ALEVİ BEKTAŞİ KÜLTÜRÜNÜN MÜZİKSEL KODLARI

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2011 / 60 219

ALEV BEKTA KLTRNN MZKSEL KODLARI

Seyit YRE*

zet

Mzik, btn inanlarda dinsel sylem ve uygulamalara elik eden etkili bir soyut ara olarak ortaya kar. Bilindii gibi, Alevi-Bektai kltrnde de mzik dinsel temelli bir olgudur. Alevi-Bektai kltrn ve inan sistemini temsil eden, iinde mzii barndran veya dorudan mzie dair baz unsurlar vardr. Bu unsurlar Alevi-Bektai mzik kltrne zg formlar, modlar, alglar, yaratm ve seslendirme zellikleri olarak saylabilir. Bu unsurlar genel olarak belirli bir standart iinde var olsa da, blgesel farkllklar da bulunmaktadr. Yaplan n aratrmada Alevi-Bektai mzik kltrn temsil eden kodlar ve bunlarn yapsal zellikleri zerine analitik almalarn olmad grlm ve bu alma ortaya karlmtr. Bu aratrmada, bu mziksel unsurlar incelenmi, etnomzikoloji disiplini ve nitel aratrma modelinde kaynak tarama, ierik analizi ve mzik analizi teknikleriyle ortaya kan bulgular kodlanarak tanmlanmtr. Yaplan aratrma sonucunda, bu mziksel kodlarn yaratc/seslendirici, yaratm ekli, alg, form, makam, mekn gibi kavramlar altnda olduu tespit edilmi, ortaya kan kodlar tanmlanm, mziksel analizi yaplm, notalarla rneklendirilmi ve sonuta tartlmtr.

Anahtar Kelimeler: Alevi-Bektai, Kltr, Mzik, Kodlar.

THE MUSICAL CODES OF ALEV-BEKTASHI CULTURE

Abstract

Music is an effective abstract means which accompanies religious expressions and practices in all the beliefs. It is known that music is a religious-based phenomenon in Alevi-Bektashi culture. Some musical elements symbolised Alevi-Bektashi culture and their belief system. These elements are forms, modes, instruments composition and performance of Alevi-Bektashi musical culture. Even though these elements have in general certain standarts, there are also regional differences in the elements. Preliminary research showed that there are not analytic studies on the codes of Alevi-Bektashi musical culture and their structural features, and so this research has been done. In this research, it was investigated the musical elements of Alevi-Bektashi culture, and the findings of the research emerged by literature survey, content analysis, and musical analysis in ethnomusicology discipline and qualitative research model. So the findings were coded and identified. The musical codes of Alevi-Bektashi culture were represented by the concepts of creator/performer, creation method, musical instrument, form, maqam, and place. The codes were defined, analyzed as a musical, exemplified with the notes, and discussed in the result.

Keywords: Alevi-Bektashi, Culture, Music, Codes.

* Yrd. Do. Dr., Seluk niversitesi Dilek Sabanc Devlet Konservatuvar, [email protected], Trkiye

Seyit YRE

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2011 / 60220

Giri

Alevi-Bektai inanc, slamiyet ierisinde sadece bir inan sistemi olmann tesinde, kendine zg bir kltr de temsil eder. Bu balamda, lk a Anadolu kltrne ilikin yaplan antropolojik aratrmalar sonucu ortaya kan bulgularn gnmzde Anadolunun eitli yerlerinde yaayan Alevi-Bektai kltrnde de hlen var olduu grlr. Dolaysyla, Alevi-Bektai kltrnn modernleen dnyaya ramen Anadolunun otantik kltrn devam ettirdii sylenebilir.

Alevi-Bektai inan ve kltrne zg olarak varln srdren ve mzik eliinde seslendirilen unsurlardan biri de baz iir formlardr. Bu formlar, ncelikle iir olmasndan dolay, almalarda sadece edebiyat alan ierisinde incelenmi olsa da, Alevi-Bektai inan ve kltrn gl bir ara olarak temsil eden (representation) mzik, ayn zamanda bu iir formlarn da var eder.

rnein Glpnarl (1992: 40), Alevi-Bektai edebiyatnn Hac Bekta Vel ve Abdal Musa kltryle beslendiini, Anadolu halk edebiyatnn imknlarnn birletirilmesiyle yeni bir sentez oluturduunu, z nedeniyle nceleri Yunus Emrenin iirlerine dayanan bu edebiyat geleneinin baz belirgin farklarla yeni bir edebiyat oluturduunu, Alevi-Bektai edebiyatnn 15. yzylda Kaygusuz Abdalla balayp ayn yzylda Pir Sultan Abdal, Hseyin, 17. yzylda Kul Himmetle doruk noktasna ktn, 18. yzylda da sren bu gelenein 19. yzylda Seyrni ile devam ettiini; Yemni, Virni, Teslim Abdal ve Nesmiyle en nemli rneklerini verdiini ve bu gelenein gnmz klarnca da srdrldn belirtmitir (Aktaran: Artun 2000: 408). Glpnarlnn yukarda edebiyat balamnda sayd halk airleri ve klarn yazd iirler, aslnda kendi dnemlerinden gnmze mzikli olarak seslendirilir. Dolaysyla, zellikle dinsel ierikli ve amal sz ve metinlerin temsil edilmesinde mzik her zaman etkili bir ara olduundan, artk bu szler veya iirler mzikle temsil edilir.

badet ve mzik ilikisi, birok din ve inan iinde var olan bir olgudur. Alevi-Bektai kltrnde de szl geleneklerin yzyllardr mzikle birlikte sregeldii grlr. Bu nedenle, bu kltr ne karan unsurlardan biri de, -etnomzikolojinin inceleme alan olarak- mzik kltrdr. nan esasna dayanan Alevi-Bektai mzik kltr ve repertuvarnn, Anadolu halk mziinde (yaygn adyla Trk halk mziinde) de nemli yeri olduu grlr. zellikle, iirlerin, szlerin ve dualarn mzikli olarak seslendirilmeleri, gnmzde de varln srdren, Anadolu ve Osmanl din mziinin (yaygn adyla Trk din mziinin) olumasn salamtr. Yani, dua ve iirlerin bestelenmesi (composition) veya doalama (improvisation) olarak mzikle seslendirilmeleri sonucu, slamiyet temelindeki din mzik (sacred



music) olumutur. Adlarn dua ve iir formlarndan alan bu mzik formlar, yaygn olarak Cmi musikisi ve Tekke/Tasavvuf musikisi eklinde iki balk altnda snflandrlr. Bu aratrmaya temel olan ve Alevi-Bektai inan ve kltrnde ortaya kan mzikli formlar da, Tekke/Tasavvuf musikisi formlar ierisinde yer alr (Bkz. Akdoan 2002: 328-351 ve 2003: 363-369).

Alevi-Bektai kltrne zg olarak ne kan mziksel zelliklerin sadece formlarla snrl olmad, bu kltre ilikin baka mziksel unsurlarn da olduu gereinden ve buna bal olarak, Alevi-Bektai kltrn temsil eden mziksel kodlar ve bu kodlarn anlamlar nelerdir? probleminden yola karak, konuyla ilgili bir bilimsel aratrma yaplm, Alevi-Bektai kltrne zg taranan kaynaklarda dank bir ekilde bulunan ve bazlar net olmayan mziksel unsurlar, bu almada kodlanp, tanmlanarak btnsel olarak sunulmutur.

