim vrstama, uzete su dimenzije kapitalnih predstavnika. U diorami su predstavljene vrste koje se najviše koriste u ishrani kod nas (vrganj, lisičarka, sunčanica), kao i one najotrovnije - zelena pupavka, muhara (koja izaziva haluci-nacije) i ludara. Mahovine su predstavljene u vidu eksikata*. Veći-nu vrsta koje se nalaze u diorami moguće je prepoznati i u prirodi; neke od njih su rijetke, poput sfagnumskih mahovina, a neke su i zakonom zaštićene, kao Buxbaumia viridis (mahovine nemaju na-rodna imena).

* Eksikat je osušeni (dehidrirani) materijal

44

| Buxbaumia viridis

| Cantharellus cibarius

45

46

47


INSEKTARIJUMŠUMSKA ENTOMOFAUNA

48

49

Šume pružaju veliki broj mikrostaništa u kojima svoj dom mogu potražiti sitna stvorenja kao što su insekti. Možemo ih naći kako

lete ili se odmaraju u krošnjama drveća i grmlja, na listovima i cvi-jeću zeljaste vegetacije, ali i u šupljinama drveća, ispod kore živih stabala, ispod oborenih i trulih stabala, na panjevima itd. Predsta-vljeni su atraktivni tvrdokrilaci poput jelenka, nosorošca, strižibu-ba, ali i neki od najkrupnijih leptira, poput noćnog paunčeta. Osim noćnih, izabrali smo i neke dnevne leptire koje srijećemo u šuma-ma i na čistinama unutar šuma. Takođe, moći ćete se upoznati i sa nekim vrstama opnokrilaca, dvokrilaca, skakavaca i stjenica.

| Arctia villica

PRIRODA NAS SPAJA

50

51


DIORAMA

ŠUME

52

53

Šume pružaju veliki broj mikrostaništa u kojima svoj dom mogu potražiti sitna stvorenja kao što su insekti. Možemo ih naći kako

lete ili se odmaraju u krošnjama drveća i grmlja, na listovima i cvi-jeću zeljaste vegetacije, ali i u šupljinama drveća, ispod kore živih stabala, ispod oborenih i trulih stabala, na panjevima itd. Predsta-vljeni su atraktivni tvrdokrilaci poput jelenka, nosorošca, strižibu-ba, ali i neki od najkrupnijih leptira, poput noćnog paunčeta. Osim noćnih, izabrali smo i neke dnevne leptire koje srijećemo u šuma-ma i na čistinama unutar šuma. Takođe, moći ćete se upoznati i sa nekim vrstama opnokrilaca, dvokrilaca, skakavaca i stjenica.

Šumski pokrivač Crne Gore iznosi preko 50% njene cjelokupne teri-torije, što je čini jednom od najšumovitijih evropskih zemalja. Tako-đe se možemo „pohvaliti“ i postojanjem prašume Biogradska gora, koja predstavlja jednu od tri posljednje preostale prašume u Evropi.

| Biogradska rijeka koja protiče kroz istoimenu prašumu

PRIRODA NAS SPAJA

| Tetrijeb (Tetrao urogallus)

54

Šume predstavljaju veoma bogat i kompleksan ekosistem, kojim dominiraju drvenaste biljke, ali upravo specifični odnosi suživota drveća, grmlja, zeljastih biljaka, mahovina, gljiva, lišajeva, insekata, ptica, sisara, pa i mikroorganizama, su ono što ovaj ekosistem čini drugačijim od ostalih. Možemo razlikovati više tipova šumskih za-jednica, od submediteranskih zimzelenih tvrdolisnih šuma, preko listopadnih i mješovitih (koje dominiraju u kontinentalnom dijelu) pa do pojasa smrče i jele koje nalazimo na većim nadmorskim visi-nama. Izabrali smo da vam prikažemo jedan fragment iz jedne mje-šovite šume.

Akcenat je stavljen na naše najkrupnije sisare - medvjeda, vuka, lisi-cu, srndaća, ali i nešto sitnije poput jazavca, kune, zeca, vjeverice..., jer upravo njih očekujemo u šumi. Ove životinje su većinom teri-torijalne i njihov opstanak u prirodi zahtijeva veliki prostor, prven-stveno za ishranu. Šume nastanjuje i veliki broj ptica - od grablji-vica poput jastreba i šumske sove, do brojnih ptice pjevačica koje je teško vidjeti, ali se šuma ne može zamisliti bez njihovog glasa. U četinarskim šumama možemo sresti i tetrijeba, našeg najkrupnijeg predstavnika iz porodice koka.

