27
ALGUNOS CARMINA BURANA AD 2009

ALGUNOS CARMINA BURANA

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: ALGUNOS CARMINA BURANA

ALGUNOS CARMINA BURANA

AD 2009

Page 2: ALGUNOS CARMINA BURANA

Doctísimo Lector

Encontrarás en este documento varias cosas. Primero, una selección de los llamados Carmina Burana, poemas medievales latinos. Dicha selección fue obra de una alumna, que buscó en la Red y me copió lo que encontró, hace ya diez años. Verás que están en latín y en inglés.

Luego otra alumna, Stella Maris Correa, se tomó el trabajo de poner en español la selección.

Por fin, mi tenue ingenio se animó a escribir tres o cuatro cosas relacionadas con todo esto.

Anímate, por favor, a leer las dos primeras partes del documento. Tu amigo

Radulfus

2

Page 3: ALGUNOS CARMINA BURANA

1 Fortuna Imperatrix Mundi (Fortune, Empress of the World)

O Fortuna (Chorus) O Fortune

O Fortuna O Fortune,velut luna like the moonstatu variabilis, you are changeable,semper crescis ever waxingaut decrescis; and waning;vita detestabilis hateful lifenunc obdurat first oppresseset tunc curat and then soothesludo mentis aciem, as fancy takes it;egestatem, povertypotestatem and powerdissolvit ut glaciem. it melts them like ice.

Sors immanis Fate - monstrouset inanis, and empty,rota tu volubilis, you whirling wheel,status malus, you are malevolent,vana salus well-being is vainsemper dissolubilis, and always fades to nothing,obumbrata shadowedet velata and veiledmichi quoque niteris; you plague me too;nunc per ludum now through the gamedorsum nudum I bring my bare backfero tui sceleris. to your villainy.

Sors salutis Fate is against meet virtutis in healthmichi nunc contraria, and virtue,est affectus driven onet defectus and weighted down,semper in angaria. always enslaved.Hac in hora So at this hoursine mora without delaycorde pulsum tangite; pluck the vibrating strings;quod per sortem since Fatesternit fortem, strikes down the string man,mecum omnes plangite! everyone weep with me!

2 Fortune plango vulnera (I bemoan the wounds of Fortune)

Fortune plango vulnera I bemoan the wounds of Fortunestillantibus ocellis with weeping eyes,quod sua michi munera for the gifts she made mesubtrahit rebellis. she perversely takes away.Verum est, quod legitur, It is written in truth,fronte capillata, that she has a fine head of hair,sed plerumque sequitur but, when it comes to seizing an opportunityOccasio calvata. she is bald.

3

Page 4: ALGUNOS CARMINA BURANA

In Fortune solio On Fortune's thronesederam elatus, I used to sit raised up,prosperitatis vario crowned withflore coronatus; the many-coloured flowers of prosperity;quicquid enim florui though I may have flourishedfelix et beatus, happy and blessed,nunc a summo corrui now I fall from the peakgloria privatus. deprived of glory.

Fortune rota volvitur: The wheel of Fortune turns;descendo minoratus; I go down, demeaned;alter in altum tollitur; another is raised up;nimis exaltatus far too high uprex sedet in vertice sits the king at the summit -caveat ruinam! let him fear ruin!nam sub axe legimus for under the axis is writtenHecubam reginam. Queen Hecuba.

PRIMO VERE (SPRING)

3 Veris leta facies (The merry face of spring)

Veris leta facies The merry face of springmundo propinatur, turns to the world,hiemalis acies sharp wintervicta iam fugatur, now flees, vanquished;in vestitu vario bedecked in various coloursFlora principatur, Flora reigns,nemorum dulcisono the harmony of the woodsque cantu celebratur. praises her in song. Ah!

Flore fusus gremio Lying in Flora's lapPhebus novo more Phoebus once morerisum dat, hac vario smiles, now coverediam stipate flore. in many-coloured flowers,Zephyrus nectareo Zephyr breathes nectar-spirans in odore. scented breezes.Certatim pro bravio Let us rush to competecurramus in amore. for love's prize. Ah!

Cytharizat cantico In harp-like tones singsdulcis Philomena, the sweet nightingale,flore rident vario with many flowersprata iam serena, the joyous meadows are laughing,salit cetus avium a flock of birds rises upsilve per amena, through the pleasant forests,chorus promit virginum the chorus of maidensiam gaudia millena. already promises a thousand joys. Ah!

4 Omnia sol temperat (The sun warms everything)

Omnia sol temperat The sun warms everything,

4

Page 5: ALGUNOS CARMINA BURANA

purus et subtilis, pure and gentle,novo mundo reserat once again it reveals to the worldfaciem Aprilis, April's face,ad amorem properat the soul of mananimus herilis is urged towards loveet iocundis imperat and joys are governeddeus puerilis. by the boy-god.

Rerum tanta novitas All this rebirthin solemni vere in spring's festivityet veris auctoritas and spring's powerjubet nos gaudere; bids us to rejoice;vias prebet solitas, it shows us paths we know well,et in tuo vere and in your springtimefides est et probitas it is true and righttuum retinere. to keep what is yours.

Ama me fideliter, Love me faithfully!fidem meam noto: See how I am faithful:de corde totaliter with all my heartet ex mente tota and with all my soul,sum presentialiter I am with youabsens in remota, even when I am far away.quisquis amat taliter, Whosoever loves this muchvolvitur in rota. turns on the wheel.

5 Ecce gratum (Chorus) (Behold, the pleasant spring)

Ecce gratum Behold, the pleasantet optatum and longed-forVer reducit gaudia, spring brings back joyfulness,purpuratum violet flowersfloret pratum, fill the meadows,Sol serenat omnia. the sun brightens everything,Iamiam cedant tristia! sadness is now at an end!Estas redit, Summer returns,nunc recedit now withdrawHyemis sevitia. the rigours of winter. Ah!