Her ne kadar gemite Alevi ve Bektai kavramlar ayr ayr uygulanp ayr birer kltr temsil ediyor gibi grnse de, zellikle gnmzde, Alevilik ve Bektailik i ie gemi ve ortak olarak incelenen ve uygulanan bir inan ve kltr temsil eder hle gelmitir. Bu balamda, konuyla ilgili kaynaklarda, Alevi ve Bektai kavramlarnn birlikte kullanld, bu kltre ait unsurlarn da birlikte incelendii grlr. Dolaysyla, bu aratrmada da, Alevi-Bektai kavramlar birlikte kullanlm ve bu kltr temsil eden mziksel unsurlar birlikte incelenmitir.

1. Yntem

Bu aratrmada, etnomzikoloji disiplini ierisinde, betimsel dzende durum saptamaya ynelik bir nitel aratrma modeli temel alnmtr. Konuya ilikin taranan kaynaklardan toplanan veriler, ierik analizi ve mziksel analiz yoluyla zmlenmi ve bulgulara ulalmtr. Ortaya kan bulgular kodlanarak tanmlanmtr. Aratrmann nitel verilerinin analizinde eit kodlamadan biri olan verilerden kan kavramlara gre yaplan kodlama kullanlmtr. Kodlama, analiz edilen herhangi bir metni veya sylemi ksaca rakamlara veya kelimelere dntrerek tanmlamaktr (Yldrm ve imek, 2004). Antropoloji, semioloji, semantik ve genel olarak sosyal bilimlerde nitel aratrma modeli ile birlikte mzikolojinin de bir yntemi olan kodlama, mziksel olarak, bir anlam sistemi (semantic) ile bir sz dizimi (syntactic) sistemi arasndaki ilikiyi, bir ierik ve ifade ilikisi olarak betimleyen mziksel iletiim aralar olarak aklanabilir (Brackett 1999: 9, Erol 2009: 196).

Seyit YRE


2. Bulgular

Bu blmde, yaplan kaynak tarama, ierik analizi ve mziksel analiz teknikleri ile tespit edilen ve Alevi-Bektai kltrn temsil eden mziksel kodlar aadaki sekiz kavram altnda verilmi ve tanmlanmtr.

2.1. Form: Alevi-Bektai kltrn temsil eden en temel mziksel kodlar; edeb, dinsel ve kltrel temelli formlar olarak ortaya kar ki, bunlarn temelde deyi, nefes, nt, mraclama, tevhd ve mersiye olduu grlr. Bu formlar aada tanmlanmtr.

2.1.1. Deyi: Alevi-Bektai kltrnn en bata gelen iirsel ve mziksel formu olan deyi, Byk Trke Szlkte, kelime anlam olarak deme, syleme ii, uygulama olarak da, Alevi-Bektailerce yksek anlaml kouk ve Semahla birlikte yalnzca balama eliinde ar tempoda sylenen bir tr beste olarak tanmlanr. Duygulu (1997: 8), deyi teriminin Anadolu Alevilii ve Anadolu ky Bektailiinde yaygn olarak kullanldn, yani kentsel deil, krsal bir form olduunu, baz yrelerdeki Aleviler tarafndan deyi terimi yerine, deme, beyit, dime, deylem ve yet kelimelerin de kullanlabildiini belirtir. Erol (2009: 103), deyilerin Alevi-Bektai kltrnn en nemli aktarcs ve iletiim ekli olduunu, bunlarn Alevi birlik ilikisinde, sz syleme, sylenen sz dinleme, onlar tekrarlama, yeniden oluturma ve ortak gemie balanma eklindeki en nemli renme yntemi olarak kabul edildiini ifade eder. klar tarafndan bamsz olarak yaratlm deyiler dnda, zellikle Cem treni srasnda seslendirilen, belirli anlam ve grevleri olan deyilerin, On ki Hizmet deyii, era uyandrma deyii, niyazlama deyii, semah deyii gibi isimler ald grlr (Bkz. Demir, 2009).

Markoff un (2002: 795) tasavvufi ak arklar olarak tanmlad deyiler (Erol 2009: 136), mziksel balamda deerlendirildiinde Alevi-Bektai inancna bal klarn krsal alanda, iir zerine daha ok doalama olarak ortaya kardklar, ll bir mziksel form nitelii tar. Deyiler, klar tarafndan yaratlmasndan dolay, halk mzii ezgisel yapsna sahiptir. Bu balamda, Anadolu halk mziinde krk hava denilen formlar iinde ve yaratm ortam ve ekli itibar ile otantik-bireysel halk mzii (Yre, 2000: 41-42) olarak deerlendirilebilir. Ancak buradaki snflandrmalar, kendi geleneksel otantisitesi ve ortam ierisinde yaratlan, poplerletirilmeyen eserleri kapsar.

Deyilerin en nemli mziksel zellii, bir mziksel bir motifin, minimal olarak ifade edilebilecek ekilde, kk deiikliklerle tekrarlarndan olumasdr. Deyiin, szl ve szsz (algsal) ksmlarnda yaplan mziksel motif deiimi, allm bir ekilde ya tm ozanlar tarafndan aynen yaplabildii gibi, her bir ozan tarafndan, seslendirenin mzie veya balamaya olan hkimiyetiyle ilgili olarak da doalama olarak yaplr.



Nota 1. Deyi-Giri Mzii

Nota 1de Ali Ekber iekten derlenen (veya kendisinin yaratt), Hseyni makamndaki deyiin giri mziinin 1. lsndeki ana motif, 2. ve 4. llerde kk deiikliklerle tekrar eder.

Nota 2. Deyi-Szl Blm

Nota 2de grlen ve ayn eserin szl blmnn balangcndaki ilk lde yer alan motif, dier llerde yine kk deiikliklerle tekrar eder.

2.1.2. Nefes: Aslnda Bektailikte var olan, ancak gnmzde Alevi-Bektai kltrnn ortak bir unsuru olarak n planda yer alan bir dier form nefestir. Byk Trke Szlkte nefes, ifa amacyla hastaya okunan dua ve Alevi-Bekta ozanlarn tekkelerinde ve meclislerinde zel ezgilerle okunan, biim ynnden komaya benzeyen, konusu tasavvuf ve tarikat kurallar ile ilgili olan, ince anlaml, alayc, kouklar olarak tanmlanr. Duygulu (1997: 8), nefeslerin Bat Anadolu ve Trakya blgelerindeki ehirlerde yaayan Bektailer tarafndan bestelenmi manzumeler olduunu ve deyilerin tersine, nefeslerin kentsel formlar olduunu belirtirken; zcan (2003: 365) ise, Bektai musikisinin nemli rn olan nefeslerin bu tarikatn ilhisi olduunu, Tasavvufi Trk edebiyatndan alnm ve Bektailerin

Seyit YRE


inan ve grlerini ortaya koyan, Hz. Aliyi ven ve onun zelliklerini anlatan iirler zerine bestelendiini, bestelenmemi olan nefeslere ise nutuk (veya destur) denildiini belirtir. Grld zere aratrmalarda, terminolojik olarak bir standart bulunmamaktadr.