| Hrastove šume na Lovćenu

| Listopadna šuma na Semolju

55

56

57


DIORAMA

VISOKE PLANINE

58

59

Crna Gora je visokoplaninska zemlja jer čak dvije trećine njene površine zauzimaju planine. Dinarske planine koje dominiraju

u reljefu Crne Gore su u kulturnom i prirodnjačkom smislu jedan od najzanimljivijih planinskih lanaca u Evropi. Ova planinska gru-pa, koja po svojim reljefnim oblicima i visini sliči Alpima, poznata je među prirodnjacima po bogatstvu biljnih i životinjskih vrsta te velikom broju rijetkih i endemičnih vrsta. Nije lako opstati na stije-nama, liticama, siparima i visokoplaniskim rudinama.

Ova specifična staništa iznad gornje šumske granice odlikuju suro-vi uslovi života poput veoma niskih temperatura, razornog dejstva vjetrova tokom zime ili intezivnog Sunčevog zračenja i suše za vri-jeme ljetnjih mjeseci. Zato su stanovnici najviših djelova planina razvili čitav niz osobina pomoću kojih uspijevaju da se suprotstave negativnim uticajima.

| Bobotov kuk, najviši vrh Durmitora

PRIRODA NAS SPAJA

| Silene macrantha| Drypis spinosa | Moltkia petraea

Visokoplaninske biljke su niskog rasta, rastu u busenovima ili su pole-gle po tlu, imaju veoma dlakave listove i stabljike, dugačke i tanke ko-rijenove, krupne i živo obojene krunice... Tako se štite od vjetra, hlad-noće ili vrućine, pronalaze i štede dragocjenu vodu, privlače oprašiva-če... Neki od ovih čudesnih boraca su stigli za vrijeme ledenog doba i našli utočišta na Dinaridima Crne Gore i susjednih područja. Bodljikavi mekinjak, visokoplaninska mišjakinja, patuljasta kleka i trave u diora-mi predstavljaju djelić visokoplaninske flore primorskih Dinarida.

Veličanstveni predstavnik životinjskog svijeta visokih planina je suri orao. Ova grabljivica može letjeti i po nekoliko sati na svojim ogromnim krilima, a da ne napravi ni jedan zamah.

| Suri orao (Aquila chrysaetos)

60

Na planinskim rudinama u zemlji živi slijepo kuče. Oči su mu potpu-no prekrivene kožom po čemu je i dobilo ime. Hodnike u zemlji kopa zubima, a nogama izbacuje iskopanu zemlju. Zajedno sa evropskim zecom čini glavni plijen grabljivicama. Na ovaj način se uspostavlja prirodna ravnoteža, bez koje bi se brzo istrošili ograničeni resursi u planinskoj vrleti.

Na stijenama i u kamenjaru često se na planini može vidjeti poskok. Ova zmija je jedna od ukupno tri otrovnice koje žive u našim krajevima.

| Slijepo kuče (Spalax leucodon)

| Poskok (Vipera ammodytes)

61

62

63

EDUKATIVNO ZABAVNA SOBA


64

PRIRODA NAS SPAJA

Ova prostorija je namijenjena svima koji žele da na zabavan na-čin nauče nešto novo i da testiraju svoje znanje. U eri preno-

sivih kompjutera i raznih spravica, činilo nam se prikladnim da po-nudimo posjetiocima, naročito najmlađima, posebno napravljene aplikacije na popularnoj Android platformi u vidu kvizova, slagali-ca i igrica. Za one koji žele da istražuju prirodu preko Interneta, tu su i dva kompjutera za surfovanje. Ipak, poručujemo svima da je prirodu najbolje upoznavati i otkrivati – u prirodi.

| Edukativna soba je namijenjena učenju kroz zabavu

65

GALERIJA

FOTOGRAFIJA

66


67

Digitalna fotografija je otvorila mnoge mogućnosti za istraži-vače prirode. Nekada skupe i osjetljive filmove zamijenile su

praktične memorijske kartice koje skladište na stotine fotografija. Ovako su zapisi sa istraživanja prirode postali mnogo kompletniji i precizniji. Fotografije koje kustosi Prirodnjačkog muzeja snime na terenu imaju prije svega dokumentarni karakter, ali se među njima kriju i pravi portreti biljaka, životinja i prirodnih staništa. Uživajte u izboru koji smo pripremili.

PRIRODA NAS SPAJA

Documents

Alen Tatar, Dragoslava Peruničić, Vinka Vujović i Nataša Miličković · 2015-03-18 · no, superkontinent zvan Pangea, koji su činili svih šest današnjih kontinenata. Tokom