‹MAM HAT‹P L‹SELER‹:EFSANELER VE GERÇEKLER

YAYINLARI

RUfiEN ÇAKIR

‹RFAN BOZAN

BALKAN TALU

‹MAM HAT‹P L‹SELER‹: EFSANELER VE GERÇEKLER

TESEV YAYINLARI

ISBN: 975-8112-48-1

YAYINA HAZIRLAYAN AYCAN AKDEN‹Z, DERYA DEM‹RLER, JONATHAN LEVACK (TESEV)

Bu kitab›n tüm haklar› sakl›d›r. Kitab›n hiçbir

bölümü, Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler

Vakf›’n›n (TESEV) izni olmadan, hiçbir

elektronik veya mekanik formatta ve araçla

(fotokopi, kay›t, bilgi depolama vb.) ço¤alt›lamaz.

COPYRIGHT © KASIM 2004 TESEV

TESEV

BANKALAR CADDES‹ NO:2,

M‹NERVA HAN KARAKÖY 34420

‹STANBUL

TEL: +90.212.292.89.03 PBX

FAX: +90.212.292.90.46

info@tesev.org.tr

www.tesev.org.tr

Bu kitapta yer alan görüfller yazarlara aittir ve

bir kurum olarak TESEV’in görüflleriyle

bire bir örtüflmeyebilir.

Bu kitab›n yay›nlanmas› ve tan›t›lmas›ndaki katk›lar›ndan

ötürü Aç›k Toplum Enstitüsü-Türkiye’ye ve

TESEV Yüksek Dan›flma Kurulu’na teflekkürü borç biliriz.

‹MAM HAT‹P L‹SELER‹:EFSANELER VE GERÇEKLER

RUfiEN ÇAKIR

‹RFAN BOZAN

BALKAN TALU

YAYINLARI

Bu çal›flma Haziran 2004’te <<http://www.tesev.org.tr/etkinlik/imam-hatipler.php>> adresinden yay›mlanm›flt›r.

SUNUfi

Avrupa Birli¤ine kat›l›m süreci ve dünya ile bütünleflme arzusu,Türkiye’de denetlenmesi güç bir mobilizasyon yaratm›fl durumda.Bugün alt gelir gruplar›ndaki ailelerin bile birincil kayg›lar› ço-cuklar›n›n iyi bir e¤itim almas›... Ne var ki bu toplumsal enerji birküreselleflme dönemine denk geldi¤i ölçüde, yetiflmifl insan serma-yesinin dünyan›n daha müreffeh ülkelerine do¤ru akmas›na dayol açmakta. Dolay›s›yla e¤itim ancak toplumsal birlikteli¤i pekifl-tiren bir dayan›flmac› kültür içinde gerçekleflti¤i takdirde, o ülkeyeyararl› olmakta...

Türkiye de bu geliflmelerin bask›s› alt›nda ezilen ve h›zla çare üret-mesi gereken ülkeler aras›nda. Ancak e¤itimin y›llardan beri biryönetim arac› olarak kullan›lmas›, nitelik zafiyeti sorununu kal›c›hale getirmekle kalmay›p; sosyal alanda da ayr›flmalara neden ol-makta. E¤itimin ideolojik bir araç olarak görülmesi ve iktidar ala-n›n› pekifltirmek üzere kullan›lmas›, farkl› toplumsal kesimlerinokul sistemi üzerinden birbirini d›fllayan bir mücadele üretmelerinoktas›na kadar gidebilmekte. ‹mam hatip liseleri konusu bu du-rumun aç›k bir örne¤i...

Oysa imam hatip liseleri bugün iki toplumsal ifllev görmekte: Ço-cuklar›n›n dinlerini de ö¤renmelerini talep eden toplumsal kesim-lerin bu iste¤ine yan›t getirme ve k›zlar›n›n ahlaken uygun bir or-tamda okumalar›n› isteyen ebeveynlerin taleplerini karfl›lama. Ni-hai çözüm teknik aç›dan çok farkl› flekillerde olabilir... Ama önem-li olan bu taleplerin Türkiye’nin toplumsal birlikteli¤i ve ça¤dafldünyaya adapte olmas› aç›s›ndan yap›c› bir nitelik arzetmesidir...

TESEV elinizdeki raporla bu konuyu objektif bir çerçeveye oturt-may› hedefliyor. Çünkü e¤itim sorunlar›n›n cemaatler aras› alankapma mant›¤› içinde de¤il, tüm toplumu kuflatacak bir perspektifiçinde ele al›nmas› giderek zorunlu hale gelmekte. Bu nedenleimam hatip liselerine iliflkin tart›flman›n da farkl›l›klar aras›ndakiiletiflimi ve dayan›flmay› sa¤lamlaflt›ran bir toplumsal bar›fl projesiolarak alg›lanmas› gerekti¤ini düflünüyoruz.

Devletin görevinin ‘iyi yurttafllar’ yetifltirmek de¤il, ‘yurttafllar› iyi’yetifltirmek olmas› gerekti¤inin ortak ç›k›fl noktas› oldu¤u bir tar-t›flmay› açabilme umuduyla...

Can PakerTESEV

5

ÖNSÖZ

Bu raporun ilk halini TESEV'e sundu¤umuz gün, YÖK Yasas›'n›nbaz› maddelerini de¤ifltiren tasar› hükümet taraf›ndan TBMM'yesunuldu. Böylelikle 28 Mart 2004 yerel seçimleri öncesi ‹mamHatip Lisesi ö¤rencileri baflta olmak üzere meslek lisesiö¤rencilerinin üniversiteye giriflindeki katsay› engelini kald›rmayasöz vermifl olan iktidar partisi, son anda gelifltirilen bir araformülle katsay›y› kald›rmak yerine, meslek lisesi ö¤rencilerilehine çok önemli iyilefltirmelere gitmeyi tercih etti.Tasar› h›zla yasalaflt›, fakat Cumhurbaflkan› Ahmet Necdet Sezer,meslek liselerine yönelik de¤ifliklikleri uzun bir gerekçeyle vetoederek yasay› TBMM'ye iade etti. Baflbakan Recep Tayyip Erdo¤anda 1 Haziran 2004 tarihinde, partisinin TBMM Grubu'na yapt›¤›konuflmada, yasay› dondurduklar›n› aç›klad›.E¤er hükümetin düzenlemesi uygulamaya konulabilmifl olsayd›,hiç kuflkusuz ‹HL ve meslek liselerine yönelik ilgide belirgin birart›fl yaflanacakt›. Ama katsay› kalsa da, kalkmasa da, sondüzenlemede oldu¤u gibi etkisi azalat›lsa da ‹HL sorun üretmeye,toplumda gerginliklere neden olmaya devam ediyor, bütünbunlara ba¤l› olarak çok say›da gencin bugünleri ve yar›nlar›ipotek alt›na al›nm›fl oluyor.Katsay›n›n varl›¤› veya yoklu¤u, hakk›nda çok konufluluptart›fl›lan, ideolojik/politik polemiklere ve çat›flmalara konu olan‹HL'nin, din e¤itimi, meslek e¤itimi, din-devlet iliflkileri, temelhak ve özgürlükler gibi farkl› alanlar› ilgilendiren çetrefil birsorun oldu¤u gerçe¤ini ortadan kald›rm›yor.Bu sorunun çözümüne bir katk›da bulunabilmek için 1 Ocak 2004tarihinden itibaren, "‹mam Hatip Liseleri: Efsaneler ve Gerçekler"bafll›kl› bir proje bafllatt›k. Projenin ad›ndan da anlafl›laca¤› gibi,‹HL sorununun y›llardan beri çözülememifl olmas›nda, toplumunde¤iflik kesimlerinin bu ö¤renim kurumlar›na, birbirine z›t kayg›ya da beklentilerle yaklafl›p onlara ço¤u zaman gerçekle çok fazlailgisi olmayan anlamlar yüklemesinin önemli bir rolü oldu¤unudüflünüyoruz.Örne¤in 1997 sonras›ndaki geliflmeler, ‹HL'ne yönelik "laik"kayg›lar› büyük ölçüde giderdi. O tarihten itibaren ‹slamihassasiyet sahibi çevreler kayg›lan›r oldu. 8 y›ll›k kesintisiz zorunlue¤itim tart›flmalar› s›ras›nda ‹slami kesim, bu yasayla önce ‹HL'ninorta k›s›mlar›n›n, ard›ndan tümünün kapat›laca¤›n› ileri sürdüve yeni uygulamaya karfl› çok yo¤un bir kampanya yürüttü.Nitekim üniversiteye giriflte ç›kar›lan engellerin de etkisiyle‹HL'ne yeni kay›tlarda gözle görülür bir azalma yafland›. 1997'den

6

AKP'nin iktidara geldi¤i 2002 Kas›m ay›na kadarki süreçte ‹HLö¤rencilerinin ortaö¤retim içindeki oran› iyice azal›p yüzde 2.5civar›na oturdu.Son yedi y›lda ‹HL'nde gözle görülür bir nitelik düflüflü yafland›.Aileler ilkö¤retimi baflar›yla tamamlayan çocuklar›n› gelecekkayg›s› nedeniyle ‹HL'ne göndermez oldu. Ancak ‹HLmuhafazakâr ailelerin özellikle k›z çocuklar› için belli bir cazibeyikoruyabildi.Son yedi y›lda ‹HL etraf›ndaki tart›flmalar, ad›m ad›m ideolojikzeminden daha teknik bir alana kayd›. Örne¤in ‹HL mezunlar›n›noluflturdu¤u baz› vak›f ve dernekler, k›sa süre içinde ‹HL'ninverili durum içerisinde nitelik olarak nas›l gelifltirilebilece¤iüzerine kafa yormaya bafllad›lar.Bugün itibariyle sekiz y›ll›k kesintisiz e¤itimden geri dönülmesiniisteyen güçlü sesler duyulmamakla birlikte ‹HL, hâlâ çözülmesigereken bir sorun olarak ortada duruyor. AKP'nin iktidardaolmas›, Baflbakan Erdo¤an baflta olmak üzere baz› bakan ve çoksay›da milletvekilinin ‹HL mezunu olmas›, bu sorunun çözümüiçin hem bir flans, hem de risk olarak de¤erlendirilebilir.Sonuç olarak ‹HL sorununa toplumun tüm kesimlerinin mutab›kkalaca¤› uygulanabilir bir çözüm ihtiyac› her geçen gün dahafazla ortaya ç›k›yor. Bu ihtiyaca bir ölçüde cevap verebilmek içinflu ad›mlar›n zorunlu oldu¤unu tespitle ifle bafllad›k:Önce ‹HL olgusunu çözülmesi gereken bir sorun olarak kabuletmek;Bu sorunun bütün yönlerini, tarihsel bir perspektifte, olgularadayal› ve tarafs›z bir flekilde ortaya ç›karmak;Bizzat yaflayanlar›n (ö¤renciler, ö¤retmenler, idareciler, veliler,mezunlar...) sorunu nas›l alg›lad›klar›n› ve ne gibi çözüm önerileridüflündüklerini kendilerinden ö¤renmek;Devletin ilgili birimlerinin sorunla ilgili çal›flmalar›n›, projelerini,niyet ve kayg›lar›n› belirlemek;Toplumun her kesimi taraf›ndan kabul edilebilir çözüm önerilerigelifltirebilmek için siyasetçilerin, e¤itim sendikalar›n›n, farkl›alan ve görüfllerden vatandafllar›n oluflturdu¤u sivil toplumörgütlerinin ve kanaat önderlerinin görüfl ve önerilerileriniderlemek;Uygulanabilir çözüm önerileri için e¤itim bilimcilerin ve farkl›disiplinlerden sosyal bilimcilerin bilgi, deneyim ve görüfllerinebaflvurmak.

Bu tespitlerden hareketle üç aflamal› bir çal›flma plan›n› hayatageçirdik:Literatür Tarama: ‹HL'nin dünü ve bugünü üzerine derinlikli

7

bilgiler içeren "Literatür Tarama Raporu" için yaklafl›k 50 günçal›flt›k. Bu kapsamda ‹HL'ler üzerine haz›rlanm›fl makale vekitaplar›n önemli bir bölümünden istifade ettik. Türkiyeüniversitelerinde yap›lm›fl befl yüksek lisans, ABDüniversitelerinde yap›lm›fl iki doktora tezini edinip incelendik.Konuyla ilgili resmi mevzuat›n taranmas›n›n yan›s›ra MilliE¤itim Bakanl›¤›, ÖSYM ve Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤›'ndan gereklibirtak›m istatistikler temin ettik. Ortaya ç›kan metni fiubat 2004sonlar›nda www.tesev.org.tr'de yay›nlad›k. Gelen elefltiriler veyeni bulgular ›fl›¤›nda yap›lan son de¤iflikliklerle elinizdekiraporun birinci bölümünü "literatür tarama" oluflturdu.Saha Çal›flmas›: 23 fiubat-7 Mart 2004 tarihleri aras›nda, ‹HL'ninbugünkü durumlar›n›n bir foto¤raf›n› çekmek, yaflanan sorunve sorunlar›, bizzat yaflayan kiflilerin a¤z›ndan dinlemek ve yineayn› kiflilerin çözüm önerilerini derlemek amac›yla bir sahaçal›flmas› gerçeklefltirdik. Bu kapsamda befl ilde 6 ‹HL'ne gittik:Adana, Erzurum, Diyarbak›r, Samsun ‹mam Hatip Liseleri ile‹stanbul'da Ka¤›thane ve Üsküdar Anadolu ‹mam Hatip Liseleri.Buralarda, okul müdürlerinin saptad›¤› 59 ö¤renci ve 13ö¤retmenle, ayr›ca 8 idareci, 38 mezun, 24 veliyle derinlemesinemülakat yapt›k. Saha çal›flmas›n›n sonuçlar› raporun ikincibölümünde yer almaktad›r.Görüfl ve Öneri Derleme: 7 Mart-25 Nisan 2004 tarihleri aras›nda‹HL sorunu hakk›nda görüfl ve önerilerini almak için baz› siviltoplum kurulufllar› ve e¤itim sendikalar›yla temasa geçtik. Ayr›caDiyanet ‹flleri Baflkanl›¤› ve Milli E¤itim Bakanl›¤›'n›n üst düzeybürokratlar›yla; TBMM Anayasa ve Milli E¤itim Komisyonlar›n›nbaflkanlar›yla, AKP ve CHP'den baz› milletvekilleriyle, e¤itimbilimcilerle, ilahiyatç›lar ve sosyal bilimcilerle, farkl› görüflleresahip gazetecilerle görüfltük. 7 Mart-25 Nisan tarihleri aras›nda‹HL sorununu ele alan yazarlar›n görüfllerinden yararland›k. 15kurum ve 60 kiflinin görüfl ve önerilerinden yapt›¤›m›z derlemelerraporun üçüncü bölümünü oluflturuyor.Sonuç: Türkiye'de, herkesi yak›ndan ilgilendiren hayati sorunlara,yayg›n, sivil ve demokratik bir tart›flman›n ard›ndan çözümönerileri gelifltirmek al›flkanl›¤› ne yaz›k ki çok yerleflmifl de¤il."‹HL: Efsaneler ve Gerçekler" projesi bu anlamda da Türkdemokrasisi ve sivil toplumuna bir katk› sunabilmek amac›ylatasarland›. Bu bak›mdan raporun sonuç bölümünde, dile getirilenfarkl› çözüm önerilerini ayr› ayr› ele al›p bunlar›n ne denlitoplumun farkl› kesimleri taraf›ndan benimsenebilece¤ini vehayata geçirilebilece¤ini tart›flt›k.

TESEV Demokratikleflme Program› kapsam›nda yürüttü¤ümüz

8

bu çal›flma toplam dört ay›m›z› ald› ve 5 May›s 2004 tarihindesona erdi.Bu tarihte rapor TESEV taraf›ndan hakemlere gönderildi.Hakemlerin görüfl, elefltiri ve önerileri ›fl›¤›nda rapora son fleklini10 Haziran 2004 tarihinde verdik.Literatür tarama Ruflen Çak›r, ‹rfan Bozan ve Balkan Talutaraf›ndan yap›ld›. Ruflen Çak›r Erzurum, ‹rfan Bozan Adana veKa¤›thane, Balkan Talu Üsküdar Anadolu, Müjgan HalisDiyarbak›r, Levent Cinemre Samsun ‹HL görüflmelerinigerçeklefltirdi.Görüfl ve öneri derleme safhas›nda da bu isimlere ek olarak H›d›rGöktafl, Ankara'daki siyasetçi ve STK görüflmelerini üstlendi.Raporu haz›rlayan ekip olarak tümümüz gazeteciyiz. Saha vegörüfl tarama çal›flmalar›nda yard›mlar›na baflvurdu¤umuzarkadafllar›m›z da gazeteci. Dolay›s›yla, bu rapor hiç kuflkusuz,bir "akademik çal›flma" olma iddias› tafl›mamaktad›r. Araflt›rmave görüflmelerimizde esas olarak gazetecilik teknik veyöntemlerine baflvurmufl oldu¤umuz aç›kt›r. Bununla birlikteyap›lm›fl kimi akademik çal›flmalardan ve baz› sosyal bilimcileringörüfl ve önerilerinden yararland›k.TESEV'in bu çal›flmas›, bu konudaki akademik/bilimselçal›flmalar› teflvik ederse, en önemlisi, Türkiye'deki ‹HL sorunununçözümüne bir nebze katk›da bulunabilirse mutlu olaca¤›z.Çok az say›daki STK temsilcisi ve baz› gazeteciler d›fl›nda ulaflmakistedi¤imiz herkesin görüflme teklifimizi kabul etmesi vebunlardan büyük bölümünün ellerinden geleni yapmas› iflimiziçok kolaylaflt›rd›.

9

‹Ç‹NDEK‹LER

SUNUfi 5

ÖNSÖZ 6

ÖZET 15

SUMMARY 39

BÖLÜM I L‹TERATÜR TARAMA 53

1.1 Bugüne Nas›l Gelindi? 541.2 Cumhuriyet Öncesi Dönemde Din E¤itimi 561.3 Cumhuriyetin ‹lk Y›llar›nda Din E¤itimi 57

‹mam Hatip Mektepleri (1924-1930) 57‹mam Hatip Kurslar› (1949-1951) 58‹mam Hatip Okullar› (1951-1972) 59‹mam Hatip Liseleri (1973-...) 63

1.4 ‹mam Hatip Liselerinin Yükselifl Y›llar› 641.5 12 Eylül Sonras› Dönem 661.6 ‹HL’nin Yükselifl Nedenleri 71

Halk›n Sahiplenmesi 71Pansiyon ve Burs Olanaklar› 72Din E¤itimi Talebi 74Yükseliflin “Gizli Kahramanlar›” K›zlar 75‹HL Ö¤renci Ailelerinin Toplumsal Özellikleri 78

1.7 ‹HL’ye Yönelik Elefltiriler 81‹HL Ö¤rencilerinin Üniversite Tercihleri 81‹HL Ö¤rencilerinin Meslek Tercihleri 89‹HL’nin Üniversite S›nav› Baflar› Durumlar› 92‹mam Hatip Liseleri ve Diyanet 96Müfredat Tart›flmas› 98Ekonomik Verimlilik Aç›s›ndan ‹mam Hatip Liseleri 102‹HL ve Di¤er Liselerdeki Ö¤renci Say›s›n›n Karfl›laflt›r›lmas› 103Katsay› Uygulamas›n›n Ard›ndan Meslek Liselerinde Yaflanan De¤iflimler 104‹HL Ö¤rencilerinin Tutum ve Davran›fllar›n›n Di¤er Liselerle K›yaslanmas› 106‹HL’ye Yönelik Siyasi ‹tirazlar 109Dini Gruplaflma Olgusu 110

1.8 Gerileme Dönemi 111

BÖLÜM IISAHA ARAfiTIRMASI 1132.1 Çal›flma Yöntemi 1132.2 Çal›flma Gruplar› 1142.3 Yaflayanlar›n A¤z›ndan ‹HL Sorunu 116

‹HL’ye Gitme Gerekçeleri ve Gelecek Beklentileri 118

2.4 Nitelik ve Nicelik Sorunu ve K›z Ö¤rencilerin Durumu 1212.5 Statü Karmaflas› 1242.6 ‹mam Hatiplilik Olgusu ve Dayan›flma A¤lar› 1252.7 ‹HL’lilerin Toplum ve Devlete Bak›fllar› 1282.8 AKP ‹ktidar›yla De¤iflen Durum ve Yeni Umutlar 1302.9 ‹HL’nin Gelece¤ine Yönelik Görüfller ve Seçmeli Din Dersi Tart›flmas› 131

Ek 1 Ö¤rencilere Yöneltti¤imiz Sorular 134Ek 2 ‹dareci ve Ö¤retmen Sorular› 135Ek 3 ‹HL Mezun Sorular› 135Ek 4 Ö¤renci Velilerine Sorular 136

BÖLÜM IIIGÖRÜfi VE ÖNER‹ DERLEME 1373.1 Görüflme Yap›lan Kifli ve Kurumlar 137

Sivil ToplumKurulufllar› 137E¤itim Sendikalar› 137E¤itim Bilimciler 138Sosyal Bilimciler 138Gazeteciler 138Siyasetçiler 139Bürokratlar 140

3.2. ‹HL Olgusunun ve Sorununun Alg›lanmas› 1403.3. Hangi ‹htiyaç? 1443.4. Statü Tart›flmas› ve ‹sim De¤iflikli¤i Önerisi 1493.5. ‹mam Hatiplilik Olgusu ve ‹HL Kimli¤i 1553.6. Katsay› Tart›flmas› 1593.7. Katsay› Nas›l Çözülür? 1633.8. ‹HL Mezunlar›n›n Gidebilece¤i Fakülteler S›n›rlanmal› m›? 1643.9. K›z Ö¤rencilerin Durumu 1683.10. Din Ö¤renimi ‹htiyac› Nas›l Karfl›lanmal›? 1713.11. Seçmeli Din Dersi Seçene¤i 1763.12. Din Ö¤reniminin ‹çeri¤i 1783.13. Özel Okullarda Din E¤itimi Mümkün Olmal› m›? 1823.14. Sekiz Y›ll›k Kesintisiz E¤itim Tart›flmalar› 1863.15. “Arka Bahçe” ‹ddialar› ve AKP ‹ktidar›yla De¤iflen ve De¤iflmeyen 187

Ek 1 STK’lara Sorulan Sorular 192Ek 2 E¤itim Sendikac›lar›na Sorulan Sorular 193Ek 3 E¤itim Bilimcilere Sorulan Sorular 193Ek 4 Sosyal Bilimcilere Sorulan Sorular 193Ek 5 Gazetecilere Sorulan Sorular 194

BÖLÜM IVSONUÇ VE ÖNER‹LER 1954.1. Neden Böyle Bir Çal›flma? 1964.2. Günümüzde ‹HL Sorunu 1964.3. AKP Hükümetinin ‹HL Sorununa Bak›fl› 1994.4. Katsay› Ne Kadar Önemli? 2014.5. Üç Farkl› Yaklafl›m 201

‹HL’de Din E¤itimi verilir yaklafl›m› 202‹HL’de Din Görevlisi Yetifltirilir yaklafl›m› 203Din Ö¤retiminin Özelleflmesi Tart›flmas› ve Seçmeli Din Dersi Önerisi 204

4.6. Toplumsal Uzlaflma ‹htiyac› 2064.7. Çözüm Önerileri 207

Genel Yaklafl›mlar 208Somut Öneriler

Ek 1.YAPILMIfi BAZI GAZETEC‹ GÖRÜfiMELER‹ 210Ek 2. SOSYAL B‹L‹MC‹LERLE YAPILAN BAZI GÖRÜfiMELER 244Ek 3. CUMHURBAfiKANI AHMET NECDET SEZER’‹N KATSAYIYLA ‹LG‹L‹ YASAL DÜZENLEMEY‹ VETO GEREKÇELER‹ 257

SEÇ‹LM‹fi KAYNAKÇA 266

TABLOLARTablo 1.1 ‹mam Hatip Mekteplerinin Okul ve Ö¤renci Durumlar›Tablo 1.2.1 Y›llara Göre ‹mam Hatip Okullar› Say›s›Tablo 1.2.2 1953-54 Ders Y›l›nda ‹mam Hatip Okullar›nda Okuyan Ö¤renci Say›s›Tablo 1.3 ‹mam Hatip Liselerinde Say›sal Geliflmeler (1951-1971)Tablo 1.4.1 ‹HL’de Say›sal Geliflmeler (1971-1981)Tablo 1.4.2 ‹HL’de Say›sal Geliflmeler (1981-1991)Tablo 1.4.3 ‹HL’de Say›sal Geliflmeler (1991-2004)Tablo 1.4.4 Baflbakanlara Göre Aç›lan ‹HL Say›lar› (Anadolu ‹HL ve Çok Programl› Liseler dahil)Tablo 1.4.5 ‹HL’nin Baflbakan ve Milli E¤itim Bakanlar›na Göre Aç›l›fllar› (1951-1997)Tablo 1.4.6 ‹mam Hatip Okulu/Lisesi Y›llara Göre Aç›l›fl DurumuTablo 1.5.1 ‹HL Ö¤retim Binalar›n›n Mülkiyet Durumlar›Tablo 1.5.2 ‹HL’nin Yap›l›fl Durumlar›Tablo 1.5.3 Pansiyon Binalar› Mülkiyet DurumuTablo 1.5.4 Yap›l›fl Durumlar› ‹tibariyle Pansiyonlar (Sadece ‹HL Ö¤rencileri Bulunanlar Tablo 1.6.1 Çeflitli Ö¤retim Dairelerinin Y›llar ‹tibariyle Burslu Ö¤renci Say›lar›Tablo 1.6.2. 1996-1997 Ö¤retim Y›l›nda Ö¤renci Pansiyonlar› ve Ö¤renci KapasiteleriTablo 1.7.1 1990 Y›l› Sonras› ‹HL Erkek-K›z Ö¤renci Say›s› TablosuTablo 1.7.2 ‹HL Ö¤rencilerinin Kad›n Sorununa ‹liflkin Yaklafl›mlar›Tablo 1.7.3 Sosyal Hayat ve Kad›n Konusunda Okul Türlerine Göre Yaklafl›mlarTablo 1.7.4 Kad›n›n Çal›flma Hayat›na Kat›l›m›na ‹liflkin Okul Türlerine Göre Yaklafl›mlarTablo 1.8.1 ‹HL Ö¤renci Ailelerinin Toplumsal Özellikleri- Baban›n Ö¤renim DurumuTablo 1.8.2 ‹HL Ö¤renci Ailelerinin Toplumsal Özellikleri- Annenin Ö¤renim DurumuTablo 1.9.1 ‹HL Ö¤rencilerinin Üniversite Tercihleri

