„Allir unglingar eiga að fá fræðslu um heilbrigt kynlíf”

Kynfræðsla á unglingastigi

Diljá Barkardóttir

Lokaverkefni til B.Ed.-prófs

Kennaradeild

„Allir unglingar eiga að fá fræðslu um heilbrigt kynlíf”

Kynfræðsla á unglingastigi

Diljá Barkardóttir

Lokaverkefni til B.Ed-prófs í Grunnskólakennarafræði

Leiðbeinandi: Halla Jónsdóttir

Kennaradeild Menntavísindasvið Háskóla Íslands

Júní 2016

„Allirunglingareigaaðfáfræðsluumheilbrigtkynlíf”

Ritgerðþessier10einingalokaverkefnitilB.Ed.-prófsíGrunnskólakennarafræðiviðKennaradeild,

MenntavísindasviðiHáskólaÍslands

©DiljáBarkardóttir2016Óheimiltaðafritaritgerðinaánokkurnháttnemameðleyfihöfundar.

Prentun:Háskólaprent

Reykjavík,2016

3

Ágrip

Þettalokaverkefnifjallarummikilvægikynfræðsluáunglingastigi.MarkmiðiðmeðþessariritgerðeraðsvaraspurningunniHvernigerhægtaðstandaaðvandaðrikynfræðslu?

Leitasterviðaðsýnaframáhversumikilvægkynfræðslaeroghvernigáaðkennahana.

Verkefniðerheimildaritgerðogeraðallegastuðstviðkennsluefniogerlendarrannsóknir

semheimildir.Einnigvartekiðhópviðtalviðungmennioghafðiþaðmikiláhrifáhelstuniðurstöðurritgerðarinnar.Helstuniðurstöðurritgerðarinnareruþæraðunglingarþurfi

aðfágóðafræðsluumheilbrigtkynlífþarsemþeirhafamjöggreiðanaðgangaðklámi.

Klámgefurunglingumrangahugmyndumkynlífogþessvegnaermikilvægtaðþeirfáiáreiðanlegafræðsluískólanum.Allirunglingarættuaðfáfræðsluumkynheilbrigðisem

aðstuðlaraðbetrasjálfsmyndogstyrkirlífsgildiognáinsambönd.Einnigermikilvægtaðsásemannastkynfræðslunáiveltilnemendaogaðnemendurgetitreystþeimkennara.

Niðurstöðurritgerðarinnarsýnaframáaðnemendurættuaðfákennslusemaðbyggistá

umræðum,þarsemnemendurfáaðtalasamanumkynferðismáláopinskáanháttogvið

kennarasína.Þáereinniglíklegraaðþeireigiauðveldarameðaðtalaumkynferðismálviðforeldrasínasemþykirmjögæskilegt.

4

Efnisyfirlit

Ágrip...................................................................................................................................3

Formáli...............................................................................................................................6

1.Inngangur........................................................................................................................7

2.Kynfræðsla......................................................................................................................9

2.1.Mikilvægikynfræðslu.....................................................................................................9

2.2.Formlegkynfræðsla......................................................................................................10

2.2.1.Kennarar................................................................................................................11

2.3.Óformlegkynfræðsla....................................................................................................11

2.3.1.Foreldrar................................................................................................................12

2.3.2.Vinir.......................................................................................................................12

2.4.Aðalnámskrá.................................................................................................................13

3.Dæmiumvandaðefni...................................................................................................14

3.1.Allskynsumkynferðismál............................................................................................14

3.2.Lífsgildiogákvarðanir...................................................................................................15

3.3.Umstelpurogstráka....................................................................................................16

4.Kynhegðununglinga......................................................................................................18

4.1.Unglingarsemstundakynlíf.........................................................................................19

4.2.Unglingaroggetnaðavarnir..........................................................................................20

4.3.Kynsjúkdómar...............................................................................................................21

5.Kynlíf............................................................................................................................23

5.1Klám..............................................................................................................................23

5.2.Heilbrigtoggottkynlíf..................................................................................................24

6.Niðurstöður..................................................................................................................26

6.1.Kynfræðslaígrunnskólum............................................................................................26

6.2.Klámsemupplýsingaveitaumkynlíf............................................................................27

6.3.Klámogkynlífsumræðaískólanum..............................................................................28

6.4.Hvernigættikynfræðslaaðverakennd.......................................................................29

6.5.Kynfræðslaunglingaídag............................................................................................30

Umræður..........................................................................................................................32

5

Lokaorð............................................................................................................................35

Heimildaskrá....................................................................................................................36

6

Formáli

Égheflengihaftmikinnáhugaákynheilbrigðiogfinnstmikilvægtaðfólkhafiskilningáþví

aðmanneskjanerkynvera.Mérfinnstnauðsynlegtaðfólkræðiumkynheilbrigði,

kynvitund,kynhneigðogkynlífáréttanháttogaðallirfáigóðarupplýsingarumþað.Mér

finnstskiptamiklumáliaðbörnogunglingarfáisembestafræðsluumþessimáloglangar

migaðleggjaáhersluáþaðþegarégverðkennari.Vegnaþessákvaðégaðskrifaum

mikilvægikynfræðsluogtengjaþaðviðunglingastigþvíaðéghefáhugaáaðvinnasem

unglingakennariíframtíðinni.

Égvilþakkaleiðsagnakennaranummínu,HölluJónsdóttur,fyrirgóðarhugmyndir

varðandiritgerðinaogleiðsögn.MargrétÓlöfvinkonamínerbúinaðveramértilhaldsog

traustígegnumþettaferliogfærhúnþvímiklarþakkirfrámér.Einniglangarmigað

þakkaforeldrummínumfyriraðlesayfirhjámérogvinkonumínumAndreuogBerglindi

fyriraðstyðjaviðbakiðámérogaðveitamérgleðiáþessumisseri.Viðmælendurmínirfá

einnigsérstakarþakkir,ánþeirrahefðiþessiritgerðekkigengiðjafnveloghúngerði.Þau

vorufrábærogégfékkgóðarhugmyndirfráþeimumefnið.

Þettalokaverkefniersamiðafmérundirritaðri.ÉghefkynntmérSiðareglurHáskóla

Íslands(2003,7.nóvember,http://www.hi.is/is/skolinn/sidareglur)ogfylgtþeim

samkvæmtbestuvitund.Égvísatilallsefnisseméghefsótttilannarraeðafyrrieiginverka,hvortsemumeraðræðaábendingar,myndir,efnieðaorðalag.Égþakkaöllum

semlagthafamérliðmeðeinumeðaöðrumhættienbersjálfábyrgðáþvísemmissagt

kannaðvera.Þettastaðfestiégmeðundirskriftminni.

Reykjavík,10.maí2016

____Diljá Barkardóttir (sign.)________

7

1.Inngangur

Kynfræðslaereinafforsendumgóðskynheilbrigðisogáaðhjálpabörnumogunglingumaðtakaábyrgarákvarðanirumkynlífogsambönd.Ínútímasamfélagiermjögauðveltfyrir

unglingaaðnálgastklámáinternetinuogþaðgeturgefiðþeimmjögrangarhugmyndir

umkynlíf.Einniggetaunglingarfengiðvillandiupplýsingarvarðandikynlíffrávinumeða

eldrifélögum.Skipulögðkynfræðslasemöllgrunnskólabörnættuaðfá,gætitryggtaðbörnogunglingarfáiréttarupplýsingarumkynlífogættiþvím.a.aðsnúastumaðveita

upplýsingarumheilbrigtkynlíf.Kynfræðslaáaðveravelígrundaðogvandað

forvarnarstarfmeðþaðaðmarkmiðiaðstuðlaaðgóðukynheilbrigðiogábyrgrihegðununglinga.

Höfundurákvaðaðskrifaumþettaefniþarsemhannvinnurmeðunglingumogveithversumikiðkynlíferíumræðunnihjáþeim.Höfundifinnstmikilvægtaðunglingar

fáivandaðaoggóðafræðsluískólanumþarsemekkiertryggtaðþeirfáiáreiðanlegar

upplýsingarannarsstaðarfrá.Ákvörðuninumaðskrifaþessaritgerðvartekinmeðþað

markmiðaðleiðarljósiaðvekjaathygliámikilvægikynfræðsluáunglingastigiígrunnskólumlandsins.Höfundifinnstáhyggjuefnihversumikiðunglingarídaghorfaá

klámogvillþvístuðlaaðþvíaðnemendurfáifræðsluumflestaþættiogblæbrigðiþess

semeðlilegtgeturtalistíkynlífisemogábyrgakynhegðun.

Tilgangurþessararritgerðareraðvarpaljósiámikilvægikynfræðslu.Leitastervið

aðsvaraspurningunniHvernigerhægtaðstandaaðvandaðrikynfræðslu?Fjallaðverður

almenntumkynfræðslu,kynhegðununglinga,klámogkynlíf.Einnigverðurfjallaðum

upplifunnokkurraungmennaáþeirrifræðslusemþeirfengu,hvaðþeimfinnstvantaog

hvaðhefðibeturmáttfaraíkynfræðslunni.Mikiðerfjallaðumklámoghvaðséólíktmeð

þvíogeðlilegukynlífi.Meginmarkmiðþessararritgerðareraðsýnaframáþaðaðþaðsé

mikilvægtaðkennaungufólkihvernigeðlilegtkynlífsévegnaþessaðallirmunueinhverntímannstundakynlífáeinneðaannanhátt.

Ritgerðinskiptistísexkafla.Fyrstikaflierinngangur.Íöðrumkaflanumerfariðyfir

kynfræðslu,formlegaogóformlega,mikilvægihennaroghvaðsegirumhanaíaðalnámskrágrunnskóla.Þriðjikaflifjallarumvandaðefnisemnotaðertilaðkenna

kynfræðslu.Ífjórðakaflaerkynhegðununglingaumfjöllunarefni.Þáerfjallaðumhvaða

unglingarþaðerusemstundakynlífogbyggistsúumfjöllunáerlendumrannsóknum.Einnigertalaðumgetnaðarvarnirogkynsjúkdóma.Fimmtikaflifjallarístórumdráttum

8

umkynlíf,enþarerfjallaðbæðiumklámogheilbrigtkynlíf.Niðurstöðukaflinnersjöttiog

síðastikaflinn.Þareruteknarsamanniðurstöðurúrviðtaliviðfjögurungmenniáaldrinum

18til19ára.Þarkemurframupplifunungmennannaáþeirrikynfræðslusemþaufenguoghvaðþeimfinnstmikilvægtísambandiviðhana.Þarereinnigrættumklámogað

kynfræðslaþurfiaðveraforvörngegnklámáhorfi.Eftirniðurstöðukaflannkemursíðan

umræðukafliþarsemsetteruframaðalatriðiritgerðarinnarogályktundreginafefninu.Ritgerðinendarsíðanálokaorðumogheimildaskrá.

9

2.Kynfræðsla

Kynfræðslaeralltþaðsemhefuráhrifákynvitundogstuðlaraðkynheilbrigði(Jóna

IngibjörgJónsdóttir,2009).Kynvitundlýsirupplifunmannaákynisínu(ÞórdísElva

Þorvaldsdóttir,2016).Kynheilbrigðiáviðumkynlífogfrjósemiogerhlutiafheilbrigðihversogeinssemhefuráhrifávelferðhans.Kynheilbrigðihöfðartilsamspilslíkamlegra,

andlegra,tilfinningaogfélagslegraþátta(EmbættiLandlæknis,2014).Þaðerferlisem

varirævilangtogeykurþekkinguogstyrkirsjálfsímynd.Kynfræðslahefuráhrifápersónulegviðhorfogskoðanireinstaklings,styrkirsjálfsmynd,lífsgildiognáinsambönd

(JónaIngibjörgJónsdóttir,2009).Íkynfræðsluerfjallaðumkynþroska,frjósemi,ást,nánd,

líkamsímynd,kyngervi,kynlíf,getnaðavarnirogkynsjúkdóma.Húnnæreinnigyfirlíffræðilegar,félagslegarogsálrænarhliðarkynverundar(JónaIngibjörgJónsdóttir,2009).Vellíðanogheilbrigðiíkynlífierflestummjögmikilsvirðiogkynfræðslaerforvarnarstarf

semstuðlaraðþessuhjáeinstaklingum.Mikilvægteraðunglingarfáimarkvissaoggóðakynfræðslusemhjálparþeimaðáttisigáeiginlíkama,hvaðséþeimfyrirbestu,hveturþátilaðstundaheilbrigtkynlífogaðnotagetnaðavarnir(Forliti,Kapp,NaughtonogYoung,

1985/1991).