Iam liquescit Now meltset decrescit and disappearsgrando, nix et cetera; ice, snow and the rest,bruma fugit, winter flees,et iam sugit and now spring sucks at summer's breast:Ver Estatis ubera; a wretched soul is heilli mens est misera, who does not livequi nec vivit, or lustnec lascivit under summer's rule. Ah!sub Estatis dextera.

Gloriantur They gloryet letantur and rejoicein melle dulcedinis, in honeyed sweetnessqui conantur, who strive

5

Page 6: ALGUNOS CARMINA BURANA

ut utantur to make use ofpremio Cupidinis: Cupid's prize;simus jussu Cypridis at Venus' commandgloriantes let us gloryet letantes and rejoicepares esse Paridis. in being Paris' equals. Ah!

7 Floret silva nobilis (The woods are burgeoning)

(Chorus)Floret silva nobilis The noble woods are burgeoningfloribus et foliis. with flowers and leaves.

(Small Chorus)Ubi est antiquus Where is the lovermeus amicus? I knew? Ah!Hinc equitavit, He has ridden off!eia, quis me amabit? Oh! Who will love me? Ah!

(Chorus)Floret silva undique, The woods are burgeoning all over,nah min gesellen ist mir we. I am pining for my lover.

(Small Chorus)Gruonet der walt allenthalben, The woods are turning green all over,wa ist min geselle alse lange? why is my lover away so long? Ah!Der ist geriten hinnen, He has ridden off,o wi, wer sol mich minnen? Oh woe, who will love me? Ah!

8 Chramer, gip die varwe mir (Shopkeeper, give me colour)

(Semi-Chorus)Chramer, gip die varwe mir, Shopkeeper, give me colourdie min wengel roete, to make my cheeks red,damit ich die jungen man so that I can make the young menan ir dank der minnenliebe noete. love me, against their will.Seht mich an, Look at me,jungen man! young men!lat mich iu gevallen! Let me please you!

Minnet, tugentliche man, Good men, loveminnecliche frouwen! women worthy of love!minne tuot iu hoch gemout Love ennobles your spiritunde lat iuch in hohen eren schouwen and gives you honour.Seht mich an Look at me,jungen man! young men!lat mich iu gevallen! Let me please you!

Wol dir, werit, daz du bist Hail, world,also freudenriche! so rich in joys!ich will dir sin undertan I will be obedient to youdurch din liebe immer sicherliche. because of the pleasures you afford.Seht mich an, Look at me,jungen man! young men!

6

Page 7: ALGUNOS CARMINA BURANA

lat mich iu gevallen! Let me please you!

9 Reie (Round dance)

Swaz hie gat umbe

Swaz hie gat umbe, Those who go round and rounddaz sint alles megede, are all maidens,die wellent an man they want to do without a manallen disen sumer gan! all summer long. Ah! Sla!

Chume, chum, geselle min

Chume, chum, geselle min, Come, come, my love,ih enbite harte din, I long for you,ih enbite harte din, I long for you,chume, chum, geselle min. come, come, my love.

Suzer rosenvarwer munt, Sweet rose-red lips,chum un mache mich gesunt come and make me better,chum un mache mich gesunt, come and make me better,suzer rosenvarwer munt sweet rose-red lips.

Swaz hie gat umbe

Swaz hie gat umbe, Those who go round and rounddaz sint alles megede, are all maidens,die wellent an man they want to do without a manallen disen sumer gan! all summer long. Ah! Sla!

10 Were diu werlt alle min (Were all the world mine)

Were diu werlt alle min Were all the world minevon deme mere unze an den Rin from the sea to the Rhine,des wolt ih mih darben, I would starve myself of itdaz diu chunegin von Engellant so that the queen of Englandlege an minen armen. might lie in my arms.

IN TABERNA

11 Estuans interius (Burning Inside)

Estuans interius Burning insideira vehementi with violent anger,in amaritudine bitterlyloquor mee menti: I speak to my heart:factus de materia, created from matter,cinis elementi of the ashes of the elements,

7

Page 8: ALGUNOS CARMINA BURANA

similis sum folio, I am like a leafde quo ludunt venti. played with by the winds.

Cum sit enim proprium If it is the wayviro sapienti of the wise mansupra petram ponere to buildsedem fundamenti, foundations on stone,stultus ego comparor the I am a fool, likefluvio labenti, a flowing stream,sub eodem tramite which in its coursenunquam permanenti. never changes.

Feror ego veluti I am carried alongsine nauta navis, like a ship without a steersman,ut per vias aeris and in the paths of the airvaga fertur avis; like a light, hovering bird;non me tenent vincula, chains cannot hold me,non me tenet clavis, keys cannot imprison me,quero mihi similes I look for people like meet adiungor pravis. and join the wretches.

Mihi cordis gravitas The heaviness of my heartres videtur gravis; seems like a burden to me;iocis est amabilis it is pleasant to jokedulciorque favis; and sweeter than honeycomb;quicquid Venus imperat, whatever Venus commandslabor est suavis, is a sweet duty,que nunquam in cordibus she never dwellshabitat ignavis. in a lazy heart.

Via lata gradior I travel the broad pathmore iuventutis as is the way of youth,inplicor et vitiis I give myself to vice,immemor virtutis, unmindful of virtue,voluptatis avidus I am eager for the pleasures of the fleshmagis quam salutis, more than for salvation,mortuus in anima my soul is dead,curam gero cutis. so I shall look after the flesh.

12 Cignus ustus cantat (The Roast Swan)

Olim lacus colueram, Once I lived on lakes,olim pulcher extiteram, once I looked beautifuldum cignus ego fueram. when I was a swan.

(Male chorus)Miser, miser! Misery me!modo niger Now blacket ustus fortiter! and roasting fiercely!

