All Along the Watchtowers

All Along the WatchtowersField guide for the South Eastern European Green BeltUdhëzues terreni për Brezin e Gjelbër në Europën JuglindoreТеренски водич за југоисточниот Европски Зелен Појас

EUROPEAN GREEN BELT INITIATIVE


IUCN - International Union for Conservation of NatureProgramme Office for South-Eastern Europe

European Green Belt Initiative

2009

Compiled byAndrea Strauss & Tomasz Pezold

Hartuar nga Andrea Strauss & Tomasz Pezold

Составено одАндреа Штраус и Томаш Пезолд

The designation of geographical entities in this book, and the presentation of the material, do not imply the expression of any opinion whatsoever on the part of BfN or IUCN concerning the legal status of any country, territory, or area, or of its authorities, or concerning the delimitations of its frontiers or boundaries.

For the purpose of this publication the name Kosovo has been used to refer to the territory under the United Nations Interim Administration Mission in Kosovo, established in 1999 by the UN Security Council resolution 1244; and the name Macedonia has been used to refer to the Former Yugoslav Republic of Macedonia.

The views expressed in this publication do not necessarily reflect those of BfN or IUCN.

This publication has been made possible with support of the German Federal Agency for Nature Conservation (BfN) with funds of the German Interministerial Steering Group for Civilian Crisis Prevention.

Published by: IUCN, Gland, Switzerland and Belgrade, Serbia

Copyright: © 2009 International Union for Conservation of Nature and Natural Resources

Reproduction of this publication for educational or other non-commercial purposes is authorized without prior written permission from the copyright holder provided the source is fully acknowledged.

Reproduction of this publication for resale or other commercial purposes is prohibited without prior written permission of the copyright holder.

Citation: Strauss, A. and Pezold, T. (compilers) (2009). All Along the Watchtowers: Field guide for the South Eastern European Green Belt. Belgrade, Serbia: IUCN Programme Office for South-Eastern Europe. viii + 78 pp.

Collaborators: Eduart Cani, Ruska Miceva, Naser Bresa, Abedin Paci, Taulat Bino, Haki Zoto, Ferdinand Bego, Mimoza Gjika (Albanian translations), Vesna Keramitcievska (Macedonian translations), Linda Zanella (English proofreading), Duško Medić (Map).

ISBN: 978-2-8317-1136-2

Design by: UNITgraphics.com

Cover photo by: Tomasz Pezold

Produced by: IUCN Programme Office for South-Eastern Europe

Printed by: Stojkov, Novi Sad

Available from: IUCN Programme Office for South-Eastern Europe Dr. Ivana Ribara 91 11070 Belgrade, Serbia [email protected] tel +381 11 2272 411 fax +381 11 2272 531 www.iucn.org/publications

iii

Preface ......................................................................................................... v

Acknowledgements ....................................................... vii

Introduction ...................................................................................... 1

The European Green Belt initiative ......... 3

Overview of the area /

Highlights of the region .............................................. 5

Introduction to the

CITES Convention ............................................................... 15

Introduction to the

Red List Categories ........................................................... 17

Fauna - species typical in the region

or of conservation interest ................................ 21

Traditional Land Use

and Local Products ........................................................... 55

Legislative framework

of the border police ........................................................ 57

Introduction to nature conservation

legislation and structure ........................................ 63

List of relevant stakeholders

in the area ......................................................................................... 71

Partner descriptions ....................................................... 75

Parathënie ............................................................................................. vi

Falënderime ..................................................................................... vii

Hyrje .................................................................................................................. 1

Nisma Europiane e Brezit të Gjelbër .......... 3

Vështrim i përgjithshëm mbi rajonin /

pjesët më të rëndësishme të tij ...................... 5

Hyrje në Konventën CITES .................................... 15

Hyrje në Kategoritë

e Listës së Kuqe ........................................................................ 17

Fauna – speciet tipike në

rajon apo speciet me interes

për t’u konservuar ............................................................... 21

Përdorimi tradicional i

tokës dhe produktet lokale ................................ 55

Kuadri legjislativ për

policinë e kufirit ....................................................................... 57

Hyrje në legjislacionin dhe strukturat

për konservimin e natyrës ................................... 63

Listë e strukturave të

interesuara në zonat përkatëse .................. 71

Përshkrimi i partnerëve ............................................. 75

Предговор .............................................................................................. vi

Признанија ........................................................................................ viii

Вовед ................................................................................................................... 2

Европската иницијатива Зелен Појас ............ 3

Преглед на областа /

најважни делови на регионот .......................... 5

Запознавање со Конвенцијата на CITES ........... 15

Запознавање со категориите

на Црвената листа ................................................................. 17

Фауна – видови типични за регионот или

од интерес за заштита .................................................. 21

Традиционално користење на

земјиштето и локални продукти ............. 55

Законска рамка на

граничната полиција ....................................................... 57

Запознавање со законодавството

за заштита на природата и неговата

структура ................................................................................................ 63

Листа на значајни актери

во областа ............................................................................................. 71

Опис на партнерите .......................................................... 75

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

Contents Përmbajtja Содржина

v

The southwestern part of the Balkan Peninsula is a global hot spot of biodiversity. High mountain areas show an outstanding high diversity of plant species, while the region is one of the last remaining retreats of large European carnivores, such as bear, wolf and lynx. The border areas in the project region, as in many countries adjoining the European Green Belt, represent some of the

last intact nature sites. Cooperation of border police and nature conservation authorities can help to enhance law enforcement, pre-vent illegal activities that damage the natural resources of the border areas, and monitor populations of threatened species. Civil con-flict prevention is also a high priority in these areas. Transboundary cooperation in the field of nature conservation and environment protection can be regarded as an important instrument for mitigating tensions and re-establishing friendly neighbourly relations.

This publication is an output of the project Civil-military Cooperation for the Promotion of Transboundary Nature Conservation along the European Green Belt (South Eastern Europe). The project was aimed at combining nature conservation and peace-securing activities in the border region between Albania, Kosovo and Macedonia. It was carried out in 2008 by the German Federal Agency for Nature Conservation (BfN) and the IUCN, with financial support from the German Inter-ministerial Body for Civil Conflict Prevention. Project activities were jointly implemented with the local organisations REC Albania, Eco-99 Prizren and Ecologists Movement of Mace-donia DEM, and supported by ENVSEC - the Environment and Security Initiative.

Thus, the project was aimed at bringing together stakeholders from nature conservation, border police and local communities to identify common fields of interest in nature conservation and to agree on potential grounds for cooperation. Training sessions on the natural values of the border region were held for representatives of the border police and other stakeholders. As an output of those trainings, this excursion material for border police and all other actors in the region has been gathered by local project partners, and is published as a tool for experiencing and protecting the valuable nature of the shared border region.

The title of this publication has been inspired by the song “All Along the Watchtower” written and recorded by Bob Dylan.

Andrea Strauss and Tomasz Pezold

Field guide for the South Eastern European Green Belt

All Along the Watchtowers

vi

Југозападниот дел на Балканскиот Полуостров, претставува глобално жариште на биолошка разнообразност. Високите планински предели покажуваат извонредно висока разнообразност од растителни видови, додека регионот е едно од последните прибежишта на големите Европски месојади, како што се мечката, волкот и рисот. Граничните области во

проектниот регион, како во повеќето од земјите кои се во Иницијативата на Зелениот Појас, претставуваат едни од последните недопрени, природни места. Соработката на Граничната полиција со институциите за заштита на природата, може да помогне во спроведувањето на законот, спречувањето на нелегалните активности кои ги оштетуваат природните ресурси во граничните области и во следењето на популациите на загрозените видови. Спречувањето на граѓанските конфликти има исто така висок приоритет во овие области. Прекуграничната соработка на полето на заштитата на природата и заштитата на животната средина, можат да бидат сметани за важни средства за олеснување на тензиите и повторно воспоставување на добро - соседски односи.

Оваа публикација е производ на Цивилно-воената соработка за унапредување на прекугранична заштита на природата долж Европскиот Зелен Појас (Југоисточна Европа). Целта на овој проект е соединување на заштитата на природата и активностите за обезбедување на мирот во пограничниот регион помеѓу Македонија, Албанија и Косово. Тоа беше спроведено во 2008 gодина од Германската Федерална Агенција за заштита на природата (BfN) и IUCN, со финансиска поддршка од Германското меѓу - министерско тело за спречување на цивилни конфликти. Активностите на проектот беа заеднички спроведени со локалните организации REC Albania, Eco-99 Prizren и Движењето на екологистите на Македонија - ДЕМ, и поддржани од ENVSEC - Иницијативата за животната средина и безбедност.

Така, проектот има за цел да ги здружи засегнатите страни за заштита на природата, граничната полиција и локалните заедници да најдат заеднички полиња на интерес во заштитата на природата и да се договорат за потенцијални основи за соработка. Беа одржани обуки за природните вредности на граничниот регион за претставниците на граничната полиција и другите засегнати страни. Како резултат на овие обуки, овој материјал за екскурзии наменет за граничната полиција и сите други учесници во граничниот регион, беше собран од локалните партнери во проектот и беше издаден како средство за стекнување на искуство и заштитување на природните вредности на заедничкиот граничен регион.

Насловот на ова издание беше инспирирано од песната “All Along the Watchtower” напишана и снимена од Боб Дилан.

Андреа Штраус и Томаш Пезолд

Pjesa jugperëndimore e Gadishullit Ballkanik është një nga vatrat e nxehta të biodiversitetit në shkallë globale. Zonat me male të larta shfaqin një shkallë veçanërisht të lartë diversiteti dhe rajoni vazhdon të mbetet një nga hapësirat e fundit ku strehohen mishngrënësit më të mëdhenj në Europë, si ariu, ujku apo rrëqebulli. Zonat kufitare që përfshihen në territorin që mbulon pro-

jekti, si dhe ato të vendeve të tjera që janë përfshirë në Nismën Europiane të Brezit të Gjelbër, përfaqësojnë disa prej zonave të fundit që kanë mbetur të paprekura. Bashkëpunimi i policisë kufitare me autoritetet për mbrojtjen e mjedisit mund të ndihmojë në forcimin e zbatimit të ligjit, parandalimin e aktiviteteve ilegale që dëmtojnë burimet natyrore të zonave kufitare dhe mbikëqyrjen e popullatave të specieve të rrezikuara. Parandalimi i konflikteve civile është një ndër përparësitë kryesore të bashkëpunimit në këto fusha. Bash-këpunimi ndërkufitar në fushën e mbrojtjes së mjedisit dhe ruajtjes së natyrës mund të konsiderohet si një instrument i rëndësishëm për zbutjen e tensioneve dhe ri-vendosjen e marrëdhënieve të fqinjësisë së mirë.

Ky botim është produkt i projektit Bashkëpunimi civil dhe ushtarak për Nxitjen e Ruajtjes së Natyrës përgjatë Brezit të Gjelbër Eu-ropian (Europa Juglindore). Projekti synon kombinimin e aktiviteteve për ruajtjen e natyrës dhe përpjekjeve për ruajtjen e paqes në zonën kufitare midis Shqipërisë, Kosovës dhe Maqedonisë. Projekti u zbatua në vitin 2008 nga Agjencia Federale Gjermane (BfN) dhe IUCN me mbështetjen financiare të Organizmit Ndër-Ministerial Gjerman për Parandalimin e Konflikteve Civile. Veprimtaritë e projektit u realizuan në bashkëpunim me partnerët lokalë, si REC në Shqipëri, Eco-99 Prizren në Kosovë dhe Lëvizja Ekologjike në Maqedoni si dhe me mbështetjen e ENVSEC – Nisma për Sigurinë dhe Mjedisin.

Në këtë mënyrë, projekti synoi të ulë në një tavolinë autoritetet e ruajtjes së natyrës, me policinë kufitare dhe me komunitetet lokale për identifikimin e fushave me interes të përbashkët për ruajtjen e natyrës dhe për gjetjen e mundësive konkrete të bash-këpunimit. Përfaqësuesit e policisë kufitare dhe të tjerë aktorë të interesuar u trajnuan në kuadër të projektit për njohjen e vlerave natyrore të zonave kufitare. Ky botim që keni në dorë është produkt i këtij trajnimi. Ai është dhënë në formën e një materiali ekskursioni për policinë e kufirit dhe për të gjithë aktorët në rajon dhe është mbledhur nga partnerët lokalë që kanë punuar në këtë projekt. Materiali synon të shërbejë si mjet për të shijuar dhe mbrojtur natyrën e çmuar të rajonit që përfaqëson një pasuri të përbashkët të popujve që jetojnë këtu.

Për titullin e këtij botimi hartuesit janë frymëzuar nga kënga “All Along the Watchtower” (Përgjatë gjithë Kullës së Vëzhgimit) kompozuar dhe regjistruar nga Bob Dylan.

Andrea Strauss dhe Tomasz Pezold

Udhëzues i terrenit për Brezin e Gjelbër në Europën Juglindore / Теренски водич за југоисточниот Европски Зелен Појас

All Along the Watchtowers

vii

AcknowledgementsThis publication was prepared by the IUCN (International Union for Conservation of Nature) within the framework of the European Green Belt Initiative and the project “Civil-military Cooperation for the Promotion of Transboundary Nature Conservation along the European Green Belt(South Eastern Europe)”.

Special thanks go to Alois Lang, former Green Belt Coordinator who was involved in conceiving the project idea and catalyzing its imple-mentation with his valuable advice.

Support for this work was generously provided by the German Federal Agency for Nature Conservation (BfN) with funding from the Ger-man Inter-ministerial Body for Civil Conflict Prevention.

Cooperation with the national project partners, REC Albania, Ecologists Movement of Macedonia and Eco-99 Prizren, is gratefully ac-knowledged. Valuable input was provided by Eduart Cani of REC Albania, Ruska Miceva of the Ecologists Movement of Macedonia and Naser Bresa of Eco-99 Prizren, without which this publication would not have been complete.

The contribution provided by Taulat Bino, Haki Zoto and Ferdinand Bego was essential.

The publication was compiled by Tomasz Pezold and Andrea Strauss, with the support of the team of the IUCN Programme Office for South-Eastern Europe. Helpful comments on early drafts were received from Björn-Ingmar Luz of BfN.

Further material and comments on the draft manuscript were provided by Abedin Paci, Lubomira Vavrova, Konrad Schleicher, Jonathan Etzold, Axel Bräunlich. Linda Zanella, Mimoza Gjika and Vesna Keramitcievska provided professional translations and proofreading.

Finally, this publication would not have been possible without all the participants of the workshops and trainings organized within the project. Their active participation and contribution was invaluable.

Acknowledgements / Falënderime

Falënderime

Ky botim u përgatit nga IUCN (Unioni Ndërkombëtar për Konservimin e Natyrës) në kuadrin e Nismës së Brezit të Gjelbër Europian dhe të projektit “Bashkëpunimi civil-ushtarak për promovimin dhe konservimin e natyrës ndërkufitare përgjatë Brezit të Gjelbër Europian (Europa Juglindore”.

Një falënderim i veçantë i takon Alois Lang, ish koordinator i Brezit të Gjelbër, i cili me këshillat e tij të vyera kontribuoi në ngjizjen e idesë së projektit dhe përshpejtoi fillimin e tij.

Agjencia Federale Gjermane për Konservimin e Natyrës (BfN)ka dhënë një mbështetje të madhe në realizimin e këtij projekti. Kjo mbështetje u bë e mundur falë financimit të siguruar nga Organi Ndër-ministror Gjerman për Parandalimin e Konflikteve Civile.

IUCN falënderon me përzemërsi partnerët lokalë në projekt si REC Shqipëri, Lëvizja Ekologjike e Maqedonisë dhe Eco-99 Prizren. Kontribut të çmuar dhanë Eduart Cani nga REC-Shqipëri, Ruska Miceva nga Lëvizja Ekologjike e Maqedonisë dhe Naser Bresa nga Eco-99 Prizren. Pa kontributet e tyre ky botim nuk do të qe i plotë.

Kontribute thelbësore dhanë edhe Taulat Bino, Haki Zoto dhe Ferdinand Bego.

Botimi u organizua nga Tomasz Pezold dhe Andrea Strauss, me mbështetjen e Oficerit të Programit të IUCN për Europën Juglindore. Komentet e Björn-Ingmar Luz nga BfN, në kohën kur materiali ishte në versionin e tij fillestar, kanë qenë një ndihmesë e madhe në punën tonë.

Abedin Paci, Lubomira Vavrova, Konrad Schleicher, Jonathan Etzold dhe Axel Bräunlich ofruan materiale shtesë dhe komentet e tyre gjatë kohës që materiali merrte formë duke kaluar nga njëri version tek tjetri. Materiali u redaktua dhe përkthye me profesionalizëm nga Linda Zanella, Mimoza Gjika dhe Vesna Keramitcievska.

Së fundi, ky botim nuk do të qe bërë realitet pa pjesëmarrësit e shumtë në trajnimet dhe tavolinat e rrumbullakëta të organizuara në kuadër të projektit. Pjesëmarrja e tyre aktive dhe ndihmesa e dhënë në projekt ka qenë një ndihmesë e çmuar.

viii

Признанијa

Ова издание беше подготвено од IUCN (Интернационална Унија за заштита на природата), во рамките на Европската Иницијатива Зелен Појас, како и проектот “Цивилно-воена соработка, за промоција на Прекуграничната заштита на природата, долж Зелениот Појас (Југо-Источна Европа)“.

Особена благодарност до Алојз Ланг, бивш координатор на Зелениот Појас, кој беше ангажиран во зачнувањето на идејниот про-ект како и прецизирањето на неговата примена со своите корисни совети.

Поддршката за оваа работа, беше великодушно обезбедена од Германската Федерална Агенција за Заштита на Природата (BfN)со фондови од Германското интер-министерско тело, за спречување на цивилни конфликти.

Соработката со партнерите за национални проекти, РЕЦ на Албанија, Движење на екологистите на Македонија и ЕКО-99 Призрен, е со особени признанија. Вреден придонес дадоа Едуарт Цани од РЕЦ Албанија, Руска Мицева од Движењето на екологистите на Македонија и Насер Бреса од ЕКО-99 од Призрен, без чија помош, ова издание не би било целосно.

Придонесот кој го дадоа Таулат Бино, Хаки Зото и Фердинанд Бего е основен.

Изданието беше составено од Томаж Пезолд и Андреа Штраус, со поддршка од тим на IUCN Биро за Програми за Југоисточна Европа. Помошни коментари за првичните нацрти беа примени од Бјорн-Ингмар Луз од BfN.

Понатамошните материјали и коментари за нацрт ракописот беа обезбедени од Абедин Паци, Лубомира Ваврова, Конрад Шлајхер, Џонатан Ецолд, Аксел Бронлих. Линда Занела, Мимоза Ѓика и Весна Керамитчиевска овозможија професионален превод и лекто-рирање.

Конечно, ова издание не би било возможно без сите учесници на семинарите и обуките, кои беа организирани во рамките на проектот. Нивното учество и придонес беше бесценето.

Ky botim nuk do të kish qenë i mundur pa kontributin e fotografëve të cilët me shumë bujari vunë në dispozicion fotot e përdorura këtu:

Adam Kumiszcza; Alan Atkinson; Ana Rainho; Bekim Bytyqi; Bernie Gudgeon; Dan Tristram; Daniel Morcillo; David Charalon; Ed Post; Emmanuel Keller; Er.We; Erling Olafsson; Hans Mangold; Janelle Shane; Jean Van Holen; Joaquim Antunes; José Ángel Rodríguez Sánchez; Klemens Karkow; Lee Ekstrom; Lothar Lenz; Luís Semedo; Marieke IJsendoorn-Kuijpers; Martin Goodey; Mattia Consonni; Matti Suopajärvi; Mike Baird; Natalija Pišec; Ognen Bojkovski; Patricia Bruno; Pedro Alves & Rita Elmos; Peter Schmidt; Philippe Boissel; Richard Parker; Richard Wilson; Rudo Jureček; Rufus Mangrove; Stefan Brücher; Stefan Johansson; Stefano Caldera; Stefan Köder, Wilhelma Stuttgart; Tony Morris; Tristan Bantock; Troise Carmine - Washi; Ulrike Brütting; Victor Cap; Vitaliy Khustochka; William Richardson.

This publication would not have been possible without the contribution of photographers who generously provided pictures:

Adam Kumiszcza; Alan Atkinson; Ana Rainho; Bekim Bytyqi; Bernie Gudgeon; Dan Tristram; Daniel Morcillo; David Charalon; Ed Post; Emmanuel Keller; Er.We; Erling Olafsson; Hans Mangold; Janelle Shane; Jean Van Holen; Joaquim Antunes; José Ángel Rodríguez Sánchez; Klemens Karkow; Lee Ekstrom; Lothar Lenz; Luís Semedo; Marieke IJsendoorn-Kuijpers; Martin Goodey; Mattia Consonni; Matti Suopajärvi; Mike Baird; Natalija Pišec; Ognen Bojkovski; Patricia Bruno; Pedro Alves & Rita Elmos; Peter Schmidt; Philippe Boissel; Richard Parker; Richard Wilson; Rudo Jureček; Rufus Mangrove; Stefan Brücher; Stefan Johansson; Stefano Caldera; Stefan Köder, Wilhelma Stuttgart; Tony Morris; Tristan Bantock; Troise Carmine - Washi; Ulrike Brütting; Victor Cap; Vitaliy Khustochka; William Richardson.

Ова издание не би било возможно без придонесот на фотографите кои великодушно обезбедија слики:

Адам Кумижца; Ален Еткинсон; Ана Раињо; Беким Битики; Берни Гаџон; Ден Тристрам; Даниел Морсијо; Дејвид Шерелон; Ед Поуст; Емануел Келер; Ер.Ве; Ерлинг Олафсон; Ханс Манголд; Џанел Шејн; Жан Ван Холен; Хоаким Антунес; Хозе Анхел Родригез Санчез; Клеменс Каркоу; Ли Екстром; Лотар Ленц; Луис Семедо; Мариеке Усендорн-Куиперс; Мартин Гуди; Матија Консони; Мати Суопајарви; Мајк Берд; Наталија Пишец; Огнен Бојковски; Патриција Бруно; Педро Алвез & Рита Елмос; Петер Шмит; Филип Бојсел; Ричард Паркер; Ричард Вилсон; Рудо Јуречек; Руфус Мангрове; Штефан Брихер; Стефан Јохансон; Стефано Калдера; Штефан Кедер, Вилхелма Штутгарт; Тони Морис; Тристан Банток; Труаз Кармин-Уаши; Улрике Бритинг; Виктор Кеп; Виталиј Кусточка; Вилијам Ричардсон.

Признанија

Introduction / Hyrje

IntroductionThis publication aims to serve border police, nature conservation and local communities in Albania, Macedonia and Kosovo by provid-ing a tool for cooperation and nature conservation in the border region. The publication is designed as a field guide, but can be used and adapted for different purposes. It is designed as a tool for experiencing and protecting the valuable nature of the shared border region, which also forms part of the South Eastern European Green Belt. The field guide can facilitate training and awareness raising on the natural values of the border region for the border police and other actors. The publication was prepared in English, Albanian and Macedonian, in order to facilitate transboundary cooperation, and communication between different partners from different ethnic and professional backgrounds working or living near the border regions.

Chapters covering the flora, fauna, relief, hydrology, and land use of the region give an introduction not only for border police, but also for students, tourists and visitors to protected areas. They highlight the shared ecosystems and natural values of the region and include a map of the trilateral border area.

A comprehensive chapter highlights both typical and threatened animal species which roam the shared border region. This chapter can be used for training, or may help with species determination when an animal is observed. It contains information on status of the species in Red List categories or the CITES annexes. Thus, sighted species with such a status can either be reported to scientists, or are in special need of observation in regard to international trade or smuggling.

In order to foster institutional cooperation between border police and nature conservation within the countries, information is given in both the national languages and English on nature conservation and border police structures and regulations.

An address book with contact information of representatives of state institutions, NGOs, border police and nature conservation can help to identify the right partner to contact on border and nature conservation issues.

The field guide is designed to be a flexible tool, which can be adapted to actors’ needs. Additional pages with information on your organisation can be added. Pages can be copied and used for excursions or for educational purposes with school classes.

HyrjeKy botim synon t’i vijë në ndihmë policisë kufitare, personave të ngarkuar me konservimin e natyrës si dhe autoriteteve lokale në Shqipëri, Kosovë dhe Maqedoni duke u vënë në dispozicion një mjet për bashkëpunim në fushën e konservimit të natyrës në rajonet ndërkufitare. Ky botim është konceptuar si një udhëzues terreni, por mund të përdoret e të përshtatet edhe për qëllime të tjera. Botimi synon të jetë një instrument për të shijuar dhe mbrojtur vlerat e natyrës së çmuar në zonën e përbashkët kufitare, e cila, në të njëjtën kohë bën pjesë edhe në Brezin e Gjelbër të Europës Juglindore. Udhëzuesi i terrenit mund të shërbejë edhe për të lehtësuar trajnimin dhe rritjen e niveleve të ndërgjegjësimit për vlerat natyrore të rajonit në radhët e pjesëtarëve të policisë kufitare dhe aktorëve të tjerë. Botimi është përgatitur në anglisht, shqip dhe maqedonisht me qëllim lehtësimin e bashkëpunimit ndërkufitar dhe komunikimit ndërmjet partnerëve me prejardhje etnike dhe formim kulturor të ndryshëm, por që jetojnë apo punojnë pranë rajoneve kufitare.

Kapitujt që mbulojnë florën, faunën, relievin, hidrologjinë dhe përdorimin e tokës japin njohuri për zonat e mbrojtura, jo vetëm për policinë e kufirit, por edhe për studentët, turistët dhe vizitorët. Në këta kapituj theksi vendoset tek ekosistemet dhe vlerat natyrore të përbashkëta në rajon, të cilat përfshihen në hartën e zonës kufitare trepalëshe.

Botimi përmban një kapitull të plotë që ve në dukje speciet e kërcënuara të kafshëve që qarkullojnë në zonën e përbashkët kufitare. Ky kapitull mund të përdoret për trajnime dhe mund të ndihmojë në përcaktimin e llojit, sa herë që ndeshemi me një kafshë e caktuar. Ai ofron informacion për statusin e specieve në përputhje me kategoritë e Listës së Kuqe ose Anekset e CITES. Në këtë mënyrë, speciet e ndeshura, që kanë një status të tillë, mund të raportohen tek specialistët ose të vendosen nën mbikëqyrje të veçantë në rastet kur rrezikohen nga tregtia apo kontrabanda ndërkombëtare.

Me qëllim nxiten e bashkëpunimit ndërkombëtar midis policisë kufitare dhe autoriteteve të konservimit të natyrës në vendet për-katëse, informacioni për konservimin e natyrës dhe strukturat e policisë kufitare, së bashku me legjislacionin përkatës, jepet në gjuhët kombëtare, dhe në gjuhën angleze.

Adresari me kontaktet e përfaqësuesve të institucioneve shtetërore, OJQ-ve, autoriteteve të policisë kufitare dhe atyre të konservimit të natyrës ndihmon për identifikimin e partnerëve të duhur për çështje që lidhen me mbrojtjen e natyrës dhe të kufijve.Udhëzuesi i terrenit është një mjet fleksibël, i cili mund të përshtatet sipas nevojave të aktorëve. Këtu mund të shtoni edhe informa-cionin për organizatën tuaj. Fletët e udhëzuesit mund të fotokopjohen dhe të përdoren për ekskursione dhe qëllime edukative e mësimore brenda orëve të mësimit.

Introduction / Hyrje

ВоведОва издание има за цел да им служи на граничната полиција, институциите за заштита на природата и локалните заедници во Албанија, Македонија и Косово како средство за соработка и заштита на природата во пограничниот предел. Изданието е дизајнирано како теренски водич, но може да се искористи и прилагоди за различни цели. Тоа е дизајнирано како средство за запознавање и зачувување на скапоцената природа во меѓуграничниот простор, кој е дел од Југоисточниот Европски Зелен Појас. Теренскиот водич може да овозможи обука и подигнување на свеста за природните вредности на пограничната област за граничната полиција и други актери. Ова издание беше подготвено на англиски, албански и македонски јазик, со цел да се овозможи прекугранична соработка помеѓу партнери со различни етнички и професионални заднини кои работат или живеат близу граничните области.

Поглавјата кои ги покриваат флората, фауната, релјефот, хидрологијата и користење на земјиштето во регионот овозможуваат запознавање со истиот не само за граничната полиција, туку и за студентите, туристите и посетителите на заштитените области. Тие ги потенцираат заедничките екосистеми и природни вредности на регионот и вклучуваат мапа на трилатералната гранична област.

Едно опсежно поглавје ги потенцира и типичните и загрозените животински видови кои се движат во заедничкиот граничен реон. Ова поглавје може да биде искористено за обука, или пак може да помогне за одредување на видот кога се набљудува некое животно. Тоа содржи информации за статусот на видот според Црвената Листа или анексите на CITES. Така, забележаните видови со таков статус можат или да бидат пријавени на научниците, или се со посебна потреба за набљудување во поглед на меѓународната трговија или криумчарењето.

За да се потпомогне институционална соработка помеѓу граничната полиција и надлежните институции за заштита на природата во земјите, информациите за структурата и прописите на институциите за заштита на природата и граничната полиција се дадени на двата национални како и на англиски јазик.

Именикот со информации за контакти на претставници на државни институции, граѓански организации, гранична полиција и надлежни за заштита на природата може да помогне да се препознае вистинскиот партнер за контакт, за прашања кои се во врска со граничната полиција и заштитата на природата.

Теренскиот водич е дизајниран да биде приспособливо средство, кое може да биде прилагодено на потребите на корисниците. Дополнителни страници со информации за вашата организација можат да бидат додадени. Овие страници можат да бидат користени за излети или за образовни цели на часовите во училиштата.

Вовед

The European Green Belt initiative

Nisma Europiane e Brezit të Gjelbër

Европската иницијатива Зелен Појас

1.

w w w . e u r o p e a n g r e e n b e l t . o r g

4

The European Green Belt initiative has the vision to create the backbone of an ecological network that runs from the Barents to the Black sea, spanning some of the most important habitats for biodiversity and almost all distinct biogeographical regions in Europe.By following a course that was in large sections part of the former east-western border - one of the most divisive barriers in history - it symbolizes the global effort for joint, cross border activities in nature conservation and sustainable development. Moreover, the initiative shall serve to better harmonise human activities with the natural environment, and to increase opportunities for the socio-economic development of local communities.A Green Belt network of protected areas will contribute to the conservation of biodiversity – first of all by harmonizing manage-ment methods on both sides of the border. The Green Belt con-nects National Parks, Nature Parks, Biosphere Reserves and trans-boundary protected areas as well as non-protected areas along or across borders and it supports regional development initiatives based on nature conservation.The initiative itself is overseen by the IUCN Green Belt coordina-tor. The secretariat for the European Green Belt is hosted by the

IUCN Regional Office for Europe in Brussels. In the 23 countries adjoining the Green Belt, national representatives, authorised by their respective state agency responsible for nature conservation and regional development, serve as National Focal Points. By this structure, the initiative gives consideration to the fact that the Green Belt means different things to different stakeholders along the line.

The route of the Green Belt is divided into three regional sec-tions:

Each section has a regional coordinator. For the South Eastern Eu-ropean section, this is the Euronatur foundation, which has vast experience in the region. Stiftung Europäisches Naturerbe (EURONATUR)Konstanzer Strasse 22, 78315 Radolfzell, GermanyTel: +49 7732 [email protected], www.euronatur.org

Nisma Europiane e Brezit të Gjelbër ka për vizion krijimin e boshtit të një rrjeti ekologjik që shkon nga Deti Barenc deri në Detin e Zi, duke përfshirë disa prej habitateve më të rëndësishme në fushën e biodiversitetit dhe thuajse të gjitha rajonet e zhdukura biogjeografike të Europës.Duke ndjekur një trajektore, e cila në pjesë të konsiderueshme di-kur përbënte kufirin midis lindjes dhe perëndimit – një nga ndar-jet më të forta në histori – ajo simbolizon përpjekjet globale për aktivitete të përbashkëta ndërkufitare për ruajtjen e natyrës dhe zhvillimin e qëndrueshëm. Për më tepër, nisma do të shërbejë për një harmonizim më të mirë të veprimtarisë njerëzore me mjedi-sin natyror dhe për shtimin e mundësive për zhvillimin social dhe ekonomik të komuniteteve lokale.Rrjeti i zonave të gjelbra që përbëhet nga zona të mbrojtura do të kontribuojë në ruajtjen e biodiversitetit –pikësëpari duke har-monizuar metodat e menaxhimit në të dyja anët e kufirit. Brezi i Gjelbër bashkon parqe kombëtare, parqe natyrore, rezervatet e biosferës dhe zonat e mbrojtura ndërkufitare, por edhe ato të pambrojtura, përgjatë apo përmes kufirit dhe mbështet nismat për zhvillim rajonal që bazohen në ruajtjen e natyrës.Vetë nisma mbikëqyret nga koordinatori i IUCN për Brezin e Gjel-

bër. Si Sekretariat për Nismën Europiane të Brezit të Gjelbër shër-ben Zyra rajonale e IUCN për Europën në Bruksel. Si pika fokale për 23 vendet që kanë aderuar në Nismën e Brezit të Gjelbër shërbejnë autoritetet kombëtare të autorizuara nga agjencitë përkatëse shtetërore për ruajtjen e natyrës dhe zhvillimin rajonal. Duke pranuar një strukturë të tillë, nisma i kushton rëndësinë e duhur faktit se Brezi i Gjelbër mund të ketë domethënie dhe peshë të ndryshme për pjesëmarrës të ndryshëm në këtë Nismë.Rruga e Brezit të Gjelbër ndahet në tre seksione rajonale:

Çdo seksion ka nga një koordinator rajonal. Për Europën Jug Lin-dore, si koordinator shërben Fondacioni Euronatur, i cili ka një përvojë të gjerë në rajon. Stiftung Europäisches Naturerbe (EURONATUR)Konstanzer Strasse 22, 78315 Radolfzell, GermanyTel: +49 7732 [email protected], www.euronatur.org

Европската иницијатива Зелен Појас има визија да го создаде столбот на една мрежа која се протега од Баренцовото до Црното Море, опфаќајќи ги притоа, некои од најважните живеалишта на биолошката разнообразност и речиси сите особени биогеограф-ски предели во Европа.Преку следење на текот, кој во голем дел бил дел од поранеш-ната граница исток-запад - една од најподелувачките пречки во историјата - оваа иницијатива го симболизира глобалниот на-пор за заеднички, прекугранични активности за заштита на при-родата и одржливиот развој. Она што е поважно, иницијативата ќе служи за подобро усогласување на човековите активности со природната средина и за зголемување на можностите за социо-економски развиток на локалните заедници.Мрежата на Зелениот Појас од заштитени области, ќе придоне-сува за заштита на биолошката разнообразност – пред се пре-ку усогласувањето на методите на управување од двете страни на границата. Зелениот Појас поврзува Национални Паркови, Паркови на природата, Биосферни резерви и прекугранични за-штитени предели, како и незаштитени области долж или преку границите, и ги поттикнува иницијативите за регионален развој, кои се однесуваат на заштита на природата.

Самата иницијатива е под надзор на координатор од IUCN Зелен Појас. Секретаријатот на Европскиот Зелен Појас е сместен во Брисел во Регионалниот центар за Европа на IUCN. Во 23 земји кои се приклучија на Зелениот Појас, национални претставници, овластени од нивните соодветни државни институции одговор-ни за заштита на природата и регионален развој, служат како на-ционални одговорни лица. Преку оваа структура, иницијативата го зема во предвид фактот дека Зелениот Појас има различно значење за секоја вклучена страна.Маршрутата на Зелениот Појас е поделенана три регионални оддели:

Секој оддел има сопствен регионален координатор. За Југоисточниот Европски оддел, тоа е фондацијата Euronatur, која има огромно искуство во регионот: Stiftung Europäisches Naturerbe (EURONATUR)Konstanzer Strasse 22, 78315Radolfzell, GermanyTel:[email protected], www.euronatur.org

The Green Belt Initiative / Nisma e Brezit të Gjelbër / За иницијативата Зелен Појас

Overview of the area / Highlights of the region

Vështrim i përgjithshëm mbi rajonin / pjesët më të rëndësishme të tij

Преглед на областа/најважни делови на регионот

Photo / Foto / Фотографиjа: © Bekim Bytyqi

2.

6

The Balkan Peninsula represents one of the endemic centres of Europe and is a global hotspot of biodiversity. Areas in the high mountains show outstanding high species diver-

sity. With more than 6,500 plant species, the Balkan region plays a key role in the history of European flora. Illyric and Mediterra-nean flora meet in the project area of the Sharr/Sara and Korab Mountains in the Southwestern Balkan region. With respect to flora, these mountains are among the richest biodiversity areas in the Balkan Peninsula. The highly diverse relief of the mountains, partly shaped during glaciation, and the extensive hydrological network, have created many different habitats, thus giving rise to very diverse and endemic flora. The region is characterized by many rare, relict, endemic or endangered species of flora and fau-na, with more than 2,000 plant species alone. In terms of fauna, the area is one of the last remaining retreats for European carni-vores such as lynx, wolf and brown bear. Meanwhile, the area has great tourism value due to the landscape beauty, historical sites and traditional local products. In the trilateral border region of Albania, Kosovo and Macedonia border areas have been left out of use due to the long-term trespassing ban. As a consequence, linear structures of biotopes and habitats without anthropogenic influence were able to emerge. In many countries, such border areas represent the last intact nature sites. Here, the natural heri-tage preserved is a shared one, as nature knows no national bor-ders. Thus, transboundary cooperation is imperative in order to protect this valuable common heritage for future generations.

The region is primarily under the influence of the continental cli-mate, while a Mediterranean influence penetrates to some areas. Due to its high elevation, it is characterized by a harsh mountain climate, with temperatures and precipitations differing depending on the elevation and exposure. Minimum absolute temperatures vary from -24 to -10°C, whereas maximum absolute temperatures can reach 31 to 36°C. The amount of precipitation can reach 760 mm per year, most of which falls the winter period as snow. The snow-layer period lasts 60 to 90 days. The Sharr/Sara Mountains are normally characterized by 149 days under snow cover, begin-ning in September and lasting until May or even June.

The Sharr/Sara Mountains (Albanian: Malet e Sharrit, Mace-donian: Шар Планина) are a mountain range extending from southern Kosovo and northwestern Macedonia to northeastern Albania. They define the trilateral border area around the Sherupa peak (2,092 m). The mountain system is about 80 kilometres long and 10 to 30 kilometres wide. It includes several high peaks: the highest peak Titov Vrv (approx. 2,747 m), Mal Turčin (2,702 m), or Ljuboten (2,498 m) and Bistra (approx. 2,641 m).

The Sharr/Sara Mountains are famous for their rugged relief with steep cliffs and high mountain peaks. They show evidence of gla-ciation, as seen in the numerous high mountain glacier lakes. The Sharr/Sara Mountains extend to Korab Mountain (2,764 m) in the southwest. This mountain (Macedonian: Голем Кораб or Golem Korab; Albanian: Maja e Korabit or Mali i Korabit) is the tallest in both Macedonia and Albania, and its peak forms the frontier between the two countries. The largest lake on Mount Korab is Gramë Lake on the Albanian side. The rocks and sediments of the region are from various ages: Palaeozoic granite, Mesozoic lime-stone and eruptive rocks, Quaternary glacial sediments and con-temporary slope-river sediments.