Kynfræðslageturbæðiveriðformlegogóformleg.Formlegkynfræðslaermeðmarkvissumhætti,tildæmisígrunnskólum.Íkynfræðsluerfólkihjálpaðaðskiljaþá

líkamleguogfélagsleguþættisemvarðaþroskamannsinssemkynveru.Formleg

kynfræðslaættiaðmiðastviðaldurogþroskaþeirrasemfáfræðsluna.Óformleg

kynfræðslaerþegareinstaklingarfáupplýsingarfráforeldrum,vinum,internetinueða

öðrumfjölmiðlum(JónaIngibjörgJónsdóttir,2009).

2.1.Mikilvægikynfræðslu

Ólíkirmiðlarerufarniraðgegnameiriuppeldishlutverkiílífiunglingaenáðurfyrr.

Kynfræðslasemunglingarfáerekkieinungisbundinviðskólanneðaheimiliðheldurfá

þeirupplýsingarogfræðsluúrfjölmiðlum.Ífjölmiðlumhefurmarkaðssetningákynlífi

aukist,t.d.ánetinu,ítónlistarmyndböndum,sjónvarpsþáttumogíkvikmyndum.Þessi

þróunveldurþvíaðunglingargetafengiðrangarhugmyndirumkynlífoghvaðtelstvera

eðlilegtíkynlífieðasamböndum.Þessvegnaermikilvægtaðskólarfræðiunglingaum

kynlíf,hvaðséeðlilegtoghvaðekkisvoaðþeirgetirættumþaðeinsoghvernannan

10

málaflokk(DagbjörtÁsbjörnsdóttir,GuðbjörgÁsbjörnsdóttirogSigurlaugHauksdóttir,

2006).Þarsemunglingargetafengiðmisvísandiskilaboðfráfjölmiðlumoginternetinuer

mikilvægtaðunglingarfáiviðeigandifræðsluogtakiþáttívirkriumræðuumheilbrigtoggottkynlíf.

Kynfræðslaættiaðhafaþaðaðmarkmiðiaðbætakynheilbrigðiunglinga.Þaðþarf

aðstuðlaaðjákvæðumþroskaunglingatilaðeflasjálfsmyndþeirraogvellíðan.Mikilvægteraðdragaúrkynsjúkdómasmititildæmismeðþvíaðhafagottaðgengiaðsmokkumog

fræðsluumaðrargetnaðarvarnir(EmbættiLandlæknis,2014).Kynlífereðlilegurog

mikilvægurhlutiaflífinu.Kynfræðslafyrirunglingagerirþeimkleiftaðáttasigálíkama

sínum,takastáviðeigintilfinningarogtakaákvarðanirsemstuðlaaðeiginkynheilbrigði.

Efunglingarfágóðafræðslueruþeirbeturundirbúniraðstandastþrýstingfrávinumog

umhverfinuogeruþeireinniglíklegritilaðmyndaheilbrigtástarsambandíframtíðinni

(DagbjörtÁsbjörnsdóttir,GuðbjörgÁsbjörnsdóttirogSigurlaugHauksdóttir,2006).

ÍnámsefninuKynfræðsla,lífsgildiogákvarðanirermeðalannarsfjallaðumsjálfsímynd,jafnréttikynjanna,ákvarðanir,neikvæðakynferðislegasnertinguog

kynferðisleganþrýsting(Forlitio.fl.,1985/1991).Þettaalltájafnmikinnréttáséríkynfræðsluogfræðslaumgetnaðavarnir,kynsjúkdómaogótímabæraraþunganir.Þessimálefnierumikilvægogmikilvægterfyrirunglingaaðáttasigstraxáþessumhlutum.

2.2.Formlegkynfræðsla

Grunnskólinnnærtilallraungmennaogerþvímikilvægtaðþarsémarkvissfræðslaumkynheilbrigðitilþessaðunglingarverðimeðvitaðirumeiginlíkama,tilfinningarog

samskipti(EmbættiLandlæknis,2014).

Kynfræðslaermisjöfneftirskólumogþaðskortirstaðlaðakynfræðsluííslenskumgrunnskólum.Þaðerundirskólanumkomiðhvernigkynfræðslanferframoghversuoft

húnerkennd(SigríðurDöggArnardóttir,2014).Kynfræðslaverðurekkikenndáeinungis

nokkrumklukkustundumíunglingadeildheldurfáunglingarkynfræðslufráöllumþeimsemhafaáhrifáþáálífsleiðinni.Kennarar,foreldrarogunglingarættuöllaðvinnasaman

aðþvíaðstuðlaaðheilbrigðukynlífieinstaklinga.Kennararberaábyrgðákynfræðslu

unglingaogættuaðstyðjaforeldraíaðgeraslíkthiðsama.Kynfræðslanáaðstuðlaaðheilbrigðukynlífi(Forlitio.fl.,1985/1991).

11

2.2.1.Kennarar

Kennararsemkennakynfræðsluþurfaaðberavirðingufyrirunglingum(Erla

RagnarsdóttirogÞórhallaArnardóttir,2006).Þeirþurfaeinnigaðáttasigáaðþeirsemkennakynfræðsluhafamikiláhrifáframtíðunglinganna,þeirraskilningurákynlífimun

hafamikiláhrifáþáíframtíðinni(Forlitio.fl.,1985/1991).Kynfræðslansemkennarar

veitasnýraðkynþroska,kynlífiogkynheilbrigði.Kynfræðslanáaðhvetjanemendurtilaðlifaheilbrigðuoggóðulífi.Kennararþurfaaðleiðbeinanemendumíaðtakaréttarog

skynsamlegarákvarðaniríkynferðismálumogstuðlaaðgóðukynheilbrigðiunglinga(Erla

RagnarsdóttirogÞórhallaArnardóttir,2006).Unglingarþurfaeinnigaðræða

utanaðkomandiáhrifogþrýstingogættuaðgetavaristbeturneikvæðumafleiðingum

kynlífs.Grunnskólinnberábyrgðáaðfræðaallaunglingaumþessimál(Embætti

Landlæknis,2014).Skólarnirleggjamismunandiáhersluákynfræðsluogerhúnbreytileg

eftirþvíhverkennirhana.Áhugioggetakennaraskiptirmiklumáliíþvísambandi.Kynfræðslafelluroftastundirlífsleiknieðanáttúrufræðiogerþaðþvíoftastumsjónar-eðanáttúrufræðikennarisemkennirkynfræðslu.Einnigsjáhjúkrunarfræðingarskólans

oftumfræðslutilnemendaumkynþroskann.Kennararsemsjáumkynfræðsluþyrftuaðfámeirifræðsluogundirbúningáðurenþeirannastfræðslunaþvíþeirfáíraunengaþjálfuntilaðkennakynfræðsluínámisínu.Íkynfræðsluerunniðmeðþekkinguogviðhorf

ogþvíþurfakennararaðgetahaftfjölbreyttanálgunmeðfyrirlestrum,virkumumræðum,leikjumogfleiruþarsemunglingartakaþáttíkennslustundinni(SigríðurDöggArnardóttir,2014).Mikilvægkennsluaðferðíkynfræðslueruumræður.Þaðveitir

nemendumsjálfstrausttilþessaðtalaumkynlíf.Efnemendurgetatalaðviðkennarann

sinnogviniumkynlíferumeirilíkuráaðþeirtaliumþaðviðforeldrasína.

2.3.Óformlegkynfræðsla

Þóaðhlutverkgrunnskólaséaðveitabörnumogunglingumkynfræðsluerþaðaldreiöll

fræðslasembörnogunglingarfáumkynlíf.Unglingarfákynfræðslufráforeldrum,vinum,

fjölmiðlumogbíómyndumtildæmis(Forlitio.fl.,1985/1991).Fjölskyldanogforeldrarerueinstærstaogsterkastafyrirmyndbarnaogunglinga.Foreldrarmiðlaþekkingusinnitil

barnameðbeinumeðaóbeinumhætti(DagbjörtÁsbjörnsdóttir,GuðbjörgÁsbjörnsdóttir

ogSigurlaugHauksdóttir,2006).Foreldrarogaðrirfullorðnirættuaðveraíaðalhlutverkiþegarkemuraðkynfræðslu.Unglingargætuóttastaðtalaumkynlífviðforeldrasínaþó

aðþeimlangiþað,vegnahræðsluviðaðfáskammirfráþeim.Hinsvegarerusamræður

milliforeldraogunglingaumkynlífmjögmikilvægaroggetadregiðúráhættuhegðuníkynlífi(SigríðurDöggArnardóttir,2014).

12

2.3.1.Foreldrar

Foreldrarættuaðfræðabörnsínumkynheilbrigði,alltsemþvíviðkemurogættiþessi

umræðaaðfaraframáöllumheimilum.Þvífyrrsemforeldrarfaraaðræðaopinskáttogafeinlægniumkynlífviðbörninsínþvíbeturgengurþað,þeirbyggjaupptraustoggott

sambandmillisínogbarnsins(DagbjörtÁsbjörnsdóttir,GuðbjörgÁsbjörnsdóttirog

SigurlaugHauksdóttir,2006).Kynheilbrigðibarnaættiaðverajafnsjálfsagðurhluturoghverannaríuppeldiþeirra.Rannsóknirsýnaaðþvíopnarisemumræðanáheimilunumer

umkynlífþvíseinnaverðaunglingarkynferðislegavirkir(SigurlaugHauksdóttir,2006).

Einnigeruunglingarsagðirveraábyrgariíkynlífiþegarþeirbyrjaaðstundaþað.Því

seinnasemunglingarbyrjaaðstundakynlíf,þvíminnilíkureruáeftirsjá,ótímabærum

þungunum,kynsjúkdómumogofbeldi(DagbjörtÁsbjörnsdóttir,GuðbjörgÁsbjörnsdóttir

ogSigurlaugHauksdóttir,2006).Unglingarviljafáupplýsingarumkynlíffráforeldrum

sínumogerþámikilvægtaðsamræðureinkennistafgagnkvæmrivirðinguogskilningi.Samræðurnarþurfaaðveraopnarogeðlilegaroggotteraðforeldrarsetjisigísporunglingsins(SigríðurDöggArnardóttir,2014).Foreldrarsemræðaviðbörnsínumkynlíf

eruaðhjálpaþeimviðaðmótajákvæðaogheilbrigðasjálfsmyndíkynlífi.Þegarbörnineldastersíðanlíklegraaðþaukomitilforeldrasinnameðvangavelturogspurningarumkynlífsemvekjaforvitniþeirra(DagbjörtÁsbjörnsdóttir,GuðbjörgÁsbjörnsdóttirog

SigurlaugHauksdóttir,2006).Tilaðforeldrargetiveittbörnumsínumfræðsluþarfaðbjóðaþeimuppáfræðsluumkynheilbrigðismál.Þaðmyndieflaforeldranaíaðveitaupplýsingarogtalaumþessimál.Þettabætirsamskiptimilliforeldraogbarnaogþað

skiptirbörnogunglingamiklumáli(EmbættiLandlæknis,2014).

2.3.2.Vinir

Unglingareigaþaðtilaðleitatilvinasinnaeftirupplýsingumumkynlíf,enmeðalþessara

upplýsingaermisskilningioftdreiftfrekarenaðhannséleiðréttur.Unglingarþurfaað

hafafrelsitilþessaðveljaaðstundaekkikynlífánþessaðvinumþeirraþykiþaðhallærislegt.Hópþrýstingurfrájafnöldrumogsamanburðurákynhegðungeturhaft

hvetjandiáhrifáunglingaðbyrjaaðstundakynlíf.Unglingargetaveriðáhrifagjarnirog

álitjafnaldraveguroftmjögþungt.Þrýstingurfrávinumgeturhaftþauáhrifaðunglingurtelursigþurfaaðgeraeinsogallirhinir.Þessvegnaþarfaðeflasjálfstraustunglingasvo

þeirfylgieiginsannfæringuoggefisértímatilaðáttasigáeiginlíkamaáðurenþeirdeila

honummeðöðrumeinstaklingi(SigríðurDöggArnardóttir,2014).