(Tenor)Girat, regirat garcifer; The servant is turning me on the spit;me rogus urit fortiter; I am burning fiercely on the pyre:propinat me nunc dapifer, the steward now serves me up.

(Male Chorus)

8

Page 9: ALGUNOS CARMINA BURANA

Miser, miser! Misery me!modo niger Now blacket ustus fortiter! and roasting fiercely!

(Tenor)Nunc in scutella iaceo, Now I lie on a plate,et volitare nequeo and cannot fly anymore,dentes frendentes video: I see bared teeth:

(Male Chorus)Miser, miser! Misery me!modo niger Now blacket ustus fortiter! and roasting fiercely!

13 Ego sum abbas (I am the abbot)

Ego sum abbas Cucaniensis I am the abbot of Cockaigneet consilium meum est cum bibulis, and my assembly is one of drinkers,et in secta Decii voluntas mea est, & I wish to be in the order of Decius et qui mane me quesierit in taberna,and whoever searches me out at the

tavern in the morning,post vesperam nudus egredietur, after Vespers he will leave naked,et sic denudatus veste clamabit: and thus stripped of his clothes he

will call out:

(Baritone and Male Chorus)Wafna, wafna! Woe! Woe!quid fecisti sors turpassi what have you done, vilest Fate?Nostre vite gaudia the joys of my lifeabstulisti omnia! you have taken all away!

14 In taberna quando sumus (When we are in the tavern)

In taberna quando sumus When we are in the tavern,non curamus quid sit humus, we do not think how we will go to dust,sed ad ludum properamus, but we hurry to gamble,cui semper insudamus. which always makes us sweat.Quid agatur in taberna What happens in the tavern,ubi nummus est pincerna, where money is host,hoc est opus ut queratur, you may well ask,si quid loquar, audiatur. and hear what I say.

Quidam ludunt, quidam bibunt, Some gamble, some drink,quidam indiscrete vivunt. some behave loosely.Sed in ludo qui morantur, But of those who gamble,ex his quidam denudantur some are stripped bare,quidam ibi vestiuntur, some win their clothes here,quidam saccis induuntur. some are dressed in sacks.Ibi nullus timet mortem Here no-one fears death,sed pro Baccho mittunt sortem: but they throw the dice in the name of

Bacchus.

9

Page 10: ALGUNOS CARMINA BURANA

Primo pro nummata vini, First of all it is to the wine-merchantex hac bibunt libertini; the the libertines drink,semel bibunt pro captivis, one for the prisoners,post hec bibunt ter pro vivis, three for the living,quater pro Christianis cunctis four for all Christians,quinquies pro fidelibus defunctis, five for the faithful dead,sexies pro sororibus vanis, six for the loose sisters,septies pro militibus silvanis. seven for the footpads in the wood,

Octies pro fratribus perversis, Eight for the errant brethren,nonies pro monachis dispersis, nine for the dispersed monks,decies pro navigantibus ten for the seamen,undecies pro discordaniibus, eleven for the squabblers,duodecies pro penitentibus, twelve for the penitent,tredecies pro iter agentibus. thirteen for the wayfarers.Tam pro papa quam pro rege To the Pope as to the kingbibunt omnes sine lege. they all drink without restraint.

Bibit hera, bibit herus, The mistress drinks, the master drinks,bibit miles, bibit clerus, the soldier drinks, the priest drinks,bibit ille, bibit illa, the man drinks, the woman drinks,bibit servis cum ancilla, the servant drinks with the maid,bibit velox, bibit piger, the swift man drinks, the lazy man drinks,bibit albus, bibit niger, the white man drinks, the black man drinks,bibit constans, bibit vagus, the settled man drinks, the wanderer drinks,bibit rudis, bibit magnus. the stupid man drinks, the wise man drinks,

Bibit pauper et egrotus, The poor man drinks, the sick man drinks,bibit exul et ignotus, the exile drinks, and the stranger,bibit puer, bibit canus, the boy drinks, the old man drinks,bibit presul et decanus, the bishop drinks, and the deacon,bibit soror, bibit frater, the sister drinks, the brother drinks,bibit anus, bibit mater, the old lady drinks, the mother drinks,bibit ista, bibit ille, this man drinks, that man drinks,bibunt centum, bibunt mille. a hundred drink, a thousand drink.

Parum sexcente nummate Six hundred pennies would hardlydurant, cum immoderate suffice, if everyonebibunt omnes sine meta. drinks immoderately and immeasurably.Quamvis bibant mente leta, However much they cheerfully drinksic nos rodunt omnes gentes we are the ones whom everyone scolds,et sic erimus egentes. and thus we are destitute.Qui nos rodunt confundantur May those who slander us be cursedet cum iustis non scribantur. and may their names not be written in the book of the righteous.

III. COUR D'AMOURS

15 Amor volat undique (Cupid flies everywhere)

Amor volat undique, Cupid flies everywherecaptus est libidine. seized by desire.Iuvenes, iuvencule Young men and womenconiunguntur merito. are rightly coupled.

(Soprano)

10

Page 11: ALGUNOS CARMINA BURANA

Siqua sine socio, The girl without a lovercaret omni gaudio; misses out on all pleasures,tenet noctis infima she keeps the dark nightsub intimo hiddencordis in custodia: in the depth of her heart;

(Boys)fit res amarissima. it is a most bitter fate.

16 Dies, nox et omnia (Day, night and everything)

Dies, nox et omnia Day, night and everythingmichi sunt contraria; is against me,virginum colloquia the chattering of maidensme fay planszer, makes me weep,oy suvenz suspirer, and often sigh,plu me fay temer. and, most of all, scares me.

O sodales, ludite, O friends, you are making fun of me,vos qui scitis dicite you do not know what you are saying,michi mesto parcite, spare me, sorrowful as I am,grand ey dolur, great is my grief,attamen consulite advise me at least,per voster honur. by your honour.