The Sharr/Sara Mountains are of special importance for their sur-roundings, as they harbour the springs and feed the rivers of the region. They form the conjunction of three large catchment areas. They are also rich in rivers, lakes and waterfalls. One of the larg-est glacier lakes of Sharr/Sara Mountain is Livadica Lake (Liqejt e Livadicës), just beneath the Livadica peak (approx. 2,173 m) in Ko-sovo. The lake measures 230 m in length and 120 m in width, with a depth of up to 7.3 m. The numerous creeks and rivers exhibit high water levels during snow-melt. The hydrological network of Korab Mountain is dense and characterized by large streams with permanent annual flow and small streams with temporary flow in periods of rain or snow melt. The Veleshica Stream is the larg-est with a year round flow, collecting the waters from the Korabi and Sorokoli Fields and those from the major part of the western side in the territory of the Kalaja e Dodës commune. In addition to these streams, there are many other smaller streams with minor, seasonal flow. They all drain into the Black Drin River (Macedo-

Drini i Zi).

The fauna of the Sharr/Sara and Korab Mountains includes many rare and endangered animals. It includes mammals such as brown bear (Ursus arctos), lynx (Lynx lynx), wild boar (Sus scrofa), wolf (Canis lupus), deer (Capreolus capreolus), chamois (Rupicapra rupicapra) and birds such as golden eagle (Aquila chrysaetos), rock partridge (Alectoris graeca), capercaillie (Tetrao urogallus), lesser kestrel (Falco naumanni), eagle owl (Bubo bubo), and griffon vulture (Gyps fulvus). The large carnivores roam over large ranges, crossing national borders and sustaining the transboundary pop-ulations of their species. Both common and rare and endangered species of the region are described in detail in Chapter 5 of this publication.

The region hosts many different vegetation communities that occur on different habitat types. Their appearance is dependent on the elevation, exposure and soil or rock substrate. Different forestry communities occur, partly degraded to mountain bush communities where the forests have been repeatedly cut. Most areas above the forest line are covered with mountain pastures, limestone rock vegetation, silicate rock vegetation, meadow vegetation, high mountain bogs, and high grassland vegetation. Alpine snow-patch vegetation is spread over some areas at the highest elevations, exposed to the cold winds, which are typical for high mountain regions.

The high floristic biodiversity of the region is due to this diver-sity of habitats, the position of the region and for historical rea-sons. The specific location of the Sharr/Sara and Korab Mountains means that both Balkan and Mediterranean floristic elements oc-cur here, leading to a high number of plant species. Moreover, several species that existed here during the Tertiary and Glacial period have survived, while becoming extinct in the rest of Eu-rope. Such relict species are the needle leaved Macedonian pine (Pinus peuce), with their typical five-needled short shoots, and Bosnian pine (Pinus heldreichii), which occurs on more rocky and dry areas than the first species. Both species are endemic, i.e. they are unique to this geographic location. Endemic species such as Bosnian pine (Pinus heldreichii), Macedonian pine (Pinus peuce) and Serbian ramonda (Ramonda serbica) are often a shared heri-tage of great value, as they occur on the Albanian, Kosovo and Macedonian sides of the mountain area.


7

The territory of the proposed Korabi National Park in Albania includes the communes of Bushtrica, Kala e Dodës and part of the territories in the communes of Sllovë, Fushë-Çidhen, Kastriot, Tomin, Melan and Maqellarë. The proposed protected area is situ-ated northeast of Dibra at the eastern state border separating Al-bania and Macedonia.

In addition to this large, proposed protected area, a number of natural monuments (bio-monuments and geo-monuments) al-ready exist in the Kukes region. Bio-monuments:

Lisat e KalisitDushkajat e Novoseit Meshtekna e Shishtavecit (liqeni i Kallabakut) Rrobulli i Lakut, TopojanPisha e Gjegjanit Gryka e Çajes Cirku akullanajor i Zepes Kanioni i BicajtKanioni i Vanave Karsti i ArnitGuri i Mengjezit, Shishtavec Guri i Shqipes, BorjeKeneta e Kuksit Kroi i Bardhe Kroi i Kuq, Gjallice Burimi i Kolosianit

Geo-monuments:

Gryka e Çajes Cirku akullanajor i Zepes Kanioni i BicajtKanioni i Vanave Karsti i ArnitGuri i Mengjezit Shishtavec Guri i Shqipes (Borje) Keneta e Kuksit Kroi i Bardhe Kroi i Kuq Gjallice Burimi i Kolosianit

Korab Mountain, after which the proposed national park is named (Albanian: Maja e Korabit or Mali i Korabit; Macedonian: Голем Кораб), is the highest peak of Albania and Macedonia, with an elevation of 2,764 m. The territory of the proposed protected area is characterized by a variety of landscapes accompanied by large rocky formations, the most interesting of which are the gypsum formations covered with forest vegetation that has developed here under relatively difficult conditions, thus creating a magnifi-cent natural ensemble with great panoramic effects.

The proposed protected area presents a variety of terrain forms with craggy slopes, deep meadows and ravines, surface gyp-sum formations and small plateaus rich in grass vegetation and multi-coloured plants. The lowest altitude is 850 m and the high-est is the Korab Peak at 2,764 m. The varied relief provides an op-portunity for the development of mountain and alpine tourism through a general management plan, following its proclamation as a protected area.

The proposed protected area covers part of the southeastern Kukёs region, which borders Kosovo descending southwards along the eastern border between the Republic of Albania and Macedonia, and continues with the Deshati ridge up to the bor-der point of Bllata.

The wide variety of this territory with respect of altitude has en-abled the development of rich forest vegetation. Both areas of beech and alpine pasture (alpinetum) are present in the upper vegetation border. In this area, one can also find the main species in their distribution ranges where soil and climate conditions are suitable for their development, such as: beech (Fagus sylvatica), silver fir (Abies alba), black pine (Pinus nigra), Bosnian pine (Pinus heldreichii), Macedonian pine (Pinus peuce), black alder (Alnus glutinosa), hazelnut (Corylus avellana) and black locust (Robinia pseudoacacia). The main species mentioned above are also ac-companied in the sub-forest by other species, such as common hawthorn (Crataegus monogyna), prickly juniper (Juniperus oxyce-drus), European cornel (Cornus mas), etc.

Due to the exceptionally high biological diversity, along with the landscape beauty, historical and scientific significance, the forest areas around Mavrovo Lake were proclaimed a national park in 1949. Covering an area of 73,088 ha, it is the largest of the three national parks in Macedonia. Mavrovo National Park covers the southern slopes of the Sharr/Sara Mountains, part of the Korab Mountains, and the Deshat, Krchin and Bistra Mountains. This rather small area is characterised by a large number of moun-tain tops and peaks higher than 2,000 meters, divided by deep gorges and canyons. The highest peak is Golem Korab (on Korab Mountain), the highest peak of both Macedonia and Albania with an altitude of 2,764 m. The lowest point is located in the area of Boshkow Most (611 m) at the mouth of the Mala Reka River in Radika. The spring and the upper course of the Dlaboka Reka and its Proyfel waterfall (134 m) and canyon, the canyon of the Ad-zhina Reka River, like the Barić Canyon on the Radika River and the karst fields on Bistra Mountain, are all particularly lovely, and represent excellent potential for tourism development. Other areas with distinctive landscape value include the panoramas at the localities Careva Češma and Tonivoda, overlooking the scen-ery of the Korab Massif, the caves at Alilica and Kalina Dupka, waterfalls and natural cascades on the Rostuška and Tresonečka Rivers, the landscape of the villages of Galičnik, Lazaropole, Gari, and Tresonče, and the sheep grazing pastures on the Bistra and Dešat Mountains.

The hydrography in the national park is dominated by glacial lakes and by the Radika River and its tributaries. The lowest glacial lake

highest lake is beneath Golem Korab peak, at 2,470 m. The Radika River with its gorges, high slopes, rocks and caves separates the Bistra, Korab and Sharr/Sara Mountains. The central part of the national park is located in the river valley.

The vegetation of the national park consists of over 1,000 species of higher plants, including endemic and rare species. The fauna of the national park is also highly diverse. To date, 140 bird species have been recorded, including grey hawk, imperial eagle, golden eagle, forest owl and big owl. Several amphibians and reptiles and 38 species of mammals have also been reported, e.g. lynx, brown


8

bear and wild cat. The locality of Brezovec, near the village of Selce, is an excellent locality for spotting chamois, wildcats and bears.

The park contains cultural monuments such as the Monastery of St. John Bigorski, built in 1020 and rebuilt in 1743, which features an exceptional iconostasis. Woodcarvings in walnut, made by the old masters Petre and Marko Filipovski from the village Gari, and Makarija Frchkovski from the village Galichnik can be visited. The cultural tradition includes also the “Galichnik wedding” event that is traditionally held on St. Peter’s Day, on 12 July. The national park has a tourist office, which is engaged in promoting the region, monitoring tourism activities, marketing local products and orga-nizing tours and events.

The Malet e Sharrit National Park in Kosovo was established in 1986 and covers a surface area of 39,000 ha. It is situated on the border with Macedonia and near to the border with Albania. The high mountain landscapes show traces of glaciation, such as glacial lakes, and the endemic and very diverse flora make this mountain a place of special natural and tourism value in the Bal-kan Peninsula. The area is a popular destination for ski tourism at Brezovica and for experiencing its landscape and nature.

The relief in the national park area is formed by mountain ridges intersected by mountain rivers. Altitudes range from 842 to 2,641 m, with the peak of Bistra Mountain (approx. 2,641 m) as the high-est mountain peak on the Kosovo side of the Sharr/Sara Moun-tains.

With respect to flora, these mountains represent a treasure of plant species for the whole Balkan Peninsula due to the high number of endemic, relict, rare and threatened species. With more than 2,000 vascular plant species in Malet e Sharrit National Park, the area is one of the biodiversity hotspots in Kosovo. The park includes habitats of the endemic relict Bosnian pine (Pinus heldreichii) and Macedonian pine (Pinus peuce), e.g., in the Maja e Arnenit (Popovo prase) and Oshlak Nature Reserves found within the park. The park also includes habitats for brown bear, chamois, wolf, roe deer, wild boar and more than 200 bird species. The Rusenica Na-ture Reserve covers an area of 300 ha within the national park, and is the habitat of the lynx (Lynx lynx).


Photo / Foto / Фотографиjа: © Bekim Bytyqi

9

Gadishulli i Ballkanit përfaqëson një nga qendrat endemike të Eu-ropës dhe një nga vatrat e nxehta të biodiversitetit në nivel global. Zonat në nivelin e maleve të larta paraqesin një shumëllojshmëri të madhe të specieve. Si bartës i më shumë se 6500 specieve bi-more, rajoni i Ballkanit ka një rol të rëndësishëm në historinë e florës së Europës. Malet e Sharrit dhe të Korabit që gjenden në rajonin e Ballkanit Jugperëndimor janë vendi ku takohet flora ili-rike me atë mesdhetare. Këto male janë ndër zonat më të pasura me biodiversitet bimor në të gjithë Gadishullin e Ballkanit. Relie-vi shumë i larmishëm i maleve, i formuar pjesërisht gjatë epokës së akujve, dhe rrjeti i gjerë hidrologjik, kanë krijuar habitate të shumta dhe të shumëllojshme duke sjellë, për rrjedhojë, kush-tet e nevojshme për një florë endemike shumë të pasur. Rajoni karakterizohet nga një numër i madh speciesh të rralla, relike, endemike ose të rrezikuara të florës dhe faunës. Vetëm speciet e bimëve arrijnë në mbi 2000. Lidhur me faunën, zona përfaqëson një nga qoshet e fundit ku strehohen mishngrënësit e mëdhenj të Europës, si rrëqebulli, ujku dhe ariu i murrmë. Përveç këtyre, zona ka edhe vlera të spikatura turistike falë burimeve të peiza-zhit, qendrave historike dhe produkteve tradicionale. Në zonën që gjendet në kufirin trepalësh ndërmjet Kosovës, Shqipërisë dhe Maqedonisë, territoret prej kohësh janë lënë të shkreta, për shkak të ndalimit të kalimit të kufirit. Si rrjedhojë, këtu gjallojnë struktu-rat lineare të bio-tipave dhe habitateve të pastra nga ndikimet an-tropogjene. Në shumë vende, zonat kufitare përfaqësojnë edhe pikat natyrore që kanë mbetur pa u prekur nga veprimtaria njerë-zore. Në këto zona, duke qenë se natyra nuk njeh kufij shtetërorë, trashëgimia natyrore e konservuar është e përbashkët për të tre vendet. Si rezultat, bashkëpunimi ndërkufitar kthehet në një do-mosdoshmëri me qëllim që kjo trashëgimi e çmuar të ruhet për brezat e ardhshëm.

Rajoni është kryesisht nën ndikimin e klimës kontinentale, por ka edhe zona të cilat janë nën ndikimin e klimës mesdhetare. Për shkak të nivelit të lartë mbi nivelin e detit, klima është malore e ashpër, me temperature dhe reshje që ndryshojnë në vartësi të nivelit të detit dhe orientimit hapësinor. Temperaturat absolute minimale variojnë nga -24 në -10°C, ndërsa temperaturat abso-lute maksimale mund të arrijnë nga 31 në 36°C. Sasia e reshjeve arrin deri në 760 mm në vit, pjesa më e madhe e të cilave bien gja-të stinës së dimrit në formën e dëborës. Shtresat e borës zgjasin nga 60 në 90 ditë. Malet e Sharrit gjenden 149 ditë nën shtresën e dëborës e cila fillon në shtator dhe zgjat deri në maj, madje, edhe deri në qershor.

Malet e Sharrit (Maqedonisht: Шар Планина) përfaqësojnë një zinxhir malesh që shtrihen nga pjesa jugore e Kosovës dhe Maqe-donisë veriperëndimore në Shqipërinë verilindore. Ky zinxhir shënon edhe kufirin trepalësh që kalon nga maja e Sherupës (2,092 m). Sistemi malor është rreth 80 kilometra i gjatë dhe 10 deri në 30 kilometra i gjerë. Ai përfshin një numër pikash të larta, ndër të cilat më të lartat janë pika Titov (afërsisht 2,747 m), Mali Turčin (2,702 m), Ljuboten (2,498 m) dhe Bistra (afërsisht 2,641 m).

Malet e Sharrit janë të famshme për relievin e tyre të thyer dhe majat e larta malore. Aty gjenden gjurmë të epokës së akujve në formën e liqeneve të ngrira e të larta malore. Mali i Sharrit lidhet me Malin e Korabit (2,764 m) në jugperëndim. Ky mal (Maqedonisht: Голем Кораб ose Korabi i Golemit) është mali më i lartë, si në Shqipëri dhe në Maqedoni, dhe maja e tij

formon kufirin midis dy vendeve. Liqeni më i madh mbi Korab

është Liqeni Gramë në anën shqiptare të kufirit. Shkëmbinjtë

dhe sedimentet e rajonit vijnë nga epoka të ndryshme. Këtu ndeshen granitet paleozoikë, gëlqerorët mezozoikë, dhe sh-këmbinjtë vullkanikë. Sedimentet janë të epokës kuaternare të akullnajave, me përjashtim të sedimenteve të brigjeve të lumenjve, të cilat janë të ditëve të sotme.

Malet e Sharrit kanë rëndësi të madhe për gjithë mjedisin përreth për faktin se aty gjenden burimet ujore nga ku ushqe-hen lumenjtë e rajonit. Këto male bëjnë lidhjen midis tre zo-nave të mëdha ujëmbajtëse dhe janë të pasura me burime, lumenj, liqene dhe ujëvara. Një nga liqenet e ngrira më të mëdha në Malin e Sharrit është Liqeni i Livadicës, i cili gjen-det menjëherë poshtë majës me të njëjtin emër (afërsisht 2,173 m) në Kosovë. Liqeni është 230 m i gjatë dhe 120 m

i gjerë, ndërsa thellësia e tij shkon deri në 7.3 m. Rrëketë dhe lumenjtë e shumtë rrisin nivelin e ujërave të tyre gjatë periudhës së shkrirjes së dëborës. Rrjeti hidrologjik i Malit të Korabit është shumë i dendur dhe karakterizohet nga përrenj të mëdhenj me prurje gjatë gjithë vitit, si dhe nga rrëke të vogla me prurje të përkohshme në stinën e shirave dhe në periudhën e shkrirjes së dëborës. Përroi i Veleshicës është më i madhi dhe është i mbushur gjatë gjithë vitit me ujë që mblidhet nga fushat e Korabit, Sorokolit dhe nga pjesa më e madhe e zonës kryesore perëndimore që gjendet në territorin e komunës së Kalasë së Dodës. Përveç përrenjve të kësaj zone, ka edhe shumë përrenj të tjerë të vegjël me rrjedhje sezonale dhe me ujë të pakët. Të gjithë përrenjtë derdhen në Drinin e Zi. (Maqedonisht: Црн Дрим).

Fauna e Maleve të Sharrit përfshin shumë kafshë të rralla dhe të rrezikuara. Këtu bëjnë pjesë një numër gjitarësh, si ariu i murrmë (Ursus arctos), rrëqebulli (Lynx lynx), derri i egër (Sus scrofa), ujku (Canis lupus), kaprolli (Capreoluscapreolus), dhia e egër (Rupicapra rupicapra) dhe shpen-dët si shqiponja e malit (Aquila chrysaetos), thëllëza e malit (Alectoris graeca), gjeli i egër (Tetrao urogallus), skifteri kthe-trabardhë (Falco naumanni), bufi (Bubo bubo), dhe shkaba (Gyps fulvus). Mishngrënësit e mëdhenj përshkojnë distanca të mëdha, kalojnë kufijtë e shteteve duke bërë kështu të mun-dur mbijetesën e popullatave ndërkufitare të specieve të tyre.

Speciet e zakonshme, ato të rralla dhe ato të rrezikuara në rajon përshkruhen në Kapitullin 5 të këtij botimi.

Rajoni mbart shumë komunitete të ndryshme bimësie qëgjenden të shpërndara në habitate të ndryshme. Shfaqja e tyre varet nga lartësia mbi nivelin e detit, ekspozimi dhe lloji i to-kës apo përmbajtja e shkëmbit. Këtu gjenden komunitete të ndryshme pyjore, që pjesërisht kanë degraduar në komunitete shkurresh malore, veçanërisht në zona ku pyjet janë prerë në mënyrë të përsëritur. Pjesa më e madhe e zonave mbi bre-zin pyjor mbulohen nga kullota malore, nga bimësia e tokave shkëmbore-gëlqerore dhe, shkëmbore-silikate, nga bimët e lëndinave, vegjetacioni i tokave të lagështa që ndodhen lart në male dhe nga vegjetacioni i rrafshnaltave me bar. Në pikat më të larta të ekspozuara ndaj erërave të ftohta gjenden ishuj vegjetacioni në mes të dëborës, çka është një dukuri tipike për zonat e larta malore.


10

Shkalla e lartë e biodiversitetit bimor në rajon është rrjedhojë e diversitetit të habitateve, pozicionit gjeografik të rajonit dhe

faktorëve historikë të zhvillimit të tij. Vend-ndodhja e veçantë e Maleve të Sharrit dhe Malit të Korabit bën që këtu të gjen-den element floristikë si të Ballkanit, ashtu edhe të rajonit të

Mesdheut. Për rrjedhojë, këto male janë të pasura me një numër tejet të madh speciesh bimore. I veçantë është fakti që këtu kanë mbijetuar specie të shumta të Periudhës Terciare dhe të asaj të Akullnajave, të cilat, në pjesë të tjera të Europës, janë zhdukur. Një ndër këto specie relike është pisha maqedonase gjethe-gjilpërë (Pinus peuce), me filizat tipikë të shkurtër dhe

me pesë gjethe në formën e gjilpërës, dhe pisha boshnjake (Pinus heldreichii), e cila gjendet në zona më të thata dhe më shkëmbore se sa specie e mësipërme. Të dyja këto specie janë endemike, d.m.th., janë unike për këtë rajon gjeografik. Speciet

endemike si pisha boshnjake (Pinus heldreichii), pisha maqe-donase (Pinus peuce) dhe ramonda serbe (Ramonda serbica)përfaqësojnë shpesh një trashëgimi të përbashkët me vlera të mëdha duke qenë se gjenden njëherazi në zonat malore që ndajnë kufirin ndërmjet Shqipërisë, Kosovës dhe Maqedonisë.

Territori i propozuar për t’u përfshirë në Parkun Kombëtar të Korabit në Shqipëri përfshin komunat e Bushtricës, Kalasë

së Dodës dhe një pjesë të territoreve të komunave në Sllovë, Fushë-Çidhen, Kastriot, Tomin, Melan dhe Maqellarë. Territori i propozuar shtrihet në lindje të Dibrës në kufirin shtetëror

midis Shqipërisë dhe Maqedonisë.

Përveç kësaj zone të madhe që propozohet për t’u vënë në mbroj-tje, në rajonin e Kukësit ekzistojnë edhe shumë monumente na-tyrore (bio-monumente dhe gjeo-monumente). Bio-monumente:

Lisat e KalisitDushkajat e Novoseit Mështekna e Shishtavecit (liqeni i Kallabakut) Rrobulli i Lakut, TopojanPisha e Gjegjanit Gryka e Çajës Cirku akullnajor i Zepes Kanioni i BicajtKanioni i Vanave Karsti i ArnitGuri i Mëngjezit, Shishtavec Guri i Shqipes, BorjeKëneta e Kukësit Kroi i Bardhë Kroi i Kuq, Gjallicë Burimi i Kolosianit

Gjeo-monumente:

Gryka e Çajës Cirku akullnajor i Zepes Kanioni i BicajtKanioni i Vanave Karsti i ArnitGuri i Mëngjesit Shishtavec Guri i Shqipes (Borje) Këneta e Kukësit Kroi i Bardhë

Kroi i Kuq Gjallice Burimi i Kolosianit

Mali i Korabit, prej nga ka marrë emrin zona e propozuar për tu shpallur Park Kombëtar, është maja më e lartë e Shqipërisë dhe Maqedonisë me një lartësi prej 2751 m mbi nivelin e detit. Terri-tori i zonës që propozohet të shpallet zonë e mbrojtur karakteri-zohet nga një shumëllojshmëri formash të relievit të shoqëruara me formacione të mëdha shkëmbore, pjesa më interesante e të cilave janë formacionet e gipsit mbi të cilat rritet bimësia pyjore në kushte relativisht të vështira, duke krijuar në këtë mënyrë një ansambël magjepsës natyror me efekte të mëdha panoramike.

Sipërfaqja e propozuar për të qenë Zonë e Mbrojtur paraqet një larmi formash të terrenit me shpate të thepisura, lugina dhe hone të thella, me formacione gipsesh dhe rrafshnalta të vogla të pa-sura me vegjetaction barishtor e bimë shumëngjyrëshe. Lartësia minimale është 850 m mbi nivelin e detit dhe ajo maksimale 2764 m që përfaqësohet nga maja e Korabit. Relievi i shumëllojshëm është i përshtatshëm për zhvillimin e turizmit malor dhe alpin, çka nxjerr nevojën e hartimit të planeve të menaxhimit pas sh-palljes së territorit si Zonë e Mbrojtur.

Pjesa e propozuar për t’u shpallur Zonë e Mbrojtur përfshin një pjesë të territorit jug-lindor të rrethit të Kukësit, që kufizohet me kufirin shtetëror të Republikës së Kosovës, duke zbritur më në jug përgjatë kufirit lindor që ndan Republikën e Shqipërisë me atë të Maqedonisë dhe duke vazhduar me vargmalet e Deshatit, deri në pikën kufitare të Bllatës.

Variacioni i madh i këtij territori për sa i përket lartësisë mbi nive-lin e detit i ka dhënë jetë një bimësie të pasur pyjore. Në zonën e sipërme të bimësisë hasen zonat fitoklimatike të ahut (fagetum), të hormoqit (picetum) dhe zona e kullotave alpine (alpinetum). Në këtë zonë gjenden ato lloje që këtu gjejnë kushte të përshtatshme klimatike dhe tokësore për zhvillimin e tyre, si ahu (Fagus sylvati-ca), bredhi i bardhë (Abies alba), pisha e zezë (Pinus nigra), rrobulli (Pinus heldreichi), arneni (Pinus peuce), vërriu i zi (Alnus glutinosa), lajthia (Corilus avellana), dhe akacia (Robinia pseudoacacia). Llojet kryesore që përmenden më sipër, në zonën e nën-pyllit shoqëro-hen me lloje të tjera, si murrizi (Crataegus monogina), dëllinja (Ju-niperus oxycedrus), thana (Cornus mas), etj.

Falë niveleve jashtëzakonisht të larta të biodiversitetit, kombinuar me bukurinë e peizazhit dhe me rëndësinë historike e shkencore që paraqesin, zonat pyjore rrotull Liqenit të Mavrovës u shpallën Park Kombëtar në vitin 1949. Me një sipërfaqe prej 73,088 ha, ky park është më i madhi ndër tre parqet kombëtare që ka Maqe-donia. Parku kombëtar i Mavrovës përfshin shpatet jugore të Maleve të Sharrit, një pjesë të Malit të Korabit si dhe Maleve të Deshatit, Karçinit dhe Bistrës. Kjo sipërfaqe, relativisht e vogël, karakterizohet nga një numër i madh majash dhe lartësish mbi 2000 metër të cilat ndahen nga njëra tjetra me gryka dhe kanione të thella. Pika më e lartë është ajo e Golem Korabit (mbi malin e Korabit), që përfaqëson pikën më të lartë, si në Maqedoni edhe në Shqipëri, me një lartësi prej 2,764 m. Pika më e ulët gjendet në zonën Boshkov Most (611 m) në daljen e lumit Mala Reka në Radika. Burimi dhe rrjedha e sipërme e lumit Dlaboka Reka dhe ujëvara e tij me emrin Proyfel (134 m) së bashku me kanionin që formon ky lumë, kanioni i lumit Adzhina Reka, ashtu si Kanioni Ba-rić mbi Lumin Radika dhe fushat karstike në malin e Bistrës, janë


11

veçanërisht të bukura dhe përfaqësojnë mundësi të shkëlqyera për zhvillimin e turizmit. Të tjera zona me vlera të veçanta pano-ramike përfshijnë peizazhet në lokalitetet e Careva Češma dhe Tonivoda, me vështrim mbi Masivin e Korabit, shpellat e Alilika dhe Kalina Dupka, ujëvarat dhe kaskadat natyrore mbi lumenjtë Rostuška dhe Tresonečka, peizazhin e fshatrave Galičnik, Lazaro-pole, Gari, dhe Tresonče, si dhe kullotat malore të dhenve në ma-let Bistra dhe Deshat.

Hidrografia e parkut kombëtar dominohet nga liqenet e ngrirë dhe nga lumi Radika me përrenjtë që e ushqejnë atë. Liqeni i ngri-rë në lartësinë më të ulët është liqeni Lokuv në Malin Deshat, në

është ai që gjendet nën pikën e Golem Korabit në 2,470 m. Lumi Radika dhe grykat, shpatet, shkëmbinjtë dhe shpellat e tij ndajnë Malet e Bistrës, Korabit dhe Sharrit. Pjesa kryesore e parkut kom-bëtar gjendet në luginën e lumit.

Bimësia e parkut kombëtar përbëhet nga mbi 1,000 specie bimësh të larta, përfshirë edhe speciet e rralla dhe ato endemike. Edhe fauna e Parkut Kombëtar është e shumëllojshme. Deri në ditët e sotme janë regjistruar 140 specie shpendësh, përfshirë skifterin, shqiponjën, shqipen e maleve, bufin e pyllit dhe bufin e madh. Këtu janë regjistruar shumë lloje amfibësh dhe zvarranikësh dhe 38 specie gjitarësh, si rrëqebulli, ariu i murrmë dhe macja e egër. Lokaliteti Brezovec, afër fshatit Selce, është një pikë e shkëlqyer për vrojtimin e dhive të egra, arinjve dhe maceve të egra.

Parku përmban monumente kulturore si Manastiri i Shën Gjon Bigor-skit, ndërtuar në vitin 1020 dhe rindërtuar në vitin 1743, ku gjendet një ikonostase e rrallë. Gdhendjet në drurin e arrës nga mjeshtrit e hershëm Petre dhe Marko Filipovski në fshatin Gari, dhe Makarija Fr-chkovski në fshatin Galichnik janë pamje që ia vlen t’i vizitosh. Pjesë e traditës kulturore është edhe festivali i “Dasmës Galichnik” që mbahet tradicionalisht në ditën e Shën Petrit më 12 korrik. Parku Kombëtar ka

një zyrë turistike e cila punon për promovimin e rajonit, monitorimin e aktiviteteve turistike, marketingun e produkteve lokale dhe organi-zimin e ekskursioneve dhe aktiviteteve të tjera turistike.

Parku Kombëtar Malet e Sharrit në Kosovë është krijuar në vitin 1986 dhe përfshin një sipërfaqe prej 39,000 ha. Ai gjendet në kufi me Maqedoninë dhe shumë pranë kufirit me Shqipërinë. Peizazhi i lartë malor shfaq shenja të periudhës së akullnajave, siç është, p.sh., prania e liqeneve të ngrirë. Flora endemike e shumëllojshme e bën këtë mal një vend me vlera të rralla turistike dhe natyrore në të gjithë Gadishullin e Ballkanit. Kjo zonë është një pikë shumë e frekuentuar për turizmin e skive në Brezovicë dhe për pushim në gjirin e një natyre me peizazh të mrekullueshëm.

Zona e parkut kombëtar karakterizohet nga një reliev i përbërë nga kurrize malore që ndërpriten nga lumenjtë malorë. Lartësitë shkojnë nga 842 në 2641 m dhe pika më e lartë është Mali i Bistrës (afërsisht 2,641 m). Kjo është njëkohësisht pika më e lartë e Male-ve të Sharrit në anën e kufirit që bie në territorin e Kosovës.

Lidhur me florën, këto male përfaqësojnë një thesar të specieve të bi-mëve në të gjithë Gadishullin e Ballkanit për shkak të numrit të madh të specieve endemike, relike dhe të rralla. Falë më shumë se 2000 specieve bimore vaskulare që gjenden në Parkun Kombëtar të Male-ve të Sharrit, kjo zonë është një nga vendet e rralla të biodiversitetit në Kosovë. Parku përfshin habitate të pishës endemike të Bosnjës (Pi-nus heldreichii) që tashmë përfaqëson një specie relike dhe të pishës maqedonase (Pinus peuce), p.sh. në Majën e Arnenit (Popovo prase) dhe në Rezervuarin e Natyrës në Oshlak që gjendet brenda Parkut. Në park gjenden edhe habitate të ariut të murrmë, dhisë së egër, ujkut, drerit, derrit të egër dhe më shumë se 200 specie shpen-dësh. Rezervuari i Natyrës në Rusenicë përfshin një sipërfaqe prej 300 ha brenda parkut kombëtar. Ky park shërben edhe si habitat për rrëqebullin (Lynx lynx).


Photo / Foto / Фотографиjа: © Rufus Mangrove

12


Балканскиот Полуостров претставува еден од ендемските центри во Европа и е глобално жариште на биолошка разноо-бразност. На високите планински предели постои извонредна разнообразност на видовите. Со над 6.500 видови на расте-нија, Балканскиот регион игра клучна улога во настанокот на eвропската флора. Илирската и медитеранската флора се пресретнуваат во областите опфатени со проектот на плани-ните Шара и Кораб во Југозападниот Балкански регион. Во однос на флората, овие планини се меѓу најбогатите предели со биолошка разнообразност на Балканскиот Полуостров. Ви-соката разнообразност на планинските релјефи, делумно оф-ормени за време на периодот на глациацијата, како и широ-ката хидролошка поврзаност, создадени се многу разновидни живеалишта кои овозможиле подем на многу разновидна ендемска флора. Регионот се карактеризира со многу ретки, единствени, ендемски и загрозени видови на флора и фауна, од кои повеќе од 2.000 се само растенија. Во однос на фауна-та, пределот е еден од последните живеалишта на европските месојади, како што се рисот, волкот и кафеавата мечка. Исто така, пределот има голема туристичка вредност што се должи на неговата убавина, историски места како и традиционални локални производи. На тромеѓето, помеѓу Македонија, Алба-нија и Косово, овие предели биле неискористени за време на долгиот период на забрана на поминување. Како последица од тоа, било овозможено да се појават линеарни структури на биотопи и живеалишта без антропогено влијание. Во мно-гу земји, ваквите гранични предели претставуваат последни недопрени природни места. Тука, зачуваното природно на-следство е споделувано според природните закони, без наци-онални граници. Со оглед на тоа, меѓуграничната соработка е неопходна, со цел да се заштити ова вредно, заедничко на-следство за идните генерации.

Регионот, е особено под влијание на континенталната клима, иако медитеранското влијание продира во некои предели. Поради големата надморска височина, се карактеризира со остра планинска клима и со големи врнежи кои зависат од ви-сочината и изложеноста. Минималните температури варираат од -24 до -10оС, додека максималните температури можат да достигнат од 31 до 36 оС. Количината на врнежите достигнува до 760 мм годишно, од кои повеќето се во зима, во снежните периоди. Снежната покривка трае од 60 до 90 денови. Шар-планинскиот масив се карактеризира со просечни 149 денови под снежна покривка, почнувајќи од септември и трае се до мај, а понекогаш и до јуни.

Шар Планина (на албански: Malet e Sharrit) е планински масив кој се протега од јужно Косово и северозападна Македонија, до североисточна Албанија. Тие создаваат тромеѓе околу вр-вот Шерупа (Sherupa), (2,092 м). Планинскиот масив е долг око-лу 80 км, а широк од 10 до 30 км. Во него има неколку високи врвови: највисокиот е Титов Врв (околу 2,747 м), Мал Турчин (2,702 м) или Љуботен (2,498 м) и Бистра (приближно 2,641 м).

Шар Планина е позната по својот нерамен терен со остри гре-бени и високи планински врвови. Постојат траги од глација-ција, како што се бројните високопланински леднички езе-ра. Таа се протега до планината Кораб (2,764 м) на југозапад. Оваа планина (на македонски Голем Кораб Maja e Korabit или Mali e Korabit) е највисока и во Македонија и во

Албанија, нејзините врвови ја оформуваат граничната линија помеѓу двете држави. Најголемото езеро на планината Кораб е езерото Gramë на албанската страна. Карпите и седименти-те од регионот датираат од различни периоди: палеозоичен гранит, мезозоичен варовник и еруптивни карпи, четворни соединенија на глацијални седименти и седименти од сегаш-ни речни наноси.

Шарпланинскиот масив е од особено значење за опкружу-вањето, поради тоа што содржи извори кои ги полнат реките во регионот. Тие тука оформуваат спој на три големи речни сливови. Богати се исто така со потоци, реки, езера и водопа-ди. Едно од најголемите глацијални езера на Шар Планина е езерото Ливадица (Liqejt e Livadicës), токму под врвот Ливади-ца (околу 2,173 м) во Косово. Езерото е долго 230 м, а широко е 120 м, со длабочина до 7,3 м. Бројни потоци и реки имаат високо ниво на водата во периодот на топење на снегот. Во-дната мрежа на планината Кораб е густа и се карактеризира со големи потоци со постојан годишен тек и мали потоци со повремени текови за време на дождливиот период и во пе-риодот на топењето на снегот. Потокот Велешица (Veleshica) е најширок со постојан годишен тек, во кој се влеваат водите од Кораб и полињата Сороколи (Полињата Сороколи), како и оние од поголемиот дел од западната страна на општини-те Kalaja e Dodës. Дополнително на овие текови има и бројни помали потоци со помал сезонски тек. Сите тие се влеваат во реката Црн Дрим ( на албански Drini i Zi).

Фауната на Шар Планина и Кораб содржи многу ретки и загрозени животни. Таа ги содржи цицачите како што се ка-феавата мечка (Ursus arctos), рис (Lynx lynx), дива свиња (Sus scrofa), волк (Canis lupus), срна (Capreolus caprpeolus), дива коза (Rupicapra rupicapra) и птици како што се златниот орел (Aquila chrysaetos), еребица камењарка (Alectoris graeca), голем тетреб (Tetrao urogallus), степска ветрушка (Falco naumanni), був (Bubo bubo), и белоглав мршојадец (Gyps fulvus). Големите месојади скитаат низ пространите предели, преминувајќи ги национал-ните граници и одржувајќи ја прекуграничната популација на своите видови. Обичните, ретките и загрозените видови се опишани во Поглавјето 5 од оваа публикација.

Регионот содржи многу различни заедници на вегетација кои виреат во различни видови на живеалишта. Нивното поја-вување зависи од издигнатоста, изложеноста и субстратите од почвата или карпите. Исто така, виреат и различни шумски заедници, делумно сведени на високи планински заедници од грмушки, онаму каде што шумите биле постојано сечени. Повеќето од пределот над шумската линија е покриен со пла-нински пасишта, варовничка, силикатна, карпеста вегетација, ливадеста вегетација, висока планинска мочуришна вегета-ција и висока тревна вегетација. Алпската снежна вегетација е раширена над некои предели со најголема надморска висо-чина, изложена на студени ветрови, кои се типични за високи-те планински региони.

Високата разнообразност на флората се должи на разновид-носта на живеалиштата, положбата на регионот и поради историски причини. Специфичната положба на планините Шара/Sharr и Кораб/Korab, означува дека тука се појавуваат двата флорни елемента, балканскиот како и медитеранскиот

13


елемент, кој резултира со голем број на видови на растенија. Дотолку повеќе, неколку видови кои постоеле за време на Терцијарниот и Глацијалниот период тука преживеале, доде-ка во останатиот дел од Европа изумреле. Такви единствени видови се иглолисниот македонски бор (Pinus peuce) со нив-ните типични 5-иглични кратки боцки, и босанскиот бор (Pinus heldreichii), кој се појавува на покарпести и суви предели от-колку првиот вид. И двата вида се ендемски, односно тие се единствени на овој географски предел. Ендемските видови како што се босанскиот бор (Pinus heldreichii) и македонскиот бор (Pinus peuce) како и српската рамонда (Ramonda serbica) често се заедничко наследство од голема важност бидејќи се појавуваат во Албанските, Косовските и Македонските страни на планинските области.

Територијата на предложениот Национален Парк Кораб во

Албанија ги опфаќа општините Bushtrica, Kala e Dodës и дел од териториите во општините Sllovë, Fushë-Çidhen, Kastriot, Tomin, Melan и Maqellarë. Предложената територија се наоѓа североисточно од Дибра на источната државна граница која ги дели Албанија и Македонија.

Во прилог на оваа широка, предложена заштитена област, го-лем број на природни споменици (био-споменици и гео-спо-меници) веќе постојат во областа Кукеш.

Био-споменици:

Lisat e KalisitDushkajat e Novoseit Meshtekna e Shishtavecit (liqeni i Kallabakut) Rrobulli i Lakut, TopojanPisha e Gjegjanit Gryka e Çajes Cirku akullanajor i Zepes Kanioni i BicajtKanioni i Vanave Karsti i ArnitGuri i Mengjezit, Shishtavec Guri i Shqipes, BorjeKeneta e Kuksit Kroi i Bardhe Kroi i Kuq, Gjallice Burimi i Kolosianit

Гео-споменици:

Gryka e Çajes Cirku akullanajor i Zepes Kanioni i BicajtKanioni i Vanave Karsti i ArnitGuri i Mengjezit Shishtavec Guri i Shqipes (Borje) Keneta e Kuksit Kroi i Bardhe Kroi i Kuq Gjallice Burimi i Kolosianit

Планината Кораб, според која е именуван предложениот на-ционален парк (на албански: Maja e Korabit или Mali i Korabit; на македонски: Голем Кораб), е највисокиот врв на Албанија и

Македонија, со височина од 2,764 м. Територијата на предло-жената заштитена област, се карактеризира со разновидност на пејзажи, придружени со широки карпести формации, од кои најинтересна е онаа од гипс, покриена со шумска веге-тација, којашто тука се развила под релативно тешки услови, такашто создаваат величенствен спој, со големи панорамски ефекти.