Mziksel olarak Markoff un (2002: 795), tasavvufi deneyimle ilgili arklar (Erol 2010: 136 iinde) olarak tanmlad nefeslerin, Bektailie mensup veya adn gizleyen (Snni) besteciler tarafndan (zalp, 1992: 54) iki ayr trn (Anadolu halk mzii ve Osmanl sanat mzii) ezgisel birleimiyle bestelendii grlr ve bu eserlerin ounun bestecisi bilinmemektedir. Bununla birlikte, Cumhuriyet Dnemi Osmanl sanat mzii bestecileri tarafndan da nefes bestelendii grlr (Bkz. Kip, 1995). Nefeslerin iirlerinin de, yine Alevi ve Bektailie mensup k veya airler tarafndan yazld grlr. Deyiler gibi doalama deil de, besteciler tarafndan sanatl olarak bestelenen nefeslerde, deyilerden farkl olarak, aksatml olmayan (6/4lk gibi) baz usullerin kullanld belirlenmitir. Deyilerde olduu gibi, nefesler de, Hseyni vb. makamlarla bestelenmekle birlikte, Hicaz, Sab, Neveser gibi farkl makamlarn da kullanld grlr. Ezgisel ve ritmik zellikler dnda, nefeslerin bir mzik formu olarak, ounlukla bir veya iki blmden olutuu, iirin uzunluuna gre, ayn blmn ezgisel olarak srekli tekrar ettii grlr. Bununla birlikte, eserde kullanlan iirin uzunluuna gre, blml nefeslere de rastlanr (Bkz. zalp 1992: 454-456, Atl 2005: 108-120).

Nota 3. Nefes

Nota 3te verilen ve ktalk iiri Gnci Baba tarafndan yazlan, ancak

bestecisi bilinmeyen Uak makamnda ve Sofyan (4/4lk tartmda) usulndeki



nefes, iki blml bir formdur. Bu ezgi, prozodiye uygun olarak kk deiikliklerle tekrar edilerek iirin tm ktalar ile seslendirilir. rnekteki eserde olduu gibi, eserin szl blmleri arasnda, ikinci blm bir ara mzik (araname) olarak szsz olarak seslendirilebilir.

Salc (1940: 19-20), nefesleri seslendirilme zelliklerine gre e ayrm, bunlardan, ritmik olarak ar olan ve ar usullerle bestelenip Cem yinlerinde genellikle muhabbetin balangcnda seslendirilen nefesleri, oturak; ritmik olarak daha hareketli ve canl olan, orta sratli usullerle bestelenip muhabbet toplantlarnn ortalarnda zevk ve evkin artt anlarda seslendirilen nefesleri, drt ke ve daha hzl usullerle bestelenip muhabbet toplantlarnda heyecann artt anlarda seslendirilen hareketli nefesleri de, ahlama olarak tanmlam ve bu tr nefeslerin semah esnasnda seslendirildiini belirtmitir (Atl 2005: 62).

Nefeslerde kullanlan iirlerin konularna gre de ayrld grlr. Markoff un (2002: 795) 12 mamn adna ilahiler (Erol 2009: 136) dedii, dvaz, dvazdeh-i imam ve dvazman, aslnda Hz. Muhammed ve Hz. Ali ile birlikte Ehl-i Beytin ve Oniki mamn isimlerinin getii ve onlarn zellikleriyle vld nefesler olarak ortaya kar (Atl, 2005: 56).

iirin ierdii konulara gre, methiye, athiye ve nevrziye olarak adlandrlan iirsel ve bestelenmi nefesler olduu grlr. Ksaca deinmek gerekirse methiye, Hz. Muhammed ve daha ok da Hz. Aliyi ven nefeslerdir, aslnda Nat- Ali olarak anlan form da bir tr methiyedir (zcan 1992/V: 372, Atl 2005: 76). Bu durum, aslnda ilahi ve nefesler arasndaki fark ortaya koyar. athiye, daha ok inanlarn sz konusu olduu, Allah ile akalar gibi yazlan, alayc bir dil kullanlan -ve bir hicviye olarak anlabilecek- nefeslerdir (Timurta 1990: 165, Atl 2005: 61). Nevrziye ise Alevi-Bektai kltrnde, Hz. Alinin doum gn (21 Mart) olduu iin nemli olan Nevrz (bayram) zerine yazlan nefeslerdir (lktar 1974: 200, Atl 2005: 61-62).

2.1.3. Nt: Arapa bir kelime olan nt, Byk Trke Szlkte Bir eyin niteliklerini vme ve Hz. Muhammedin niteliklerini vmek, ondan efaat dilemek amacyla yazlan kaside olarak tanmlanr. Mziksel balamda nt, Hz. Muhammedin vasflar hakknda Trke veya Arapa yazlm manzum eserlerin, eitli makamlardan doalama ve usulsz (serbest) olarak tekkelerde zikir ve Cem ayinleri srasnda seslendirilmesinden oluan bir formdur. Nthan olarak anlan seslendiricinin mziksel alt yapsna gre, ntlarn mziksel erevesi deiir. Doalama olarak seslendirilmesi dnda, usullerle bestelenmi ve notalanm olan ntlar da vardr (Karadeniz 1979: 163).

Seyit YRE


Alevi-Bektai kltrnde Hz. Muhammede vg olarak yazlanlara Nt- erif, Nt- Nebev, Nt- Peygamberi, drt halife iin yazlanlara Nt- r-Yr, Hz. Aliyi venlere ise Nt- Ali denilir (Koca 1987: 5, Yeniterzi 1989). Tekke mziinde nt bir mzikli form olarak tanmlansa ve Nt- erif ve Nt- Mevlana gibi bestelenmi rnekleri olsa da, Cem trenlerinde, Nt- Alinin bir dua olarak mziksiz okunduu grlr. Farkl yrelerde mzikle seslendirilen ekilleri olabilecei ihtimaliyle birlikte, Nt- Alinin Alevi-Bektai kltrnde bir mziksel form olmad grlr. Yine de, Snni ve Alevi inanlarnda ortak peygamber olarak Hz. Muhammed iin bestelenmi bir Nat- erif rnei Nota 5te verilmitir.

Nota 4. Nt- erif



Nota 5te grlen Rast makamndaki airi ve bestecisi bilinmeyen nt, bir nat- erif tir. Mziksel bir form olarak bir kta iir zerine bestelenmi blml bir eserdir.

2.1.4. Mrclama: Arapa bir kelime olan ve Byk Trke Szlkte Ykselme, kma ve Hz. Muhammetin ge ykselmesi olarak tanmlanan mrc, Trk edebiyatnda Hz. Muhammedin Mrc mucizesini anlatan ve mesnevi eklinde yazlan eserler hakknda kullanlan bir terim olduu gibi, airlerin divanlarnda veya manzum eserlerinde, kaside ve gazel eklinde sylenmi manzum veya mensur eserler iin de ayn terim kullanlr (Diclehan 1989: 18; Akta, 2006: 65). Mrcn, Mslmanlarn edebiyat, mzik, minyatr ve hat gibi birok sanatna yansd, bu konudaki edebiyat eserlerine mrciyye ya da mrcnme denildii, edeb olarak ranllar ve Trkler tarafndan yazlsa da, mziksel olarak sadece Osmanl dneminde bir form olarak ortaya kt grlr (Uzun 2005: 135, Akta 2006: 65 iinde).

12. ve 20. yzyllar arasnda edeb olarak birok mrciyye yazld grlse de, bestelenmi olarak en bilinen mrciyye, Mirc kandilinde -Mrchanlar tarafndan- seslendirilmek zere, XVIII. yzylda Galata Mevlevhnesi eyhi, Kutb- Nyi Osman Dede tarafndan gftesi yazlp bestelenmi olandr. Yedi bahir ve drt tevih olmak zere toplam on bir blmden oluan bu eser, srasyla Segh, Mstear, Dgh, Nev, Sab, Hseyni ve Nibur olmak zere sekiz makamla bestelenmitir. Eserde kullanlan ilk makamdan dolay Segh Mirciyye olarak anlr. Eserin notas otuz alt sayfadan olutuu iin burada yer verilememitir (Bkz. zalp 1992: 385-425).