Tua pulchra facies Your beautiful face,me fay planszer milies, makes me weep a thousand times,pectus habet glacies. your heart is of ice.A remender As a cure,statim vivus fierem I would be revivedper un baser. by a kiss.

17 Stetit puella (A girl stood)

Stetit puella A girl stoodrufa tunica; in a red tunic;si quis eam tetigit, if anyone touched it,tunica crepuit. the tunic rustled.Eia. Eia!

Stetit puella A girl stoodtamquam rosula; like a little rose:facie splenduit, her face was radiantos eius fioruit. and her mouth in bloom.Eia. Eia!

18 Circa mea pectora (In my heart)

(Baritone and Chorus) In my heart

Circa mea pectora In my heartmulta sunt suspiria there are many sighsde tua pulchritudine, for your beauty,

11

Page 12: ALGUNOS CARMINA BURANA

que me ledunt misere. which wound me sorely. Ah!

Manda liet, Mandaliet,Manda liet mandaliet,min geselle my loverchumet niet. does not come.

Tui lucent oculi Your eyes shinesicut solis radii, like the rays of the sun,sicut splendor fulguris like the flashing of lighteninglucem donat tenebris. which brightens the darkness. Ah!

Manda liet Mandaliet,Manda liet, mandaliet,min geselle my loverchumet niet. does not come.

Vellet deus, vallent dii May God grant, may the gods grantquod mente proposui: what I have in mind:ut eius virginea that I may loosereserassem vincula. the chains of her virginity. Ah!

Manda liet, Mandaliet,Manda liet, mandaliet,min geselle my loverchumet niet. does not come.

19 Si puer cum puellula (If a boy with a girl)

Si puer cum puellula If a boy with a girlmoraretur in cellula, tarries in a little room,felix coniunctio. happy is their coupling.Amore suscrescente Love rises up,pariter e medio and between themavulso procul tedio, prudery is driven away,fit ludus ineffabilis an ineffable game beginsmembris, lacertis, labii in their limbs, arms and lips.

20Veni, veni, venias (Come, come, O come)

Veni, veni, venias Come, come, O come

Veni, veni, venias, Come, come, O come,ne me mori facias, do not let me die,hyrca, hyrce, nazaza, hycra, hycre, nazaza,trillirivos... trillirivos!

Pulchra tibi facies Beautiful is your face,oculorum acies, the gleam of your eye,capillorum series, your braided hair,o quam clara species! what a glorious creature!

Rosa rubicundior, redder than the rose,

12

Page 13: ALGUNOS CARMINA BURANA

lilio candidior whiter than the lily,omnibus formosior, lovelier than all others,semper in te glorior! I shall always glory in you!

21 In truitina (In the balance)

In truitina mentis dubia In the wavering balance of my feelingsfluctuant contraria set against each otherlascivus amor et pudicitia. lascivious love and modesty.Sed eligo quod video, But I choose what I see,collum iugo prebeo: and submit my neck to the yoke;ad iugum tamen suave transeo. I yield to the sweet yoke.

22 Tempus es iocundum (This is the joyful time)

Tempus es iocundum, This is the joyful time,o virgines, O maidens,modo congaudete rejoice with them,vos iuvenes. young men!

(Baritone)Oh, oh, oh, Oh! Oh! Oh!totus floreo, I am bursting out all over!iam amore virginali I am burning all over with first love!totus ardeo, New, new love is what I am dying of!novus, novus amorest, quo pereo.

(Women)Mea me confortat I am heartenedpromissio, by my promise,mea me deportat I am downcast by my refusal

(Soprano and boys)Oh, oh, oh Oh! Oh! Oh!totus floreo I am bursting out all over!iam amore virginali I am burning all over with first love!totus ardeo, New, new love is what I am dying of!novus, novus amorest, quo pereo.

(Men)Tempore brumali In the wintervir patiens, man is patient,animo vernali the breath of springlasciviens. makes him lust.

(Baritone)Oh, oh, oh, Oh! Oh! Oh!totus floreo, I am bursting out all over!iam amore virginali I am burning all over with first love!

13

Page 14: ALGUNOS CARMINA BURANA

totus ardeo, New, new love is what I am dying of!novus, novus amorest, quo pereo.

(Women)Mea mecum ludit My virginityvirginitas, makes me frisky,mea me detrudit my simplicitysimplicitas. holds me back.

(Soprano and Boys)Oh, oh, oh, Oh! Oh! Oh!totus floreo, I am bursting out all over!iam amore virginali I am burning all over with first love!totus ardeo, New, new love is what I am dying of!novus, novus amorest, quo pereo.

(Chorus)Veni, domicella, Come, my mistress,cum gaudio, with joy,veni, veni, pulchra, come, come, my pretty,iam pereo. I am dying!

(Baritone, Boys and Chorus)Oh, oh, oh, Oh! Oh! Oh!totus floreo, I am bursting out all over!iam amore virginali I am burning all over with first love!totus ardeo, New, new love is what I am dying of!novus, novus amorest, quo pereo.

23 Dulcissime (Sweetest one)

Dulcissime, Sweetest one! Ah!totam tibi subdo me! I give myself to you totally!

Blanziflor Et Helena

24 Ave formosissima (Hail, most beautiful one)

Ave formosissima, Hail, most beautiful one,gemma pretiosa, precious jewel,ave decus virginum, Hail, pride among virgins,virgo gloriosa, glorious virgin,ave mundi luminar, Hail. light of the world,ave mundi rosa, Hail, rose of the world,Blanziflor et Helena, Blanchefleur and Helen,Venus generosa! noble Venus!ecum omnes plangite! everybody weep with me!

14

Page 15: ALGUNOS CARMINA BURANA

Carmina Burana

Fortuna Imperatrix mundi

O Fortuna

O Fortunavelut lunastatu variabilis,semper crescisaut decrescis;vita detestabilisnunc obduratet tunc curatludo mentis aciemegestatem,potestatemdissolvit ut glaciem.