Предложената заштитена зона претставува разновидност на теренски форми со карпести падини, длабоки ливади и клису-ри, површински гипсени формации и мали висорамнини бо-гати со тревна вегетација и многубројни растенија. Најниската надморска височина е 850 метри, а највисоката е врвот Голем Кораб на 2,764 метри. Разноликиот релјеф овозможува развој на планински и алпски туризам преку генерална управа, која ќе ја почитува објавата за заштитена област.

Предложениот заштитен предел покрива дел од југоисточни-от дел на регионот Кукеш (Kukes), кој се граничи со Република Косово спуштајќи се јужно долж источната граница помеѓу Ре-публика Албанија и Република Македонија, потоа продолжу-ва со гребенот Дешат (Deshati) се до граничната точка Блата (Bllata) .

Големата разновидност на оваа територија, заради надмор-ската височина, овозможила развиток на богата шумска ве-гетација. И двете, фитоклиматски области на букови и алпски пасишта (alpinetum) се присутни во горната вегетацијска гра-ница. Во овој предел, можат да се најдат главните видови во својот опсег на распространетост, каде што почвата и климат-сите услови се погодни за нивниот развиток, како што се: бука (Fagus sylvatica), сребрена смрека (Abies alba), црн бор (Pinus nigra), босански бор (Pinus heldreichii), македонски бор (Pinus peuce), црн алдер (Alnus glutinosa), лешник (Corylus avellana) и црн багрем (Robinia pseudoacacia). Главните видови спомена-ти погоре, се исто така придружени во суб-шумите од други видови, како што се глогот (Crataegus monogyna), бодликавата смрека (Juniperus oxycedrus), европскиот дрен (Cornus mas), и други.

Поради исклучително високата биолошка разнообразност, заедно со убавината на релјефот, историската и научната важност, шумските предели околу Мавровското Езеро биле прогласени за национален парк во 1949 година. Опфаќајќи предел од 73,088 хектари, тој е најголем од трите национални паркови во Македонија. Националниот Парк – Маврово ги покрива јужните падини на Шар Планина, дел од Планините Кораб и Дешат, Крчин и Бистра. Оваа релативно мала област се карактериза со голем број на планинсни врвови, кои се повисоки од 2,000 метри надморска височина, поделени со длабоки бездни и клисури. Највисокиот врв е Голем Кораб (на Планината Кораб), највисокиот врв и на Македонија и на Албанија, со височина од 2,764 метри. Најниската точка се на-оѓа во областа Бошков Мост (611 метри) кај устието на реката Мала Река која се влева во реката Радика. Изворот и горниот тек на Длабока Река и нејзиниот водопад Пројфел (134 метри) како и нејзината клисура Аџина Река, како и клисурата Бариќ на реката Радика и карстните полиња на планината Бистра, се особено прекрасни, и претставуваат одличен потенцијал за развој на туризмот. Други области со својствени релјефни

14

вредности ги вклучуваат панорамите кај локалитетите Царе-ва Чешма и Тонивода, кои имаат поглед кон Масивот Кораб, пештерите кај Алилица и Калина Дупка, водопадите и природ-ните слапови на Ростушката и Тресонечка Река, релјефот на селата Галичник, Лазарополе, Гари и Тресонче, и планинските пасишта за овци на планините Бистра и Дешат.

Хидрографијата на националниот парк доминира со глацијал-ни езера, како и со реката Радика и нејзините притоки. Најни-ското глацијално езеро е езерото Локув на планината Дешат,

врвот Голем Кораб на 2,470 метри. Реката Радика со своите клисури, високи слапови, карпи и пештери ги дели планините Бистра, Кораб и Шар Планина. Централниот дел на паркот се наоѓа во речната долина.

Вегетацијата на националниот парк се состои од над 1,000 ви-дови на виши растенија, вклучувајќи ендемски и ретки видо-ви. Фауната на националниот парк е исто така многу разноо-бразна. До сега, се забележани 140 видови птици, вклучувајќи сивиот сокол, царскиот орел, шумскиот був, златниот орел и големиот був. Исто така, забележани се неколку видови на во-доземци и влекачи и 38 видови цицачи т.е. рис, кафеава меч-ка и дива мачка. Локалитетот Брезовец, во близина на селото Селце, е одличен локалитет за набљудување на дивокози, диви мачки и мечки.Паркот содржи и културни споменици, како што е Манасти-рот Св. Јован Бигорски, кој бил изграден во 1020 година и повторно изграден во 1743 година, кој има исклучителни ико-ностаси. Дрворезбите од ореово дрво, направени од старите мајстори Петре и Марко Филиповски од селото Гари, и Мака-рија Фрчковски од селото Галичник можат да бидат посетени. Во културната традиција е вклучена “Галичката свадба”, настан кој традиционално се одржува на празникот Свети Петар, на 12-ти јули. Националниот Парк има туристичка служба, која се бави со промовирање на пределот, туристичко набљудувачки

активности, продажба на локални производи и организирање на посети и настани.

Националниот Парк Шар планина (Malet e Sharrit) во Косо-

во беше оформен во 1986 година и покрива предел од 39,000 хектари. Тој се наоѓа на границата со Македонија и е блиску до границата со Албанија. Високите планински релјефи пока-жуваат траги од глациалниот период, како глацијални езера и ендемска и многу разнообразната флора, кои ја прават оваа планина место од големо природно и туристичко значење за Балканскиот Полуостров. Пределот е популарно одредиште за туристичко скијање кај Брезовица, како и за уживање во природата.

Рељефот во националниот парк е оформен со планински гре-бени пресечени од планински реки. Надморските височини се движат од 842 до 2,641 метри, со врвот на Планината Бистра (околу 2,641 метри надморска височина) како највисок пла-нински врв на косовската страна на Шар Планина.

Од аспект на флората, овие планини претставуваат богатство од растителни видови за целиот Балкански Полуостров зара-ди високиот број на ендемични, реликтни, ретки и загрозени видови. Со повеќе од 2,000 видови на васкуларни растенија во Националниот Парк Шар Планина, овој предел е едно од жариштата на биолошка разнообразност во Косово. Паркот вклучува живеалишта на ендемскиот единствен босански бор (Pinus heldreichii) и македонскиот бор (Pinus peuce), на при-мер во Попово прасе (Maja e Arnenit) и природниот резерват Ошлак (Oshlak) кои се наоѓаат во паркот.

Паркот, исто така, вклучува живеалишта на кафеава мечка, дива коза, волк, срна, дива свиња и повеќе од 200 видови птици. Природниот резерват Русеница покрива област од 300 хектари во националниот парк и е живеалиште на рисот (Lynx lynx).


Introduction to the CITES Convention

Hyrje në Konventën CITES

Запознавање со Конвенцијата на CITES

Photo / Foto / Фотографиjа: © Emmanuel Keller

3.

16

Introduction to the CITES Convention / Hyrje në Konventën CITES / Запознавање со Конвенцијата на CITES

CITES

The Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora (CITES) is an international agreement be-tween more than 170 governments. By regulating international trade in wildlife, it aims to ensure that this trade does not threaten the survival of species.

The need for CITES is clear. Levels of international trade in some animal and plant species are high and the trade in them, together with other factors, such as habitat loss, can bring certain species close to extinction. Many wildlife species in trade are not endan-gered, but the existence of an agreement to ensure the sustain-ability of the trade is important in order to safeguard these re-sources for the future.

Within CITES, the member countries have agreed to varying de-grees of protection to more than 30,000 species of animals and plants. This protection ranges from a complete prohibition of commercial trade for species threatened with extinction to con-trolled trade through a permit system.

The CITES Management Authorities are the Ministry of Environ-ment, Forests and Water Administration (www.moe.gov.al) in Albania, and the Ministry of Environment and Physical Planning (www.moepp.gov.mk/default-MK.asp) in FYROM. The Enforce-ment Authority in Albania is the General Directorate of Customs under the Ministry of Finance (www.minfin.gov.al).

In the chapter on fauna in this publication, species which are un-der protection by CITES in Macedonia and Albania are marked with the CITES logo. Source: http://www.cites.org (edited)

CITES - KTNSR

Konventa për Tregtinë Ndërkombëtare të Specieve të Rrezikuara të Florës dhe Faunës së Egër (CITES - KTNSR) është një marrëveshje ndërkombëtare ndërmjet më shumë se 170 qeverive. Marrëve-shja vendos rregulla për tregtinë ndërkombëtare të specieve të egra, me qëllim që mbijetesa e specieve të mos rrezikohet nga kjo tregti.

Nevoja për KTNSR është e dukshme. Për disa specie kafshësh dhe bimësh kjo tregti është në nivele të larta dhe, së bashku, me faktorë të tjerë, si humbja e habitateve, mund të bëjë që specie të caktuara të vijnë në kufijtë e zhdukjes. Shumë nga speciet që mbulon kjo Marrëveshje nuk janë të rrezikuara, por ekzistenca e një marrëve-shjeje të tillë do të bëjë të mundur qëndrueshmërinë e tregtisë dhe do të garantojë ruajtjen e këtyre specieve në të ardhmen.

Në kuadrin e KTNRS, shtetet nënshkruese kanë rënë dakord të si-gurojnë shkallë të caktuara mbrojtjeje për më shumë se 30,000 specie kafshësh dhe bimësh. Kjo mbrojtje shkon nga ndalimi total i tregtisë për qëllime fitimi për speciet që rrezikohen të zhduken, deri tek kontrolli mbi tregtimin e specieve të tjera, nëpërmjet ven-dosjes së një sistemi të detajuar lejesh.

Autoritetet drejtuese të CTNRS janë Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave në Shqipëri (www.moe.gov.al) dhe Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor në Ish Republikën Jugosllave të Maqedonisë (www.moepp.gov.mk/default-MK.asp). Autoriteti zbatues në Shqipëri është Drejtoria e Përgjithshme e Do-ganave, në vartësinë e Ministrisë së Financave (www.minfin.gov.al).

Në kapitullin për faunën në këtë botim, speciet në Shqipëri dhe Maqedoni që gëzojnë mbrojtje të veçantë nga CITES shënjohen me logon e CITES. Burimi: http://www.cites.org (redaktuar)

CITES

Конвенцијата за меѓународната трговија со загрозените видови на дивата фауна и флора - CITES, претставува меѓународен договор, помеѓу повеќе од 170 влади. Со регулирањето на меѓународната трговија на дивиот свет, нејзина цел е да овозможи оваа трговија да не го загрози опстанокот на видовите.

Потребата од CITES е очигледна. Нивоата на меѓународна трговија на некои видови на животни и растенија се високи, така што взаемната трговија, заедно со останатите фактори, како што е загубата на живеалиштата, можат да доведат некои од видовите близу до нивно изумирање. Многу од видовите на дивите животни со размената не се загрозуваат, такашто, постоењето на договор со цел да се осигури одржливоста на размената е значајно, за да се зачуваат овие богатства за во иднина.

Со CITES, земјите членки се согласија на различен степен на заштита на повеќе од 30.000 видови на животни и растенија. Оваа заштита се движи од целосна забрана на комерцијална трговија со видовите кои се загрозени од истребување, до контролирана размена, низ систем на дозволи.

Властите за управување со CITES се: Министерството за животна средина, шуми и водостипанство (www.moe.gov.al) во Албанија, како и Министерството за животна средина и просторно планирање (www.moepp.gov.mk/default-mk.asp) во Република Македонија. Извршната власт во Албанија е Генералниот Директорат за царини во Министерството за Финансии (www.minfin.gov.al).

Во поглавјето за фауна на ова издание, видовите кои се под CI-TES заштита во Македонија и Албанија се означени со логото на CITES. Извор: http://www.cites.org

Introduction to the Red List Categories

Hyrje në Kategoritë e Listës së Kuqe

Запознавање со категориите на Црвената листа

Photo / Foto / Фотографиjа: © Joaquim Antunes

4.

18

Introduction to the CITES convention

The IUCN Red List Categories and Criteria are intended to be an easily and widely understood system for classifying plants and animals at a high risk of global extinction. The general aim of the system is to provide an explicit, objective framework for the classification of the broadest range of species according to their extinction risk. The IUCN Red List includes information on spe-cies facing a higher risk of global extinction, i.e., those listed as Critically Endangered, Endangered and Vulnerable. The Red List also lists species which are already Extinct or Extinct in the

Wild -mation (i.e., are Data Deficient

either close to meeting the threatened thresholds or that would be threatened were it not for an ongoing taxon-specific conserva-tion programme (i.e., are Near Threatened).

The IUCN Red List Categories and Criteria were designed for global taxon assessments. However, many people are interested in applying them to subsets of global data, especially at regional, national or local levels. To do this, it is important to refer to guide-lines prepared by the IUCN/SSC Regional Applications Working Group (e.g., Gärdenfors et al. 2001). When applied at national or regional levels, it must be recognized that a global category may not be the same as a national or regional category for a particu-lar taxon. For example, taxa classified as Least Concern globally might be Critically Endangered within a particular region where numbers are very small or declining, perhaps only because they are at the margins of their global range. Conversely, taxa classified as Vulnerable on the basis of their global declines in numbers or range might be Least Concern within a particular region where their populations are stable. Moreover, while the Red List may fo-cus attention on those taxa at the highest risk, it is not the sole means of setting priorities for conservation measures for their protection.

THE CATEGORIES

A representation of the relationships between the categories is shown in Figure 1.

EXTINCT(EX)

A taxon is Extinct when there is no reasonable doubt that the last individual has died. A taxon is presumed Extinct when exhaus-tive surveys in known and/or expected habitat, at appropriate times (diurnal, seasonal, annual), throughout its historic range have failed to record an individual. Surveys should be over a time frame appropriate to the taxon’s life cycle and life form.

EXTINCT IN THE WILD (EW)

A taxon is Extinct in the Wild when it is known only to survive in cultivation, in captivity or as a naturalized population (or popula-tions) well outside the past range. A taxon is presumed Extinct in the Wild when exhaustive surveys in known and/or expected habitat, at appropriate times (diurnal, seasonal, annual), through-out its historic range have failed to record an individual. Surveys should be over a time frame appropriate to the taxon’s life cycle and life form.

CRITICALLY ENDANGERED (CR)

A taxon is Critically Endangered when the best available evidence indicates that it meets any of the criteria A to E for Critically En-

dangered, and it is therefore considered to be facing an extremely high risk of extinction in the wild.

ENDANGERED (EN)

A taxon is Endangered when the best available evidence indi-cates that it meets any of the criteria A to E for Endangered, and it is therefore considered to be facing a very high risk of extinction in the wild.

VULNERABLE (VU)

A taxon is Vulnerable when the best available evidence indicates that it meets any of the criteria A to E for Vulnerable (see Section V), and it is therefore considered to be facing a high risk of extinc-tion in the wild.

NEAR THREATENED (NT)

A taxon is Near Threatened when it has been evaluated against the criteria but does not qualify for Critically Endangered, Endan-gered or Vulnerable now, but is close to qualifying for or is likely to qualify for a threatened category in the near future.

LEAST CONCERN (LC)

A taxon is Least Concern when it has been evaluated against the criteria and does not qualify for Critically Endangered, Endan-gered, Vulnerable or Near Threatened. Widespread and abundant taxa are included in this category.

DATA DEFICIENT (DD)

A taxon is Data Deficient when there is inadequate information to make a direct, or indirect, assessment of its risk of extinction based on its distribution and/or population status. A taxon in this category may be well studied, and its biology well known, but appropriate data on abundance and/or distribution are lacking. Data Deficient is therefore not a category of threat. Listing of taxa in this category indicates that more information is required and acknowledges the possibility that future research will show that threatened classification is appropriate. It is important to make positive use of whatever data are available. In many cases great care should be exercised in choosing between DD and a threat-ened status. If the range of a taxon is suspected to be relatively circumscribed, and a considerable period of time has elapsed since the last record of the taxon, threatened status may well be justified.

NOT EVALUATED (NE)

A taxon is Not Evaluated when it is has not yet been evaluated against the criteria.

In the chapter on fauna in this publication, species which have been assigned a Red List category higher than “Least Concern” are marked with the Red List logo.

www.iucnredlist.org

19

Hyrje në Kategoritë e Listës së Kuqe

Kategoritë dhe kriteret që përfshihen në Listën e Kuqe të IUCN syn-ojnë të jenë një sistem lehtësisht dhe gjerësisht i kuptueshëm për klasifikimin e bimëve dhe kafshëve që përballem me një shkallë të lartë rreziku për zhdukje në të gjithë botën. Qëllimi, në përgjithësi, i sistemit është të ofrojë një kuadër të qartë dhe objektiv për klas-ifikimin e gamës së gjerë të specieve në raport me shkallën e rrezi-kut për t’u zhdukur. Lista e Kuqe e IUCN përfshin edhe informacion për speciet që përballen me një shkallë të lartë rreziku në shkallë botërore. Kjo listë i grupon këto specie nën klasifikimet e mëposhtme: Në rrezik kritik, Në rrezik dhe Vulnerabël. Lista e Kuqe përmban edhe speciet që tashmë janë Zhdukur, ose janë Zhdukur në formë

të egër, kategoritë që nuk mund të vlerësohen për shkak të infor-macionit të pamjaftueshëm (d.m.th., për këto kategori informacioni

është i mangët

rrezikut, ose që do të ishin të rrezikuara nëse nuk do të kishte një pro-gram të vazhduar për ruajtjen e taksoneve të caktuara (d.mth. këto taksone janë Pranë Kërcënimit).

Kategoritë dhe kriteret e Listës së Kuqe të IUCN u hartuan për vlerësimin e taksoneve globale. Por ato mund të përdoren edhe për nën-grupe të taksoneve globale, veçanërisht në nivelet rajonale, kom-bëtare dhe lokale. Për ta bërë këtë, është e rëndësishme të mbahen parasysh udhëzimet e përgatitura nga Grupi i Punës i IUCN/SSC për Përdorimin Rajonal të Taksoneve (p.sh. Gardenfors et al. 2001). Gjatë përdorimit të tyre në nivel rajonal apo kombëtar, nuk duhet harruar se, për një takson të caktuar një kategori globale mund të mos jetë e njëjtë me një kategori rajonale apo kombëtare. Për shembull, taksonet e klasifikuara si më pak shqetësuese në nivel global, mund të jenë të rrezikuara në mënyrë kritike në një rajon tjetër ku ato gjenden në sasi shumë të pakta, apo janë në pakësim të vazhdueshëm, ndoshta sepse gjenden brenda limiteve të vlerave globale. Nga ana tjetër, taksonet e klasifikuara si në vështirësi bazuar në sasitë e tyre globale, mund të jenë më pak shqetësuese në një rajon të caktuar ku popullatat e tyre janë të qëndrueshme. Për më tepër, Lista e Kuqe e përqendron vëmendjen tek taksonet me shkallën më të lartë të rrezikut dhe nuk është i vetmi instrument për vendosjen e prioriteteve përmasat që duhen marrë për mbrojtjen e specieve të ndryshme.

KATEGORITË

Një paraqitje e raportit midis kategorive jepet në Figurën 1.

ZHDUKUR (EX)

Një takson quhet i zhdukur kur nuk ka asnjë dyshim të bazuar në fakte për vdekjen edhe të individit të fundit. Mendohet se taksoni është Zh-dukur kur kërkimet në shkallë të gjerë në habitatet e njohura apo të pritshme, në afatet e përshtatshme kohore (ditore, sezonale, vjetore), përgjatë gjithë harkut kohor historik të tij, nuk kanë arritur të regjistroj-në as edhe një individ të vetëm. Kërkimet duhet të kryhen në harkon kohor që i përgjigjet ciklit jetësor të taksonit dhe formës së tij jetësore.

ZHDUKUR NË GJENDJE TË EGËR (EW)

Një takson konsiderohet i zhdukur në gjendje të egër kur gjendet vetëm në gjendje të kultivuar, në izolim apo në formën e popullatave të natyralizuara, që ndryshojnë nga format e të kaluarës. Mendohet se taksoni është zhdukur në gjendje të egër kur kërkimet në shkallë të gjerë në habitatet e tij të ditura apo të pritshme, në harqe kohore të përshtatshme (ditore, sezonale, vjetore) përgjatë gjithë diapazonit të tij historik nuk arrijnë të regjistrojnë as edhe një individ të vetëm. Kërkimet duhet të kryhen në harkun kohor që i përgjigjet ciklit jetë-

sor dhe formës jetësore të taksonit.

NË RREZIK KRITIK (CR)

Një takson quhet në rrezik kritik kur dëshmitë më të mira që mund të sigurohen tregojnë se ai përmbush kriteret nga A-ja tek E-ja për Speciet në rrezik kritik , dhe për këtë arsye mendohet se përballet me një shkallë tejet të lartë rreziku për zhdukjen e tij në gjendje të egër.

NË RREZIK (EN)

Një takson quhet në rrezik kur dëshmitë më të mira që mund të sig-urohen tregojnë se plotëson kriteret nga A-ja tek E-ja për speciet e rrezikuara dhe për rrjedhojë konsiderohet se përballet me një shkallë shumë të lartë rreziku për zhdukjen e tij në gjendje të egër.

VULNERABËL (VU)

Një takson quhet vulnerabël kur provat më të mira që mund të siguro-hen tregojnë se përmbush kriteret nga A-ja tek E-ja për speciet vul-nerabël (shih Seksionin V) dhe për rrjedhojë mendohet se përballet me një shkallë të lartë rreziku për zhdukjen e tij në gjendje të egër.

PRANË RREZIKUT (NT)

Një takson quhet se është pranë rrezikut kur, në raport me kriteret, nuk mund të kualifikohet si në rrezik kritik, në rrezik apo si vulnerabël për momentin në të cilin gjendemi, por gjasat janë se mund të përf-shihet në ndonjë prej kategorive të rrezikuara në të ardhmen e afërt.

MË PAK SHQETËSUES (LC)

Një takson quhet si më pak shqetësues kur në raport me kriteret nuk mund të kualifikohet në kategoritë në rrezik kritik, në rrezik, vulnera-bël apo pranë rrezikut. Shumë taksone në të gjithë botën gjenden në këtë kategori.

ME PAMJAFTUESHMËRI TË DHËNASH (DD)

Një takson është me pamjaftueshmëri të dhënash kur mungon infor-macioni për të bërë një vlerësim direk apo indirekt të rrezikut për zh-dukje bazuar në statusin e shpërndarjes/popullatave të tij. Një takson në këtë kategori mund të studiohet mirë dhe biologjia e tij mund të njihet mirë, por mungojnë të dhënat për numrin e tij, apo për zonat e shpërndarjes. Pamjaftueshmëria e të dhënave, kësisoj, nuk flet për shkallën e rrezikut. Vendosja e taksoneve në këtë kategori tregon se nevojitet më shumë informacion, përfshirë edhe pranimin e gjasave që studimete ardhshme ta vendosin atë në kategoritë e rrezikut. Duhet të mos harrojmë të përdorim sa më mirë që të jetë e mundur çdo lloj informacioni që mund të sigurojmë. Në shumë raste duhet bërë shumë kujdes për të zgjedhur midis kategorisë me pamjaf-tueshmëri të dhënash dhe një kategorie rreziku. Nëse hapësira e një taksoni dyshohet se është ngushtuar brenda një zone të kufizuar dhe nga regjistrimi i të dhënës së fundit ka kaluar shumë kohë, atëherë mund të justifikohet vendosja e tij në një nga kategoritë e rrezikut.

PA VLERËSIM (NE)

Një takson është pa vlerësim kur nuk është vlerësuar në raport me kriteret e vendosura.

Në kapitullin për faunën në këtë botim, speciet që në Listën e Kuqe gjenden në kategoritë më lart se sa “më pak shqetësuese” shënjohen me logon e Listës së Kuqe.

www.iucnredlist.org

20

Црвената листа на категории и критериуми на IUCN е наменета за полесно и пошироко разбирање на системот за класификација на растенијата и животните со висок ризик на глобално истребување. Главна цел на системот е да обезбеди јасна рамка на цели за класификација на најширокиот опфат на видови, согласно ризикот за нивното истребување. Црвената листа на IUCN се состои од информации за видовите кои се соочуваат со повисок ризик за глобално истребување, односно оние кои се внесени како критично

загрозени, загрозени и ранливи. Црвената листа исто така, ги внесува видовите кои веќе се исчезнати или исчезнати во дивината;

видови кои не можат да бидат одредени поради недостаток на информации (т.е. недостаток на податоци

животни кои се блиску до тоа да бидат на прагот на загрозување или би биле загрозени доколку не би постоел таксон со посебно одредената заштитна програма (т.е. се Блиску до Загрозени).

Црвената листа на категории и критериуми на IUCN е создадена заради глобална проценка на таксоните. Сепак, многу луѓе се заинтересирани за нивното применување, особено на регионално, национално и локално ниво. За да се постигне ова, значајно е да се следат упатствата подготвени од IUCN/SSC Регионалната pаботна група (т.е., Gärdenfors et al. 2001). Кога овие критариуми и категории ќе се применат на национално или регионално ниво, мора да се признае дека глобалната категорија може да не е иста со националната или регионалната категорија за одредени таксони. На пример, таксони класифицирани како најмалку важни на глобално ниво, можат да бидат критично загрозени во одреден предел каде бројките се многу мали или во опаѓање, можеби само затоа што тие се на маргините на нивниот глобален опсег. Спротивно на тоа, таксонот одреден како ранлив врз основа на нивната глобална определеност, се намалува во бројот или опсегот, може да биде најмалку важен во одредена област, каде неговата популација е стабилна. Уште поважно, додека Црвената листа може да го задржи вниманието врз таксоните кои што се со највисок ризик, одредување на приоритетите за зачувување со мерки за нивната заштита не се приоритетни.

КАТЕГОРИИ

Презентацијата на соодносот помеѓу категориите е покажан во Приказот 1.

ИСТРЕБЕНИ (EX)

Еден таксон се смета за истребен кога нема оправдан сомнеж дека дури и последната единка изумрела. Таксон се смета за истребен кога исцрпните испитувања на познатите и/или очекуваните живеалишта, во одредени временски периоди (дневни, сезонски, годишни), низ нивниот историски опсег, не била забележана ниту една единка. Испитувањата треба да бидат во временската рамка, која е соодветна на животниот циклус и форма на таксонот.

ИСТРЕБЕНИ ВО ДИВИНАТА (EW)

Еден таксон е истребен во Дивината кога е познато дека преживува само со одгледување, во заробеништво или како натурализирана популација (или популации) надвор од претходниот опсег. Таксонот се смета за истребен во дивината кога по исцрпните испитувања на познатите и/или очекуваните живеалишта, во одредени временски периоди (дневни, сезонски, годишни), низ нивниот историски опсег, не била забележана ниту една единка. Испитувањата треба да бидат во временската рамка, која е соодветна на животниот циклус и форма на одредениот таксон.

КРИТИЧНО ЗАГРОЗЕНИ (CR)

Еден таксон се смета за критично загрозен кога најдобриот достапен доказ укажува дека ги исполнува било кој од условите од А до Е за критично загрозени, и затоа се смета дека е соочен со извонредно висок ризик за истребување во дивината.

ЗАГРОЗЕНИ (EN)

Еден таксон се смета за загрозен кога најдобриот достапен доказ укажува дека ги исполнува било кој од условите од А до Е за загрозен, и затоа се смета дека е соочен со извонредно висок ризик за истребување во дивината.

РАНЛИВИ (VU)

Еден таксон се смета за ранлив кога најдобриот достапен доказ укажува дека ги исполнува било кој од условите од А до Е за ранлив (види Дел V), и затоа се смета дека е соочен со извонредно висок ризик за истребување во дивината.

БЛИСКУ ДО ЗАГРОЗЕНИ (NT)

Таксонот е блиску до загрозен кога бил проценет врз основа на критериумите, но не се квалификува како критично загрозен, загрозен или ранлив во моментот, но е блиску до квалификација или е веројатно дека ќе се оцени како загрозена категорија во блиска иднина.

НАЈМАЛКУ ЗАГРОЗЕН (LC)

Таксонот е најмалку загрозен кога бил проценет врз основа на критериумите и не се квалификува како критично загрозен, загрозен, ранлив или блиску до загрозен. Најшироко распространетите и најбројните таксони се вклучуваат во оваа категорија.

НЕДОСТАТОК НА ПОДАТОЦИ (DD)

Еден таксонот е со недостаток на податоци, кога има несоодветни податоци за да може да се направи директна или индиректна проценка на ризикот за истребување базирано врз основа на неговата распространетост и/или статусот на популацијата. Таксонот од ова категорија може да биде добро проучен, неговите биолошки карактеристики добро познати, но има недостаток од соодветни податоци за бројноста и/или распространетоста. Затоа таксонот со недостаток на податоци не спаѓаат во категоријата за третирање. Списокот на таксоните од оваа категорија укажува дека се потребни повеќе податоци и се воочува можноста идните истражувања да покажат дека класификација како загрозени видови е соодветна. Пожелно е правилно да се применат сите податоци кои се на располагање. Во многу случаеви со големо внимание треба да се избира помеѓу таксони со недостаток на податоци и загрозен статус. Ако опсегот на еден таксон се смета како релативно ограничен и ако значителен временски период поминал од последното негово забележување, статусот загрозен може да биде оправдан.

НЕ ПРОЦЕНЕТИ (NE)

Еден таксон се смета за не проценет кога сеуште не бил проценет согласно критериумите.

Во поглавјето за фауна на ова издание, видовите кои биле определени според категоризацијата на Црвената листа во категорија повисока од “Најмалку загрозен“ се означени со логото на Црвената листа.

www.iucnredlist.org

Запознавање со категориите на Црвената листа

Fauna - species typical in the regionor of conservation interest

Fauna –speciet tipike në rajon apo speciet me interes për t’u konservuar

Фауна – видови типични за регионот или од интерес за заштита

Photo / Foto / Фотографиjа: © Ed Post

5.

22

All Along The WatchtowersExcursion materials for the South Eastern European Green Belt

Materiale ekskursioni për Brezin e Gjelbër në Europën Jug LindoreМатеријали за екскурзија низ Зелениот Појас во Југо – Источна Европа

Length: 9-13 cm, weight: 30-70 g.

Description: Smallest European mole, very similar to other moles in appearance, dark grey to black with auburn paws. Eyes are kept closed.

Status: Common species. No threats are known to be seriously affecting the species at present.

Distribution and habitat: Endemic to Europe, where it is found in the western Alps, the Ap-ennines, and the Balkan peninsula. Occurs in broad-leaved forests, meadows and pastures

and alpine pastures at altitudes to 2000 m. It requires deep soil that is not too dry.

Diet: Feeds on worms, especially earthworms, larvae, etc.

Behaviour: Live continuously in underground galleries dug out with their front limbs. Only the young can be seen above ground when migrating to new habitats. They scoop away the earth they dig in the form of piles.

Reproduction: Reproduction occurs in spring in underground galleries. Delivers 3-4 young which mature one year after birth. Life expect-ancy is three years.

Please note tracks depicted in this chapter have only indicative character and are not to scale. Tracks will show considerable variation depend-ing upon conditions of ground and size and movement of the animal.

Lutemi mbani parasysh se llojet e paraqitura në këtë kapitull janë për qëllime demonstrimi dhe nuk u korrespondojnë përmasave në jetën reale. Në mjedisin e tyre natyror, llojet shfaqin ndry-shime të konsiderueshme në vartësi të kushteve të terrenit, përmasave të trupit dhe lëvizjeve që kryen kafsha.

Напоменуваме дека патеките кои се обележани во oва поглавје, имаат само индикативен карактер и не се на скалата. Тие ќе покажат значителни варијации, во зависност од условите на теренот како и од големината и движењето на животното.

Gjatësia: 9-13 cm, pesha: 30-70 g.

Përshkrimi: Urithi më i vogël në Europë, nga pamja shumë i ngjashëm me urithët e tjerë, ngjyra gri e errët në të zezë, me putra të kuqër-remta. Sytë i mban të mbyllur.

Statusi: Është lloj i zakonshëm. Aktualisht, nuk ka ndonjë kërcënim serioz për këtë specie.

Përhapja dhe habitati: Specia është ende-mike në Europë, ku gjendet në Alpet Perëndi-more, në Apenine dhe në gadishullin e Ball-kanit. Ndeshet në pyje me drurë gjethegjerë, lëndina dhe kullota deri në 1000-1500m mbi nivelin e detit. Rrallë ndeshet edhe në kullotat sub-alpine dhe alpine deri në 2000m lartësi mbi nivelin e detit. Urithi i verbër parapëlqen toka të thella dhe jo shumë të thata.

Ushqimi: Ushqehet me krimba, veçanërisht krimba toke, larva, etj.

Sjellja: Urithët jetojnë vazhdimisht nën tokë, në galeritë nën-tokësore që i gërmojnë me ndihmën e gjymtyrëve të përparme. Mbi tokë shihen vetëm të vegjlit kur shtegtojnë drejt habitateve të reja. Dheun e gërmuar, urithi i verbër e nxjerr jashtë në formën e pirgjeve të vegjël.

Riprodhimi: Riprodhimi ndodh në pranverë, nën tokë, në galeritë e thella. Pjell 3-4 të vegjël, të cilët maturohen një vit mbas lindjes. Jetëg-jatësia e urithit të verbër është 3 vjet.

Должина: 9-13 цм , Тежина: 30-70 гr.

Опис: Најмалиот крт во Европа, со очите секогаш затворени, по изглед многу сличен со другите кртови. Бојата му е темно сива кон црна, шепите (стопалата) му се со костеникава боја.

Статус/Состојба: Вообичаен вид. Досега не се познати случаи на сериозна загрозеност.

Распространетост и живеалиште: Овој вид е ендемичен за Европа, каде е најден на Западните Алпи, на Апенинскиот и на Балканскиот Полуостров. Живее во листопадни шуми, ливади и пасишта и тоа

во субалпски и алпски пасишта до 2000 м. надморска висoчина. Потребно му е длабока почва која не е премногу сува.

Исхрана: Се исхранува со без‘рбетници, особено со почвени црви (дождовни глисти), ларви итн.

Однесување: Слепиот крт постојано живее под земјата, во подземни дувла (галерии) кои ги гради со помош на предните екстремитети. Над земјата се забележува само за време на размножувањето и при заминување на младите кртови во нови живеалишта. Откопаната почва ја исфрлуваат надвор во форма на купчиња.

Животен циклус: Размножувањето настанува на пролет под земја во длабоките подземни дувла. Кртовите како цицачи, раѓаат 3-4 младенчиња кои созреваат една година по раѓањето. Векот на живеење им е 3 год.

Photo / Foto / Фотографиjа: © Lee Ekstrom

Blindmole

Urithi iverbër

Слепкрт

Talpa caeca

23



Description: Bats are the only mammals to have developed active flight by means of their forelimbs. Bat species can be recognized by their call and appearance, but it can be difficult to distinguish amongst them. If a bat is found, an expert should be consulted to determine which species it is.

Status: Many bat species are endangered. Threats include loss of habitat or colony sites, and intensive land use leading to a pollution burden and a decline in the insect populations that bats feed on. Significant population declines have been recorded in a number of areas within their distribution ranges. Special care is required when fencing caves to avoid high bat mortality within. Whenever a summer or winter colony of any bat species is discovered, it is worthy of protection.

Distribution and habitat: Calcareous caves, tree cavities and buildings are used by colonies, while foraging is in open and semi-open natural and artificial habitats, including suburban areas.

Diet: Bat species in the region primarily feed on insects, such as moths and flies.

Behaviour: Many bat species have summer breeding and winter hibernating colonies, in which large numbers of bats gather. In winter, some bats migrate, while others retreat to caves and hibernate in the region. Almost all species are nocturnal. The species of the region use echoloca-tion for navigation and finding prey. That means they emit high-pitched sounds and listen to their echoes to locate objects.

Reproduction: Female bats typically have one offspring at a time. They nurse the young for six to eight weeks, until it has grown to nearly adult size, as the wings of a young bat at birth are too small for flight. The lifespan can exceed 16-20 years.

Vocalization: Audible and sometimes inaudible ultra-high sounds and squeals.

Përshkrimi: Lakuriqët janë të vetmit gjitarë që arri-jnë të fluturojnë me anë të gjymtyrëve të përparme. Speciet e lakuriqëve shquhen nga klithmat dhe nga pamja e jashtme, por dallimi i llojeve nga njëri-tjetri mund të rezultojë i vështirë. Sa herë që ndeshemi me një lakuriq nate, del nevoja e konsultimit me një ekspert për të përcaktuar llojin ku bën pjesë.

Statusi: Shumë lloje lakuriqësh janë të kërcënuar. Kërcënimi vjen nga prishja e habitatit, apo strehës së kolonive, si dhe nga shfrytëzimi intensiv i territorit, gjë që çon në rritjen e niveleve të ndotjes dhe në rral-limin e popullatave të insekteve me të cilat ushqehen lakuriqët. Në një numër zonash tradicionalisht të populluara nga lakuriqët, vërehet një rënie e konsid-erueshme e numrit të tyre. Gjatë rrethimit të shpel-lave, duhet bërë kujdes që të shmanget ngordhja masive e lakuriqëve brenda tyre. Sa herë që zbulohet ndonjë koloni lakuriqësh në dimër, apo verë, duhen marrë masat e nevojshme për mbrojtjen e tyre.

Shpërndarja dhe habitati: Shpellat gëlqerore, zgavrat e pemëve dhe nganjëherë edhe ndërtesat, të cilat përdoren nga kolonitë në kohën që kërkojnë ushqim në habitate të hapura dhe gjysmë të hapura, natyrore apo artificiale, përfshirë edhe zonat në periferi të qendrave të banuara.

Ushqimi: Speciet e lakuriqëve në rajon ushqehen kryesisht me insekte, si mola dhe mizat.

Sjellja: Shumë nga speciet e lakuriqëve kanë koloni dimërore në të cilat flenë ose koloni verore në të cilat riprodhohen. Në dimër disa lakuriqë emigrojnë, kurse të tjerët që qëndrojnë në rajon futen në shpella ku bien në letargji. Thuajse të gjitha speciet dalin vetëm natën. Speciet e rajonit përdorin ekola-cionin për të naviguar dhe për të gjetur prenë. Kjo do të thotë se lakuriqët nxjerrin tinguj të lartë dhe dëgjojnë jehonën e zërit të tyre për të përcaktuar vend-ndodhjen e objekteve.

Riprodhimi: Femrat e lakuriqëve përgjithësisht lindin një pasardhës në çdo lindje. Ato i ushqejnë të vegjlit për 6-8 javë, derisa sa të arrijnë përmasat e të rriturve, sepse krahët e lakuriqëve në momentin e lindjes janë shumë të vegjël. Jetëgjatësia mund të shkojë më shumë se 16-20 vjet.

Zëri: Tinguj shumë të lartë dhe klithma që ngan-jëherë dëgjohen dhe nganjëherë jo.

Опис: Лилјаците се единствените цицачи кои го развиле активното летање, користејќи ги своите предни екстремитети. Видовите на лилјаци, можат да се препознаат по нивниот повик и изглед, но може да биде тешко да се воочи разликата помеѓу нив. Доколку се пронајде лилјак, треба да се консултира експерт, за да го определи видот.

Статус/Состојба: Многу од видовите на лилјаците, се загрозени. Закана може да биде губитокот на живеалиштето или на местата кадешто имале колонии, како и засиленото користење на земјата, кое доведува до закана од загадување како и опаѓањето на популации на инсекти, со коишто тие се хранат. Значителни опаѓања на популации, биле забележани во бројни области кадешто тие биле населени. Потребна е особена грижа при оградувањето на пештерите, за да се избегне високата смртност. Кога и да се открие колонија на лилјаци, летна или зимска, таа вреди да се заштити.

Распространетост и живеалиште: Варовнички пештери, празнини во дрвјата, повремено колониите користат објекти, додека хранењето е се одвива во отворени или полуотворени природни или вештачки живеалишта, вклучувајки ги и предградијата.