Aslnda mirciyye ile ayn anlam ve amala Hz. Muhammedin Mrca ktn ifde eden, Markoff un (2002: 795) Hz. Muhammedin cennete ykselii zerine arklar (Erol 2009: 136 iinde) ve Duygulunun (1997: 12) Hz. Muhammed ile Hz. Alinin Krklar Meydannda bulumasn anlatan, Alevi-Bektai inancna ait bir epik iir ve mzik formu olarak tanmladklar mrclama ise, Mrc olaynn Alevi-Bektai kltrndeki temsili olarak ortaya kar. Cem trenlerinde balama eliinde seslendirilen ve en yaygn olan mirclama, Hatayinin (ah smail) yazd, Geldi ard Cebrail diye balayan yirmi be beyitlik iirden oluur (zbey 2008: 181, Arslanolu 1999: 14). Artun (2002: 90), Alevi-Bektai inancndaki mirclamann, Hz. Aliyi n plana kararak ilendiini syler (Atl 2005: 25).

Mirclama mziksel bir form olarak incelendiinde, Demirin (2009: 260-262) Yeni Bosna Cemevinde derledii Nota 5teki mirclama rneinde olduu gibi, ilk blmn deyi olarak balad, Krklar Semahnn dnld ikinci blmde ise usuln deitii ve temponun hzland grlr

Seyit YRE


Nota 5. Mraclama-Blm 1

Hatayinin yazd Mrcnmenin yirmi ktasnn, Nota 5te verilen Segh makamnda ve Curcuna usulndeki (10/8) ayn ezgi zerine seslendirildii, son iki ktasnn ise, Karciar makam ekirdei ve Raks Aksa usulyle (9/16) bestelenen ve Krklar Semahnn dnld Nota 6da verilen ezgiyle seslendirildii grlr.

Eserin Nota 5te verilen birinci blmne bakldnda ikinci lnn drt kere tekrar ettii, be llk giri mziinin ardndan, sadece bir l olan ana motifin, prozodiye gre deierek srekli tekrar ettii ve her motif arasnda da, ayn ara (szsz) mziin olduu grlr. Yani, eserin birinci blm, iki mziksel motifin szl ve szsz minimal dngsnden oluur.



Nota 6. Mraclama-Blm 2

Eserin Nota 6da grlen ikinci blmnn Karciar makam ekirdei olan do, re, mi bemol seslerinden olutuu, ilk drt ldeki mzik cmlesinin tekrar edildii grlr.

2.1.5. Tevhd: Allahn varlna, tekliine (Ahad) balangsz ve sonsuz olduuna, tm evreni yarattna, yaratmaya devam ettiine, tm lemin ilhi nizmn saladna, dnin shibi olduuna inanmak (Uurlu 2007: 266, Demir 2009: 193 iinde) olarak tanmlanan tevhdin, Cem treni esnasnda iki veya drt adet arasnda mzikli olarak seslendirildii, ancak, tevhdde mziksel yapdan ok edeb yapnn ne kt grlr (Demir 2009: 193).

Tevhidler mziksel olarak incelendiinde, genellikle Sofyan usul ile Segah, Uak ve Hseyni vb. makamlarla bestelendii grlr. Osmanl sanat mzii bestecilerinin ilahi formu altnda, tevhd besteledikleri grlmse de (Bkz. Kip 1995), klarn da deyi formu olarak tevhd syledikleri grlmtr.

Seyit YRE


Nota 7. Tevhd

Nota 7de, Demir (2009: 248) tarafndan derlenen, Uak makamnda ve Sofyan usulndeki Tevhd incelendiinde, aslnda bir blml bir deyi olduu grlr. Eserin drt l aynen tekrar eden giri mziinden sonra, beinci l hari, altnc ve on altnc ller arasnda, ayn motifin prozodiye uyarlanarak tekrar edildii grlr. Aslnda bu mziksel motif dngsyle, etkili bir duygu durumu (mood) (Lull, 2000: 37) yaratld dnlebilir.

2.1.6. Mersiye: Arap, Fars ve Trk edebiyatlarnda, lmn ortaya kard zntnn, estetik bir ekilde kelimelerle ifadesi olarak ortaya kan iirlerin genel ad mersiye olarak nitelenir (Ylmaz, 2006: 8). Cenaze sltlarndan sonra ve vefat iin okunan Mevldler arasnda, eitli makamlardan, doalama ve usulsz olarak -mersiyehanlar tarafndan- seslendirilen mersiyelerin, Anadolu halk edebiyat ve mziindeki karl attr. Trk edebiyatnda Kerbela Olayn anlatan ve zellikle Muharrem aynda seslendirilen bestelenmi mersiyelere de muharremiyye denilir (Uzun 2006: 8, Akta 2006: 40).



zellikle Hz. Hseyin ve Kerbela ehitleri hakknda yazlan mersiyeler, ounlukla doalama olarak bestelenip seslendirilse de; usullerle bestelenip notaya alnm olanlar da vardr (Karadeniz, 1979: 169). 13. ve 20. yzyllar arasnda birok divan ve halk edebiyat airinin, Hz. Hseyin, Kerbela ehitleri ve Ehl-i Beyt zerine mersiyeleri vardr (Bkz. alayan, 1997). iir olarak yazlp doalama mzikle seslendirilenler, doal olarak notaya alnmamtr. Bununla birlikte, ll olarak yani bir usulle veya lsz/usulsz olarak Osmanl sanat mzii zelliinde bestelenmi notaya alnm mersiyeler bulunur.

Mersiyelerin, nedb veya nevh denilen alama, tebn denilen vg ve az denilen sabr blmlerinden olutuu sylense de (Ylmaz 2006: 10), mziksel balamda bu blme dikkat edildiine dair gstergeler belirli deildir.

Bununla birlikte, deyi ve nefeslerden farkl olarak mersiyelerin iki blmden daha fazla olarak bestelendii grlr. Tespit edilen ve notas bulunan yz civarndaki mersiyenin ounluunun Anadolu halk mziinde Garip aya olarak da bilinen, Hicaz ve bu makamn iinde bulunduu makamlarla bestelendii, bunun dnda Hz. Hseyini artrmas bakmndan, Hseyni vb. makamlarn da kullanld grlr (Ylmaz, 2006: 61-164).

Nota 8. Mersiye

Seyit YRE


Nota 9. Muharremiye

Yunus Emre tarafndan yazlan yedi ktalk iir zerine, Hicaz makamnda bestelenen iki blml Muharremiyyenin bestecisi bilinmemektedir. Bu yedi ktalk iir, ayn ezgi ile srekli eserin bana dnlerek seslendirilir.

2.2. Mziksel Devinim: Alevi-Bektai inancn temsil eden ve eitli hareketlerden oluan kod, Semah olarak ortaya kar.

2.2.1. Semah: Arapa bir kelime olan ve Byk Trke Szlkte alg eliinde oynanan, tren nitelii tayan oyun ve Alevi evrelerinde halk musikisi eliinde oynanan din meneli oyun olarak tanmlanan semah, Arslanolunun (1999: 16), Turabi Oca Dedelerinden aktardna gre, Hz. Muhammedin krklara gelip bir zm tanesini Srr- lahi ile ezerek bunu krklardan birinin imesi ve Hz. Muhammed ile krklarn Ya Allah deyip semah dnmesi ile balamtr. O tarihten beri, Alevilikte ibadetin bir blm olan semah, balamayla eliinde dnlr. Ksaca semah, Alevi-Bektai inancnda Cem srasnda on iki hizmetten biri olan, saz ve sz eliinde kadn ve erkeklerin birlikte yapt gkyznde umak, evrenin dn gibi dnmek, turnalar gibi kanat rpp umak, haktan alp halka vermek, paylamak gibi farkl anlamlar tayan kutsal hareketler btndr. Farkl Alevi-Bektai yrelerinde, 100e yakn farkl semah tipleri ve deiik adlar bulunduu grlm olup bu semahlardan en bilinenleri Krklar Semah, Turnalar Semah, Gnller



Semah, Krat Semah, Hubyar Semah olarak anlr. Baz semahlarn Muhammed Ali Semah, Krklar Semah, Abdallar Semah, Ali Yar Semah, Hac Bekta Semah gibi inan nderlerinin, bazlarnn ise, iran Semah, Hubyar Semah, Urfa-Ksas gibi yer ve topluluk isimleriyle anld grlr (DABF, 2008: 60-62).