13

2.4.Aðalnámskrá

ÍkaflanumumnáttúrugreinaríAðalnámskrágrunnskólaeruhæfniviðmiðumlífsskilyrði

manna.Viðlok4.bekkjareiganemenduraðgeraútskýrtáeinfaldanhátthvernigbarn

verðurtilogeinnigaðþekkaeinkastaðilíkamans.Viðlok7.bekkjareiganemenduraðgetalýstbreytingumsemverðaviðkynþroskaalduroggertsérgreinfyrirmikilvægi

gagnkvæmrarvirðingarísamskiptumkynjanna.Viðlok10.bekkjareiganemendursvoað

getaútskýrthvernigfósturverðurtilogþroskast,hvaðfelstíábyrgrikynhegðunogrætteiginábyrgðálíkamleguogandleguheilbrigði,bæðisínogannarra(Aðalnámskrá

grunnskóla,2011).Samkvæmtþessuættunemenduráöllumaldriaðfáeinhverskonar

kynfræðsluínáttúrugreinum.Þaðermisjafnthversumiklaáherslukennararleggjaákynfræðsluoghvortaðþeirfarieftirþessumhæfniviðmiðum.Samkvæmtaðalnámskrá

eiganemenduraðgetarættumeiginábyrgðogannarra,fyrirsumageturreynsterfittað

ræðaumþessahluti.Efaðnemendureigaaðgetarættþettaviðlok10.bekkjarernauðsynlegtaðþauræðiþettaískólanumogfáigóðaoginnihaldsríkafræðslu.

Íkaflanumumsamfélagsgreinarereinnigminnstáþessahlutiíhæfniviðmiðum.Í

einumefnisþættihæfniviðmiðanasemheitirFélagsheimur,erlögðáherslaáaðmyndaog

þróatengslsínviðaðra.Íþessumkaflaertalaðumaðnemendurlæriumfrelsiogábyrgð,

kynheilbrigði,jafnrétti,réttlæti,virðingu,umhyggjuogvelferðogofbeldi.ÍöðrumkaflasemheitirHugarheimur,ogsnýraðsjálfsmyndinni,erlögðáherslaáaðnemenduráttisig

ásjálfumsérogöðrum.Þáeiganemenduraðlæraumsjálfsvitund,siðgæðisvitund,

heilbrigðiogvelferðogstaðalmyndir.Þáeiganemendurviðlok4.bekkjaraðgetabentádæmiumhefðbundinkynhlutverkogbreytingaráþeimogviðlok7.bekkjareigaþauað

getaáttaðsigáólíkumkynhlutverkumánokkrumsviðumoghvernigþaumótastog

breytast.Þegarnemendurkláragrunnskólanneigaþausvoaðgerabeitthugtökumumkyn,kynhneigðogkynhlutverkogútskýrthvaðahlutverkiþauþjónaíkyngervi

einstaklingaogsjálfsmynd(Aðalnámskrágrunnskóla,2011).

Þegarfariðeryfirþessihugtökoghæfniviðmiðervertaðathugaaðþautengjastöllinnáþaðsviðsemnemendurættuaðlæraumíkynfræðslu.Þegarlíkamlegiþátturinnúr

náttúrgreinunumblandastsamanviðandlegaogtilfinningalegaþáttinnúr

samfélagsgreinumerumviðkominmeðgóðakynfræðslufyrirnemendurígrunnskólumlandsins.Ekkieruþóallirskólarsemleggjajafnmiklaáhersluáaðkennaeftirþessum

hæfniviðmiðumogaðtengjasamanþessargreinar.Þessvegnaværigottaðhafaeinn

kaflaíaðalnámskrásemsnýraðforvarnarstarfiþarsemkynfræðslaværieittafmeginatriðunum.

14

3.Dæmiumvandaðefni

3.1.Allskynsumkynferðismál

Allskynsumkynferðismálerfræðslumyndfyrirunglingaáaldrinum12til15ára.Myndin

erteiknuðstuttmyndsemfjallarumýmsarhliðarkynferðismálaogkemurinnámörg

hugtökt.d.kyn,kynvitund,kynhneigðogkynlíf.Myndinnæraðútskýraþessihugtökmjög

vel.Kynogkynvitundskiparstóransessímyndbandinuogerfjallaðumþaðíbyrjun.

Intersexerfyrstahugtakiðsemerútskýrt.Þaðertalaðumaðveraintersexefmaður

fæðistmeðfleirikynlitningaenbaraxxeðaxy.Þeirsemfæðastmeðxxlitningaeru

líffræðilegastelpurogþeirsemfæðastmeðxylitningaerulíffræðilegastrákar.Efbarn

fæðistmeðfleirikynlitningafallaþauekkiíhinahefðbundnuflokkunaðverakarlkynseða

kvenkyns.Þettakallastaðveraintersex(ÞórdísElvaÞorvaldsdóttir,2016).Írauninnierþettahugtakekkimikiðnotaðogþaðersjaldantalaðumþað,enþaðermikilvægtað

unglingarfáifræðsluumþaðþarsemintersexermeiraíumræðunniídagenáðurfyrr.

Einnigerkynvitundræddmeiraenkynvitunderupplifunmannaákynisínu.Margirsem

fæðaststrákarupplifasigsemstrákaogeruþámeðkarllægakynvitund.Þettageturþóveriðflóknaraþarsemaðsumirstrákarupplifasigsemstelpu,þápassarlíkaminnekkivið

kynvitundþeirra.Þettakallastaðveratransgender(ÞórdísElvaÞorvaldsdóttir,2016).Í

þessumyndbandierþettaútskýrtmjögvel.Þaðermikilvægtfyrirunglingaaðáttasigáþessuþarsemaðþaðermikilvitundarvakningumtransfólkídag.Sumirveljaaðfaraí

kynleiðréttinguþannigaðlíkaminnpassiviðkynvitundviðkomandi.Þettaernauðsynlegt

aðunglingarskiljioghafiopinnhugagagnvartþessuþarsemaðþettaersífelltaðverðaalgengara.Unglingargetalentíþessusjálfireðaáttvinisemaðupplifasigekkisemþað

kynsemþeirerulíffræðilega.

Myndbandiðkemureinniginnánauðsynlegaþættikynfræðslunnar,ástog

ástarsambönd.Íbyrjunertalaðumkynhneigð.Þáerútskýrthvaðeraðvera

gagnkynhneigður,samkynhneigðurogtvíkynhneigður.Einnigerútskýrthvaðeraðvera

pankynhneigðursemerfrekarnýttorðííslenskutungumáli.Þaðerþegaraðmanneskja

laðastaðannarrimanneskjuóháðþvíhvortaðviðkomandiséstelpa,strákur,intersex,

transgendereðaeitthvaðannað(ÞórdísElvaÞorvaldsdóttir,2016).Margirhafaenga

hugmyndumhvaðþessihugtökþýðaogsumirunglingarvitajafnvelekkihvaðkynhneigð

er.Þettamyndbanderþvímjöggotttilþessaðunglingaráttisigáfleirihugtökumsem

tengjastkynheilbrigði.Kynlíferútskýrtsemorðsemlýsirallskynslíkamleguathæfisem

15

kveikirkynferðislegarlanganirogvellíðan.Ímyndbandinuerútskýrtaðkynlífsnýst

aðallegaumaðörvakynfærilíkamansmeðhöndum,munnieðakynfærum.Einnigerfarið

innáaðkynlífendioftmeðfullnæginguogerhúnútskýrðeftirbestugetu.Þettamyndbanderenginnhræðsluáróður,þarnaereinfaldlegaveriðaðútskýraheilbrigði

kynlífs.Ímyndbandinuertalaðumsjálfsfróun,aðþaðséjafneðlilegtaðstundahanaeins

ogaðstundahanaekki.Einnigertalaðumsamfarirogóléttu,getnaðarvarnirogkynsjúkdóma.Myndbandiðgerirmikiðúrþvíaðunglingurinnsjálfurséviðstjórnvölinn.

Hannþarfalltafaðveratilbúinnogáaðgetasagtnei.ÞettamyndbandeftirÞórdísiElvuer

frábærtogættuallirunglingaraðsjáþað.Einnigættukennararaðtakaþettamyndband

tilfyrirmyndar.Þeirgetanotaðallaþættiþessamyndbandsogbúiðtilgóðaog

uppbyggilegafræðsluumhvernhlutaþess.Einnigergottaðhafaumræðurumþetta

myndbandþarsemaðunglingargetarættsamanumkynlíf,samfarir,óléttu,

getnaðarvarnirogfleira.

3.2.Lífsgildiogákvarðanir

Kynfræðsla–lífsgildiogákvarðanirerþýttkennsluefnifráBandaríkjunum.Þaðvargefið

útárið1985ogþýtthérálandiárið1991.Kennsluefniðvarþóforprófaðí7skólumárið

1990ogkomíljósaðþaðnærbesttilnemendaí8.bekk.Meginmarkmiðþessa

fræðsluefniseraðstuðlaaðábyrgukynlífiungsfólksogkomaívegfyrirótímabærarþunganirogkynsjúkdóma(Forlitio.fl.,1985/1991).Lífsgildiogákvarðanirskiptistítvö

hefti,annarsvegarkennarahandbókoghinsvegarforeldrahandbók,einnigfylgir

myndbandmeð.Kennarahandbókinertilþessaðstyrkjakennaraíaðkennakynfræðsluogaðþeirnýtisíntækifæritilaðþessstyrkjaunglingaogfjölskyldurþeirra.Brýnþörfvará

kennsluleiðbeiningumfyrirkynfræðsluáþessumárumogmeðLífsgildiogákvörðunum

varreyntaðbætaúrþví.Kennarahandbókingefurnákvæmarleiðbeiningarumkennslunaogmarkmiðineruskýr,handbókinbyggirámargvíslegumverkefnumogtekiðerá

mikilvægumþáttumeinsogtilfinningumogsiðferðikynlífs.Aukþessergertráðfyrirað

foreldrartakiþáttífræðslunni. Hverkaflimiðastviðeinakennslustund.Þaðstendurþóíformálanumaðþaðséí

raunofmikiðefnifyrireinakennslustundogþurfiþvíaðhafatværkennslustundirfyrir

hvernkafla.Kaflanumerskiptniðurímarkmið,meginhugtök,gátlistakennarans,ábendingarumkennslu,aukaverkefni,bekkjarverkefniogheimaverkefni.Fyrstikaflinn

fjallarumaðhefjasthandaáfræðslunni.Meginhugtökkaflanserusjálfstraust,

sjálfsvirðingogkynlíf.Þááaðfarayfirþessihugtökíkennslustundinniogdæmierumaðferðtilaðgeraþað.Tildæmiserhægtaðskrifaorðiðkynlífuppátöfluognemendur

eigaaðsegjaalltsemþeimdetturíhugogvitaumkynlíf.Kennarinnskrifarþaðsíðan

16

niður,orðineruræddogkennarinngefursvofrekarilýsinguáhvaðhugtakiðþýðir.Rík

áherslaerlögðáumræðuríþessuefni.Aðnemendurræðiviðsessunautasínaum

hugtökinogsvoíminnihópum.Einnigerdæmiumverkefnisemheitirspurningakassinn,þarfánemenduraðskrifaniðurspurningaráblaðogkennarinnsvararþeim(Forlitio.fl.,

1985/1991).Íkennarahandbókinnierueinnigdæmiumspurningarogsvör.

Heimaverkefnikaflanssnýstsíðanumaðræðaviðforeldra.Þáereinmittgottaðvitnaíforeldrahandbókina.Hennierskiptniðurísömukaflaogkennarahandbókin.Ífyrsta

kaflanumerútskýrthvernigforeldrareigiaðtalaviðbörninsín,hvaðaspurningargætu

hugsanlegakomiðfráunglingum,staðreyndiroghvernigeigiaðræðaumkynferðismál.

Þessarhandbækurerumjögítarlegaroggóðar,þaðermargtgagnlegtfyrirkennaraog

foreldra,skemmtilegverkefnioghugmyndirafgóðrioguppbyggilegrifræðslu.

Allseru15kaflaríkennsluefninu.Þeirfjallameðalannarsumjafnrétti,lífsgildi,

kynþroska,kynjamisréttiogstaðalímyndir,ákvarðanir,sambönd,þungunogfæðingu,getnaðarvarnir,kynsjúkdómaogkynferðislegamisnotkun.Hverkafliermjögítarlegur,meðgóðumverkefnumoghugmyndumtilkennslu.Kennarahandbókinstyðurvelvið

kennarasvoaðkennslaþeirranýtistsembestogveitisemmestanfróðleik.Einnigerforeldrahandbókinmjögmikilvæg,þvímikilvægteraðunglingargetitalaðviðogspurtforeldrasínaumkynferðismálefþauhafaþörffyrirþað.Foreldrarættuekkiaðvera

hræddirviðaðræðaumkynferðismálviðbörnsínþóaðþaðgetiveriðóþægilegtogerþvíforeldrahandbókingóðurstuðningur(Forlitio.fl.,1985/1991).