Исхрана: Видовите на лилјаци во регионот се хранат со инсекти, како што се молци и муви.

Однесување: Многу од видовите на лилјаците имаат колонии за парење во лето и хибернација во зима, во кои се собира голем број на лилјаци. Зиме, некои лилјаци мигрираат, додека други се повлекуваат во пештерите во регионот, кадешто хибернираат. Речиси сите видови се активни ноќе. Видовите во регионот за летање и за пронаоѓање на плен користат ехо-лоцирање. Тоа значи дека тие емитуваат високофреквентни звуци, потоа го слушаат нивното ехо за да лоцираат објекти.

Животен циклус: Женките лилјаци обично раѓаат по едно младо. Тие го одгледуваат младото во времетраење од шест до осум недели, се додека тоа не порасне до големина која е приближна на возрасен, бидејќи крилјата на младото по раѓањето, се премногу мали за летање. Животниот век може да достигне од 16-20 години.

Звук: Чујни, понекогаш нечујни ултразвуци и пискоти.

Photo / Foto / Фотографиjа: © Pedro Alves & Rita Elmos, © Ana Rainho, © Ana Rainho

Bats ЛилјациLakuriqët

24



BrownHare

Lepuri imurrmë

Дивзајак

Length: 50-70 cm, weight: 2.5-7 kg.

Description: Fur is reddish brown on the back, white on the belly. Larger than a rabbit, with longer ears and legs.

Status: Not endangered but significantly reduced local populations due to changes in farming practices.

Distribution and habitat: Widespread

the region. Introduced as a game species in other parts of the world, such as New Zealand. Mostly encountered in open forest areas and meadows, open fields, prairies, and agricultural areas.

Diet: Prefers grass and leaves but also feeds on branches and buds in winter.

Behaviour: Mainly active at night but can be active during the day. Remain active through the winter, and do not migrate regularly. It can run at speeds of up to 70 km/h.

Reproduction: 1-4 litters per year, consisting of 1-5 well-developed young which are active one hour after birth.

Gjatësia: 50-70 cm, pesha: 2.5-7 kg.

Përshkrimi: Ngjyra e qimeve është kafe në të kuqërremtë në pjesën e shpinës dhe e bardhë në pjesën e barkut. Është më i madh dhe ka vesh më të gjatë, si dhe këmbë më të gjata se lepuri i butë.

Statusi: Nuk është i kërcënuar, por popullatat kanë pësuar tkurrje të theksuara për shkak të ndryshimeve që kanë ndodhur në praktikat bujqësore.

Përhapja dhe habitati: Shpërndarje e gjerë në të gjithë Europën. Kjo specie ndeshet në gjithë rajonin.

Është futur në pjesë të tjera të botës, si Zelanda e Re, si specie gjahu. Takohet kryesisht në zona pyjore të hapura, çeltira e livadhe, stepa dhe zona bujqësore.

Ushqimi: Zakonisht preferon barin dhe gjethet, por në dimër ushqehet edhe me degëza dhe sytha.

Sjellja: Lëviz kryesisht gjatë natës, por edhe ditën.

Lepuri i murrmë qëndron aktiv gjatë gjithë dimrit dhe nuk shtegton në mënyrë të rregullt. Mund të vrapojë me shpejtësi që arrin deri në 70 km/orë.

Riprodhimi: Pjell 1-4 herë për vit. Bën 1-5 këlyshë, të zhvilluar mirë që fillojnë lëvizin 1 orë pas lindjes.

Должина: 50-70 цм, тежина: 2.5-7 кг.

Опис: Вид на зајак чија боја на грбната страна му е црвенкасто кафена и бела на стомачната страна. Тој е поголем, со подолги уши и подолги нозе од домашниот зајак.

Состојба/Статус: Не е загрозен, но со значително намалување на локалната популација, што се должи на промените во фармерството.

Распространетост и живеалиште: Широко

во целиот регион. Тој е познат и како дивeч во другите делови на светот, како во Нов Зеланд. Воглавно живее на отворени шумски области и ливади, отворени полиња, степи и земјоделски површини.

Исхрана: Вообичаено во исхраната ја користи тревата и листовите, но во зима се храни и со пупки, гранчиња и др.

Однесување: Главно активен е ноќе, но исто така и дење. Останува активен цела зима, не мигрира. Може да трча со брзина и до 70 км/ч.

Животен циклус: Се размножува 1-4 пати во текот на годината. Одгледува 1-5 младенчиња, добро развиени и активни 1 час по раѓањето.

Photo / Foto / Фотографиjа: © Rudo Jurecek, © Victor Cap, © Victor Cap

Lepus europaeus

25



RedSquirrel

Ketri Верверица


Description: This tree-dwelling rodent’s colours change from red and dark grey in summer to darker colours in winter. Its belly is white. A similar species is the grey squirrel (Sciurus carolinensis), which is grey in colour, and has been introduced to Great Britain and Ireland, and is also spreading through conti-nental Europe.

Status: Not endangered.

Distribution and habitat: Encountered in for-ested areas throughout Europe and Northern Asia. The squirrel prefers conifer forests but also lives in deciduous woods, mixed forest, parks and gardens.

Diet: Primarily composed of tree fruits and seeds, buds and mushrooms, although it occa-sionally takes young birds and eggs. Abundant food is stored in different places, which makes the squirrel an important species for reforesta-tion processes.

Behaviour: Active mainly at dawn and dusk. Spends most of the time on trees but also comes down to the ground.

Reproduction: Builds a spherical nest, where the female has up to two litters per year. The 2-4 young leave the nest after about 7 weeks.

Vocalization: The most common sound for a squirrel is “chuck-chuck”.


Përshkrimi: Ngjyra e këtij brejtësi që jeton në pemë ndryshon nga e kuqe dhe gri e errët në verë, në nuanca më të errëta në dimër. Pjesa e barkut është e bardhë. Një specie e ngjashme është ketri ngjyrë gri (Sciurus carolinensis), i cili dallohet për ngjyrën e tij të hirtë. Ky i fundit është futur në Britaninë e Madhe dhe në Irlandë dhe tashmë po përhapet edhe në Europën kontinentale.

Statusi: Jo i rrezikuar

Përhapja dhe habitati:Takohet në zonat e pyllëzuara në të gjithë Europën dhe në Azinë Veriore. Ketri parapëlqen pyjet halore, por jeton edhe në pyjet gjetherënës, në pyje të përziera, në parqe dhe në kopshte.

Ushqimi: Ushqehet kryesisht me fara dhe fruta drurësh, sythe dhe kërpudha. Herë pas here, ha edhe zogj të vegjël dhe vezë. Rezervat ushqimore që grumbullon i ruan në vende të ndryshme, çka e bën ketrin një specie të rëndësishme në proceset e ripyllëzimeve.

Sjellja: Është aktiv kryesisht në agim dhe muzg. Pjesën më të madhe të kohës e kalon në pemë, por zbret edhe në tokë.

Riprodhimi: Ndërton fole sferike ku femrat pjellin deri në dy herë në vit. 2-4 të vegjlit që lindin e lënë folenë pas afro 7 javësh.

Zëri: Tingulli më i zakonshëm i ketrit është “çak-çak-çak”.

Должина: 18-25 цм, тежина: 200-500 гр.

Опис: Овој жител на дрвјата, глодар бојата ја менува од црвено до темно сиво во лете, до потемни нијанси во зима. Стомачната страна им е бела. Опашката по боја е иста со она од грбниот дел. Сличен вид е Сивата верверица (Sciurus carolinensis) со сивкаста боја која се појавува во Британија и Ирска и исто така ја има и во континенталниот дел на Европа.

Состојба/Статус: Не се загрозени.

Распространување и живеалиште: Се сретнува низ цела Европа и Северна Азија. Верверицата претпочитува четинарски/зимзелени шуми но исто така и листопадни и букови шуми, паркови и градини.

Исхрана: Претежно се исхранува со плодови од дрвјата и семиња. Пупките и печурките се дел од нивната исхрана, иако повремено земаат и млади птици и јајца. Обилната храна ја резевираат во разни места што ги прави вервериците важни во процесот на пошумувањето.

Однесување: Активни се преку денот и тоа главно взори и на зајдисонце. Поголемиот дел од времето го поминуваат на дрво, но се симнуваат и на земјата.

Животен циклус: Овие видови градат топчесто гнездо, каде женките секогаш раѓаат еднаш или два пати годишно по 2-4 младенчиња. Младенчињата го напуштаат гнездото плиближно по 7 недели.

Звук: Највообичаениот звук од една вервереца е “чак-чак“.

Photo / Foto / Фотографиjа: © Vitaliy Khustochka, © Richard Parker, © Stefano Caldera

Sciurus vulgaris

26



BrownRat

Miu i murr-më i gjirizeve

Кафеав стаорец


Description: One of the most well-known mammals in Europe. Its fur colour changes but it is usually dusty greyish and shiny. It damages crops and carries several transmittable human and animal diseases. The rat is very fertile and easily adaptable to changing environments. Easily confused with the black rat (Rattus rattusmore commonly present in warmer regions and can vary in colour despite its name.

Status: There are no major threats to this spe-cies. As the rat is often considered a vermin, its populations are controlled by health authori-ties.

Distribution and habitat: Originally native to Asia, this rat occurs worldwide as an intro-duced species. It is abundantly found in central and northern European countries, and can be encountered throughout the region. It occurs wherever humans are, preferably in rural and urban areas.

Diet: The rat is omnivorous, consuming almost anything digestible.

Behaviour: The rat is a sociable animal. It is active at night, a good swimmer and digger. It builds its nests from grass, litter or similar materials in holes or caves.

Reproduction: Breeds up to 5 times a year. It has up to 12 young, which mature after 3-4 months. The lifespan is up to three years.

Vocalization: Chirping.


Përshkrimi: Është një nga gjitarët më të njohur në Europë. Ngjyra e gëzofit është e ndryshueshme, por zakonisht është e murrme dhe me shkëlqim.

Dëmton të mbjellat dhe është bartës i shumë sëmundjeve të transmetueshme tek njerëzit dhe tek kafshët. Ai është shumë pjellor dhe përshtatet lehtësisht ndaj ndryshimeve të mje-disit. Ky lloj gjitari mund të ngatërrohet lehtë me Miun e zi (Rattus rattus) veçanërisht në jug. Kjo specie është më e pranishme në zonat e ngrohta dhe mund të ketë ngjyra të ndryshme pavarësisht nga emri.

Statusi: Nuk ka kërcënime madhore ndaj kësaj specieje. Meqenëse konsiderohet infektues, popullatat e tij mbahen nën kontroll nga orga-net e shëndetësisë.

Përhapja dhe habitati: Ndonëse origjinën e ka nga Azia, ky mi është shpërndarë prej andej në të gjithë botën. Gjendet me shumicë në vendet e EEuropës Qendrore dhe Veriore dhe mund të ndeshet në të gjithë rajonin tonë. Jeton kudo ku ka qenie njerëzore dhe preferon zonat rurale dhe urbane.

Ushqimi: Ha gjithçka, konsumon çdo gjë të tretshme.

Sjellja: Miu është kafshë e shoqërueshme. Ai lëviz gjatë natës, është notar dhe gërmues i mirë. Folenë e ndërton me barëra, mbeturina e materiale të ngjashme, në vrimë ose në zgavër.

Cikli i jetës: Pjell deri 5 herë në vit. Bën deri në 12 këlyshë, të cilët maturohen mbas 3-4 muajsh. Jetëgjatësia arrin deri në 3 vjet.

Zëri: Gërvimë.

Должина: 20-28 цм, тежина: 270-580 гр.

Опис: Еден од најпознатите цицачи во Европа. Бојата на крзното му е менлива но вообичаено е кафеаво сјајна. Прави штети на храната и е преносител на многу заразни болести кај човекот и другите животни. Тој е многу плоден и многу лесно се прилагодува кон средината. Постои голема можност да се замени со црниот стаорец (Rattus rattus),

во топлите региони и може да има различно име соодветно на бојата на крзното.

Состојба/Статус: Нема главна закана по овој вид. Бидејќи се смета за штетник, неговата популација се контролира од страна на здравстените органи.

Распространетост и живеалиште:

Оригиналното потекло му е од Азија, овој стаорец се ноаѓа во изобилство во земјите на централна и северна Европа. Тоа е вид кој е насекаде присутен, склон кон рурални и урбани средини, секаде каде е присутен човекот.

Исхрана: Стаорецот јаде речиси се што е лесно сварливо (омнивор-сештојад).

Однесување: Друштвен во повеќето случаеви. Активен е ноќе, добар пливач е и копач. Своите легла ги гради од треви, отпадоци или слични материјали во дупките, јамите или во пештерите.

Животен циклус: Кафениот стаорец се размножува до 5 пати годишно и во секој период од годината. Раѓа до 12 младенчиња обично незаштитени. Половата зрелост ја достигнуваат по 3-4 месеци. Векот на живеење е над три години.

Звук: Цвркотење.

Photo / Foto / Фотографиjа: © William Richardson

Rattus norvegicus



BrownBear

Ursus arctos

Ariu imurrmë

Кафеава мечка

Length: up to 2 m, weight: more than 150-250 kg.

Description: One of the largest carnivores, and one of the world’s most widely distributed terrestrial mammals.

Status: In Europe, it is generally considered

by law in the region. Populations are usually small, found in remnant wild areas surrounded by more extensive human development. As wide-ranging omnivores, brown bears are at-tracted to areas with available human-related foods. Being large and somewhat aggressive, these bears may threaten life and property and may be killed as a consequence. Other threats include hunting and habitat fragmentation.

Distribution and habitat: Spread throughout North America, Europe, Asia, the Middle East, and even across North Africa. In the region, its distribution coincides with that of oak forests, generally of mountainous areas covered with forests and bushes.

Diet: Highly varied, consisting of grasses, herbs, roots, maggots, berries, bird eggs and mammals, honey and fruits.

Behaviour: Primarily nocturnal, but some-times also active during the day. Although not full hibernators and can be easily awakened, both sexes like to den in a protected spot such as a cave, crevice, or hollow log during the winter months. Usually solitary, although they may gather in large numbers at major food sources.

Reproduction: Breeding occurs during May to July. Cubs, usually in litters of 1 to 3 (rarely 4 or more), are born in January or early February when the mother is hibernating.

Vocalization: Roar.

Gjatësia: deri në 2m, pesha: 150-250 kg.

Përshkrimi: Ariu i murrmë është një nga mishn-grënësit më të mëdhenj. Ai është nga mishngrë-nësit që jeton në tokë më të përhapur në botë.

Statusi: Në përgjithësi, në Europë konsiderohen të rrezikuar dhe të mbrojtur me ligj. Edhe në rajonin e Ballkanit, ariu i murrmë mbrohet me ligj. Popullatat janë kryesisht të vogla dhe gjenden në zona që janë lënë të shkreta në gjendjen e tyre të egër, por janë të rrethuara nga zona me veprimtari njerë-zore. Si kafshë, që më së shumti hanë gjithçka, arinjtë e murrmë priren drejt zonave ku mund të gjejnë ush-qime që konsumohen nga njerëzit. Por duke qenë të mëdhenj dhe disi agresivë, këta arinj kërcënojnë jetën dhe pronën e njerëzve dhe për rrjedhojë edhe mund të vriten prej tyre. Rreziqe të tjera që i kërcënojnë janë gjuetia dhe copëzimi i habitateve.

Përhapja dhe habitati: Kjo specie është e përhapur në Amerikën e Veriut, Europë, Azi, Lindjen e Mesme, dhe edhe në Afrikën e Veriut. Në rajon, shpërndarja e ariut të murrmë përkon me shpërndarjen e pyjeve të lisit. Përgjithësisht e ndeshim në zonat malore të mbuluara me pyje dhe shkurre.

Ushqimi: Dieta e arinjve është shumë e ndry-shueshme dhe përmban barëra, erëza, rrënjë, lente, mana pylli, vezë shpendësh dhe gjitarë, mjaltë dhe fruta.

Sjellja: Në përgjithësi, ariu i murrmë lëviz gjatë natës, por ndonjëherë dhe ditën. Megjithëse nuk janë plotësisht letargjikë dhe mund të zgjohen lehtësisht, të dy sekset pëlqejnë të futen në një vend të mbrojtur, si shpellë, e çarë apo zgavër gjatë muajve të dimrit. Arinjtë e murrmë janë përgjithë-sisht të vetmuar, por mund të krijojnë grupe të mëdha kur zbulojnë burime të mëdha ushqimi.

Riprodhimi: Shumimi ndodh nga maji deri në kor-rik. Këlyshët, përgjithësisht 1 deri në 3 (rrallë 4 ose më shumë), lindin në janar ose në fillim shkurti, kur nëna është në gjendje letargjie.

Zëri: Hungërimë.

Должина: над 2 м, тежина: повеќе од 150-250 кг.

Опис: Кафеава мечка е една од најголемите месојадци и една од најрспространетите копнени цицачи во светот.

Состојба/Статус: Општо во Европа се смета како

Популациите се претежно мали и се наоѓаат во ретко дивите предели заобиколени од интензивно развиените од човекот предели. Како сештојади, кафеавите мечки се привлечени од присуството на храната која човекот ја користи во исхраната. Овие големи мечки може да бидат агресивни и закана за животот и имотот, поради што можат да бидат убиени. Другите закани се ловот и распрснатоста на нивните живеалишта.

Распространетост и живеалиште: Видот е распространет во Северна Америка, Европа, Азија, Средниот Исток дури и низ Северна Африка.Во регионот, распространетоста одговара со таа на дабовите дрвја но генерално се сретнува во планинските простори покриени со дрвја и грмушки.

Исхрана: Исхраната и е многу разновидна и се состои од тревки, разни билки, корења, ларви од црви, јагоди, јајца од птици, цицачи, мед и овошни плодови.

Однесување: Кафеавата мечка е главно активна ноќе, но понекогаш и дење. Иако не се типични презимувачи, лесно можат да бидат разбудени. И двата пола сакаат да се засолнуваат во заштитени места како пештери, дупки, или вдлабнатини за време на зимските месеци. Тие вообичаено се многу повлечени и осамени животни, иако можат да се соберат во поголем број главно заради храната.

Животен циклус: Се размножува од мај до јули. Младенчињата, обично 1 до 3 (ретко 4 или повеќе), се раѓаат во јануари или на почетокот од февруари кога мајката е во зимски сон.

Звук: Рикање.

Photo / Foto / Фотографиjа: © Steffan Koder, Wilhelma Stuttgart



Red Fox

Vulpes vulpes

Dhelpra Лисица

Length: 60-90 cm, weight: 5-10 kg.

Description: The fur is reddish and shiny, with a white tail tip. The outer ears are white and paws are black.

Status: A common species not under threat. It is hunted for its fur.

Distribution and habitat: Wide geographical range across the entire northern hemisphere. In the region, it is found throughout the ter-ritory. It can be found in different habitats, in forests and bushes near villages and cities in search for food.

Diet: Adaptable and opportunistic omnivores that feed on small mammals, insects, fruits and berries, but also on garbage.

Behaviour: Mostly active at night. Litter is raised in an underground burrow.

Reproduction: Reproduction occurs once a year in early spring. The 4-6 blind cubs mature after 9-11 months and can live up to 10 years.

Vocalization: Roars and shouts during mating season.

Gjatësia: 60-90 cm, pesha: 5-10 kg.

Përshkrimi: Gëzofi i saj është me ngjyrë të kuqe të shndritshme dhe majën e bishtit e ka të bardhë. Pjesët e jashtme të veshëve janë të bardha dhe gjymtyrët kanë ngjyrë të zezë.

Statusi: Lloj i zakonshëm jo i kërcënuar. Zakon-isht gjuhet për gëzofin.

Përhapja dhe habitati: Ka një shtrirje gjeografike të gjerë në të gjithë hemisferën veriore. Në rajon është e përhapur në gjithë territorin. Mund të gjendet në habitate të ndryshme, në pyje dhe shkurre në afërsi të fshatrave e qyteteve ku kërkon ushqim.

Ushqimi: Dhelprat përshtaten me lehtësi dhe hanë gjithçka që mund të gjejnë nga gjitarët e vegjël, insektet, frutat, manat e deri edhe mbeturinat.

Sjellja: Lëviz kryesisht gjatë natës. Të vegjlit i rrit në strofull që e ndërton nën tokë.

Riprodhimi: Pjell një herë në vit, në fillim të pranverës. Bën 4-6 këlyshë të verbër të cilët maturohen pas 9-11 muajsh dhe jetojnë deri në 10 vjet.

Zëri: Hungërimë dhe bërtitje në sezonin e çiftëzimit.

Должина: 60-90 цм, тежина: 5-10 кг.

Опис: Лисицата има црвено сјајна боја на крзното и бела боја на врвот на опашката. Надворешните делови на ушите се бели, а шепите имаат црна боја.

Состојба/Статус: Вообичаен вид загрозен. Вообичаено се ловаат заради нивното крзно.


Лисицата е географски најраспространет цицач кој бил целосно распространет низ целата северната хемисфера. Во регионот, распространета е низ целата територија. Се наоѓа насекаде во различни живеалишта, како во шумите така и грмушките кои се во близина на селата и градовите, барајќи храна.

Исхрана: Генерално се прилагодуваат и се опортунистички сештојади кои се исхрануваат со ситни цицачи, инсекти, овошни плодови и бобинки, но исто така и со отпадоци од храна.

Однесување: Главно се активни преку ноќта. Нејзиното легло е подземно.

Животен циклус: Се размножува еднаш годишно, рано на пролет. Раѓа 4-6 младенчиња, слепи и незаштитени кои полово созреват после 9-11 месеци и можат да живее до 10 години.

Звук: рикање и врескање за време на парењето.

Photo / Foto / Фотографиjа: © Adam Kumiszcza, © Dan Tristram, © Mike Baird

28



GreyWolf

Ujku imurrmë

Волк

Length: 1-1.6 m, weight: 30-80 kg.

Description: Forefather of the domestic dog with which it is easily crossbred and with which it can be confused. Wolves have a lon-ger, more powerful muzzle than coyotes and golden jackals, and typically have larger paws, longer legs, and larger teeth than dogs. Their colouration varies according to the season from white to greyish, gold or yellow.

Status: Originally, the grey wolf was the world’s most widely distributed mammal. In Western Europe, the wolf is today considered an endangered species. In the region it is not considered so and can be subject to controlled hunting. Threats include competition with humans for livestock, exaggerated public concern regarding the threat and danger of wolves, and habitat fragmentation with result-ing areas becoming too small for populations with long-term viability.

Distribution and habitat: Originally, the grey wolf was the world’s most widely distributed mammal, found throughout the northern hemisphere. Their present distribution is more restricted: wolves occur primarily in wilderness and remote areas. In the region, it inhabits pre-mountainous and mountainous areas.

Diet: Carnivore, preferring wild mammals, such as deer, rabbit, etc. In cases of extreme lack of food, it will feed on roots and fruits.

Behaviour: Active at night and twilight. Living in packs, led by a male and a female, which produce the offspring. Digs a den in rocky crevices or between tree roots.

Reproduction: A pack usually produces a single litter. The female gives birth once a year in late winter-spring. The 3-10 blind and un-protected cubs mature in the second or third year. Lifespan can exceed 10 years.

Vocalization: howls.

Gjatësia: 1-16m, pesha: 30-80 kg.

Përshkrimi: Është stërgjyshi i qenit shtëpiak, me të cilin kryqëzohet lehtë dhe me të cilën edhe mund të ngatërrohet. Ujqërit kanë turi më të gjatë e më të fuqishme se kojotat (ujqërit e stepave të Amerikës së Veriut) dhe çakallët. Putrat e tyre janë më të mëdha, këmbët më të gjata, dhe dhëmbët më të mëdhenj se të qenve. Ngjyra e ujkut varion sipas periudhave, nga e bardhë në gri, në të florinjtë ose të verdhë.

Statusi: Në fillim, ujku i murrmë ishte gjitari më i përhapur në botë. Në Europën Perëndimore sot ujku i murrmë konsiderohet si specie e rrezikuar. Në rajon nuk është ndër speciet e rrezikuara, por gjuetia e tij është e kontrolluar. Kërcënimet për këtë specie vijnë nga fakti se u rrëmbejnë njerëzve bagëtitë dhe shkaktojnë dëme të ndryshme, prej nga vjen edhe një alarm i ekzagjeruar për rrezikun që paraqesin. Një tjetër rrezik është edhe copëzimi i habitatit, çka zvogëlon sipërfaqet që nevojiten për popullata të shëndetshme në afat të gjatë.

Përhapja dhe habitati: Në fillim, ujku i murrmë ishte gjitari më i përhapur në të gjithë botën dhe gjendej kryesisht në të gjithë hemisferën veriore. Përhapja aktuale e tyre është më e kufizuar: ujqërit ndeshen kryesisht në zonat e shkreta dhe të largëta. Në rajon banojnë në zonat para-malore dhe malore.

Ushqimi: Është mishngrënës, llojet më të preferuara janë gjitarët e egër si kaprolli, lepuri etj. Në raste mungesash të theksuara ushqimi, ha edhe rrënjë dhe fruta të ndryshme.

Sjellja: Lëviz gjatë natës, dhe në mugëtirë. Jeton në kope që udhëhiqen nga një mashkull dhe femër të cilët lindin pasardhësit. Shtrofullën e ndërton në të çarat e shkëmbinjve, ose midis rrënjëve të pemëve.

Riprodhimi: Pjell një herë në vit, në dimrin e vonë, ose pranverë. Bën 3-10 këlyshë të verbër e të pambrojtur, të cilët maturohen në vitin e dytë ose të tretë të jetës. Mund të jetojnë më shumë se 10 vjet.

Zëri: Ulërima.

Должина: 1-1.6 м, тежина: 30-80 кг.

Опис: Предок е на домашното куче, со кое се вкрстува многу лесно и со кое може да биде заменето. Волците имаат подолга и помоќна муцка од којотот и од тој на златниот чакал, пошироки шепи, подолги нозе, и поголеми заби од кучињата. Обоеноста на волците варира според годишните времиња, од бела до сива, од златна кон жолта боја.

Состојба/Статус: Генерално, волкот беше најрспространетиот цицач во светот. Во Западна Европа денес се третира како загрозен вид. Во регионот не се третира така и може да се смета како објект на контролиран лов. Заканата вклучува борба со човекот за добитокот, претерана загриженост од јавноста во врска со опасноста од нив и распрсканоста на живеалиштата, при што пределите стануваат премногу мали за популации со долга издржливост.

Распространетост и живеалиште: Генерално, волкот беше најрспространетиот цицач во светот живеејќи на секое место на северната хемисфера. Сегашната распростанетост му е намалена: волците се појавуваат главно во дивите и далечни предели. Во регионот тој се сретнува во пред-планинските и во планинските области.

Исхрана: Волкот е месојад, омилени лов му се дивите цицачи, како срната, зајакот, јазовецот и др. Во случаеви на екстремен недостаток на храна, се храни и со корени и разни плодови.

Однесување: Активен е ноќе и на зајдисонце. Живее во глутници, предводени од еден мажјак и една женка, кои го создаваат потомството. Гради дувла во пукнатините на камењата или помеѓу корените на дрвјата.

Животен циклус: Глутниците вообичаено

создаваат единечно легло. Женката се окотува еднаш годишно, во доцна зима - пролет. Раѓа 3-10 младенчиња, слепи и незаштитени кои созреваат во втората или третата година. Можат да живеат повеке од 10 години.

Звук: завива.

Photo / Foto / Фотографиjа: © Ulrike Brütting

Canis lupus



30

StoneMarten

Shqarthi ose kun-adhja gushëbardhë

Кунабелка

Length: 40-55 cm, weight: 1-2.3 kg.

Description: Slender, long, short-legged mammal with brown fur, a white patch on the neck and a long and bushy tail. It is very similar to the European pine marten (Martes martes), which has a yellower neck.

Status: A common species not under threat.

Distribution and habitat: Widespread, occur-ring throughout much of Europe and central Asia. Frequently encountered in the region, inhabiting deciduous forests, open habitats, rocky areas and residential areas.

Diet: Feeds on rodents, birds and wild fruits.

Behaviour: Primarily moves in trees, but also on the ground. The litter is raised in old trees, rocky crevices, etc.

Reproduction: Mating occurs in summer and females have a litter the following spring. The 2-3 young mature one year after birth. They can live 7-8 years.

Vocalization: crackles.

Gjatësia: 40-55 cm, pesha: 1-2.3 kg.

Përshkrimi: Gjitar i hollë, i gjatë, me këmbë të shkurtra, gëzof ngjyrë kafe e njollë të bardhë mbi gushë si dhe bisht të gjatë leshtor. Ngjan shumë me zardafin e Europës - pine martin (Martes martes)- qafa e të cilit është më e verdhë.

Statusi: Lloj i përhapur, jo i rrezikuar.

Përhapja dhe habitati: Kunadhja është e përhapur gjerësisht dhe gjendet në pjesën më të madhe të Europës dhe Azisë Qendrore. Kunadhja ndeshet shpesh në të gjithë rajonin dhe jeton në pyjet fletorë, në habitate të hapura, në zona shkëmbore dhe pranë zonave të banuara.

Ushqimi: Kunadhja ushqehet me brejtës, shpendë dhe fruta të egra.

Sjellja: Lëviz kryesisht në drurë, por edhe në tokë. Këlyshët i rrit në drurë të vjetër, të çara shkëmbinjsh, etj.

Riprodhimi: Çiftëzohet në verë dhe femra pjell në pranverën e ardhshme. Bën 2-3 këlyshë që maturohen një vit mbas lindjes. Mund të jetojnë 7-8 vjet.

Zëri: Kërcitje.

Должина: 40-55 цм, тежина: 1-2.3 кг.

Опис: Куната белка е тенок, долг, кратконог цицач со кафено крзно, дамката на гушата е бела, а опашката долга и бушава. Сличен вид е Куната златка (Martes martes), но кај овој вид куна бојата на пегата на гушата е пожолта.

Состојба/Статус: Вообичаен вид кој не е загрозен.

Распространетост и живеалиште: Се

сретнува во цела Европа и централна Азија. Често се сретнува во регионот. Се појавува

во листопадните шуми, но и во отворени карпести области, како и покрај населени зони.

Исхрана: Се храни со глодари и птици, како и диви овошни плодови.

Однесување: Главно живеат по дрвја, но многу добро се движат и на земјата. Засолништето го градат на старите дрвја, пукнатините на карпите и др.

Животен циклус: Се парат преку летото, а женката раѓа следната пролет. Се размножува еднаш годишно. Раѓа 2-3 младенчиња, кои полово созреваат една година по раѓањето. Живее 7-8 години.

Звук: пукотина (мутиран глас).

Photo / Foto / Фотографиjа: © Lothar Lenz

Martes foina



31

EurasianBadger

Vjedullaose baldosa

Јазовец


Description: Short-legged and heavy set mammal with grey fur and characteristic black and white stripes on its face. Not easily confused with other species.

Status: Not endangered but hunted in some areas.

Distribution and habitat: Encountered though most of Europe, widespread through-out the region. More frequently encountered in forest areas, pastures, tree areas and agricultural land planted with cereal crops, vegetables, etc.

Diet: Opportunistic forager with an omnivo-rous diet, including fruit, nuts, bulbs, tubers, acorns, and cereal crops.

Behaviour: Mostly active at night and dusk, occasionally during the day. It rests and has its litter in an underground burrow.

Reproduction: Mating takes place once a year in late winter or early spring. The female has a litter of 1-5 blind and unprotected cubs which mature after 1-2 years.

Vocalization: strong grunts, roars and snores.


Përshkrimi: Gjitar me këmbë të shkurtra dhe me peshë të madhe. Ka gëzof ngjyrë gri dhe vija karakteristike të zeza dhe të bardha mbi fytyrë. Vjedulla vështirë se mund të ngatërro-het me specie të tjera.

Statusi: Jo e rrezikuar, por në disa zona trajto-het si kafshë gjahu.

Përhapja dhe habitati: Takohet në pjesën më të madhe të Europës. Në rajon është e përhapur në të gjithë territorin. Takohet më shpesh në zonat pyjore, kullota, pemishte dhe toka të mbjella me kultura bujqësore si drithëra, perime, etj.

Ushqimi: Vjedulla është kafshë që parapëlqen foragjeret, por ha gjithshka, përfshirë frutat, ar-rat, zhardhokët, kërcejtë, bohçet, dhe drithërat.

Sjellja: Lëviz zakonisht gjatë natës dhe muzgjeve, por ka raste edhe gjatë ditës. Pushon dhe mbarështon të vegjlit në shtroful-lat që i bën nën-tokë.

Riprodhimi: Shumohet një herë në vit, në dimrin e vonë ose fillimin e pranverës. Femra bën 1-5 këlyshë të verbër dhe të pambrojtur të cilët maturohen pas 1-2 vitesh.

Zëri: Hungërima, rënkime, dhe gërhima të forta.


Опис: Тоа е кратконог и тежок цицач со сиво крзно и препознатливо лице со ленти во црно-бела боја. Животно кое тешко може да се замени со друго животно.

Состојба/Статус: Не е загрозен вид, но во некои области е прогонуван.

Распространување и живеалиште: Се сретнува во најголемиот дел на Европа, распространет е на целата територија. Се сретнува почесто во шумските обла-сти, пасишта, градини и земја посадена со земјоделски култури, како посеви, градинарски култури и др.

Исхрана: Јазовецот е незаситен трагач сештојад, исхараната вклучува овошје, лешници, главици, израстоци, желади, и житни култури.

Однесување: Активни се особено ноќе и при зајдисонце, но во некои случаеви и преку денот. Дувлото го гради во засолниште покриено со тревки, или во подземни јами.

Животен циклус: Јазовецот се размножува еднаш годишно, во доцна зима или во рана пролет. Женката раѓа 1-5 слепи и незаштитени младенчиња. Младенчињата полово созреват по 1-2 години.

Звук: Силно гровтање, викање/рикање и ‘рчење.

Photo / Foto / Фотографиjа: © Lothar Lenz, © Tony Morris

Meles meles



EurasianLynx

Rrëqebulli Рис

Length: 80-130 cm, weight: 32 kg.

Description: Large cat with short tail and black spots on its greyish to reddish fur. Cubs easily distinguished from other cat species by the tufts of hair on their pointed ears.

Status: Rare and endangered. Threatened by illegal hunting. The small subpopulations remaining in Central Europe are isolated and suffer from habitat fragmentation.

Distribution and habitat: In Central Europe, the species survives only in some regions, one of them the southern Dinaric Mountains in Greece, Macedonia (FYR) and Albania. The subspecies of the region, the Balkan lynx, has a very small population of less than 100 individuals. Its occurrence has recently been proved by camera trapping in Mavrovo National Park. The lynx is most often found in coniferous forests mixed with bushes.

Behaviour: Mostly nocturnal and solitary. When food is scarce, it wanders in an area with a radius of 30 km.

Diet: Feeds on ungulates and other mammals, but also birds.

Reproduction: Reproduces once a year in early spring. The litter consists of 1-4 blind and hairy cubs maturing in the second year.

Vocalization: The lynx is rarely heard. It can snore and grunt.

Gjatësia: 80-130 cm, pesha: 32 kg.

Përshkrimi: Mace e madhe me bisht të shkurtër dhe njolla të zeza mbi gëzofin e përhimët në të kuqe. Këlyshët dallohen lehtë nga llojet e maceve të tjera nga xhufkat që kanë tek veshët të cilët i mbajnë të ngritur.

Statusi dhe habitati: Specie e rallë dhe në rrezik zhdukjeje. Kërcënohet nga gjuetia e paligjshme. Nën-popullatat e vogla, të mbetura në Europën Qendrore, janë të izoluara dhe vuajnë nga copëzimi i habitatit.

Përhapja dhe habitati: Në Europën Qendrore, speciet mbijetojnë vetëm në disa rajone. Një nga këto është pjesa jugore e maleve Dinarike në Greqi, Ish Republikën Jugosllave të Maqe-donisë dhe Shqipëri. Nën-specia e këtij rajoni, rrëqebulli i Ballkanit, ka një popullatë shumë të vogël me më pak se 100 individë. Kohët e fundit, kamerat e fshehta në Parkun Kombëtar të Mavrovës kanë regjistruar ekzistencën e kësaj specieje. Preferon pyjet halore dhe të përziera me shkurre.

Sjellja: Në përgjithësi lëviz natën dhe në vetmi. Kur ushqimi është i pamjaftueshëm, e kërkon në sipërfaqe me një rreze deri në 30 km.

Ushqimi: Rrëqebulli ushqehet me kafshë thundrake, gjitarë të tjerë, por edhe me shpendë.

Riprodhimi: Shumohet një herë në vit, në fillim të pranverës. Bën 1-4 këlyshë të verbër dhe të mbuluar me qime, të cilët maturohen në vitin e dytë.

Zëri: Dëgjohet rrallë. Gërhimë maceje dhe hungërimë.

Должина: 80-130 цм, тежина: 32 кг.

Опис: Рисот е голема мачка со куса опашка и црни точки на неговото сивкасто-црвеникаво крзно. Младите може да се разликуваат од другите видови мачки, по прамените косичка на врвовите од нивните уши.

Состојба/Статус: Рисот е редок и е во опасност од исчезнување. Загрозен е од незаконското ловење. Малите субпопулации во Централна Европа се изолирани и страдаат од распрсканоста на живеалиштата.

Распространетост и живеалиште: Во Централна Европа, овој вид преживува само во некои региони, еден од нив е на југот на Динарските планини во Грција, Македонија и Албанија. Балканскиот рис има многу мала бројност на својата популација, дури помалку од 100. Неговото наоѓалиште неодамна е докажано и регистрирано со камера во Националниот Парк Маврово во Република Македонија. Ги претпочитува четинарските шуми помешани со грмушки.

Однесување: Главно активен е ноќе и живее осамено. Во период на недостаток на храна тој талка во област со радиус од 30 км.

Исхрана: Рисот се храни со копитари и други цицачи, но исто така и со птици .

Животен циклус: Се размножува еднаш годишно, во рана пролет. Раѓа 1-4 слепи и со влакна покриени младенчиња, кои полово созреваат во втората година.

Звук: Гласот на рисот ретко се слуша. Тој може да ‘рчи и грофта.

Photo / Foto / Фотографиjа: © Richard Wilson, © Emmanuel Keller, © Emmanuel Keller

Lynx lynx



Wild Cat Macjae egër

Дива мачка


Description: The familiar housecat was once domesticated from the wild cat. It is medium-brown with black stripes. The wild cat may be confused with domestic cats, though it has a bushier tail.

Status: In the region, the wild cat co-occurs with its subspecies the European wild cat (Felis s. silvestris). Their numbers have dropped significantly in Europe, and the species is considered rare in the region. European popu-lations are in danger of hybridization with domestic cats.

Distribution and habitat: Very broad distribu-tion, and found throughout most of Africa, Europe, and part of Asia. Co-occurs with the subspecies European wild cat in the region. Prefers forest areas, bushes and open rocky areas, though it takes shelter.

Diet: Feeds on mammals, birds and other small animals.

Behaviour: Mostly active at night, searching for food.

Reproduction: Mating occurs once a year in early summer and occasionally a second or third time at the end of the year. The 1-8 blind cubs mature after 1 year. They can live 13-14 years.

Vocalization: similar to that of the cat.


Përshkrimi: Macja shtëpiake që njohim sot është rezultat i zbutjes së maces së egër. Macja e egër ka ngjyrë kafe jo të fortë me vija të zeza. Ajo mund të ngatërrohet me macet shtëpiake. Dallohet prej tyre nga bishti që e kanë më leshtor.