Sors immaniset inanis,rota tu volubilis,status malus,vana salussemper dissolubilis,obumbrataet velata,michi quoque niteris;nunc per ludumdorsum nudumfero tui sceleris.

Sors salutiset virtutismichi nunc contraria,est affectuset deffectussemper in angaria.Hac in horasine moracorde pulsum tangite;quod per sortemsternit fortem,

Fortuna Emperatriz del mundo

Oh Fortuna

Oh Fortuna,como la lunacambiante en estado,siempre creceso decreces;la vida detestableahora perseveray entonces curacon el juego la mente;la pobreza,el poder,los disuelve como hielo.

Suerte cruele inane,tú, rueda inconstante,estado adverso,vana salud,siempre débil,oscureciday velada,a mí también me atacas;ahora por el juegollevo espaldas desnudaspara tu maldad.

La suerte de saludy de virtudahora me son contrarias,el vigory la debilidadestán siempre en duda.En esta horasin demorahaced vibrar las cuerdas;pues por la suertederriba al fuerte,

15

Page 16: ALGUNOS CARMINA BURANA

mecum omnes plangite!

Fortune plango vulnera

Fortune plango vulnerastillantibus ocellisquod sua michi munerasubtrahit rebellis.Verum est, quod legitur,fronte capillata,sed plerumque sequituroccasio calvata.

In Fortune soliosederam elatus,prosperitatis varioflore coronatus;quicquid enim floruifelix et beatus,nunc a summo corruigloria privatus.

Fortune rota volvitur:descendo minoratus;alter in altum tollitur;nimis exaltatusrex sedet in vertice,caveat ruinam!nam sub axe legimusHecubam reginam.

Primo Vere

Veris leta facies

Veris leta faciesmundo propinatur,hiemalis aciesvicta iam fugatur,in vestitu varioFlora principatur,nemorum dulcisonoque cantu celebratur.

¡conmigo todos llorad!

Lloro por las heridas de la Fortuna

Lloro por las heridas de la Fortuna,con ojos humedecidos,pues me sustrae, caprichosa,sus propios regalos.Es verdad, lo que se lee,que tiene frente con cabellos,pero por lo común sigueuna ocasión calva.

En el solio de la Fortunaestaba sentado, elevado,coronado con diversas floresde prosperidad;mas en cuantas cosas florecífeliz y gozoso,ahora de lo alto caíprivado de gloria.

La rueda de la Fortuna gira:desciendo aminorado;otro a lo alto es llevado;muy glorificadoel rey se sienta en la cima,que evite la caída!pues bajo el eje leemosque Hécuba fue reina.

Comienzo de primavera

El rostro alegre de la primavera.

El rostro alegre de la primaverase ofrece1 al mundo;ya huye, vencida, la escuadra invernal;con colorida vestimentaFlora reina,quien es celebrada por el dulce canto de los bosques.

1 El verbo propino, ‘beber primero’ (a la salud de alguien), es difícil de conservar en una traducción.

16

Page 17: ALGUNOS CARMINA BURANA

Flore fusus gremioPhebus novo morerisum dat, hoc varioiam stipate flore.Zephyrus nectareospirans in odore.Certatim pro braviocurramus in amore. Cytharizat canticodulcis Philomena,flore rident varioprata iam serena,salit cetus aviumsilve per amena,chorus promit virginumiam gaudia millena. Omnia sol temperat

Omnia sol temperat

purus et subtilis,

novo mundo reseratfacies Aprilis,ad amorem properatanimus heriliset iocundis imperatdeus puerilis. Rerum tanta novitasin solemni vereet veris auctoritasjubet nos gaudere;vias prebet solitas,et in tuo verefides est et probitastuum retinere. Ama me fideliter,fidem meam noto:de corde totaliteret ex mente totasum presentialiter

Postrado en el regazo de Flora, rodeada ya por esta flor multicolor,Febo nuevamente ríe.Soplando Céfiro con olor de néctar.Con empeño corramos en el amor.por el premio de la victoria. Entona un canticola dulce Filomena1;ríen con variada florlas praderas ya tranquilas,una bandada de pájaros revoloteapor el bosque placentero,un coro de vírgenes prometeahora miles de gozos. Todas las cosas templa el sol

Todo templa el solpuro y sutil;se manifiesta en un nuevo mundola faz de abril,hacia el amor se apresurael corazón del hombre,e impera en los alegresel dios infantil.

Gran renovación de las cosasen la solemne primaveray la autoridad de la primaveranos ordena alegrarnos;ofrece caminos conocidos,y en tu primaverala fidelidad y la rectitudconsisten en retener lo tuyo. Ámame fielmente,conozco mi fidelidad:totalmente de corazóny con toda mi menteestoy presente

1 El ruiseñor. En la mitología, Filomela y Procne son hijas de Pandión, rey de Atenas. Según la versión más difundida, la primera fue transformada en ruiseñor y la segunda en golondrina. Las fuentes antiguas suelen decir lo contrario: Procne-ruiseñor, Filomela-golondrina.

17

Page 18: ALGUNOS CARMINA BURANA

absens in remota,quisquis amat taliter,volvitur in rota.

In taberna

Estuans interius

Estuans interiusira vehementiin amaritudineloquor mee menti:factus de materia,cinis elementisimilis sum folio,de quo ludunt venti.

Cum sit enim propriumviro sapientisupra petram poneresedem fundamenti,stultus ego comparorfluvio labenti,sub eundem tramitenunquam permanenti. Feror ego velutisine nauta navis,ut per vias aerisvaga fertur avis,non me tenent vincula,non me tenet clavis,quero mihi simileset adiungor pravis. Mihi cordis gravitasres videtur gravis;iocis est amabilisdulciorque favis;quicquid Venus imperat,labor est suavis,que nunquam in cordibushabitat ignavis. Via lata gradior

estando ausente en lugares lejanos,quien ama de tal modo,gira en la rueda.