Anlam bir halk oyununun tesinde, dinsel bir devinim/hareket olan semahn uygulanmas srasnda seslendirilen baz eserlere semah denilmise de, semah srasnda seslendirilen ezgilere semah deyii denilmesi daha dorudur. Semah deyileri, dnlen semahn devinimine bal olarak bir blml olabildii gibi, arlama ve yeldirme olmak zere iki, arlama, karlama ve yeldirme olmak zere blml de olabilmektedir. blmllerde, arlama ile yeldirme arasndaki karlama blmnn bir gei olduu grlr. Yrelere gre deiiklikler gstermesine ramen, semah deyilerinde ar ve yava olan blmlerin ardndan daha hzl bir blmn gelmesi, genellikle deimez bir yapdr. Bu blmler ard ardna gelebildii gibi, bazen arlamadan sonra bir duvaz seslendirilerek, dier blmlere geilebilir (Eli 1999: 7). Zkir, deyileri semahn blmlerine uygun tempolarda seslendirirken semahlar da ayn tempoya uygun olarak hareket ederler.

Mziksel balamda incelendiinde ierisinde burada anlan eitli formlarn bir arada bulunduu ve eitli hareketleri ieren bir hareketler btn olan semahn, kendisi aslnda bir mziksel form olmayp mzik eliinde yaplan dinsel ve tinsel bir devinim olarak ortaya kar. Dolaysyla semah esnasnda seslendirilen ve aslnda deyi olan eserler de, semah trlerinin ad ile ifade edildii iin, semahn kendisi bir mzik formu gibi anlalmaktadr. Yani Krklar Semah ile anlan eserler, aslnda semah deyiidir.

Nota 10. Pir Geldi Semah

Seyit YRE


Nota 10da grlen ve Hataynin ktalk iiri zerine, Uak makam ekirdei ve Sofyan usul ile bestelenmi olan eser, Pir Geldi Semah esnasnda seslendirilen ezgi, aslnda bir blml bir deyitir. iirin ilk ktas zerinde gsterilen ezgi, dier iki ktann prozodisine uygun olarak tekrar edilir.

Bununla birlikte, usul gekisi yaplan veya yaplmayan iki ve blml olabilen semah deyileri vardr. rnein, Tunceli Turnalar Semah olarak anlan Kalksn Semaha Kalksn adl ezgi, 9/8, 15/8, 22/8, 8/8, 14/8 ve 5/8lik alt farkl usuln birleimiyle oluur ve temelde iki blml olarak grlr. Kaldrn Kollar Canana Doru adl Turnalar Semah ise, 5/8lik, 4/4lk ve 2/4lk usulle oluan blml bir eserdir.

2.3. Makam: Kelime anlam Arapa mevki, kat, yer olarak ifade edilen makam kavram, bu almada incelenen Alevi-Bektai mziksel formlarnn Anadolu halk mzii ile Osmanl sanat mziinin temel ezgisel malzemesidir. Birok tanm olmasna ramen makam, kendine zg belirli seslerden oluan bir dizinin durucu ve yryc sesler evresinde seyir yaparak ezgisel makam ekirdekleri oluturma durumu (Yre, 2010: 14) olarak tanmlanabilir.

Her ne kadar Anadolu halk mziinde makam kavram yerine anlam yrelere gre deitii iin net olmayan ayak kavram (zbek, 2000: 207-216) kullanlsa da, klarn, kendi yarattklar ve seslendirdikleri ezgileri makam kavram ile ifade ettikleri grlr. Hatta bunlar, k makamlar olarak ifade edilir (Ouz, 2000: 197-206). Bu balamda, aratrmada makam olgusuna gre analiz yaplmas, doru bir yntem olarak ortaya kar.

Alevi-Bektai kltrn temsil eden mziksel formlarn yaratmnda kullanlan makamlar incelendiinde ise, zellikle deyilerde olmak zere, Hseyni, Uak ve Karciar makamlarnn birer kod olarak Alevi-Bektai kltrn temsil ettii grlr. Burada Hseyni makamnn bir baka zellii de, yine Alevi-Bektai kltrnde nemli olan Hz. Hseyinin adn temsil ediyor olmasdr. Hatta bu makamlar ierisinde, zellikle deyilerde olmak zere, do (argah) mi (hseyni) mi bemol (hisar) seslerinin daha baskn olduu grlr. Bu sesler de Alevi-Bektai mziksel kltrn temsil eden kodu olarak kabul edilebilir.

Nota 11. Hseyni Makam Dizisi



Nota 12. Uak Makam Dizisi

Nota 13. Karciar Makam Dizisi

rnein, Nota 14te verilen k Dimnin Bugn bize pir geldi adl nl deyii, mziksel olarak Anadolu halk mziinde Kerem aya olarak anlan Karciar makam kullanlarak yaratlmtr.

Nota 14. Deyi-Bugn Bize Pir Geldi

Seyit YRE


2.4. Usul: Byk Trke Szlkte Bir amaca erimek iin izlenen dzenli yol, tutulan yol, yntem tanmlanan usul, mziksel olarak ksaca ritim kalb (ryhtmical pattern) olarak tanmlanabilir. Alevi-Bektai mzik kltrnn ritmik kodlar ierisinde genellikle, basit, birleik ve karma olarak 2 vuruludan 22 vuruluya (Bkz. Sarszen, 1963) kadar olan usullerin kullanld grlr. Bununla birlikte incelenen eserlerde grld zere, basit usullerden 2/4lk (Nim Sofyan) ve 4/4lk (Sofyan) ile aksatml ve birleik 5/8 (Trk Aksa), 7/8 (Devr-i Hindi), 8/8 (Msemmen) 9/8lik (Aksak) usullerin, zellikle deyilerde olmak zere Alevi-Bektai kltrndeki mziksel eserleri ritmik olarak temsil ettii grlr (Erol, 2009: 119). Aksak tartml usullerin her birinin bir tek eserde kullanm dnda, k Nesimi imenin Nota 15te verilen, Hseyni makamndaki, Ayrlk Hasreti Kar Etti Cana adl nl deyiinde olduu gibi, bir tek eserde birden fazla usul (7/8, 8/8) de kullanlabilir:

Nota 15. Deyi-Ayrlk Hasreti Kar Etti Cana

Yukarda verilen usuller, Anadolu halk mzii kuramnda krk havalar olarak anlan formlarda kullanlr. Uzun hava formlar iine girebilecek formlarda ise, doal olarak bu usuller kullanlmaz, nk bu tr formlar doalama olarak mziklendirilir ve seslendirilir.

2.5. alg: Alevi-Bektai inan ve kltrn temsil eden ve Telli Kuran olarak anlan kod, balama (saz)dr. Yani, bu inanta balama, salt bir alg olmayp, bu inan sistemini ifade ve temsil etmeye yarayan bir somut olgudur.



Alevilikteki asl ibadetin, ikrar, grg, musahiplik, dknlk, muharrem erkn gibi eitli trleri bulunan Cemlerde uyguland ve Cem ibadetindeki Kurann, kitap olarak deil, mzrapla alnan bir alg, yani balama olduu grlr. Nitekim Alevi evlerinde ve Cemevlerinde ba kede bulundurulan balama, gsnden kez plp baa gtrldkten sonra alnmaya balanr. Balama ve ortaya kan ezgilerin kutsal olduuna inanldndan, balamaya Telli Kuran denilir (Zelyut, 1998: 167-168, ztrk, 2009: 13).