Tablo 1.9.2 ‹HL Mezunlar›n›n Hukuk Fakültelerine Yerleflme Durumu (1988 Y›l›)Tablo 1.9.3 ‹HL Mezunlar›n›n Kamu Yönetimi Fakültelerine Yerleflme Durumu (1988 Y›l›)Tablo 1.9.4 1986 ÖSYS Sonunda Yüksek Ö¤retim Kurumlar›na Yerlefltirilen ‹HL Mezunu Ö¤renci Say›lar›Tablo 1.9.5 1987 ÖSYS Sonunda Yüksek Ö¤retim Kurumlar›na Yerlefltirilen ‹HL Mezunu Ö¤renci Say›lar›Tablo 1.9.6 1988 ÖSYS Sonunda Yüksek Ö¤retim Kurumlar›na Yerlefltirilen ‹HL Mezunu Ö¤renci Say›lar›Tablo 1.9.7 1998-2002 Aras› ‹HL’lilerin Baz› Lisans Programlar›na Yerleflme Say›lar›Tablo 1.9.8 Ö¤retmen Lisesi Ç›k›fll› Adaylardan Ö¤retmenlik Programlar›na Yerleflenlerin Say›lar›Tablo 1.9.9 ‹HL Ç›k›fll› Adaylardan Baz› Lisans Programlar›na Yerleflenlerin Say›lar›Tablo 1.9.10 2003 Y›l›nda Genel ve Mesleki Teknik Ortaö¤retimden Lisans Programlar›na GeçenlerinSay›lar›Tablo 1.10.1 “Ö¤reniminiz bitince hangi meslek ya da ifl dal›nda çal›flmay› düflünüyorsunuz?” sorusuna‹HL ö¤rencilerinin yan›tlar›Tablo 1.10.2 ‹mam Hatip Lisesi Ö¤rencilerinin Üniversitelerde Seçmeyi Düflündükleri Program Tablo 1.10.3 “‹leride Hangi Mesle¤i Seçmek ‹stiyorsunuz?”Sorusuna Ö¤rencilerin Verdi¤i Yan›tlarTablo 1.10.4 “Okul Sonras› Hangi Fakülteyi Tercih Edeceksiniz?” Sorusuna Ö¤rencilerin Yan›tlar›Tablo 1.10.5 Ö¤rencilerin Dini Görev Alma Düflüncesi ve Dini Yüksek Tahsil Yapma ‹ste¤ine ‹liflkin Yan›tlar› Tablo 1.11.1 Adana ‹li K›yaslamal› Üniversite Baflar› Durumlar›Tablo 1.11.2 Diyarbak›r ‹li K›yaslamal› Üniversite Baflar› Durumlar›Tablo 1.11.3 Erzurum ‹li K›yaslamal› Üniversite Baflar› Durumlar›Tablo 1.12.1 ‹mam Hatip Okulu II. Devre Mezunlar›n›n Yöneliflleri (1960-1970)Tablo 1.12.2 1980 Y›l›nda ‹mam Hatip Mezunlar›n›n YöneliflleriTablo 1.12.3 Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤› Personeli E¤itim Durumlar› (1994 Y›l›)Tablo 1.12.4 ‹HL Mezunu Diyanet Personelinin Y›llara Göre Da¤›l›m›Tablo 1.13.1 ‹HL ve Di¤er Meslek Liselerinin Ders Program› Karfl›laflt›rmas›Tablo 1.13.2 ‹HL Orta K›s›m Haftal›k Ders ÇizelgesiTablo 1.13.3 ‹HL Lise K›sm› Haftal›k Ders ÇizelgesiTablo 1.14 Mesleki ve Teknik E¤itim Bak›m›ndan ‹HLTablo 1.15.1 Y›llara Göre ‹HL Ö¤renci Say›s›n›n Ortaö¤retim Toplam Ö¤renci Say›s›na Oran› (Lise K›sm›)Tablo 1.15.2 2001-2002 Ö¤retim Y›l›nda Türkiye’deki Okul Türleri ve Say›lar›Tablo 1.16.1 Y›llara Göre Normal ve Mesleki Liselere Giden Ö¤rencilerin Toplam Ortaö¤retim Ö¤rencileri‹çindeki Oranlar›Tablo 1.16.2 Y›llara Göre Normal ve Mesleki Liselere Giden Ö¤renci Say›lar›Tablo 1.17.1 Okul Türlerine Göre Ö¤rencilerin Okuduklar› GazetelerTablo 1.17.2 Okul Türlerine Göre Ö¤rencilerin ‹zledikleri TV Kanallar›Tablo 1.17.3 Ö¤rencilerin Dünyadaki Sevdikleri Liderlerin Okullara Göre Da¤›l›m›Tablo 1.17.4 Ö¤rencilerin Okullara Göre Türkiye’nin Önemli Gördükleri Üç SorunTablo 1.18 ‹HL Ö¤rencilerinin Okullarda Dini Gruplaflma Olup Olmad›¤›na ‹liflkin GörüflleriTablo 1.19.1 Y›llara Göre ‹HL’ye Yeni Kay›t Olan Ö¤renci Say›s›Tablo 2.1 ‹ller ve Görüflülen Gruplar Tablo 2.2.1Araflt›rmaya Kat›lan Ö¤rencilerin Annelerinin Mesleklere Göre Da¤›l›m›Tablo 2.3.1 Araflt›rmaya Kat›lan Ö¤rencilerin Babalar›n›n Mesleklere Göre Da¤›l›m›Tablo 2.3.2 Araflt›rmaya Kat›lan Ö¤rencilerin Annelerinin E¤itim DurumuTablo 2.3.3 Araflt›rmaya Kat›lan Ö¤rencilerin Babalar›n›n E¤itim Durumu

Tablo 2.3.4 Araflt›rmaya Kat›lan Erkek Ö¤rencilerin Do¤um Yeri Merkezine Göre Da¤›l›m›Tablo 2.3.5 Araflt›rmaya Kat›lan K›z Ö¤rencilerin Do¤um Yeri Merkezine Göre Da¤›l›m›

fiEK‹LLERfiekil 1.1 1971-1981 ‹HL Say›lar› (Orta K›s›m)fiekil 1.2 Toplam Ö¤renci Say›s›fiekil 1.3 Ö¤renci Say›s› (1981-1991)fiekil 1.4 Y›llar ‹tibariyle ‹HL’de Erkek Ö¤renci Say›s›fiekil 1.5 Y›llar ‹tibariyle ‹HL’de K›z Ö¤renci Say›s›fiekil 1.6 Okul Türlerine Göre Üniversite S›nav› Baflar› Oranlar› (Aç›kö¤retim ve 2 Y›ll›k Meslek Okullar› Dahilfiekil 1.7 Ortaö¤retimde Toplam Ö¤renci Say›lar›fiekil 1.8 Ortaö¤retimde Yeni Kay›t Ö¤renci Say›lar›fiekil 1.9 Yeni Kay›t Say›s› Y›llar De¤iflimifiekil 1.10 Y›llara Göre ‹HL Ö¤renci Say›s›

YAZARLAR HAKKINDA 268

ÖZET

Türkiye, ‹mam Hatip yetifltiren okullarla ilk olarak 1924 y›l›ndatan›flt›. Tevhid-i Tedrisat Kanunu'na dayan›larak ilk olarak 1924y›l›nda 28 merkezde "‹mam Hatip Mektepleri" aç›ld›. Bu okullarö¤renci yetersizli¤i nedeniyle 1930 y›l›nda kapat›ld›. 1949 y›l›ndaCHP Hükümeti, "‹mam Hatip Kurslar›" ad› alt›nda 10 ay sürelikurslar açt›. Bu kurslar›n ömrü 1951 y›l›nda Demokrat Partihükümeti döneminde aç›lan "‹mam Hatip Okullar›"na kadarsürdü. 10 Ekim 1951 say›l› Müdürler Komisyonu karar› ile 7 ilde‹mam Hatip Okullar› (‹HO) aç›ld›. Bu okullar birinci devresi 4,ikinci devresi 3 y›l olan ve bir bütün teflkil eden okullard›. 1963-1964 ö¤renim y›l›nda ‹HO'na ilk defa paras›z ve yat›l› ö¤rencial›nd›. 12 Mart 1971 askeri müdahalesinden sonra yap›landüzenleme ile ‹mam Hatip orta k›s›mlar› kapat›larak süresi 4y›la indirildi. 1973 y›l›nda Naim Talu Hükümeti döneminde MilliE¤itim Temel Kanunu'nda yap›lan de¤ifliklikle ‹mam HatipOkullar›'n›n ad› "‹mam Hatip Lisesi" olarak de¤ifltirildi vemezunlar›na fark dersleri vermelerine gerek kalmadanüniversitelerin edebiyat kollar›na gidebilme hakk› tan›nd›. 1976y›l›nda Dan›fltay karar› ile ilk defa ‹HL'lere k›z ö¤renci al›nmayabaflland›. 26 Ocak 1974'te kurulan MSP-CHP Hükümeti ‹HL'niniki y›l önce kapat›lan orta k›s›mlar›n› tekrar açt›. ‹ki dönemhalinde Süleyman Demirel liderli¤inde ülkeyi yöneten MilliyetçiCephe hükümetleri toplam 3 y›l 9 ayl›k iktidarlar› döneminde230 yeni ‹HL açt›. 1980 y›l›na gelindi¤inde Türkiye'deki ‹HLsay›s› ortaokul düzeyinde 374 lise düzeyinde ise 333'e ulaflm›flt›.

‹HL'nde ö¤renim gören ö¤renci say›s›ysa 1980 y›l› itibariyle 200bini geçti. 12 Eylül askeri yönetimi Milli E¤itim TemelKanunu'nun 32. Maddesini yeniden düzenleyerek ‹HLmezunlar›n›n üniversitelerin tüm bölümlerine girmesine olanaktan›d›. Turgut Özal hükümetleri dönemindeyse yeni ‹HL aç›lmas›yerine nitelik artt›r›lmas› yoluna gidildi Anadolu ‹mam HatipLiseleri aç›ld›, varolan okullar flubeler fleklinde büyüdü. Bu durum"Yatay büyüme" olarak adland›r›ld›.

1997 y›l›na gelindi¤inde ‹HL'nde ö¤renim gören ö¤renci say›s›500 binin üzerine, okul say›s› ise 612'ye ulaflt›. 28 fiubat sürecininard›ndan 16 A¤ustos 1997 tarihinde kabul edilen 8 y›ll›k kesintisize¤itim ile ‹HL'nin orta k›s›mlar› kapat›ld›. YÖK Genel Kurulu'nun30 Temmuz 1998 tarihinde getirdi¤i katsay› düzenlemesiyle ‹HLmezunlar›n›n ‹lahiyat Fakülteleri d›fl›ndaki fakülteleregirmelerini zorlaflt›. Bu iki düzenlemenin etkisi kendini k›sa

15

zamanda gösterdi ve ‹HL ö¤rencisi say›s› 2002-2003 ö¤renimy›l›nda 64 bin 534'e kadar düfltü. Bir sonraki y›lsa yeni kay›tlardakiart›flla bu say› 84 bin 898'e ç›kt›. Kimi yorumculara göre bu art›fl›nnedeni, AKP kükümetinin ifl bafl›na gelmesi ve katsay›probleminin ortadan kald›r›laca¤› yönündeki beklentilerdi.

1997 Öncesi ‹HL'ine Afl›r› Yöneliflin Nedenleri

16

0

50

100

150

200

250

300

350

400

Y›llar

1971-1972

1972-1973

1973-1974

1974-1975

1975-1976

1976-1977

1977-1978

1978-1979

1979-1980

1980-1981

1971 - 1981 ‹HL Say›lar› (Orta K›s›m)O

ku

l S

ay›s

›

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

70000

80000

2003-2004

1990-1991

1991-1992

1992-1993

1993-1994

1994-1995

2000-2001

2001-2002

1995-1996

1996-1997

1997-1998

1998-1999

1999-2000

2002-2003

Yeni Kay›t Say›s› Y›llar De¤iflimi (Lise K›sm›)

Y›llar

Ö¤

ren

ci S

ay›s

›

Y›llara Göre ‹HL Ö¤renci Say›s› (Orta ve Lise K›sm› Toplam›)

Y›llar

Ö¤

ren

ci S

ay›s

›

600000

500000

400000

300000

200000

100000

0

1982-1983

1984-1985

1986-1987

1988-1989

1990-1991

1992-1993

1994-1995

1996-1997

1998-1999

2000-2001

2002-2003

1973-1974 ö¤renim y›l›nda ‹HL'nde (72 Orta-71 Lise) toplam 34bin 570 ö¤renci vard›. Bu tarihten 25 y›l sonra, yani 1997 y›l›nagelindi¤inde ö¤renci say›s› 511 bin 502, okul say›s›ysa orta k›s›molarak 601'e, lise k›sm›ysa 402'ye ulaflm›flt›. 1973 y›l›ndan irtibaren,12 Eylül dönemi dahil, hiçbir y›l ‹HL ö¤renci say›s› azalmad›aksine her y›l artt›. Bu yükseliflin bellibafll› nedenlerini flöyles›ralayabiliriz:

1-Halk›n Sahiplenmesi

Ö¤renci art›fl›n›n arkas›nda, MC dönemlerinde oldu¤u gibi hiçkuflkusuz birtak›m siyasal sebepler vard›, fakat as›l gerekçemuhafazakâr kitlelerin ‹HL'ni benimseyip onlara sahipç›kmas›yd›. Öyle ki kimi hükümetler yeni ‹HL açmak istemeselerde iktidara geldiklerinde aç›lmaya haz›r ‹HL binalar› buldular.Zira bu okullar›n inflas› ve döflenmesinde, di¤er okullarlak›yaslanmayacak ölçüde halk katk›s› ve kat›l›m› söz konusuydu.Bunun sonucunda ‹HL binalar›n›n yüzde 65'i, tepeden t›rna¤a,devlet katk›s› olmadan yap›ld›. Devletin hiçbir katk› almadanyapt›¤› ‹HL binalar›ysa, genel toplam içerisinde ancak yüzde9,5'luk bir oran oluflturmaktad›r. (Ünsür, 1995 S.148)

Burada dikkat çeken bir di¤er nokta da, halk taraf›ndan yapt›r›lanokullar konusunda devletin elinin kolunun ba¤l› olmas›d›r. E¤erbir kifli yapt›rd›¤› okulun ‹HL olmas›n› flart koflarsa, söz konusuyerleflim biriminde ‹HL ihtiyac› olmasa dahi, Milli E¤itimBakanl›¤› okulun türünü de¤ifltirme hakk›na sahip de¤il. Bukonuda yap›lan kimi tasarruflar›n yarg› engeline tak›ld›¤›biliniyor.

2-Pansiyon ve Burs Olanaklar›

‹mam Hatip Okullar›na ilk olarak 1963-1964 y›l›nda paras›z yat›l›ö¤renci al›nd›. Bu sayede özellikle k›rsal kesimden gelen, düflükgelirli ailelerin çocuklar›n›n ö¤renim görme flans› artt›. "‹flgarantili" (Diyanet bünyesinde) okullar olarak alg›lanmas›, ‹HL'nidar gelirli aileler için cazip hale getirdi. Y›llar içinde ‹HL'nin

17

Devlet taraf›ndan yap›lanlar 38

Devlet-millet iflbirli¤iyle yap›lanlar 77

Mülkiyeti Hazine'ye ait olup geçici olarak tahsis edilenler 22

Dernek, vak›f ve di¤er kurulufllarca yap›lanlar 263

Toplam 400

‹HL'nin Yap›l›fl Durumlar›

Kaynak: MEB APKK Baflkanl›¤›, aktaran, Ünsür, 1995, s. 149.

pansiyon ve burs olanaklar›n›n belirgin flekilde artt›¤›görülmektedir:

Yukar›daki iki tablo incelendi¤inde ‹HL'nin di¤er burs ve yat›l›l›kolanaklar›n›n di¤er meslek liselerine göre çok daha fazla oldu¤ugörülüyor. Bu fark›n en büyük nedeni ‹HL'nin binalar›n›nyap›l›fl›nda ciddi bir halk katk›s›n›n olmas›. Halk, bu okullarahiçbir okulda rastlanmayacak ölçüde sahip ç›km›flt›r.

3-Din E¤itimi Talebi

‹HL'ne yönelik talebin alt›nda yatan en önemli etken hiç kuflkusuzdin e¤itimi alma iste¤i. Bu olguyu daha iyi anlamak için ‹HLö¤rencileri üzerine yap›lm›fl baz› araflt›rmalara baflvuraca¤›z.CEBEC‹ 1993: Prof. Dr. Suat Cebeci taraf›ndan "‹mam HatipLiselerinden Mezun Olanlar›n Yöneliflleri ve Sebepleri" bafll›kl›

18

Çeflitli Ö¤retim Dairelerinin Y›llar ‹tibariyle BursluÖ¤renci Say›lar›

‹lkö¤retim Genel Md. 5000 6981 10417 12307 31348 27881

Ortaö¤retim Genel Md. 6500 8291 12220 11826 27128 22724

Erkek Teknik Ö¤retim 1830 1550 2404 2449 6750 5888

K›z Teknik Ö¤retim Genel Md. 600 477 707 826 2339 1966

Ticaret ve Tur. Ö¤r. Gen. Md. 1340 932 1399 1386 3554 3290

Ö¤retmen Yetifltirme Gen. Md. 50 57 131 147 445 296

Din Ö¤retimi Gen. Md. 3100 1700 2702 3312 9854 7416

Özel E¤itim Reh. Ve Dan. 71 12 15 20 25 35

Sa¤l›k ‹flleri Dairesi 10 X 5 5 5 8

Toplam 18501 20000 30000 32278 81448 69504

Kaynak: MEB, Milli E¤itimle ‹lgili Bilgiler. APK Kurulu Bflk. Ankara, 1997 s.54 Aktaran: Sarpkaya, 1998, s. 84.

Ö⁄RET‹M KURUMLARI 1991-92 1992-93 1993-94 1994-95 1995-96 1996-97

1996-1997 Ö¤retim Y›l›nda Ö¤renci Pansiyonlar› veÖ¤renci Kapasiteleri

‹lkö¤retim Genel Md. 169 84574 6717198

Ortaö¤retim Genel Md. 216 43761 1426371

Erkek Teknik Ö¤retim 102 18261 390806

K›z Teknik Ö¤retim Gen. Md. 24 3017 98617

Ticaret ve Tur. Ö¤r. Genel Md 20 2010 224489

Ö¤retmen Yetifltirme Genel Md. 68 15943 21370

Din Ö¤retimi Genel Md. 291 41398 511502

Özel E¤itim Reh. Ve Dan. 50 7502 272

Özel E¤itim Kurumlar› Genel Md. 94 12826 2266

Toplam 1034 229292 9392891

Kaynak: MEB E¤itimle ‹lgili Bilgiler, s. 56 Aktaran: Sarpkaya, 1998, s. 85.

Ö⁄RET‹M DA‹RES‹ PANS‹YON SAYISI PANS‹YON KAPAS‹TES‹ TOPLAM Ö⁄RENC‹ SAYISI

araflt›rma için 1993 y›l›nda Sakarya, Zonguldak, Ere¤li veKarasu'daki ‹mam Hatip Liselerinde anket yap›ld›. Anketteö¤rencilere "Niçin ‹mam Hatip Liselerini tercih ettiniz?" sorusuyöneltildi. Sonuçlar:

Dini bilgileri daha iyi ö¤renmek için % 71Ailem istedi¤i için % 15Din görevlisi olmak için % 9Baflka % 5

TÜRKMEN (GÜL) 1998: Araflt›rma Bursa ve civar›ndaki 9 ilçede1993-1994 ö¤renim y›l›nda gerçeklefltirildi. Araflt›rmaya 500ö¤renci kat›ld›. Araflt›rmada, ö¤renciler % 80.8 oran›nda ‹HL'ndeö¤renim görmekten memnun olduklar›n› belirtip, buna gerekçeolarak % 72.4 oran›nda "Bir lise e¤itiminin yan›nda dini bilgilerde veriliyor," demifllerdir.

ÜNLÜ 1999: Bu araflt›rma 1995-1996 y›l›nda Bursa ve ilçelerindeki14 ‹HL'nde 565 ö¤renciyle yap›ld›. Araflt›rmada, ö¤rencilerin %83.93'ü ‹HL'nde ö¤renim görmekten memnun olduklar›n› belirtip,bunun gerekçesinde % 69.57 oran›nda "Bir lise e¤itiminin yan›ndadini bilgiler de veriliyor" fl›kk›n› iflaretlemifllerdir.

ALTUNSARAY 2000: Bu araflt›rma 1998-1999 ö¤retim y›l›ndaAnkara'daki 7 ‹HL'nden 379 ö¤renci ile yap›ld›. Araflt›rman›nsonuç bölümünde "Araflt›rmaya kat›lan ö¤rencilerin tamam›dinlerini daha iyi ö¤rendikleri için bu okulu talep ettiklerinibelirtmifllerdir," denildi. (s.93)

Yukar›daki dört araflt›rman›n sonuçlar› ›fl›¤›nda, ‹HL'ne yöneliflte,lise e¤itimine ek olarak dini bilgiler alma iste¤inin belirleyicioldu¤u ortaya ç›k›yor. Araflt›rmalar›n bir di¤er bulgusuysa ‹HLö¤rencilerinin kendi istekleriyle bu okullar› tercih ettiklerinibelirtmeleri. Eldeki araflt›rmalara göre ‹HL ö¤rencilerinin buokullar› tercih etmelerinin sebepleri flöyle:

ÜNLÜ 1999Kendi iste¤iyle % 52.06Aile istedi¤i için % 33.27

TÜRKMEN (GÜL) 1998Kendi iste¤iyle % 50.0Aile iste¤i % 26.0

ALTUNSARAY 2000Bu çal›flmada araflt›rmac›, ‹HL tercihlerini baflka de¤iflkenlerle

19

birlikte incelemifltir. Bu nedenle yüzde de¤erlerinden yoksunuz,ancak araflt›rman›n sonuç bölümünde bu konuya iliflkin ç›kansonuç belirtilmifltir. Altunsaray, ‹HL'nin talep edilmesinde aileetkisinin erkek ö¤rencilerde daha yüksek oldu¤unu tespit ediyor.Araflt›rmac›, baflörtüsünün tak›labilmesi ve k›zlarla erkekö¤rencilerin ayr› s›n›flarda ders yapmas›n›n bu okullar›n tercihedilmesinde çok etkili oldu¤unu da söylüyor. (s.94)

4- K›z Ö¤renciler

1950 y›l›nda imam ve hatip yetifltirmek üzere aç›lan ‹mam HatipOkullar›'na bir gün k›z ö¤rencilerin de al›naca¤› herhaldekimsenin akl›na gelmemiflti. K›z›n› ‹HL'ne kaydettirmek isteyenbir velinin hukuk mücadelesi sonucu Dan›fltay 11. Dairesi'nin14.12.1976 ve 1976/4374 say›l› karar›yla ‹HL'ne k›z ö¤rencileral›nmaya baflland›. Afla¤›daki tablo ‹HL'ndeki k›z say›s›n›n y›l›llaragöre de¤iflimini göstermektedir:

Tablo dikkatle incelenecek olursa 1990 y›l› sonras›nda ‹HL'ndekik›z ö¤renci say›s›ndaki art›fl net olarak görülebiliyor. Say›salolarak art›fl›n yan› s›ra erkek ö¤renci karfl›s›nda k›z ö¤rencilerinoran olarak yükseliflte oldu¤u da aç›kça ortada. 1990-1991 ö¤renimy›l›nda k›z ö¤rencilerin oran› % 23.63'ken, yani yaklafl›k olarakher dört ‹HL ö¤rencisinden ancak biri k›zken, 1999-2000 ö¤renimy›l›ndan k›z ö¤renci say›s› erkek ö¤renci say›s›n› geçmifl ve orank›zlar lehine % 50.25 olmufltur. Di¤er bir deyiflle her iki ‹HLö¤rencisinden birisi k›zd›r. 2003-2004 ö¤renim y›l›ndaysa genel‹HL ö¤rencileri içindeki k›z oran› % 41.89'dur.

20

1990 Y›l› Sonras› ‹HL Erkek-K›z Ö¤renci Say›s›

1990-1991 76898 23789 100687 23,63

1991-1992 86450 32835 119285 27,53

1992-1993 99160 43202 142362 30,35

1993-1994 109262 53061 162323 32,69

1994-1995 107999 59183 167182 35,4

1995-1996 113247 70394 183641 38,33

1996-1997 106187 74185 180372 41,13

1997-1998 98430 79616 178046 44,72

1998-1999 100021 92765 192786 48,11

1999-2000 66776 67448 134224 50,25

2000-2001 46906 44714 91620 48,8

2001-2002 38719 32864 71583 45,91

2002-2003 38987 25547 64534 39,59

2003-2004 49336 35562 84898 41,89

Kaynak: Din Ö¤retimi Genel Müdürlü¤ü.

Ö⁄RET‹M YILI ERKEK KIZ TOPLAM TOPLAM Ö⁄RENC‹ ‹Ç‹NDEKIZ YÜZDES‹

Esas kurulufl amac› imam ve hatip yetifltirmek olarak saptanm›flbu okullardaki yüksek k›z ö¤renci oran›, k›zlar ve erkeklerin ayr›s›n›flarda ders görmesi ve k›zlar›n bafllar›n› örterek e¤itimimkan›na sahip olmas› türünden gerekçelerle ne dereceaç›klanabilir? Kald› ki, ‹HL üzerine yap›lan baz› araflt›rmalar,buralardaki k›z ö¤rencilerin, sadece ‹HL'ndeki de¤il, genelliselerdeki erkeklere k›yasla modern de¤er ve ölçülere daha yatk›nolduklar›n› gösteriyor.

Bu noktada Mustafa Kemal Coflkun taraf›ndan ODTÜ SosyolojiBölümü için haz›rlanan yüksek lisans tezi çarp›c› bulgulara sahip.Coflkun yapt›¤› ankette ‹HL'ndeki k›z ve erkek ö¤rencileri, kad›n›ntoplumsal yaflamdaki yeri üzerine sorulara flöyle cevap vermifl:

"‹HL Ö¤rencilerinin Kad›n Sorununa ‹liflkin Yaklafl›mlar›" bafll›kl›tabloda ‹HL'nde okuyan k›z ve erkek ö¤renciler, kad›n›n toplumsalyaflamdaki yerine iliflkin sorulara verdikleri yan›tlarda sadeceörtünme konusunda uyufluyor. Di¤er konularda ise ‹HL'deö¤renim gören, erkek ve k›z ö¤renciler aras›nda ciddi görüflayr›l›klar var. "Kad›n›n Çal›flma Hayat›na Kat›l›m›na ‹liflkin OkulTürlerine Göre Yaklafl›mlar" bafll›kl› tablo ise daha ilginç verilersunuyor. Kad›n›n ifl yaflam›na kat›lmas›na iliflkin sorulan sorulara‹HL'inde ö¤renim gören k›z ö¤renciler endüstri meslek

21

ÖNERMELER K›z % Erkek %

Kad›nlar d›flar›da çal›flarak eve kazanç sa¤lamal›d›r 84,4 19,3

Kad›n kendi fikirlerini serbestçe baflka erkeklere söyleyebilir 66,2 24,4

Kad›n kendi fikirlerini yaln›zca kocas›na söyleyebilmelidir 15,6 60,2

Kad›n›n meslek sahibi olmas› gereksizdir 3,1 22,2

Kad›nlar d›flar› ç›kt›klar›nda ya da baflkalar›n›n yan›nda mutlaka örtünmelidir 90,7 89,8

Kad›nlar yaln›z bafllar›na seyahat edebilirler 57,8 15,9

Kad›n›n esas yeri evi olmal›d›r 27,6 83

‹HL Ö¤rencilerinin Kad›n Sorununa ‹liflkin Yaklafl›mlar›*

Kaynak: Coflkun, 1999, s. 98.

* Önermelere "fikrime çok uygun"ve "fikrime uygun "yan›t›n› veren ö¤rencilerin oranlar› verilmifltir

Kad›n›n Çal›flma Hayat›na ‹liflkin Okul Türlerine GöreYaklafl›mlar*

Kaynak: Coflkun, 1999 s.82

*Önermeye olumlu görüfl verenlerin kendi okul grubu içindeki ö¤rencilere yüzde oran›

AnadoluLiseleri

NormalLiseler

EndüstriMeslekLiseleri

Kad›n çal›flmal› 94,5 90,6 94,1 65,6 96 50,1 95,5 89 84,8 19,3 90 69,3

Meslek kad›n için gerekli de¤ildir x 3,2 3,6 6,6 1,3 15,5 1,5 3,6 3 21,6 2,1 6,9

Kad›n›n yeri evidir 9,7 21,9 14,4 40,7 43,5 59,6 6 20,7 27,2 82,6 17,5 33,9

ÖzelLiseler

‹mamHatip

Liseleri

ÖzelCemaatOkullar›

K E K E K E K E K E K E

liselelerinde ö¤renim gören k›zlara göre daha modernist birtutum sergiliyorlar. Normal lise ve endüstri meslek liselerindeö¤renim gören erkekler ise verdikleri yan›tlarla ‹HL'ne devameden k›zlara göre daha muhafazakâr bir tutumu benimsiyorlar.K›z ö¤rencilerin daha modernist bir tutumu benimsemeleri,k›zlar›n›, daha muhafazakâr ve gelenekçi bir yap›da yetiflmeleriiçin ‹HL'ne gönderen ailelerin bu beklentileriningerçekleflmedi¤ini, en az›ndan k›zlar›n kendilerine biçilengeleneksel rolleri reddettiklerini ortaya koyuyor.

‹HL Mezunlar› ve Üniversite

‹HL mezunlar›n›n üniversite yönelimleri her dönemde tart›flmakonusu olmufltur. ‹HL savunucular›, ‹HL ö¤rencilerinin de di¤erTürk çocuklar› gibi istedikleri fakültelere gitme hakk›na sahipoldu¤unu, bu durumun zaten kanuni bir hak oldu¤unu belirtirkensürekli olarak Milli E¤itim Temel Kanunu'nunda yer elen "‹HLmesle¤e ve yüksekö¤renime haz›rlar" cümlesine at›ftabulunuyorlar.Laiklik savunucular›ysa ‹HL'nin, Milli Görüfl hareketi lideriNecmettin Erbakan'a atfedilen bir sözden hareketle, siyasal‹slamc›l›¤›n "arka bahçesi" oldu¤unu iddia ediyor. Bu görüflsahiplerine göre ‹HL mezunlar› ancak ‹lahiyat Fakültelerinedevam edebilmeli; özellikle asker-polis ve mülki amir olmayollar› t›kanmal›d›r.Asl›nda bu tart›flma 1973 y›l›nda Milli E¤itim Temel Kanunu'ndayap›lan de¤ifliklikle ‹HL mezunlar›n›n ilk kez do¤rudanüniversiteye gitme hakk›n› elde etmesiyle bafllad›. Ancak bu,liselerin edebiyat kollar›ndan mezun olan ö¤rencilerin girebilece¤ifakülte ve yüksekokullarla s›n›rl› bir hakt›. 12 Eylül askeriyönetiminin 1982 y›l›nda ayn› yasada yapt›¤› de¤ifliklikle ‹HLmezunlar›, s›navda diledikleri fakülteleri tercih etme hakk›nasahip oldu. Buna ‹HL ö¤rencilerinin say›s›ndaki art›fl da eklenince,‹HL mezunlar› üniversite anfilerini doldurmaya bafllad›.‹HL mezunlar›n›n istedikleri fakülteleri tercih etmesine karfl›ilk ciddi itiraz 1990 y›l›nda TÜS‹AD'dan geldi. Dernek taraf›ndanZekai Balo¤lu'na haz›rlat›lan "E¤itim Raporu"nda, 1988 y›l›nda‹HL mezunlar›n›n üniversite tercihleri ve yerlefltikleri bölümlerayr›nt›land›r›ld›. Balo¤lu sonuç olarak, ‹HL mezunlar›n›n ‹lahiyatFakülteleri yerine, öncelikle üniversitelerin hukuk ve kamuyönetimi bölümlerine yöneldi¤ini saptad›.‹HL ö¤rencilerinin yerlefltikleri fakültelere iliflkin bir di¤erçal›flma ise halen Sakarya Üniversitesi ‹lahiyat Fakültesi'ndedekanl›k görevini yürüten Prof. Dr. Suat Cebeci taraf›ndan 1993y›l›nda yap›ld›. Cebeci araflt›rmas›nda 1986, 1987 ve 1988 y›llar›nda

22

‹HL mezunlar›n›n üniversitelerde yerlefltikleri programlar›inceledi.Prof. Cebeci'nin araflt›rmas›n› inceledi¤imizde ‹lahiyat Fakülteleri,‹HL mezunlar›n›n en çok yerlefltikleri fakülteler olarak ortayaç›k›yor. Bununla birlikte E¤itim Yüksek Okullar› ve E¤itimFakültelerine yerleflen ‹HL mezunlar›n›n toplam› ‹lahiyatFakültelerine yerleflenlerden daha fazla. Her üç y›l›n rakamlar›n›inceledi¤imizde ‹HL mezunlar›n›n ço¤unlukla ö¤retmenyetifltiren fakültelere yerlefltiklerini görüyoruz.Balo¤lu'nun TÜS‹AD için yapt›¤› araflt›rmada ‹HL'lilerinyönelifllerinin esas olarak Hukuk Fakültesi ve Siyasal Bilgilerfakültelerine oldu¤u tespit edilmiflti. Cebeci'nin araflt›rmas›ndada, y›llara göre söz konusu fakültelere yerleflmelerde say›sal olarakdüzenli bir art›fl göze çarp›yor ancak tüm ‹HL mezunlar› içindekioran hukuk fakültelerinde yüzde 3.6'y› geçmiyor. Örne¤in SiyasalBilgiler Fakülteleri için en yüksek oran tüm ‹HL mezunlar› içinde1986 y›l›nda yüzde 2.4'te kal›yor.