Statusi: Në rajon, macja e egër bashkëjeton me nën-speciet e maces së egër europiane (Felis s. sylvestris). Numri i tyre në Europë është pakësuar në mënyrë të ndjeshme. Në rajon konsiderohet specie e rallë. Popullatat në Europë janë të rrezikuara nga hibridizimi me macet shtëpiake

Përhapja dhe habitati: Macja e egër ka një përhapje shumë të gjerë. Ajo gjendet në pjesën më të madhe të Afrikës, Europës dhe në disa pjesë të Azisë. Në rajon, gjendet bashkë me nënspeciet Europiane të maces së egër. Parapëlqen zonat pyjore, shkurretat dhe zonat e hapura shkëmbore, por preferon vende të sigurta për t’u mbrojtur.

Ushqimi: Macja e egër ushqehet me gjitarë, shpendë dhe kafshë të tjera të vogla.

Sjellja: Lëviz për ushqim, në të shumtën e rasteve gjatë natës.

Riprodhimi: Çiftëzimi ndodh një herë në vit, në fillim të verës, dhe ndonjëherë, edhe për herë të dytë e të tretë, në fund të vitit. Bën 1-8 këlyshë të verbër të cilët maturohen pas një viti. Mund të jetojnë 13-14 vjet.

Zëri: I ngjashëm me atë të maces.


Опис: Познатата домашна мачка е припито-мена од дивата мачка. Таа е средно кафено обоена со црни линии. Дивата мачка може да се забуни со домашните мачки, но таа има побушава опашка.

Состојба/Статус: Во регионот дивата мачка се споредува со подвидот - Европска дива мачка (Felis s. silvestris). Нивниот број во

така редок вид во регионот. Популациите во Европа се во опасност од вкрстување со домашната мачка.

Распространетост и живеалиште: Дивата мачка има широко распростарнување и се наоѓа најмногу во Африка, Европа и делумно во Азија. Во регионот, се појавуваат подвидови на Европската дива мачка. Вообичаено претпочита шумски зони, грмушести и отворени карпести предели. Се засолнува, на пример, во купишта со дрва.

Исхрана: Се храни со цицачи, птици и други помали животни.

Однесување: Таа повеќе е активна ноќе, кога е во потрага по храна.

Животен циклус: Се размножува еднаш годишно, во рано лето, некогаш и по втор односно трет пат на крајот на годината. Раѓа 1-8 младенчиња слепи кои половата зрелост ја достигнуваат после една година. Можат да живеат 13-14 години.

Звук: Сличен со оној на мачката.

Photo / Foto / Фотографиjа: © Janelle Shane

Felis silvestris

34



Wild Boar Derri i egër Дива свиња

Length: 1.1-1.8m, weight: 50-350 kg.

Description: Ancestor of most domestic pig breeds, with dark brown fur. Young boars have darker stripes along the body and males show a strong crest and a visible bucktooth. The species can only be confused with straying domestic pigs.

Status: The species is not under threat, but its numbers in the region are decreasing. It is mostly encountered in the border areas of the region.

Distribution and habitat: Wide distribution range, and can be encountered in most of Europe and the region. Found in forest, grass-lands and agricultural areas.

Diet: Omnivorous, feeding on seeds, fruits, roots, mushrooms, worms, etc.

Behaviour: Can be encountered both at night and during the day.

Reproduction: Reproduces once a year in spring. The 3-12 young develop quickly and follow their mother. Usually maturing in the second year, they can live up to 20 years.

Vocalization: Grunts and squeals.

Gjatësia:1.1-1.8m, pesha: 50-350 kg.

Përshkrimi: Paraardhës i shumicës së llojeve të derrave shtëpiakë. Gëzofi i tyre është në ngjyrë kafe të errët. Këlyshët kanë vija më të errëta në gjithë gjatësinë e trupit, ndërsa meshkujt kanë një krifë të fortë dhe një dhëmb të dalë në nofullën e sipërme. Specia mund të ngatërrohet vetëm me derrat shtëpiakë që largohen nga shtëpitë për në pyll.

Statusi: Specie jo e kërcënuar, por numri i individëve të tyre në rajon është në zbritje. Takohet më së shumti në zonat kufitare të rajonit.

Përhapja dhe habitati: Derri i egër ka një shtrirje të gjerë dhe ndeshet në pjesën më të madhe të Europës. Gjendet edhe në rajon. Je-ton në pyje, fusha me bar, zona bujqësore, etj.

Ushqimi: Derri i egër ha gjithçka: fara, fruta, rrënjë, kërpudha, krimba etj.

Sjellja: Lëviz natën dhe ditën.

Riprodhimi: Shumohet një herë në vit, në pranverë. Bën 3-12 këlyshë që zhvillohen shpejt dhe ndjekin nënën e tyre. Zakonisht, maturimi ndodh në vitin e dytë. Jetojnë deri në 20 vjet.

Zëri: Hungërimë dhe klithma.

Должина: 1.1-1.8 м, тежина: 50-350 кг.

Опис: Дивата свиња е предок на домашната раса на свиња. Нејзиното крзно е со темно кафена боја. Младенчињата имаат темни линии по должина на телото, додека мажјакот има изразена грпка и забележлив испапчен заб. Овој вид на дива свиња може да биде заменет единствено со домашната свиња која заталкала.

Состојба/Статус: Видот не е под за-кана, но неговиот број во регионот е во опаѓање. Се сретнува воглавно, но ретко, во пограничните области на регионот.


Дивата свиња има широк опсег на распространетост, може да се сретне во најголемиот дел на Европа, како и во регионот. Се појавува во шумски, тревести и земјоделски области.

Исхрана: Дивата свиња јаде се, хранејќи се со семиња, овошни плодови, корења, печурки, црви и др.

Однесување: Може да се сретне и ноќе и во текот на денот.

Животен циклус: Дивата свиња се размножува еднаш годишно напролет. Раѓа 3-12 младенчиња кои се развиваат брзо и ја следат својата мајка. Вообичаено половата зрелост ја достигнуваат во втората година, можат да живеат над 20 години.

Звук: грофтање и пискање.

Photo / Foto / Фотографиjа: © Ulrike Brütting, © Ulrike Brütting, © Marieke IJsendoorn-Kuijpers

Sus scrofa

35



Roe deer

Capreolus capreolus

Kaprolli Срна

Length: 0.9-1.3 m, weight: 15-35 kg.

Description: A relatively small deer. In sum-mer its colour is grey to red, becoming greyer in winter. The young are densely spotted. The males have small, branched and spiny horns.

Status: Generally not endangered in Europe. In the region, its population is under pressure from forest destruction and fragmentation, and hunting.

Distribution and habitat: Occurs in most of Europe, occupying a wide range of habitats, including deciduous, mixed or coniferous forests, pastures, and arable land.

Diet: Feeds mainly on leaves, grass, buds and fruits.

Behaviour: Active at dusk and night, but also during the day if undisturbed. It builds no nest but hides its young in shrubs. It is mainly found in dense forest areas, hiding during the day and appearing at dusk to search for food. In winter, can gather in groups of up to 100.

Reproduction: Reproduces once a year in early summer. The 1-2 young are active im-mediately after birth. They are mature in the second year, and can live up to 15 years.

Vocalization: Both sexes bray.

Gjatësia: 0.9-1.3m, pesha: 15-35 kg.

Përshkrimi: Specie me përmasa relativisht të vogla. Në verë ngjyra e tij është gri në të kuqe, kurse në dimër bëhet gri më e errët. Këlyshët janë me shumë pulla. Meshkujt kanë brirë të vegjël, të degëzuar dhe me maja.

Statusi: Në përgjithësi, i pa kërcënuar në Europë, kurse në rajon popullata e tij është nën presion nga shkatërrimi dhe fragmentimi i pyjeve, si dhe nga gjuetia.

Përhapja dhe habitati: Takohet në pjesën më të madhe të Europës. Zë një variacion të gjerë habitatesh, duke përfshirë pyjet gjetherënës, të përziera, pyjet e ahut, kullotat dhe tokën e punuar.

Ushqehet: Kryesisht me gjethe, barishte, sythe dhe fruta.

Sjellja: Lëviz dhe ushqehet gjatë muzgut dhe natën, por edhe ditën, kur nuk është i shqetësuar. S’ka fole, por i fsheh të vegjlit në kaçube shkurresh. Gjendet zakonisht në pyje dhe zona pyjore me dendësi të madhe, fshihet ditën dhe shfaqet në muzg për t’u ushqyer. Mund të gjendet në grupe deri në 100 krerë në dimër.

Riprodhimi: Shumohet një herë në vit, në fil-lim të verës. Bën 1-2 keca që zakonisht ngrihen në këmbë menjëherë pas lindjes. Maturohen në vitin e dytë dhe mund të jetojnë deri në 15 vjet.

Zëri: Për të dy sekset: pëllitja.


Опис: Срната е релативно мала. Во лето има чисто сива кон црвена боја, која посивува во зима. Младенчињата се со густи пеги. Машките единки имаат мали, разгранети и шилести рогчиња.

Состојба/Статус: Видот воглавно не е загрозен во Европа, додека во регионот неговата популација е под притисок како последица од уништување на шумите и расфрленоста како резултат на нивното ловење.

Распространетост и живеалиште: Се сретнува во поголемиот дел на Европа. Живее во многу разновидни живеалишта, како што се мешани шумски области или четинарски шуми, пасишта, и обработливо земјиште.

Исхрана: Се храни главно со листови, тревки, пупки и овошни плодови.

Однесување: Активна е при зајдисонце и ноќе, но исто така и преку денот доколку е невознемирувана. Нема гнездо (засолниште) но, своите младенчиња ги крие во грмушките. Главно може да се најде во густи шумски области, се крие во текот на денот и се појавува на зајдисонце за да бара храна. Овој вид во зима се собира во групи и до 100 срни заедно.

Животен циклус: Се размножува еднаш годишно, во рано лето. Раѓа 1-2 младенчиња кои се активни веднаш по раѓањето. Половата зрелост ја достигнуваат во втората година и можат да живеат до 15 години.

Звук: Двата пола рикаат/трубат.

Photo / Foto / Фотографиjа: © Philippe Boissel, © Troise Carmine

36



NorthernChamois

Dhia e egër Дива коза

Length: 1.1-1.8 m, weight: 35-50 kg.

Description: The Northern chamois is an endangered inhabitant of the mountainous pas-tures of the region. The adults of this goat-like mammal have two short horns and a white face with two black stripes. In summer, its fur is light grey while in winter it looks almost black.

Status: The Balkan population, which has been isolated for about 100 years, is small and endan-gered. Populations are threatened by poaching, predation by feral dogs, habitat fragmentation and tourism.

Distribution and habitat: The species is widespread in Europe. The Balkan subspecies Rupicapra r. balcanica inhabits most of the mountainous regions of Albania and Bulgaria. The population numbers several thousand. The animal is encountered on mountains, steep and rocky mountainous cliffs and forests. Habitats also include alpine meadows, mixed broadleaf woodland, and coniferous woodland.

Diet: Feeds on grasses, herbs, leaves, fruits, etc.

Behaviour: Sociable, living in small groups in summer and gathering in larger groups of up to 100 individuals in winter. Females and young oc-cur in flocks of 5-30 animals, while adult males tend to remain solitary for most of the year.

Reproduction: Reproduces once a year in spring. The 3-12 young grow quickly and can soon follow the adults. They mature in the sec-ond or third year, and can live up to 20 years.

Vocalization: Grunts and squeals similar to domestic goat.

Gjatësia: 1.1-1.8 m, pesha: 35-50 kg.

Përshkrimi: Është banor i rrezikuar i kullotave të zonave të larta të rajonit. Të rriturit e këtij gjitari që ngjan me dhinë kanë dy brirë të shkurtra, fytyrë ngjyrë të bardhë me dy vija të zeza. Në verë gëzofi është ngjyrë gri e hapur dhe në dimër bëhet thuajse i zi.

Statusi: Popullata e dhive të egra të Ballkanit, që ka qenë izoluar për rreth 100 vjet, është e vogël dhe e rrezikuar. Popullatat janë të kërcënuara nga konsumi për mish, si nga njerëzit dhe nga qentë, copëzimi i habitatit dhe aktivitetet turistike.

Përhapja dhe habitati: E përhapur në Europë.

Nën-speciet e Ballkanit (Rupiccapra rupicapra balcanica) jetojnë në shumicën e rajoneve malore të Shqipërisë dhe Bullgarisë dhe janë të pranishme në gjithë rajonin.

Popullatat kanë disa mijëra individë. Jetojnë në masivet malore, rrëpira, shkëmbinjtë dhe pyjet, por edhe në kullotat alpine, pyjet e përziera dhe zonat e mbjella me pemë halore.

Ushqimi: Në përgjithësi ha gjethe, bar, fruta, etj.

Sjellja: Dhitë e egra janë të shoqërueshme, je-tojnë në tufa të vogla në verë dhe bashkohen në tufa me mbi 100 krerë në dimër. Femrat dhe të vegjlit gjenden në tufa me nga 5-30 kafshë, ndërsa meshkujt e rritur priren të qëndrojnë të vetmuar në pjesën më të madhe të vitit.

Riprodhimi: Shumohet një herë në vit, në pranverë. Bën 3-12 keca që zhvillohen shpejt dhe ndjekin dhinë e rritur. Maturohen në vitin e dytë ose të tretë dhe mund të jetojnë deri 20 vjet.

Zëri: Hungërimë dhe klithma të ngjashme me dhinë e butë.


Опис: Дивата коза преставува загрозен жител на планинските пасишта на регионот. Возрасните од оваа коза, како цицачи, имаат два кратки рога и бело лице со две црни ленти. Се наоѓа во изолирани колонии. Преку летото крзното на козата и е светло сивкасто додека во зима изгледа речиси црно.

Состојба/Статус: Балкансите популации од дивата коза, кои биле изолирани околу 100 години, се мали и загрозени. Популациите се загрозени од ловокрадците на дивеч, од предаторите, со фрагментирање на живеалишта и туристичките активности.

Распространетост и живеалиште: Распространета е во Европа. Балканскиот подвид Rupicapra r. balcanica, се сретнува во планинските региони во Албанија и Бугарија, и присутна е во регионот. Вкупната бројка на оваа поулација е околу илјадници единки. Животното се сретнува на планините, на стрмните и карпести планински високи врвови, гребени и во шумите. Живеалиштата исто така вклучуваат алпски пасишта, мешани пространства со широколисни и четинарски дрва.

Исхрана: Се храни со тревки и растенија, листови, овошни плодови и др.

Однесување: Дивите кози се дружељубиви, во лето живеат во мали групи, кои преку зимата се соединуваат во поголеми групи (стада) со над 100 единки. Женките и младенчињата се појавуваат во стада од 5-30 животни, додека возрасните мажјаци се стремат да останат осамени во поголемиот дел од годината.

Животен циклус: Се размножува еднаш годишно на пролет. Раѓа 3-12 младенчиња (јариња), кои бргу се развиваат и можат да ја следат возрасната коза. Полово созреваат во втората или третата година и можат да живеат и до 20 години.

Звук: Рикање (гровтање) и пискање слично како домашната коза.

Photo / Foto / Фотографиjа: © David Chalaron, © Stefano Caldera

Rupicapra rupicapra



GriffonVulture

Shkaba Белоглав мршојадец

Length: 95-110 cm, wingspan: 255-280 cm.

Description:

without plumage. Typically flies with wings stretched out, and rarely flaps its wings, so its silhouette appears very large. It has a sharp, triangular tail, small head and narrow long beak. In young birds, the dark brown body contrasts with lighter areas under wings. Distinguished from other vultures and griffons by its light brown body, and dark brown ends of the wings and tail.

Distribution and habitat: Prefers open, dry valleys or plateaus which are suitable for searching for carrion. Takes flight and dives time after time. Known as a colonial nest

of its nesting in the region.

Reproduction: Builds nests from twigs, 60 – 100 cm in diameter on mountain cliffs in rock niches, often in scattered colonies of 10-20 pairs. The female usually lays a single egg at

days. Young can fly after 3-4 months.

Diet: Carrion, leftovers in waste piles, etc.

Vocalization: Makes hissing and grunting sounds when feeding in groups on carcasses. Otherwise silent.

Gjatësia: 95-110 cm, krahët e hapur: 255-280 cm

Përshkrimi: Grabitqar me fluturim madhësh-

qafa është me push të bardhë ose e zhveshur nga puplat. Silueta në fluturim duket mjaft e madhe për shkak të fluturimit me krahë të hapur, që rrallë i mbledh. Ka bisht trekëndor të mprehtë, kokë të vogël dhe sqep të ngushtë dhe të gjatë. Tek të vegjlit, trupi me ngjyrë kafe të errët kontraston me ngjyrën e çelët të pjesëve poshtë krahut. Dallohet nga shpendët e tjerë grabitqarë prej ngjyrës kafe të lehtë të trupit dhe nga kafja e errët e fundit të krahëve dhe të bishtit.

Përhapja dhe habitati : Parapëlqejnë lugina të hapura, të thata ose rrafshnalta nga ku mund të shohin kërmat. Ngjiten në fluturim dhe zbresin herë pas here. Njihen si folezuese koloniale të zonave shkëmbore, por aktualisht ekzistojnë vetëm prova sporadike të folezimit të tyre në rajon.

Riprodhimi: I ndërtojnë foletë me shkarpa buzë shkëmbinjve, ose nëpër guva në shpatet e rrëpirëta të maleve, shpesh në koloni të shpërndara me 10-20 çifte. Foletë zakonisht kanë një diametër prej 60-100 cm. Femra pjell zakonisht 1 vezë në fund të shkurtit. Ngrohja zgjat 48-54 ditë. Të vegjlit arrijnë të fluturojnë pas 3-4 muajsh.

Ushqimi: Kërma, hedhurinat nëpër pirgjet e plehrave, etj.

Zëri: Fishkëllima dhe hungërima kur ushqe-hen në grup me skelete e kërma. Pjesën tjetër të kohës e kalon në heshtje.

Должина: 95-110 цм, распон на крилја: 255-280 цм.

Опис:

бел или без пердуви. Заради растегнатото летање и реткото мавтање на крилјата, неговата силуетата изгледа доста голема. Тој има триаголна и заострена опашката, мала глава, тесен и издолжен клун. Кај младите птици телото е со темно кафеава боја наспроти светлите подкрилја. Од другите мршојадци и грабливки, овој вид може да се разликува по неговото светло кафено тело, чии крилја и опашка се темно кафени кон краевите.


Претпочитува отворени, суви долини или висорамнини кои се погодни за

како колонијален градител на гнездата

многу повремена евиденција за неговото гнездење.

Животен циклус: Се вгнездуваат на високите планински врвови покрај карпите или во каменити пукнатини, почесто во распрскани колонии со по 10-20 парови. Гнездото со пречник од 60-100 цм. се состои од купче суви гранки. Женката вообичаено

инкубацијата (квачењето на јајцата) трае

летаат после 3-4 месеци.

Исхрана: Лешови, со отпадоци, ѓубре идр.

Звук: Свирка и грофта кога групно се храни со лешеви. Инаку е молчалива птица.

Photo / Foto / Фотографиjа: © Adam Kumiszcza, © David Chalaron

Gyps fulvus



NorthernGoshawk

Јастреб кокошкар


Description:

powerful vulture with wide wings and long

about the same size as females of the Eurasian sparrowhawk (Accipiter nisus). In comparison to this similar species, the Northern goshawk has a rounded tail form and a broader base of the tail. Adult birds have white eyebrows and are grey to blue (males) and dark grey (females) on the upper part, while their lower part is white with grey stripes. Young birds are brown on the upper part and white with dense stripes on the lower part of their body. Usually flies at the height of the tree-tops, with little wing movement.

Distribution and habitat: Northern goshawks are encountered in coastal areas in winter, and in mountainous coniferous forests where they build their nests in summer.

Reproduction: Build massive nests placed on trees 10-20 m above the ground which they use for several years. Female lays 3-4 eggs, incubation lasts 35-38 days and young birds are able to fly after 35-42 days.

Diet: Birds and mammals the size of a rabbit or pheasant.

Vocalization: Mostly silent during non-nesting period. During the nesting period, cries are usually heard at dawn. They are very similar to the cries of the Eurasian sparrowhawk, but louder and at a lower tone, with slow titters “kya-kya-kya”.

Gjatësia krahët e hapur: 93-127 cm.

Përshkrimi: Shpend mishngrënës që nuk

gjerë dhe bisht të gjatë. Femrat janë më të mëdha se meshkujt. Meshkujt e rritur kanë përmasa të krahasueshme me femrat e Gjeraq-inës së Euroazisë (Accipiter nisus). Në krahasim me këtë specie të ngjashme, gjeraqina e veriut ka formë të rrumbullakosur dhe bazë më të gjerë të bishtit. Të rriturit në pjesën e sipërme të syrit kanë ngjyrë gri në të kaltër (meshkujt) dhe gri të errët (femrat), kurse pjesa e poshtme është ngjyrë e bardhë e vijëzuar me gri. Të veg-jlit në pjesën e sipërme të trupit janë ngjyrë kafe, dhe ngjyrë të bardhë me shumë vijëzime në pjesën e poshtme. Zakonisht fluturojnë në lartësinë e majave të pemëve me lëvizje të pakta të krahëve.

Përhapja dhe habitati: Gjatë dimrit hasen në zonën bregdetare dhe në verë takohen në drurët halorë të zonave malore ku ato ndër-tojnë foletë e tyre.

Riprodhimi: Ndërtojnë fole masive në pemë, në lartësi rreth 10-20m të cilën e përdorin për disa vjet me radhë. Pjellin 3-4 vezë. Ngrohja e tyre zgjat 35-38 ditë dhe të vegjlit arrijnë të fluturojnë pas 35-42 ditësh.

Ushqimi: Shpend dhe gjitarë me përmasat e lepurit ose të fazanit.

Zëri: Jashtë kohës së ngrohjes së vezëve janë të heshtur. Thirrjet dëgjohen kryesisht në agim dhe janë shumë të ngjashme me ato të gjer-aqinës së shkurtës (Eurasian sparrowhawk), por më të forta, me ritëm më të ulët dhe me një kukurisje më të avashtë “kja-kja-kja”.


Опис: Птици кои се постојани жители, голема и силна грабливка со широки крилја и долг опаш. Женките се поголеми

големината наликуваат на женките од Јастребот врапчар (Accipiter nisus). Во споредба со многу сличниот јастреб врапчар, јастребот кокошкар има кружна форма на опашката која е широка во основата. Возрасните птици имаат бели веѓи и се со сива до сина боја (машките) и темносива (женките) во горниот дел, во долниот дел се со бела боја со сиви линии. Младите единки во горниот дел се со кафена и бела боја и со густи линии во долниот дел. Вообичаено летаат на висина на врвовите од дрвата, со лесно мавтање на крилјата.

Распространетост и живеалиште: Преку зимата се сретнуваат во крајбрежниот појас, а преку летото се сретнуваат во четинарските шуми каде и ги градат своите гнезда.

Животен циклус: Градат масивно гнездо сместено на дрва со висина од околу 10-20 м над земјата кое го користат неколку години. Женките несат 3-4 јајца, чија инкубација трае 35-38 дена и младите пилиња се способни да летаат после 35-42 дена.

Исхрана: Со птици и цицачи со големина на зајак или фазан.

Звук: Кога не им е период на гнездење претежно се тивки. Во период на гнездење, викањата вообичаено се слушаат во зори. Викањата се многу слични со оние на јастребот врапчар, но погласни се и со понизок звук на цивкање “кја-кја-кја“.

Photo / Foto / Фотографиjа: © Mattia Consonni, © Peter Schmidt

GjeraqinaAccipiter gentillis



GoldenEagle

Shqiponjae malit

Златенорел


Description: Prominent bird of prey, common in mountainous areas in the region. It has great flight capacities and high speed of manoeuvr-ing. Easily distinguishable from afar due to its long neck, long and wide tail and long wings. Adults have yellow feathers on the neck and head and are totally brown with lighter stripes on the upper part of their wings. Juveniles with white tail base and white areas on the wings are easily distinguished from adults.

Distribution and habitat: Prefers rocky mountainous areas.

Reproduction: Rock and tree breeder. Female lays two eggs with brown-reddish spots. Nest-ing begins in April and incubation lasts nearly six weeks. Often only one of the juveniles survives the first 11 weeks, reaching fully-fledged state.

Diet: Consists mainly of rabbits and partridges, also dead cattle, young of mammals and car-rion.

Vocalization: Yelping sounds “kyeck-yeck-yeck....”.

Gjatësia: 76-89 cm, krahët e hapur: 190-227 cm.

Përshkrimi: Zog mishngrënës shumë i njohur. Ndeshet rëndom në zonat malore të rajonit. Ka aftësi të mëdha fluturuese dhe shpejtësi të madhe manovrimi. Dallohet lehtë edhe në distanca të largëta falë qafës së gjatë, bishtit të gjatë dhe të gjerë si dhe gjatësisë së krahëve. Të rriturit kanë pupla të verdha në qafë dhe në kokë dhe janë krejtësisht bojë kafe, me shirita të zbehtë në pjesën e sipërme të krahëve. Të vegjlit kanë njolla të bardha në krahë dhe në bazën e bishtit, çka i bën lehtësisht të dal-lueshëm nga të rriturit.

Përhapja dhe habitati: Parapëlqejnë mjediset malore dhe shkëmbinjtë.

Riprodhimi: Riprodhohet në shkëmbinj dhe në pemë. Femra pjell dy vezë, me pulla kafe-në të kuqe. Folezimi nis në prill dhe ngrohja e vezëve zgjat afro gjashtë javë. Shpesh vetëm një nga të vegjlit u mbijeton 11 javëve të para, dhe arrin të rritet plotësisht.

Ushqimi: Përbëhet kryesisht nga lepuj dhe thëllëza, por dhe nga bagëti të ngordhura, gjitarë të vegjël dhe kërma.

Zëri: Në trajtën e kuisjeve”kjek-jek-kjek...”.


Опис: Величенствена птица, типичен за планинските области во регионот. Има големи летачки способности и голема брзина на маневрирање. Од далечина можат да му се забележат долгиот врат, долгата и широка опашка и долгите крилја. Возрасните имаат жолти пердуви на вратот и на главата и се целосно кафени со светли линии на горните делови на нивните крилја. Младенчињата се со бела опашка во основата и бели пеги на крилјата, и многу лесно се разликуваат од возрасните единки.

Распространетост и живеалиште: Претпочитува камени планински области.

Животен циклус: Се размножува на карпести предели и дрвја. Женката по-ложува две јајца со кафено-црвенкасти точки. Вгнездувањето почнува во април а инкубацијата на јајцата трае околу шест недели. Често само едно од младенчињата ги преживува првите 11 недели, достигнувајќи состојба кога веќе може да лета.

Исхрана: Исхраната главно се состои од зајаци и еребици, лешеви од добиток, младенчиња на други цицачи и други лешеви.

Звук: Звуци на завивање “кјецкјецкјец....“.

Photo / Foto / Фотографиjа: © Ed Post, © Ed Post, © Patricia Bruno

Aquila chrysaetos



LesserKestrel

Skifterikthetraverdhë

Степска ветрушка


Description: Small, elegant falcon. It is very similar to the common kestrel (Falco tinnun-culus), but with a different cry, shorter tail and wings, blue-grey head and the upper wings of the male, and usually yellow to dark auburn chest and yellow claws.

Distribution and habitat: Mostly encoun-tered in the region during migration in large groups of 10-100 individuals. There is only

individuals have been observed in the region during the nesting season.

Reproduction: Nests in colonies, in cities on

Nests are placed in sheltered rock corners or building crevices.

Diet: Insects captured on the ground, and in the air flying with slight dives.

Vocalization: Three-syllable, easily distin-guishable songs “che-che-che” similar to the call of the common kestrel, though more rapid and tweedy.


Përshkrimi: Skifter i vogël, elegant. Është shumë i ngjashëm me skifterin kthetrazi (Falco tinnunculus) por dallon prej tij nga thirrja, bishti dhe krahët që janë më të shkurtër, koka dhe pjesa e sipërme e krahëve që janë në ngjyrë të kaltër në gri tek mashkulli, si dhe nga kraharori shpesh në ngjyrë të verdhë në të kuqërremtë të errët, dhe mbi të gjitha nga kthetrat që i ka të verdha.

Përhapja: Në rajon hasen kryesisht gjatë shtegtimit, në tufa të mëdha shpesh të përbëra nga 10-100 individë. Folezimi vërehet në raste sporadike, por individë të veçantë janë parë në rajon gjatë periudhës së folezimit.

Riprodhimi: Shumohen në koloni, mbi ndërtesat e qyteteve, në shkëmbinj, rrëpira, rrënoja etj., zakonisht në ultësira. Folezon në qoshe të mbrojtura shkëmbinjsh ose në të çara ndërtesash.

Ushqimi: Hanë insekte që i kapin në tokë si dhe në ajër me pikiata të lehta.

Zëri: Thirrje trerrokëshe qartësisht të dal-lueshme “çe-çe-çe”, të ngjashme me serinë e tingujve të skifterit kthetrazi, ndonëse më të shpejta dhe më cicëruese.


Опис: Мала елегантна ветрушка. Многу е сличена со обичната ветрушка (Falco tin-nunculus), но со различен крик, пократкa опашка и крилја, сино-сивкаста глава и повисоки крилја кај мажјаците, обично со жолто до темно костенливи гради и жолти канџи.

Распространетост и живеалиште: Во регионот главно се сретнуваат за време на миграција, во големи јата од 10-100 единки. Има само повремена евиденција

се забележени во регионот за време на вгнездувањето.

Животен циклус: Се размножуваат во колонии, на пр. по градовите на зградите,

се вгнездуваат по долини. Гради гнезда во ќошиња на згради или пукнатини на згради.

Исхрана: Инсекти фатени на земја, шетајќи, и во воздухот летајќи со лесно приземјување.

Звук: Три слога, јасно препознатлив звук “че-че-че“ слично на гласот со серијата кратки тонови на обичната ветрушка, иако се побрзи и поцивкасти.

Photo / Foto / Фотографиjа: © Luís Semedo, © Joaquim Antunes , © Joaquim Antunes

Falco naumanni

< VULNERABLE >

VU

41



WesternCapercaillie

Gjelii egër

Голем тетреб

Tetrao urogallus


Description: Very large, males are darker and three times larger than females. Takes flight with loud wing flapping. Flights are short, quick and straight. Species is famous for the impressive courtship behaviour of males, their long neck held straight and tail raised when strutting. Male has a heavy, curbed yellow beak. Females are brown with black stripes on the chest.

Distribution and habitat: Occurs in moun-tainous areas, coniferous or mixed forests, rocky habitats with old pine trees, etc. At the end of spring, the birds come down to meadows where males display their courtship behaviour.

Reproduction: Nesting begins by the end of April. Females lay 7-11 eggs, incubation lasts 24-26 days and young are able to take short flights when they are 2-3 weeks old. They are fully capable of flying after 2-3 months.

Diet: Feeds on pine and fir needles, leaves and flowers.

Vocalization: Usually in the evening their

call is a slow and repeated cackle “grack”. At dawn, song consists of two cracking sounds which accelerate to a sound “cork-pop” im-mediately followed by sharp whistles and

seconds and can be heard at distances of up to 200-300 m.


Përshkrimi: Shpend shumë të mëdhenj. Meshkujt janë me ngjyrë të errët dhe tre herë më të mëdhenj se femrat. Ngjiten në fluturim me zhurmë shumë të fortë të krahëve. Flutu-rimet janë të shkurta, të shpejta dhe në vijë të drejtë. Gjeli i egër është i famshëm për sjelljen e mahnitshme flirtuese të meshkujve, qafën e gjatë që e mban drejt dhe bishtin e ngritur kur krekoset. Mashkulli ka sqep të rëndë, të përku-lur, me ngjyrë të verdhë. Femrat janë ngjyrë kafe me vija të zeza në kraharor.

Përhapja dhe habitati: Jetojnë në zona malore, në pyje halorë ose të përzier, zona me pisha të vjetra në vende shkëmbore, etj. Në fund të pranverës zbresin në livadhe ku mesh-kujt bëjnë paradat flirtuese.

Riprodhim: Folezimi nis nga fundi i prillit.

Femra lëshon 7-11 vezë, inkubacioni zgjat 24-26 ditë dhe të vegjlit janë të aftë për fluturime të shkurtra kur mbushin moshën 2-3 javore. Janë të aftë të fluturojnë plotësisht pas 2-3 muajsh.

Ushqimi: Hanë hala pishe dhe bredhi, gjethe dhe gonxhe lulesh.

Zëri: Në mbrëmje dëgjohet kënga “ko-krek-korok”. Meshkujt kanë një kakarisje të ngadaltë e të përsëritur “grak”. Në agim, kënga përbëhet nga tinguj dysh kërcitës, që përshpejtohen në një tingull që dëgjohet si ”kork-pop”, të sho-qëruara menjëherë nga fërshëllima të mprehta dhe rrahje të zhurmshme të krahëve. E gjithë kënga zgjat 5-7 sekonda. Mund të dëgjohet deri në 200-300 m largësi.


Опис: Многу големи, мажјаците се потемни и три пати поголеми од женките. Летаат со силен звук на тапкање на крилјата. Летањата се куси, брзи и праволиниски. Познати се по впечатливите додворувања на мажјаците, нивниот долг врат е во исправена положба и издигнат опаш кога се шепури. Мажјаците имаат тежок, рабест жолт клун. Женките се кафени со црни ленти на градите.


Се појавуваат во планински области, во четинарски или мешани шуми, претпочитуваат карпести живеалишта со стари борови дрвја, итн. Кон крајот од пролетта птиците се симнуваат во ливадите каде машките единки го покажуваат своето додворувачко однесување.

Животен циклус: Вгнездувањето почнува

кон крајот на месец април. Женката положува 7-11 јајца, инкубацијата трае 24-26 дена и младенчињата се способни за куси летови кога ќе наполнат 2-3 недели. Способни за летање се после 2-3 месеца.

Исхрана: Се хранат со борови и елови иглички, листови и цветови.

Звук: Вообичаено во приквечерината

крикот на машките единки е едно бавно и повторливо гакање “грак“. Во зората, при разденувањето, песната се состои од двa пукотнички звука, кои се забрзуваат во еден звук “корк-поп“ веднаш проследени со остро свиркање и бучно тапкање на

и може да се слушне и до 200-300 м оддалеченост.

Photo / Foto / Фотографиjа: © Stefan Johansson

42



RockPartridge

Thëllëzae malit

Еребица камењарка


Description: Lives in groups. Similar to other partridges, only differing in its white throat and a visible black bordering line between

line which can be seen at the bottom of upper jaw.

Distribution and habitat: Typical bird of south-facing steep, dry mountains with low vegetation.

Reproduction: Nesting period begins at the end of April and lasts until June. The female lays 8-14 eggs and incubation lasts 24-26 days. Young are able to take short flights after 7-10 days and fly easily after 50-60 days.

Diet: Plants and insects.

Vocalization: Territorial songs are a usually very loud cooing in short and irregular series, interrupted by a series of “chi-check-pe-ti-check”.


Përcaktimi: Jeton në grupe. Specia është e ngjashme me thëllëzat e tjera. Ndryshon prej tyre nga grykorja e bardhë me një bordurë ndarëse me ngjyrë të zezë midis grykës dhe qafës, nga vetullat e bardha dhe të ngushta të cilat shpesh përshkojnë pjesën ballore dhe një vijë e vogël e zezë që mund të dallohet në fund të nofullës së sipërme.

Përhapja dhe habitati: Shpend tipik i vendeve malore të pjerrëta me orientim nga jugu, maleve të zhveshur, me bimësi të pakët.

Riprodhimi: Folezimi ndodh nga fundi i prillit deri në qershor. Femra lëshon 8-14 vezë dhe periudha e inkubacionit zgjat 24-26 ditë. Të vegjlit janë të aftë për fluturime të vogla në moshën 7-10 ditore dhe të aftë të fluturojnë plotësisht pas 50-60 ditësh.

Ushqimi: Bimë dhe insekte.

Zëri: Thirrjet tokësore janë zakonisht tinguj shumë të fortë grykorë, në seri të shkurtra e të çrregullta, që ndërpriten nga një seri ”çi-çek-pe-ti-çek”.


Опис: Живеат во групи. Видот е сичен со другите еребици, се разликува од нив единствено по белото грло и една видлива црна гранична линија помеѓу вратот и

која може да се забележи во долниот дел на горната вилица.

Распространетост и живеалиште: Типична птица на стрмнините свртени кон југ, суви планини со ниска вегетација.

Животен циклус: Периодот на гнездење започнува кон крајот на април и трае до јуни. Женката положува 8-14 јајца и инкубацијата трае од 24- 26 денови. Младенчињата се способни за кратки летови на возраст од 7-10 дена а полесно летаат после 50-60 дена.

Исхрана: растенија и инсекти.

Звук: Територијалните песни вообичаено се многу гласни гугања во кратки и неправилни серии, прекинувани од една серија “чи-чек-пе-ти-чек“.

Photo / Foto / Фотографиjа: © Ulrike Brütting

Alectoris graeca

43



EurasianWoodcock

Шумска шљука

Scolopax rusticola

Shapka


Description: Usually seen at dusk when they fly out of their nests hidden in a forest. Feeds in the evening while during the day remains calm and hiding, unless the weather is very cold. Similar to the common snipe (Gallinago gallinago) though it has a much larger and heavier body, with a strong beak and dark cross-wise stripes across the head. Its plumage is a beautiful of mix of brown, yellow and grey. It has very large eyes quite uncommon

wings are wide and pointed.

Distribution and habitat: Lives in wet forests, open swamps or shrub meadows, broad-leaved oak and mixed forests, canals and swampy lands with scattered shrubs. Nests are usually on the ground.

Reproduction: Sporadic evidence of nesting in the region.

Diet: Mostly feeds on worms.

Vocalization: Usually resembles a sharp whistle.


Përshkrimi: Zakonisht i sheh kur bie muzgu, në kohën kur fluturojnë nga streha e tyre e fshehtë në pyll. Ushqehen në mbrëmje, ndërsa gjatë ditës qëndrojnë të qetë dhe të fshehur, përveçse kur moti është i ashpër. Ngjajnë me shapkën e ujit (Gallingo gallingo), por janë shumë më të mëdha në trup dhe më të rënda në peshë. Kanë sqep të fortë dhe vija të tërthorta e të errët nëpër kokë. Puplat janë një përzierje e bukur e ngjyrave kafe, e verdhë dhe gri. Kanë sy shumë të mëdhenj çka është e pazakontë për shpendët e tokës. Fluturimi i tyre është i shpejtë dhe i fuqishëm. Krahët i kanë të gjerë dhe me majë.

Përhapja dhe habitati: Jetojnë në pyje të lagësht, moçale të hapura, lëndina me shkurre, dushkaja, pyje të përziera, kanale dhe toka moçalore me shkurre të shpërndara. Foletë i kanë zakonisht në tokë.

Riprodhimi: Shumimi në rajon vërtetohet vetëm në raste sporadike.

Ushqimi: Kryesisht krimba.

Zëri: I ngjan zakonisht një fishkëllime të mprehtë.


Опис: Вообичаено можат да се видат приквечер, во време кога полетуваат од своите гнезда скриени во шумата. Се хранат ноќе, додека преку ден остануваат смирени и скриени, освен ако времето е многу студено. Многу е слична со обичната бекасина (Gallinago gallinago), но шумската шљука има многу поголемо и потешко тело, со многу јак клун, кружни и темни пруги преку главата. Нејзините пердуви се прекрасна мешавина на кафена, жолта и сива боја. Има многу големи очи што е сосема необично за една копнена птица.

крилја се широки и зашилени.

Распространетост и живеалиште: Живее во влажни шуми со отворени мочуришта или ливади со грмушки, ги обожава дабовите и мешаните шуми, каналите и мочуришните почви со пространи грмушки. Гнездата вообичаено ги гради на земја.

Животен циклус: Евиденцијата за гнездење во регионот е повремена.

Исхрана: Воглавно се состои од црви.

Звук: Вообичаено наликува на едно остро свиркање.