Lífsgildiogákvarðanirermjöggamaltkennsluefnieða25ára.Þóaðumgjörðinum

þettaefnisémjöggóðogkennsluleiðbeiningarsettarveluppgætiveriðgottaðendurnýja

þettaefni.Þáþyrftieinnigaðkomaumræðaumkynvitund,transogfleiriþættisemerumikiðíumræðunniísamfélaginuídagogvoruekkifyrir25árum.Einnigerhægtaðkoma

innáþættisemtengjastinternetinuo.fl.Grunnurinnermjöggóður,enalltaferhægtað

breytaogbæta.

3.3.Umstelpurogstráka

NámsefniðUmstelpurogstrákaerbóksemvargefinútárið2006afnámsgagnastofnun.

HöfundarnámsefnisinseruþærErlaRagnarsdóttirogÞórhallaArnardóttir.Bókinskiptistífjórakafla,Spennanditímar,Ástogkynlíf,KynheilbrigðiogAðeignastbarn.Þessi

námsbókerveluppsettogþaðergottskipulagáhenni,hægtværiaðkennaþessabókáeinniönneðayfirlengritímaefþessþyrfti.Íbyrjunarkaflanumertalaðumkynþroskann,

umstelpurogstrákaoglíkamaþeirra.Einnigertalaðumhreinlætibæðiáhúðogá

17

kynfærum.Íkaflanumerlíkatalaðumraksturogháreyðinguogþrifáandlitsfarðahjá

stelpum.Þesskonarhlutiermikilvægtaðræðaþegartalaðerumkynþroskannoger

nauðsynlegtfyrirallaunglingaaðvitahvernigsébestaðþrífasigogaðástundahreinlæti.Ífyrstakaflanumereinnigtalaðumandlegarbreytingart.d.sjálfsmynd,vináttu,kynhvöt

ogkynhneigð.Þettaergottviðfangsefniíbyrjunarkafla,þarsemgotteraðræða

sjálfsmyndogkynhvötáðurenfariðerútíhlutieinsogást,kynlífo.fl.Fyrstikaflinnerþvímjöggóðurgrunnurfyriráframhaldandikynfræðslu.Einnigerumargirfróðleiksmolarí

bókinnisemergamanfyrirunglingaaðlesa.

AnnarkafliheitirÁstogkynlíf.Íhonumerfjallaðumkynlíf,klám,ofbeldiog

getnað.Þessikaflimættiveraítarlegriþarsemþettamálefniereittþaðmikilvægastaí

kynfræðslunni.Þaðerjafnmikilvægtfyrirunglingaaðlæraumást,traustogheilbrigt

kynlífeinsogþaðerfyrirþauaðlæraumsjálfsmynd,getnaðavarnirogkynsjúkdóma.

Áherslaníþessaribókættiþvíaðveraáfyrstaogörðumkaflaogmættikaflinnumástogkynlífveraviðameiri.Kaflinnumkynheilbrigðifjallarumgetnaðarvarnirogkynsjúkdómaaukófrjósemisaðgerðaogfóstureyðingaogsíðastikaflinnfjallarumaðeignastbarn,

fæðinguogþaðaðgetaekkieignastbarn.Þettanámsefnierfrekarstuttogerþvíhægtaðbætaítarefniviðkennsluna.

Námsefniðíheildermjöggottoggeturveriðgóðurgrunnuraðvandaðri

kynfræðslu.Bókinaerhægtaðnotaí8.,9.og10.bekkoggætitekiðeinatiltværannir.ÞessinámsbókerþóekkimikiðnotuðígrunnskólumáÍslandioghafaekkimargirskólarprófaðhana.Þaðeríraunnokkuðáhyggjuefniþvíþettaermjöggottíslenskt

kynfræðsluefniogekkiermikiðaföðruefnitil.

18

4.Kynhegðununglinga

Aðkomastákynþroskaskeiðfylgirþvíoftþaðaðverðaástfanginnogaðfaraí

parasambandsemvariríeinhverntíma.Unglingumfinnstþeirveratilbúnirtilþessaðeiga

kærastaeðakærustuogaðstundakynlíf,þófullorðnumfinnistþaðekkiendilega.Foreldrumfinnstgjarnanaðbörnsínséuekkitilbúiníaðstundakynlífþóaðþauhafi

komstákynþroskaskeiðogséuísambandi.Þeimfinnstþeiroftekkinóguþroskaðirtil

þessaðstundasamfarirogtreystahvorkitilfinningumþeirranélíkamlegumþroska(JónaIngibjörgJónsdóttir,2009).

Unglingarhafayfirleittekkisamfarirsamadagogþaubyrjaaðstundakynlíf.Þeir

eruþáyfirleittbúniraðtakaþáttíöðrumkynlífsathöfnum,t.d.kossum,gælumviðlíkamanneðahafagæltviðkynfærimeðhöndunumogmunni.Samfarirkomasíðanáeftir.Talaðerumaðunglingaástséekkialvöruástogaðveraástfanginnunglingursé

einungisómerkilegreynslaogekkertílíkinguviðástáefriárum.Einnigertalaðumaðkeleríoggælursemunglingarstundaséuekkertílíkinguviðalvörukynlíf.Þettaermikiðskilningsleysigagnvartkynferðisþroskaogkynlífsreynsluunglinga.Kynferðisathafnirsem

unglingarstundaáðurenþeirhafasamfarirogáeftireruoftbundnarmiklumtilfinningumoghafamargskonarmerkingu(JónaIngibjörgJónsdóttir,2009).Unglingarsemverðaástfangnirfinnafyrirsælukenndogspennu,þeirverðamjöguppteknirafmanneskjunni

ogviljafáathygli,hlýju,væntumþykjuogsnertingu.Kynlífereinleiðtilþessaðsýna

væntumþykjuogaðnjótasnertingarognándarmeðöðrum,þaðveitireinnigvellíðan(Erla

RagnarsdóttirogÞórhallaArnardóttir,2006).Þvíerekkiskrítiðaðunglingarsemeiga

kærastaeðakærustufariaðstundakynlífáþessumárum.

Flestirstrákarstundasjálfsfróunogþeirbyrjafyrrenstelpuraðstundahana,

einnigtalaþeiroftopinberlegaumsjálfsfróunsína.Stelpurerufeimnariviðaðræðaum

sjálfsfróunogfærristelpurenstrákarstundahana.Unglingumfinnstþóekkimikilvægtað

hafastundaðsjálfsfróunáðurenþeirstundakynlífmeðöðrum(SigríðurDöggArnardóttir,

2014).Þettafinnstmörgumskrítiðþarsemþaðermikilvægtaðþekkjasinneiginlíkamaogvitahvaðmanniþykirgottoghvaðekki.Unglingaráttasigþóekkioftáþessufyrren

þeirhafastundaðkynlífmeðöðrum.

Strákarerulíklegritilþessaðstundasjálfsfróunþegarþeireruísambandiogstundasamfarirenstelpursemeruísambandiogstundasamfarir,þærlátayfirleitt

sjálfsfróuneigasig(JónaIngibjörgJónsdóttir,2009).Munnmökogsamfarireruathafnir

19

semaðunglingarbyrjaoftaðstundaásvipuðumtíma.Þegaraðunglingarhafaátt

samfarirfinnstþeimyfirleitteðlilegtaðgetastundaðmunnmökeðaþáöfugt.

Endaþarmsmökerþóathöfnsemunglingarbíðameðogprófakannskieftiraðhafaveriðísambandiíeinhverntímaeðaaldreiyfirhöfuð.

4.1.Unglingarsemstundakynlíf

Ýmsirþættirhafaáhrifáþaðhvortunglingarbyrjiaðstundakynlífsnemmaeðaekki.Þessirþættirerut.d.hversutilbúinnunglingnumfinnsthannveratilþessaðbyrjaað

stundakynlíf,ást,þrýstingurfrávinum,forvitni,trú,viðurkenningfráöðrum,aðtaka

næstaskrefiðísambandioggildifjölskyldunnar.Unglingarsemverðasnemmakynþroskabyrjaaðstundakynlíffyrrenaðriroggætiþaðveriðvegnaaukinnakynhormóna.Taliðer

aðþærunglingsstúlkursembyrjaaðstundakynlífséuyfirleittbyrjaðaráblæðingum.

Einnighafarannsóknirsýntaðástæðanfyrirþvíaðbráðþroskaunglingsstúlkurbyrjiaðstundakynlíffyrrsévegnaþessaðþærupplifimeirafrelsifráforeldrumsínumtilaðvera

lengurútiogaðfaraástefnumót.Þessarstúlkureigaofteldrivinisemeruþegarbyrjaðir

aðstundakynlífogjafnveldrekkaogreykja(BulowogMeller,1998).Árið2005vargerð

rannsókníBandaríkjunumí149árgöngumí6.,8.og10.bekk.Allstókuþátt1.413

unglingsstúlkur.Tilgangurinnmeðrannsókninnivaraðskoðatengslmillikynlífsunglingsstúlknaogsálfræðilegaaðlögunþeirra,t.d.afrekískóla,þunglyndiogvæntingar

tilframtíðar.Niðurstöðurnarsýnduað29%stúlknannahöfðustundaðkynlíf.Í6.bekk

voru14%kynferðislegavirkar,í8.bekkvoru30%stúlknannakynferðislegavirkarogí10.bekksögðu50%stúlknannaaðþærværukynferðislegavirkar.Ennfremurkomframað

tengslvorumilliþessaðhafastundaðkynlífogaðfálágareinkunnirískóla,komafrá

lægrifélagslegristétt,gefaundanhópþrýstingiogaðhafaminnimenntunenstúlkurásamaaldrisemvoruekkikynferðislegavirkar(Martin,Ruchkin,Caminis,Vermeiren,

HenrichogSchwab-Stone,2005).

Gerðvarrannsóknáþvíhvenærsamfarireruhafðarífyrstasinnogástæðunafyrirþvíhversvegnaunglingsstúlkurbyrjaaðstundakynlíf.Þátttakendurrannsóknarinnarvoru

stúlkuráaldrinum12-15áraogtóku205þátt.Þaðvartekiðviðtalviðstúlkurnarásex

mánaðafrestií3ár.Niðurstöðurleidduíljósaðástæðurfyrirþvíaðstúlkuryngrien15árabyrjuðuaðstundakynlífvoruforvitni,þeimfannstþærveraorðnarfullorðnar,

þrýstingurfrákærastaeðakærustuogaðallirvinirþeirravorubúniraðstundakynlíf.Hins

vegarvorusvörfrástúlkumsembyrjuðuaðstundakynlífeftir17áraalduralltöðruvísi.Þærsögðuaðástæðanfyrirþvíaðþærbyrjuðuaðstundakynlífværisúaðþærvoru

20

ástfangnar,löðuðustlíkamlegaaðfélagasínum,þærurðuofæstartilþessaðhættaog

þærvilduverarómantískarfyrirkærastannsinneðakærustu(Rosenthal,VonRanson,

Cotton,Biro,MillsogSuccop,2001).Sálfræðilegirþættirhafaveriðtengdirviðþaðhvortunglingarbyrjiaðstundakynlífsnemma.Unglingarsemleitaeftirþvíaðverapersónulega

sjálfstæðirogeruekkiaðsækjasteftirafrekumílífinuerulíklegritilþessaðbyrjaað

stundakynlífsnemma.Einnighefurkomiðframaðþörffyrirástogþrýstingurfrávinumséuþættirsemstuðlaaðþvíaðunglingarbyrjiaðstundakynlíf(BulowogMeller,1998).

Rannsóknvargerðtilþessaðskoðahverjarhelstuástæðurværufyrirþvíað

unglingsstrákarbyrjuðuaðstundakynlíf.Niðurstöðurnarleidduíljósaðstrákarbyrjuðuí

samböndumogstunduðukynlífafmörgumástæðum,ekkibaravegnaþessaðþeim

langaðitilþess.Ástæðanfyrirþvíaðflestirstrákareignuðustkærustuogfóruaðstunda

kynlífvarvegnaþessaðþeimlangaðieinfaldlegaaðkynnaststelpum.Niðurstöðurnar

sýnduaðþegarstrákarnirstunduðukynlífífyrstaskiptigerðistþaðóvænt,þaðvarekkiplanaðfyrirfram.Niðurstöðurnarleiddueinnigíljósaðstrákanalangaðiaðmyndatengslviðstelpurnaroghöfðuraunveruleganáhugaánánusambandi.Íþessarirannsóknkemur

framaðunglingsstrákarfaraekkiaðstundakynlífvegnaþrýstingsfrávinumenþeirhöfðuþóoftlönguníaðfallainníhópjafnaldrasemveldurþvíaðþeirfóruaðstundakynlíf(Smiler,2008).