Katsay› farkl›l›¤›n›n ilk kez uyguland›¤› 1999 y›l›n›n üniversites›nav› sonuçlar› incelendi¤inde ‹HL mezunlar›n›n Hukuk, Siyasalve Ö¤retmenlik bölümlerine girifllerinde ciddi düflüfller oldu¤ugörülüyor. Özellikle ‹HL mezunlar›n›n tercih etti¤i bölümlerinbafl›nda gelen ö¤retmenlikle ilgili fakültelere, katsay› farkl›l›¤›n›nolmad›¤› 1998 y›l›nda 3285 kifli yerleflirken, katsay›n›n uyguland›¤›bir sonraki y›l bu say›n›n 315'e düfltü¤ü gözleniyor. Nitekim‹HL'lilerin üniversite s›nav›nda ö¤retmenli¤e olan afl›r› yöneliflleriYÖK'ü 30 Temmuz 1998 tarihli, 98/8-90 say›l› kararla farkl›katsay› uygulamaya yöneltti.‹HL mezunlar›n›n üniversitelerde ö¤retmenlik programlar›nayöneliflleri, YÖK taraf›ndan 27 Nisan 2004 tarihinde haz›rlananve meslek ve normal liseler aras›ndaki farkl› katsay›uygulamas›n›n savunuldu¤u "Üniversite Girifl S›nav›nda MeslekLisesi ve Genel Lise Mezunlar›na Uygulanan Farkl› Katsay›Nedeniyle Ortaya Ç›kan Durumun De¤erlendirilmesi" bafll›kl›

23

‹HL Ç›k›fll› Adaylardan Baz› Lisans Programlar›naYerleflenlerin Say›lar›

Kaynak: Mehmet Gündem, "‹mam Hatiplerin Dünü Bugünü Yar›n›" yaz› dizisi, Milliyet, 3 May›s 2004.

*Farkl› Katsay› uygulamas› yoktu.

Y›l Hukuk SiyasalBil.

1998* 232 277 3.285 322 1.420

1999 54 97 315 669 1.324

2000 96 149 639 778 1.254

2001 82 93 541 785 917

2002 91 70 374 603 685

Ö¤retmenlik Din Kül. veAhlak Bil. Ö¤r.

‹lahiyat

incelemede de ele al›nd›. Bu çal›flmada Ö¤retmen Lisesi ç›k›fll›adaylar içinde 1998 y›l›nda üniversitede ö¤retmenlikprogramlar›na yerleflenlerin say›s› 2956 olarak veriliyor. Bunakarfl›n ayn› y›l ‹HL mezunlar›n›n üniversitedeki ö¤retmenlikprogramlar›na yerleflenlerin say›s› 3285 olarak belirtiliyor.YÖK bu durumu bir çarp›kl›k olarak de¤erlendiriyor: "Yukar›dakidurumdaki çarp›kl›k fludur: Ö¤retmen lisesi ç›k›fll› adaylar›ndo¤al ilerleme ve yükselme alan› ö¤retmenlik programlar›, imam-hatip lisesi ç›k›fll› adaylar›n gidece¤i do¤al alan ise Din Kültürüve Ahlak Bilgisi Ö¤retmenli¤i ile ‹lahiyat Fakülteleridir. Ancak,burada tamamen tersi bir durum olmufl ve imam-hatip lisesiç›k›fll› adaylar, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ö¤retmenli¤i ve‹lahiyat Fakültelerine gidece¤ine ö¤retmen lisesi ç›k›fll›lardandaha fazla say›da ö¤retmenlik programlar›na yerleflmifllerdir.Benzer çarp›kl›k di¤er meslek liselerinde de yaflanmaktad›r. Buörnek mesleki ve teknik ortaö¤retim ile yüksekö¤retim aras›ndakiçarp›k iliflkiyi tüm aç›kl›¤› ile ortaya koymaktad›r. Bu çarp›kl›k1999 y›l›nda yürürlü¤e giren yüksekö¤retim girifl s›nav› ile k›smendo¤al seyrine dönüfltürülmüfltür. Meslek liselerine eskiden oldu¤ugibi genel lise mezunlar›na verilen ayn› katsay›n›n verilmesihalinde yukar›dakine benzer çarp›k tablolar tekrar ortayaç›kacakt›r. Genel liselere nazaran baz› alanlarda 6-7 misli dahapahal›ya mal olan meslek lisesi mezunlar›n›n kendi alanlar›d›fl›ndaki programlara özendirilmeleri son derece yanl›flt›r."("Üniversiteye Girifl S›nav›nda Meslek Lisesi ve Genel LiseMezunlar›na Uygulanan Farkl› Katsay›lar Nedeniyle OrtayaÇ›kan Durumun De¤erlendirilmesi",(http://www.yok.gov.tr/duyuru/oss_uygulama.doc)

Yukar›daki karfl›laflt›rmal› grafi¤i inceledi¤imizde di¤er meslek

24

Okul Türlerine Göre Üniversite S›nav› Baflar› Oranlar›(Aç›kö¤retim ve 2 y›ll›k meslek yüksekokullar› dahil)*

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

Normal LiseFen LisesiEndüstri Meslek

Anadolu LisesiTicaret Meslek Liseleri

Özel Lise‹mam Hatip Lisesi

0

10

20

30

40

50

60

70

80

%

* Ayn› türden okula giren ö¤renci say›s›n›n yerleflen ö¤renci say›s›na yüzde oran›

liseleri aras›nda ‹HL'nin üniversite s›nav›nda ciddi bir baflar›s›ndansöz etmek mümkün de¤il, hatta Ticaret Lisesi mezunlar›n›n ‹HLmezunlar›na göre daha baflar›l› oldu¤u ortaya ç›k›yor. Fen Lisesimezunlar›n›n ise üniversite s›nav›nda tart›flmas›z bir üstünlü¤üvar. Kamuoyundaki yayg›n kanaate ra¤men ‹HL mezunlar›, özelliselerin üniversite baflar›s›n›n epey uza¤›nda. 1998 sonras› durumabak›ld›¤›ndaysa, di¤er meslek liseleri karfl›s›nda ‹HL mezunlar›n›ntamamen havlu att›klar› ortaya ç›k›yor. Ticaret ve Endüstri MeslekLisesi mezunlar›na tan›nan iki y›ll›k fakültelere s›navs›z geçifl vepuan deste¤i bu okullar›n fark› açmas›na yol açt›. ‹HL mezunlar›n›nokulu bitirdikten sonra gidecekleri iki y›ll›k bir alan olmad›¤› içinüniversiteye yerleflme oranlar› ciddi oranda düfltü.

‹mam Hatip Liseleri ve Diyanet

Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤› bünyesinde ‹HL mezunlar›; imam vehatip, müezzin-kayy›m, Kur'an Kursu ö¤reticisi ve genel idarihizmetler s›n›f›nda istihdam ediliyor. Yönetmelik gere¤i Diyanet‹flleri Baflkanl›¤› bu branfllara s›navlara eleman al›r. ‹mam Hatipmezunlar›n›n okulu bitirir bitirmez Diyanet ‹flleri Baflkan›l¤›'ndagörev yapma olanaklar› varken (s›nav› baflard›klar› takdirde), bukuruma yönelenlerin oran› her zaman düflük kalm›flt›r.Mezunlar›n ço¤u yüksek ö¤renim yapmay› Diyanet'te çal›flmayatercih etmifllerdir.

Sonuç ve Öneriler

Bugün itibariyle ‹HL, hâlâ çözülmesi gereken bir sorun olarakortada duruyor. Muhafazakâr kesimlerin çocuklar›n›n dinleriniö¤renmesi için tek adres olarak gösterdikleri ‹HL'ne iliflkintoplumun tüm kesimlerinin mutab›k kalaca¤› uygulanabilir birçözüm ihtiyac› her geçen gün daha fazla ortaya ç›k›yor.Bu çal›flma için alt› ‹mam Hatip Lisesi'ne gittik, incelemeler

25

D‹B Personeli ‹çinde ‹HL Mezunlar›

1995 51029 68 75043

1996 52625 69 76087

1997 55255 68 81492

1998 53845 68 79685

1999 50777 65 77795

2000 48229 64 75433

2001 45706 60 76044

2002 40981 55 74374

Y›llar

Kaynak: Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤›

‹HL’li Say›s› Yüzde Toplam Personel

yapt›k, gözlemlerde bulunduk. Anadolu ‹HL'ler say›lmazsa‹HL'nin tümünün ö¤renci kapasitelerinin çok alt›ndafaaliyetlerini sürdürdü¤ünü gördük. Di¤er okullarda s›n›flarda60'a yak›n ö¤renci e¤itim görürken ‹HL'nin s›n›f mevcutlar›düflük, derslikler bofl... Bir zamanlar›n talebini karfl›layabilmekiçin yap›lm›fl ek binalar kullan›lmad›klar› için bak›ms›z kalm›fl,virane görünümünde...

Fiziki görünümünü k›saca özetledi¤imiz ‹HL'nin iç dünyas›nailiflkin elde etti¤imiz bulgular›n bir k›sm› fiziki görünümüyleparalellikler arzediyordu. ‹stanbul'da iki, Adana, Samsun,Diyarbak›r ve Erzurum illerinde birer ‹HL'ne gittik. Buralarda29'u erkek, 30'u k›z toplam 59 ö¤renci, 13 ‹HL ö¤retmeni, 8 ‹HLidarecisi, 38 mezun ve 24 veli ile birebir "derin mülakat" ve röportajyapt›k. Elde etti¤imiz verilerle ‹HL'nin bir foto¤raf›n› çekmeyeçal›flt›k. Görüflmeler sonucu elde etti¤imiz bulgular› flöyles›ralayabiliriz:

Katsay›: ‹HL bileflenleri olarak tan›mlanacak ö¤renci, ö¤retmen,idareci, veli ve mezunlar›n a¤z›nda tek bir kelime vard›: Katsay›.Tümüne göre üniversite s›nav›nda uygulanan katsay› ayr›mc›l›¤›adaletsizlikti ve bunun bir an önce giderilmesi gerekiyordu.Nicelik Sorunu: Üniversite flans› olmad›¤› için ‹HL'ye çok azbaflvuru oluyor. ‹dareciler okul kapanmas›n diye propagandaafiflleri, broflürler haz›rlayarak ö¤renci bulmaya çal›fl›yor.Gitti¤imiz 6 ‹HL'nde de kapasitesinin alt›nda ö¤renci vard›.Nitelik Sorunu: ‹lkö¤renimin ard›ndan okuma niyeti olmayanö¤renciler paras›z, yat›l›l›k ve burs olanaklar›yla ikna edilerekokullara getiriliyor. Bu durum ‹HL ö¤renci profilinde nitelikolarak ciddi bir düflüfle yol açm›fl durumda. Aileler baflar›l›çocuklar›n› düz liseye, baflar›s›z çocuklar›n› ‹HL'ne gönderiyor.Ö¤rencilerde "nas›l olsa üniversiteye giremeyece¤iz" diye derslereciddi bir ilgisizlik ve genel anlamda motivasyonsuzluk söz konusu.K›zlar ve Baflörtüsü: Görüflme gerçeklefltirdi¤imiz erkekö¤rencilerin ço¤unlu¤u köy kökenliydi. Bu durumun tüm ‹HLiçin geçerli oldu¤unu idarecilerden ö¤rendik. Ancak erkekö¤renciler için çaba sarfeden idareciler için k›z ö¤renci problemisöz konusu de¤il. Muhafazakâr aileler hala k›z çocuklar›n› buokullara göndermeye devam ediyorlar. Özellikle Anadolu'da birçok yerde böflörtüsü yasa¤›na göz yumulmas› k›z ö¤rencilerin buokullar› tercih etmesinde önemli rol oynuyor. Büyükflehirlerdeise baflörtüsü yasa¤› daha s›k› uygulan›yor bu nedenle dile getirilensorunlar aras›nda baflörtüsü önemli bir yer tutuyor. Ö¤retmen veidarecilere göre k›z ö¤renciler daha baflar›l›, bunu k›zlar›n kentkökenli olmalar›na ba¤l›yorlar. K›z ö¤rencilere "‹HL'ne

26

gitmeseydiniz baflka okula gider miydiniz?" diye sordu¤umuzdayar›ya yak›n›ndan "Hay›r gitmezdim" karfl›l›¤›n› ald›k. Hay›ryan›t› büyük kentlerde daha fazla oldu.Statü Karmaflas›: Araflt›rma s›ras›nda idareciler okulunstatüsünden yana dertliydi. Onlara göre bu okullar meslek lisesistatüsünde ama bu okullara imam ya da hatip olmak için gelenö¤renci neredeyse yoktu.‹HL'ne Gitme Gerekçeleri: Ö¤rencilere neden ‹HL'ni seçtiklerinisordu¤umuzda ço¤unlu¤u "Kendi iste¤imle" fleklinde yan›t verdi.Ö¤renci velileriyse çocuklar›n›n pozitif bilimlerin yan›nda dinibilgileri almas› için bu okullara gönderdiklerini ifade ettiler. ‹HLortam›n›n daha iyi oldu¤u, çocuklar›n›n daha ahlakl› olaca¤›düflüncesi velilerin gerekçeleri aras›nda önemli yer tutuyordu.Din Hizmetlisi Yetifltirme: ‹HL müfredat›n›n tek bafl›na dingörevlisi yetifltirmeye yetmeyece¤i konusunda tam bir mutabakatgözlemledik. Mezunlara yönelik "Ald›¤›n›z e¤itimin din adam›olmaya yeterli oldu¤unu düflünüyor musunuz" sorusunaço¤unlukla "Hay›r" yan›t› ald›k. Zaten ö¤renciler aras›nda da dingörevlisi olacaca¤›n› söyleyen pek yoktu.‹HL Alg›lar›: Ö¤renciler aras›nda ‹HL'nde ö¤renim gördü¤ünepiflman olan›na raslamad›k. K›zlarda baflörtüsü takabilmek,normal e¤itimle birlikte din e¤itimi alabilmek, iyi arkadafll›kiliflkileri, ö¤retmen ve idarecilerle iyi iliflkiler, kötüal›flkanl›klardan uzak olmak gibi memnuniyet gerekçeleris›rlad›lar.‹mam Hatiplilik Olgusu: Araflt›rmaya kat›lan büyük ço¤unlukbir ‹mam Hatiplilik olgusunun varoldu¤unu belirtti. Olguyutarif ederken bir dizi milliyetçi ve muhafazakâr de¤er s›raland›ve ‹HL mezunlar› aras›ndan "terörist, h›rs›z, hortumcu" ç›kmad›¤››srarla tekrarland›. ‹HL'ne önyarg›yla bak›ld›¤› flikayetiyle çokaz karfl›laflt›k.Dayan›flma A¤lar›: Bilinenin aksine ‹HL mezunlar› aras›nda çokgüçlü dayan›flma a¤lar› mevcut olmad›¤›n› saptad›k. Genellikledönem arkadafllar› birbirleriyle görüflmeye çal›fl›yor. "Devaml›görüflüyoruz" yan›t› daha çok imaml›k yapan mezunlar aras›ndaöne ç›k›yor. Mezunlar›n büyük k›sm› ‹HL'ndeki geliflmeleriyak›ndan izliyor. Ancak büyükflehirlerdeki profesyoneller aras›nda‹HL ba¤lar› yok denecek kadar az ve geliflmelere daha az duyarl›lar.‹HL'lilerin Toplum Alg›s›: ‹HL ö¤rencileri, ö¤retmenleri,yöneticileri, mezunlar› ve ö¤renci velilerinin toplumun geri kalank›sm›na son derece flüpheci bir flekilde yaklaflt›klar›na tan›k olduk.Di¤er liselerde fuhufl, içki, sigara ve uyuflturucunun al›p bafl›n›gitti¤ini belirtip ‹HL'ni bir nevi "ar›t›lm›fl bölge" olaraktan›mlad›lar. Di¤er okullara yönelik olumsuz bak›fl aç›s›n›nözellikle k›z ö¤renci velilerinde bask›n oldu¤unu gözlemledik.

27

Toplum ve Devletin ‹HL'ne ‹lgisi: ‹HL camias›nda genel olaraktoplumun ‹HL'ne eskisi gibi sahip ç›kmad›¤› görüflü hakim.Ö¤renciler büyük ölçüde yaln›z b›rak›ld›klar›n› düflünüyorlard›.Devletten flikayet vard›, ancak bu flikayet öfkeli bir flekilded›flavurulmuyordu.AKP ‹ktidar›yla De¤iflen Durum ve Yeni Umutlar: AKP'niniktidara gelmesiyle birlikte ‹HL'nin durumunun de¤iflece¤ibeklentisi hakim oldu¤unu gözledik. AKP'nin katsay›uygulamas›n› de¤ifltirece¤ine iliflkin görüflleri üç ayr› gruptatoplamak mümkündü. Bunlar›n ilki, "kesinlikle çözecek" derkenikinci grup temkinli bir iyimserli¤e sahipti ve çözümün zamanalaca¤› inanc›ndayd›. Son grupsa kötümser olmamakla birlikteçözümün hükümetin de¤il devletin ifli oldu¤una inan›yordu.Kiflisel Umutlar: Hemen hemen tüm ö¤renciler üniversiteyedevam etmekten yanayd›. Katsay› problemi çözülmezsebirço¤unun hedefi e¤itim fakültelerine ya da ilahiyat fakültelerinegitmekti. Üniversite tutkusu k›z ö¤rencilerde daha yo¤undu.Ö¤renciler, katsay› farkl›l›¤›na ra¤men ‹HL'ne geldiklerini,çünkü bunun bir flekilde giderilece¤ine inand›klar›n› söylediler.‹HL'nin Gelece¤ine Yönelik Görüfl ve Temenniler: Katsay›farkl›l›¤› sürdü¤ü sürece ‹HL'nin cazibe merkezi olamayaca¤›görüflünün hakim oldu¤unu gördük. Ancak katsay› farkl›l›¤›giderilse dahi ‹HL'nin eski parlak günlerine dönece¤ine inananö¤retmen ve idareci say›s› azd›. ‹HL'nin olmad›¤› bir Türkiye'yidüflünmek bile okul idarecilerin ürkütüyordu. Onlara göre, "‹HLolmazsa din e¤itimi kontrolden ç›kar"d›. Katsay›n›n kald›r›lmas›durumundaysa ‹HL'ne 1997 öncesi oldu¤u gibi yo¤un bir baflvuruolaca¤› konusunda herkes hemfikirdi. Bunun yarataca¤› sorunlarakarfl›l›k baz› idareci ve ö¤retmenler kontenjan s›n›rlamas›getirilebilece¤ini belirttiler.Seçmeli Din Dersleri: Liselerde seçmeli Kuran, hadis, gibi derslerinkonulmas› durumunda ‹HL'ne ilginin azal›p azalmayaca¤›n›sordu¤umuz ö¤rencilerin tümü "azal›r" dedi, ancak bu durumda‹HL d›fl›ndaki liselere gidece¤ini söyleyenlerin oran› düflük oldu.Ö¤retmen, mezun ve veliler de genellikle bunun "iyi bir fikir"oldu¤unda birlefltiler. ‹çlerinde "devlet"in buna izin vermeyece¤inisöyleyen ç›kmad›. ‹HL idarecilerindeyse, di¤er liselerde dinö¤retimine iliflkin dersler oldu¤u takdirde ‹HL'ne ilginin azalaca¤›,‹HL'ne gerçekten din görevlisi olmak isteyenlerin gelece¤ikonusunda bir görüfl birli¤i oldu¤unu gözledik.

AKP Hükümetinin ‹HL Sorununa Bak›fl›

‹HL'nin bugünkü durumunu bir "çözülme" olarak adland›rabiliriz.1990 bafllar›ndan itibaren zirveye ç›kan ‹HL, 1997'deki

28

müdahalelerden sonra h›zla irtifa kaybetti. Ne var ki aradaki tekfark daha az ö¤renciyle ö¤renimin devam etmesi de¤il. Normalolarak, say›n›n azalmas›yla artmas› beklenen nitelik de iyicedüflmüfl durumda.Yerel seçimlerin arifesinde alt› ‹HL'ne gittik. Kendisi de ‹HLmezunu olan Baflbakan Recep Tayyip Erdo¤an'›n mitingalanlar›nda meslek liseleriyle ilgili verdi¤i her söz ve vaadin ‹HLö¤rencilerinin yüreklerini nas›l k›p›r k›p›r ettirdi¤ine tan›k olduk.Çal›flmam›z s›ras›nda hükümetin katsay›y› 2004 ÖSS s›nav›nakadar kald›rma konusunda kararl› oldu¤unu aç›k bir flekildesaptam›flt›k. Nitekim AKP bu konuda çok ciddi bir ad›m att›. 4May›s 2004 günü Bakanlar Kurulu taraf›ndan TBMM'ye sunulan"Yüksekö¤retim Kanunu ve Yüksek Ö¤retim Personel KanunundaDe¤ifliklik Yap›lmas› Hakk›nda Kanun Tasar›s›"n›n 5. Maddesi'yle2547 say›l› Kanunun 45. maddesinin (a) f›kras›n›n afla¤›dakiflekilde de¤ifltirilmesi öngörüldü:"a. Yüksekö¤retim kurumlar›na, Ö¤renci Seçme ve YerlefltirmeMerkezi'nin yapaca¤› s›navla girilir. Bu s›nava temel teflkiletmek üzere, Milli E¤itim Bakanl›¤› genel ortaö¤retim vemesleki-teknik ortaö¤retim kurumlar›n›n program/ alan/kol/bölümlerini; sözel, eflit a¤›rl›k ve say›sal olmak üzere üç gruptatoplar. Yüksekö¤retim Kurulu Baflkanl›¤› da yüksekö¤retimprogramlar›n›; sözel, eflit a¤›rl›k ve say›sal olmak üzere üç puantüründe grupland›r›r ve hangi ortaö¤retim program/alan/kol/bölümünün hangi yüksekö¤retim program›na karfl›l›k geldi¤inibu suretle iliflkilendirir. Herhangi bir genel veya mesleki-teknikortaö¤retim kurumu mezunu, Ö¤renci Seçme S›nav›ndaortaö¤retimdeki kendi program/alan/kol/bölümünü tercihederse, hesaplanacak olan oratö¤retim baflar› puan› (0.80)katsay›s›yla çarp›l›r. Ortaö¤retimdeki program/alan/kol/bölümüsözel olan ö¤renciler eflit a¤›rl›¤a dayal› bir yüksekö¤retimprogram›n› tercih ederse ortaö¤retim baflar› puan› (0.60) katsay›ile, say›sala dayal› bir yüksekö¤retim program›n› tercih ederse(0.45) katsay› ile çarp›l›r. Ortaö¤retimdeki program/alan/kol/bölümü eflit a¤›rl›k olan ö¤renciler sözel ya da say›sala dayal› biryüksekö¤retim program›n› tercih ederse ortaö¤retim baflar› puan›(0.60) katsay› ile çarp›l›r. Ortaö¤retimdeki program/alan/kol/bölümü say›sal olan ö¤renciler eflit a¤›rl›¤a dayal› biryüksekö¤retim program›n› tercih ederse ortaö¤retim baflar› puan›(0.60) katsay› ile, sözele dayal› bir yüksekö¤retim program›n›tercih ederse (0.45) katsay› ile çarp›l›r. Adaylar›n ortaö¤retimdekibaflar›lar›; Ö¤renci Seçme ve Yerlefltirme Merkezi taraf›ndangelifltirilecek bir yöntemle ortaö¤retim baflar› puan› olarakhesaplan›r ve bu puan yüksekö¤retim kurumlar›na girifltekiÖ¤renci Seçme S›nav› puan›na eklenir. Dil s›nav› ve puan türü

29

ile bu adaylar›n yetifltirilmesine iliflkin esaslar ise Yüksekö¤retimKurulu taraf›ndan belirlenir. S›nav sorular›, yüksekö¤retimegiriflteki puan türleri dikkate al›nmak suretiyle, geneloratö¤retimin tüm müfredat› gözetilerek haz›rlan›r.Yüksekö¤retim kurumlar›na girifl ile ilgili di¤er usul ve esaslar,Milli E¤itim Bakanl›¤› ile Yüksekö¤retim Kurulunca birlikteç›kar›lacak yönetmelikle düzenlenir."Asl›nda hükümet katsay›y› oldu¤u gibi kald›rmak istiyordu,ancak ‹HL'nin yeniden bir "cazibe merkezi" haline getirebilecekböyle bir uygulaman›n do¤uraca¤› tepkiler› düflünerek son andaböylesi bir "ara formül"e baflvurdu ve de¤iflikli¤i h›zl› bir flekildeyasalaflt›rd›. Ne var ki ‹HL'ne flüpheyle bakan kesimler, bude¤iflikli¤i bir "ara formül" ve dolay›s›yla bir "uzlaflma aray›fl›"olarak görmediler ve tepkilerini çok sert bir flekilde dile getirdiler.YÖK ve üniversite rektörlerinin bafl›n› çekti¤i itiraz cephesineen çarp›c› destek, Genelkurmay Baflkanl›¤›'n›n yaz›l› aç›klamas›ylageldi. AKP hükümetine önyarg›l› bakmayan büyük medya vebaz› önde gelen gazeteciler de bu düzenlemeye, laikli¤e ayk›r›oldu¤u ve Aral›k 2004 tarihinde AB ile yap›lacak müzakereleriolumsuz etkileyece¤i gerekçesiyle tav›r ald›. NihayetCumhurbaflkan› Ahmet Necdet Sezer'in veto etti¤i yasa de¤iflikli¤i,"AB'yi öncelikli gündem maddesi olarak gören" hükümettaraf›ndan donduruldu.

Katsay› Ne Kadar Önemli?

Her ne kadar ‹HL ö¤rencilerinin, onlar›n velilerinin nerdeysetamam›, bu okula sempatik bakan kifli ve çevrelerin büyükbölümü, en önemli ve belki de tek sorun olarak katsay›y› görseve gösterse de Türkiye'nin ‹HL sorunu, bir yasan›n tek bir bendininde¤iflmesiyle çözülece¤e hiç benzemiyor.Yapt›¤›m›z inceleme ve görüflmelerde bürokrasinin ilgili birçokbiriminin ve buralardaki baz› yetkililerin de sorunu sadecekatsay›ya indirgemediklerine tan›k olduk. 28 fiubat sürecinde‹HL aleyhine yap›lan düzenlemeler yöntem olarak yanl›fl bulunupk›nansa da, bu okullardaki afl›r› y›¤›lman›n önüne geçilmiflolmas›n›n bürokraside belirgin bir rahatlama yaratt›¤›n›gözlemledik. Söz konusu kifliler, katsay›n›n yenidenkald›r›lmas›yla do¤abilecek olan talep patlamas›ndan aç›k birbiçimde endifleleniyorlar; bu nedenle, katsay›n›n kald›r›lmas›yerine k›smi iyilefltirmeyi tercih ettiklerini dile getiriyorlard›.Bir di¤er rahats›zl›k konusu, Türk e¤itim sisteminin tümsorunlar›n›n büyük ölçüde ‹HL'ne ve bir ölçüde de baflörtüsüneendekslenmifl olmas›yd›. Enerjilerin büyük ölçüde ‹HLtart›flmalar›nda sarf edilmesinin; bu tart›flmalar›n ister istemez

30

yol açt›¤› afl›r› politizasyonun ‹HL ö¤retmenlerinden en üst düzeybürokrata kadar tüm e¤itim camias›n› rahats›z etti¤ini gördük.Geliflmeleri kayg›yla izleyen bir di¤er kesim de Diyanet ‹flleriBaflkanl›¤› camias›yd›. ‹HL üzerinden süregiden tart›flmalar›n,din görevlilerinin zaten pek parlak olmayan imaj›n› daha dakötülefltirdi¤i ortada. Üstelik bütün bu politik çekiflmeler aras›ndaDiyanet'in, ça¤›n gereklerine göre donanm›fl kaliteli kadroihtiyac›n› giderebilmesi de iyice zorlafl›yor.