En la taberna

Ardiendo interiormente

Ardiendo interiormentecon ira vehemente,en mi amargurahablo conmigo mismo:hecho de materia,ceniza de los elementos,soy semejante a una hojacon la que juegan los vientos. Puesto que es propiodel varón sabiocolocar sobre rocael lugar de los cimientos,yo necio soy comparable a un río impetuoso,que nunca permanece bajo el mismo curso. Soy arrastrado como una nave sin marinero,como por los caminos del airees llevada una ave extraviada,no me retienen las cadenas,no me retiene la llave;busco a los semejantes a mí,y me uno con los corruptos. La gravedad de corazónme parece cosa pesada;en los juegos es deseabley más dulce que los panales;todo lo que Venus ordenaes labor agradable;ella nunca habita en corazones indolentes. Por un ancho camino voy,al modo de la juventud

18

Page 19: ALGUNOS CARMINA BURANA

more iuventutisinplicor et vitiisimmemor virtutis,voluptatis avidusmagis quam salutis,mortuus in animacuram gero cutis.

Cignus ustus cantat

Olim lacus colueram,olim pulcher extiteram,dum cignus ego fueram. Miser, miser!modo nigeret ustus fortiter! Girat, regirat garcifer;me rogus urit fortiter;propinat me nunc dapifer. Miser, miser!modo nigeret ustus fortiter! Nunc in scutella iaceo,et volitare nequeodentes frendentes video. Miser, miser!modo nigeret ustus fortiter!

Ego sum abbas

Ego sum abbas Cucaniensiset consilium meum est cum bibulis,et in secta Decii voluntas mea est,et qui mane me quesierit in taberna,post vesperam nudus egredietur,et sic denudatus veste clamabit: Wafna, wafna!

me entrego también a los viciossin pensar en la virtud,ávido de placermás que de salud,muerto en espíritucuido mi piel.

El cisne asado canta

No hace mucho habitaba el lago,no hace mucho era hermoso,mientras yo era un cisne. ¡Miserable, miserable!¡Ahora negroy muy tostado! El asador da vueltas y vueltas,mi pira vorazmente me asa;ya se acerca a mí el sirviente.

¡Miserable, miserable!¡Ahora negroy muy tostado! Ahora me encuentro en una bandejay no puedo volar,veo dientes impacientes. ¡Miserable, miserable!¡Ahora negroy muy tostado!

Yo soy el abad de Cucania

Yo soy el abad de Cucaniay mi consejo está con los bebedores,y mi voluntad está en la secta de Decio1,y quien por la mañana me busque en la taberna,después del atardecer saldrá desnudo,y así despojado de sus ropas, clamará: ¡Wafna, Wafna!

1 Dios de los dados.

19

Page 20: ALGUNOS CARMINA BURANA

quid fecisti sors turpissima?Nostre vite gaudiaabstulisti omnia! In taberna quando sumus

In taberna quando sumusnon curamus quid sit humus,sed ad ludum properamus,cui semper insudamus.Quid agatur in tabernaubi nummus est pincerna,hoc est opus ut queratur,si quid loquar, audiatur. Quidam ludunt, quidam bibunt,quidam indiscrete vivunt.Sed in ludo qui morantur,ex his quidam denudanturquidam ibi vestiuntur,quidam saccis induuntur.Ibi nullus timet mortemsed pro Baccho mittunt sortem. Primo pro nummata vini,ex hac bibunt libertini;semel bibunt pro captivis,post hec bibunt ter pro vivis,quater pro Christianis cunctis,quinquies pro fidelibus defunctis,sexies pro sororibus vanis,septies pro militibus silvanis. Octies pro fratribus perversis,nonies pro monachis dispersis,decies pro navigantibus,undecies pro discordantibus,duodecies pro penitentibus,tredecies pro iter agentibus.Tam pro papa quam pro regebibunt omnes sine lege. Bibit hera, bibit herusbibit miles, bibit clerus,bibit ille, bibit illa,bibit servus, cum ancilla,bibit velox, bibit piger,

¿qué hiciste, suerte crudelísima?¡Los gozos de nuestra vida,te los llevaste todos! Cuando estamos en la taberna

Cuando estamos en la taberna,no nos preocupa qué es la tierra,sino corremos al juegopor el que siempre sudamos.Qué es lo que se hace en la tabernadonde la moneda es la escanciadora,esto es necesario que se averigue,si digo algo, óigaselo. Algunos juegan, otros beben,otros viven indiscretamente.Pero quienes en el juego permanecen,algunos de entre ellos quedan desnudos,otros allí son vestidos,otros cubiertos con sacos.Allí ninguno teme la muertesino por Baco echan la suerte. En primer lugar por las riquezas del vino,de éstas beben los libertinos;una vez más beben por los cautivos,después de esto beben tres veces por los vivos,cuatro veces por todos los cristianos,cinco veces por los fieles difuntos,seis veces por las hermanas ligeras,siete veces por los soldados de los bosques. Ocho veces por los hermanos perversos,nueve veces por los monjes dispersos,diez veces por los navegantes,once veces por los desavenidos,doce veces por los penitentes,trece veces por los viajeros.Tanto por el Papa como por el reybeben todos sin ley. Bebe la señora, bebe el señor,bebe el soldado, bebe el clero,bebe aquel, bebe aquella,bebe el siervo con la esclava,bebe el ágil, bebe el perezoso,

20

Page 21: ALGUNOS CARMINA BURANA

bibit albus, bibit niger,bibit constants, bibit vagus,bibit rudis, bibit magus. Bibit pauper et egrotus,bibit exul et ignotus,bibit puer, bibit canus,bibit presul et decanus,bibit soror, bibit frater,bibit anus, bibit mater,bibit ista, bibit illebibunt centum, bibunt mille. Parum sexcente nummateDurant, cum immoderatebibunt omnes sine meta.Quamvis bibant mente leta,sic nos rodunt omnes gentes,et sic erimus egentes.Qui nos rodunt confundanturet cum iustis non scribantur.