Photo / Foto / Фотографиjа: © Erling Olafsson, © Tristan Bantock, © Matti Suopajärvi

44



Stock Dove

Pëllumbii pyllit

Горски гулаб


Description: Like the two similar species rock pigeon (Columba livia) and common wood-pigeon (Columba palumbus), the stock dove is generally grey with black wing tips and a greenish spot on the neck. However, it has no

the white spot on the neck seen in the wood-pigeon. May be encountered in large groups, but mostly in smaller numbers than other pigeons and doves.

Distribution and habitat: Although well known as a bird of agricultural lands and parks, it is almost equally encountered in high rocks and along coasts.

Reproduction: Builds nests in tree holes or rocky crevices and lays two eggs in March or later. Both parents take part in incubation which lasts 16-18 days. Young birds are able to fly after four weeks.

Diet: Mostly feeds on cereal crops, seeds, green leaves, roots, etc.

Vocalization: Loud and rhythmic, with a shorter second syllable “uuu-uuu”. This song is usually heard from February till July.


Përshkrimi: Si dhe dy speciet e tjera të pël-lumbave - pëllumbi i shkëmbit (Columbia livia) dhe gugashi (Columba palumbus) - pëllumbi i pyllit (Columba oenas) është përgjithësisht gri me fundet e krahëve në gjyrë të zezë dhe me një njollë të gjelbër në qafë. Por nuk ka pulla të bardha në krahë dhe as në qafë si pëllumbat e shkëmbit. Mund të ndeshen në tufa të mëdha, por në përgjithësi tufat e tyre janë më të vogla në numër se sa në rastin e pëllumbave të tjerë.

Përhapja dhe habitati: Megjithëse i njohur si shpend i fushave dhe parqeve, ndeshet thuajse po aq shpesh edhe në shkëmbinj e në bregdet.

Riprodhimi: Foletë i ndërton në zgavrat e pemëve dhe në të çarat e shkëmbinjve. Lëshon dy vezë në Mars, por edhe më pas. Të dy prindërit marrin pjesë në ngrohjen e vezëve, proces i cili zgjat 16-18 ditë.

Të vegjlit fluturojnë pas katër javësh.

Ushqimi: Kryesisht bimor me bazë drithërash, farash, gjethesh jeshile, rrënjësh, etj.

Zëri: I fortë dhe ritmik, me rrokjen e dytë të shkurtër “uuu-uuu”. Kjo këngë dëgjohet krye-sisht nga shkurti në korrik.


Опис: Исто како и кај двата слични видови на гулаби, обичниот гулаб (Columba livia) и гулабот гурмиш (Columba palumbus), во целина и овој горски гулаб има сива боја со црни завршетоци на крилјата и една зеленкаста пега на вратот. Меѓутоа, немаат бело обоени делови по крилјата, а отсуствуваат и белите дамки на вратот, какви што имаат другите гулаби гурмиши. Горскиот гулаб можe да се сретнe во големи групи, но воглавно во помал број од останатите видови гулаби.

Распространетост и живеалиште: Иако е добро позната како птица на земјоделските почви и парковите, се сретнува исто така и по високите карпи и долж крајбрежјата.

Животен циклус: Гнездата ги гради во издлабени дрвја како и во пукнатините на карпите, несе 2 јајца во март или подоцна. Двата родитела земаат учество во инкубацијата која трае 16-18 дена. Младенчињата се способни да летаат после 4 недели.

Исхрана: Најмногу се храни со житни растенија, семиња, зелени листови, корења, итн.

Звук: Силен и ритмичен, со кусиот втор слог “ууу-ууу“. Оваа песна главно се слуша од месец февруари до месец јули.

Photo / Foto / Фотографиjа: © Bernie Gudeon

Columba oenas

45



CommonWood-pigeon

Гулабгурмиш

Columba palumbus

Gugashi


Description: A large and heavy pigeon with long tail and wings and very protrusive chest. When flying from a tree branch it demon-

winds between shrubs and branches until it reaches an open space from where it can rapidly fly away in straight and powerful moves. The sides of the neck are green with a white spot, and the tail has dark and light grey stripes. The common wood-pigeon can be easily recognized by the white wing stripe, wide black wing endings and a large white spot on the sides of the neck. In autumn and winter, the species usually gathers in groups of hundreds.

Distribution and habitat: Agricultural lands close to forests, parks, coniferous trees and plantations.

Reproduction: Builds nest in high shrubs, hedgerows or trees, rocks, etc. Lays two eggs mainly in April or May. Both partners take part in incubation, which lasts 17-19 days. Young fly after 33-35 days.

Diet: Mainly seeds.

Vocalization: The most common song is a five-syllable cooing “kuu-kuu-kuu-kuu-kuu”.


Përshkrimi: Pëllumb i madh dhe i rëndë, me bisht dhe krahë të gjatë dhe me një kraha-ror shumë të dalë. Kur fluturon nga degët e pemëve demonstron shpejtësi dhe shkathtësi mahnitëse, rrëshqet dhe gjarpëron midis degëve dhe shkurreve derisa arrin në apësirën pa pengesa nga ku mund të largohet me shpe-jtësi me lëvizje drejtvizore të fuqishme. Pjesët anësore të qafës janë jeshile me nga një pullë të bardhë. Bishti është me vija në ngjyrë gri të errët dhe të çelët. Gugashi dallohet nga vija e bardhë e krahëve, brezi i gjerë i zi në fund të krahëve dhe nga njollat e bardha në anët e qafës. Në vjeshtë dhe në dimër, specia grum-bullohet në tufa që arrijnë në qindra individë.

Përhapja dhe habitati: Toka bujqësore afër pyjeve, parqe, pemë halore, pyje gjetherënës dhe plantacione.

Riprodhimi: Foletë i ndërtojnë në shkurre, gardhe, pemë, shkëmbinj, etj. Lëshojnë dy vezë kryesisht në prill ose maj. Që të dy partnerët marrin pjesë në ngrohjen e vezëve, proces që zgjat 17-19 ditë. Zogjtë e vegjël fluturojnë pas 33-35 ditësh.

Ushqimi: Kryesisht farëra.

Zëri: Kënga më e njohur “kuu-kuu-kuu-kuu-kuu”.


Опис: Тој е голем и тежок гулаб со долга опашка и крилја и многу испакнати гради. Кога лета од гранката на некое дрво

се влече и змијовидно се движи помеѓу грмушките и гранките се додека не стигне во простор без препреки, од каде може да одлета брзо со помош на рамномерни и силни движења. Страничните делови на вратот имаат зелени и бели пеги, неговата опашка има темни и светло сивкасти ленти. Препознавањето на овој гулаб може да биде полесно заради белата лента која се протега покрај црните завршетоци на крилјата и по големата бела пега по страните на вратот. Во есен и во зима вообичаено се собираат во групи од по стотина единки.


Земјоделски почви покрај шумите, парковите, зимзелени дрва и плантажи.

Животен циклус: Гнездата ги градат во плотови со високи грмушки, низ гранките на дрвата, карпите и др. Несат 2 јајца главно во април или мај. Инкубацијата трае од 17 -19 дена и двата партнери ги квачат јајцата. Пилињата летаат после 33-35 дена.

Исхрана: Главно се хранат со семиња.

Звук: Најпознатата песна од пет слога “куу-куу-куу-куу-куу“.

Photo / Foto / Фотографиjа: © Philippe Boissel, © Richard Parker, © Stefano Caldera

46



CommonCuckoo

КукавицаQyqja


Description: From April till July, the cuckoo’s song can be frequently heard in forests. After this period, males stop their songs and adults birds migrate to Africa again, leaving their young alone until September. The flight silhouette is similar to the silhouette of the common kestrel (Falco tinnunculus) or Eurasian sparrowhawk (Accipiter nisus). Adult birds are

with grey stripes. Long and wide wings can be seen during flight. Juveniles have rounder

behind their head.

Distribution and habitat: Inhabits forested areas but can also be encountered in shrubby agricultural lands, swamps, marshes, etc.

Reproduction: They do not build a nest of their own but lay eggs separately in nests of other birds such as common nightingale (Lus-cinia megarhynchos), etc. Incubation lasts 12 days and young birds can fly after three weeks.

Diet: Mostly consists of insects, spiders and larvae.

Vocalization: A very familiar “kuu-kuu”, some-times “kuk-kuk-kuk” male song.


Përshkrimi: Nga prilli në korrik, kënga e qyqeve është pjesë e rëndësishme e fondit muzikor të pyjeve. Pas kësaj periudhe, meshkujt pushojnë së kënduari dhe të rriturit shtegtojnë përsëri për në Afrikë, duke i lënë të vegjlit vetëm deri në shtator. Silueta e tyre në fluturim është e ngjashme me atë skifterit kthetrazi (Falco tinnunculus) ose gjeraqinës së shkurtër (Accipter nisus). Zogjtë e rritur janë në dy ngjyra: gri ose kafe në ngjyrë ndryshku. Pjesa e barkut është e bardhë me vijëzime gri. Në fluturim shfaqen krahët e gjatë dhe të gjerë. Të vegjlit kanë krahë më të rrumbullako-sur. Ata janë në ngjyrë kafe të errët e cila çelet në pjesën e pasme të kokës.

Përhapja dhe habitati: Jetojnë në zona pyjore, por takohen dhe në toka bujqësore me shkurre, moçale, këneta etj.

Riprodhimi: Nuk ndërtojnë fole të vetën por i lëshojnë vezët veç e veç në foletë e specieve të tjera, si bilbili (Luscinia megarhynchos). Vezët çelin për 12 ditë dhe të vegjlit mund të flutur-ojnë pas tre javësh.

Ushqimi: Kryesisht insekte, merimanga dhe larva.

Zëri: Një “kuu-kuu” e njohur, ndonjëherë mash-kulli bën edhe ”kuk-kuk-kuk”.

Должина: 32-34 цм, распон на крилјата: 51-57 цм.

Опис: Од април кон јули, песната на кукавиците е чест дел од музичкиот фонд на шумите. После овој период, мажјаците ја прекинуваат нивната песна, а возрасните птици повторно мигрираат во Африка, оставајќи ги своите млади сами до септември. Силуетата што ја прават летајќи е слична со онаа на обичната ветрушка (Falco tinnunculus) или кај јастребот врапчар (Accipiter nisus). Кај возрасните се познати две форми, сивата и црвенкасто-

сивкасти линии. За време на нивниот лет, се забележуваат нивните долги и широко распнати крилја. Младите имаат позаоблени

една многу светла пега на задниот дел од главата.

Распространетост и живеалиште: Живеат во шумски области но се сретнуваат и по мочуришта, грмушки, земјоделски почви богати со грмушки, мочуришта со трски, бари и др.

Животен циклус: Не градат гнездa за своите јајца, туку ги несат поединечно во гнездата на другите видови птици како на оние од славејчињата (Luscinia megarhyn-chos) и др. Инкубацијата трае 12 дена и младенчињата можат да летаат после три недели.

Исхрана: Се состои главно од инсекти,

пајачиња и ларви.

Звук: Едно многу познато кукање “kуу-куу“ а понекогаш “кук-кук-кук“ песната на мажјакот.

Photo / Foto / Фотографиjа: © Daniel Morcillo, © Adam Kumiszcza, © Jean Van Holen

Cuculus canorus



EurasianEagle-owl

Bufi Був


Description: Active almost only at night, in search of food. It has a much larger body than other owls, its ears are very visible, its colour is auburn with darker spots and stains. Can be distinguished in flight by its short beak, wide wings and small head. The wing-beat is surprisingly quick. The eyes are orange to red.

Distribution and habitat: It is widespread all over the region in hilly and mountainous areas. The Eagle-owl is quite sedentary and young leave the parents’ territory in search of a new hunting and breeding area.

Reproduction: Nesting in very different environments from rocky mountains areas to coniferous forests. Nests are placed on the ground, in mountain crevices or holes or in old

-tion lasts 34-36 days. Young owls are able to fly after 50-60 days.

Diet: Feeds mainly on small mammals.

Vocalization: Male’s songs are more frequent at the beginning of the reproduction season (February-March), usually one hour after sun-set. The song is a hoarse and distant “uu-bo” repeated every 8 seconds. The female song

sharp “ki-ki-kikej” accompanied by a flap of the beak.


Përshkrimi: Fluturon pothuajse vetëm natën në kërkim të ushqimit. Është shumë më i madh në trup se bufat e tjerë të natës, veshët i ka shumë të dukshëm, ngjyrën përgjithësisht të murrme me njolla dhe pulla më të errëta. Në fluturim, dallon nga sqepi i shkurtër, krahët e gjerë dhe koka e vogël. Rrahja e krahëve është çuditërisht e shpejtë. Sytë janë në ngjyrë portokalli në të kuqe.

Përhapja dhe habitati: Janë të përhapur në të gjithë rajonin, në zonat kodrinore dhe malore. Përgjithësisht janë shumë sedentarë. Të vegjlit largohen nga territori i prindërve në kërkim të ushqimit dhe zonës së shumimit.

Riprodhimi: Folezojnë në mjedise tepër të ndryshëm nga shpatet shkëmbore deri tek pyjet halore. Foletë i vendosin në tokë, në vrimat apo të çarat e shkëmbinjve, por edhe në zgavra pemësh të vjetra. Femra lëshon 2-4 vezë që çelin pas 34-36 ditësh. Zogjtë e vegjël fluturojnë pas 50-60 ditësh.

Ushqimi: Kryesisht gjitarë të vegjël.

Zëri: Kënga e mashkullit është më e shpeshtë në fillim të sezonit të riprodhimit (shkurt-mars). Fillon zakonisht një orë pas perëndimit të diellit. Përbëhet nga një “uu-bo” e ngjirur që përsëritet çdo 8 sekonda. Femrat kanë zë më të ulët se meshkujt. Kënga e femrës është një “ki-ki-kikej” e mprehtë, shoqëruar me përplasje të sqepit.


Опис: Бувот е активен речиси само ноќе, барајќи храна. Има поголемо тело од она на другите бувови, неговите уши се доста забележливи, бојата е костенлива со темни пеги и дамки. При летање птицата може да се препозне по краткиот клун, широките крилја и малата глава. Удирањето на крилјата е зачудувачки брзо. Очите им се портокалови до црвени.


Распространета е низ целиот регион, по ридските и планинските области. Бувот животот го поминува седејќи а младите ја напуштаат територијата на родителите, барајќи нови ловишта и живеалишта.

Животен циклус: Се вгнездуваат во многу различни средини, од карпесто планински предели до четинарски шуми. Гнездата ги сместуваат на земјата, во дупки или во пукнатини на камењата но и во дупките на

се изведуваат по 34-36 дена инкубација. Младите бувови се способни да летаат по 50-60 дена.

Исхрана: Се хранат главно со ситни цицачи.

Звук: Песната на машките единки е почеста

во почетокот на репродукцијата (февруари-март), вообичаено еден час по заоѓањето на сонцето. Песната се состои од едно рапаво и далечно “уу-бо“, кое се повторува на секои 8 секунди. Песните на женките се со послаб и

песна е еден остар крик “ки-ки-кикеј“ проследено со тапкање на клунот.

Photo / Foto / Фотографиjа: © Stefan Brücher, © Klemens Karkow, © Stefan Brücher

Bubo bubo

48



Eurasian GreenWoodpecker

Qukapikui gjelbër

Зелен клукајдрвец

Picus viridis


Description: Flies up vigorously and suddenly from the ground to a group of trees or from an ant heap to a meadow. Its rump is shiny

This woodpecker can be recognized by its red crown and wave-like flight. One usually expects to encounter it in trees but it is often spotted on the ground. If it is sitting in a tree and singing, it is difficult to find its location, as it stays immobile on branches of green trees. Young birds have black dots on their white neck and chest.

Distribution and habitat: Lives in open broad-leaved forests and parks and more rarely in dense or coniferous forests.

Reproduction: Builds nests in tree crevices. Female lays 5-7 eggs, incubation lasts 15-17 days. Young can fly after three weeks.

Food: Mainly consists of larvae, ants or other insects captured while digging holes into trees.

Vocalization: strong and clear with a special nasal squeak “kyu kyu kyu kyukyukyu” or sharper “kyukyukyukyu”.


Përshkrimi: Fluturon vrullshëm dhe papritur nga toka në një grumbull drurësh ose nga një fole milingonash në një livadh. Pjesa e pasme është ngjyrë e verdhë e shndritshme, kurse pjesa e sipërme e kurrizit ngjyrë jeshile. Ky qu-kapik njihet nga kurora e kuqe dhe fluturimet në formën e valëve. Edhe pse zakonisht tako-het në pemë, mund të ndeshet shpesh edhe në tokë. Kur është në pemë, edhe nëse është duke kënduar, është e vështirë t’i gjesh vend-ndodhjen, ngaqë qëndron palëvizur në degë midis gjetheve. Të vegjlit kanë njolla të zeza në qafën dhe kraharorin me ngjyrë të bardhë.

Përhapja dhe habitati: Jetojnë në pyje të hapur gjethegjerë dhe në parqe, më rallë edhe në pyje halore dhe në pyje të dendur.

Riprodhimi: Foletë i vendos në zgavrat e trungjeve të pemëve. Femra lëshon 5-7 vezë që i ngroh për 15-17 ditë. Të vegjlit fluturojnë pas tre javësh.

Ushqimi: Kryesisht larvat, milingonat, ose insektet që i kapin duke hapur vrima në dru.

Zëri: I fortë dhe i qartë, me gërvishtje hun-dore të tipit ”kju kju kju kjukjukju” ose një “kjukjukjukju” më e mprehtë.


Опис: Лета енергично и неочекувано од земјата кон група на дрва или од еден мравјалник кон некоја ливада. Неговиот

дел од грбот е зелен. Овој клукајдрвец може да се препознае по неговата црвена круна и брановидното летање. Вообичаено очекуваме да го сретнуваме на дрвата но често се забележува и на земјата. Доколку седи на дрвјата и пее, тешко е да се пронајде неговата местоположба, бидејќи стои неподвижен на гранките од зелените дрва. Младите птици имаат црни точки на нивните бели вратови и гради.

Распространетост и живеалиште: Живеат во отворени широколисни шуми и паркови а поретко во густи и четинарски шуми.

Животен циклус: Гнездата ги градат во отворите на дрвените трупци. Женката несе 5-7 јајца, кои ги лежи 15-17 дена. Младите пилињата можат да летаат после три недели.

Исхрана: Главно се состои од ларви, мравки или други инсекти кои ги фаќа копајќи дупки во стеблата на дрвјата.

Звук: Силен и јасен со едно специфично носно пискање од типот “кју кју кју кјукјукју“ или поостро “кјукјукјукју“.

Photo / Foto / Фотографиjа: © Er. We, © Hans Mangold, © Alan Atkinson

49



EurasianBlackbird

Turdus merula

Mëllenja Ќос

Length: 24-25 cm, wingspan: 34-38.5 cm.

Description: The male is black with the exception of a lighter ring around the eyes and its golden yellow beak. It is easily recogniz-able and can only be confounded with the common starling (Sturnus vulgaris), the latter of which has a shorter tail and shiny greenish-black plumage. Females and juveniles are brown with a lighter colour of throat and spotted neck.

Distribution and habitat: Widely observed in the region, more frequently in winter and in coastal areas. It is very common in forests and shrubs, and in open habitats such as gardens and parks.

Reproduction: Nesting in shrubs and hedge-rows. The female lays 4-5 eggs that incubate for two weeks. Young birds are able to fly nearly two weeks later. Two or three nestings per year are recorded.

Diet: Fruits, seeds, worms, etc.

Vocalization: Distinguished by its vigorous a sharp and crispy

“ciii”. The bird sings melodiously with loud flute sounds.

Gjatësia: 24-25 cm, krahët e hapur: 34-38.5 cm.

Përshkrimi: Mashkulli i mëllenjës është i zi me përjashtim të një unaze me ngjyrë të zezë më të çelët përreth syrit dhe sqepit të verdhë ngjyrë floriri. Dallohet relativisht lehtë dhe mund të ngatërrohet vetëm me cirloin (Sturnus vulgaris), për shkak të bishtit të shkurtër dhe formës së ngjashme të trupit. Femrat dhe të vegjlit janë ngjyrë kafe, me pjesën e grykës në ngjyrë më të çelët dhe qafën me pulla.

Përhapja dhe habitati: Shikohet shpesh në rajon, më shumë gjatë dimrit dhe në zonat bregdetare. Është i përhapur në pyje dhe shkurre, si dhe në kopshte e parqe.

Riprodhimi: Foletë i ndërton në shkurre dhe gardhe. Femra lëshon 4-5 vezë që çelin pas dy javësh.

Të vegjlit fluturojnë afro dy javë më vonë. Mund të pjellin dy ose tre herë në vit.

Ushqimi: Fruta, fara, krimba, etj.

Zëri: Dallohet nga një zë i fuqishëm dhe i kumbueshëm i cili është i fortë dhe kërcitës “cii”. Zogu këndon me zë të fortë dhe tinguj melodioz.

Должина: 24-25 цм, распон на крилјата: 34-38.5 цм.

Опис: Машките ќосови се црни, освен еден посветол прстен околу очите и жолтозлатниот клун. Релативно лесно препознатлив и може лесно да се помеша само со сколовранецот (Sturnus vul-garis), заради кратката опашка и сјајните зеленкасто-црни пердуви. Женките и младите имаат кафена боја со посветла боја на делот околу грлото и дамчестиот врат.


Присутен е широко во регионот, почесто за време на зимата и во крајбрежниот појас. Обично се среќава во шумите и грмушките како и на отворени простори како што се градините и парковите.

Животен циклус: Се гнезди по грмушки и живи огради. Женките несат 4-5 јајца чија инкубација трае две недели. Младите птици се способни да летаат приближно две недели подоцна. Забележани се две до три полагања на јајца годишно.

Исхрана: Овошни плодови, семиња, црви и др.

Звук: Тој е изразен со енергично и бучно

“ции“. Песната е мелодична со гласен звук кој наликува на звукот на флејтата.

Photo / Foto / Фотографиjа: © Richard Parker, © Klemens Karkow, © Philippe Boissel

50



Black-billedMagpie

Страчка

Pica pica

Laraska


Description: Tail is half the length of the entire body. Easily recognizable due to the contrast-ing black and white plumage and the elegant and long shape. Up close, the plumage is of shiny green, violet and blue colour. Exhibits magnificent social behaviour. They form large flocks at the end of winter or spring, however they are most frequently seen in pairs.

Distribution and habitat: Widely distributed in a broad spectrum of habitats from agri-cultural land with large, dense hedgerows to parks near residential areas or cities.

Reproduction: Build nests on high trees or high shrubs. The nests are very characteristic, large and round with room-like space inside where the female lays 5-8 eggs. Nesting occurs in April and incubation lasts 17-18 days. Young birds have a shorter tail than the parents and are able to fly after 24-30 days.

Diet: Feeds on insects, although occasionally on small birds and eggs as well, exceptionally on carrion, cereals, seeds, etc.

Vocalization: Loud and hoarse song of “chat-chat-chat-chat-chak”.


Përshkrimi: Bishti përfaqëson gjysmën e gjithë gjatësisë së shpendit. Është i pangatër-rueshëm për shkak të kontrastit bardh e zi të puplave dhe formës së gjatë dhe elegante. Në distanca të afërta, puplat duken ngjyrë jeshile e shndritshme, vjollcë dhe blu e feksur. Sjelljet e tyre shoqërore janë magjepsëse. Në fund të dimrit dhe në fillim të pranverës grumbullohen në tufa të mëdha, por më shpesh qëndrojnë në çift.

Përhapja dhe habitati: I gjen në një shumël-lojshmëri habitatesh duke filluar nga tokat bujqësore me gardhe të mëdha e të dendura e deri tek parqet pranë qendrave të banuara e qyteteve.

Riprodhimi: Foletë i ndërtojnë në pemë, ose në shkurre të larta. Ato janë tepër karakter-istike: të mëdha në trajtë të rrumbullakët. Hapësira brenda i ngjan një dhome ku shpendi lëshon 5-8 vezët që bën. Ngrohja e tyre nis në prill dhe vezët çelin pas 17-18 ditësh. Të vegjlit kanë bisht më të shkurtër se prindërit e tyre dhe janë në gjendje të fluturojnë plotësisht pas 24-30 ditësh.

Ushqimi: Ushqehen me insekte, megjithëse herë pas here ushqehen edhe me shpend të vegjël dhe vezë. Rrallë hanë edhe kafshë të ngordhura, drithëra, fara etj.

Zëri: I fortë dhe i ngjirur, kurse kënga ngjan si: “çatçatçatçatçatçatçak”.


Опис: Опашката изнесува колку половина од вкупната должина на самата птица.Тешко е да се замени со друга заради контрастот на црни и бели пердуви и долгата, eлегантна форма. Од блиско растојание, пердувите и се со сјајно зеленa, виолетова и сина боја. Нивните друштвени однесувања се величенствени. Тие формираат големи групи при крајот на зимата или почетокот на пролетта, но често се забележуваат во парови.

Распространетост и живеалиште: Широко распространети, со широк спектар на живе-

од земјоделско земјиште со големи и густи живи огради до паркови близу до населени места или во градовите.

Животен циклус: Гнездата ги градат на високи дрва или на високи грмушки. Гнездата се многу карактеристични, многу големи и во форма на круг, во чија средина има простор во форма на собичка каде птицата несе 5-8 јајца. Вгнездувањето почнува во април, а инкубацијата на јајцата трае 17-18 дена. Младите пилиња се со пократка опашка од нивните родители а способни се да летаат после 24-30 дена.

Исхрана: Се хранат со инсекти, иако по-времено лови и ситни птиции како и јајца, понекогаш со мртви животинки, житарки, семиња итн.

Звук: Гласни и рапави груби звуци од типот “чат-чат-чат-чат-чат“.

Photo / Foto / Фотографиjа: © Philippe Boissel, © Vitaliy Khustochka, © Vitaliy Khustochka

51



Rook Korbisqepbardhë

Полска врана


Description: Magnificent black bird with a shiny blue, straight and grey beak. The skin around the beak is featherless and greyish. In winter it is often spotted in fields in the com-pany of other crows and rooks. Unlike other crows, rooks walk with their body straight and

-head, higher crown and more pointed beak. When flying this species is often mistaken for the carrion crow (Corvus corone) due to its long and rounded tail.

Distribution and habitat: Resident on farm-land and in parks.

Reproduction: Nesting in high trees in groups of tens or hundreds of pairs. The female lays 3-5 eggs during March-April, with incubation of 16-18 days. Young birds are able to fly after 29-30 days.

Diet: Mostly feeds on plants, seeds, roots and

small mammals.

Vocalization: Usually “kau” or “kaa” and a similar song to that of the carrion crow.


Përshkrimi: Shpend të mahnitshëm me ngjyrë të zezë dhe shkëlqim blu. Sqepin e kanë të drejtë dhe ngjyrë gri. Lëkura rreth sqepit është e zhveshur nga puplat dhe ka ngjyrë të hirtë. Haset në zonat fushore gjatë dimrit, shpesh në shoqëri me grupe të tjera sorrash dhe korbash. Në dallim nga sorrat, ecin me trupin të tendo-sur drejt dhe puplat të shpupuritura. Balli i tyre është i drejtë, kurora më e lartë, dhe sqepi më i mprehtë. Në fluturim ngatërrohet shpesh me korbin (Corvus corone) për shkak të bishtit të gjatë e të rrumbullakosur.

Përhapja dhe habitati: Qëndron në toka bujqësore dhe në parqe.

Riprodhimi: Folezon në pemë të larta, në grupe prej dhjetëra deri në qindra çifte. Femra lëshon 3-5 vezë në periudhën mars-prill. Ngrohja e vezëve zgjat 16-18 ditë. Të vegjlit fluturojnë pas 29-30 ditëve.

Ushqimi: Kryesisht ushqehet me bimë, fara, rrënjë dhe fruta. Me raste ha edhe insekte, krimba toke, ose gjitarë të vegjël.

Zëri: Zakonisht “kau” ose “kaa”. Këngë është e ngjashme me atë të korbave.


Опис: Величествени црна птица со син сјај, прав и сив клун. Кожата околу клунот е без пердуви и сивкаста. Во зима се забележуваат во полињата во друштво со други групи на чавки и врани. За разлика од гавраните, враните се движат со телото

имаат поисправено чело, повисок венец и пошилест клун. При летањето често се заменува со црна врана (Corvus corone) поради доста долгата и округла опашка.


Присутна е на фармите и во парковите.

Животен циклус: Се вгнездува на високите дрва, во групи од по десетина до стотина парови. Женките несат 3-5 јајца во периодот март-април, чија инкубација трае 16-18 дена. Младите се способни за летање после 29-30 дена.

Исхрана: Главно се сведува на растителна основа како семиња, корени и

повремено инсекти, почвени црви или ситни цицачи.

Звук: Обично тоа е “кау“ или “каа“ и е слична песна како и онаа на црната врана.

Photo / Foto / Фотографиjа: © Martin Goodey, © Vitaliy Khustochka

Corvus frugilegus

52



CarrionCrow

Sorra Сива врана


Description: In the area, only the subspecies C. corone cornix with grey body and black head occurs. The jackdaw (Corvus monedula) looks similar, only differing in its grey colour, smaller body and shorter tail. Body shape similar to the rook (Corvus frugilegus) but differs in its two-colour feathering.

Distribution and habitat: Found in different types of habitats from open landscapes such as inland and coastal agricultural areas, both lowland and mountainous forests, to urban

searching for food and for nesting.

Reproduction: Isolated nests on trees or in shrubs. The female lays 4-5 eggs at the begin-ning of April, and incubation lasts 18-21 days. Young are able to fly after 4-5 weeks.

Diet: Includes smaller birds and mam-

Sometimes it also feeds on urban waste which explains its presence near landfills.

Vocalization: Resembles a deep claw “krraa” often repeating 3-4 times “kraa-krraa-krraa-krraa”.


Përshkrimi: Në rajon gjenden vetëm nën-spe-ciet e racës C. Corone cornix me trupin e hirtë dhe kokën e zezë. Specia Corvus monedula duket e ngjashme me sorrën, por ndryshon nga ngjyra gri, trupi më i vogël dhe bishti më i shkurtër. Forma e trupit të sorrës është e ngjashme me specien e korbit sqepbardhë (Corvus frugilegus), por dallon nga puplat dyngjyrëshe.

Përhapja dhe habitati: Sorrat gjenden në habitate të shumëllojshme duke filluar nga peizazhet e hapura si fushat, ultësirat, e deri tek pyjet në mal e në fushë, qendrat e banuara dhe qytetet, etj. Sorrat kërkojnë ushqim dhe ciftëzohen në zonat e banuara.

Riprodhimi: Foletë i ndërtojnë në zona të izoluara në pemë apo shkurreta. Femra bën 4-5 vezë në fillim të prillit. Ngrohja zgjat 18-21 ditë. Të vegjlit janë të aftë të fluturojnë pas 4-5 javësh.

Ushqimi: Ushqehen me shpend dhe gjitarë të vegjël, të gjallë, apo të ngordhur, vezë, fara dhe krimba. Nganjëherë ushqehen edhe me mbet-jet urbane ndaj dhe gjenden pranë vendeve të grumbullimit të plehrave.

Zëri: I ngjan një çjerrjeje të thellë “krraa” që shpesh përsëritet 3-4 herë në formën “krraa-krraa-krraa”.


Опис: Во регионот распространет е само подвидот C. corone cornix – сива врана, со сивкасто тело и црна глава. Чавката (Corvus monedula) изгледа слично, само се разликуваат по сивкастата боја, помалото тело и пократката опашка. Формата на телото на сивата врана е слична со таа на полската врана (Corvus frugilegus) но, од неа се разликува по двобојното обојување на перјата.

Распространетост и живеалиште: Сивите врани може да се појават во различни типови на живеалишта од отворени пејзажи како што се копнените земјоделски терени и крајбрежјето, низ низиските и планинските шуми, па се до урбаните

населените места како за храна така и за вгнездување.

Животен циклус: Гнездата се изолирани на дрво или грмушки. Женките несат 4-5 јаца во почетокот на април чија инкубација трае 18-21 ден. Младите се способни за летање после 4-5 недели.

Исхрана: Нивната исхрана вклучува мали

семиња и црви. Понекогаш се храни и со урбаните отпадоци од храна што го објаснува нејзиното присуство на местаta каде што се собираат отпадоците.

Звук: Наликува на едно длабоко гребење “крраа“, кое често се повторува 3-4 пати во форма на “крраа-крраа-крраа-крраа“.

Photo / Foto / Фотографиjа: © Adam Kumiszcza, © Natalija Pišec

Corvus corone cornix

53



Eurasian TreeSparrow

Harabeli i fushës

Полско врапче

Length: 14 cm, wingspan: 20-22 cm.

Description: A small agile bird. Unlike the house sparrow (Passer domesticus), the Eur-asian tree sparrow has a black dot on its white cheek and a completely brown cap. Its beak is short and grey. Males, females and young birds

in winter in fields hence the name. It is seen in flocks with other sparrow species.

Distribution and habitat: Fields.

Reproduction: Nests in tree trunks and buildings. Lays 5-6 eggs from April to August, incubation lasts 11-12 days. Young birds are able to fly after two weeks.

Diet: Includes mainly plant seeds and insects.

Vocalization: Song is very similar to that of

flying is very typical for the species.

Gjatësia: 14 cm, krahët e hapur: 20-22 cm.

Përshkrimi: Zog i vogël dhe i zhdërvjellët. Në ndryshim nga harabeli i shtëpisë (Passer do-mesticus), harabeli i fushës ka një njollë të zezë mbi faqet e bardha dhe një kësulë totalisht kafe. Sqepi i tij është i shkurtër dhe me ngjyrë gri. Meshkujt, femrat dhe të vegjlit ngjajnë shumë me njëri tjetrin. Ndeshet kryesisht gjatë dimrit në zonën fushore, prej ku merr dhe emrin. Qëndron në tufa me harabelë të llojeve të tjera.

Përhapja dhe habitati: Zonat fushore

Riprodhimi: Foletë i ndërton në trungjet e pemëve dhe në mure. Pjell 5-6 vezë nga prilli në gusht. Ngrohja zgjat 11-12 ditësh. Të vegjlit fluturojnë mbas 2 javësh.

Ushqimi: Kryesisht fara bimësh si dhe insekte.

Zëri: Kënga e tij është mjaft e ngjashme me atë të harabelit të shtëpisë. Kënga e fluturimit ”tik-tik” është një shenjë tipike dalluese e llojit.

Должина: 14 цм, распон на крилјата: 20-22 цм.

Опис: Тоа е мала, подвижна птица. Наликува на домашното врапче (Passer domesticus), но полското врапче има црни точки на белото обравче и целосно кафена боја на главата. Клунот му е кус со сива боја. Мажјаците, женките и младите птици многу тешко

забележуваат во зима по полињата, по што и го добило своето име. Се јавува во јата составени и од други видови врапчиња.

Распространетост и живеалиште: По полињата.

Животен циклус: Гнездата ги градат во отворите на дрвата и по пукнатините во зградите. Несат 5-6 јаца од април па се до август чија инкубацијата трае 11-12 дена. Пилињата се способни да летаат после две недели.

Исхрана: Во исхраната на врапчињата главно се вклучени растителните семиња и инсекти.

Звук: Звукот му е многу сличен со оној на

тик“ кој го испуштаат додека летаат е многу типичен за овој вид врапчиња.

Photo / Foto / Фотографиjа: © Klemens Karkow, © Stefano Caldera

Passer montanus

54



European Turtle-dove

Turtulli Грлица


Description: Warm sunny days in summer and presence of blossoming branches are the best conditions if one wants to hear the turtle dove’s song. A summer breeding visitor and the smallest, most delicate and attractive of all doves. The brown wing feathers have black field in their centres. Head and neck are grey, chest is light pink, and wing tips dark. Its tail is conspicuous in flight because of its black and white contrast. Flight is rapid.

Distribution and habitat: Lives in parks, open forests with shrubs, groups of trees, hedge-rows. Often rests on telephone or power poles along roads and near cereal fields.

Reproduction: Builds nests in high shrubs or dense hedgerows. Female lays two eggs in May, can lay eggs later during a second incu-bation. Incubation lasts only 13-14 days, and young birds fly within three weeks.

Diet: Feeds on seeds and leaves of all kinds.

Vocalization: A cooing “rruuurrrr”.


Përshkrimi: Ditët e ngrohta me diell në verë dhe degët në lulëzim janë vendi më i mirë për të dëgjuar këngët gërhitëse të turtullit. Turtulli është një vizitor i verës dhe më i vogli i llojit të pëllumbave, si dhe më delikati dhe më tërheqësi njëkohësisht. Pjesa qendrore e pendëve të krahëve është me ngjyrë të zezë, në dallim nga ngjyra kafe që mbizotëron. Koka dhe qafa janë gri, kraharori ngjyrë rozë e çelët dhe pjesa fundore e krahëve ngjyrë e errët. Bishti është shumë më i dukshëm në fluturim për shkak të kontrastit bardh e zi. Fluturimin e ka të shpejtë.

Përhapja dhe habitati: Jeton në parqe, pyje të hapur, me shkurreta, grupe pemësh, gardhe, etj. Shpesh jeton në shtylla telefoni apo elektriku përgjatë rrugës dhe pranë fushave me drithë.

Riprodhimi: Foletë i vendos në shkurre të gjata ose në gardhe të dendur. Lëshon dy vezë në muajin maj, ose më pas, por edhe disa të tjera gjatë një periudhe të dytë inkubacioni. Ngrohja e vezëve zgjat 13-14 ditë. Të vegjlit arrijnë të fluturojnë brenda tre javëve.

Ushqimi: Ushqehet me fara dhe gjethe të të gjitha llojeve.

Zëri: Tingull grykor ”rruuurrrr”.


Опис: Топлите сончеви денови преку летото и присуството на расцветаните гранки, се најдобрите услови доколку некој сака

размножува во лето, најмал е, најделикатен и со најатрактивен изглед од гулабите. Кафените пердуви на крилјата имаат црни полиња во нивниот центар. Главата и вратот и се сиви, додека градите се со светло розева боја, а нејзините крилја се со црни краеви. Опашката е многу по забележлива кога лета заради нејзиниот црн и бел контраст. Летањето е доста брзо.

Распространетост и живеалиште: Живее по паркови, отворени шуми со грмушки, група на дрва, живи огради. Често се одмара на телефонски или електрични столбови покрај патиштата и покрај полињата со житни посеви.

Животен циклус: Гнездатa ги гради во високи грмушки или живи огради. Женката положува 2 јајца во месец мај, и потоа следи повторна инкубација. Инкубацијата трае само 13-14 дена и младенчињата летаат после 3 недели.

Исхрана: Се храни со семиња и листови од сите видови растенија.

Звук: Еден грлест звук “ррууурррр“.

Photo / Foto / Фотографиjа: © José Angel Rodríguez Sánchez, © Troise Carmine, © Philippe Boissel

Streptopelia turtur

Traditional Land Use and Local Products

Përdorimi tradicional i tokës dhe produktet lokale

Традиционално користење на земјиштето и локални продукти

Photo / Foto / Фотографиjа: © Ognen Bojkovski

6.

56

Traditional Land Use and Local Products / Përdorimi tradicional i tokës dhe produktet lokale / Традиционално користење на земјиштето и локални продукти

Land use Kosovo

Traditional land use forms in the Sharr mountains contribute to maintaning the area’s high biodiversity. While honey, tea, milk, meat, medical herbs and berries are typical local products, the region is particularly famous for its Sharr cheese and the Sharr Mountain Dog. Livestock kept on the mountains are sheep, goats and cattle.Sharr cheese is produced by farmers in Prevalla region from the milk of cattle grazing on the aromatic herbs of the high mountain pastures.The Sharr Mountain dog is an ancient livestock guarding dog breed from the Sharr mountain region. It has been bred to guard the flocks in the high pastures without human supervision.