Üç Farkl› Yaklafl›m

Araflt›rmam›z›n bir sonraki aya¤›nda toplumun farkl›kesimlerinin ‹HL sorununa nas›l bakt›klar›n› ve bunun çözümüiçin neler önerdiklerini derlemeye çal›flt›k. Bu amaçla 12 siviltoplum kuruluflu, 3 e¤itim sendikas›, 3 e¤itim bilimci, farkl›üniversitelerden ço¤unlu¤u sosyal bilimler dal›nda görev yapan11 ö¤retim üyesi, 18 gazeteci, 3 ‹HL mezunu AKP milletvekili,biri yine ‹HL mezunu 3 CHP milletvekili, 6 konuyla do¤rudanilgisi olan bürokratla görüfltük.Derledi¤imiz görüfllerin ‹HL konusunda gerçekten taban tabanaz›t yaklafl›mlar› yans›tmas› ve ‹HL sorununun çözümü için çoksay›da formülün ileri sürülmesi hiç kuflkusuz iflimizi zorlaflt›rd›,ama birbirine taban tabana z›t görüfllerin aras›nda "ortayolcu"yaklafl›mlar›n da olmas› ve bu tutumun hem laikli¤e duyarl›,hem de muhafazakâr kesimlerde ra¤bet görüyor olmas› da bizleri,toplumsal mutabakat konusunda umutland›rd›.Dört ayl›k çal›flmam›zda ‹HL sorununun çözümü için birbirindenfarkl› önerinin bulundu¤unu saptad›k ve bunlar›n hemen hemenhepsine önceki bölümlerimizde yer verdik. Bunlar› toparlayacakolursak üç ana e¤ilimin oldu¤u görülüyor:

1. "‹HL'nde Din E¤itimi Verilir" Yaklafl›m›

‹HL'nde esas olarak din e¤itimi verildi¤ini söyleyen ve bu okullarlabir nevi aidiyet iliflkisi içinde bulunan kesimlerin, 1997 öncesinin"alt›n y›llar›"na dönmek istedikleri fleklinde bir izlenim yayg›n.Gerçekten de, kamuoyunda "‹HL davas›"n›n savunucusu olaraköne ç›kan kifli ve kurulufllar tek sorun olarak katsay›y› gösteriyor,‹HL'nin orta k›s›mlar›n›n yeniden aç›lmas›n› istiyor, bütün ‹HL'ni"Anadolu ‹HL"ne dönüfltüreceklerini söylüyorlar.Ancak titiz bir inceleme bize, ‹HL'nin statüsünün 1997 öncesinedöndürülmesini savunan birçok kiflinin daha ölçülü bir davran›flsergiledi¤ini gösteriyor. Ço¤u ‹HL mezunu olan bu kifli vekurumlar orta k›s›mlar›n›n tekrar aç›lmas›na gerek olmad›¤›n›;katsay›n›n kald›r›lmas› gerekti¤ini, ama buna ra¤men ‹HL'ne

31

çok büyük bir y›¤›lma beklemediklerini; gerekirse kontenjankoyarak ve s›nav açarak ö¤renci say›s›n›n belli bir düzeydetutulabilece¤ini savunuyorlar.‹HL olgusuna bir dava gibi bakan çok say›da kiflinin de, bu okullara1990'l› y›llardaki afl›r› y›¤›lmadan rahats›z olduklar›n› görmekilgi çekici. Bu kifliler geçmiflteki nicelik art›fl›n›n niteli¤idüflürdü¤ünü, bunun da "‹HL kimli¤i"ni olumsuz etkiledi¤inidüflünüyorlar. Katsay›n›n kald›r›lmas›yla günümüzün niteliksorununun afl›labilece¤ine inanmakla birlikte gelecek için çokda iyimser de¤iller. Örne¤in bir STK temsilcisi flöyle konufluyor:"5-6 y›l sonra ‹HL'lerin daha az ra¤bet gören okullar olaca¤›n›düflünüyorum. Katsay› problemi afl›lsa dahi bu böyle olacakt›r.Hatta afl›l›rsa daha kolay olaca¤› kanaatindeyim. fiimdi bir inatvar, 'ben inanc›m için fedakarl›k yapay›m' diyor. Bir sonrakinesilde ‹HL'ne fazla ra¤bet olmayacak, çünkü insanlar dinibilgileri daha kolay ö¤renebilecekleri imkanlara kavuflacaklar."

2. "‹HL'nde Din Görevlisi Yetifltirilir" Yaklafl›m›

TÜS‹AD Baflkan› Ömer Sabanc›'n›n dile getirdi¤i "ihtiyaç fazlas›‹HL'nin kapat›l›p düz liseye dönüfltürülmesi" önerisi, bu okullar›n1997 sonras› durumundan memnun olan kesimler taraf›ndandesteklendi. Bu önerinin hayata geçirilmesi için ‹HL'ndeki varolanö¤renci say›s›n›n daha da azalt›lmas› gerekiyor, çünkü o kadargözden düflmelerine ra¤men ‹HL'ndeki ö¤renci say›s› halen "dingörevlisi ihtiyac›"n›n çok çok üstünde; hatta son bir-iki y›lda yenikay›tlarda art›fl bile yafland›.Bununla birlikte, e¤er ‹HL bugünkü statüsünde kalacaksa, cançekiflen at›n tabancayla öldürülmesi gibi, Ömer Sabanc›'n›n önerisimakul gözüküyor. Fakat çal›flmam›z›n bafl›ndan itibaren defalarcatekrarlad›¤›m›z gibi, ne amaçla kurulmufl olurlarsa olsunlar, ‹HLy›llardan beri din görevlisi yetifltiren okullar olmaktan ç›km›fldurumda. Kald› ki tek bafl›na ‹HL e¤itiminin bir kifliye dingörevlisi formasyonu kazand›rmad›¤› da aç›kça ortada.Bugünkü statükoyu savunanlar, katsay›n›n sürmesinden, ‹HLmezunlar›n›n ilahiyat d›fl›ndaki fakültelere girememesindenyanalar. Bu kifliler ‹HL'ne flüpheyle yaklafl›yor, hatta kimileri buokullar›n devletin kilit noktalar›n›n ele geçirilmesi plan›n anaüssü oldu¤unu düflünüyor. Halbuki birinci bölümde degösterdi¤imiz gibi, ‹HL ö¤rencilerinin üniversiteye giriflteola¤anüstü baflar›l› oldu¤u do¤ru de¤il. Bir-iki Anadolu ‹HLö¤rencisinin s›navda flampiyon olmas› ve baz› ‹slami cemaatokullar›n›n üstün baflar›lar› böyle bir imaja yol açm›fl olmal›.Esas sorun ‹HL'nin bir dönem yüzbinlerce ö¤renciye sahipolmas›ndan kaynaklan›yordu. Bu kalabal›¤›n hiç de yüksek

32

olmayan bir bölümünün seçkin üniversiteleri kazanmas› ‹HL'neflüpheyle bakanlar›n tedirginliklerini bir dönem iyice art›rm›flt›.‹HL'ne din görevlisi yetifltirme fonksiyonu yükleyenler,"‹slamiyette kad›n din görevlisi yok veya çok az" deyip k›zlar›nbu okullara girmesine de karfl› ç›k›yorlar. Ancak aileler, de¤ilk›zlar›n›, o¤ullar›n› bile, din görevlisi olsun diye ‹HL'neyollam›yorlar. Daha önemlisi, k›z okullaflmas›n›n epey düflükoldu¤u ülkemizde ‹HL birçok durumda k›zlar için cankurtaransimidi olabiliyor."Fazla ‹HL'ni kapatma" ça¤r›lar› yapanlar, bu okullar›n gelece¤ininyaln›zca içlerindeki ö¤rencileri de¤il, yüzbinlerce mezununu,onlar›n ailelerini ve daha ötesi tüm muhafazakâr kitleleriilgilendirdi¤ini de göz önüne almak durumundalar. Baflbakan›n,baz› bakanlar›n, çok say›da milletvekili ve bürokrat›n mezunuoldu¤u ‹HL'nin ard›ndaki toplumsal, siyasi, kültürel ve ekonomikgücü hesaba katmadan bu okullar hakk›nda birtak›m tasarruflardabulunmak istenmeyen sonuçlar do¤urabilir.Kuflkusuz ‹HL taraftarlar›n›n da, bu güçlerine fazla güvenerek,di¤er kesimlerin hassasiyetlerini göz ard› edip, sadece ve sadecebu kurumlar›n ihyas›na yönelik giriflimlerde bulunmas› da baflkatürden olumsuzluklara kap› aralayacakt›r.

3. Din Ö¤reniminin Özelleflmesi Tart›flmas› ve Seçmeli Din DersiÖnerisi

‹HL'nin bugünkü durumunu tercih edenler, devletin vatandafl›ndin ö¤renimi talebini örgün ö¤retimde karfl›lama diye birzorunlulu¤u olmad›¤›n› ileri sürüyorlar. Onlara göre din e¤itimiyayg›n e¤itim vas›talar›yla (yaz›l›, görsel, iflitsel medya...) ailelertaraf›ndan pekala verilebilir."Din e¤itimi ihtiyac›"n›n ‹HL'nde karfl›lanmas›na taraftar olmayanbaz› kifliler de bunun adresi olarak Kuran kurslar›n› gösteriyorlar.‹HL'nin sadece din görevlisi yetifltirmesi gerekti¤ini düflünenleriçinde say›lar› giderek artan bir grup, bu okullar›n devletdenetiminden ç›kar›lmas›n›; hatta isteyenlerin din görevlisiyetifltirmek amac›n› tafl›mamakla birlikte "din a¤›rl›kl› liseler"kurabilmesini, böylece vatandafllar›n din e¤itimi ihtiyac›n›nkarfl›lanmas›n› savunuyorlar.Din ö¤reniminin özellefltirilmesi önerisi, Türkiye'deki laikliktart›flmalar›n›n geleneksel saflar›n› altüst ediyor. Bu öneriye hembaz› "laikli¤e duyarl›", hem de "muhafazakâr", hatta "‹slamc›"olarak tan›mlanabilecek kifli ve kurumlar destek veriyor. Türklaikli¤inin daha da liberallefltirilmesini savunanlar›n karfl›s›naysabir baflka grup "laikli¤e duyarl›" ve "muhafazakâr", kifli ve kurumlarç›k›yor. Bu öneriye en sert itirazlar›n baz› muhafazakârlardan

33

gelmesiyse dikkat çekiyor. Bu kifliler, din e¤itimininözellefltirilmesi durumunda, birtak›m radikal unsurlar›n vecemaatlerin denetimi ele geçirebilece¤i uyar›s›nda bulunuyorlar.Esas olarak ‹HL'ne bir dava gibi bakmayan muhafazakâr çevrelertaraf›ndan gelifltirilmifl oldu¤u anlafl›lan seçmeli din dersiönerisini ikinci bölümde, savunanlar ve karfl› ç›kanlar›n sözleriyleaçm›flt›k. Toparlayacak olursak, bu öneride hem din görevlisiyetifltirme, hem de din ö¤retimi talebini giderme ihtiyac› birarada ele al›n›yor.Öneri iki ayak üzerinde yükseliyor: 1) ‹HL'nin esas olarak ilahiyatfakültelerine kaliteli ö¤renci yetifltirecek seçkin okullaradönüfltürülmesi; 2) Din ö¤reniminin örgün e¤itim kurumlar›ncaüstlenilmesi.Öneri sahipleri örgün ö¤renim kurumlar›nda (kimilerine göresadece orta ö¤retimde, kimilerine göre hem ilkö¤retim, hem ortaö¤retimde) seçmeli din dersleri konulmas› durumunda ‹HL'ney›¤›lma olmayaca¤›n› düflünüyorlar. Bu derslerin say›s› ve nelerolmas› gerekti¤inde öneriler farkl›lafl›yor, ama en az iki (Kuran'›nTürkçesi ve Hz. Muhammed'in Hayat› dersleri öne ç›k›yor) dersinö¤rencilerin seçimine sunulmas›nda birlefliliyor.Çal›flmam›z boyunca devletin ilgili birimlerinin ‹HL sorununaçözüm için tek bir noktaya, "seçmeli din dersi" önerisineodakland›klar›n› gözlemifltik. Nitekim, hükümet ve AKPçevreleri, yeni yasal düzenlemesinin yaratt›¤› tepkileri bir nebzedindirebilmek için bu öneriyi "tek çözüm" olarak ülke gündeminetafl›d›lar. Halen genifl bir flekilde tart›fl›lmakta olan bu önerimuhafazakâr olmayan çevrelerde de belli bir destek bulabiliyor,ancak halen afl›lmas› gereken birtak›m sorunlar mevcut:Muhafazakâr kesimler, ‹HL'nin küçülmesini ve bir nevi mesleklisesine dönüflmesini kabul ettikleri için bu öneriyle tavizverdikleri iddias›ndalar, ama seçmeli din derslerinin bütünokullar› birer ‹HL yapaca¤› yolundaki itirazlara da flimdidenkendilerini haz›rl›yorlar. Gerçekten, bu önerinin dindar kesimleriçin bir geri mi, ileri mi ad›m oldu¤u hayli tart›flmal› bir konu.Seçmeli din dersini önerenler böylece ‹HL'ne baflvurununazalaca¤›n› ve böylelikle bu okullar›n kalitesinin yükselece¤inisöylüyorlar. Ancak yeni durumda, ‹HL mezunlar›n›n ilahiyatd›fl›ndaki fakültelere girmelerini engelleyici herhangi bir uygulamaönermemeleri, ‹HL'ne yönelik kuflkular› azaltaca¤›na daha daart›r›yor.Not zorunlulu¤u olan "seçmeli" yerine, not zorunlulu¤u olmayan"iste¤e ba¤l›" din dersi aras›ndaki fark genifl bir flekilde tart›fl›lmay›bekliyor.Öneride "seçmeli din dersi" yerine "seçmeli ‹slam dersi" (hattakimilerine göre ‹slamiyetin sadece bir yorumu) verilmek istendi¤i

34

ileri sürülüp, di¤er dinlerin, hatta mezheplerin durumunun neolaca¤› sorusu ciddi tart›flmalara yol açabilir.Bu noktada Alevilik olgusu k›r›lma noktalar›ndan biri olabilir.Çünkü devletin ilgili bürokrasisi, Alevili¤i, Alevilerin yaflad›¤›gibi de¤il kendilerinin görmek istedi¤i gibi tan›mlamakta ›srarl›lar."Seçmeli" din dersi ülkenin birçok bölgesinde ister istemez "zorunlu"derse dönüflebilir.

Toplumsal Uzlaflma ‹htiyac›

Dün Türkiye'nin bir ‹HL sorunu vard›, bugün de var, bu gidiflleyar›n da olaca¤a benziyor. Çünkü zaten çok çetrefil olan, siyasiçekiflmelerin malzemesi ola ola içinden ç›k›lmas› giderekimkans›zlaflan bir sorunla karfl› karfl›yay›z. Dün ‹HL'nden, "laikli¤eduyarl›" kesimler flikayetçiydi, bugünse "dini duyarl›klar› yüksek"kesimler flikayetçi.Bu k›s›r döngünün k›r›lmas› için, taraflardan her birinin, di¤erinemutlak üstünlük sa¤laman›n yollar›n› aramaktan vazgeçip ortakbir uzlaflma zemini için çal›flmas› gerekiyor. Di¤er bir deyiflle ‹HLsorununun çözümü için birtak›m siyasi mekanizmalar›n iflletilmesigerekiyor. Ama her kesimin kabul edebilece¤i, uygulanabilir vekal›c› çözüm formüllerini gelifltirmede sivil toplumundinamizminden ve uzmanlar›n bilgi ve birikiminden yararlanmagere¤i kaç›n›lmaz.Türkiye'nin önünde bir katsay› deneyimi var: YÖK, sorunukamuoyuna tafl›madan, özellikle de bundan olumsuz olaraketkilenecek kesimlere önceden haber dahi vermeden katsay›farkl›l›¤›n› uygulamaya soktu ve binlerce ö¤renciyi an›nda ma¤duretti. ‹HL'nin önünü kesmek için yap›ld›¤› aflikar olan buuygulamadan en büyük zarar› di¤er meslek liseleri gördü. Çünkü‹HL'ne ülke çap›nda milyonlar sahip ç›kar ve darbenin etkisini birnebze azlat›rken di¤er meslek liseleri kaderleriyle baflbafla kald›.Hükümetse, önce, konuyu kamuoyunda tart›flt›rmadan katsay›y›kald›raca¤›n› ilan etti. Hükümetin alelacele katsay›n› kald›rmas›‹HL sorununun çözülmesini daha da zorlaflt›rmaya adayd›. Çünkükatsay›n›n kald›r›lmas›ndan yana olan çok say›daki kanaat önderive STK temsilcisi de, hükümetin bu konuda temkinli davranmas›,en önemlisi konuyu ‹HL'nde bir reform paketiyle kamuoyunungündemine getirmesi gerekti¤ini vurgulam›flt›.Bu çal›flmay› haz›rlayan kifliler olarak bizde de, bu proje üzerineçal›flmaya bafllad›¤›m›z andan k›sa bir süre sonra katsay›farkl›l›¤›n›n adaletsizlik oldu¤u konusunda bir fikir birli¤i olufltu.Bununla birlikte YÖK Baflkan› Prof. Erdo¤an Teziç'in katsay›ylailgili argümanlar›n›n hiç de yabana at›lmamas› gerekti¤ini, enaz›ndan bu tart›flman›n uzmanlar taraf›ndan, fleffaf bir flekilde

35

bir süre daha sürdürülmesi gerekti¤ini düflündük.Hükümetin, son anda gelifltirdi¤i ve yasalaflt›rd›¤› yeni katsay›düzenlemesi, bir "ara formül" aray›fl› olarak belkide¤erlendirilebilirdi. Ancak birkaç rektör d›fl›nda kimseylegörüflülmeden, sivil toplumun tart›fl›lmas›na aç›lmadan dayat›lanyeni yasa büyük bir tepkiyle karfl›land› ve sonuçta Cumhurbaflkan›taraf›ndan veto edilince donduruldu.

Çözüm Önerileri

Hükümetin katsay›y› ucu ucuna 2004 y›l›n›n ÖSS'sine kadarkald›rmas›, o y›l üniversite s›nav›na girecek meslek lisesiö¤rencilerine belki biraz moral verecekti, ama onlar›n üniversiteyikazanma flans›n› çok da art›rmaya aday de¤ildi. Sonuçta boflubofluna sevinip ÖSS'ye daha da moralsiz girmek durumundakald›lar.Aral›k ay›ndaki AB müzakereleri nedeniyle konunundondurulmufl olmas›, Türkiye'nin ‹HL sorununu çözmek için enaz bir y›l› oldu¤u anlam›na geliyor. Biz de bunu önemli ve mutlakade¤erlendirilmesi gereken bir f›rsat olarak görüp bu süreçtevatandafllar›n, sivil toplum kurulufllar›n›n, siyasi partilerin vedevletin ilgili birimlerinin dikkatine birtak›m de¤erlendirme veçözüm önerileri sunmak istiyoruz. Bunlar hiç kuflkusuz buçal›flmay› haz›rlayan üç kiflinin görüflleridir. Bunlar›, ‹HL sorunuüzerine yapt›¤›m›z çal›flmalardan, ‹HL camias›nda yapt›¤›m›zgörüflmelerden ve toplumun farkl› kesimlerinden derledi¤imizgörüfl ve önerilerden hareketle gelifltirdik:

Genel Yaklafl›mlar

‹HL'nin dünkü ve bugünkü durumlar›n›n herkes için sorunoluflturdu¤u kabul edilmeli;‹HL sorunu, Türk e¤itim sisteminin temel sorunlar›ndan yaln›zcabiri olarak görülmeli, e¤itim sistemimizin yenidenyap›land›r›lmas› ba¤lam›nda ele al›nmal›;‹HL sorununun toplumsal, kültürel, ekonomik, siyasal ve e¤itselboyutlar› bulunuyor. Sorunun çözümü için bütün bu boyutlar birarada ele al›nmal›, herhangi bir boyut ya da boyutlar afl›r› flekildeöne ç›kar›lmamal› veya ihmal edilmemeli;‹HL ile ilgili at›lacak ad›mlar›n sadece ö¤rencileri de¤il çok geniflkitleleri yak›ndan ilgilendirdi¤i ak›ldan ç›kar›lmamal›;‹HL sorunu, mümkün oldu¤u kadar politik tart›flma veçekiflmelerin malzemesi olmaktan ç›kar›lmal›; "28 fiubat sürecininrövanfl›n› alma" veya "AKP hükümetini köfleye s›k›flt›rma" gibiyaklafl›mlardan uzak durulmal›;

36

‹HL ö¤rencileri ve mezunlar›na yönelik küçük düflürücü, suçlay›c›,flüphe uyand›r›c› tav›r ve davran›fllardan uzak durulmal›;‹HL ö¤renci ve mezunlar›, di¤er ö¤retim kurumlar›nda okuyanlarayönelik küçük düflürücü, suçlay›c›, flüphe uyand›r›c› tav›r vedavran›fllardan uzak durmal›;Meslek e¤itimi, din ö¤retimi ve yüksek ö¤retim gibi konularla,bütün bunlara ba¤l› olarak din-devlet-toplum iliflkileriyledo¤rudan ba¤lant›l› oldu¤u için ‹HL sorununda at›lacak herad›mda olabildi¤ince genifl bir toplumsal uzlaflma zemini aranmal›;Bu ba¤lamda baflta Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤› ve baflörtüsü olmaküzere, din-devlet-toplum iliflkisinin di¤er kilit alan ve sorunlar›da masaya yat›r›labilmeli;K›z ö¤rencilerinin ‹HL'ne yönelmeleri bir olumsuzluktan ziyade,bir f›rsat olarak görülebilmeli, burdan hareketle k›zlar›nokullaflmas›nda yeni formüller üzerine düflünülmeli;

Somut Öneriler

‹HL'nin statüsünün bir an önce netlefltirilmesi gerekiyor. Bu amacauygun olarak, Milli E¤itim Bakanl›¤› taraf›ndan, sadece e¤itimbilimcilerin de¤il, sosyal bilimlerin de¤iflik alanlar›ndanuzmanlar›n (bu arada yabanc› uzmanlar›n) da kat›laca¤› flura tipibir giriflim düflünülebilir.San›ld›¤›n›n aksine ‹HL sorununun özünü katsay› düzenlemesioluflturmuyor. En k›sa zamanda ‹HL ile ilgili kapsaml› birçal›flmaya giriflilmeli, katsay› da bunun içinde çözülmeli;Kapsaml› bir çözümün afl›r› gecikme ihtimalinde, katsay› sorunu,YÖK ve ÜAK baflta olmak üzere bu uygulamas›n›n savunucular›n›nargüman ve hassasiyetleri ciddiye al›narak ve onlarla birliktegelifltirilecek bir ara formülle geçici olarak çözülmeli;‹HL, dünkü ve bugünkü konumlar› itibariyle Diyanet ‹flleriBaflkanl›¤›'n›n arzu etti¤i nitelikli kadrolar›n yetifltirilmesineimkan sa¤layam›yor. ‹HL'nin, ‹lahiyat Fakülteleri ile birlikte buperspektifte yeniden yap›land›r›lamas› durumunda Diyanet'inihtiyaç duydu¤u kadrolar› yetifltirmek için yeni aray›fllara gidilmeli;Statüleri ne olursa olsun, ‹HL ile ilgili tart›flmalar daha çok ö¤rencisay›s›yla ilgili olarak ç›kt›, bundan sonra da böyle olaca¤a benziyor.Ö¤renci say›s›n›n fazlal›¤›ndan rahats›z olanlar bunu azaltman›ntek yolu olarak ‹HL'nin kalitesini düflürmeyi görüyorlar. Bununyerine ‹HL'ne baflvurular›, bu okullar›n›n kalitesini art›rarakazaltabilmenin yollar› üzerinde düflünmek gerekiyor;Bu ba¤lamda örgün ö¤renim kurumlar›na seçmeli din dersikonulmas› önerisi dikkat çekiyor. Fakat bu öneri "tek çözüm" olarakdayat›lmamal›; bütün yönleriyle, genifl kesimlerin kat›l›m›ylatart›flmaya aç›lmal›;

37

Bu tart›flmaya farkl› ‹slam yorumu sahiplerinin, gayri müslimlerin,agnostik ve dinsizlerin de kat›l›m› teflvik edilmeli;Seçmeli din dersinin yan›s›ra, ders saatleri d›fl›nda, mesela haftasonlar›, not zorunlulu¤u olmayan ve masraflar› veliler taraf›ndankarfl›lanan iste¤e ba¤l› din dersi seçene¤i de tart›fl›lmal›;‹HL'ne afl›r› yüklenmeyi azaltmak için Kuran kurslar›n›n yenidenyap›land›r›lmas› gündeme al›nmal›;Devletin din e¤itiminden çekilmesi, bu amaca uygun olarakAnayasa'n›n de¤ifltirilmesi ve gerekli yasal düzenlemelerinyap›lmas› önerisi kamuoyunun gündemine tafl›nabilmelidir.

‹HL sorununun çözümü için üç olgunun göz önünde bulundurmakgerekiyor: Toplumun din ö¤retimi talebinin karfl›lanmas›; dingörevlilerinin e¤itilmesi; Türkiye'nin asla vazgeçemeyece¤i laiklikilkesi.Son tart›flmalar›n ›fl›¤›nda, toplumun din e¤itim ihtiyac›n›n baflkakanallardan karfl›lanarak ‹HL'nin üzerindeki yükün azalt›lmas›ve bu okullar›n, belki adlar› da de¤ifltirilerek, esas olarak ilahiyatfakültelerine ve dolay›s›yla Diyanet'e nitelikli kadrolar yetifltirenseçkin e¤itim kurumlar›na dönüfltürülmesi yaklafl›m›n›n gidereköne ç›kt›¤› görülüyor.‹ster bu yaklafl›m, ister bir baflkas› olsun, ‹HL sorununu, toplumuntüm kesimleri taraf›ndan kabul edilebilir, uygulanabilir ve kal›c›bir flekilde çözmede vatandafllara ve sivil toplum örgütlerine büyükgörevler düflüyor. Önümüzdeki bir y›lda, toplumun farkl› kesimleri‹HL olgusunu bir sorun olarak görür, bu sorun hakk›ndakiefsanelere s›rt›n› dönüp gerçeklerden hareket eder ve en önemlisibunun çözümü için toplumsal mutabakat arar ve bu u¤urdabirtak›m tavizler vermeyi de kabullenirse Türkiye bu sorunukolayl›kla çözebilir.

38

SUMMARY

Introduction

The relationship between state and religion has proved to be anunrelenting problem in the establishment and ongoing survivalof Turkish democracy. This question has manifested itself in anumber of different policy issues, including the framing of officialdiscourse. Most recently the place of Imam Hatip schools withinTurkish society has once again reignited the debate on religionand state. In order to provide incite into the question of ImamHatip schools, on January 1, 2004, TESEV (Turkish Economic andSocial Studies Foundation) undertook a project entitled "ImamHatip High Schools: Legends and Realities". The aim of the projectwas to expose realities shadowed by the legends surrounding thedebate around such schools. With this aim in mind, the researchseeks a solution that appeases the demands of all segments ofsociety. "Imam Hatip High Schools: Legends and Realities" is aculmination of both fieldwork and study of relevant literature.

A Historical Overview

In order to study the role and place Imam Hatip schools play inTurkish society, it is important to trace their development and thecontroversies that they are associated.

The Ottoman PeriodDuring the Ottoman Empire, a key objective of education was toraise 'good Muslims'. Thus there was a need for Islamic clerics,which was sustained through Islamic Theology Schools, calledmedreses. However the early 19th Century witnessed areorganization of the education system in order to achieve theEmpire's Westernization/Modernization objectives. The Tanzimatreforms of 1839 introduced a dual education system. The systemwas divided into two distinct categories: education based on themethods of religion: S›byan Mekteps (primary schools) andMedreses (universities); and secondly a more Western styleeducation was offered, in fields such as engineering, medicineand the military. The subsequent unification of Medresetü-lHimmeti ve Hutaba (Schools for Education of Islamic Clerics)and Medresetü-l Vaizin (Schools for Preachers) in 1913, witnessesthe tangible origins of today's Imam Hatip high schools.