4.2.Unglingaroggetnaðavarnir

Þaðereðlilegtaðfólkstundisamfarirþegarþaðstundarkynlífenefaðþaðvillekki

eignastbörnernauðsynlegtaðnotagetnaðarvarnir.Getnaðarvarnirgetaveriðlyfeðatækisemnotuðeruviðkynmök.Allargetnaðarvarnirkomaívegfyrirþungunenein

getnaðarvörnkemureinnigívegfyrirkynsjúkdómasmit(Fabricius,Holm,Ralp,Nilssonog

Nystrand,2011).Súgetnaðarvörnsemminnkarbæðilíkuráþungunogkynsjúkdómumersmokkurinn.Þettaerþvísúgetnaðarvörnsemalltungtfólkættiaðnotaþegarþaðbyrjar

aðstundakynlíf.Smokkurinner98%öruggurefhannernotaðurrétt,hannerþunnur

gúmmípokisemrúllaðeruppástinnttyppiðfyrirkynmök,hannkemurívegfyriraðsæðifariílíkamastelpuviðkynmök.Smokkurinnereinagetnaðarvörnsemstrákargetanotað

(HelgaLárusdóttir,2009).Notkunsmokksinserþægilegogauðveldennauðsynlegterað

notahannrétt,þaðþarfaðgætaþessvelaðhannrifniekkioghaldaíhannþegartyppiðerdregiðúteftirsáðlát.Þegarsmokkarerunotaðirrétterþaðeinaaðferðintilþessað

verjastkynsjúkdómasmiti(Fabriciuso.fl.,2011).

Þaðermikilvægtfyrirungtfólkaðvitaaðþaðþarfíöllumtilvikumaðnotasmokktilaðeigaekkiíhættuáaðfákynsjúkdóm.Ímörgumtilfellumvitaunglingarekkihvortað

21

bólfélaginnsésmitaðureðaekki.Allirsemtakaþááhættuaðstundaóvariðkynlífgetaátt

áhættuaðfákynsjúkdóm.Efunglingurtekurþáákvörðunumaðnotasmokkhefurhann

valiðöruggustuleiðinatilaðverndasjálfansigogaðragegnsmiti.Þettaerákvörðunsemunglingartakasjálfir,enþeirþurfaaðfáupplýsingarogfræðslutilþessaðgetatekiðslíkar

ákvarðanir.Smokkurinnþarfaðveranotaðurrétt,slímhúðirmegaekkisnertastán

smokksogsmokkurinnþarfaðveraáallantímannmeðanásamförumstendur.Ungtfólkættialltafaðnotasmokknemaþegartillengrikynnaerstofnað.Þáættubáðiraðilarað

faraískoðunáðurenþeirhættaaðnotasmokk(SigurlaugHauksdóttir,2013).

Næstalgengastagetnaðarvörninsemungtfólknotarergetnaðarvarnapillan.Í

pillunnierukvenhormónsemkomaívegfyriraðeggþroskistoglosniúreggjastokkunum

(Fabriciusofl.,2011).Pillangeturvaldiðaukaverkunum,t.d.milliblæðingum,

skapsveiflum,þyngdaraukningu,höfuðverkoghækkunblóðþrýstings.Þessvegnaerpillan

lyfseðilsskyldogþarflækniraðráðleggjahvaðategundhentarbest(ErlaRagnarsdóttirogÞórhallaArnardóttir,2006).Getnaðarvarnarpillurveitaengavörngegnkynsjúkdómum(Fabriciuso.fl.,2011).Unglingarþurfaáþessarifræðsluaðhaldaogermæltmeðað

stelpursemeruorðnarkynferðislegavirkarogísamböndumséuápillunni.

4.3.Kynsjúkdómar

Allirsemstundakynlífættuaðspyrjasigreglulegaaðþvíhvortþeirséumeðkynsjúkdóm,sérstaklegaefsmokkurvarekkinotaðurviðsamfarir.Unglingarþurfaaðfræðastum

kynsjúkdómasemþeirgætusmitastafoghvernighægtséaðverjastþeim.Unglingar

þurfaaðvitahverjirséuhelstukynsjúkdómarnir,hvernigþeirvitahvortþeirséusmitaðir,hvaðkynsjúkdómargetahaftíförmeðséroghvernigerhægtaðkomaívegfyrirsmit.

Einnigþurfaunglingaraðveravissirumhvertþeirgetaleitaðoghvaðsétilráðaefþeir

smitast.Efþaðereinhvergrunurumsmitkynsjúkdómaættiávalltaðleitatillæknis.Þettaþurfaallirunglingaraðfræðastumogfáleiðsögnumhvernigbestséaðnotasmokkinntil

aðforðastsmit.

Kynsjúkdómarsmitastíkynlífi,viðkynmökeðaísumumtilfellumþegarmunnursnertirkynfærieðaendaþarm.Kynsjúkdómarstafaaförverum,bakteríum,veirumeða

lúsum.Kynsjúkdómargetaveriðhættulegirefþeirsmitastmeðveirum,þáeruþeiroftast

ólæknandiogeinungishægtaðdragaúreinkennummeðlyfjumtímabundið.Hinsvegarerhægtaðlæknameðlyfjumþákynsjúkdómasemsmitastmeðbakteríumeðalúsum.

Þeirkynsjúkdómarsemeruhvaðhættulegastirerualnæmi,sárasóttoglifrabólgaB.

Alnæmierlífshættulegursjúkdómurogkynfæravörturgetaaukiðlíkuráaðfáleghálskrabbamein(SigurlaugHauksdóttir,2009).

22

Klamydíaeralgengastikynsjúkdómurinnhérálandi.Sjúkdómurinneroftán

einkennaogvitaþáeinstaklingarekkiaðþeirhafasmitast.Þessvegnaásjúkdómurinn

mjögauðveltmeðaðdreifast.Klamydíageturþóvaldiðaukinniútferðogsviða(Fabriciuso.fl.,2011).Þaðerauðveltaðlæknaklamydíuogerþaðgertmeðsýklalyfjum.Efekkerter

gertviðsýkingunnigeturþaðleitttilbólguíeggjaleiðurumogeistum,þessarbólgurgeta

síðanleitttilófrjósemi(ErlaRagnarsdóttirogÞórhallaArnardóttir,2006).

23

5.Kynlíf

5.1Klám

ÍbæklingnumKlámvæðingerkynferðislegáreitnierklámskilgreintsemkynferðislega

opinskáttefniíorðumeðamyndummeðskýrayfir-ogundirskipun.Tilþessaðskilgreina

efnisemklámerekkinógaðþaðsékynferðislegtefniheldurþarfþaðaðfelaísér

valdamisræmi.Oftasthafakarlaryfirhöndinaíklámiámeðankonureruundirskipaðar.

Klámeralltafkynferðislegaopinskáttefni.Klámvæðingerekkiþaðsamaogklám.

Klámvæðingerkynferðislegorð,athafnireðamyndirsemnýtasérorðræðuklámsogtaka

þáttí,ýtaundireðasýnakynferðislegaundirskipunfólks(Smidt,2012).Klámeru

kynferðislegirtilburðirsemvirkastuðandiogerulítillækkandiogniðrandi.Þaðermikill

munuráerótíkogklámi,erótíkfelurekkiísérofbeldinéniðurlægjandihegðunheldurríkirgagnkvæmvirðing.Ást,erótíkogkynlífeigaíraunekkertsameiginlegtmeðklámi.Í

klámierdreginuppfölskmyndafraunveruleikanum.Klámfeluroftísérkynferðislegt

ofbeldiognauðganir.Gottkynlífhefurekkertmeðþessaímyndaðgeraogíklámier

venjulegtfólkgertaðkynóðumogstjórnlausumpersónum(ErlaRagnarsdóttirogÞórhallaArnardóttir,2006).

Klámogerótíkeruhinsvegarmjögsvipaðaðþvíleytiaðhvorttveggjageturkynt

undirkynferðislegalöngunogörvaðtilkynlífs.Erótísktefnierþóoftastlitiðjákvæðumaugumámeðanklámerfordæmtogertaliðvontefni.Klámertaliðeitthvaðgrófteða

hrottalegtánþessaðþaðtengistendilegakynlífiogáþaðtilaðmisbjóðafólki(Jóna

IngibjörgJónsdóttir,2009).Klámerleikiðkynferðislegtmyndefnisemeroftofbeldisfullt(SigríðurDöggArnardóttir,2014).Þegarklámmynderbúintilinniheldurhúnoftofbeldi,

kynferðislegamisnotkunogjafnvelnauðgun(Russell,1993).Íklámieráherslalögðáað

sýnakynfærikarlaogkvenna,kynmökumleggöngogendaþarm,munnmök,sjálfsfróun

oghópkynlíf.Þettaferalltframámjögögrandiháttogsýntímikillinærmynd.

Bæðikonurogkarlarörvastviðaðhorfaákynferðislegtefni,karlarörvastþómun

meiraafsjónrænukynferðisleguefniheldurenkonur.Yngrikonurleitaímeirimælií

erótísktefniheldurenþærsemeldrieru(JónaIngibjörgJónsdóttir,2009).

Klámeroftastgerttilaðhöfðatilgagnkynhneigðrakarlmanna.Langmestafklámiergert

fyrirþannmarkað(JónaIngibjörgJónsdóttir,2009)ogerkvenmannslíkaminnoftastí

aðalhlutverkiíklámmyndum(Russel,1993).

24

Hinsvegarhefurklámmyndumsemgerðarerufyrirkonurfjölgaðmikið,máþátelja

lesbísktklámeðaklámþarsemekkiereinsmikiðeinblíntáliminnheldurfrekaraðra

líkamshlutat.d.bak,brjóstvöðva,rasso.fl.Íklámisemkonurleitameiraíerukarlarnirofthafðiríhlutverkumáborðviðlögreglumanneðaslökkviliðsmann(JónaIngibjörg

Jónsdóttir,2009).Mörkinmillikynlífsogklámseruoftóskýrhjáunglingum.Unglingar

leitaíklámtildæmistilþessaðfáupplýsingarumkynlíf.Þeirnotaklámbæðisértilskemmtunarogtilaðfræðastumkynlíf.Þaðeráhyggjuefniaðunglingarnotaklámsértil

fræðsluþvíþaðgefuróraunhæfamyndafheilbrigðukynlífi.Unglingargetaorðiðháðir

klámioggeturþaðjafnvelorðiðaðmikluvandamáli.Unglingarþurfaaðvitaaðþaðer

mikilvægtaðgetaörvastkynferðislegaogstundaðsjálfsfróunánþessaðnotaalltafklám.

Þaðermikilvægtaðræðaviðunglingaummuninnáklámiogkynlífi(SigríðurDögg

Arnardóttir,2014).Efunglingumersagtaðklámséekkiraunverulegmyndafkynlífier

nauðsynlegtaðfræðaþáumhvaðheilbrigtkynlífsé.Margirunglingargerasérgreinfyriraðþaðséekkigottaðfræðastumkynlífígegnumklámogaðklámgefiekkiréttamyndafvenjulegakynlífi.Þráttfyrirþettafáunglingarnirengafræðsluumhverniggottogheilbrigt

kynlífer,ogleitaþessvegnaíklámiðtilaðfinnasérupplýsingar.Mikilvægteraðkennaunglingumhvernigkynlífáaðvera,hvernigþaðferframoghvaðséeðlilegtoggott.Þettaermjögmikilvægurparturafkynfræðsluogættuallirunglingaraðfáslíkakynninguá

kynlífiískólanum.Þaðgætiorðiðtilþessaðfærrileituðusérupplýsingaíklámi.

5.2.Heilbrigtoggottkynlíf

Kynlífsnýstumvellíðan,ánægju,virðingu,traustogábyrgð(DagbjörtÁsbjörnsdóttir,GuðbjörgEddaHermannsdóttirogSigurlaugHauksdóttir,2006).Kynlíftryggirekkibara

viðhaldámannkyninuheldurskaparþaðjákvæðartilfinningarogreynsluoghefurgóð

áhrifáheilsufarmanna,bæðiílíkamleguogandlegutilliti(JónaIngibjörgJónsdóttir,2009).Kynhvöterlönguntilaðstundakynlífogvaknarákynþroskaskeiðinu.Sumirhalda

aðkynlífséeinungisaðhafasamfarir,þegarkarlstingurtyppiíleggöngkvenna,enþað

svomiklumeiraenbaraþað.Kynlífnæryfirýmissamskiptioghegðun(ErlaRagnarsdóttirogÞórhallaArnardóttir,2006).Þaðermisjafnthvenærfólkbyrjaraðstundakynlífoger

þaðákvörðunsemhverogeinntekur.Unglingarverðaaðáttisigáþvíaðtilþessaðvera

tilbúnirtilaðstundakynlífþurfaþeirekkibaraaðveralíkamlegareiðubúnir,heldureinnigtilfinningalegaogfélagslega.Gottogheilbrigtkynlíferkynlífsemmaðurvelursjálfur,er

öruggtogeykurvellíðan(DagbjörtÁsbjörnsdóttir,GuðbjörgEddaHermannsdóttirog

SigurlaugHauksdóttir,2006).Tilþessaðunglingargetinotiðgóðskynlífsþurfaþeiraðlæraumréttsinn,takmörkoghvaðheilbrigtkynlífer.Þeirþurfaaðlæraaðþaðerengin

25

einréttaðferðviðaðstundakynlífogaðkynlífsnúistekkibaraumlíkamlegaþáttinn

heldureinnigumhlýjuogvæntumþykju.