Land use Albania

The inhabitants of the Korabi mountains in Albania are tradition-ally active in farming and animal husbandry. Cattle are put out to pasture in the forests of the area in summer. The locals also collect medicinal plants that are in high demand from the local popula-tion and the pharmaceutical industry, such as: common juniper (Juniperus communis), common hawthorn (Crataegus monogyna) and common St. John’s wort (Hypericum perforatum). Land use FYROM

Cattle breeding and construction are the main traditional occu-pations of the people in Mavrovo National Park, particularly in the Reka region. Many locals work in the construction business in the region or abroad. The regions of Reka and Mijacija have been known for centuries for their builders, woodcarvers, fresco paint-ers and master bakers.

Përdorimi i tokës në Kosovë

Format tradicionale të përdorimit të tokës në malet e Sharrit ndi-hmojnë në ruajtjen e niveleve të larta të biodiversitetit në zonë. Edhe pse mjalti, qumështi, mishi, frutat e pyllit dhe bimët mjekë-sore janë disa nga produktet që ndeshen më shpesh, kjo zonë nji-het më së shumti për djathin dhe për qenin e Malit të Sharrit. Në këto male rriten delet, dhitë dhe lopët. Djathi i Sharrit prodhohet nga fermerët e Prevallës prej qumështit të lopëve që ushqehen me bimët aromatike të pllajave të larta malore.Qeni i Malit të Sharit është një qen i stërvitur për të ruajtur bagëtitë në pllajat e larta malore edhe pa praninë e barinjve. Ai rritet nga banorët e zonës malore të Sharrit.

Përdorimi i tokës në Shqipëri

Banorët e maleve të Korabit në Shqipëri tradicionalisht janë marrë me bujqësi dhe blegtori. Në verë, bagëtitë nxirren për të kullotur në pyjet e zonës. Banorët e këtyre maleve mbledhin edhe bimë mjekësore që kërkohen shumë nga vendasit dhe nga indus-tria farmaceutike, si: dëllinja e zezë (Juniperus communis), murrizi njëbërthamësh (Crataegus monogina), lulebasani (Hipericum per-foratum), etc. Përdorimi i tokës në Maqedoni

Blegtoria dhe ndërtimtaria kanë qenë profesionet tradicionale të popullsisë që banon në Parkun Kombëtar të Mavrovës, veçanër-isht në rajonin e Rekës. Shumë nga banorët e zonës punojnë në ndërtim: brenda, ose jashtë vendit. Rajonet e Rekës dhe të Mijaci-jës janë njohur në shekuj për zanatçinjtë e ndërtimit, gdhendësit e drurit, piktorët e afreskeve dhe bukëpjekësit e famshëm.

Користење на земјата во Косово

Традиционални форми на употреба на земјиштето на Шар Планина придонесуваат за одржување на големата разноличност на животинскиот свет. Иако медот, чајот, млекото, месото, медицинските тревки и бобинки се типични локални производи, регионот е особено познат по шарскиот кашкавал и шарпланинецот. Домашни животни кои се одгледуваат на планината се: овци, кози и говеда.Шарпланинскиот кашкавал го произведуваат фармери од областа Превала од млеко од крави, кои се хранат со миризливи тревки на високите планински пасишта.Шарпланинецот е стара раса на кучиња - чувари на добиток од шарпланинскиот регион. Тие се одгледувани за да ги чуваат стадата на високите пасишта без човечки надзор.

Користење на земјата во Албанија

Населението од планината Кораб во Албанија традиционално се занимава со фармерство и одгледување на животни. Во лето добитокот се носи на пасиштата во шумите во таа област. Исто така, мештаните собираат лековити растенија, за кои има голема побарувачка од локалното население и фармацевтската индустрија, како што се: модра смрека (Juni-perus communis), глог (Crataegus monogyna) и кантарион (Hy-pericum perforatum). Користење на земјата во Македонија

Сточарството и градежништвото се главните традиционални занимања на луѓето од Националниот Парк - Маврово, особено Реканскиот регион. Многу локални жители работат во градежни претпријатија во регионот и во странство. Реканскиот регион и Мијачијата со векови се познати по нивните ѕидари, копаничари, фреско - живописци и пекарски мајстории.

Legislative framework of the border police

Kuadri legjislativ për policinë e kufirit

Законска рамка на граничната полиција

Photo / Foto / Фотографиjа: © Tomasz Pezold

7.

58

Legislative framework Border Police Albania Mission of the Border Police

Border Police and Migration, in respect to the constitutional prin-ciples of the law and legal and sublegal acts, has the mission of implementing the obligations deriving from international con-ventions, bilateral and multilateral agreements.

Also, it organizes meetings with neighbouring and other state line authorities regarding the implementation of common agree-ments and exchange of information for the purpose of the imple-mentation of these agreements.

Institutional Framework of Border Police

Regulations - Act on State Border Inspection and Surveillance

(no. 9861, 24.01.2008)

SanctionsA violation of this Act, in case of no specific penal act, is an ad-ministrative violation and is punished by the Border Police and Migration, in conformity with the Act on Administrative Offences (no. 7697, 7.4.1993), as below (excerpts):

A fine from 10,000 – 50,000 ALL will be imposed on natural and legal persons for:

sailing, hunting, fishing, flying with jets and other flying means, moving, standing or living close to the border line, if so prohib-

individual or group hunting and fishing activities, not closer than 300 m from the border line, without informing the Border Police and Migration 24 hours in advance.

Legislative framework Border Police FYROMMission of the Border Police

Supervision of the state border includes issues relating to the se-curity of the state border and control of crossing the state border (state control), aiming at:

prevention and detection of penal acts and crimes, uncover-

prevention and detection of illegal crossing of the state border

protection of human life, health, personal security, property,

prevention and detection of other risks to public order, the le-gal system and national security.

Institutional Framework of the Border Police

The national border police was established in different border sections of the country between 2004 and 2005.Supervision of the state border is the responsibility of the Minis-try of Interior Affairs:

all issues concerning the supervision of the state border are

during performance of supervision of the state border, the Ministry cooperates with other state departments responsible for border management pursuant to law.

Cooperation on the state border is in place between the Ministry of Interior Affairs, Ministry of the Defence, Ministry of Finance – Customs Department, Ministry of Agriculture, Forestry and Water Management, Ministry of Health, Ministry of Transport and Com-munications, Ministry of Environment and Physical Planning and other state departments responsible for border management.

In order to improve this cooperation, the state departments may contract memoranda of cooperation. Cooperation also takes place with border police counterparts in Albania, where joint pa-trols are undertaken, and with Kosovo.

For achieving effective coordination, the exchange of data and infor-mation and greater integration in state management, the National Coordination Centre for Border Management has been established. This body consists of a coordinator, deputy coordinator and repre-sentatives from the Ministry of Interior Affairs, Ministry of Finance – Custom Department, and Ministry of Agriculture, Forestry and Wa-ter Management. Other state departments concerned with border issues and other institutions can also participate in the body.

The Border Police in Macedonia has four regional departments. The Regional Centre for Border Affairs North is responsible for surveillance of the border with Kosovo (approx. 157 km in length) (8 Border Surveillance stations: Belanovce, Gosince, Tanusevci,

stations: Blace, Volkovo and Jazince).

The Regional Centre for Border Affairs West is responsible for sur-veillance of the border with Albania (approx. 184 km in length) (8 Border Surveillance stations: Strezimir, Zirovnica, Debar, Dzepiste,

stations: Debar, Kafasan, St. Naum and Stenje).

Regulations – Acts pertaining to border issues

Act on Supervision of the State BorderForeigners ActEnvironmental Protection ActPublic Cleanliness ActForests ActHunting and Fishing Act

Sanctions in the Act on Supervision of the State Border

A fine from 30,000 – 50,000 denars or a penalty of imprisonment for up to 60 days will be imposed upon any civilian committing the following crimes:

hunting, fishing, crossing by flights, moving, staying and set-tling through the whole state line or on some part of it, if it is

if in the presence of the state control, one does not provide the required document for crossing the state border, does not react to the state control and leaves the area of the border pas-sage prior to execution of the state control, or escapes border control in any other way.

A fine of 30,000 – 150,000 denars will be imposed against legal persons:

whose workers hunt, fishing, doing cross flying, staying and

Legislative framework of the Border Police

59

who sow certain agricultural types, plants trees and other

who hunt up to 500 m from the state line, without prior writ-ten notification to the responsible police station at least 48 hours before the hunt starts.

Legislative framework Border Police KosovoMission of the Border Police

Tasks related to integrated management and national border control are mainly carried out by the border police in cooperation with other relevant national agencies.

The Border Police is responsible for:

management, control and supervision along the border line,

prevention and discovery of criminal acts, violation and those performing them.

Institutional Framework of Border Police

Border Police Stations (Police Act no. 03/L-035)

In addition to police stations located within each municipality,

border police stations shall be established under the authority and jurisdiction of the Regional Border Police Directorate for the purpose of managing and controlling the border in accordance with this Act, the Act on State Border Control, and with other ap-plicable acts on borders.

The Border Police is part of the Kosovo Police, founded in 1999 by UNMIK. Jointly with KFOR, the border police controls the bor-der region. There are several border points along the border line with Albania (approx. 111 km) and Macedonia (approx. 158 km), e.g., at Vermica to Albania and at Globoqica and Hani Elezit to Macedonia. The border police has cooperation agreements with the Ministry of Economy and Finance, the Ministry of Transport and Telecommunication, the Ministry of Culture, the Ministry of Environment and Physical Planning and other institutions. Coop-eration is also in place with border police counterparts in Albania and Macedonia.

Regulations – Police Act (no. 03/L-035)

Powers of the Police

In fulfilling their police duties, police officers that function as bor-der police have the power to patrol the border, control transbor-der traffic, examine border crossing documents, enter onto pri-vate property along the border, except that they may not enter private residences, and enter into railway stations, airports, trains and airplanes.

Kuadri ligjor për Policinë e Kufirit në ShqipëriMisioni i Policisë Kufitare

Policia Kufitare dhe e Migracionit, në zbatim të parimeve kush-tetuese të legjislacionit shqiptar në fuqi dhe të akteve përkatëse ligjore dhe nënligjore, ka për mision të zbatojë detyrimet që rr-jedhin nga konventat ndërkombëtare, si dhe marrëveshjet dy apo shumëpalëshe.

Policia Kufitare dhe e Migracionit realizon takime me organet ho-mologe të shteteve fqinje dhe të vendeve të tjera në funksion të zbatimit të marrëveshjeve të përbashkëta dhe shkëmbimit të të dhënave me interes të ndërsjellët.

Kuadri institucional i Policisë së Kufirit

Aktet ligjore përkatëse: Ligji Nr. 9861 (24.01.2008) “Për Kon-

trollin dhe Mbikëqyrjen e Kufirit Shtetëror”

SanksionetShkelja e dispozitave të këtij ligji, kur nuk parashikohet nga dis-pozitat penale, përbën kundërvajtje administrative dhe dënohet nga Policia Kufitare dhe e Migracionit, në përputhje me ligjin Nr. 7697, datë 7.4.1993 “Për kundërvajtjet administrative”, si më poshtë:

Me gjobë nga 10.000 – 50.000 lekë në rastet kur personat fizikë

kryejnë veprimtari lundruese, gjahu, peshkimi, ose fluturojnë

qëndrojnë ose banojnë në afërsi të vijës së kufirit, kur kjo nda--

eti ose peshkim, individualisht ose në grup, në një thellësi deri në 300 metra nga vija e kufirit, pa lajmëruar me shkrim Policinë Kufitare dhe të Migracionit 24 më përpara.

Kuadri ligjor për Policinë e Kufirit në Ish Repu-

blikën Jugosllave të Maqedonisë

Misioni i Policisë së Kufirit

Mbikëqyrja e kufirit shtetëror përfshin çështjet që kanë të bëjnë me sigurinë e kufirit shtetëror dhe kontrollin e kalimit kufitar (kon-trollin shtetëror), me synim:mbrojtjen e integritetit të kufirit sh-

mbrojtjen e jetës së njeriut, shëndetit, sigurisë personale, pasurisë,

rendit publik, shtetit ligjor dhe sigurisë kombëtare.


Policia e Kufirit në nivel shtetëror filloi funksionimin në zona të ndryshme kufitare të vendit në periudhën 2004-2005.Mbikëqyrja e kufirit shtetëror është detyrë e Ministrisë së Punëve të Brendshme: të gjitha çështjet që kanë të bëjnë me mbikëqyr-

kryerjes së detyrave që lidhen me mbikëqyrjen e kufirit shtetëror, Ministria bashkëpunon me struktura të tjera të shtetit të cilat ligji

Legislative framework of the Border Police / Kuadri legjislativ për Policinë e Kufirit

60

Kuadri legjislativ për Policinë e Kufirit

i ngarkon me menaxhimin e kufijve. Kufiri shtetëror kërkon bas-hkëpunimin e Ministrisë së Punëve të Brendshme, Ministrisë së Mbrojtjes, Ministrisë së Financave – Drejtoria e Doganave, Mini-strisë së Bujqësisë, Pyjeve dhe Menaxhimit të Ujërave, Ministrisë së Transporteve dhe Komunikacioneve, Ministrisë së Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, si dhe një numër agjencish të tjera të cilat në bazë të ligjit kryejnë detyra që kanë të bëjnë me menaxhimin e kufijve.

Me qëllim përmirësimin e këtij bashkëpunimi, agjencitë shtetëro-re mund të nënshkruajnë Memorandume Bashkëpunimi. Ato mund të vendosin bashkëpunim edhe me strukturat homologe të policisë në Shqipëri për ndërmarrjen e patrullimeve të përbas-hkëta, si dhe me strukturat e Kosovës për qëllime të ngjashme. Për realizimin me sukses të bashkëpunimit, shkëmbimit të informaci-onit dhe integrimit gjithnjë e më të madh të menaxhimit në nivel shtetëror, është ngritur Qendra për Koordinimin Kombëtar. Kjo strukturë përbëhet nga një koordinator, një zëvendës koordina-tor si dhe nga përfaqësues nga Ministria e Punëve të Brendshme, Ministria e Financave - Drejtoria e Doganave, dhe Ministria e Bujqësisë, Pyjeve dhe Menaxhimit të Ujërave. Në këtë organizëm mund të marrin pjesë edhe struktura të tjera shtetërore që kanë të bëjnë me çështjet e kufijve, si dhe agjenci të ndryshme.

Policia Kufitare në Maqedoni ka katër Drejtori Rajonale. Qendra Rajonale për Çështjet e Kufirit Verior ka për detyrë të mbikëqyrë kufirin me Kosovën (afërsisht 157 km i gjatë) (ajo përfshin 8 pika për vrojtimin e kufirit: Belanovce, Gosince, Tanusevci, Blacë, Caska, Rogacevo, P. Sapka dhe Mazdraca dhe 3 stacione për kontrollin e kufirit: Blacë, Volkovo dhe Jazincë).

Qendra Rajonale për Çështjet e Kufirit Perëndimor ka për detyrë të ruajë kufirin me Shqipërinë (afërsisht 184 km i gjatë) (8 pika për vrojtimin e kufirit: Strezimit, Zirovnica, Debar, Dzepiste, Labuniste,

stacione për Kontrollin e Kufirit: Debar, Kafasan, Shën Naum dhe Stenje).

Aktet ligjore që kanë të bëjnë me çështjet e kufirit:

Ligji për Gjuetinë dhe Peshkimin.

Sanksionet që parashikon Ligji për Mbikëqyrjen e Kufirit

Shtetëror

Personat që kryejnë veprat e mëposhtme do të gjobiten me gjobë në masën 30,000-50,000 dinarë apo me burgim deri në 60 ditë:Gjueti, peshkim, fluturim me mjete të ndryshme, lëvizje, qëndrim apo vendosje me banim përgjatë gjithë kufirit shtetëror apo në

Në rast refuzimi të paraqitjes së dokumenteve të identifikimit gja-të ushtrimit të kontrolleve në pikat e kalimit të kufirit, ose në rast të largimit nga pika e kalimit të kufirit pa iu nënshtruar kontrollit, si dhe në të gjitha rastet e shmangies së kontrollit gjatë kalimit të kufirit.

Do të gjobiten në masën 30,000-150,000 dinarë individët që:

Mbjellin kultura të ndryshme bujqësore, pemë dhe bimë të tjera

Kryejnë gjueti në një distancë 500 m nga brezi kufitar pa njoftu-ar me shkrim pikën më të afërt kufitare të paktën 48 orë përpara ndërmarrjes së aktivitetit.

Kuadri Legjislative për Policinë e Kufirit në KosovëMisioni i Policisë Kufitare

Detyrat e menaxhimit të integruar dhe kontrollit të kufirit sh-tetëror i kryen kryesisht Policia Kufitare e ndihmuar nga agjenci të tjera shtetërore.

Policia Kufitare ka për detyrë të:

Menaxhojë, kontrollojë, dhe mbikëqyrë vijën përgjatë brezit

Parandalojë dhe zbulojë veprat penale, kundërvajtjet, dhe au-torët e tyre.


Stacionet e Policisë Kufitare (Ligji Nr. 03/L-035 Për Policinë)

Në përputhje me këtë Ligj, Ligjin për mbikëqyrjen dhe kontrollin e kufirit shtetëror dhe me aktet e tjera që rregullojnë regjimin kufitar, me qëllim menaxhimin dhe kontrollin e kufijve, përveç Stacioneve Policore që gjenden në secilën komunë, ngrihen dhe funksionojnë edhe Stacionet Policore Kufitare nën autoritetin dhe juridiksionin e Drejtorisë Rajonale të Policisë Kufitare. Themeluar në vitin 1999 nga UNMIK-u, Policia Kufitare është pjesë e Policisë së Kosovës. Në bashkëpunim me KFOR-in, Policia Kufi-tare kontrollon vijën kufitare të Kosovës. Janë ngritur dhe funksi-onojnë një numër pikash kufitare përgjatë kufirit me Shqipërinë (afërsisht 11 km) dhe me Maqedoninë (afërsisht 158 km) si Vermi-ca me Shqipërinë, Glloboqica dhe Hani i Elezit me Maqedoninë. Polica Kufitare ka nënshkruar Marrëveshje Bashkëpunimi me Ministrinë e Financave dhe Ekonomisë, Ministrinë e Transporte-ve dhe Telekomunikacioneve, Ministrinë e Kulturës, Ministrinë e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor si dhe me një numër institu-cionesh të tjera. Kjo Polici ka nënshkruar Marrëveshje edhe me strukturat homologe në Shqipëri dhe Maqedoni.

Ligji Nr. 03/L-035 Për Policinë

Kompetencat e Policisë

Gjatë kryerjes së detyrave të tyre, forcat e Policisë së Kufirit kanë kompetencë të patrullojnë kufirin, të kontrollojnë trafikun ndër-kufitar, të kryejnë kontrollin e dokumenteve të kalimit të kufirit, të hyjnë në pronat private që gjenden në zonën kufitare, por jo në banesat private, të hyjnë dhe kryejnë kontrolle në stacionet hekurudhore, portet dhe aeroportet, trenat, si dhe në mjetet e transportit ajror, rrugor e detar.

61

Правна рамка на Граничната полиција во АлбанијаЗадачи на Граничната полиција

Граничната полиција и Миграција, според уставните прин-ципи и законските и подзаконските акти, имаат за цел да ги спроведуваат обврските, кои произлегуваат од меѓународни-те конвенции, билатералните и мултилатералните договори.

Таа, исто така, организира средби со соседни и други надлеж-ни органи, во врска со применување на заеднички договори, како и размена на информации, со цел да се применат тие до-говори.

Институционална рамка на Граничната полиција

Правила – Закон за Државна гранична полиција и надгледу-вање (Бр. 9861, 24.01.2008)

Санкции

Прекршувањето на овој закон, во случај на неспецифично казнено дело, претставува административно казнено дело и треба да биде казнето од Граничната Полиција и Миграција, во согласност со законот за административни прекршоци (бр. 7697, 7.4.1993), како што следи (извадоци):

Казна од 10,000 – 50,000 Албански лири ќе биде одредена врз физички и правни лица за:

пловење, лов, риболов, прелети со авиони и други летачки средства, движење, престојување или живеење блиску до граничната линија, доколку тоа е забрането со Одлука на

поединечни или групни ловни и риболовни дејствија, не поблиску од 300 м од граничната линија, без известување на Граничната полиција и Миграција 24 часа однапред.

Правна рамка на Граничната полиција

во Република Македонија

Задачи на Граничната полиција во Република Македонија

Надзорот на државната граница вклучува работи кои што се поврзани со безбедноста на државната граница и контрола на поминувањето на државната граница (во понатамошниот текст: гранична контрола) со цел:

спречување и откривање на кривични дела и прекршоци,

спречување и откривање на незаконско поминување на

заштита на животот и здравјето на луѓето, личната

спречување и откривање на други опасности по јавниот ред,правниот систем и националната безбедност.


Граничната полиција е формирана во различни гранични де-лови на земјата, помеѓу 2004 и 2005 година.

Надзорот на државната граница е во надлежност на Минис-терството за внатрешни работи:

Работите кои се однесуваат на надзор на државната граница ги врши полицијата на Министерството.Во времето на извршувањето на работите на надзорот на државната граница Министерството соработува со другите државни органи кои имаат надлежности во граничното управување во согласност со законот.

Соработката околу државната граница, се одвива помеѓу Министерството за внатрешни работи, Министерството за одбрана, Министерството за финансии – Царинска управа, Министерството за земјоделие, шумарство и водостопанство, Министерството за здравство, Министерството за транспорт и врски, Министерството за животна средина и просторно планирање и други државни органи кои се надлежни за гра-ничното управување.

За подобрување на соработката, државните органи можат да склучат меморандум за соработка. Соработката, исто така, се остварува со Граничните полиции во Албанија и Косово, каде што се формираат здружени патроли.

За постигнување на ефикасна координација, размена на по-датоци и информации и поголема здружување во граничното управување, се формира Национален координативен центар за гранично управување. Ова тело е составено од координа-тор, заменик координатор и претставници од Министерство-то за внатрешни работи, Министерството за финансии – Ца-ринска управа и Министерството за земјоделие, шумарство и водостопанство. Други државни органи кои се засегнати од пограничните проблеми, можат исто така да земат учество во ова тело.

Граничната полиција во Македонија има четири регионални центри. Регионалниот Центар за Гранични работи Север е на-длежен за надзор на границата со Косово (околу 157 киломе-три во должина), со осум набљудувачки станици: Белановце, Гошинце, Танушевци, Блаце, Чашка, Рогачево, Попова Шапка и

и Јажинце.

Регионалниот Центар за Гранични работи Запад е одговорен за надзор на границата со Албанија (околу 184 километри во должина), со осум набљудувачки станици: Стрезимир, Жи-ровница, Дебар, Џепчиште, Лабуниште, Франгово, Стење и езерската контрола со четири станици за Гранична контрола: Дебар, Ќафасан, Свети Наум и Стење.

Правила – закони кои се во корелација со пограничната

полиција

Закон за надзор на државната границаЗакон за странциЗакон за заштита на животна срединаЗакон за јавна чистотаЗакон за шумиЗакон за лов и риболов


62

Казнени одредби од Законот за надзор на државната

граница

Со парична казна од 30.000 – 50.000 денари или со казна за-твор од 60 дена ќе се казни за прекршок физичко лице кое:

лови, риболови, прелетува со воздухопловни средства и други направи за летање, се движи, престојува и се населува долж граничната линија на целата, или на дел од

при граничната контрола не ја даде на увид исправата одредена за преминување на државната граница, не реагира на барањето на гранична контрола и го напушти подрачјето на граничниот премин пред да се изврши граничната контрола или на друг начин ја избегнува граничната контрола.

Со парична казна од 30.000 – 150.000 денари ќе се казни за прекршок правно лице:

чиј работник лови, риболови, врши прелет со воздухопловни средства, се движи или престојува долж

кој сее определени видови земјоделски култури, сади дрва и други растенија долж граничната линија, доколку тоа е

лови во длабочина од 500 метри од граничната линија, без писмено известување до надлежната полициска станица за обезбедување на државната граница, најдоцна 48 часа пред почетокот на ловот.

Правна рамка на Граничната полиција во КосовоЗадачи на Граничната полиција во Косово

Задачи поврзани со интегрирано управување и национална гранична контрола, кои главно се извршувани од граничната по-лиција во соработка со други релевантни национални агенции.Граничната полиција е одговорна за:

управување, контрола и надзор долж граничната линија,

спречување и разоткривање на кривични дела, прекршоци и оние кои ги сториле тие дела.


Станици на Граничната полиција (Закон за полиција бр.

03/Л - 035)

Покрај полициските станици кои се наоѓаат во секоја општи-на, станиците на Граничната полиција ќе бидат ставени под надлежност и овластување на Регионалниот директорат на граничната полиција, со цел управување и контрола на грани-цата, согласно Законот за контрола на државните граници, и други слични закони за границите.

Граничната полиција е дел од Косовската полиција, основа-на во 1999 од УНМИК. Заедно со КФОР, Граничната полиција го контролира граничното подрачје. Има неколку гранични точки долж границата со Албанија (околу 111 километри) и Македонија (околу 158 километри), на пример кај Вермица во Албанија и кај Глобочица и Хани Елезит во Македонија. Граничната полиција има договори за соработка со Ми-нистерството за економија и финансии, Министерството за транспорт и телелкомуникации, Министерството за култура, Министерството за животна средина и просторно планирање и други институции. Постои соработка и со граничните поли-ции на Албанија и Македонија.

Регулации – Закон за полиција (бр. 03/Л - 035)

Полициски овластувања

При исполнувањето на нивните полициски должности, полицајците кои функционираат како гранична полиција имаат овластување да патролираат долж границите, да го контролираат прекуграничниот сообраќај, да проверуваат документи за премин на границите, да влегуваат на при-ватен имот само долж границите, со исклучок на лични живеалишта и железнички станици, аеродроми, возови и авиони.


Introduction to nature conservationlegislation and structure

Hyrje në legjislacionin dhe strukturat për konservimin e natyrës

Запознавање со законодавството за заштита

на природата и неговата структура


8.

64

Introduction to nature conservation legislation and structure

Nature conservation legislation FYROM

Constitution of Republic of Macedonia (1991): “Protection and promotion of the environment and nature are fundamental val-ues of the constitution of the Republic. All the natural resources of the Republic of Macedonia, and the flora and fauna, are ame-nities of common interest for the Republic and enjoy particular protection”.

Act on the Protection of Ohrid Lake, Prespa Lake and Dojran

other relevant sectoral legislation:

Act on Mineral Resource Exploitation.

Nature Conservation Act

This Act regulates the conservation of nature through biological and landscape protection, and conservation inside and outside of protect-ed areas.The objectives of the Act are:

2. conservation and restoration of the existing biological and land-

3. establishment of a network of protected areas for the purpose of

4. providing for the sustainable use of natural resources in the interests of present and future development, without significant damage to na-

5. prevention of detrimental activities by individuals and legal entities and disturbances of nature resulting from technological development and the performance of activities, i.e. providing for the best possible

6. ensuring the citizens their right to a healthy environment.

Environment Act

This Act regulates the rights and responsibilities of the Republic of Macedonia, municipalities, the City of Skopje and the municipalities of the City of Skopje, and the rights and responsibilities of legal entities and natural persons in creating the required conditions to ensure pro-tection and improvement of the environment, and ensuring the right of citizens to a healthy environment. The objectives of this Act are:1) preservation, protection, restoration and improvement of the qual-

5) implementation and improvement of measures aimed at address-ing regional and global environmental problems.

Current protected area system of FYROM

The network of areas of special conservation interest in FY Republic of Macedonia includes 83 protected areas covering a total 188,154 ha, i.e. 7.40% of the country. By 2020, the percentage of protected areas shall be increased to about 12% of the territory, in line with the Physical Plan of the FY Republic of Macedonia.

The national system of protected areas (whose categorization is cur-rently under adaptation pursuant to the 2004 Nature Conservation Act) includes the following protected areas:

Areas Outside Nature Reserves containing Specific Plant and

Natural Monuments (59).

Institutional framework for nature conservation

The Ministry of the Environment and Physical Planning (MoEPP) is the state body responsible for nature protection issues, and creates con-servation policies. The Environment Administration is the competent body within the MoEPP for nature conservation issues.The National Council for Nature Protection was established for moni-toring and development of nature protection and as a advisory body of the MoEPP. The Environment Administration conducts administra-tive work for the National Council for Nature Protection.

Nature conservation legislation KosovoLegislative framework for nature conservation

Environmental Protection Act (currently in the parliamentary

Act on Fisheries and Aquaculture.

Nature Conservation Act

This Act lays down the basic requirements for the conservation and sustainable use of nature, in particular:a) conservation, renewal and sustainable utilization of nature and re-

b) restoration of damaged nature conservation zones and of their nat-

d) establishment of planning, management, information and funding

e) accomplishment of the goals determined within the policies on na-

f ) reduction of the over-utilization of and damage to flora and fauna,

g) public access to information and the right to participation in nature

65

Introduction to the structure and legislation of nature conservation legislation

h) ensuring the right of citizens to a healthy environment, and to natu-

i) protecting biodiversity through the conservation of important natu-ral habitats and important species of wild flora and fauna, with a fa-

j) bringing environmental standards in Kosovo in line with those of the European Union, pursuant to Section 5.7 of the Constitutional Frame-work for Provisional Self-Government.

The Act introduces Nature Conservation Zones as spatial conserva-tion areas. These are zones designated with the purpose of protecting and maintaining the biodiversity, landscapes, natural characteristics and cultural heritage within, and of providing effective management through judicial and other means.

Pursuant to the Act, the following are protected areas:

I. Strict nature reserve - protected zone primarily designated for scien-

II. National park - protected zone mainly for the purpose of protecting

III. Natural monument - protected zone mainly for the purpose of pre-

IV. Managed zone of habitats or protected species - protected zone for

V. Protected landscape - protected zone for the purpose of preserving

VI. Protected zone of natural resources - protected area aiming to prohibit the unsustainable use of natural resources in natural ecosys-tems.

Once an area has been included on the list of proposed nature conser-vation zones, any deterioration of the conservation status of any part of that area is prohibited. The categorization of protected areas in the Nature Conservation Act is carried out according to the IUCN (Interna-tional Union for Conservation of Nature).

Current system of protected areas in Kosovo

75 protected areas covering a total of 46,437 ha, i.e. about 4.25% of the territory of Kosovo, is under legal protection. A major share is encompassed within the Sharr Mountain Na-tional Park. Bjeshkët e Nemuna, an area covering about 60,000 ha, has been proposed as a new national park.

Protected Landscapes: 2 sites.

Institutional framework for nature conservation

Administrative and professional tasks are carried out by the Ministry and the municipal administration offices for nature conservation.

Professional nature conservation tasks for Kosovo will be undertaken

by the Nature Conservation Institute of Kosovo, based within the KEPA (Kosovo Environmental Protection Agency).

Nature conservation legislation AlbaniaLegislative framework for nature conservation

Act on Protection of the Marine Environment from Pollution

DCM (Decision of the Council of Ministers) on the Designation

DCM on the Procedures for Designation of Protected Areas

DCM on the Approval of the List of Protected Albanian Flora

DCM on the Protected Areas Committee.

Protected Areas Act

Scope: Proclamation, protection, administration, management and sustainable usage of protected areas (PAs), their natural and

Facilitation of conditions for the development of environmen-

Informing and educating the community, direct and indirect economic income, for the local community and business.

Goals:Ensures special protection for specific important natural re-

PAs are proclaimed for the protection and regeneration of nat-

Regulates the protection according to the 6 categories of pro-tected areas (IUCN categories).

Current protected area system of Albania

In total, 9.89% of the territory is protected.

Ramsar Sites: 3 sites.

Institutional framework for nature conservation:

The Ministry of Environment, Forests and Water Administration through its Directorate of Environmental Protection Policies, handles issues related to the drafting of policies on nature conservation, con-tributes to drafting of legislation in cooperation with the Directorate of Services (Legislation Sector) and to drafting strategic documenta-tion in this field. Cooperation is extended to other Directorates in the Ministry and to implementing institutions, such as the district Environ-

Introduction to nature conservation legislation and structureIntroduction to nature conservation legislation and structure

66


Legjislacioni për Ruajtjen e Natyrës - Maqedoni

Kushtetuta e Republikës së Maqedonisë (1991) sanksionon: Mbrojtja dhe promovimi i mjedisit dhe natyrës përfaqësojnë vlera themelore në Kushtetutën e Republikës. Të gjitha bu-rimet natyrore të Republikës së Maqedonisë, së bashku me florën dhe faunën janë vlera me interes të përbashkët dhe gë-zojnë mbrojtje të veçantë në Republikën e Maqedonisë.

Ligji për Mbrojtjen e Liqenit të Ohrit, Liqenit të Prespës dhe

Ligje të ndryshme sektoriale

Ligji për Shfrytëzimin e Burimeve Minerare.

Ligji për Ruajtjen e Natyrës

Ky ligj parashikon masat për ruajtjen e natyrës nëpërmjet mbrojtjes së peizazhit dhe të natyrës si brenda edhe jashtë zonave të mbrojtura.Synimet e ligjit janë:

Ruajtja dhe ripërtëritja e diversitetit ekzistues biologjik dhe atij

Krijimi i një rrjeti të zonave të mbrojtura me qëllim ruajtjen e

Garantimi i përdorimit të qëndrueshëm të burimeve natyrore në interes të brezave të tanishëm dhe atyre të ardhshëm, pa dëmtuar natyrën dhe duke ruajtur sa më shumë që të jetë e

Parandalimi i aktiviteteve keqbërëse të individëve dhe subjek-teve si dhe parandalimi i dëmtimeve të natyrës si pasojë e për-

Garantimi i të drejtës së qytetarëve për një mjedis të shëndet-shëm.

Ligji për Mjedisin

Ky ligj parashtron të drejtat dhe detyrimet e Republikës së Maqedonisë, komunave, qytetit të Shkupit dhe organeve vendore të Qytetit të Shk-

-ranton të drejtën e qytetarëve për një mjedis të shëndetshëm. Synimet e këtij ligji janë:

Ruajtja, mbrojtja, ripërtëritja dhe përmirësimi i cilësisë së mje-

Zbatimi dhe përmirësimi i masave që synojnë zgjidhjen e problemeve mjedisore në nivel rajonal dhe global.

Sistemi aktual i zonave të mbrojtura në Ish Republikën Jugosllave

të Maqedonisë

Rrjeti i zonave me interes të veçantë për t’u mbrojtur në Ish Republikën Jugosllave të Maqedonisë përfshin 83 zona të mbrojtura me një sipër-faqe prej 188,154 ha, d.m.th, 7,40% të sipërfaqes së vendit. Deri në vitin 2020, sipërfaqja e zonave të mbrojtura do të shkojë në 12% të territorit, siç parashikohet në Planin e Rregullimit Hapësinor të Ish Republikës Ju-gosllave të Maqedonisë.

Sistemi kombëtar i zonave të mbrojtura (kategorizimi i të cilave momen-talisht është duke u përshtatur me Ligjin e vitit 2004 “Për mbrojtjen e Natyrës”) përfshin zonat e mbrojtura që renditen më poshtë:

Zonat jashtë Rezervateve Natyrore që përmbajnë specie të

Monumentet e Natyrës (59).

Kuadri institucional për ruajtjen e natyrës

Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor është organi shtetëror i ngarkuar me problemet e ruajtjes së natyrës dhe me hartimin e politikave përkatëse. Brenda Ministrisë së Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, funksionon Administrata e Mjedisit e cila është përgjegjëse direkte për çështjet e ruajtjes së natyrës.Si strukturë këshillimore pranë Ministrisë së Mjedisit, është ngritur Këshilli Kombëtar për Ruajtjen e Natyrës. Administrata e Mjedisit kryen funksionet administrative që i ngarkohen nga Këshilli Kombëtar për Mbrojtjen e Natyrës.

Legjislacioni për Mbrojtjen e Natyrës - KosovëLegjislacioni aktual për mbrojtjen e natyrës

Ligji për Ruajtjen e Natyrës (ka filluar puna për hartimin e një

Ligji për Parkun

ment Agencies and Forest Service Directorates that are also compe-tent for protected area administration.

The Ministry of Environment, Forests and Water Administration, as regards the field of nature conservation, cooperates with the following bodies: Ministry of Agriculture, Food and Consumer

Transport and Telecommunication, assuring decision-taking on

which drafts and implements policies on tourism development, and the Ministry of Interior, for the management of local natural resources.

67


Ligji për Mbrojtjen e Mjedisit (në proces miratimi nga Parla-

Ligji për Planifikimin Hapësinor

Ligji për Ujërat

Ligji për Peshkimin dhe Akuakulturën.

Ligji për Ruajtjen e Natyrës

Ky ligj krijon bazën e nevojshme për mbrojtjen e natyrës, shfrytëzimin e qëndrueshëm të saj, dhe veçanërisht:a) mbrojtjen, ruajtjen, përtëritjen dhe shfrytëzimin e qëndrueshëm të

b) rivitalizimin e territoreve të dëmtuara të natyrës dhe habitateve e

d) krijimin e sistemeve të planifikimit, drejtimit, informacionit dhe finan-

e) realizimin e synimeve të përcaktuara në politikat e mbrojtjes së

f ) kontrollin e shfrytëzimit pa kriter dhe dëmtimit të llojeve të florës dhe faunës, veçanërisht të llojeve me rëndësi të veçantë, të rralla dhe të

g) të drejtën për informim dhe pjesëmarrjen e publikut në çështjet e

h) sigurimin e së drejtës së qytetarëve për mjedis të shëndoshë, pushim

i) sigurimin e biodiversitetit përmes ruajtjes së habitateve të rëndë-sishme natyrore dhe llojeve me rëndësi të florës dhe faunës duke krijuar

j) përafrimin e standardeve mjedisore në Kosovë me ato të Bashkimit Evropian, në përputhje me seksionin 5.7 të Kornizës Kushtetuese për Vetë-qeverisjen e Përkohshme të Kosovës.

Ligji parashikon krijimin e Zonave të Mbrojtura si formë e mbrojtjes së natyrës në pjesë të caktuara të vendit. Këto zona janë krijuar me qël-lim mbrojtjen dhe ruajtjen e biodiversitetit, peizazheve, karakteristikave natyrore dhe trashëgimisë kulturore brenda këtyre zonave. Ligji siguron mjetet për menaxhimin efektiv të zonave të mbrojtura duke përdorur rrugët ligjore dhe mjete të tjera të parashikuara në ligj. Sipas ligjit, zona të mbrojtura janë: I. Rezervati strikt i natyrës - zonë e mbrojtur kryesisht për qëllime shken-core.II. Parku kombëtar - zonë e mbrojtur kryesisht për qëllime të mbrojtjes së ekosistemeve dhe hapësirave për rekreacion.III. Monumenti natyror - zonë e mbrojtur kryesisht për qëllime të konser-vimit të karakteristikave specifike natyrore.IV. Zona menaxhuar e habitateve ose llojeve të mbrojtura - zonë e e mbrojtur për ruajtjen e habitateve ose llojeve të vëna nën mbrojtje.V. Peizazhi i mbrojtura - zonë e mbrojtur për qëllime të ruajtjes së pei-zazhit.VI. Zona e mbrojtur e resurseve natyrore - zonë e mbrojtur me qëllim parandalimin e shfrytëzimit pa kriter të burimeve natyrore në ekosiste-met ku gjenden.

Pas përfshirjes së territorit në listën e propozuar të zonave të mbrojtura, ndalohet përkeqësimi i kushteve natyrore në ndonjë prej pjesëve të mbrojtura të asaj hapësire. Kategorizimi i zonave të mbrojtura në Ligjin

për Mbrojtjen e Natyrës është bërë sipas IUCN (Bashkimit Ndërkombëtar për Konservimin e Natyrës).