Alevi-Bektai kltrnde iki tr balamann kullanld grlr: Gnmzde ounlukla ksa sapl balama olarak da anlan r kullanlsa da, dier taraftan on iki adet teli dolaysyla, On ki mam temsil eden ve en byk boyutlu balama olan Meydan Saz da, Alevi-Bektai kltrnde kullanlr (Erol 2009: 117).

rn Balama dzeni olarak anlan akord ekli, aada Nota 16da verildii gibi, alt tel Re, orta tel Sol ve st tel La; Meydan Saznn erli taklan tellerindeki akort dzeni ise, Nota 17de verildii gibi, alt tel La, orta tel Re, st tel La ve en st tel Sol eklindedir (nal 2000: 476-478).

Nota 16. r iin Balama Akort Dzeni

Nota 17. Meydan Saz iin Bozuk Akort Dzeni

2.6. Yaratc/Seslendirici: Arapa zikreden, syleyen, sesli olarak anan anlamlarna gelen ve kimi blgelerde k, gvende veya sazandar da denilen zkir, Cem treninde saz alp, deyi, nefes, dvaz, mersiye ve mraclama gibi formlar seslendirerek, dedeye yardmc olan kii(ler) olarak tanmlanr (Demir 2009: 25). Zkirlik geleneinin seylan, sr ve yu gibi eski Trk trenlerinde kopuzlar ile trenin ieriine gre dinsel, vgsel ve atsal szl mzikler seslendiren ozanlardan geldii, stanbuldaki Snni tarikatlardan kent Bektailerine ve buradan da Anadolu Alevi-Bektai topluluklarna getii grlr (Kele, 2008: 129).

Seyit YRE


On iki hizmetten oluan cemde en bata dede/pr/baba bulunur. kinci srada ise zkir(ler) bulunur. Hem dede hem de zkir Alevi-Bektai edebiyatnn yaratcs, aktarcsdr. Bylece dede ve zkir, bu edebiyatn ve mziin yaamn/srekliliini/canlln ve korunmasn salarlar. Cemlerde ayeti/nefesi ya dede ya zkir ya da her ikisi seslendirirler. Bir algyla seslendirilen nefesler, cemin etkili ya da cokulu olmasnn en nemli unsurudur (Clarke 1998: 259, Tan 2002: 31).

Bir baka deyile, Dede, Cem iinde Alevilikteki on iki hizmetten en nemlisi olan prlik (Alevi ruhani nderlii), zkir ise, yine Cem iinde on iki hizmetten biri olan zkirlik (Cem mzisyenlii) grevini stlenir. Cem iinde dede, muhabbet denilen bilgi ve kltr aktarmn gerekletirerek glbang (Trke dua) okuyarak ve Alevilie ait kalpsal trenleri uygulayarak; zkir ise mziksel performans gstererek Alevi szl kltrn bellekte tutar (Dnmez, 2010: 35).

Alevi-Bektai kltrnde bugne kadar gelen klardan Yedi Kutuplar ad verilen Pr Sultan Abdal, Kul Himmet, Hatay, Yemni, Virni, Teslim Abdal ve Nesimnin kutsal sayld grlr (Atl, 2005: 27-28).

Bunlarla birlikte, son dnemde yaam ve Aleviler arasnda kabul grm dier yedi ozan ise, Davut Sulri, k Dimi, k Zamni, Nesim imen, k Ali zzet, Hseyin rakman ve Mahsni erif tir.

Cumhuriyetin ilk yllarndan 1960l yllara kadar geen srenin, Alevi-Bek-tai edebiyat iin ara dnem sayld, bu dnemde Alevi-Bektai klarnn krsal alanda melez bir yap oluturduu grlr. Yani, Alevi-Bektai kltrne zg gele-neksel temalarla, gncel temalar ayn eser ierisinde birlikte sunulmutur. Bu dne-min en bataki rneklerinden birisi, eserlerinde geleneksel temalarla birlikte gncel konulara da yer veren k Veyseldir. Ancak, k Veysel, bu yaratm eklinden dolay kendisinden sonra gelen klar tarafndan eletirilmitir (Markoff 1993: 39, Tagn, 2002: 31).

Bu balamda, adlar bilinmeyen ve her yrenin Alevi-Bektai kltrnde var olan, bu kltrn edeb ve mziksel yaratcs olan dedeler ve zkirler dnda, yukarda ad saylan on be n, Alevi-Bektai mzik kltrn gnmzde de temsil eden yaratclar ve yorumcular olduu grlr. Bununla birlikte, Cemevle-rindeki her bir zkir, bu mzik kltrn geleneksel otantisite iinde temsil eden yorumculardr.

2.7. Yaratm ekli: Alevi-Bektai kltrnn mziksel eserlerinin yaratm ekilde snflandrlabilir. Birincisi, dede ve zkirler tarafndan Cem treni esnasnda doalama olarak sz ve mzik yaratlmasdr ki, daha nceden yaratlan



ve yaylan eserlerin olmas nedeniyle bu yaratm eklinin daha az olabildii grlr. kincisi, farkl yrelerdeki birok n ayn szleri doalama mzikle yeniden seslendirmeleri ve ncs ise daha nceden yaratlan bir mzii yeni szlerle seslendirmeleri eklinde olabilmektedir. Usulsz eserlerin zaten tamamen doalama yoluyla ortaya kt dnldnde zellikle usulle belirli bir form ierisinde yaratlan eserlerin, kulaktan kulaa yaylarak, ounlukla mziksel deiikliklerle seslendirildii grlr. Yani eserlerin kulaktan kulaa yaylmas sonucu, doal olarak deierek yeniden yaratlmas (recomposition) sz konusudur. Erol (2009: 111), Alevi-Bektai kltrnn mziksel yaratmn genel olarak yle snflar:

1. Ezginin deiimi: Bu durumda eserin var olan szlerinin ve anlamlarnn ayn kalmas.

2. Ezginin deimeyii: Bu durumda eserin var olan szlerinin deimesi veya szlerin aynen kalarak yeni szler eklenmesi.

3. Ezginin deiimi: Bu durumda eserin var olan szlerinin ayn kalmas, ancak, szlere yeni anlamlar yklenmesi.

Yukarda yaplan yaratm eklinden baka, yrelere gre farkl uygulamalar yaplabilecei de gz nnde tutulmaldr. Bu bilgilerden mziksel yaratma dair doalama (improvisation), yaratma/besteleme (composition) ve yeniden yaratma/besteleme (recomposition) olarak kod ortaya kar. Ezgilerin arlkl olarak bir mziksel motif veya cmlenin deitirilmesiyle, yani minimal olarak yaratld, bu ezgilerin doalamayla yeniden yaratlarak yorumland grlr.

2.8. Mekn: Alevi-Bektai kltrnn dinsel ve kltrel anlamda mziksel olarak temsil edildii iki kapal mekn kod olarak ortaya kar ki, bunlardan birincisi zellikle Bekta nefeslerinin mziksel olarak yaratlp seslendirildii Bektai tekkeleridir ve ikincisi ise, saz (balama) eliinde mziksel olarak deyi syleyip semah dnlerek Cem trenlerinin yapld Cemevleridir. Cumhuriyetin kuruluundan sonra Tekke ve Zaviyelerin Kapatlmas Knunu (13 Aralk 1925) ile Bektai tekkelerinin kapatlmas sonucu, Alevi-Bektai kltrn temsil eden en temel dinsel mekn olarak Cemevlerinin varln srdrd grlr.