Kynlífgeturveriðkossar,faðmlög,gælur,sjálfsfróun,samfarirogmargtfleira.Allirgetastundaðkynlífmeðsjálfumsérenkynlífgeturlíkaveriðmeðöðrumþegarmaðurer

tilbúinntilþess.Kynlífgeturveriðyndislegt,skemmtilegtoggertmannglaðan.Þaðveitir

sjálfstraustoggefurmanniandlegaoglíkamlegaorku,eykurlífsgæðiogbætirskapið(DagbjörtÁsbjörnsdóttir,GuðbjörgEddaHermannsdóttirogSigurlaugHauksdóttir,2006).

26

6.Niðurstöður

Tekiðvarviðtalviðfjögurungmenni,tværstelpurogtvostráka,áaldrinum18og19ára.

Þaueruöllfæddárið1997ogútskrifuðustþvíúrgrunnskóla2013.Tvövorusamaní

grunnskólaíKópavogi,annarstrákurinníöðrumgrunnskólaíKópavogioghinstelpanígrunnskólaíGrafarvogiíReykjavík.ÍdageruöllþessiungmenniíVerslunarskólaÍslands.

Viðtaliðvartekiðviðþauöllíeinuogmynduðustmjöggóðarsamræður.Krakkarnir

þekkjastvelsvoþauvoruekkifeiminaðtjásigumsínareynsluogkomumeðgóðsvörviðhinumýmsuspurningum.Ákvaðvaraðgefaungmennunumnöfnsvoþaðyrðiskiljanlegra

íviðtalinu.StrákurinnsemkomeinnúrgrunnskólaíKópavogiernefndurStyrkár,

krakkarnirsemkomaúrsamaskólaerunefndHinrikogAldaogstelpanúrgrunnskólaíReykjavíkernefndMelkorka.

6.1.Kynfræðslaígrunnskólum

Fyrstaspurninginvarhvortþaðhefðiveriðkynfræðslaígrunnskólumþeirraoghversuoft

þaufóruíkynfræðslu.Öllvoruþausammálaumaðþauhefðifengiðkynfræðsluenhún

varþóekkimikil.HinrikogAldasögðuaðþauhefðufengiðkynfræðsluí7.bekkenmunduekkieftirmikillikennsluáunglingastigiþóþaðhafiveriðeinhver.Hinriksagðistþómuna

eftirtímasemhannfórí8.bekkogsagðiaðþauhefðufengiðeinhverjakynfræðsluí

lífsleikni.Þausögðuaðkynfræðslanhefðiekkiveriðreglulegaheldurhafiþaufengiðeinnogeinntímaísenn.Melkorkasagðisthafafengiðkynfræðsluí6.,8.og10.bekkenþá

hefðiveriðkenndureinntímiísenn.Umræðanfórútíþaðhvortbekknumhefðiverið

skiptístelpuogstrákahópaþegarkynfræðslanvar.Styrkársagðiaðþeimhafialltafveriðskiptístelpurogstráka,Melkorkasagðiaðhjáhennihefðiveriðskipteftirkynií6.bekken

þegarhúnvarkomináunglingastigvorukyninsaman.HinrikogAldasögðuaðþeimhafi

líkaveriðskiptþegarþaðvarkynfræðsla,þauhefðuþóveriðsamanítímaþegarkenntvar

umlíkamann,kynlíf,fæðinguo.fl.ínáttúrufræði.Þaðvekuruppumhugsunumhvortþað

séalltafgottaðskiptahópnumuppoghvortþaðséekkibetraaðleyfaunglingumaðvera

samaníhópþegarrætterumþessimálefni.Unglingarfáþáreynsluafaðræðahlutina

fyrirframanhittkyniðoglæraaðumræðuefnieinsogkynþroski,blæðingar,sjálfsfróun,

kynlífogþungunséekkertfeimnismálheldureðlilegurhlutiaflífinu.

27

Þaðsemkommestáóvartvarhvaðþaumundulítiðúrkynfræðslunnioghvaðþaufengu

litlamarkvissafræðslu.Aldatalaðiumaðhennivarsýnthvernigtúrtappiþandistútívatni

ogaðhúnhafifengiðfræðsluumdömubindi.Húnfékkeinnigaðsjáhvernigsmokkurvarsetturábananatilaðkennahvernigættiaðnotahann.Melkorkafékkekkisamskonar

sýnikennsluentalaðiumaðhennarkynfræðslahafiveriðákveðinnhræðsluáróður.Henni

vorusýndarmyndirafkynfærummeðkynsjúkdómum,hennifannstmikiðtalaðumkynsjúkdómaoghúnfékkaðheyraaðþaðværiíraunhættulegtaðstundakynlíf.

Melkorkufannstþettaekkigóðkynfræðsla.Hinriktalaðiumaðí7.bekkhafimikiðverið

talaðumkynþroskannoghvaðgerðistílíkamahversogeins.Hannsagðiaðþáhafiekkert

veriðtalaðumkynlífenhannhafiþófengiðfræðsluumsmokkinnþegarhannvarkominn

áunglingastig,líklegaeinssýnikennsluogAlda.Höfundifannstforvitnilegtaðvitahvortað

þaðhefðieinhverntímannveriðrættumkynlífviðþau.Þausvöruðuþvíneitandi.Enginn

afþeimfékkneinakynlífsfræðsluískólanumenstelpurnartöluðuþóbáðarumaðhafafengiðþannigfræðsluífélagsmiðstöðinnisinni.

6.2.Klámsemupplýsingaveitaumkynlíf

Viðmælendurnirfenguengarupplýsingarískólanumumheilbrigtoggottkynlíf,enhvar

ætliþauhafináðséríupplýsingarumþað.Styrkáropnaðiumræðunameðþvíaðsegjasthafafengiðfyrstuhugmyndirsínarumkynlífíbíómyndumogþáttum.Hinriksagðifráþví

aðí7.bekkhefðunokkrirbekkjarfélagarhansveriðmeðmyndirogmyndböndísímunum

sínumsemþeirvoruaðsendaámillisín.Þettavorumyndirafnöktumkonum,myndböndaffólkiísturtuogýmislegtannað,semsagtklám.Hannsagðisteinnighafaheyrteldri

krakkatalaumkynlífogþáfóruþeirvinirniraðtalameiraumþað.Melkorkasagðiað

umræðanmillikrakkahafiveriðmestuupplýsingarnarsemhúnhefðifengið,enhúnfannekkifyrirmikilliforvitniáunglingsárunum.Aldasegiraðíhennarvinahópihafiþetta

umræðuefniveriðmikiðfeimnismáloghöfðuþærvinkonurekkitalaðmikiðumkynlíf.

Höfundurforvitnastumhvortaðþauhorfðuáklámþegarþauvoruunglingar.Aldasvararstraxogsegir„égermjögmikiðámótiklámi”ogtalarumaðhúnhafiallsekkileitaðsér

upplýsingaþareinsogkannskisvomargiraðrir.Melkorkasagðistheldurekkihafahorftá

klámtilaðfáupplýsingarenstrákarnirsögðustbáðirhafaskoðaðklámáþessumtímavegnaforvitni.Hinriksagðisthafaséðfyrstuklámmyndinaheimahjávinisínum.Hinrik

sagðiaðhannhéldiaðflestirstrákarhorfiáklámáunglingsárunum.Aldasagðiaðþaðséu

líkastelpursemhorfaáklámenekkijafnmargarogstrákarnir,þærsegjaheldurekkijafnoftfráþvíefþærgeraþað.Húnviðurkenndiaðhúnhafihorftáklámþegarhúnvar

28

unglingurenþóaldreireglulega.Melkorkatókundirþetta.Húnsagðiþóaðíhennarskóla

hafiþettaorðiðvandamálhjábekkjarfélögumhennar.Húnrifjaruppatvikþegar

strákarnirsögðusthafafundiðdvergaklámoghorftáþað.Melkorkufannstþaðoflangtgengið.Húnnefnireinnigaðmargirstrákargangioftskrefinuoflangtogþurfialltafað

horfaágrófaraoggrófaraklám.Styrkártókundirþettaogsagðifráþvíaðmargirafhans

vinumhöfðuhorftámjöggróftklámáyngriárum.

6.3.Klámogkynlífsumræðaískólanum

Höfundurspurðiþauhvortaðþaðhefðialdreiveriðrættumklámviðþauískólanum.Öll

voruþausammálaumaðþaðhefðiveriðrættenhinsvegarekkimikið,einungisvartalaðumaðklámværiekkilíktkynlífi.MelkorkaminntistþáástuttmyndinaFáðujá.“Þarvar

sagtaðekkiværihægtaðlíkjaklámiviðvenjulegtkynlífeinsogekkiværihægtaðlíkjaAndrésÖndviðvenjulegaönd”.Aldasagðistmunaeftirþessarimyndogaðþauhefðuveriðí10.bekkþegarhúnkom.Myndinvarsýndíöllumgrunnskólumásamatíma.Hinrik

talaðiumaðklámværiekkieinsogkynlíf.Áunglingsárunumvissihannekkimuninnog

honumhefðialdreiveriðgreintfráþessummun.Styrkársegistverasammálaþessu,hann

fékkengaútskýringuámuninumheldurfékkhannbaraaðvitaaðkynlífværialltöðruvísi

enklám.Höfundurspyrþáhvortþauhefðuviljaðfáútskýringuáþessuoghefðuviljaðfákynlífsfræðsluískólanum.Melkorkasvaraðijátandiogsagðiþaðvantaíkynfræðsluí

grunnskóla,Aldavirtistsammálahenniogsagðiaðþaðhefðiveriðgottaðfáeinhverja

frekariútskýringuákynlífi.Melkorkatalaðiþáumhvaðþaðværimikilvægtaðhafagóðakynfræðsluígrunnskólum.Húntalaðiumaðmargirunglingarvitaekkertumkynlífog

hvernigþaðer,enbyrjahinsvegaraðstundaþað.„Stelpurgeraofteitthvaðsemþeimlangarekkiaðgera,þoraekkiaðsegjaneioghaldaaðþærverðiaðgeraþaðsemstrákurinnsegirþeimaðgera”.Einnigfannsthennimikilvægtaðkomaalmennilegri

fræðsluummikilvægiþessaðfájá,ogtaldiþóaðstuttmyndinværimjöggóð.Þarertalað

umnauðganiroghvaðsémikilvægtaðþaðséhægtaðsegjastoppímiðjukynlífi.Melkorkabætirþávið„allirunglingareigaaðfáfræðsluumheilbrigtkynlíf.”Aldasagði

þásöguafunglingsstúlkusemvildiekkimissameydóminn.Húnleyfðihinsvegarstrákum

aðstundaendaþarmsmökviðsigoghélthúnaðþráttfyrirþaðværihúnennþáhreinmey.Melkorkaspurðiþáhvortaðallirsamkynhneigðirstrákarværuþáhreinirsveinarþóttþeir

væruoftbúniraðstundakynlíf.Hinriksegirþá„erþáekkimikilvægtaðunglingarfáimeirifræðsluumkynlífefþaðerusvonamálaðkomaupp”Aldasvararþvíjátandiogsegiraðþaðsémjögmikilvægt.Orðasambandið„Aðverahreinmey”vekurmiklaumhugsunhjá

29

höfundisemogviðmælendumogfóruþauaðhugsaumaðþettaværiúrelthugtaksem

ekkiættiaðnota.Eruþálesbíurhreinaralltsittlífvegnaþessaðþærhafaekkistundað

samfarirviðstrák?Þettahugtakættiekkiaðveranotaðlengurþarsemaðsumirstundaekkisamfarirþóttaðþeirhafigertaðrakynferðislegahluti.