Sistemi aktual i zonave të Mbrojtura në Kosovë

75 zona të mbrojtura me sipërfaqe 46,437 ha, ose rreth 4.25 % e territorit është vënë nën mbrojtje ligjore. Pjesa më e madhe i takon Parkut Kom-bëtar të Malit të Sharrit. Një tjetër park është propozuar të krijohet në Bjeshkët e Nemuna ku përfshihet një sipërfaqe prej rreth 60,000 ha.

Peizazhe të mbrojtura: 2 zona.

Kuadri institucional për mbrojtjen e natyrës

Detyrat administrative dhe profesionale kryhen nga Ministria dhe zyrat e administratave vendore për mbrojtjen e natyrës.

Funksionet me natyrë profesionale në fushën e mbrojtjes së natyrës kryhen nga Instituti i Kosovës për Mbrojtjen e Natyrës, i cili operon në kuadër AKMM (Agjencisë së Kosovës për Mbrotjen e Mjedisit) Nature conservation legislation Albania

Legjislacioni për Mbrojtjen e Natyrës – Shqipëri

Kuadri Ligjor për mbrojtjen e natyrës

VKM “Për procedurat e shpalljes së zonave të mbrojtura dhe

VKM “Për miratimin e listës së specieve të florës shqiptare që

VKM “Për komitetet e menaxhimit të zonave të mbrojtura”.

Ligji “Per zonat e mbrojtura”

Objekti: Shpallja, ruajtja, administrimi, menaxhimi dhe përdorimi i qëndrueshëm i zonave të mbrojtura (ZM), burimeve natyrore

Informimi dhe edukimi i publikut, përfitimet ekonomike, të drejtpërdrejta dhe të tërthorta, të popullsisë vendore, të sek-torit publik dhe atij privat.

Qëllimi:Të sigurojë mbrojtje të veçantë për rezervatet natyrore të bio-diversitetit dhe të natyrës, në tërësi, nëpërmjet krijimit të ZM-

Të krijojë ZM-të për të siguruar ruajtjen dhe ripërtëritjen e hab-itateve natyrore, të llojeve, të rezervateve dhe të peizazheve

Të parashikojë masat për mbrojtjen në përputhje me 6 katego-ritë e zonave të mbrojtura (sipas IUCN).


68

Запознавање со законодавството за заштита на природата и неговата структура

Правна рамка за заштита на природата во

Република Македонија

Устав на Република Македонија (1991): “Заштитата и унапредувањето на животната средина и природата се темелни вредности на уставниот поредок на Републи-ката” “Сите природни богатства на Републиката, како и растителниот и животинскиот свет уживаат посебна заштита како добра од општ интерес за Републиката”Закон за заштита на природата

Закон за заштита на Охридското, Преспанското и Дојран-

Закони од други релевантни сектори:

Закон за експлоатација на минерални суровини.

Закон за заштита на природата

Законот ја уредува заштитата на природата, преку заштита на би-олошката и пределската разновидност и заштитата на природно-то наследство во заштитени подрачја и надвор од нив.Цели на овој закон се:

2) зачувување и обновување на постојната биолошка и предел-

3) поставување на мрежа на заштитени подрачја поради заштита

4) обезбедување на одржливо користење на природнi ресурси во интерес на сегашниот и идниот развиток, без значително оштету-вање на природата и со што помали нарушувања на природната

5) спречување на штетните активности на физички и правни лица и нарушувања во природата како последица на технолошкиот развиток и извршување на дејности, односно обезбедување на

6) обезбедување на правото на граѓаните на здрава животна сре-дина.

Закон за животна средина

Со овој закон се одредуваат правата и должностите на Републи-ка Македонија, на општинитe, на градот Скопје и на општините во градот Скопје, како и праватa и должностите на правните и на физичките лица, во обезбедувањето услови за заштита и унапре-дување на животната средина, заради остварување на правата на граѓаните на здрава животна средина.Цели на овој закон се:1) Зачувување, заштита, обновување и унапредување на квалите-

5) Спроведување и подобрување на мерките за решавање на ре-гионалните и глобалните проблеми во животната средина.

Сегашна состојба во системот на заштитени области во Репу-

блика Македонија

Мрежата на области кои се од особен изнтерес за заштита во Република Македонија опфаќа 83 заштитени подрачја со вкупна површина од 188.154 ha што претставува околу 7,40 % од вкуп-ната територија на државата. Во Просторниот план на РМ за пе-риодот 2002-2020 година предвидено е вкупната површина на заштитени подрачја да се зголеми за околу 12 % од територијата на државата.Националниот систем на заштитени подрачја (чија категориза-ција во моментов се прилагодува согласно Законот за природа усвоен во 2004 год.) ги вклучува следниве категории на зашти-тени подрачја:

Sistemi aktual i zonave të mbrojtura në Shqipëri

Në total, mbrohet një sipërfaqe prej 9.89 % e territorit.Rezervate Strikte të Natyrës: 4 (14,500 ha),Parqe Kombëtare: 13 (88,615.4 ha),Rezervate Natyrore të Menaxhuara: 24 (63,663 ha),Monumente Natyre: 750 (3,490 ha),Peizazhe të Mbrojtura: 5 (95,864.4 ha),Zona të Burimeve të Menaxhura: 4 (18,200 ha),Zona Ramsar: 3.

Kuadri institucional për ruajtjen e natyrës:

Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave nëpërmjet Drejtorisë së Politikave të Mbrojtjes së Natyrës në MMPAU, mbulon çështjet që kanë të bëjnë me hartimin e politikave për mbrojtjen e

natyrës, kontribuon në hartimin e legjislacionit në bashkëpunim me Drejtorinë e Shërbimeve (Sektori i Legjislacionit) dhe hartimin e do-kumenteve strategjike në këtë fushë. Bashkëpunimi shtrihet edhe me Drejtoritë e tjera të Ministrisë dhe me institucionet zbatuese si, Agjencitë e Mjedisit në qarqe dhe Drejtoritë e Shërbimit Pyjor në rrethe që janë përgjegjëse edhe për administrimin e zonave të mbrojtura.

Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave, në fushën e mbrojtjes së natyrës, bashkëpunon me: Ministrinë e Bujqësisë, Ushqimit dhe Mbrojtjes se Konsumatorit për biodiversitetin bujqë-

-

Ministrinë e Turizmit, Kulturës Rinisë dhe Sporteve, e cila harton dhe -

shme, me qëllim menaxhimin e burimeve natyrore në nivel lokal.

69


одделни растителни и животински видови, кои се надвор

споменици на природата (59).

Институционална рамка за заштита на природата

Министерство за животна средина и просторно планирање - МЖСПП е орган на државната управа надлежен за вршење на работите од областа на заштитата на природата. Управата за жи-вотна средина е надлежен орган во состав на МЖСПП за вршење на стручни работи од областа на заштитата на природата.Националниот совет за заштита на природата е основан заради следење и унапредување на заштитата на природата и како со-ветодавно тело на МЖСПП. Управата за животна средина ги води административните работи на Националниот совет за заштита на природата.

Правна рамка за заштита на природата во КосовоПравна рамка за заштита на природата

Закон за заштита на природата (во тек е избор на нов закон),

Закон за заштита на животната средина (во моментов е во

Закон за риболов и аквакултура.

Закон за заштита на природата

Овој закон ги поставува основните барања за заштита и одржли-ва употреба на природата, особено:а) зачувување, обновување и одржливо користење на природата

б) обновување на оштетените природни заштитени зони и на

в) одржување и обновување на еколошката природна рамноте-

г) воспоставување на систем на планирање, управување, инфор-

д) постигнување на целите одредени во политиката за заштита

ѓ) намалување на преголемото искористување и оштетување на флората и фауната, особено на посебно значајните видови и нив-

е) јавен пристап до информации и право на учествување во зачу-

ж) обезбедување право на граѓаните на здрава животна средина,

з) заштитување на биолошката разнообразност преку одржу-вање на важните природни живеалишта и видови на дивата фло-

ѕ) донесување на стандарди за животната средина во Косово кои се во сооднос со оние на Европската Унија, одоговарајќи на Пара-граф 5.7 од Уставната рамка за Привремена самоуправа.

Законот воведува Природни резервати како просторно- зашти-тени подрачја. Тоа се зони одредени со цел заштита и одржување на биолошката разнообразност, релјефот, природните особено-сти и културното наследство, и со обезбедување на ефективна управа преку правни и други средства.

Одговарајќи на законот, заштитени зони се следниве:

I. Строго определен природен резерват - заштитена зона првен-

II. Национален парк - заштитена зона со цел да се заштитат еко-

III. Споменик на природата – заштитена зона со главна цел – заш-

IV. Уредена зона на природни живеалишта или заштитени видови – заштитена зона за заштита на природни живеалишта или заш-

V. Заштитен предел - заштитена зона со цел зачувување на пре-

VI. Заштитена област со природни богатства - заштитна област која има за цел да го забрани прекумерното искористување на природните богатства во природниот екосистем.

Кога некој предел ќе биде вклучен во листата на предложени заштитени зони, било какво влошување на заштитниот статус во било кој дел од таа област е забранет.

Категоризацијата на заштитени области во Законот за заштита на природата се спроведува согласно со IUCN (Интернационална Унија за заштита на природата).

Сегашна состојба во системот на заштитени области во Косово

Сегашните 75 заштитени области покриваат вкупно 46,437 хекта-ри, односно околу 4.25% од територијата на Косово е под правна заштита. Најголем дел од оваа територија му припаѓа на Нацио-налниот Парк Шар Планина. Bjeshkët e Nemuna e област од околу 60,000 хектари, која e предложена за нов национален парк.

Заштитени предели: 2 области.

Институционална рамка за заштита на природата

Административните и професионалните задачи се извршувани од Министерството и општинските административни одделенија за заштита на природата. Професионалните задачи за заштита на природата во Косо-во ќе бидат превземени од Косовскиот Институт за Заштита на Природата, кој работи во склоп на KEPA - Kosovo Environmental Protection Agency (Агенција за заштита на животната средина на Косово).


70


Правна рамка за заштита на природата во АлбанијаПравна рамка за заштита на природата во Албанија

Закон за заштита на морската животна средина од

ОСМ (Одлука од Совет на министри) за обележување на

ОСМ за процедурите за обележување на заштитените

ОСМ за Одобрување на листата на заштитените албански

ОСМ за Комитет за заштитени области.

Закон за заштитени области

Поле на делување:Објавување, заштита, администрација, управување и рационално користење на заштитените области (ЗО),

Подобрување на условите за развој на еколошкиот

Информирање и едукација на заедницата, директна и индиректна економска заработка за локалните и бизнис заедници.

Цели:Обезбедување на посебна заштита за особено важните природни резерви од биолошката разнообразност и

ЗО се назначени заради заштита и обновување на природните

Ја регулира заштитата согласно шесте категории на заштитени области (категории според IUCN).

Моментален систем на заштитени области во Албанија

Вкупно 9.89% од територијата е заштитена.

Области за управување со ресурси: 4 области (18,200

Рамсар области: 3 области.

Институционална рамка за заштита на природата:

Министерството за животна средина, шуми и управување со водите преку својот Директорат за планови и политика за зачувување на животната средина, раководи со решавањето на проблемите повр-зани со законската регулатива на заштитата на природата, придоне-сува во нацрт законите во соработка со Директорат за услуги (Закон-скиот сектор) и до изработка на план за стратешка документација во оваа област. Соработката е проширена во други Директорати во Министерството и во имплементирачки институции, како подрачни Агенции за животна средина и Директорати за шумски служби кои исто така се компетентни за управување со заштитените области.

Министерството за животна средина, шуми и управување со во-дите, што се однесува до полето за заштита на природата, сора-ботува со следните тела: Министерството за земјоделство, Храна

Министерството за јавни работи, транспорт и телекомуникации, обезбедувајќи превземање на решенија за користење на земјиш-

скицираат, спроведуваат и изработуваат планови за развојот на туризмот, и Министерството за внатрешни работи, за управување со локалните природни богатства.

List of relevant stakeholders in the area

Listë e strukturave të interesuara në zonat përkatëse

Листа на значајни актери во областа


9.

72

ALBANIA

Ministry of Environment, Forestry and

Water Administration (MEFWA)

Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Admin-

istrimit të Ujërave (MMPAU)

Str: Durresit, No. 27Rruga e Durrësit, Nr 27TiraneTiranëPhone: +355 4 2224537 Fax: +355 4 2270627Email: [email protected]

Directorate of Nature Protection Policies

Drejtoria e Politikave të Mbrojtjes së

Natyrës

Director / Drejtor: Mr. Sajmir HoxhaPhone: +355 4 270 624Email: [email protected]

Directorate of Forestry and Pastures

Policies

Drejtoria e Politikave të Pyjeve dhe

Kullotave

Director / Drejtor: Mr. Nehat ÇollakuEmail: [email protected]

Directorate of Fisheries Policies

Drejtoria e Politikave të Peshkimit

Director / Drejtor: Mr. Roland KristoEmail: [email protected]: +355 4 2224537 Fax: +355 4 2270627Email: [email protected]

Association for Cooperation and Devel-

opment, Diber Region (Delfini)

Organizata per Bashkëpunim dhe Zh-

villim në Qarkun Dibër (Delfini)

Leader / Drejtues: Halil GoleciBulevardi: Elez IsufiBoulevard: Elez IsufiPhone :(+355-68) 269-3558Fax: (355-21) 182-547

Bulqize Federation of Public Forest and

Pastures, Dibër Region Headquarters

in Peshkopi; lodges in Diber, Mat,and

Bulqize

Federata e Pyjeve dhe Kullotave Komu-

nal Qarku Dibër

(Federata PKK)Leader / Drejtues: Ylli MetaPhone: (+355-68) 207-7157, (+355-68) 245-0279Email: [email protected]

Ecologist for the Region

Square 6 Kukes

Ekologet per Rajonin

Lagjia 6 Kukës

Leader / Drejtues: Bukurosh OnuziPhone: (355) 242-3536Fax: (355) 242-4594Email: [email protected]

Association Care

Gjallica Hotel, second floor Kukes

Organizata Kujdesi

Hotel Gjallica, Kati II Kukës

Leader / Drejtues: Bilbil KerajPhone: (+355-24) 24-385Fax: (355-24) 24-385Email: [email protected]

Forestry Progress Kukës

Forestry Service Directorate Kukës

Progresi Pyjor Kukës

Drejtoria Shërbimit Pyjor, Kukës

Leader / Drejtues: Isuf OmariPhone: (+355-68) 230-6499Email: [email protected]

Forestry Service Directorate

Diber Region

Drejtoria Shërbimit Pyjor, Rajoni Dibër

Director / Drejtor: Abedin PaciMobile: +355 68 40 87150

Forestry Service Directorate Kukës Region

Drejtoria Shërbimit Pyjor Rajoni Kukës

Director / Drejtor: Fatmir GjanaMobile: +355 68 40 12 601

Regional Environmental Agency Diber Region

Agjencia Rajonale e Mjedisit, Dibër

Contact person / Personi kontaktit: Lumturi PilafiAdress: Diber RegionAdresa: Rajoni Dibër Mobile: +355 682925089

Regional Environmental Agency Kukes

Agjencia Rajonale e Mjedisit, Kukës

Director / Drejtor: Tasim Cengu, CheifAdress: Kukes Region Adresa: Rajoni KukësMobile +355 68 40 72 704

Education Directorate of Diber Region

Drejtoria Arsimore Dibër

Contact person / Personi kontaktit: Hajdar PoliciAdress: Diber RegionAdresa: Rajoni DibërMobile: +355 682620612

Education Directorate of Kukës Region

Drejtoria Arsimore Kukës

Contact person / Personi kontaktit: Fahrie Zeli Phone: 355 04 02 4 22215Mobile: 355 682819484

Hunters Association Ajet Fetahu in

Kukes Region

Shoqata e Gjahtarëve Ajet Fetahu,

Rajoni Kukës

Contact person / Personi kontaktit: Lulzim LleshiAdress: Bar Amerika KukësAdresa: Bar Amerika KukësMobile: +355 682038214

KOSOVO

Directorate of Environment Kosovo

Agency

Kryeshef I Agensionit per Mjedise

Contact person / Personi kontaktit: Ilir MorinaPhone: +377(0)44504013Email: [email protected]: Prishtine

Directorate of Social Service

Drejtor i drejtorise per sherbime civile

Contact person / Personi kontaktit: Sadik PaqariziMunicipality PrizrenPhone: +377(0)44 532 800

Directorate for Agriculture and Rural

Development

Drejtor I drejtorise pe zhvillim rural-

Dragash

Contact person / Personi kontaktit: Nuhija TahirovciDragashPhone: +377(0)44 201 006

Border Police-Prizren

Polici kufitare Prizren

Contact person / Personi kontaktit: Qamil Kroni, komandantPhone:+377(0) 44 119 449Email: [email protected]

Lokal Police Dragash-Kosove

Polici dragash Dragash-Kosove

Contact person / Personi kontaktit: Vahit BerishaPhone: +377(0)44 608 453

List of relevant stakeholders in the area / Listë e strukturave të interesuara në zonat përkatëse / Листа на значајни актери во областа

73

National Park Sharr

NTP-SHARR

Contact person / Personi kontaktit: Njazi TrashnjakuDragashTel.+377(0)4420371Email: [email protected]

Director of NT Koritinik Dragash

Drejtor ne NT Koritnik Dragash Contact person / Personi kontaktit: Agim BeshiriPhone: +377(0)44 200 993

Farmer-Dragash

Contact person / Personi kontaktit: Masar PirajMobile: +377(0)44 203 302

MACEDONIA

Ministry of Environment and Physical

Planning of Republic of Macedonia

Министерство за животна средина и

просторно планирање на Република

Македонија

Address: Bul. Goce Delchev bb, SkopjeАдреса: Гоце Делчев бб, СкопјеТел: / Phone: +389 (0)2 3066 930www.moepp.gov.mk

Ministry of Agriculture, Forestry and

Water economy, Sector for forestry

Министерство за земјоделство,

шумарство и водостопанство

Сектор за шумарство

Адреса: Ленинова 2, 1000 СкопјеAddress: Leninova 2, 1000 SkopjeТел / Phone: +389 (0)2 3124 298+389 (0)2 3134 477+389 (0)2 3224 276www.mzsv.gov.mk

Veterinary Administration in the frame

of the Ministry of Agriculture, Forestry

and Water economy

Ветеринaрна управа при

Министерството за замјоделство

шумарство и водостопанство

Адреса: Ленинова 2, 1000 СкопјеAddress: Leninova 2, 1000 SkopjeТел / Phone: +389 (0)2 3112 261

Customs Directorate

Царинска управа Скопје

Адреса: Лазар Леченовски 13, 1000 СкопјеAddress: Lazar Lichenovski 13, 1000 SkopjeТел / Phone: +389 (0)2 3291 199

Municipality of Debar

Општина Дебар

Адреса: 8ми Септември 72, 1250 ДебарAddress: 8 Septembar 72, 1250 DebarТел / Phone: +389 (0)46 831 196Contact person: Gazment Cami Контакт лице: Газменд ЦамиТел / Phone: +389 (0)70 241 369e-mail: [email protected] for protection of environmentСектор за заштита на животната срединаТел / Phone: +389 (0)46 831 561

PS “Bratstvo – Edinstvo” – Debar

ОУ “Братство – Единство“ – Дебар

Address: Velko Vlahovic bbУл. Велко Влаховик Б.БТел / Phone: +389 (0)46 831 064 Факс / Fax: +389 (0)46 831064

PS “Sait Najdeni“ – Debar

ОУ “Саит Најдени“ – Дебар

Ул. Ице Ристески ББAddress: Ice Risteski bbТел, факс / Phone, fax: +389 (0)46 831 641

Secondray school “Zdravko Cockovski”

– Debar

Гимназија “Здравко Чочковски“ – Дебар

Тел / Phone: +389 (0)46 831 625

Scout – mountain organization “Kota“

– Debar

Планинарско – Извидничко Друштво

“Кота“ – Дебар

Контакт лице: Адриан СловаContact person: Adrian Slovae-mail: [email protected]Тел / Phone: +389 (0)70 619 719

Municipality of Mavrovo – Rostushe

Општина Маврово – Ростуше

Address: 1254 v. Rostushe Адреса: 1254 село Ростуше

+389 (0)42 478 815Section for protection of environmentОдделение за заштита на животната срединаТел / Phone: +389 (0)42 489 900

P.I. National Park Mavrovo

Ј.У. Национален Парк Маврово

+389 (0)42 489 425www.npmavrovo.org.mk

Primary schools in Municipality of

Mavrovo – Rostishe

Основни училишта во Општина

Маврово – Ростуше

PS “Gorgija Puleski“ – v. RostushePS “Blaze Koneski“ – v. RostushePS “Josip Broz Tito“ – v. ZirovncaPS “Denche Dejanovski” – Mavrovi AnoviОУ “Ѓорѓи Пулески“ – с. РостушеОУ “Блаже Конески“ – с. РостушеОУ “Јосип Броз Тито“ – с. ЖировницаОУ “Денче Дејановски“ – Маврови Анови

Secondary school

Средно образование

Local classes of “Panche Popovski” from Gostivar in village RostusheПодрачна паралелка на “Панче Поповски“ од Гостивар во с. Ростуше

Environmental Association “Deshat” –

Debar

Еколошко Друштво “Дешат“ – Дебар

Contact person – president Fatmir AliliКонтакт лице: претседател Фатмир АлилиТел / Phone: +389 (0)70 325 150 E-mail: [email protected]

Fishing – sport association “Trofta” –

Debar

Риболовно – спортско друштво

“Трофта“ – Дебар

Contact person – president: Fatmir DaciКонтакт лице – претседател: Фатмир ДациТел / Phone: +389 (0)70 241 446

Centre for Sustainable community

development – Debar

Центар за одржлив развој на

заедницата – Дебар

Contact person-president: Shuip MarkuКонтакт лице – претседател: Шуип МаркуSecterary: Flamur MuladautiСекретар: Фламур МуладаутиТел / Phone: +389 (0)46 835 105Email: [email protected]

Hunting Association

Local association “Suva Gora” – Gostivar

Сојуз на ловечки друштва

локално друштво “Сува Гора” –

Гостивар

Тел / Phone: +389 (0)2 3161 624+389 (0)42 214 151

List stakeholders relevant for the area List of relevant stakeholders in the area / Listë e strukturave të interesuara në zonat përkatëse / Листа на значајни актери во областаList of relevant stakeholders in the area / Listë e strukturave të interesuara në zonat përkatëse / Листа на значајни актери во областа

74

Mountain Union of Republic of Mace-

donia.

Mountain association from Gostivar

Планинарски сојуз на Република

Македонија планинарско друштво

од Гостивар

Contact person: Ljubisa TaseskiКонтакт лице: Љубиша ТасескиEmail: [email protected]Тел / Phone: +389 (0)2 3165 540+389 (0)42 221 402

Public enterprise “Macedonian’s forest”

Headquarters Skopje

ЈП “Македонски шуми“

Централа Скопје

Address: Pero Nakov bb, 1000 SkopjeАдреса: Перо Наков бб, 1000 СкопјеТел / Phone: +389 (0)2 2581 080www.mkdsumi.com.mk

Forestry economy – Branch office

“Stogovo” – Debar

Шумско стопанство “Стогово“ –

Дебар Contact person: Atli DikaКонтакт лице: Атли Дика

(0)72 510 981

Forestry economy – Branch office

“Shar” – Gostivar

Шумско стопанство “Шар“ – Гостивар

Тел / Phone: +389 (0)42 212 305

Forestry police Debar

Шумска полиција Дебар

Contact person: Sefer MaloskiКонтакт лице: Сефер МалоскиТел / Phone: +389 (0)75 327 205

Forestry police Gostivar

Шумска полиција Гостивар

Тел / Phone: +389 (0)42 217 491

National Association of Private Forest

Owners

Национална Асоцијација на

Сопстевеници на Приватни шуми

Technical secretary: Darko SkenderoskiТехнички секретар: Дарко СкендероскиТел / Phone: +389 (0)31 423 774+389 (0)70 381 549

[email protected]

Youth’s environmental center – Rekan-

ski biser

Младински еколошки центар –

Рекански бисер

Address: Rostushe 1254Адреса: Ростуше 1254Contact person: Hamlet AhmediКонтакт лице: Хамлет АхмедиТел / Phone: +389 (0)70 241 806Email: [email protected]

Srezimir Border Police Station

Полициска станица за обезбедување

на државната граница Стрезимир

Тел / Phone: +389 (0)31 811 910

Zirovnica Border Police Station


на државната граница Жировница

Тел / Phone: +389 (0)42 487 250

Debar Border Police Station


на државната граница Дебар

+389 (0)46 845 519

Rostushe Border Police Station

Полициска станица Ростуше

Тел / Phone: +389 (0)42 487 003

Movement for the environment

“MOLIKA“

Движење за околината “МОЛИКА“

Contact person: Petar AndonovКонтакт лице: Петар АндоновP.O.Box 17, 7000 BitolaП.фах. 17, 7000 Битолаwww.e-molika.orgEmail: [email protected]Тел / Phone: + 389 47 232-469

List of relevant stakeholders in the area / Listë e strukturave të interesuara në zonat përkatëse / Листа на значајни актери во областа

Partner descriptions

Përshkrimi i partnerëve

Опис на партнерите

Photo / Foto / Фотографиjа: © Ruska Miceva

10.

76

Partner descriptions

IUCN (International Union for Conservation of Nature)

Founded in 1948, IUCN (International Union for Conservation of Nature) brings together States, government agencies and a di-

verse range of non-governmental organizations in a unique world partnership: over 1000 members in all, spread across some 160

countries.

As a Union, IUCN seeks to influence, encourage and assist societies throughout the world to conserve the integrity and diversity of

nature and to ensure that any use of natural resources is equitable and ecologically sustainable. A central Secretariat coordinates the

IUCN Programme and serves the Union membership, representing their views on the world stage and providing them with the strat-

egies, services, scientific knowledge and technical support they need to achieve their goals. Through its six Commissions, IUCN draws together almost

11,000 expert volunteers in project teams and action groups, focusing in particular on species and biodiversity conservation and the management of

habitats and natural resources. The Union has helped many countries to prepare National Conservation Strategies, and demonstrates the application

of its knowledge through the field projects it supervises. Operations are increasingly decentralized and are carried forward by an expanding network

of regional and country offices, located principally in developing countries.

IUCN builds on the strengths of its members, networks and partners to enhance their capacity and to support global alliances to safeguard natural

resources at local, regional and global levels.

The German Federal Agency for Nature Conservation

The German Federal Agency for Nature Conservation (Bundesamt für Naturschutz, BfN) is the central scientific authority of the Ger-

man federal government for both national and international nature conservation. The Agency reports to the German Environment

Ministry (BMU) and has key enforcement functions that arise under international species conservation agreements, in marine con-

servation, under the Antarctic Treaty and the German Genetic Engineering Act. In addition, the Agency does scientific research in the

fields of nature and landscape conservation.

The Regional Environmental Center for Central and Eastern Europe (REC)

The Regional Environmental Center for Central and Eastern Europe (REC) is a non-partisan, non-advocacy, not-for-

profit international organisation with a mission to assist in solving environmental problems in Central and Eastern

Europe. The center fulfils this mission by promoting cooperation among non-governmental organisations, govern-

ments, businesses and other environmental stakeholders, and by supporting the free exchange of information and

public participation in environmental decision making. In Albania, REC is active with the REC Country Office Albania, assisting and facilitating some of

the most important environmental processes and activities in the country.

Ecologist’s Movement of Macedonia-DEM

The Ecologist’s Movement of Macedonia-DEM is a non-governmental, non-profit and non-partisan association. It is a national association

that includes 23 local environmental NGOs as members. The organisation was established in 1990 to coordinate the work of existing

local groups. DEM is member of the Friends of the Earth - International. DEM’s objective is to raise public awareness concerning envi-

ronmental protection, sustainable development, and preservation of nature at the lowest level of destruction. DEM’s youth association

DEM-Youth is engaged in campaigns on issues such as air pollution and waste disposal.

ECO-99 Ecological Association

The ECO-99 Ecological Association is engaged in raising public awareness, independent of gender, ethnicity or age. ECO-99 was estab-

lished in 1999. It currently has 70 members, most with a professional background, in addition to about 250 youth ecologists. The associa-

tion aims to inform the public of the correlation between environment and humans, primarily through media activities.

77


IUCN (Unioni Ndërkombëtar për Konservimin e Natyrës)

Themeluar në 1948, mbledh së bashku në një partneritet të vetëm, unik në llojin e vet, vendet, agjencitë shtetërore dhe një shumël-

lojshmëri të madhe të organizatave jo-qeveritare: në total rreth 1000 anëtarë të shpërndarë në 160 vende të botës.

Si Union, IUCN synon të ndikojë, të nxisë dhe të ndihmojë qeveritë në të gjithë botën në përpjekjet e tyre për të konservuar integ-

ritetin dhe diversitetin e natyrës dhe për të garantuar që çdo përdorim i burimeve natyrore të jetë në raport të drejtë dhe të qën-

drueshëm në lidhje me cilësitë e mjedisit. Unioni ka ngritur Sekretariatin e vet në nivel qendror, i cili koordinon Programin e IUCN-së

dhe u shërben anëtarëve të Unionit duke përfaqësuar mendimet e tyre në arenën botërore dhe duke ofruar strategji, shërbime, njohuri shkencore

dhe mbështetjen e nevojshme teknike për realizmin e objektivave të tyre. Nëpërmjet gjashtë komisioneve të veta, IUCN grumbullon thuajse 11,000

ekspertë vullnetarë në ekipet e projekteve dhe në grupet e aksionit, fokusi kryesor i të cilëve është konservimi i specieve dhe i biodiversitetit dhe me-

naxhimi i habitateve dhe burimeve natyrore. Unioni ka ndihmuar shumë vende që të formulojnë Strategjitë e tyre të Konservimit të Natyrës, ndërkohë

që ekspertizën e vet e vë në dispozicion të zbatimit të shumë projekteve në terren. Funksionet e IUCN janë decentralizuar në mënyrë të vazhdueshme

duke kaluar gjithnjë e më shumë tek një rrjet zyrash lokale dhe rajonale që vijnë duke u shtuar dhe që ngrihen kryesisht në vendet në zhvillim. IUCN

mbështetet tek pikat e forta të anëtarëve, rrjeteve dhe partnerëve për zgjerimin e kapaciteteve të veta dhe për mbështetjen e aleancave globale që

synojnë ruajtjen e burimeve natyrore në nivel lokal, kombëtar dhe global.

Agjencia Federale Gjermane për Konservimin e Natyrës

Agjencia Federale Gjermane për Konservimin e Natyrës (Bundesamt für Naturschutz, BfN) është autoriteti qendror shkencor i Qeverisë

Federale Gjermane për konservimin e natyrës si në plan kombëtar, ashtu edhe në atë ndërkombëtar. Agjencia i raporton Ministrisë Gjer-

mane të Mjedisit (BMU) dhe kryen funksionet kyçe që rrjedhin nga zbatimi i marrëveshjeve ndërkombëtare për konservimin e specieve,

detyrimet që rrjedhin nga Traktati i Antarkditës për konservimin e specieve detare, si edhe detyrat që i ngarkon Ligji Gjerman i Inxhin-

ierisë Gjenetike. Përveç kësaj, Agjencia është e angazhuar në kërkime shkencore në fushat e konservimit të natyrës dhe të peizazhit.

Qendra Rajonale e Mjedisit (REC), Zyra në Shqipëri

Qendra Rajonale e Mjedisit (REC), Zyra në Shqipëri është një organizatë ndërkombëtare e pa-anshme, jo-fitimprurëse

dhe jo-propaganduese që ka për mision të ndihmojë në zgjidhjen e problemeve mjedisore në Europën Qendrore e

Lindore (EQL). Qendra e përmbush misionin e saj duke nxitur bashkëpunimin ndërmjet organizatave jo-qeveritare,

qeverive, bizneseve dhe aktorëve të tjerë mjedisorë, si dhe duke mbështetur shkëmbimin e lirë të informacionit dhe

pjesëmarrjen e publikut në vendimmarrjen mjedisore. Sot REC, bazohet ligjërisht në Kartën e vet, që është nënshkruar nga 29 vende dhe nga Komi-

sioni Evropian, si dhe në një marrëveshje ndërkombëtare me qeverinë hungareze. REC ka zyrën qendrore në Szentendre, Hungari dhe zyra lokale në

secilin prej 17 vendeve përfituese.

Zyra e REC për Shqipërinë është hapur në 1994. Kjo zyrë punon për realizimin e misionit të REC duke mbështetur organizatat jofitimprurëse, institucio-

net mjedisore në të gjitha nivelet, dhe aktorët e tjerë të interesuar në fushën e mjedisit. REC Shqipëri mbështet proceset pjesëmarrëse dhe shkëmbimin

e lirë të informacionit.

Lëvizja Ekologjike e Maqedonisë – DEM

Lëvizja Ekologjike e Maqedonisë është një organizatë jo-qeveritare, jo-fitimprurëse dhe jo politike. Ajo përfaqëson një shoqatë kom-

bëtare që përfshin në anëtarësinë e vet 23 OJQ lokale mjedisore. Shoqata u krijua në vitin 1990 për të koordinuar punën e grupeve

ekzistuese lokale. Lëvizja Ekologjike e Maqedonisë është anëtare e e Organizatës Ndërkombëtare Miqtë e Tokës. Objektivi i Lëvizjes

Ekologjike të Maqedonisë është të ndihmojë në krijimin e vetëdijes publike lidhur me mbrojtjen e mjedisit, zhvillimin e qëndrueshëm

dhe konservimin e natyrës, aty ku zënë fill këto probleme. Shoqata Rinore DEM është e përfshirë në fushata për çështje që lidhen me ndotjen e mjedisit,

menaxhimin e mbetjeve dhe me organizmin e kampeve verore për qëllime edukuese dhe për realizimin e veprimtarive të ndryshme.

Shoqata Ekologjike ECO-99

Shoqata Ekologjike ECO-99 është e angazhuar në forcimin e ndërgjegjësimit publik, pavarësisht dallimeve gjinore, etnicitetit apo moshës.

ECO-99 u krijua në vitin 1999. Aktualisht ka 70 anëtarë, pjesa më e madhe e të cilëve kanë formim profesional si edhe 250 ekologjistë

në moshë rinore. Shoqata synon të informojë publikun rreth marrëdhënies midis njeriut dhe natyrës duke përdorur kryesisht mediat e

informimit publik.


78

IUCN (Интернационална Унија за заштита на природата)

Оформена во 1948 година, IUCN (Интернационална Унија за заштита на природата) соединува држави, државни агенции и разновидни невладини организации во единствено светско партнерство: вкупно преку 1000 члено-ви, распространети во околу 160 земји.Како Унија, IUCN цели да влијае, охрабрува и да им помага на општества насекаде во светот за да се зачува интегритетот и разнообразноста на природата и да се осигура дека секое користење на природни ресурси е правично и еколошки одржливо. Централниот Секретаријат ја координира програмата на IUCN и му служи на

членството на Унијата, претставувајќи ги нивните ставови на светската сцена и овозможувајќи им стратегии, услуги, научни сознанија и техничка поддршка која што им е потребна за да ги постигнат своите цели. Преку своите шест Комисии, IUCN при-влекува скоро 11.000 доброволци-експерти во проектни тимови и акциони групи, концентрирајќи се особено врз видовите и заштитата на биолошката разнообразност и на управување со живеалиштата и природните ресурси. Унијата им помогна на многу земји да ги подготват своите Национални Стратегии за одржување, и го демонстрира применувањето на знаењето преку теренските проекти кои ги набљудува. Операциите сè повеќе се децентрализираат и се извршуваат од се попроширена мрежа на регионални и државни институции, кои се наоѓаат, главно, во земјите во развој. IUCN се развива врз силата на нејзините чле-нови, мрежи и партнери за да го зголеми нивниот капацитет и да ги поддржи глобалните сојузи за зачувување на природните ресурси на локални, регионални и глобални нивоа.

Германската Федерална Агенција за Заштита на природата

Германската Федерална Агенција за Заштита на природата (Bundesamt für Naturschutz, BfN) претставува цен-трално научно раководство на Германската федерална влада за национална и за интернационална заштита на природата. Оваа агенција е одговорна на Германското Министерство за Животна Средина (BMU) и има клучни извршни функции кои се појавуваат во интернационалните договори за заштита на видовите, во заштитата на морскиот свет, во Антарктичкиот Договор и Германскиот Акт за Генетички Инженеринг. Освен тоа, Агенцијата врши научни истражувања на тема заштита на природата и релјефот.

Регионалниот центар за заштита на животната средина за Централна и Источна Европа (РЕЦ)

Регионалниот центар за заштита на животната средина за Централна и Источна Европа (РЕЦ) е не-зависна, неполитичка и непрофитабилна меѓународна организација, чија задача е помагање во ре-шавањето на еколошките проблеми во Централна и Источна Европа. Центарот ја исполнува својата задача преку промовирање на соработка помеѓу невладини организации, влади, бизнис сектори кои работат врз заштитата на животната средина и други заинтересирани страни, и преку поддрш-

ка на слободната размена на информации за животната средина и учеството на јавноста во процесот на донесување на одлуки, кои се однесуваат на животната средина. РЕЦ е основан во 1990 година од страна на Соединетите Американски Држави, Европ-ската Комисија и Унгарија. Денес, РЕЦ легално се заснова на документ потпишан од владите на 29 земји и Европската Комисија, како и на еден меѓународен договор со Владата на Унгарија и државните канцеларии во 17 кориснички држави. Во Албанија, РЕЦ е активен преку РЕЦ - канцеларија на Албанија, уште од 1993 година помагајќи ги и олеснувајќи ги некои од најважните еколошки процеси и активности во земјата. Движење на екологистите на Македонија – ДЕМ

Движењето на екологистите на Македонија, е невладино, неполитичко и непрофитабилно здружение. Тоа е национално здружение во кое се вклучени како членови, 23 локални еколошки граѓански организации. Ор-ганизацијата е формирана во 1990 година за да ја координира работата на веќе постоечките локални групи. ДЕМ е член на Интернационалната орагнизација – Пријатели на Земјата. Целта на ДЕМ е да ја подигнат свеста на јавноста за заштитата на животната средина, за одржлив развој и заштита на природата со најнизок степен

на нејзино уништување. Младинската организација на ДЕМ, ДЕМ-Млади, е ангажирана во кампањи со проблематика од ви-дот на: загадување на воздухот, исфрлањето на сметот и организирање на летни работни и образовни кампови.

Еколошко Здружение ЕКО-99

Еколошкото Здружение ЕКО-99 е формирано со цел подигање на јавната свест, независно од половата, етничката припадност или возраст. ЕКО-99 е основано во 1999 година. Во моментов има повеќе од 70 членови, од кои по-веќето имаат професионална заднина со дополнителни околу 250 млади екологисти. Целта на здружението е да ја информира јавноста за взаемната поврзаност на животната средина и луѓето, првенствено преку медиумски активности.

Опис на партнерите


INTERNATIONAL UNION FORCONSERVATION OF NATURE

PROGRAMME OFFICEFOR SOUTH-EASTERN EUROPE

Dr. Ivana Ribara 9111070 Belgrade, Serbia

[email protected] +381 11 2272 411fax +381 11 2272 531

www.iucn.org

EUROPEAN GREEN BELT INITIATIVE

INTERNATIONAL UNION FORCONSERVATION OF NATURE

PROGRAMME OFFICEFOR SOUTH-EASTERN EUROPEDr. Ivana Ribara 9111070 Belgrade, [email protected] +381 11 2272 411fax +381 11 2272 531www.iucn.org

Documents

All Along the Watchtowers