39

The Early Republican Period (1924-1950)The educational reforms enacted during this period were part ofthe larger nation-state building and modernization effortsundertaken by Atatürk's government, and contributed to the goalof undermining the role of religion in society and its influenceon education. In 1924 the Tevhid-Tedrisat (Law of Unification ofEducational Instruction) was passed, replacing existing pluralistmodes of education with a secular, centralist and nationalisteducation system. The new law regulated existing forms ofschooling and placed all educational institutions under the controlof the Ministry of National Education. This was not only a rejectionof the traditionalism associated with medreses, but it also asserteda centralist, modernist, national education system under theguidance of rationalism and scientism, designed to establish a newnation with a new identity and a new unified morality. In additionto the education reforms, the education of religion also remaineda critical issue. Although secularists perceived the education ofreligion as a private endeavor, religious education continued tosurvive under the new regime. A Faculty of Theology at theDarülfünun (Istanbul University), special schools for trainingimams and hatips (ministers and preachers) were opened by thenew Ministry of National Education. However, in 1933 the Facultyof Theology was abolished and Imam Hatip schools werediscontinued due to a lack of student interest.

Imam Hatip Courses (1949-1951)The early Republican reformers were not without criticism.Critiques of the strict secularist nature of the education policy ofthe Republican People's Party were placated in 1948 by thereinstatement of religious education in public schools. Such reformsincluded the offering of ten-month Imam Hatip courses to juniorhigh school graduates as well as the establishment of a Faculty ofTheology at the University of Ankara in 1949.

Imam Hatip Schools (1951-72)The establishment of Imam Hatip schools as we recognise themtoday remained controversial and incomplete until the 1970s. Thefirst steps began in 1951 under the Democrat Party government,which set up seven special secondary schools (Imam Hatip Okullar›)for the training of imams and hatips. In addition, in 1959 IslamicInstitutes were opened for graduates of Imam Hatip schools.However, following the coup d'etat in 1960, Imam Hatip schoolsencountered the threat of closure. Following the return to civillianpolitics and the introduction of the new constitution in 1961,graduates of Imam Hatip schools could only enroll in university

40

programmes if they had passed courses offered at secular schools. During the premiership of Süleyman Demirel however, theentrance of graduates of Imam Hatip schools to university withoutany such strigent requirements was enrishned in law.

The place of Imam Hatip schools and the opportunities given tograduates remained a controversial issue. The military coup in 1970introduced two key reforms: firstly junior high Imam Hatip schoolswere abolished, and in 1973 Imam Hatip schools were renamed asImam Hatip high schools. Under the subsequent National EducationBasic Law, Imam Hatip schools were defined as vocational schools,where students were to trained as preaches and ministers or preparedfor higher education. The choices open to graduates continued toignite fierce debate. The draft law prepared by Nihat Erim's (thethen prime-minister)administration limited the options availableto graduates of Imam Hatip schools, restricting them to enrollmentat Departments of Theology. However under the leadership ofPrime Minister Naim Talu, the options available to graduates wereincreased to the equivalent of graduates of literature departmentsat public high schools. This was an important turning point in thedebate in favor of Imam Hatip high schools.

Imam Hatip High Schools (1973-1980)Initially, Imam Hatip schools grew slowly, but their numbersexpanded rapidly to 334 during the 1970s. The coalition governmentof 1974, established by the RPP (Republican People's Party) andthe NSP (National Salvation Party), committed to reopen juniorhigh schools and giving the right of entry to university throughexamination. 230 new Imam Hatip high schools were opened ina period of nearly four years. The expansion in religious educationoverseen by the Democrat Party was unparalleled, approached inmagnitude only by the Nationalist Front governments in powerbetween 1965 and 1971. During the 1974-75 school year the numberof students attending to the Imam Hatip high schools grew to48,895. This number subsequently grew to 200,300 by 1980-81. Inaddition, females gained the right of entry to Imam Hatip highschools in 1976. Although the establishment of new Imam Hatiphigh schools was prohibited, 262 new Imam Hatip schools wereopened between 1973 and 1977. The proliferation of Imam Hatiphigh schools is often cited as the effect of the National SalvationParty's membership of a number of coalitions with NationalistFront governments.

41

Post 1980...The coup d'etat of September 12, 1980 is a critical turning pointin the history of Turkey and also for the history of ‹mam-Hatiphigh schools. Under military governance, graduates of ImamHatip high schools gained the right of entry to all universitydepartments. In 1985, two new Imam Hatip high schools opened,one in Tunceli, despite of the so-called ethnic structure of theregion, and the other in Beykoz as an Anatolian Imam Hatip HighSchool, with the aim of contributing to the education of childrenof families who work abroad. Although the number of ImamHatip high schools had not increased since, the number of studentsattending Imam Hatip high schools has increased by 45%. This ispartly due to the improvement in the quality of Imam Hatip highschools and the education offered at such schools. However, theintroduction of eight years of compulsory education in 1997 hasseen a sudden decline in the popularity of Imam Hatip schools.

Numbers of Imam Hatip high school students by years

42

0

50

100

150

200

250

300

350

400

Years

1971-1972

1972-1973

1973-1974

1974-1975

1975-1976

1976-1977

1977-1978

1978-1979

1979-1980

1980-1981

Number of Imam Hatip High Schools(Junior High Schools) 1971-1981

Nu

mb

er o

f sc

hoo

ls

Number of Students (Junior and Senior Schools)

Nu

mb

er o

f st

ud

ents

600000

500000

400000

300000

200000

100000

0

1982-1983

1984-1985

1986-1987

1988-1989

1990-1991

1992-1993

1994-1995

1996-1997

1998-1999

2000-2001

2002-2003

Years

The Proliferation of Imam Hatip High schoolsDuring the education year of 1973-74, the total number of ImamHatip students was 34,570; in 1997 this number had sharplyincreased to reach 511,502. Alongside this massive increase inpopularity, the number of schools also increased. The number ofImam Hatip junior high schools reached 601 and senior highschools 402. The increase in both student and school numberscan be attributed to factors including the commitment of peopleto religion, dormitory facilities, scholarships, the admittance offemales and an increase in demand for religious education.

The Majority of Imam Hatip High schools and their dormitorieswere constructed and furnished through donations fromconservative segments of society. 65% of Imam Hatip high schoolsand approximately half of the dormitories have been built withoutstate assistance.

Financial aid, in the form of scholarships, makes Imam Hatipschools more attractive, particularly for lower income familiesand rural communities. The following table shows the fact thatthe available funding for scholarships has increased, allowingfor more students to enroll.

43

By state 38

By cooperation of state and people 77

Temporarily reserved buildings, property of National Treasury 22

By associations, foundations and other institutions 263

Total 400

Construction of Imam Hatip High Schools

Source: Ministry of National Education (MNE), Coordination of Research and Planning Commitee (CRPC), revealed by, Ünsür, 1995, p. 149.

By state 35

By cooperation of state and people 28

By associations, foundations and other institutions 58

Total 121

Constructions of Dormitories(Only for students of Imam Hatip High Schools)

Source: MNE, CRPC, revealed by, Ünsür, 1995, p. 150.

As aforementioned, one possible factor in the rise in attendanceof Imam Hatip schools is the rise in demand for religious education.Research suggests that between the years of 1993 and 2000,prospective students registered at Imam Hatip high schoolsprimarily to receive religious tutoring alongside a more generaleducation1. In addition, research shows enrollment at Imam Hatiphigh schools was based solely on the student's decision.

The third proposed factor in the rise in popularity of Imam Hatipschools is the admission of female students in 1976. By 1998, almost100,000 females attended Imam Hatip high schools, making upalmost half of all students. This statistic is particularly revealingbecause women are not eligible to become either imams or hatips,suggesting that study was carried out on religious grounds rather

44

Numbers of Students who won a scholarship

INSTITUTIONS OF INSTRUCTION 1991-92 1992-93 1993-94 1994-95 1995-96 1996-97

Primary Education 5000 6981 10417 12307 31348 27881

Secondary Education 6500 8291 12220 11826 27128 22724

Vocational Education for Males 1830 1550 2404 2449 6750 5888

Vocational education for Females 600 477 707 826 2339 1966

Education of Trade and Tourism 1340 932 1399 1386 3554 3290

Training Education 50 57 131 147 445 296

Institutions for Religious Education 3100 1700 2702 3312 9854 7416

Private education, guidance etc. 71 12 15 20 25 35

Office of Health Affairs 10 X 5 5 5 8

Total 18501 20000 30000 32278 81448 69504

Source: Ministry of National Education (MNE), Coordination of Research and Planning Commitee (CRPC), revealed by Sarpkaya, 1998, p. 84.

Dormitories for Students

Primary Education 169 84574 6717198

Secondary Education 216 43761 1426371

Vocational Schools for Males 102 18261 390806

Vocational Schools for Females 24 3017 98617

Education for Trade and Tourism 20 2010 224489

Education for Training 68 15943 21370

Institutions For Religious Education 291 41398 511502

Private Education and Guidance. 50 7502 272

Private Education 94 12826 2266

Total 1034 229292 9392891

Source: MNE Information about Education, p.56, rev. by. Sarpkaya, 1998, p.85

INSTITUTIONS FORINSTRUCTION

NUMBERS OF THEDORMITORIES

CAPACITY OFDORMITORIES

TOTAL NUMBER OFSTUDENTS

1 Suat Cebeci, Imam Hatip Liselerinden Mezun Olanlar›n Yöneliflleri ve Sebepleri (1993), Türkmen (1998), Ünlü (1998), Altunsaray (2000).

than for vocational reasons. In addition, as Table 5 illustrates,female students have tended to exhibit more liberal opinions,morals and beliefs in comparison to their male counterparts. Table6 furthers this point by comparing female Imam Hatip graduatesto female graduates of other high schools. Interestingly, femalegraduates of Imam Hatip schools appear to hold more modernvalues concerning female employment than their counterpartsfrom vocational schools.

45

Numbers of Female-Male Students of Imam Hatip HighSchools after 1990

1990-1991 76898 23789 100687 23,63

1991-1992 86450 32835 119285 27,53

1992-1993 99160 43202 142362 30,35

1993-1994 109262 53061 162323 32,69

1994-1995 107999 59183 167182 35,4

1995-1996 113247 70394 183641 38,33

1996-1997 106187 74185 180372 41,13

1997-1998 98430 79616 178046 44,72

1998-1999 100021 92765 192786 48,11

1999-2000 66776 67448 134224 50,25

2000-2001 46906 44714 91620 48,8

2001-2002 38719 32864 71583 45,91

2002-2003 38987 25547 64534 39,59

2003-2004 49336 35562 84898 41,89

Source: Centre for Religious Education

EDUCATION YEAR MALE FEMALE TOTAL PROPORTION OF FEMALESTUDENTS

Number of Female students in years

Years

Nu

mb

er o

f F

emal

e S

tud

ents

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

70000

80000

90000

100000

2003-2004

1990-1991

1991-1992

1992-1993

1993-1994

1994-1995

2000-2001

2001-2002

1995-1996

1996-1997

1997-1998

1998-1999

1999-2000

2002-2003

Debates over Choices of Imam Hatip Graduates in UniversityEntrance ExamsThe debate over the status of Imam Hatip high schools coincideswith the debate over the options available to graduates of ImamHatip schools. Secularists argue that graduates of Imam Hatipschools should be limited in their choice of further study, as ImamHatip schools are the potential bulwarks of radical Islamism. Thefirst serious objection to the free choice of Imam Hatip graduatescame from TÜSIAD (Turkish Industrialists and Businessmen'sAssociation). According to their research conducted in 1988,approximately %32 of graduates of Imam Hatip schools pickedfaculties of law as their first choice in university entrance exams,proving more popular than religious based alternatives. The reportconcluded that, due to fundamental differences in theirupbringing, Imam Hatip graduates were rendered unsuitable forpublic office. Thus the report called for a limiting of the choicesof university courses available to graduates. The report hadsignificant repercussions. Whilst the report triggered debate overthe status of Imam Hatip graduates, politicians tended not toagree with TÜSIAD's position. For example, the then Minister ofNational Education, Avni Akyol, criticised the report in termsof human rights, claiming such proposals undermined the

46

STATEMENTS Females% Males%

Women should work 84,4 19,3

Women can share their ideas with men 66,2 24,4

Women should share their ideas only with their husbands 15,6 60,2

It is unnecessary that women have a profession 3,1 22,2

Women should be veiled 90,7 89,8

Women can travel independently 57,8 15,9

Women are belonged to their home 27,6 83

Perspectives of Imam Hatip Students on Women's Issue*

Source: Coflkun, 1999, p. 98.

* This Table shows the percentages of participants who respond the statement as "Agree" or "Strongly agree".

Comparative Perspectives on Women's Participation inWorking Life*

Source: Coflkun, 1999 p.82

*This Table shows percentages of the participants who respond the statement

AnatolianHigh School

GeneralHigh School

VocationalSchools for

Industry

Women should work 94,5 90,6 94,1 65,6 96 50,1 95,5 89 84,8 19,3 90 69,3

It is unnecessary for women to x 3,2 3,6 6,6 1,3 15,5 1,5 3,6 3 21,6 2,1 6,9have a job

Women should be at home 9,7 21,9 14,4 40,7 43,5 59,6 6 20,7 27,2 82,6 17,5 33,9

Private HighSchools

Imam HatipHigh

Schools

PrivateSchools ofCommunity

F M F M F M F M F M F M

principle of equal opportunity in education.

Further research conducted by Prof. Suat Cebeci in 1993,investigated the choices of Imam Hatip graduates for the years1986, 1987 and 1988. Cebeci found that faculties of theology werethe most popular, whereas only 3.6% of graduates chose law and2.4% chose political science.

In 1999, the reclassification of Imam Hatip schools as "vocationalschools" meant that, although more options had been madeavailable to graduates, attaining places at prestigious universitycourses became more difficult. This is primarily because vocationalschool graduates are liable to a coefficient which lessens theirachievement at university entrance exams. As a vocational schoolthe coefficient employed for Imam Hatip schools is far less thanthe coeff›cient employed by general high schools. In addition,the expansion of compulsory education from five to eight yearsin 1997 dented the popularity of Imam Hatip schools. Not onlydid this cause considerable tension, but it also meant that, followingthe introduction of the coefficient factor in 1998, numbers ofgraduates attending law, political science and education coursesdeclined dramatically. In defense of the secularist side of theargument however, it appears that Imam Hatip graduates tend todo less well in university entrance exams than many of their peers.As figure 4 illustrates, Imam Hatip graduates achieve amongstthe lowest grades of all high school graduates, well below studentsgraduating from science, private and Anatolian high schools.

47

Numbers of Graduates of Imam Hatip High Schoolsregistered to Faculties of Universities

Source: Mehmet Gündem, "Imam Hatiplerin Dünü, Bugünü"

*There was no differentiated implementation of the coefficient factor.

Years Law PoliticalScience

1998* 232 277 3.285 322 1.420

1999 54 97 315 669 1.324

2000 96 149 639 778 1.254

2001 82 93 541 785 917

2002 91 70 374 603 685

Instruction Training forEducation of

Religion and Ethics

Theology

In Conclusion...The debate over the place of Imam Hatip schools in Turkish societyremains controversial and unresolved. In order for the debate tobe quashed and thus resolved, a solution must account for allopinions of society and build some sort of consensus. This reporttries to expose the realities of the situation, hopefully helping toreach the desired resolution. This report has been prepared throughboth field work and the consultation of previous literature andstudies on the issue. TESEV went to six Imam Hatip high schools(two in Istanbul, and one in Adana, Samsun, Diyarbak›r andErzurum), and interviewed 59 students (30 female, 29 male), 13teachers, eight administrators, 38 graduates and 24 parents. Ourfindings can be summarized as follows:

Coefficient factor: The participants emphasized the unfairapplication of the coefficient factor in university entrance exams.This problem should be eliminated.Quantitative problem: Since graduates of Imam Hatip high schoolshave little chance of entering the university course of their choice,the number of students registering has fallen year on year. Muchof the capacity of Imam Hatip schools is left unused.Qualitative problem: Students who have little concern withcontinuing their education, have, convinced through fellowshipfacilities, tended to register to Imam Hatip high schools. Thissituation has a negative effect on the profile of students attendingImam Hatip schools. Parents have tended to register their moreacademically able children to general high schools and registeredtheir relatively less talented children to Imam Hatip high schools.In this respect many students attending Imam Hatip high schoolsare unmotivated and lack interest, which in turn reflects on theschools themselves.

48

Proportion of Achievement in University Entrance Exam

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

General High SchoolHigh School of ScienceVocational High School for Industry

Anatolian High SchoolVocational High School for Trade

Private High SchoolImam Hatip High School

0

10

20

30

40

50

60

70

80

%

Female students and veiling: One of the more interesting findingsof our research is the difference between the origin of female andmale students. Male students are mostly from rural regions of thecountry, whereas female students tend to reside in urban areas.Female students' preferences are linked to the freedom to coverthemselves (I.e. wear a veil) in Imam Hatip high schools. We askedfemale students whether they went to another high school, theiranswer was invariable negative.Confusion over the status of Imam Hatip students: Administratorsof Imam Hatip high schools insisted on the fact that nobodyregisters to Imam Hatip schools solely to be an imam (minister)nor hatip (preacher). This is in direct contradiction to the statusof Imam Hatip schools as vocational.Attendance at Imam Hatip schools: The majority of studentsinterviewed, point out that being a student of an Imam Hatipschool is their choice. Parents also emphasized the importance ofreligious education running alongside a positivist education.Parents argued that when attending Imam Hatip schools, theirchildren gained a more rounded education, essential, in their view,in creating sound citizens.Training Islamic Clerics: Our findings also show that there is aconsensus in the inefficiency of Imam Hatip schools in trainingIslamic Clerics. Indeed, the majority of graduates believed theywere not qualified to become a cleric. In addition, none of theinterviewees stated that they had wanted to become a cleric.Perceptions of Imam Hatip schools: TESEV did not meet anystudent who regrets enrollment at an Imam Hatip school. Thefreedom to veil, receiving religious education as well as theinstruction offered by general high schools, good relations withfriends, instructors and administrators, and being isolated fromdetrimental habits made Imam Hatip schools attractive to attendees.Being Imam Hatip school oriented: The majority of participantswere positive towards their association with an Imam Hatip school.They insisted that any person graduating from an Imam Hatipschool was in no way to be considered a "terrorist, thief or immoral".In addition participants rarely complained about negativeprejudices associated with Imam Hatip schools.Networks of Solidarity: Despite public opinion suggesting to thecontrary, connections between graduates, particularly in largeurban areas, tend to be fairly weak.Imam Hatip community's perceptions of society: TESEV observedthat students, instructors, administrators and graduates of ImamHatip schools exhibit suspicions concerning the rest of society.They define Imam Hatip high schools as purified places. Negativeperceptions about other high schools were mostly observed amongst

49

parents of female students of Imam Hatip high schools.Concern of state and society towards Imam Hatip schools: Themajority of participants emphasized that society does not supportImam Hatip students as they did previously. Most of the studentsbelieve that they are isolated and stigmatized. Graduatesacknowledged the state's treatment of them, but they did notexpress their reaction in a resentful manner.The AKP (Adalet ve Kalk›nma Partisi - Justice and DevelopmentParty) and expectations: TESEV observed that the establishmentof the AKP government had triggered expectations of a resolutionto the problem of Imam Hatip schools. Three approaches to theissue were apparent in TESEV's research; the problem will besolved, calm optimism or the issue needs considerable time.Personal Expectations: Most of the students want to attenduniversity. If the problem of the coefficient factor remainsunresolved, students tended to aim to attend Faculties of Theology.Female students tended to be more enthusiastic about universityenrollment in comparison to male students. In addition most ofthe respondents felt the coefficient factor issue would be resolved.The future of Imam Hatip schools: Again, the problem of thecoefficient factor remained a key issue. Although the majority ofparticipants acknowledged that the golden age of Imam Hatipschools had ended, due in part to the coefficient factor, they stressedtheir continuing importance in society. Unregulated religiouseducation, they felt, could be chaotic and potentially dangerous.Participants also felt that if the coefficient factor were to beremoved, demand for religious education would increase.Elective Courses for the education of religion: Participants wereasked if the demand for Imam Hatip schools would decline if theKoran and Hadis (Mohammed's traditions) were to be added tothe syllabi of general high schools. Most participants respondedby reiterating that their chosen schooling would not change,although the addition of Islamic based courses at general highschools was felt to be a good idea. Indeed instructors, administratorsand parents have pointed out that this would be a good solution.In addition, according to Imam Hatip school administrators ifelective courses for the education of religion were to enter thesyllabi of general high schools then Imam Hatip schools wouldbe perceived as schools for the education of Islamic clerics.

Today the place of Imam Hatip schools remains precarious. Studentnumbers are decreasing and the standard of education offered islargely inadequate when compared to alternatives. The AKP hadpromised to address the issue. The draft Education Bill aimed toresolve the problem of the coefficient factor, but, in TESEV's

50

opinion, it would have done little to solve the problem merelyappease it. This attempt in turn triggered the Higher EducationBoard and scholars to uphold Turkey's secular nature. The goal ofEU membership has also turned the majority of Turkey's mediaagainst such perceived pro-Islamic reform. As a result, thegovernment's draft education reform bill was vetoed. Indeed, theframing of the arguments involved narrows the debate, whereaswider analysis is needed.

Included in TESEV's field work, the views and opinions of differentsegments of society were accounted for. TESEV consulted 12 NGOs,three education unions, three scientists studying educationalsciences, 11 social scientists, 18 journalists, three Imam Hatiporiented deputies from the AKP and 3 Imam Hatip orienteddeputies from the CHP (Republican People's Party) and sixbureaucrats for their proposals of solution. Those interviewed alsoaddressed similar arguments to those listed above. However, twokey questions underlined all enquiries.

• What is the function of Imam Hatip schools?• What should the function of Imam Hatip schools be?

The mainstream debate over Imam Hatip schools surroundingthe obscurity of their status, points towards the first question. AreImam Hatip schools for training Islamic clerics or the educationof religion? Are Imam Hatip high schools vocational schools oralternatives to general high schools? In other words the differencebetween Imam Hatip schools and general high schools remainsunclear and unspecified. Those who advocate that Imam Hatipschools are for the training of Islamic clerics, assert that thenumber of schools should be limited and female students shouldbe prohibited from entry. On the other hand, parents with studentsenrolled in Imam Hatip schools suggest that the schools are notvocational and should aim towards the raising of upstandingMuslim citizens.

In accordance with the second question; the education of religionis also an extremely complicated issue. Those in favor of the statusquo insist that the state is not required to provide religiouseducation, and those wishing to obtain it should do so extra-curricularly. Another proposition is to undertake religiouseducation through elective courses. The function of Imam Hatipschools can thus be determined as vocational and the educationof religion can be sustained through elective courses in generalhigh schools. This proposition is still being discussed, although

51

worries exist over the dominance of Sunnis in religious educationof this type.

RecommendationsAs it is stated throughout the report, the contemporary debateover Imam Hatip schools is especially significant as Turkey standson the cusp of EU negotiations. Today the question of Imam Hatipschools not only addresses problems with Turkey's educationalsystem but also has social, cultural, economical and politicaldimensions, hence the need for a consensual solution that accountsfor all segments of society and takes into account the relationshipbetween state and society within Turkey. As aforementioned oneof the purposes of this research was to contribute to a potentialsolution and trigger the debate within the framework of thedemocratization process in Turkey. Therefore the following pointsshould be understood as suggestions based upon TESEV's research.

1. The status of Imam Hatip schools should be clarified. Inaccordance with this, the Ministry of National Education shouldorganize a forum of experts from both education and the socialsciences to discuss the matter.

2. The question of Imam Hatip schools could not be reduced tothe problem of the coefficient factor. Any solution should beformulated after broader analysis. But considering the urgencyof a need for a solution to the problem of the coefficient factora transitory formulation should be elaborated together withthe Higher Education Board and the Council of Universitiesfor eliminating any undue inequality stemming from thecoefficient factor.

3. The syllabi and educational efficiency of Imam Hatip schoolsshould be reconsidered.

4. The proposition of elective courses should be debated by allsegments of society including non-Muslims, people fromdifferent sects of Islam, agnostics and atheists. Apart fromelective courses, the proposition of non-obligatory courses forthe education of religion should be debated.

5. Koran courses should be reconstructed and re-modified.6. De-regulating state control over education of religion and

allowing for the religious communities to take up this functionshould be publicly debated.

7. The question of Imam Hatip schools should be solved throughacknowledgement of the following facts; satisfaction of thedemand for education of religion, training of clergies and theprinciple of secularism.

52

BÖLÜM I

L‹TERATÜR TARAMA

‹HL'nin dünü ve bugünü üzerine derinlikli bilgiler içeren "LiteratürTarama Raporu" için yaklafl›k 50 gün çal›fl›ld›. Ortaya ç›kan metinfiubat 2004 sonlar›nda www.tesev.org.tr'de yay›nland›. Gelenelefltiriler ve yeni bulgular ›fl›¤›nda güncellefltirildi.Bu aflamada ‹HL'ler üzerine haz›rlanm›fl makale ve kitaplar›nönemli bir bölümünden istifade edildi. Türkiye üniversitelerindeyap›lm›fl befl yüksek lisans, ABD üniversitelerinde yap›lm›fl ikidoktora tezi edinilip incelendi. Konuyla ilgili resmi mevzuat›ntaranmas›n›n yan› s›ra Milli E¤itim Bakanl›¤›, YÖK, ÖSYM veDiyanet ‹flleri Baflkanl›¤›'ndan gerekli birtak›m istatistikler teminedildi.

Referanslarla ilgili not

Bu çal›flmada ‹mam Hatip Liseleri ile ilgili Türkiye üniversitelerindeyap›lm›fl befl yüksek lisans tezinde yer alan ‹HL ö¤rencileri ileyap›lm›fl anketlerin sonuçlar›ndan genifl olarak yararlan›lm›flt›r.Bu tezleri haz›rlan›fl tarihlerine göre flöyle s›ralayabiliriz:

1- Ruhi Sarpkaya taraf›ndan Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk‹lkeleri ve ‹nk›lap Tarihi Enstitüsü için yap›lan "Atatürk'ün E¤itimPolitikas›'nda Tevhid-i Tedrisat›n Yeri ve 1950 Sonras›Uygulamalar›n Sonuçlar›" bafll›kl› yüksek lisans tezi. Tez dan›flman›,Doç. Dr. Bayram Bayraktar. Araflt›rma, 1997-1998 y›l›nda Manisaili Merkez ilçe ve Turgutlu ilçesindeki ‹HL'de okuyan son s›n›fö¤rencileri ile yap›ld›. Anketleri 183 ‹HL ö¤rencisi yan›tlad›. Buaraflt›rma bundan sonra metinde "Sarpkaya 1998" olarak an›lacakt›r.

2-Emine Türkmen (Gül) taraf›ndan Uluda¤ Üniversitesi SosyalBilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dal› DinE¤itim Bilim Dal› için yap›lan "‹mam Hatip Lisesi Ö¤rencilerininBeklenti ve Sorunlar›" bafll›kl› yüksek lisans tezi. Tez dan›flman›Yrd. Doç. Dr. Akif K›lavuz. Araflt›rmada, Bursa Merkez, Gemlik,Mudanya, Orhangazi, Keles, Karacabey, Mustafakemalpafla,Orhaneli ve Yeniflehir ‹HL'de ö¤renim gören 500 ö¤renciye çeflitlikonularda sorular yöneltildi. Anket 1993-1994 ö¤retim y›l›ndaDers Geçme ve Kredi Sistemine ba¤l› 6. dönem ve klasik sistemin7. s›n›flar›nda ö¤renim gören ö¤rencilerle yap›ld›. Bu araflt›rmabu metinde "Türkmen (Gül) 1998" olarak an›lacakt›r.

53

1

3-Y›ld›z Ünlü taraf›ndan Uluda¤ Üniversitesi Sosyal BilimlerEnstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dal› Din E¤itimBilim Dal› için yap›lan "‹mam Hatip Ö¤rencilerinin Beklenti veSorunlar›" bafll›kl› yüksek lisans tezi. Tez dan›flman› Yrd. Doç. Dr.Mustafa Öcal. Araflt›rmada, Bursa ‹HL, Nilüfer ‹HL, BursaAnadolu ‹HL ile Gemlik, ‹negöl, ‹znik, Karacabey, Keles, MustafaKemal Pafla, Mudanya, Orhaneli, Orhangazi ve Yeniflehirilçelerindeki ‹HL'de ö¤renim gören 565 ö¤renciye çeflitli konulardasorular yöneltildi. Anket 1995-1996 y›l›nda ö¤renim gören 3. s›n›fö¤rencileri ile yap›ld›. Bu çal›flma bundan sonra metinde "Ünlü1999" olarak adland›r›lacakt›r.

4-Mustafa Kemal Coflkun taraf›ndan Ortado¤u Teknik ÜniversitesiSosyoloji Bölümü için haz›rlanan "Comparative Study of SecondarySchools in Turkey, Example of ‹mam Hatip Schools" bafll›kl› yükseklisans tezi. Tez dan›flman› Prof. Dr. Bahattin Akflit. Araflt›rmadaAnkara'daki farkl› tipteki 19 ayr› okul ö¤rencilerine sorular soruldu.Bu okullar: üç normal lise, üç ‹HL, dört Endüstri Meslek Lisesi,iki özel lise, 5 özel "cemaat" lisesi ve iki Anadolu Lisesi. Anket 1997-1998 ö¤retim y›l›nda 1600 ö¤renci ile gerçeklefltirildi. Bu çal›flmabu metinde "Coflkun 1999" olarak an›lacakt›r.