Alevi-Bektai kltrn temsil eden mziksel eserler ise, gnmzde Cemevleri dnda, eitli tren ve toplantlarn yapld i ve d meknlarda da yaratlr ve seslendirilir. Osmanlda toplu elencelerin yapld ve ounlukla ak alan olan meydan kavram, zellikle Bektailie zg kutsal bir kapal mekn olan meydan odas adyla kodlanr. Cem evlerinde olduu gibi, tekkelerin meydan odasnda da, semah ve Cem trenleri yaplmtr. Ancak, tekkelerin kapatlmasndan sonra, meydan odasnn da ilevini yitirdii grlr.

Seyit YRE


Arapa ev ve Farsa daraac anlamlarnda olan ve Hallac- Mansurun asld yeri de temsil eden dr kavram, Bektailikle ilgili trenlerin yapld meydan ya da meydan odasnn Dr- Mansr olarak da anlan orta yerine denir (Korkmaz 1994: 88, Cebeciolu 1997: 206). Dr kavramnn Kul Hikmetin aadaki iirinde olduu gibi birok Bektai iirinde de getii grlr:

Gece gndz hayalinle dner Bir gece ryama gir Hac Bekta Gnahkrm gnahmdan bezerim zm dra ektim gr Hac Bekta (Koca 1984: 185).

Bahsedilen meknlarn dnda, yine Alevi-Bektai inancna bal olan (veya bal olmayan) sanatlar da, bu mziksel kodlar eitli konser meknlarnda daha ok bir poplerlik iinde temsil ederler. Konser yaplan meknlarda seslendirilen Alevi-Bektai mziksel kodlar, dinsel ve otantik zelliinden kp bir mziksel gsteri zellii ile ne kar.

3. Sonu, Tartma ve neriler

Aslnda bir tek Alevilik olmamas ve yaanlan blgeye gre Aleviliin iinde farkl dnceler olmas nedeniyle, bu konuda bir aratrma yapmak zor olsa da, Alevi kavramnn birlik anlamyla Bektailii i ie deerlendirip Alevi-Bektai kltrn temsil eden mziksel kodlar ve bu kodlarn anlamlar nelerdir? probleminden yola karak belirgin olarak Alevi-Bektai inan ve kltrn temsil eden mziksel kodlar bu almada sunulmutur.

Alevi-Bektai kltrnde mzik, esas olarak dinsel balamda temsil edildiinden, aratrmann bal da etnomzikoloji disiplinine uygun olarak Alevi-Bektai kltrnde mzik olarak nitelendirilmi, dolaysyla Alevi-Bektai mzii gibi bir snflama iine girilmemitir. Bu balamda, her kltrn, onu sosyokltrel olarak temsil eden kodlar olduu gibi, bu aratrmada da, Alevi-Bektai inan ve kltrn temsil eden mziksel kodlar sorgulanarak ortaya karlmtr. Aratrmada ortaya kan tm mziksel bilgiler ve de kodlar Alan Merriamn (1964) etnomzikolojik mzik kltr aratrma modeline de uygundur.

Ortaya konulan kodlar ele alndnda Alevi-Bektai kltrnn edeb ve mziksel yaratclar ve seslendiricileri dede, k ve zkir olarak kodlanr ki, bunlardan kutsal saylanlarn adlar yukarda belirtilmitir. Dolaysyla bu konuda herhangi bir baka olaslk olmad ve bu yaratclarn mziksel yaratmlarnn, form kavram altnda sunulan, deyi, nefes, nt, mraclama, tevhd ve mersiye kodlar olduu grlr. Ancak, deyi ve nefes dnda, dinsel balamda, mraclama



yerine mraciyyenin, ntn, tevhdin ve mersiyenin slamiyetin dier inalarnda da varolduu, yni ortak rnler olduu, bununla birlikte, mraclama, tevhd ve mersiyenin aslnda yaratl durumuna gre birer deyi veya nefes olduu, sadece edeb olarak ilenen konulardan dolay farkl adlar ald, bu durumun da mziksel snflamada problem oluturduu grlr.

Snni inancnda mziksel olarak seslendirilen ntn, Alevi-Bektai inancnda, mziksiz yani sadece szl olarak okunduu, dolaysyla, slamiyet balamnda ortak inan rn olarak bu aratrmada yer alan ntn, Alevi-Bektai kltrnde bir mziksel kod olmad ortaya kar. Sonuta, Alevi-Bektai kltr mziksel form bakmndan sadece deyi ve nefes kodlaryla temsil edilir.

Aslnda bir dua olan ve ok ksa bir ksm bazen mzikli olarak seslendirilen Glbangn, belirli bir mziksel form ierisinde ve dorudan Alevi-Bektai kltrne ait olmad, Yenieriler ve Mevlevilerde de kullanld grld iin, aratrmada bir kod olarak yer verilmemitir.

Alevi-Bektai kltrn temsil eden edeb ve mziksel eserlerin, 13. yzyldan 20. yzyln ortalarna kadar yaratld, gnmze kadar ounlukla var olan eserlerin tekrarland, yani ok fazla yeni eserin yaratlmad, sonradan yaratlan eserlerin de, sosyal, siyasi ve gncel konulara deindii veya poplerlik iinde olduu grlr.

Bu eserlerin mziksel yaratmnda kullanlan melodik malzemeler olan makamlarn, daha ok deyilerde olmak zere, Hseyni, Uak ve Karciar zerinde kodland grlse de, zellikle bir sanatl yaratm olan nefeslerde, daha fazla makam eitliliine rastlanr. Ritmik malzemeler olan usullere bakldnda zellikle 2/4lk, 4/4lk olmak zere basit, 5/8lik, 7/8lik, 8/8lik ve 9/8lik olmak zere de aksatml ve birleik usullerin kod olarak ortaya kt, ancak yresel zelliklere gre, 22/8lik usullere kadar kullanld grlr. Bu eserlerin seslendirilmesinde temel alg olarak balama (r veya Meydan Saz) kodlansa da, Alevi-Bektai kltrnn temsil edildii farkl yrelerde, balamayla birlikte veya tek olarak keman, kabak kemne ve ud alglarnn da kullanld grlr. Temelde Bektai tekkelerinin ve Cemevlerinin ve ikincil olarak da meydan odalarnn Alevi-Bektai inancnn mziksel mekn balamnda temel kodlar olduu grlse de, zellikle Bektailikteki meydan odas kavramnn yeterince mziksel kod zellii gstermedii grlr.

Bunlarn dnda, Alevi-Bektai kltrnn mziksel eserleri, gnmzde konser salonu gibi birok meknda, geleneksel otantisitesi dnda popler balamda bir gsteri olarak da sunulur. Yani, aslnda inanlarn kendi iinde yaamalar balamnda daha kapal olan Alevi-Bektai geleneinin mziksel grnm, inan uygulamasnn dnda, popler bir temsiliyet olarak da ortaya kar.

Seyit YRE


Bunlarla birlikte, Alevi-Bektai mziksel kodlarnn Trkiyedeki mzik trleri ierisinde snflandrlmasnda bir problem ortaya kar. Deyiler, klarn yaratm olmas nedeniyle Anadolu halk mzii ierisinde deerlendirilirken nefesler ise, tekkelerde sanatl olarak besteciler tarafndan yaratld iin, Osmanl sanat mzii ierisinde deerlendirilir. Dolaysyla, bu aratrmada, aslnda netlememi olan Anadolu halk mzii kuram yerine, daha net ve genel geer olan Osmanl sanat mzii kuram kullanlmtr.