Aldanefniraðíþeirrikynfræðslusemhúnfékkhefðiaðallegaveriðtalaðum

getnaðavarnirogkynsjúkdóma.Húnhefðiviljaðfábetrifræðsluumkynlíf,samfarir,sjálfsfróun,þungunogmeðgöngu.Hennifinnstaðhúnhefðiáttaðlæraáunglinsárunum

aðþettaséueðlilegirhlutirsemhægtséaðræðaum.Hinrikifannstgottaðhonumvar

kenntalltumblæðingarkvennaenhannhefðieinnigviljaðfábetrifræðsluum

kynferðismál.Honumfannstkynfræðslanbarasnúastumkynþroska,getnaðavarnirog

kynsjúkdóma.Melkorkatekurundirþettaogsegiraðkynfræðslaættiekkiaðvera

hræðsluáróðureinsogþettavarhjáhenni,þaðverstasemgætigerstværiað

unglingsstúlkayrðiófrísk.Melkorkabætireinnigvið„þaðvarekkerttalaðumhvaðeðlilegtoggottkynlífværiogéghefðiveriðtilíaðfáfræðsluumþað”.

Öllungmenninsemtekiðvarviðtalviðítrekuðuþaðaðfræðslaumkynlífsé

mikilvæg.Unglingarættuaðfáfræðsluumgottkynheilbrigði,sambönd,jafnrétti,traust,aðþekkjalíkamasinn,sjálfsfróun,kynlífogsamfarir.Svoleiðisfræðslaerþóekkimikilígrunnskólumlandsinsnemaaðutanaðkomandikomiískólaoghaldifyrirlestur.

6.4.Hvernigættikynfræðslaaðverakennd

ÞegarMelkorkavarí10.bekkkomkonaásextugsaldriílífsleiknihjáhenniogvarmeðkynfræðslufyrirbekkinn.Henniþóttiþettaekkigaman,húnhefðiviljaðhafayngri

kennara,einhvernsemnæðibeturtilunglinganna.Þettaermjögmikilvægt.Unglingar

þurfaaðgetatreystþeimsemkennirsvoaðhægtséaðmyndaumræðurogsvoþeirþoriaðspyrjaallskonarspurninga.Sambandmillikennaraognemendaskiptirgríðarlegamiklu

máli.Íaðstæðumsemþessumþarsemættiaðveratalaðumkynþroskaogkynlífskiptir

máliaðnemendurnáitilkennaransogaðsamaskapiaðkennarinnnáitilnemenda.Styrkárbætirviðaðmálefnisemfaraframíkynfræðslunniséuoftfeimnismáláþessum

aldriogkrakkargetaoftveriðfeimnir.Honumfannstgottþegarbekknumvarskipteftir

kynienfannstþóaðþauhefðustundumgetaðveriðsaman.Hinrikbætirþáviðaðgottværiaðhafaminnihópaíeinuíkynfræðslu,hannsegiraðþaðséuekkimargirsemþora

aðspyrjakynlífsspurningafyrirframanmargaeinsogtildæmisáfyrirlestrum.Honumfinnstsniðugtaðhafaminnihópaoggóðarumræður,þannighefðihannviljaðhafaþað.

Melkorkasegirfrágóðumleiksemfariðvarífélagsmiðstöðinnihennar.Þarfengu

30

nemenduraðskrifaspurninguáblaðogsvovarþeimöllumsvaraðfyrirframanhópinn.

Húnsagðiaðþáhefðuoftmyndastgóðarumræðurumhverjaspurningusemværimjög

mikilvægt.

Hinrikfórlíkaaðveltafyrirsérhvernighægtværiaðkennamunáklámiogkynlífi.

Aldakemurmeðgóðsvörviðþessuogferaðnefnahvaðséólíkt,húnsegiraðhægtværi

aðkennaaðsamfarirendastyfirleittekkií40mínútureinsogíklámmyndumheldurerumeðalsamfarirum3-7mínútur.Strákumgeturlíkaekkistaðiðsvonalengiogstelpureru

yfirleittekkiblautarísvolangantíma.ÞáferaðrifjastaðeinsmeirauppfyrirHinrikhvað

hannhafiheyrtáunglingsárunumumklám,ogvarþaðaðstelpurlétuekkieinsog

stelpurnaríklámmyndunum,þærviljatildæmisekkertalltaftottastráka.ÞákemurAlda

meðmjöggóðanpunktsemhöfundurermjögfeginaðheyraíumræðunum.Húnsegir

„okkurvartildæmisalltafsagtaðmeyjarhaftiðmyndirifnaviðfyrstusamfarirogþað

kæmiblóð,ensvoþegarégvarðeldriheyrðiégaðþaðværiekkertalltafþannig”.Styrkársegisthafaheyrtþessaumræðuenkennarinnhafiþótalaðumaðoftastværimeyjarhaftiðbúiðaðrifnahjáííþróttumeðaáhestbakit.d.Höfundifannstgottaðheyra

þettaþarsemhannerekkisammálaumaðþaðeigiaðkennaaðmeyjarhaftiðrifniogaðstelpumissiþámeydóminn.Þágætieinmittkomiðuppsámisskilninguraðstelpaséennhreinmeyþóaðhúnhafistundaðkynlífþráttfyriraðhúnhafiekkistundaðsamfararí

gegnumleggöngin.Allirvoruþásammálaumaðþegarkynfræðslaværikenndþyrftiaðaukafræðsluumgottkynlífsemermjögeðlilegurhlutur.Þaðþyrftiaðsegjaunglingumfráþvíhversumikilvægtþaðeraðveratilbúinntilþessaðstundakynlíf,hvaðþaðer

mikilvægtaðtreystasjálfumsérogþekkjasinnlíkamaeinsogþaðermikilvægtaðtreysta

hinumaðilanum.Einnigfannstþeimmikilvægtaðleggjaáhersluáaðstrákarþurfalíkaaðveratilbúnirandlegatilþessaðstundakynlíf.Styrkárbentiáaðyfirleittværimeiratalað

umaðstelpurættuaðveratilbúnaroglæraaðsegjaneienþettagildirlíkaumstráka.

Strákareigalíkaaðgetasagtnei,þeireigaaðveraalvegjafntilbúnirandlegaoglíkamlegaogstelpur.Honumfinnstmikilvægtaðþessiumræðaséígóðulagiíkynfræðslu.

6.5.Kynfræðslaunglingaídag

Síðastaspurninghöfundarvarhvortaðþeimfinnstmikilvægtaðunglingarídagfáibetrikynfræðsluenþauhefðufengið.Þauvoruöllsammálaþvíognefnduaðídagværisvo

auðveltaðhorfaáklámítölvumogsímanumogaðflestirkrakkarígrunnskólumværu

komnirmeðspjaldtölvu.Þeimfannstmikilvægtaðunglingarfáigóðafræðsluumsjálfsmyndogumaðvirðasjálfasigogeiginlíkama.Aðallegafóruþauaðhugsaumþetta

31

útafsmáforritinuSnapchatþarsemunglingarhafaveriðaðsendanektarmyndirafsjálfum

sértilannarraunglinga.Hinrikfinnsteinnigaðmargirunglingarhafimiklar

ranghugmyndirumkynlífogkennirkláminuumþað.Aldasegiraðþettaséréttogvonaraðkynfræðslansébetrienþegarhúnvarígrunnskóla.Hinriktalaðiumaðþaðsé

mikilvægtaðunglingarfáistraxupplýsingarumklámoghversuógeðfelldur

kámiðnaðurinnsé.Hannsegiraðhannhafihorftmeiraáklámþegarhannvarunglingurenhanngerinúna.Ídagveithannhvernigklámmyndirerugerðarogaðkonurnarséu

oftastuppdópaðarogþeimséoftnauðgaðviðgerðmyndanna.Hannsegisthafaviljaðfá

fræðsluumklámiðnaðinnþegarhannvarunglingursvohannhefðiekkibyrjaðaðhorfaá

það.Styrkársegirþáaðþaðsémikilvægtaðfræðakrakkaumklámiðnaðinnsvoþau

forðistfrekaraðhorfaáþað.Aldabætirþvíviðaðíkynfræðsluættiaðverabetrifræðsla

umheilbrigtoggottkynlífsvoaðunglingarfariekkiaðleitaaðupplýsingumogfræðsluí

klámi.Melkorkatekurundirþettaogsegiraðhenniþykimikilvægtaðkomaandleguhliðinniinníkynfræðslunalíka,talaumtraustogmikilvægiþessaðveratilbúinn.Allirtókuundirþettahjáhenniogvorusammálaumaðþaðþyrftiaðbetrumbætakynfræðsluí

grunnskólumlandsins.

32

Umræður

Íritgerðinnivarleitastviðaðsvaraspurningunni:Hvernigerhægtaðstandaaðvandaðrikynfræðslu?Margtkomíljóssemsvararþessarispurningu.Íupphafierfjallaðum

kynfræðslualmenntogmikilvægihennar.Kynfræðslahefuráhrifákynvitundogstuðlar

aðkynheilbrigðienkynheilbrigðiersamspillíkamlegraogandlegraþátta.Kynfræðslan

hefuráhrifáskoðanireinstaklingsogstyrkirsjálfsmyndogheilbrigðlífsgildi.Þaðsemskiptirmestumáliíkynfræðslueraðhúnerforvarnarstarf,semáaðstuðlaaðþvíaðbörn

ogunglingarfáimarkvissafræðslusemhjálparþeimaðáttasigáeiginlíkama,sjálfsmynd

sinnioghveturtilþessaðstundaheilbrigtkynlífognotagetnaðavarnir.Flestumerþaðmikilsvirðiaðkynlífsnúistumvellíðanogheilbrigðiogerþaðmarkmiðiðmeðþessu

forvarnarstarfi.Þegarkemuraðkynfræðslusemunglingarfáættiaðhugaaðþvíaðbætakynheilbrigðiþeirra.Unglingarþurfaaðberavirðingufyrireiginlíkama,þurfaaðgeta

tekiðákvarðanirvarðandihannoghvortþeirséutilbúniraðdeilalíkamasínummeð

öðrum.Unglingarættuaðforðastaðlátaundanhópþrýstingioglæraaðmyndatraustog

heilbrigðástarsambönd.

Súkynfræðslasemaðunglingarfáídagerbæðiformlegogóformleg.Meðþessu

eráttviðaðnemendurígrunnskólumeigiaðfáformlegafræðsluískólumogfáþá

upplýsingarfrákennurum,skólahjúkrunarfræðingumogúrnámsefninu.Grunnskólarálandinuhafaþaðhlutverkaðveitabörnumogunglingummarkvissafræðsluumeigið

kynheilbrigði.Þarsemgrunnskólarlandsinserumisjafniroghafamismunandiáherslurá

forvarnarstarfvantarþettastaðlaðaformfyrirkynfræðslu.Allirnemendurlandsinsættu

aðfásömuupplýsingarogfræðsluumkynferði,kynvitund,jafnréttismál,kynlíf,

getnaðavarnirogsvomættilengitelja.Enunglingarfáeinnigóformlegakynfræðslu,frá

foreldrum,vinumogafinternetinueðaúrsjónvarpi.Foreldrarættuaðverahelsta

fyrirmyndbarnasinnaogeigaþeirþvíaðmiðlaþekkingusinnitilbarnannameðbeinumeðaóbeinumhætti.

Foreldrarættuaðfástuðningfráskólanumtilaðveitabörnumsínumfræðslu,því

ekkifinnstöllumforeldrumþægilegtaðræðaumkynferðismálviðbörninsín.Þarseminternetiðerstórhlutiaflífibarnaogunglingaídagergottaðforeldrarfylgistvelmeð

hvaðbörnþeirraeruaðgeraánetinuogveitiþeimráðgjöfumhvaðséílagiaðskoðaog

hvaðekki.Þaðermjögauðveltaðnáíklámogþesskonarupplýsingarumkynlífánetinuogerþvímikilvægtaðbörnogunglingarfáifræðsluumslíkahluti.

33

Íritgerðinnierfjallaðumgottefnitilaðnotaíkynfræðslu.Þaðsemþóttibesta

námsefniðvarstuttmyndinAllskynsumkynferðismálenhúnnáðiaðkomainnáflestaþættikynfræðslunnarþóaðþaðhafitekiðstuttantíma.Stuttmyndinergóðurgrunnurað

kynfræðsluoghægtaðnotahugtökúrmyndbandinutilaðfjallaítarlegarum.Einniger

námsefniðUmstelpurogstrákamjöggottenþaðerþvímiðurlítiðnotaðígrunnskólumlandsins.Þaðermikiðumhugsunarefni,hversvegnaþessibókerekkikenndíflestum

skólumlandsinsogþáhvaðerveriðaðkenna?Þaðþarfaðverasamræmimilliskólaum

hvaðsékenntþegarkemuraðforvarnarstarfi.Kynfræðslaættiaðverastórparturafþví

ogverakenndmarkvisstallaskólagönguna.Einnigermikilvægtaðnemendurá

unglingastigifáisembestafræðslutilaðleiðaþáábetribrautíframtíðinnihvaðvarðar

kynheilbrigði.