5-Musa Altunsaray taraf›ndan Ankara Üniversitesi Sosyal BilimlerEnstitüsü E¤itim Yönetimi ve Planlamas› Ana Bilim Dal› içinhaz›rlanan ‹mam Hatip Liselerine Talebi Etkileyen Etmenler(Ankara ‹li Örne¤i) bafll›kl› yüksek lisans tezi. Tez dan›flman› Doç.Dr. Kas›m Karakütük. Araflt›rma 1998-1999 ö¤retim y›l›ndakibirinci s›n›f ö¤rencilerine uyguland›. Ankara'daki 7 ‹HL'de (Tevfik‹leri ‹HL, Demetevler ‹HL, Keçiören ‹HL, Mamak ‹HL, Sincan‹HL, Gölbafl› ‹HL, Solfasol ‹HL) toplam 379 ö¤renciye çeflitlikonularda sorular soruldu. Bu araflt›rma bundan sonra metinde"Altunsaray 2000" olarak an›lacakt›r.

1.1 Bugüne Nas›l Gelindi?

Din adamlar› yetifltirmeye yönelik okullar cumhuriyet ile birlikteTürkiye'nin gündemine girdi. En son olarak ‹mam Hatip Liseleriad›n› alan bu okullar hep birtak›m tart›flmalara yol açt›.Çocuklar›na hem pozitif bilimleri, hem de ‹slam dininin esaslar›n›ve ilmihal bilgilerini ö¤retmek isteyen muhafazakâr ailelerin k›sasürede benimseyip sahiplendi¤i ‹HL'nin, özellikle 1970'li y›llardanitibaren gösterdi¤i h›zl› geliflim, laikli¤e duyarl› kesimleriendiflelendirdi.Bu geliflimde birçok faktör etkili oldu. Bunlar›n baz›lar›n› flöyles›ralayabiliriz:

54

Ailelerin çocuklar›n› "dinlerini

unutmas›nlar" diye ‹HL'ne

gönderirken, bu okul mezunlar›n›n

büyük bir k›sm› din hizmetleri

alan›nda görev almak yerine -zaten

say›lar› bu konudaki ihtiyaçtan hayli

fazlayd›- baflka mesleklere yöneldiler.

Dindar vatandafllar›n ‹HL binalar› için arsa ba¤›fllamas›, inflaatlar›üstlenmesi ve okullar›n tefriflat›n› yapmas›;K›z ö¤rencilerin de bir aflamadan sonra ‹HL'ne kabul edilmesi vekimi durumlarda örtülü bir flekilde erkeklerle kar›flmadanokuyabilmelerine göz yumulmas›;Farkl› hükümetlerin oy hesab›yla ‹HL'nin aç›lmas›n› teflviketmesi, bütçelerini art›rmas› ve statülerini iyilefltirmesi;Buna ba¤l› olarak ‹HL mezunlar›na kademeli olarak da olsa,istedikleri yüksek ö¤renim kurumlar›n› tercih hakk› sa¤lanmas›;‹HL ö¤rencilerine, vatandafllar›n da genifl katk›lar›yla bursve pansiyon konular›nda genifl imkanlar sa¤lanmas›;‹HL mensuplar›n›n "‹mam Hatiplilik" ruhuyla kendi aralar›ndadayan›flma a¤lar› gelifltirmeleri ve ‹HL'nin nicelik ve nitelikaç›s›ndan güçlendirilmesi için etkinlik göstermeleri.Bütün bu ve benzeri olgular sonucunda yüz binlerce ö¤renci buokullara yöneldi ve böylelikle ‹HL ö¤rencilerinin tümortaö¤renime oran› yüzde 10'a kadar ulaflt›. Bu nedenle ‹HL baz›çevreler ve uzmanlar taraf›ndan "paralel", hatta "alternatif"ortaö¤renim kurumlar› olarak nitelenir oldu. Bu arada baz›lar›n›n"Anadolu lisesi" statüsü kazanmas› ile ‹HL'nin ülke çap›ndakibaflar› oran› k›smi olarak yükseldi.Ailelerin çocuklar›n› "dinlerini unutmas›nlar" diye ‹HL'negönderirken, bu okul mezunlar›n›n büyük bir k›sm› din hizmetlerialan›nda görev almak yerine -zaten say›lar› bu konudaki ihtiyaçtanhayli fazlayd›- baflka mesleklere yöneldiler. ‹HL mezunlar›n›nsubay ve polis, ayr›ca mülki amir olup olamayacaklar› çok tart›fl›ld›.28 fiubat 1997'de bafllayan süreçte, sekiz y›ll›k kesintisiz e¤itimlebirlikte ‹HL'nin orta k›s›mlar› kapat›ld›; mezunlar›n katsay›uygulamas› ile ÖSS'de taban puanlar› düflürülerek ilahiyat yüksekokullar› ve fakülteleri d›fl›ndaki yerleri kazanmalar› zorlaflt›r›ld›.Bunlar›n sonucunda ‹HL'nin ö¤renci say›s› h›zla azald›.Bu nedenle gözler, daha iktidara yürüdü¤ü andan itibaren AKP'yeçevrildi. Çünkü baflta Baflbakan Recep Tayyip Erdo¤an olmaküzere çok say›da AKP'li bakan ve milletvekili ‹HL mezunuydu vepartinin geleneksel taban› bu soruna bir "dava" gibi bak›yordu.AKP ile birlikte ‹HL'nin statüsünün iyilefltirilece¤i beklentilerineparalel olarak, yeni kay›t yapan ö¤rencilerin say›s›nda k›smi birart›fl oldu. Fakat Hükümet, hem yo¤un d›fl politika gündemi, hemde baflörtüsü etraf›nda ç›kan tart›flmalar›n yaratt›¤› etki nedeniylelaiklik ile ilgili sorunlara el atma konusunda aceleci davranmad›.Meslek lisesi mezunlar›n›n -bu arada ‹HL'lilerin- üniversiteyegiriflteki ma¤duriyetlerini giderme yolundaki giriflimlerde de,baflta üniversiteler olmak üzere devletin etkili kurumlar›n›ndirenifli nedeniyle geri ad›m att›. Ancak 28 Mart 2004 yerelseçimleri öncesi Baflbakan Erdo¤an, birçok ilde mitinglerde,

55

katsay›y› kald›racaklar›n›, böylelikle meslek lisesi ö¤rencilerininüniversiteye eflit flartlarda gireceklerini vaat etti. Nitekim May›say›nda yap›lan YÖK Yasas›'ndaki de¤iflikliklerle, katsay›da meslekliseleri lehine önemli iyilefltirmelere gidildi. Fakat Cumhurbaflkan›Ahmet Necdet Sezer'in vetosu nedeniyle konu Hükümet taraf›ndandonduruldu.

1.2 Cumhuriyet Öncesi Dönemde Din E¤itimi

Katsay›da yap›lacak herhangi bir yeni düzenlemenin, ‹HL'yi sorunolmaktan ç›karmas› imkans›z. Din e¤itimi, meslek e¤itimi, din-devlet iliflkileri, temel hak ve özgürlükler gibi alanlar› ilgilendiren‹HL sorunu çözmek isteniyorsa konuyu tarihsel bir perspektiftenele almak kaç›n›lmazd›r.Cumhuriyet öncesinde Osmanl› toplumundaki "din adam›" ihtiyac›medreseler arac›l›¤› ile karfl›lan›yordu. Tanzimat sonras› iyilefltirmearay›fllar›nda e¤itim ve ö¤retim de önemli yer tuttu. Dinadamlar›n›n ve uleman›n nas›l yetifltirilece¤i konusu Osmanl›'n›nson dönemlerinde tart›fl›lmaya baflland› ve bu tart›flmalarCumhuriyet'in kurulufluna kadar devam etti. Cumhuriyet'inkurulmas›ndan hemen önce, Osmanl› ‹mparatorlu¤u'nun e¤itimsistemi, dünya görüflü ve de¤erleriyle "iyi bir müslüman bireyyetifltirme" temeli üzerine oturtulmufltu. Bu arada, Bat›l›larlakurulan yo¤un iliflkilerin etkisiyle, özellikle Tanzimat'›n ilan›nayak›n tarihlerde Bat›l› usullerle ö¤retim yapan okullar da aç›lmayabafllanm›flt›. Sonuç itibariyle Osmanl› e¤itim kurumlar› ikili biryap› arz ediyordu:

1. Din esas›na göre e¤itim:S›byan mektepleri (‹lkokullar),Medreseler (Üniversiteler).

2. Bat›l› usullere göre kurulmaya bafllanan e¤itim:Askeri teknik ve ihtisas okullar› (Mühendishane-i Bahr-iHümayun, Mekteb-i Ulum-u Harbiye vb.),Genel e¤itim kurulufllar› (Rüfldiyeler, Mekteb-i Umum-u Edebiyevb.) (Koçer, 1992, s. 6)

1913 y›l›nda ‹mam Hatip yetifltirmek üzere aç›lan ve daha sonra"Medresetü-l Vaizin" ile birlefltirilerek "Medresetü-l ‹rflad" ad›n›alan "Medresetü-l Himmeti ve Hutaba" bugünkü ‹mam HatipLiseleri'nin kökeni olarak kabul edilebilir. Bu okullar ömürleriniTevhid-i Tedrisat Kanunu'na kadar sürdürdü.

56

1913 y›l›nda ‹mam Hatip

yetifltirmek üzere aç›lan ve daha

sonra "Medresetü-l Vaizin" ile

birlefltirilerek "Medresetü-l ‹rflad"

ad›n› alan "Medresetü-l Himmeti ve

Hutaba" bugünkü ‹mam Hatip

Liseleri'nin kökeni olarak kabul

edilebilir. Bu okullar ömürlerini

Tevhid-i Tedrisat Kanunu'na kadar

sürdürdü.

1.3 Cumhuriyetin ‹lk Y›llar›nda Din E¤itimi

3 Mart 1924 tarih ve 430 say›l› "Tevhid-i Tedrisat Kanunu" ülkegenelindeki tüm e¤itim ve ö¤retim kurumlar›n›n, bütçeleriylebirlikte Maarif Vekaleti'ne (Milli E¤itim Bakanl›¤›'na)ba¤lanmas›n› öngörüyordu. Tümü yedi madde olan kanunun 4.maddesi ise din görevlisi e¤itimini düzenliyordu:Madde 4: "Yüksek diniyat mütehass›slar› yetifltirmek üzere Daru-l Fünün'da bir ‹lahiyat Fakültesi te'sis ve ‹mamet ve Hitabet gibihidemat-› diniyyenin ifas› vazifesi ile mükellef memurlar›nyetiflmesi için de ayr› mektepler küflad edilmesi." (Milli E¤itimBakanl›¤›'nca, yüksek din uzmanlar› yetifltirmek için, Üniversitedebir ilahiyat fakültesi aç›lacak ve imamet ve hatiplik gibi dinihizmetlerin görülebilmesi için de ayr› okullar aç›lacakt›r)Yasan›n ard›ndan dönemin Maarif Vekili (Milli E¤itim Bakan›)Vas›f Ç›nar 16 Mart 1924 tarihli telgraf emriyle ülke genelindebulunan bütün medreselerin kapat›lmas› talimat›n› verdi.Medreseler kapat›ld›ktan sonra ö¤retim kurumlar›n›n tümü ayn›düzenleme alt›na al›narak tek bir bakanl›¤a ba¤land›. Tevhid-iTedrisat Kanunu ile sadece medreseler d›fllanmad›; az›nl›k okullar›,misyoner okullar› ve yabanc› okullardan oluflan ço¤ulculu¤a sonverildi. Bu yasa, yeni bir kimli¤i olan yeni bir ulus ve yeni birahlak sistemi kurmak amac›yla merkeziyetçi, modernist ve ulusalbir e¤itim sistemi getirmekteydi. (Akflit, 1991: 161) Böylece bir tafllabirkaç kufl vurulmufl, yani dinsel e¤itim uleman›n elinden al›narakyeni bir birleflik e¤itim, k›z ve erkek ö¤rencilerinin bir aradae¤itimi gerçeklefltirilmifltir. (Mardin, 1992: 76) Ço¤ulcu e¤itimyerini, birlefltirilmifl laik bir e¤itim sistemine b›rakm›flt›r.

‹mam Hatip Mektepleri (1924-1930)

Tevhid-i Tedrisat Kanunu'nda öngörülen okullar "‹mam HatipMektepleri" ad› alt›nda 1924 y›l›nda 29 merkezde aç›ld›. Bu okullar‹stanbul'daki Medresetü-l ‹rflad ve ‹stanbul d›fl›ndaki "TaflraMedreseleri"nin yerini ald›. Okullar›n ilk ö¤rencilerini yine bumedreselerin ö¤rencileri oluflturdu. ‹mam Hatip Mektepleri'nine¤itim süresi dört y›l olarak belirlenmifl, dört y›ll›k ortaokulseviyesinde tutulmufltu. ‹mam Hatip Mektepleri'nin ömrü sadecealt› y›l oldu. 1930 y›l›nda ö¤renci azl›¤› nedeniyle okullar kapat›ld›.

57

‹mam Hatip Mektepleri'nin e¤itim

süresi dört y›l olarak belirlenmifl, dört

y›ll›k ortaokul seviyesinde tutulmufltu.

‹mam Hatip Mektepleri'nin ömrü

sadece alt› y›l oldu. 1930 y›l›nda

ö¤renci azl›¤› nedeniyle okullar

kapat›ld›.

‹mam Hatip Mektepleri'ndeki ö¤renci say›s›ndaki bu düflüflü ‹mamHatip Liseleri üzerine yapt›¤› araflt›rmalarla dikkat çeken Yrd.Doç. Dr. Ahmet Ünsür flu flekilde aç›kl›yor:Bu okullar›n dört y›ll›k ortaokul seviyesinde tutulmas›, lise veyüksek ö¤retim imkan›n›n olmay›fl›;Bu dönemlerde din görevlili¤inin marjinellefltirilmesi;Di¤er meslek teknik ö¤retim kurumlar›n›n cazibelerininartt›r›lmas›;Medreseler döneminde mevcut bulunan burs ve di¤er imkanlar›nortadan kalkm›fl olmas›;

Marmara Üniversitesi ‹lahiyat Fakültesi Ö¤retim Üyesi Prof. HalisAyhan ise ö¤renci ilgisizli¤inin nedenlerini flu flekilde aç›kl›yor:"Mekteplerin, ö¤renci ilgisi azald›¤› için kapat›ld›¤› iddias› birölçüde do¤ruysa da mektebin lise k›sm›n›n aç›lmay›fl›, yaln›z dörty›ll›k bir orta mektep seviyesinde kalm›fl olmas›, mezunlar›n›nistihdam alanlar›n›n olamay›fl› gibi sebepleri birlikte düflünmekgerekiyor. Mekteplere ö¤rencinin ilgisiz kal›fl›n›, bir taraftan1928'de yap›lan Harf ‹nk›lab›'n›n etkisine, di¤er taraftan laiklikanlay›fl› ve uygulamas›na ba¤lamak daha do¤ru olacakt›r." (Ayhan,1999, s.38)‹mam Hatip Mektepleri'nin kapat›lmas›n›n ard›ndan 1948 y›l›nakadar din e¤itimi ve ö¤retimi Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤›bünyesindeki Kuran Kurslar› taraf›ndan verildi. Bu tarihe kadarMilli E¤itim Bakanl›¤› bünyesinde herhangi bir okul aç›lmad›.

‹mam Hatip Kurslar› (1949-1951)

‹mam Hatip Mektepleri'nin 1930 y›l›nda ö¤renci yetersizli¤inedeniyle kapanmas›n›n ard›ndan ayn› gerekçeyle Darülfununbünyesindeki ‹lahiyat Fakülteleri de kapand›. Çok partili hayatageçilmesinin ard›ndan din e¤itimi ister istemez iktidar partisiCHP'nin de gündemine geldi. Bu konuda 1947 y›l›nda Anadolu

58

Tablo 1.1‹mam Hatip Mekteplerinin Okul ve Ö¤renci Durumlar›

Kaynak: Ünsür, 1995, s. 92.

DERS YILI OKUL SAYISI Ö⁄RENC‹ SAYISI

1923-1924 29 2258

1924-1925 26 1442

1925-1926 20 1009

1926-1927 2 278

1927-1928 2 200

1928-1929 2 100

1929-1930 KAPATILDI

‹mam Hatip Mektepleri'nin

kapat›lmas›n›n ard›ndan 1948 y›l›na

kadar din e¤itimi ve ö¤retimi Diyanet

‹flleri Baflkanl›¤› bünyesindeki Kuran‹flleri Baflkanl›¤› bünyesindeki Kuran

Kurslar› taraf›ndan verildi. Bu tariheKurslar› taraf›ndan verildi. Bu tarihe

kadar Milli E¤itim Bakanl›¤›

bünyesinde herhangi bir okul aç›lmad›.bünyesinde herhangi bir okul aç›lmad›.

Ajans› "Din E¤itiminin Serbestli¤ine" dair bir CHP Divan› tebli¤iyay›nlad›. Tebli¤, "Din Bilgisi Dershaneleri" aç›lmas›n›öngörüyordu. Tebli¤de, "Din Bilgisi Dershaneleri'ne ö¤retmenyetifltirmek, imam hatiplik hizmetleri için eleman haz›rlamakamac›yla yurttafllar din e¤itimi seminerleri dahi açabilirler.Seminerler ortaokul ö¤retimine dayan›r ve ortaokul mezunlar›nabefl, lise mezunlar›na iki y›ll›k ö¤retim verilir. Bu dershanelerdeMilli E¤itim Bakanl›¤›'nca onaylanandan baflka kitaplarokutulmaz," deniyordu (Selamet Mecmuas›, Say› 8, 11 Temmuz1947). Ancak bu niyet uygulamaya geçirilemedi.Din e¤itimine iliflkin ikinci önemli tebli¤ 21 May›s 1948 tarihliUlus Gazetesi'nde yay›nland›. Yine CHP Divan›'na ait tebli¤de,"Milli E¤itim Bakanl›¤›'na ba¤l› kurslar aç›lmas› ve buraya ortaokulmezunlar›ndan askerli¤ini yapm›fl kimseler al›nmas› suretiylememleket ihtiyac›n› karfl›lamak üzere din hizmetlerini görecekelemanlar›n yetifltirilmesi prensibini tesbir eden önergeninço¤unlukla kabul edildi¤i" yer ald›. Tebli¤in yay›nlanmas›ndansekiz ay sonra, 15 Ocak 1949 tarihinde önce ‹stanbul ve Ankara,daha sonra da Afyon, ‹zmir, Isparta, Kayseri, Kastamonu, Adana,Trabzon ve Urfa'da 10 ay süreli ‹mam Hatip Kurslar› aç›ld›.(Howard A. Reed, Türkiye'nin Yeni ‹mam Hatip Okullar›, Osmanl›Devleti ve ‹slamiyet, ‹z Yay›nc›l›k 1991)Bu kurslardan 1949 y›l› sonuna kadar 50 kifli mezun oldu. Dahasonra kurslar iki y›la ç›kar›ld› ve meslek okulu mezunlar›n›n dabu kurslara gitmesine imkan sa¤land›.

‹mam Hatip Okullar› (1951-1972)

1950 seçimlerinde iktidara gelen Demokrat Parti, seçim öncesindevaat etti¤i ‹mam Hatip Okullar›'n›, iktidar›n›n birinci y›l›nda açt›.Dönemin DP'li Milli E¤itim Bakan› Tevfik ‹leri'nin konuya iliflkinaç›klamas› önemlidir: "‹mam Hatip Okullar› aç›lmas› zaruretinekaniyiz. Çünkü, Türk Milleti'ne hitap edecek olgun, kültürlü,hatip ve imamlar›n yetiflmesini arzu ediyoruz." (Cumhuriyet, 3Ocak 1951)E¤itimin en yetkili a¤z›n›n söyledikleri Ekim ay›nda gerçekleflti.10 Ekim 1951 say›l› Müdürler Komisyonu karar›yla ilkokula dayal›birinci devresi dört, ikinci devresi üç y›l olan ve bir bütün teflkileden yedi y›l süreli ‹mam Hatip Okullar› yedi il merkezinde aç›ld›.Bu iller Ankara, ‹stanbul, Adana, Konya, Isparta, Kayseri veMarafl't›. Bakan ‹leri'ye göre ‹mam Hatip Okullar›'n›n amac›"Müspet, münevver din adam› yetifltirmek" idi.‹mam Hatip Okullar› önce "Özel Okullar Müdürlü¤ü"ne, dahasonra ise "Ortaö¤retim Genel Müdürlü¤ü"ne ba¤l› olarakfaaliyetlerini sürdürdü. ‹mam Hatip Okullar›n›n say›s›n›n artmas›

59

1950 seçimlerinde iktidara gelen

Demokrat Parti, seçim öncesinde vaat

etti¤i ‹mam Hatip Okullar›'n›,

iktidar›n›n birinci y›l›nda açt›.

ve mezunlar›n›n devam etmesi amac›yla 1959 y›l›nda "Yüksek‹slam Enstitüleri" aç›ld›.Bu okullar 1961 y›l›nda, yeni kurulan "Din E¤itimi Müdürlü¤ü"ne,ard›ndanda 1964 y›l›nda kurulan "Din E¤itimi Genel Müdürlü¤ü"neba¤land›.

‹lk aç›lan ‹mam Hatip Okullar›, Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤›'n›n köy,bucak, kasaba ve flehir teflkilat›na kaliteli eleman yetifltiriyordu;birinci evreleri dört, ikinci evreleri üç y›ld›. Okullardaki meslekdersleri ile kültür dersleri aras›ndaki oran "yüzde 40 meslekdersi/yüzde 60 kültür dersleri" fleklindeydi. Okullar›n ilk dörty›ll›k birinci evresinde ders yo¤unlu¤u daha çok mesleki a¤›rl›kl›,ikinci evrenin ders program›ysa yüksek ö¤renime yönelikti. Buokullar ilk mezunlar›n› 1958 y›l›nda, 193 kifliyle verdi.1959 y›l›ndaysa bu okul mezunlar›n›n gidebilece¤i Yüksek ‹slamEnstitüleri aç›ld›. 31 Temmuz 1961 tarih ve 211 say›l› karar ile kabuledilen Yüksek ‹slam Enstitüsü Yönetmeli¤i'nde bu okullar›n amac›flöyle tan›mlanm›flt›:"Yüksek ‹slam Enstitüsü, ‹slam Dininin esaslar›na sad›k kalarak,müspet ilmin ›fl›¤›nda ‹slam ilimlerini ve bunlara yard›mc› ilimleriö¤reterek, ‹mam Hatip Okullar›yla ilkö¤retmen okullar›na vedi¤er ortaö¤retim müesseselerine ö¤retmen yetifltirmek ve ayn›okullardaki din dersi ö¤retmenlerinin mesleki geliflmelerineyard›m etmek suretiyle Milli E¤itim Bakanl›¤›'nca kurulmufl biryüksekokuldur. Bu müessese Milli E¤itim Bakanl›¤›'n›n ihtiyaçlar›d›fl›nda Diyanet ‹flleri Teflkilat›'na müftü, vaiz vb. gibi din adamlar›yetifltirmekle de vazifelidir. Enstitü ayr›ca Türkiye'de ‹slam ilimlerialan›nda araflt›rmalarda bulunmak ve neticelerini yurt ve dünyailim alemine sunmak amac›yla da görevlidir."

60

Tablo 1.2.1Y›llara Göre ‹mam Hatip Okullar› Say›s›

Kaynak: MEB Din Ö¤retimi Genel Müdürlü¤ü, aktaran Ünsür, 1995, s. 105.

Ö⁄RET‹M YILI AÇILAN OKUL SAYISI H‹ZMET VEREN OKUL SAYISI

1951 - 1952 7 7

1953 - 1954 8 15

1954 - 1955 1 16

1956 - 1957 1 17

1958 - 1959 2 19

1962 - 1963 7 26

1965 - 1966 4 30

1966 - 1967 10 40

1967 - 1968 18 58

1968 - 1969 11 69

1969 - 1970 2 71

1970 - 1971 1 72

‹lk aç›lan ‹mam Hatip Okullar›,

Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤›'n›n köy,

bucak, kasaba ve flehir teflkilat›na

kaliteli eleman yetifltiriyordu; birinci

evreleri dört, ikinci evreleri üç y›ld›.

‹mam Hatip Okullar› mezunlar›, fark derslerini verdikleri takdirdebaflka üniversitelere girme hakk›na da sahiplerdi.

Menderes hükümetleri döneminde ö¤renci say›lar› artarakbüyüyen ‹mam Hatip Okullar› 1961 darbesinin ard›ndan iki defakapat›lma tehlikesi yaflad›. 2. Cemal Gürsel Hükümeti döneminde(5 Ocak 1961-20 Kas›m 1961) "Milli E¤itim Plan›'n›n haz›rl›¤› ileilgili komisyon"un baz› üyeleri taraf›ndan ‹mam HatipOkullar›'n›n tasfiyesi teklif edilmifl, ancak komisyonun di¤erüyeleri buna karfl› ç›km›flt›r. (Milli E¤itim Plan›'n›n Haz›rl›¤› ile

‹lgili Komisyon Raporu, Ankara, Milli E¤itim Bas›mevi, 1960, s.13)1961 y›l›nda toplanan "Din ile ‹lgili E¤itim ve Ö¤retim KomitesiRaporu'nda ise mevcut 19 ‹mam Hatip Okulundan 15 tanesininkapat›lmas› veya "köy dini memurlar› okullar›" haline getirilmesiteklif edilmifltir. (Din ile ‹lgili E¤itim ve Ö¤retim Raporu, Ankara,MEB Bas›mevi, 1961, s. 10-16) Ancak bu teklif sadece raporunsayfalar›nda kalm›fl, uygulanmam›flt›r.Yeniden demokratik hayata dönülmesinin ard›ndan kurulan 9.‹nönü Hükümeti daha önceki ‹nönü hükümetlerinin aksinehükümet program›nda din e¤itimine de de¤inmifltir: "Diyanet‹flleri Baflkanl›¤›'n›n çal›flmalar›n› halk›m›z›n bugünkü ve yar›nkiihtiyaçlar›n› karfl›layacak yeterlili¤e ve verimli bir geliflmeyekavuflturabilmek, ayd›n din adamlar› yetifltirmek ve bunlar› lay›kolduklar› refah seviyesine ulaflt›rmak için gerekli tedbirler

61

Tablo 1.2.2 1953-54 Ders Y›l›nda ‹mam Hatip

Okullar›nda Okuyan Ö¤renci Say›s›

Kaynak: Reed s. 182, aktaran Ünsür, 1995, s. 112.