Aratrmada, dinsel balamda verilen Alevi-Bektai mziksel kodlarnn, 1980lerden itibaren yar-dinsel, siyasi ve ideolojik bir yaklamda kullanlmas sz konusudur. Dolaysyla, bahsedilen bu yeni durumlar bir baka aratrmay gerektirir.

Alevi kavramnn birlik anlamndan yola karak ortaya konulan mziksel kodlarn, her ne kadar Alevi-Bektai inan ve kltrn temsil ettii dnlse de, Alevi-Bektai inancnn sregeldii farkl corafyalarda, burada verilen mziksel kodlardan baka kodlar da ortaya kabilir. Burada verilenlerden farkl olarak ortaya kabilecek kodlar, antropoloji ve etnomzikolojinin gerei olarak alan aratrmalar ile belirlenebilecektir.

Kaynaka

AKDOAN, Bayram (2002): Din Grevlilerine Musiki Eitimi Verilmesi Hakknda rnek Bir Metot, AFD, XLIIL (2), 315-353.

-------------------------- (2003): Trk Din Musiksinin Anadoluda Douu ve Tarih Seyri Hakknda Baz Mlahazalar, AFD, XLIV (1), 345-371.

AKTA, Hacer (2006): Osmanlda Mbarek Gn ve Gecelerde Din Msiki, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul, M. . Sosyal Bilimler Enstits.

ASLANOLU, brahim (1999): Trabi Oca Dedeleri le Sylei, Hac Bekta Veli Dergisi, (11), 1-26. http://www.hbektasveli.gazi.edu.tr/dergi_dosyalar/11-93-108.pdf.

20.07.2010.

ARTUN, Erman. (2000): Gnmz Adana klk Gelenei klarndan k Kederinin Alevi-Bektai Edebiyatndaki Yeri, 1. Uluslararas Hac Bekta Veli Sempozyumu Bildirileri, 27-28 Nisan, Ankara.

ATLI, Ahmet (2005): Trk Din Msikisinde Bekta Nefeslerinin Yeri, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara, A. . Sosyal Bilimler Enstits.

ALAYAN, Bnyamin (1997): Kerbel Mersiyeleri, Yaymlanmam Doktora Tezi, Ankara, G. . Sosyal Bilimler Enstits.



CEBECiOLU, Ethem (1997): Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Szl. Ankara: Rehber Yaynlar.

DABF (2008): Alevi-Bektai nancnn Esaslar, Danimarka, Danimarka Alevi Birlikleri Federasyonu.

DEMR, Sevgi (2009): stanbul Cem Evlerinde Cem Erkn, Riteller ve Mzikal Formasyonlar zerine Analitik Karlatrma, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul, . . Sosyal Bilimler Enstits.

DUYGULU, Melih (1997): Alevi-Bekta Mziinde Deyiler, stanbul, Sistem Ofset.

EL, Armaan (1999): Semah Geleneinin Uygulanmas, Hac Bekta Veli Dergisi, (12), 1-23. http://www.hbektasveli.gazi.edu.tr/dergi_dosyalar/12-171-184.pdf. 20.07.2010.

EROL, Ayhan (2009): Mzik zerine Dnmek, stanbul, Balam Yaynlar.

GNEN, Ahmet (2007): Gizli Dil Asndan Alevilik-Bektalik Erkn ve Deyimlerine Bir Bak, Turkish Studies, 2 (2), 328-350.

KARADENZ, M. Ekrem (1979): Trk Musiksinin Nazariye ve Esaslar, Ankara, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar.

KELE, Ali (2008): Ortak Kimlik ve Mzik 1980 Sonras Alevi-Bektai Uyan. Mimar Sinan Gzel Sanatlar Universitesi Sosyal Bilimler Enstits, stanbul.

KP, Tark (1995): TRT Trk Sanat Mzii Repertuar Kitab, Ankara, TRT Mzik Dairesi Bakanl.

KOCA Turgut (1984): Bekt Nefesleri ve airleri. stanbul.

KOCA, Turgut ve Zeki ONARAN (1987): Gldeste: Nefesler, Ezgiler, Notalar. Ankara.

KORKMAZ, Esat (1994): Ansiklopedik Alevilik Bektailik Terimleri Szl. stanbul: Kaynak Yaynlar.

LULL, James (2000): Popler Mzik ve letiim. ev. Turgut bla, Ed. James Lull. stanbul: iviyazlar.

MERRIAM, Alan (1964): The Anthropology of Music. USA: Northwestern Universtiy Press.

MUSTAN DNMEZ, Banu (Mays 2010): Trensel (Cem) ve Dnyasal Trk Halk Mzii Performans inde klk Geleneinin Konumu, C.. Sosyal Bilimler Dergisi, 34 (1), 33-37.

OUZ, cal M. (2000): k Makamlar zerine Bir Deneme, Trk Halk Mziinde eitli Grler, der. Salih Turhan, Ankara, Kltr Bakanl Yaynlar.

ZBEK, Mehmet A. (2000): Trk Halk Mziinde Ayak Tabirinin Yanl Kullanlmas zerine, Trk Halk Mziinde eitli Grler, der. Salih Turhan, Ankara, Kltr Bakanl Yaynlar.

Seyit YRE


ZBEY, mer (2008): k Aur Uygurun Hayat-Sanat ve Eserleri, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara, G. . Sosyal Bilimler Enstits.

ZTRK, Mustafa (Mart-Austos 2009): Aleviliin/Alevilerin Kuran Tasavvuru, Dem Dergi, 6, 10-15.

SARISZEN, Muzaffer (1963): Trk Halk Musikisi Usulleri. Ankara.

TAIN, Ahmet (Temmuz-Austos 2002): Ayetten Nefese: Alevi -Bektai Edebiyatnda Dnm, Yol Dergisi, 18, 28-43.

TDK. Byk Trke Szlk. http://www.tdkterim.gov.tr/bts/. 10-30.07.2010.

TRT NOTA ARV. Trk Halk Musikisi Arivi, http://www.trtnotaarsivi.com/thm.php. 10-30.07.2010.

TRK MSKS (2008): lahiler, http://www.turkmusikisi.com/nota/ilahiler.htm. 10-30.07.2010.

TRK STES (1999). http://www.turkuler.com/nota/turkuler.asp. 10-30.07.2010.

NAL, Refik (2000): Trk Halk Musikimizde Balama Dzenleri, Trk Halk Mziinde eitli Grler iinde. Der. Salih Turhan, Ankara, Kltr Bakanl Yaynlar.

YENTERZ, Emine (1989): Divan iirinde Nat, Yaymlanm Doktora Tezi, Konya, S. . Sosyal Bilimler Enstits.

YILDIRIM, Ali ve Hasan MEK (2004): Sosyal Bilimlerde Nitel Aratrma Yntemleri, Ankara, Sekin Yaynclk.

YILMAZ, Mehmet Yaln (2006): Trk Din Musikisinde Mersiyeler ve Mersiyehanlar, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul, M. . Sosyal Bilimler Enstits.

YRE, Seyit (2000): Trkiyede Halk Mziinin eitlilii ve Yaps zerine, Orkestra Aylk Mzik Dergisi, (313), 39-46.

----------------- (2010): Ahmed Adnan Saygunun oksesli Mzikte/Trk oksesli Mziinde Ulusalclk Gr ve Ynlerinin Deerlendirilmesi, Yaymlanmam Doktora Tezi, Konya, S. . Sosyal Bilimler Enstits.

YCEL MZK (2002): Nota Arivi, http://www.neyzen.com/ney_ilahiler.htm.10-30.07.2010.

Documents

ALEVİ BEKTAŞİ KÜLTÜRÜNÜN MÜZİKSEL KODLARI