Blanziflor et Helena

Ave formosissima

Ave formosissima,gemma pretiosa,ave decus virginum,virgo gloriosa,ave mundi luminarave mundi rosa,Blanziflor et HelenaVenus generosa!

bebe el blanco, bebe el negro,bebe el constante, bebe el vago,bebe el rudo, bebe el docto. Bebe el pobre y el enfermo,bebe el desterrado y el desconocido,bebe el muchacho, bebe el anciano,bebe el presidente y el decano,bebe la hermana, bebe el hermano,bebe la vieja, bebe la madre,bebe esa, bebe aquel,beben cientos, beben miles. Poco duran seiscientas monedas,cuando inmoderadamentebeben todos sin límite.Aunque beban con el espíritu alegre,así todas las gentes nos censuran,y así seremos pobres.Los que nos censuran sean confundidosy no figuren entre los justos.

Blancaflor y Helena

Salve, hermosísima

Salve, hermosísima,gema preciosa,salve, decoro de las vírgenes,virgen gloriosa,salve, del mundo luminaria,salve, del mundo rosa,Blancaflor y Helena¡Venus generosa!

21

Page 22: ALGUNOS CARMINA BURANA

“OMITTAMVS STVDIA”, MEDII AEVI HORATIANVM CARMEN

Carmina Burana, ut certe scitis, nomen est poeticae collectionis XII saeculo actae.1

Est ibi carmen hoc, Horatianum certe.

Omittamus studia, ¡Dejemos los estudios! dulce est desipere, Es grato un vivir estrafalario.et carpamus dulcia Cojamos, mejor, el dulce frutoiuventutis tenere! de la tierna juventud.Res est apta senectuti Para los viejos quedaseriis intendere, tratar las cosas serias;[res est apta iuventuti para los jóvenes,leta mente ludere]. La burla y la alegría. Velox etas preterit Veloz huye la edad studio detenta, pasada en los estudios; lascivire suggerit al placer nos invita tenera iuventa. la tierna mocedad.

Ver etatis labitur, La primavera de la vida se nos escapa,hiems nostra properat, se acerca rápido el invierno.vita damnum patitur, La vida pronto adolece,cura carnem macerat. las preocupaciones estragan la carne.Sanguis aret, hebet pectus, La sangre se seca, el pecho desfallece,minuuntur gaudia, la alegría decae;nos deterret iam senectus la vejez nos acechamorborum familia. con su cortejo de males. Velox etas preterit Veloz huye la edad studio detenta, pasada en los estudios; lascivire suggerit al placer nos invita tenera iuventa. la tierna mocedad.

Imitemur superos! ¡Imitemos a los dioses!Digna est sententia, He aquí una sentencia oportuna.et amoris teneros Las redes del amoriam venantur retia. acosan a los jóvenes.Voto nostro serviamus! ¡Cedamos a nuestros deseos!Mos est iste numinum. Esa sí que es cosa de los númenes.Ad plateas descendamus Invadamos las plazaset choreas virginum! y los corros de las muchachas. Velox etas preterit Veloz huye la edad

1 Pido de antemano a los lectores perdón por haber escrito en latín. No que esté mal escribir en latín: está mal escribirlo mal, como lo escribo yo. No obstante el cultivo, como suelo decir, de un muy mal latín me permite ejercitarme. Nunca llegaré a la altura ciceroniana (ni a la de cualquier Sancho Panza latino), pero mi pluma se permite ofrecer a los grandes latinistas, de antes y de ahora, este pobre homenaje.

22

Page 23: ALGUNOS CARMINA BURANA

studio detenta, pasada en los estudios; lascivire suggerit al placer nos invita tenera iuventa. la tierna mocedad.

Ibi, que fit facilis, allí fácilemnte est videndi copia, cabe hartar la vista,ibi fulget mobilis allí brilla el inquietomembrorum lascivia. retozar de los miembros.Dum puelle se movendo Mientras las mozas se muevengestibus lasciviunt, con gestos incitantes,asto videns, et videndo yo, allí, miro y mirandome michi subripiunt. me siento arrebatado. Velox etas preterit Veloz huye la edad studio detenta, pasada en los estudios; lascivire suggerit al placer nos invita tenera iuventa.1 la tierna mocedad.

Carpamus dulcia ad bene notum carpe diem Horatianum spectat, ut bene scitis.2 Sed valde mihi placet dulcedo desipientiae: postea senectus Colophonii poetae nos familia morborum obruet. Iuventus autem laetitia est. Ne studiis moremur –sic nos monet poeta noster– flosculum iuventutis.

Vitae nostrae aetates similes sunt anni temporibus: sic doctus Venusimus docet;3 sed peior morte senectus (audiamus denuo Mimnermum, qui senectutem nos foedos atque malos reddere autumavit).4 Labitur, properat, macerat; hae et aliae voces terribiles certe sunt; nos angunt atque in voluptatis quaestum impellunt.

Huius carminis poeta similis est Ludovico de Camões Lusitano in hoc: scribit superos, numina, etsi non antiquis temporibus, sub aegide Iovis, vivit. Nec Horatius in Romanorum deos credebat, at poetica utitur lingua, non communi. Retia venantur imago est etiam Ovidiana.5 Finis cantionis lepidissimae “Omittamus studia” in mente ad Medii Aevi quandam monachalem bibliothecam me portat. Inter pulverulentos libros, araneis servatos, sonitum dulcem audio puellarum iocantium. Me infelicem! “Quam pulchra iuventus!”, cum Laurentio plango Magnifico.