‹LLER Ö⁄RENC‹ SAYISI

ADANA (Seyhan) 106

ANKARA 146

ANTALYA 97

ÇORUM 46

ELAZI⁄ 21

ERZURUM 36

ISPARTA 176

‹STANBUL 275

‹ZM‹R 50

KAYSER‹ 244

KONYA 279

MARAfi 104

TOKAT 50

TRABZON 49

YOZGAT 40

TOPLAM 1719

Menderes hükümetleri döneminde

ö¤renci say›lar› artarak büyüyen

‹mam Hatip Okullar› 1961 darbesinin‹mam Hatip Okullar› 1961 darbesinin

ard›ndan iki defa kapat›lma tehlikesi

yaflad›.

al›nacakt›r."Bir sonraki ‹nönü Hükümetinin Milli E¤itim Bakan› ‹brahimÖktem'in ‹mam Hatip Okullar›'na bak›fl›n› özetleyen sözleri ise16 Ekim 1963 tarihli Yeni Sabah Gazetesi'nde yer alacakt›: "Ben bumakamda kald›¤›m müddetçe ‹mam Hatip Okulu aç›lmayacakt›r.Bu sandalyeden düflece¤imi bilsem dahi ‹mam Hatip Okullar›n›naç›lmas›na müsaade etmeyece¤im. Sekiz bölgenin d›fl›ndaki ‹mamHatip Okullar› kapat›lacakt›r."Bakan Öktem döneminde yeni ‹mam Hatip aç›lmam›fl, ancakkapat›lan da olmam›flt›r. Bu arada 1963-64 ö¤renim y›l›nda ‹mamHatip Okullar›na ilk defa paras›z yat›l› ö¤renci al›nmas›nabafllanm›flt›r.27 Ekim 1965'te kurulan 1. Demirel Hükümeti'nin program› ‹mamHatip Okullar› ö¤rencilerine yönelik bir müjde içeriyordu. E¤itimpolitikas›n›n çerçevesi çizilirken "‹mam Hatip Okullar›, meslekiorta ve teknik okul mezunlar›na yüksekö¤retim imkanlar›n› aç›ktutarak kabiliyetlerini gelifltirmelerini sa¤layaca¤›z," denilmiflti.Her ne kadar bu Hükümet döneminde ‹mam Hatip Okullar›mezunlar› do¤rudan üniversiteye girme hakk› kazanamasa da, ilkdefa bir hükümet program›nda ‹mam Hatip Okullar›n› bitirenlerinüniversiteye do¤rudan girebilmesinden söz edilmifl oldu.12 Mart 1971 askeri müdahalesinden sonra ise ‹mam Hatip Okullar›iki önemli de¤ifliklik geçirdi. Bunlardan ilki orta k›s›mlar›n›nkapat›lmas›yd›. Bu tarihe kadar (1951-1971) ‹mam Hatip Okullar›orta k›sm› dört, lise k›sm› üç y›l olmak üzere yedi y›l e¤itimveriyordu. Milli E¤itim Bakanl›¤› taraf›ndan haz›rlanan ve 22May›s 1972'de yay›mlanan yönetmelikte "‹mam Hatip Okulu,ortaokul üzerine dört y›ll›k e¤itim veren bir meslek okuludur.Okul ö¤rencilerini hem mesle¤e hem de kendi alanlar›ndayüksekö¤renime haz›rlar," denilmekteydi.‹kinci önemli de¤ifliklik ise Milli E¤itimin Temel Kanunu ilegeldi. 1973 y›l›nda 1739 say›l› yasa olarak tan›mlanan yasan›n 32.maddesi o güne kadar ‹mam Hatip Okulu olarak an›lan okullara‹mam Hatip Lisesi ad›n› verdi. Yasan›n 32. Maddesi flu flekildeydi:"Madde 32: ‹mam Hatip Liseleri, ‹maml›k, Hatiplik ve Kur'anKursu ö¤reticili¤i gibi dini hizmetlerin yerine getirilmesi ilegörevli elemanlar› yetifltirmek üzere Milli E¤itim Bakanl›¤›'ncaaç›lan, ortaö¤retim sistemi içinde hem mesle¤e, hemyüksekö¤retime haz›rlay›c› programlar uygulayan ö¤retimkurumlar›d›r."2004 Türkiye'sinin de tart›flma konusu olan ‹HL mezunlar›n›nüniversite yönelimleri daha o tarihte TBMM'de tart›flma konusuolmufltu. Hükümet taraf›ndan TBMM'ye sunulan yasa tasar›s›nda31. Madde de flu ifade vard›:"....‹mam Hatip Okullar›n› bitirenler, bugün oldu¤u gibi kendi

62

Her ne kadar bu Hükümet döneminde

‹mam Hatip Okullar› mezunlar›

do¤rudan üniversiteye girme hakk›

kazanamasa da, ilk defa bir hükümet

program›nda ‹mam Hatip Okullar›n›

bitirenlerin üniversiteye do¤rudan

girebilmesinden söz edilmifl oldu.

alanlar›nda yüksekö¤renime geçebileceklerdir." (Aktaran, Ayhan1999, s.200)Yani ‹mam Hatip mezunlar› sadece ilahiyat fakültelerine veyakendi alanlar›yla ilgili yüksekö¤retim kurumlar›na devamedebileceklerdi. Oysa yasa maddesi TBMM Genel Kurulu'nda 32.Madde haline dönüfltü ve yüksekö¤retime geçifl, ilgili alanla s›n›rl›olmaktan ç›kt›. Böylelikle ‹mam Hatip Okullar›n›n hem ismide¤ifltirilmifl, hem de mezunlar›na üniversite kap›lar› aç›lm›floldu. Yasayla birlikte, di¤er liselerin edebiyat kolu mezunlar›n›ngirdikleri bölümlere ‹HL mezunlar› da girme hakk›n› elde etmifloldu. Yönetmelik gere¤i ‹HL mezunlar› ancak 1976-1977 ö¤retimy›l›nda liselerin edebiyat kolu mezunlar›n› kabul eden fakültelerinekay›tlar›n› yapt›rabildi.Söz konusu yasa maddesi ‹HL'ler için kelimenin gerçek anlam›ylabir dönüm noktas› oldu. Çünkü bugüne kadar süregelen tümtart›flmalarda ‹HL savunucular›n›n en temel dayanak noktas› bumadde oldu.

‹mam Hatip Liseleri (1973-...)

‹HL mezunlar› üniversite hakk›n› elde etmiflti ama okullar›n ortak›sm› hâlâ kapal›yd›. Fakat bu durum da uzun sürmeyecekti. 26

63

Kaynak: MEB. Araflt›rma, Planlama ve Koordinasyon Kurulu Baflkanl›¤›, aktaran Ünsür, 1995, s. 113.

1951-52 876 876 X X X X

1952-53 X 1191 X X X X

1953-54 X 1642 X X X X

1954-55 X 2048 194 X X X

1955-56 924 2181 242 X 254 X

1956-57 X 2520 452 X 500 X

1957-58 X 2584 368 X 892 193

1958-59 X 2628 418 X 997 220

1959-60 X 2922 409 X 1144 336

1960-61 246 3374 380 X 1171 321

1961-62 X 4200 444 X 1175 334

1962-63 X 5874 505 X 1166 380

1963-64 X 8576 689 511 1248 328

1964-65 X 9676 800 453 1285 347

1965-66 X 11832 1223 783 1646 364

1966-67 X 17242 1760 1082 2297 440

1967-68 12090 24678 2239 1545 3369 702

1968-69 13079 31822 2638 1921 9486 1049

1969-70 13308 36655 4371 2102 5235 1508

Tablo 1.3‹mam Hatip Liselerinde Say›sal Geliflmeler (1951-1971)

ORTA KISIM L‹SE KISMI

YILLAR YEN‹ KAYIT Ö⁄RENC‹ MEZUN YEN‹ KAYIT Ö⁄RENC‹ MEZUN

‹mam Hatip Okullar›n›n hem ismi‹mam Hatip Okullar›n›n hem ismi

de¤ifltirilmifl, hem de mezunlar›na

üniversite kap›lar› aç›lm›fl oldu.

Ocak 1974 tarihinde kurulan CHP-MSP koalisyon hükümeti,programlar›nda flu vaatte bulunmufltu: "Meslek okullar›n›n ortak›s›mlar› öncelikle aç›lacak, meslek okullar›n›n ikinci dönemmezunlar›n›n üniversite ve yüksek okul girifl imtihanlar›nagirebilmeleri sa¤lanacakt›r....Halk yard›m›yla yap›l›p da bugünekadar ö¤renime aç›lmam›fl bulunan okul binalar› yap›l›flmaksatlar›na uygun olarak bir an önce hizmete aç›lacakt›r.".Nitekim ‹HL'nin orta k›sm› yeniden aç›ld›.CHP gibi sosyal demokrat ve laiklik hassasiyeti yüksek bir partiyle10 ay iktidar› paylaflan Necmettin Erbakan liderli¤indeki MSP,‹HL'ye ilgisini hiç gizlemedi. Öncelikle daha iki y›l önce dört y›laindirilmifl olan ‹HL yeniden ilkokula dayal› hale getirildi ve süresiyedi y›la ç›kar›ld›. Programdaki ikinci vaat ise 12 Mart 1971muht›ras›yla ara verilen yeni ‹HL'lerin aç›lmas›yd›. Buna uygunolarak, yaklafl›k on ayl›k hükümet döneminde 29 yeni ‹HL faaliyetegeçti. Böylece ‹HL say›s› 100'ü geçerek 101 oldu.Bu hükümetin ard›ndan Türkiye, Milliyetçi Cephe (MC)hükümetlerine tan›kl›k etti. MC dönemleri ‹HL'nin yükseliflininbafllang›ç y›llar› olarak da tarihe geçti.

1.4 ‹mam Hatip Liselerinin Yükselifl Y›llar›

Birinci MC (31 Mart 1975-21 Haziran 1977) ve ‹kinci MC(21 Temmuz 1977-5 Ocak 1978) hükümetleri yaklafl›k olarak3 y›l 9 ay görev yapt›. AP Genel Baflkan› Süleyman Demirelbaflbakanl›¤›ndaki ilk MC'de MSP, MHP ve CGP bulunuyordu.‹kinci MC'de ise CGP yoktu. Bu 3 y›l 9 ayl›k dönemde 230 yeni‹HL aç›ld›. ‹kinci MC'nin sonuna gelindi¤inde ülkedeki ‹HL say›s›334'e ulaflt›. 2003-2004 ö¤renim y›l›ndaki ‹HL say›s›n›n 452 oldu¤udüflünülürse, okullar›n yar›s›n›n bu dönemde aç›ld›¤› söylenebilir.

64

1970-1971 72 39 41767 6708 48475

1971-1972 72 42 36928 9094 46022

1972-1973 70 71 16443 19935 36378

1973-1974 58 71 10522 23960 34482

1974-1975 101 73 24091 24809 48900

1975-1976 171 72 51829 25809 77638

1976-1977 248 73 84863 25800 110663

1977-1978 334 103 108340 26177 134517

1978-1979 335 171 114273 34417 148690

1979-1980 339 249 130072 47941 178013

Tablo 1.4.1‹HL'de Say›sal Geliflmeler (1971-1981)

Ö⁄RENC‹ SAYISI TOPLAM Ö⁄RENC‹SAYISI

Ö⁄RET‹MYILI

OKUL SAYISI

ORTA L‹SE ORTA L‹SE

Kaynak: Din Ö¤retimi Genel Müdürlü¤ü

CHP gibi sosyal demokrat ve laiklik

hassasiyeti yüksek bir partiyle 10 ay

iktidar› paylaflan Necmettin Erbakan

liderli¤indeki MSP, ‹HL'ye ilgisini hiç

gizlemedi.

Bu 3 y›l 9 ayl›k dönemde 230 yeni ‹HL

aç›ld›. ‹kinci MC'nin sonuna

gelindi¤inde ülkedeki ‹HL say›s› 334'egelindi¤inde ülkedeki ‹HL say›s› 334'e

ulaflt›. 2003-2004 ö¤renim y›l›ndakiulaflt›. 2003-2004 ö¤renim y›l›ndaki

‹HL say›s›n›n 452 oldu¤u düflünülürse,‹HL say›s›n›n 452 oldu¤u düflünülürse,

okullar›n yar›s›n›n bu dönemde

aç›ld›¤› söylenebilir.

1974-1975 ö¤retim y›l›nda ‹HL'de toplam 48 bin 895 ö¤renciokurken, 1980-1981 ö¤retim y›l›na gelindi¤inde bu say› 200 bin300'e yükseldi. Di¤er bir deyiflle yüzde 410 artt›. Okul say›s› da101'den 374'e yükseldi. 1974-1978 döneminde tüm mesleki ve teknikokullarda ö¤renci art›fl› yüzde 61,8 iken ‹HL'de bu oran yüzde 289olmufltur. (Aktaran, Altunsaray, s.29)‹HL'deki say›sal art›fl Türkiye'nin planl› dönemine denk gelmiflti.Ülkenin 1973-1977 y›llar› aras›n› planlayan Üçüncü Befl Y›ll›kKalk›nma Plan›, söz konusu döneme iliflkin öngörüsünde ‹mamHatip Okullar› say›s›ndaki art›fla dikkat çekiyordu:"‹mam Hatip Okullar› 1. devresi, planl› dönem içinde 2. devresiile birlikte mesleki ve teknik okullar içinde en yüksek geliflmeh›z›n› gösteren okullar olmufltur. 1970-71 ö¤retim y›l›nda ‹mamHatip Okullar›n›n tümünün, 2. devre mesleki ve teknik okullardakitoplam ö¤renci say›s›n›n yüzde 20.8 gibi büyük bir pay›n› ald›¤›görülmektedir. Planl› dönemde tüm mesleki ve teknik okullariçinde en büyük geliflme h›z›n› ‹mam Hatip Okullar› kaydetmifltir.Mevcut okullarda fazla kapasite yarat›lm›fl bulundu¤undan yeni‹mam Hatip Okullar› aç›lmas› yoluna gidilmeyecektir."Planda, "Yeni okul aç›lmas› yoluna gidilmeyecektir" denilmesinekarfl›n 1973 ve 1977 y›llar› aras›nda toplam 262 yeni ‹HL dahaaç›ld›. Dördüncü Befl Y›ll›k Kalk›nma Plan›'nda (1979-1983) da,geçmifl dönemin hedefleri ve sonuçlar› de¤erlendirilirken ‹HL'dekiart›fl›n planlanan hedefleri aflt›¤› vurgulanacakt›:

Kalk›nma planlar›n› yapanlar, meslek liseleriyle k›yaslayadursun‹HL, "genel liseler" ile yar›fl›yordu. 1973 tarihli ve 1739 say›l› MilliE¤itimin Temel Kanunu'nda "lise" statüsü kazanan ve "hem mesle¤ehem de yüksekö¤retime haz›rlay›c› programlar uygulayan ö¤retimkurumlar›" olarak nitelendirilen okullar, çoktan meslek lisesi

65

1974-1975 ö¤retim y›l›nda ‹HL'de

toplam 48 bin 895 ö¤renci okurken,

1980-1981 ö¤retim y›l›na gelindi¤inde

bu say› 200 bin 300'e yükseldi. Di¤er

bir deyiflle yüzde 410 artt›.

Kalk›nma planlar›n› yapanlar, meslek

liseleriyle k›yaslayadursun ‹HL, "genel

liseler" ile yar›fl›yordu.

0

50

100

150

200

250

300

350

400

Y›llar

1971-1972

1972-1973

1973-1974

1974-1975

1975-1976

1976-1977

1977-1978

1978-1979

1979-1980

1980-1981

Ok

ul

Say

›s›

fiekil 1.11971 - 1981 ‹HL Say›lar› (Orta K›s›m)

niteli¤ini aflm›fl ve bir tür genel lise ifllevi görmeye bafllam›flt›.Böylece bu okullar›n bafllang›çta belirlenmifl olan amaçlar›ndanda sapma e¤ilimleri belirmeye bafllam›flt›r. (Aktaran, Altunsaray,2000 s. 28)‹HL'nin say›lar› ve bu okullara olan taleplerin h›zla artmas›ndaMSP'nin rolü büyüktü. CHP ile ortakl›¤›nda ‹HL'nin ortak›s›mlar›n› açt›ran MSP, MC hükümetlerinde de yeni okullar›naç›lmas›nda itici güç oldu. MSP'nin 1970'li y›llardaki iki temelslogan›ndan biri olan "Manevi Kalk›nma", karfl›l›¤›n› ‹HL'debulacakt›. Di¤eri ise "A¤›r Sanayi Hamlesi" idi.Bu dönemde ‹HL'ye talep, artarak devam ederken, bunlar›n meslek dersleri kayna¤› da h›zla gelifliyordu. Bu tarihlerde AnkaraÜniversitesi ‹lahiyat Fakültesi'ne ek olarak, 1959 y›l›nda ‹stanbul'daaç›lan sekiz Yüksek ‹slam Enstitüsü ve Erzurum AtatürkÜniversitesi bünyesinde bir ‹slam ‹limleri Fakültesi mevcuttu.‹mam Hatip Lisesinde, meslek derslerinin ö¤retmen gereksinimleri,bu kurumlar›n mezunlar› sayesinde say›sal aç›dan yeterli biçimdesa¤lamaktayd›. Ö¤retmen gereksiniminin çok yo¤un bir flekildehissedildi¤i döneme iliflkin olarak, bu okullar›n gereksinimi olanmeslek derslerini verecek ö¤retmenlerin bulunmas› üzerine, e¤itimtalebinin artt›¤› görülmüfltür. (Aktaran, Altunsaray, 2000, s. 27)

1.5 12 Eylül 1980 Sonras› Dönem

Türkiye'de her fleyin yeniden dizayn edildi¤i 12 Eylül 1980 askeridarbesi dönemine gelindi¤inde ‹HL'deki ö¤renci say›s› 200 binigeçmifl, okul say›s› ise ortaokul düzeyinde 374, lise düzeyinde ise333'e ulaflm›flt›.1985'e kadar yeni ‹HL aç›lmad›. ‹lk aç›lan iki okulun Tunceli ‹HLve Beykoz Anadolu ‹HL olmas› dikkat çekicidir. Tunceli'dekiokulun aç›l›fl nedeni olarak "bölge halk›n›n etnik yap›s›, anarfli ve

66

fiekil 1.2Toplam Ö¤renci Say›s›

0

50000

100000

150000

200000

250000

Y›llar

1971-1972

1972-1973

1973-1974

1974-1975

1975-1976

1976-1977

1977-1978

1978-1979

1979-1980

1980-1981

Ö¤

ren

ci S

ay›s

›

‹HL'nin say›lar› ve bu okullara olan

taleplerin h›zla artmas›nda MSP'nin

rolü büyüktü. CHP ile ortakl›¤›nda

‹HL'nin orta k›s›mlar›n› açt›ran MSP,

MC hükümetlerinde de yeni okullar›n

aç›lmas›nda itici güç oldu.

terörün bölgede yo¤unlu¤u", Beykoz Anadolu ‹HL aç›l›fl› ise "yurtd›fl›iflçi çocuklar›n›n e¤itimine katk› sa¤lamak" olarak aç›kland› (Ünsür,1995 s.31). Beykoz Anadolu ‹mam Hatip Lisesinin ad› daha sonraKartal Anadolu ‹mam Hatip Lisesi olarak de¤ifltirildi.

12 Eylül yönetimi yeni ‹HL açmad› ancak, mezunlar›n›nüniversitelerin her bölümüne girmesine olanak tan›yan birdüzenlemeye imza att›. Milli E¤itim Temel Kanunu'nun 31.Maddesi, 16 Haziran 1983 tarihinde flu flekilde de¤ifltirildi:"Lise ve dengi okullar› bitirenler, yüksek ö¤retim kurumlar›nagirmek için aday olmaya hak kazan›r. Hangi yüksek kurumlara,hangi programlar› bitirenlerin nas›l girecekleri, girifl flartlar› MilliE¤itim Bakanl›¤› ile iflbirli¤i yap›larak Yüksek E¤itim Kurulutaraf›ndan tespit edilir." (Resmi Gazete, say› 18081, 16 Haziran 1983)Yap›lan bu de¤ifliklik ile ‹HL mezunlar›na üniversite kap›lar›tamamen aç›lm›fl oldu. Di¤er meslek okullar› mezunlar› gibi‹HL'liler de üniversitelerin istedikleri bölümlerine girme hakk›nasahip oldu.

67

Y›llar1981-1982

1982-1983

1983-1984

1984-1985

1985-1986

1986-1987

1987-1988

1988-1989

1989-1990

1990-1991

Ö¤

ren

ci S

ay›s

›

fiekil 1.3Ö¤renci Say›s› (1981-1991)

0

50000

100000

150000

200000

250000

300000

350000

1981-1982 374 336 147071 69793 216864

1982-1983 374 341 147140 72791 219931

1983-1984 374 351 134688 72318 207006

1984-1985 375 375 145816 83157 228973

1985-1986 376 341 150465 87560 238025

1986-1987 375 341 160001 89666 249667

1987-1988 375 341 169769 87972 257741

1988-1989 382 350 180007 87079 267086

1989-1990 382 365 189786 92527 282313

1990-1991 382 379 209377 100176 309553

Tablo 1.4.2‹HL'de Say›sal Geliflmeler (1981-1991)

Ö⁄RENC‹ SAYISI TOPLAM Ö⁄RENC‹SAYISI

Ö⁄RET‹MYILI

OKUL SAYISI

ORTA L‹SE ORTA L‹SE

Kaynak: Din Ö¤retimi Genel Müdürlü¤ü

12 Eylül yönetimi yeni ‹HL açmad›

ancak, mezunlar›n›n üniversitelerin

her bölümüne girmesine olanak

tan›yan bir düzenlemeye imza att›.

1980'li y›llar›n sonuna gelindi¤inde ‹mam Hatiplerin ortak›s›mlar›na 11, lise k›s›mlar›na 44 yeni okul eklenmiflti. Okulsay›s›nda önemli art›fl olmamas›na karfl›n ‹HL'deki ö¤renci say›s›300 bini geçerek yüzde 45'lik bir art›fl göstermiflti.Bu dönemde ‹HL yatay yönde büyüdü. Yeni okul açmak yerinevar olanlar geniflletildi, flubeler fleklinde yayg›nlaflt›r›ld›, nitelikselolarak iyilefltirme çal›flmalar› yap›ld›. 1985 y›l›nda ilk Anadolu‹mam Hatip Lisesi aç›ld›. Beykoz Anadolu ‹HL ad›yla aç›lan buokul, yurtd›fl›ndaki Türk çocuklar›n›n dini e¤itim ihtiyac›n›karfl›lamak amac›n› tafl›yordu. Bu okul daha sonra Kartal ‹HLad›n› ald›.Türkiye, Kartal Anadolu ‹HL'yi y›llar sonra üniversites›navlar›ndaki baflar›lar›yla tan›yacakt›. 1994 ÖYS Fen BilimleriDal› birincisi Mustafa Önder K›y›kl›k Kartal Anadolu ‹HL sons›n›f ö¤rencisiydi. 1995 ÖYS Türkçe-Sosyal ikincisi Selçuk fiimflekde Kartal Anadolu ‹HL'de ö¤renim görüyordu.‹HL'nin Anadolu ‹HL'ye dönüflmesi bu okullar›n niteliksel olarakda gelifltirilmesine iflaret ediyordu. ‹lki 1985 y›l›nda aç›lan Anadolu‹HL'nin say›s› daha sonra h›zla artt›. Tek bir ‹HL binas›nda ayn›müdürlü¤e ba¤l› Anadolu ‹HL aç›lmas› yöntemi yayg›n olarakuyguland›. 1997 y›l›nda ‹HL'nin orta k›s›mlar› kapat›ld›¤›ndaAnadolu ‹HL'lerin say›s›, ba¤›ms›z müdürlük halinde 7, normal‹HL müdürlüklerine ba¤l› olarak 100'dü.

68

1991-1992 390 390 227088 119086 346174

1992-1993 390 390 249981 142097 392078

1993-1994 391 391 274175 162353 436528

1994-1995 446 394 301862 171439 473301

1995-1996 479 434 306684 188896 495580

1996-1997 601 601 318775 192727 511502

1997-1998 604 605 218631 178046 396677

1998-1999 6I2 612 - 192786 192786

1999-2000 - 504 - 134224 134224

2000-2001 - 500 - 91620 91620

2001-2002 - 458 - 71583 71583

2002-2003 - 450 - 64534 64534

2003-2004 - 452 - 84898 84898

Tablo 1.4.3‹HL'de Say›sal Geliflmeler (1991-2004)

Ö⁄RENC‹ SAYISI TOPLAM Ö⁄RENC‹SAYISI

Ö⁄RET‹MYILI

OKUL SAYISI

ORTA L‹SE ORTA L‹SE

Kaynak: Din Ö¤retimi Genel Müdürlü¤ü

‹HL'nin Anadolu ‹HL'ye dönüflmesi bu

okullar›n niteliksel olarak da

gelifltirilmesine iflaret ediyordu. ‹lki

1985 y›l›nda aç›lan Anadolu ‹HL'nin

say›s› daha sonra h›zla artt›.

69

Tablo 1.4.4 Baflbakanlara Göre Aç›lan ‹HL Say›lar›

(Anadolu ‹HL ve Çok Programl› Liseler dahil)

Kaynak: Din Ö¤retimi Genel Müdürlü¤ü.

BAfiBAKAN ADI AÇTI⁄I OKUL SAYISI

Adnan MENDERES 19

‹smet ‹NÖNÜ 7

Süleyman DEM‹REL 327

Bülent ECEV‹T 33

Turgut ÖZAL 9

Mesut YILMAZ 33

Tansu Ç‹LLER 167

Necmettin ERBAKAN 22

1951-1952 7 Tevfik ‹leri A. Menderes1953-1954 8 R.Salim Burçak A. Menderes1954-1955 1 Celal Yard›mc› A. Menderes1956-1957 1 Celal Yard›mc› A. Menderes1958-1959 2 Celal Yard›mc› A. Menderes1962-1963 7 fi.R. Hatipo¤lu ‹.‹nönü1965-1966 4 Orhan Dengiz S. Demirel1966-1967 10 Orhan Dengiz S. Demirel1967-1968 18 ‹lhami Ertem S. Demirel1968-1969 11 ‹lhami Ertem S. Demirel1969-1970 2 ‹lhami Ertem S. Demirel1970-1971 1 Orhan O¤uz S. Demirel1974-1975 29 M. Üstünda¤ B. Ecevit1975-1976 70 A. N. Erdem S. Demirel1976-1977 77 A. N. Erdem S. Demirel1977-1978 3 A. N. Erdem S. Demirel1977-1978 83 N. Mentefle S. Demirel1978-1979 1 N. U¤ur B. Ecevit1979-1980 3 N. U¤ur B. Ecevit1979-1980 2 O. C. Fersoy S. Demirel1980-1981 34 O. C. Fersoy S. Demirel1984-1985 1 1 V. Dinçerler T. Özal1988-1989 7 H. C. Güzel T. Özal1990-1991 2* A. Akyol M. Y›lmaz1991-1992 6 13** 2 A. Akyol M. Y›lmaz1992-1993 11*** K. Toptan S. Demirel1993-1994 1 K. Toptan S. Demirel1993-1994 1 26 2 1 N. Mentefle T. Çiller1993-1994 1 N. Ayaz T. Çiller1994-1995 2 2 N. Ayaz T. Çiller1995-1996 19 26**** N. Ayaz T. Çiller1995-1996 71 16 T. Tayan T. Çiller1995-1996 3 T. Tayan T. Çiller1996-1997 17 5 M. Sa¤lam N. Erbakan

* K. Toptan'›n Bakanl›¤›, S. Demirel'in Baflbakanl›¤› döneminde 1'i** T. Tayan'›n Bakanl›¤›, M. Y›lmaz'›n Baflbakanl›¤› döneminde 1'i

*** N. Mentefle'nin Bakanl›¤›, T. Çiller'in Babakanl›¤› döneminde 1'i, müstakil hale getirilmifltir.**** 1'i Anadolu ‹mam Hatip Lisesi

Kaynak: (Ayhan ,1999 S.576)

Tablo 1.4.5‹HL'nin Baflbakan ve Milli E¤itim Bakanlar›na Göre Aç›l›fllar›

(1951-1997)

‹HL AÇILIfiYILI

‹HL ANADOLU‹HL

‹HL BÜNYES‹NDEANADOLU ‹HL

ÇOK PROGRAMLIL‹SE

‹HL BÜNYES‹NDEY. D‹L A⁄IRLIKLI ‹HL

BAKAN BAfiBAKAN

16 A¤ustos 1997 tarihi ‹HL için bir dönüm noktas› oldu. Bu tarihteç›kar›lan sekiz y›ll›k zorunlu kesintisiz e¤itim yasas› ‹HL'nin ortak›s›mlar›n› kapanmas›na yol açt›. Yasadan üç gün sonra 174 say›l›MEB Talim ve Terbiye Kurulu'nun karar› ile ‹HL, bir y›l› haz›rl›küç y›l› normal e¤itim olmak üzere dört y›ll›k liseler halinedönüfltürüldü. O tarihe kadar ‹HL grafiklerinde görünen düzenliart›fl›n yerine sert bir düflüfl yafland›. 1996-1997 ö¤renim y›l›nda‹HL'nin orta ve lise k›sm›nda toplam 511 bin 501 ö¤renci ö¤renim

70

Tablo 1.4.6 ‹mam Hatip Okulu/Lisesi Y›llara Göre

Aç›l›fl Durumu

Kaynak: MEB APKK Baflkanl›¤›, Aktaran, Ünsür S.128

AÇILDI⁄I YIL SAYI

1951 7

1953 8

1954 1

1956 1

1958 2

1962 7

1966 14

1967 18

1968 11

1969 2

1970 1

1974 29

1975 70

1976 77

1977 86

1978 1

1979 4

1980 35

1985 1

1988 7

1991 6

1992 4

1994 2

1995 I71

1996 3

1997 X

1998 X

1999 X

2000 X

2001 X

2002 X

2003 X

16 A¤ustos 1997 tarihi ‹HL için bir

dönüm noktas› oldu. Bu tarihtedönüm noktas› oldu. Bu tarihte

ç›kar›lan sekiz y›ll›k zorunlu kesintisiz

e¤itim yasas› ‹HL'nin orta k›s›mlar›n›

kapanmas›na yol açt›.

görürken bu say› 1997-1998 ö¤renim y›l›nda 178 bin 46'ya düfltü.Bu yaklafl›k olarak yüzde 65'lik bir gerileme demekti. Bu y›ldansonra ‹HL ö¤renci say›s› her y›l düflüfl gösterdi. Ancak 2003-2004ö¤renim y›l›nda ö¤renci say›s›nda k›smi bir art›fl meydana geldi.Kimi yorumculara göre AKP'nin iktidara gelmesi bu durumunsebebiydi.

1.6 ‹HL'nin Yükseliflinin Nedenleri

1973-1974 ö¤renim y›l›nda ‹HL'de (72 Orta-71 Lise) toplam 34 bin570 ö¤renci vard›. Bu tarihten 25 y›l sonra, yani 1997 y›l›nagelindi¤inde ö¤renci say›s› 511 bin 502, okul say›s› ise orta k›s›molarak 601'e, lise k›sm› ise 402'ye ulaflm›flt›. 1973 y›l›ndan itibaren,12 Eylül dönemi dahil, hiçbir y›l ‹HL ö¤renci say›s› azalmad›aksine her y›l artt›. Bu yükseliflin belli bafll› nedenlerini flöyles›ralayabiliriz:

Halk›n Sahiplenmesi

Ö¤renci art›fl›n›n arkas›nda, MC dönemlerinde oldu¤u gibi hiçkuflkusuz birtak›m siyasal sebepler vard›, fakat as›l gerekçemuhafazakâr kitlelerin ‹HL'yi benimseyip onlara sahip ç›kmas›yd›.Öyle ki, kimi hükümetler yeni ‹HL açmak istemeseler de iktidarageldiklerinde aç›lmaya haz›r ‹HL binalar› buldular. Zira buokullar›n inflas› ve döflenmesinde, di¤er okullarla k›yaslanmayacakölçüde halk katk›s› ve kat›l›m› söz konusuydu. Bunun sonucunda‹HL binalar›n›n yüzde 65'i, tepeden t›rna¤a, devlet katk›s› olmadanyap›ld›. Devletin hiçbir katk› almadan yapt›¤› ‹HL binalar› ise,genel toplam içerisinde ancak yüzde 9,5'luk bir oranoluflturmaktad›r. (Ünsür, 1995 S.148)

71

Tablo 1.5.1‹HL Ö¤retim Binalar›n›n Mülkiyet Durumlar›

Kaynak: MEB APKK Baflkanl›¤›. Aktaran, Ünsür, 1995, s. 149.