StuttmyndinAllskynsumkynferðismálertilfyrirmyndarenmyndinereftirÞórdísiElvuÞorvaldsdóttursemhefurgefiðútýmislegtefnisemviðkemurkynheilbrigði.Stuttmyndinkomút2016ogerþarfjallaðumhugtöksemvantarinnígamaltnámsefni.

Hugtökeinsogkynvitund,transgender,tvíkynhneigðo.fl.Þessihugtökhafaveriðmeiraíumræðusamfélagsinsídagenvoruþaðekkifyrirnokkrumárumsíðan.Þaðermikilvægtfyrirbörnogunglingaaðkynnastþessumhugtökumogþekkjasínakynvitund.

Meginatriðiþessararritgerðarerkynhegðununglinga,hvaðaunglingareruþaðsemstundakynlíf.Þaðþarfaðaukafræðslusvoaðunglingarvirðisigsjálfoggeriþaðsemeykurvellíðaníkynlífi,þarsemkynlífereittafstórumþáttumílífihversmanns.Þegar

unglingarkomastákynþroskaskeiðfaraþeiroftaðhugsaumástarsamböndogþvífylgir

oftkynlífshugsaniroglanganir.Unglingarsemfaraaðstundakynlífþurfaþóekkialltafaðstundasamfarirogoftgetaliðiðmargirmánuðirþangaðtilaðunglingspörstundasínar

fyrstusamfarir.Þettaerjákvættogættiaðverameiriogbetrifræðslaumaðkynlífsé

ekkibarasamfarirheldursvomiklumeira.Kynlífertildæmisþaðaðstundasjálfsfróun.Margirunglingarhafaekkistundaðsjálfsfróunáðurenþeirstundakynlífmeðeinhverjum

öðrumogvekurþaðuppumhugsunhvortaðþaðséekkimikilvægtaðfræðanemendur

umaðbestséaðþekkjasinnlíkamasvoaðaðrirgetaaukiðkynferðislegavellíðanþeirra.Annarskonarkynlífsemaðunglingarstundaerukossar,gælurmeðhöndumeðamunni

viðlíkamannogkynfæri.Áhyggjuefnierþóaðunglingarídagséufarniraðstunda

munnmökfyrrogjafnvelendaþarmsmökoglíklegaerþarkláminuumaðkenna.Unglingareigaíengumvandræðummeðaðsækjaupplýsingarumkynlífánetinuoger

klámeinafaðgengilegustuleiðunumaðþeirramati.Unglingarsjáýmsahlutiíklámisem

þeirhaldaaðséueðlilegirenírauneruþeirþaðekki.Tildæmiseruendaþarmsmök

34

eðlilegurhlutiafklámienþaugetaveriðhættulegogekkiæskilegfyrirungtfólk,

sérstaklegaekkimeðhverjumsemer.Þaðættiþvíaðverastórhlutiafkynfræðsluaðtala

ummunáheilbrigðuoggóðukynlífisemýtirundirvellíðanogklámisembyggistávaldamisræmi.Unglingarættueinnigaðfáfræðsluumendaþarmsmökogmunnmökení

ölluþvíefnisemhefurveriðskoðaðerlítiðrættumþað.

Tekiðvarviðtalviðfjögurungmennisemútskrifuðustúrgrunnskólaárið2013.Þauræddumeðalannarsumupplifunsínaákynfræðslu,hvernigkynfræðslaættiaðvera

kennd,mikilvægiþessaðungtfólkídagfengigóðafræðsluoghversumikiðklám

unglingarhorfaá.Niðurstöðurviðtalsinsvorumjögfróðlegarogskemmtilegar.Íljóskom,

einsogbúastmáttivið,aðungmennunumfannstþeirrakynfræðslaekkinógumikil.Þau

töluðuöllumaðhafafengiðlítiðaffræðsluogþaumunduekkimikiðúrhenni.Oftastvar

kenndureinntímiísennogyfirleitteinusinniáönn.BestvarþókynfræðslanhjáStyrkár

enhannsagðisthafafengiðfræðslunokkrarvikuríröð.Aðspurðhvortaðbekknumhafiveriðskiptuppeftirkynisögðuþauaðþaðhafioftveriðgert.Þettavekuruppþáspurninguhvortaðréttastséaðskiptabekknumuppeftirkyniþegartalaðerum

kynþroskaogkynferðismál.Unglingarættuaðgetarættumkynferðismáláopinskáanhátthvertviðannaðogættuaðvenjastíþvískólanum.Þegaraðunglingarbyrjaaðræðahlutinasamanerlíklegraaðþauviljiræðaumþáhlutiogekkibaraviðvinisínaheldur

einnigviðkennaraogforeldra.Þaðermjögmikilvægtaðnemendurfáifrelsiogtækifæritilþessaðræðaumkynferðismálogallramikilvægasteraðunglingarséuóhræddirviðaðspyrjaforeldrasínaspurningaeðaræðaviðþáumkynlífefþeirviljaþað.Nemendahópum

ígrunnskólumættiþvíekkialltafaðskiptauppeftirkyniþegartalaðerumkynlíf,

unglingareigaaðlæraaðræðaumeðlilegahlutihvertviðannað.

Þaðsemkomáóvartíviðtalinuvarhvaðnemendurmundulítiðúrsinni

kynfræðslu.Þeimvarkenntumkynþroskannámiðstigiannaðhvortí6.eða7.bekkogá

unglingastigivarrættviðþauumgetnaðavarnir,kynsjúkdóma,blæðingarogóléttu.Öllvoruþausammálaumaðekkihafiveriðrættviðþauumkynlífogheldurekkiklámenþað

hafiþóveriðtalaðumaðklámværiekkilíkteðlilegukynlífi.Þegarungmenninfóruað

hugsameiraútíþettafannstþeimþettaíraunfáránlegt.Afhverjuvarþeimekkisagthvaðværiöðruvísieðahvernigheilbrigtkynlífættiaðvera,kynlífsemveittiþeimánægju

ogvellíðanogbættiþeirraheilbrigði.Þettaervertaðtakatilumhugsunarogsérstaklega

núátímumþarsemaðþaðermjögauðveltaðnálgastklámáinternetinu.

35

Lokaorð

Íþessariritgerðhafameginmarkmiðmínveriðaðfjallaummikilvægikynfræðsluígrunnskólumogaðvekjaathygliáhversumikilvæghúnsé.Éghefaðallegafjallaðumhvað

þaðsésemskiptirmestumálioghvernigséhægtaðstandaaðvandaðrikynfræðslu

unglinga.Þaðsemframkomvaraðunglingareigaréttáaðlæraumkynlífenekki

einungisumgetnaðarvarnirogkynsjúkdóma.Unglingumerkenntaðklámogkynlífséekkiþaðsamaenþeirfáengafrekariútskýringar.Kynfræðslanám.a.aðsjáumaðútskýra

þennanmunogsegjafráeðlilegumhlutumíkynlífi.Mérfinnstaðkynfræðslaættiað

skipastærrisessínámsefnibarnaogunglingaogþásérstaklegaættihúnaðverastöðluðogættuallirunglingaraðfásömueðasambærilegafræðslu.

Tekiðvarviðtalviðungmennisemíheildsinnigekkmjögvelogkomuframmargirmikilvægirpunktar.Þaðsemstóðmestuppúríviðtalinuvarhvekynfræðslanvarléleg

þegarþessiungmennivoruígrunnskólaogspurninginvaknarhvortþettaséþannigenn

þanndagídag.Þeimfannstöllummikilvægtaðhafakennarasemnæðiveltilunglingaog

semþaugætutreyst.Nemendurþurfaaðgetatreystkennaranumsvoþeirviljiogþoriaðspyrjaspurningaogræðahlutina.Einnigfannstþeimvantabetrifræðsluumheilbrigtog

gottkynlíf.Allirvorusammálaumaðaukaþyrftikynfræðslunaogaðmikilvægtværiað

unglingarídagfengjugóðafræðslu.

Kynfræðslaískólumþarfaðtakastakkaskiptumogverðabeturskilgreind.Ljóster

aðbörnogunglingaþurfaaðfábetrifræðsluumkynlífoggotteraðþaufáihanaáðuren

aðþauverðikynferðislegavirk.

36

Heimildaskrá

Bulow,P.J.,&Meller,P.J.(1998).Predictingteenagegirls'sexualactivityand

contraceptionuse:Anapplicationofmatchinglaw.JournalofCommunity Psychology,26(6),581-596.Sótt25.mars2016af:

http://web.b.ebscohost.com/ehost/pdfviewer/pdfviewer?sid=d19899e0-

3517-489f-8176-eaa42d765efe%40sessionmgr115&vid=1&hid=118

DagbjörtÁsbjörnsdóttir,GuðbjörgEddaHermannsdóttirogSigurlaugHauksdóttir.

(2006.15.febrúar).Þurfabörnogunglingaraðfræðastumkynlíf?Sóttaf:

http://www.landlaeknir.is/um-embaettid/greinar/grein/item14770/Thurfa- born-og-unglingar-ad-fraedast-um-kynlif-.

Embættilandlæknis.(2014.16.apríl).Kynheilbrigði,unglingarogungtfólk.Sóttaf: http://www.landlaeknir.is/heilsa-og-lidan/kynheilbrigdi/unglingar-og-ungt-folk/

ErlaRagnarsdóttirogÞórhallaArnardóttir.(2006).UmstelpurogstrákaKynfræðsla. Reykjavík:Námsgagnastofnun.

Fabricius,S.,Holm,F.,Ralp,M.,Nilsson,A.ogNystrand,A.(2011).Mannslíkaminn. (HálfdánÓmarHálfdánarson).Kópavogur:Námsgagnastofnun.

Forliti,J.,Kapp,L.,Naughton,S.ogYoung,L.(1985).Kynfræðsla:Lífsgildi ogákvarðanir.

BogiArnarFinnbogasonþýddi.Reykjavík:Násgagnastofnun.

HelgaLárusdóttir.(2009).Smokkur.Sóttaf:

http://www.6h.is/index.php?option=content&task=view&id=213&Itemid=236

37

JónaIngibjörgJónsdóttir.(2009).Kynlíf,heilbrigði,ástogerótík.Reykjavík:Opna.

Martin,A.,Ruchkin,V.,Caminis,A.,Vermeiren,R.,Henrich,C.C.ogSchwab-Stone, M.(2005).EarlytoBed:AStudyofAdaptationAmongSexuallyActiveUrban

AdolescentGirlsYoungerThanAgeSixteen.ChildAdolescencePsychiatry,44,

358-367.doi:10.1097/01.chi.0000153226.26850.fd

Mennta-ogmenningamálaráðuneyti.(2011).Aðalnámskrágrunnskóla-almennurhluti.

Reykjavík:Mennta-ogmenningamálaráðuneyti.

Rosenthal,S.L.,VonRanson,K.M.,Cotton,S.,Biro,F.M.,Mills,L.ogSuccop,P.A.

(2001).Sexualinitiation:Predictorsanddevelopmentaltrends.Sexually

transmitteddisease,28(9),527-532.DOI:10.1097/00007435-200109000-00009

Russell,D.(1993).AgainstPornography:theevidenceofharm.

SigríðurDöggArnardóttir.(2014).Kjaftaðumkynlíf.Reykjavík:Iðnú.

SigurlaugHauksdóttir.(2013).Kynsjúkdómar:Smitleiðir,einkenni,meðferðir,forvarnir. Reykjavík:Embættilandlæknis–Sóttvarnalæknir.

Smidt,ThomasBrorsen.(2012).Klámvæðingerkynferðislegáreitni.HildurLilliendahl þýddi.Reykjavík.MannréttindaskrifstofaReykjavíkur.

Smiler,A.P.(2008).“Iwantedtogettoknowherbetter”:Adolescentboys’dating

motives,masculinityideology,andsexualbehavior.JournalofAdolescence, 31(1),17-32.doi:http://dx.doi.org/10.1016/j.adolescence.2007.03.006

ÞórdísElvaÞorvaldsdóttir.(2016).Allskynsumkynferðismál.Sóttaf: https://www.mms.is/namsefni/alls-kyns-um-kynthroskann-fraedslumynd-fyrir-

unglingastig