RADULFUS

1 Cf. Cantos de goliardo (trad. Lluís Moles; pról. Carlos Yarza). Barcelona (et alia loca), Seix Barral, 1978, pp. 138-141.2 Cf. Carmina 1, 11, 8.3 Cf. Carmina 4, 7, 9 sq. Quid de cantionibus popularibus dicemus, eg. in cantus et saltationis genere quod tango vocamus: “Erant inverna omnia in mea facie: certe mea amasia miserta est mei” (Volvió una noche; verba ab Adefredo Le Pera, poeta Italico-Brasiliensi-Argentiniensi, scripta). 4 Fragm. 1, quod incipit: “Quae vita, quae voluptas, sine aurea Venere?”5 Cf. Ars amatoria 1, 45-50.

23

Page 24: ALGUNOS CARMINA BURANA

EL CISNE NEGRO DE CARMINA BURANA (Y DE MARTINUS ZYTHOPHILUS)

Martin Freundorfer, poeta neolatino actual, me envió el 15 de junio de 2009 un mensaje literario. Lo escribió a un grupo de amigos, de cuyo santo número formo parte inmerecidamente.

Rara auis est dictus niger a te cygnus, acerbe, cum tuus albentem mundus haberet auem.Si foret Australi sita in aequore cognita, uates, terra, coli scires hanc ab olore nigro.Tempora enim semper mutantus multaque fiunt, quae fieri non uult credere caecus homo.

Duro poeta, llamas una rara ave al cisne negro,porque tu mundo conoce solo cisnes blancos.Vate, si conocieras la tierra bañada por el mardel sur, sabrías que en ella hay cisnes negros.Pero los tiempos mudan y hay muchas cosasque el ciego hombre no quiere creer que son.

Poco sé de volátiles pero creo haber visto u oído hablar de cisnes negros, aunque la mayoría sean cándidos. Yo vivo en una tierra del mar austral, si bien no sé a cuál de ellas se refiere Martinus. No importa; haya o no cisnes negros versus meridiem, están claros algunos consejos: no menospreciemos lo que no conocemos; no pensemos que las cosas tienen que ser de una sola manera; aceptemos los cambios que mater Natura nos da. Después de leer, felicité a Martinus y le contesté que hay otro famoso cisne negro, el que ya dijimos cisne hervido de Carmina Burana. No le desagradó mi noticula, pues me dijo en mensaje del mismo 15 de junio: “Verum dicis, mi Radulfe, sed illum cygnum, cum lacus coleret, album fuisse addendum est.” Añadió que antes la gente no hacía tales distinciones poéticas y enviaba a su estómago tanto cisnes como gansos. Más aún el día anterior, en un paseo a orillas del Danubio, había visto un cisne blanco, aunque no quiso comerlo (no sé si estos tiempos conservacionistas alientan cacerías de esta índole). En fin, sea entonces este escrito un humilde homenaje a Carmina Burana, a uno de sus poemas más divertidos y a la poesía de un amigo que es gloria de la latinidad de hoy.

RADULFUS

24

Page 25: ALGUNOS CARMINA BURANA

GIRAMONDO – GYROVAGUS1

Amici omnes huius CIRCULI LATINI PANORMITANI

Audite me, denuo, vos rogo. Forsan cantorem, qui Nicola Di Bari vocatur, noscatis. Ecce mea Latina versio cantionis illius Giramondo, sed ad modum goliardorum. Omnibus vobis gratias.

Un vagabondo come me, Vagus scholaris ego sum,che cambia strada appena puo', tabernas ambio, ut bibamdeve trovare per la vita merum nectareum, quod cauponala donna fatta come lui. doctis convivis effundit.Se, girando il mondo, trovero' Fortasse puellae delibam una che pensa come me, oscula dulcia ut vinum;avro' trovato la mia strada, fortassis alea nobis rideat:il resto poi verra' da se'... salutem omnibus propinam.Giorno dopo giorno Clerici vagantes,l'aspettero'; laudabo vos;passo dopo passo dentibus frendentesio la cerchero' e la trovero', moretum unum, moretum unumla trovero', la trovero'! e pluribus deglutiemus!Ma un vagabondo come me, Laetus goliardus ego sum,che insegue la felicita', qui saepe bibo theologiam;in fondo vuole dalla vita eleemosynen tamen date:solo l'amore che non ha. iocos et carmina canam.Vuole l'amore che non ha. Et vivat Ordo Vagorum!

1 El Circulo Latino de Palermo (Sicilia) tuvo a bien publicar en su página esta versión latina de una canción popular italiana.

25

Page 26: ALGUNOS CARMINA BURANA

DE TABERNA IN TABERNAM (neogoliardicum)1

De taberna in tabernam De boliche en boliche,perambulo noctem, me gusta la noche,perambulo laetus. me gusta el bochinche.Felix sum strepitu, Soy feliz como vivo,gracilis mea puella mi chica es un tirosaltare cogit. Y me gusta bailar.De taberna in tabernam De boliche en boliche,perambulo noctem, me gusta la noche,perambulo laetus. me gusta el bochinche.Volatile ego telum, Soy un caso perdido,comissaturus sum, me meto en el ruidosistere non valeo. y no puedo parar.O me felicem, puella, ¡Qué suerte que tengo, nena!quoniam suavis es! Te tengo a ti.O me felicem, puella, ¡Qué suerte que tengo, nena,quoniam levis es, porque eres así,dulcis, tenera... dulce, dulce!Ego eudaemon fui Yo fui un tipo feliz,dum non, non te noveram; hasta que te conocí.ego vere beatus fui: Yo fui tun tipo feliz…ergo nescio quid mihi fiet. No sé qué será de mí.De taberna ktl. De boliche etc.Puella, tripudia mecum, Nena, baila conmigo,et testes adsimus seamos testigosnascenti Aurorae. del amanecer.

[Carmen et modos fecit Vero Ferrero Faro; Latine interpretatus est Radulfus]

1 Otra traducción mía de una canción popular; traté de darle espíritu goliárdico.

26