Hazineye ait olanlar 267

Derneklere ait olanlar 106

Vak›flara ait olanlar 20

Özel ‹dareye ait olanlar 2

Belediyelere ait olanlar 3

fiah›slara ait olanlar 2

Toplam 400

1996-1997 ö¤renim y›l›nda ‹HL'nin

orta ve lise k›sm›nda toplam 511 binorta ve lise k›sm›nda toplam 511 bin

501 ö¤renci ö¤renim görürken bu say›

1997-1998 ö¤renim y›l›nda 178 bin

46'ya düfltü. Bu yaklafl›k olarak yüzde

65'lik bir gerileme demekti.

‹HL binalar›n›n yard›m›nda gözlenen "halk yard›m›" olgusu ilepansiyon binalar›nda da karfl›lafl›yoruz. 125'i e¤itim görülen binadahilinde, 121'i ise ayr› binalarda hizmet veren 246 ‹HL pansiyonbinalar›n›n mülkiyet durumu flöyledir:

Burada dikkat çeken bir di¤er nokta da, halk taraf›ndan yapt›r›lanokullar konusunda devletin elinin kolunun ba¤l› olmas›d›r. E¤erbir kifli yapt›rd›¤› okulun ‹HL olmas›n› flart koflarsa, söz konusuyerleflim biriminde ‹HL ihtiyac› olmasa dahi, Milli E¤itimBakanl›¤› okulun türünü de¤ifltirme hakk›na sahip de¤il. Bukonuda yap›lan kimi tasarruflar›n yarg› engeline tak›ld›¤› biliniyor.

Pansiyon ve Burs Olanaklar›

‹mam Hatip Okullar›na ilk olarak 1963-1964 y›l›nda paras›z yat›l›ö¤renci al›nd›. Bu sayede özellikle k›rsal kesimden gelen, düflükgelirli ailelerin çocuklar›n›n ö¤renim görme flans› artt›. "‹fl garantili"

72

Tablo 1.5.2‹HL'nin Yap›l›fl Durumlar›

Kaynak: MEB APKK Baflkanl›¤›, aktaran, Ünsür, 1995, s. 149.

Devlet taraf›ndan yap›lanlar 38

Devlet-millet iflbirli¤iyle yap›lanlar 77

Mülkiyeti Hazine'ye ait olup geçici olarak tahsis edilenler 22

Dernek, vak›f ve di¤er kurulufllarca yap›lanlar 263

Toplam 400

Tablo 1.5.3Pansiyon Binalar› Mülkiyet Durumu

Kaynak: MEB APKK Baflkanl›¤›, aktaran, Ünsür, 1995, s. 150.

Hazineye ait olanlar 177

Derneklere ait olanlar 56

Vak›flara ait olanlar 12

Özel ‹dareye ait olanlar 1

Toplam 246

Tablo 1.5.4Yap›l›fl Durumlar› ‹tibariyle Pansiyonlar

(Sadece ‹HL Ö¤rencileri Bulunanlar)

Kaynak: MEB APKK Baflkanl›¤›, aktaran, Ünsür, 1995, s. 150.

Devlet taraf›ndan yapt›r›lanlar 35

Devlet-millet iflbirli¤iyle yapt›r›lanlar 28

Dernek, vak›f ve di¤er kurulufllarca yapt›r›lanlar 58

Toplam 121

(Diyanet bünyesinde) okullar olarak alg›lanmas›, ‹HL'yi dar gelirliaileler için cazip hale getirdi. Y›llar içinde ‹HL'nin pansiyon veburs olanaklar›n›n belirgin flekilde artt›¤› görülmektedir:

Din Ö¤retimi Genel Müdürlü¤ü çat›s› alt›nda faaliyetlerinisürdüren ‹HL'nin yüzde 28'lik pansiyon olana¤›yla, di¤er okultürleri içinde tart›flmas›z bir üstünlü¤ü var. Bu da ‹HL'yi dar gelirliaileler için daha cazip k›l›yor. Burs olanaklar› aç›s›ndanincelendi¤inde de ‹HL ö¤rencilerin di¤er meslek liselerindekiö¤rencilerden daha avantajl› olduklar› görülüyor.

73

Tablo 1.6.1Çeflitli Ö¤retim Dairelerinin Y›llar ‹tibariyle

Burslu Ö¤renci Say›lar›

‹lkö¤retim Genel Md. 5000 6981 10417 12307 31348 27881

Ortaö¤retim Genel Md. 6500 8291 12220 11826 27128 22724

Erkek Teknik Ö¤retim 1830 1550 2404 2449 6750 5888

K›z Teknik Ö¤retim Genel Md. 600 477 707 826 2339 1966

Ticaret ve Tur. Ö¤r. Gen. Md. 1340 932 1399 1386 3554 3290

Ö¤retmen Yetifltirme Gen. Md. 50 57 131 147 445 296

Din Ö¤retimi Gen. Md. 3100 1700 2702 3312 9854 7416

Özel E¤itim Reh. Ve Dan. 71 12 15 20 25 35

Sa¤l›k ‹flleri Dairesi 10 X 5 5 5 8

Toplam 18501 20000 30000 32278 81448 69504

Kaynak: MEB, Milli E¤itimle ‹lgili Bilgiler. APK Kurulu Bflk. Ankara, 1997 s.54 Aktaran: Sarpkaya, 1998, s. 84.

Ö⁄RET‹M KURUMLARI 1991-92 1992-93 1993-94 1994-95 1995-96 1996-97

Tablo 1.6.21996-1997 Ö¤retim Y›l›nda Ö¤renci Pansiyonlar› ve

Ö¤renci Kapasiteleri

‹lkö¤retim Genel Md. 169 16,3 84574 6717198 1,2

Ortaö¤retim Genel Md. 216 20,8 43761 1426371 3

Erkek Teknik Ö¤retim 102 9,8 18261 390806 4,6

K›z Teknik Ö¤retim Gen. Md. 24 2,3 3017 98617 3

Ticaret ve Tur. Ö¤r. Genel Md. 20 1,9 2010 224489 0,8

Ö¤retmen Yetifltirme Genel Md. 68 6,5 15943 21370 74,6

Din Ö¤retimi Genel Md. 291 28,1 41398 511502 8

Özel E¤itim Reh. Ve Dan. 50 4,8 7502 272 x

Özel E¤itim Kurumlar› Genel Md. 94 9 12826 2266 x

Toplam 1034 100 (99.5) 229292 9392891 95,2

Kaynak: MEB E¤itimle ‹lgili Bilgiler, s. 56 Aktaran: Sarpkaya, 1998, s. 85.

Ö⁄RET‹M DA‹RES‹ PANS‹YONSAYISI

YÜZDES‹ PANS‹YONKAPAS‹TES‹

TOPLAMÖ⁄RENC‹

AYNI Ö⁄REN‹M DA‹RES‹NDEK‹TOPLAM Ö⁄RENC‹YE ORANI

‹HL'nin yüzde 28'lik pansiyon

olana¤›yla, di¤er okul türleri içinde

tart›flmas›z bir üstünlü¤ü var. Bu da

‹HL'yi dar gelirli aileler için daha

cazip k›l›yor.

Din E¤itimi Talebi

‹HL'ne yönelik talebin alt›nda yatan en önemli etken hiç kuflkusuzdin e¤itimi alma iste¤idir. Bu olguyu daha iyi anlamak için ‹HLö¤rencileri üzerine yap›lm›fl baz› araflt›rmalara baflvuraca¤›z.

CEBEC‹ 1993: Prof. Dr. Suat Cebeci taraf›ndan ‹mam HatipLiselerinden Mezun Olanlar›n Yöneliflleri ve Sebepleri bafll›kl›araflt›rma için 1993 y›l›nda Sakarya, Zonguldak, Ere¤li veKarasu'daki ‹mam Hatip Liselerinde anket yap›ld›. Anketteö¤rencilere "Niçin ‹mam Hatip Liselerini tercih ettiniz?" sorusuyöneltildi. Sonuçlar:

Dini bilgileri daha iyi ö¤renmek için % 71Ailem istedi¤i için % 15Din görevlisi olmak için % 9Baflka % 5

TÜRKMEN (GÜL) 1998: Araflt›rma Bursa ve civar›ndaki 9 ilçede1993-1994 ö¤renim y›l›nda gerçeklefltirildi. Araflt›rmaya 500ö¤renci kat›ld›. Araflt›rmada, ö¤renciler % 80.8 oran›nda ‹HL'deö¤renim görmekten memnun olduklar›n› belirtip, buna gerekçeolarak % 72.4 oran›nda "Bir lise e¤itiminin yan›nda dini bilgilerde veriliyor," demifllerdir.

ÜNLÜ 1999: Bu araflt›rma 1995-1996 y›l›nda Bursa ve ilçelerindeki14 ‹HL'de 565 ö¤renciyle yap›ld›. Araflt›rmada, ö¤rencilerin %83.93'ü ‹HL'de ö¤renim görmekten memnun olduklar›n› belirtip,bunun gerekçesinde % 69.57 oran›nda "Bir lise e¤itiminin yan›ndadini bilgiler de veriliyor" fl›kk›n› iflaretlemifllerdir.

ALTUNSARAY 2000: Bu araflt›rma 1998-1999 ö¤retim y›l›ndaAnkara'daki 7 ‹HL'den 379 ö¤renci ile yap›ld›. Araflt›rman›n sonuçbölümünde "Araflt›rmaya kat›lan ö¤rencilerin tamam› dinlerinidaha iyi ö¤rendikleri için bu okulu talep ettiklerini belirtmifllerdir,"denildi. (s.93)

Yukar›daki dört araflt›rman›n sonuçlar› ›fl›¤›nda, ‹HL'ye yöneliflte,lise e¤itimine ek olarak dini bilgiler alma iste¤inin belirleyicioldu¤u ortaya ç›k›yor. Araflt›rmalar›n bir di¤er bulgusu ise ‹HLö¤rencilerinin kendi istekleriyle bu okullar› tercih ettiklerinibelirtmeleri. Eldeki araflt›rmalara göre ‹HL ö¤rencilerinin buokullar› tercih etmelerinin sebepleri flöyle:

74

Yukar›daki dört araflt›rman›n

sonuçlar› ›fl›¤›nda, ‹HL'ye yöneliflte,

lise e¤itimine ek olarak dini bilgiler

alma iste¤inin belirleyici oldu¤u

ortaya ç›k›yor.

ÜNLÜ 1999Kendi iste¤iyle % 52.06Aile istedi¤i için % 33.27

TÜRKMEN (GÜL) 1998Kendi iste¤iyle % 50.0Aile iste¤i % 26.0

ALTUNSARAY 2000Bu çal›flmada araflt›rmac›, ‹HL tercihlerini baflka de¤iflkenlerlebirlikte incelemifltir. Bu nedenle yüzde de¤erlerinden yoksunuz,ancak araflt›rman›n sonuç bölümünde bu konuya iliflkin ç›kansonuç belirtilmifltir. Altunsaray, ‹HL'nin talep edilmesinde aileetkisinin erkek ö¤rencilerde daha yüksek oldu¤u tespit ediyor.Araflt›rmac›, baflörtüsünün tak›labilmesi ve k›zlarla erkekö¤rencilerin ayr› s›n›flarda ders yapmas›n›n bu okullar›n tercihedilmesinde çok etkili oldu¤unu da söylüyor. (s.94)

Yükseliflin "Gizli Kahramanlar›": K›zlar

1950 y›l›nda imam ve hatip yetifltirmek üzere aç›lan ‹mam HatipOkullar›na bir gün k›z ö¤renci de al›naca¤› herhalde kimseninakl›na gelmemiflti. Zira kad›nlarda din görevlisi pek görülen birolgu de¤ildi. K›z›n› ‹HL'ye kaydettirmek isteyen bir velinin hukukmücadelesi sonucu Dan›fltay 11. Daire'sinin 14/12/1976 tarih ve1976/4374 say›l› karar› ile ‹HL'ye k›z ö¤renciler al›nmaya baflland›.

75

Tablo 1.7.11990 Y›l› Sonras› ‹HL Erkek-K›z Ö¤renci Say›s› Tablosu

1990-1991 76898 23789 100687 23,63

1991-1992 86450 32835 119285 27,53

1992-1993 99160 43202 142362 30,35

1993-1994 109262 53061 162323 32,69

1994-1995 107999 59183 167182 35,4

1995-1996 113247 70394 183641 38,33

1996-1997 106187 74185 180372 41,13

1997-1998 98430 79616 178046 44,72

1998-1999 100021 92765 192786 48,11

1999-2000 66776 67448 134224 50,25

2000-2001 46906 44714 91620 48,8

2001-2002 38719 32864 71583 45,91

2002-2003 38987 25547 64534 39,59

2003-2004 49336 35562 84898 41,89

Kaynak: Din Ö¤retimi Genel Müdürlü¤ü.

Ö⁄RET‹M YILI ERKEK KIZ TOPLAM TOPLAM Ö⁄RENC‹ ‹Ç‹NDEKIZ YÜZDES‹

K›z›n› ‹HL'ye kaydettirmek isteyen

bir velinin hukuk mücadelesi sonucu

Dan›fltay 11. Daire'sinin 14/12/1976

tarih ve 1976/4374 say›l› karar› ile

‹HL'ye k›z ö¤renciler al›nmaya

baflland›.

Yukar›daki iki grafi¤i inceledi¤imizde 1990 y›l› sonras›nda‹HL'deki k›z ö¤renci say›s›ndaki art›fl net olarak görülebiliyor.Say›sal olarak art›fl›n yan› s›ra erkek ö¤renci karfl›s›nda k›zö¤rencilerin oran olarak yükseliflte oldu¤u da aç›kça ortada. 1990-1991 ö¤renim y›l›nda k›z ö¤rencilerin oran› % 23.63'ken, yani herbefl ‹HL ö¤rencisinden ancak biri k›zken, 1999-2000 ö¤renimy›l›ndan k›z ö¤renci say›s› erkek ö¤renci say›s›n› geçmifl ve orank›zlar lehine % 50.25 olmufltur. Di¤er bir deyiflle her iki ‹HLö¤rencisinden birisi k›zd›r. 2003-2004 ö¤renim y›l›nda ise genel‹HL ö¤rencileri içindeki k›z oran› % 41.89'dur.Esas kurulufl amac› imam ve hatip yetifltirmek olarak saptanm›flbu okullardaki yüksek k›z ö¤renci oran›, k›zlar ve erkeklerin ayr›s›n›flarda ders görmesi ve k›zlar›n bafllar›n› örterek e¤itimimkan›na sahip olmas› türünden gerekçelerle ne dereceaç›klanabilir? Kald› ki, ‹HL üzerine yap›lan baz› araflt›rmalar,buralardaki k›z ö¤rencilerin, sadece ‹HL'deki de¤il, genel liselerdekierkeklere k›yasla modern de¤er ve ölçülere daha yatk›n olduklar›n›gösteriyor.

76

Y›llar

1990-1991

1991-1992

1992-1993

1993-1994

1994-1995

1995-1996

1997-1998

1998-1999

1999-2000

2000-20010

20000

40000

60000

80000

100000

120000

2001-2002

2002-2003

2003-2004

1996-1997

fiekil 1.4Y›llar ‹tibariyle Erkek Ö¤renci Say›s›

Y›llar

1990-1991

1991-1992

1992-1993

1993-1994

1994-1995

1995-1996

1997-1998

1998-1999

1999-2000

2000-2001

2001-2002

2002-2003

2003-2004

1996-19970

10000

20000

30000

40000

50000

60000

70000

80000

90000

100000

fiekil 1.5Y›llar ‹tibariyle K›z Ö¤renci Say›s›

1990-1991 ö¤renim y›l›nda k›z

ö¤rencilerin oran› % 23.63'ken, yani

her befl ‹HL ö¤rencisinden ancak biri

k›zken, 1999-2000 ö¤renim y›l›ndan

k›z ö¤renci say›s› erkek ö¤renci say›s›n›

geçmifl ve oran k›zlar lehine % 50.25

olmufltur.

Bu noktada Mustafa Kemal Coflkun taraf›ndan ODTÜ SosyolojiBölümü için haz›rlanan yüksek lisans tezi çarp›c› bulgulara sahip.Coflkun yapt›¤› ankette ‹HL'deki k›z ve erkek ö¤rencileri, kad›n›ntoplumsal yaflamdaki yeri üzerine sorulara flöyle cevap vermifl:

‹HL'de okuyan k›z ve erkek ö¤renciler, kad›n›n toplumsalyaflamdaki yerine iliflkin sorulara verdikleri yan›tlarda sadeceörtünme konusunda uyufluyor. Di¤er konularda ise ‹HL'de ö¤renimgören, erkek ve k›z ö¤renciler aras›nda ciddi görüfl ayr›l›klar var.K›z ö¤rencilerin daha modernist bir tutumu benimsemeleri,k›zlar›n›, daha muhafazakâr ve gelenekçi bir yap›dayetiflmeleri için ‹HL'ye gönderen ailelerin bu beklentileriningerçekleflmedi¤ini, en az›ndan k›zlar›n kendilerine biçilengeleneksel rolleri reddettiklerini ileri sürmeyi mümkün k›l›yor.Yukar›daki sorulara verilen karfl›l›klar okul türlerine görekarfl›laflt›r›ld›¤›nda dikkat çekici durumlarla karfl›lafl›yoruz:

77

ÖNERMELER K›z % Erkek %

Kad›nlar d›flar›da çal›flarak eve kazanç sa¤lamal›d›r 84,4 19,3

Kad›n kendi fikirlerini serbestçe baflka erkeklere söyleyebilir 66,2 24,4

Kad›n kendi fikirlerini yaln›zca kocas›na söyleyebilmelidir 15,6 60,2

Kad›n›n meslek sahibi olmas› gereksizdir 3,1 22,2

Kad›nlar d›flar› ç›kt›klar›nda ya da baflkalar›n›n yan›nda mutlaka örtünmelidir 90,7 89,8

Kad›nlar yaln›z bafllar›na seyahat edebilirler 57,8 15,9

Kad›n›n esas yeri evi olmal›d›r 27,6 83

Tablo 1.7.2‹HL Ö¤rencilerinin Kad›n Sorununa ‹liflkin Yaklafl›mlar›*

Kaynak: Coflkun, 1999, s. 98.

* Önermelere "fikrime çok uygun"ve "fikrime uygun "yan›t›n› veren ö¤rencilerin oranlar› verilmifltir

Tablo 1.7.3Sosyal Hayat ve Kad›n Konusunda Okul Türlerine Göre

Yaklafl›mlar*

Kaynak: Coflkun, 1999 s.98

*Önermeye olumlu görüfl verenlerin kendi okul grubu içindeki ö¤rencilere yüzde oran›

AnadoluLiseleri

NormalLiseler

EndüstriMeslekLiseleri

Kad›n yaln›z seyahat edebilir 98 79,7 80,4 58,1 67,6 44,2 95,5 85 57,7 16,1 81,4 65,6

Kad›n sadece kocas› ile konuflabilir 4 6,2 8,8 32,2 13 43,1 1,5 16,7 15,1 59,9 8,4 21,6

Kad›n di¤er erkeklerle konuflabilir 96 85,9 79,4 61,4 46,6 46,9 96,9 82,5 66,5 24,9 83,2 73,2

ÖzelLiseler

‹mamHatip

Liseleri

ÖzelCemaatOkullar›

K E K E K E K E K E K E

K›z ö¤rencilerin daha modernist bir

tutumu benimsemeleri, k›zlar›n›, daha

muhafazakâr ve gelenekçi bir yap›damuhafazakâr ve gelenekçi bir yap›da

yetiflmeleri için ‹HL'ye gönderen

ailelerin bu beklentilerinin

gerçekleflmedi¤ini, en az›ndan k›zlar›n

kendilerine biçilen geleneksel rolleri

reddettiklerini ileri sürmeyi mümkünreddettiklerini ileri sürmeyi mümkün

k›l›yor.

Görüldü¤ü gibi, kad›n konusunda en muhafazakâr görüfller‹HL'nin erkek ö¤rencileri taraf›ndan benimsenirken, ‹HL'nin k›zö¤rencileri, birçok durumda, normal lise ve endüstri meslek lisesierkek ö¤rencilerinden daha ileri pozisyonlar alabiliyorlar. Buolgu, ‹HL'deki k›z ö¤renci varl›¤›n› tart›flma ve de¤erlendirmedekayda de¤er aç›l›mlar sa¤layabilir.Bir di¤er dikkat çekici durumsa, araflt›rmac› Coflkun taraf›ndan"özel cemaat okullar›" olarak tan›mlanan kurumlarda okuyanö¤rencilerin kad›nla ilgili her soruda, ‹HL'nin çok ilerisindekarfl›l›klar vermifl olmalar›d›r.

‹HL Ö¤renci Ailelerinin Toplumsal Özellikleri

‹HL ö¤rencilerinin ailelerin e¤itim durumlar› afla¤›daki üçaraflt›rmada da ciddi benzerlikler gösteriyor. Tüm araflt›rmalardailkokul mezunu anne ve babalar›n a¤›rl›¤› ortaya ç›k›yor. Üniversitemezunu anne say›s› yok denecek kadar azken, anneler aras›ndaokuma yazma bilmeyenlerin fazlal›¤› dikkat çekici. Üniversitemezunu baba oran›ysa yüzde 7 ile 15 aras›nda de¤iflkenlik gösteriyor.

78

Tablo 1.7.4Kad›n›n Çal›flma Hayat›na Kat›l›m›na ‹liflkin Okul Türlerine

Göre Yaklafl›mlar*

Kaynak: Coflkun, 1999 s.82

*Önermeye olumlu görüfl verenlerin kendi okul grubu içindeki ö¤rencilere yüzde oran›

AnadoluLiseleri

NormalLiseler

EndüstriMeslekLiseleri

Kad›n çal›flmal› 94,5 90,6 94,1 65,6 96 50,1 95,5 89 84,8 19,3 90 69,3

Meslek kad›n için gerekli de¤ildir x 3,2 3,6 6,6 1,3 15,5 1,5 3,6 3 21,6 2,1 6,9

Kad›n›n yeri evidir 9,7 21,9 14,4 40,7 43,5 59,6 6 20,7 27,2 82,6 17,5 33,9

ÖzelLiseler

‹mamHatip

Liseleri

ÖzelCemaatOkullar›

K E K E K E K E K E K E

Tablo 1.8.1Baban›n Ö¤renim Durumu

BABANIN Ö⁄REN‹M DURUMU SAYI %

Okur Yazar De¤il X X

Okur Yazar 25 4,48

‹lkokul Mezunu 292 52,42

Ortaokul Mezunu 77 13,82

Lise Mezunu 73 13,1

Üniversite Mezunu 84 15,08

Yüksek Lisans veya doktora 6 1,1

Toplam Ö¤renci 557 100

Kaynak: Ünlü, 1999, s.15.

‹HL'nin k›z ö¤rencileri, birçok

durumda, normal lise ve endüstri

meslek lisesi erkek ö¤rencilerinden daha

ileri pozisyonlar alabiliyorlar.

79

BABANIN Ö⁄REN‹M DURUMU SAYI %

Okur Yazar De¤il 46 9,2

Okur Yazar 51 10,2

‹lkokul Mezunu 273 54,6

Ortaokul terk veya mezun 44 8,8

Lise terk veya mezun 44 8,8

Üniverite terk 3 0,6

Üniversite Mezunu 38 7,6

Yüksek Lisans veya doktora 1 0,2

Toplam Ö¤renci 500 100Kaynak: Türkmen (Gül), 1998, s. 22.

BABANIN Ö⁄REN‹M DURUMU SAYI %

Okur Yazar De¤il X X

Okur Yazar 10 2,7

‹lkokul Mezunu 139 37,6

Ortaokul 74 20

Lise 83 22,4

‹ki y›ll›k yüksek okul 20 5,4

Üniversite Mezunu 37 10

Yüksek Lisans veya doktora 7 1,9

Toplam Ö¤renci 370 100Kaynak: Altunsaray, 2000, s. 47.

Tablo 1.8.2Annenin Ö¤renim Durumu

ANNEN‹N Ö⁄REN‹M DURUMU SAYI %

Okur Yazar De¤il 109 21,8

Okur Yazar 64 12,8

‹lkokul Mezunu 299 59,8

Ortaokul terk veya mezun 16 3,2

Lise terk veya mezun 9 1,8

Üniversite terk x X

Üniversite Mezunu 3 0,6

Yüksek Lisans veya doktora x X

Toplam Ö¤renci 500 100Kaynak: Türkmen (Gül), 1998, s. 22.

ANNEN‹N Ö⁄REN‹M DURUMU SAYI %

Okur Yazar De¤il 43 11,6

Okur Yazar 23 6,2

‹lkokul Mezunu 232 62,8

Ortaokul 38 10,3

Lise 29 7,8

‹ki y›ll›k yüksek okul 2 0,5

Üniversite Mezunu 2 0,5

Yüksek Lisans veya doktora 1 0,3

Toplam Ö¤renci 370 100

Kaynak: Altunsaray, 2000, s. 47.

Anne-baba meslekleri:Yap›lan araflt›rmalarda ‹HL ö¤rencilerin ailelerinin mesleklerineiliflkin flu bulgulara ulafl›lm›flt›r:

TÜRKMEN (GÜL) 1998: Araflt›rmaya göre ö¤rencilerin % 95'ininannesi ev kad›n›. Babalar›n meslek da¤›l›m oranlar› ise;Serbest meslek % 34.6‹flçi % 31.6Memur % 13.8 fleklinde belirlenmifltir.

ÜNLÜ 1999: Araflt›rmaya göre annelerin % 94.31'i ev kad›n›.Babalar›n meslek da¤›l›m oranlar› ise;Serbest meslek % 34.73Memur % 19.01‹flçi % 15.00 fleklinde belirlenmifltir.

ALTUNSARAY 2000: Araflt›rmaya göre annelerin % 95.4'ü evhan›m›d›r. Babalar›n meslek da¤›l›m oranlar› ise;Memur % 27.5Esnaf % 22.3Özel sektörde iflçi % 15.5Kamu kuruluflunda iflçi % 9.0 fleklinde belirlenmifltir.

COfiKUN 1999: Araflt›rmada sadece baban›n mesleki statüsüneyer verilmifltir. Oranlar›n da¤›l›m› flöyle:

K›z (%) Erkek (%)Beyaz yakal› ücretli 31.1 27.5Kendi hesab›na 20,3 20,3‹flçi 17,3 14

Yukar›daki dört araflt›rma ›fl›¤›nda, ‹HL'de ço¤unlukla serbestmeslek sahibi ve memur çocuklar›n›n ö¤renim gördü¤ünüsöyleyebiliriz. Coflkun 1999 ve Altunsaray 2000 araflt›rmalar›n›nAnkara ilinde yap›ld›¤› düflünülürse, beyaz yakal› olarak tan›mlananmemurlar›n fazla ç›kmas›n›n normal oldu¤u söylenebilir.

80

ANNEN‹N Ö⁄REN‹M DURUMU SAYI %

Okur Yazar De¤il 76 13,48

Okur Yazar 45 7,98

‹lkokul Mezunu 374 66,31

Ortaokul Mezunu 38 6,74

Lise Mezunu 24 4,26

Üniversite Mezunu 6 1,06

Yüksek Lisans veya doktora 1 0,17

Toplam Ö¤renci 564 100Kaynak: Ünlü, 1999, s.15.

Bu iki araflt›rmada da serbest meslek, di¤er bir deyiflle esnaflar›nikinci s›ray› koruduklar› görülüyor. Ünlü 1999 ve Türkmen 1998'deise serbest meslek sahipleri yüksek oranda. Bu durum ‹HLö¤rencilerinin babalar›nda ciddi bir esnaf a¤›rl›¤›n›n oldu¤unuortaya koyuyor.

1.7 ‹HL'ye Yönelik Elefltiriler

Laikli¤e duyarl› olan kesimler, kuruluflundan uygulanmas›na1997'de bafllanan sekiz y›ll›k kesintisiz zorunlu e¤itime kadar,‹HL'ye hep kuflkuyla bakt›lar. ‹HL'ye yöneltilen elefltirilerin önemlibir k›sm›n› e¤itim bilimi aç›s›ndan irdelemek do¤ru olacakt›r. Buaç›dan en sert elefltiriler, bir meslek okulu olarak, imam ve hatipyetifltirmek üzere kurulmufl olan ‹HL'nin kurulufl amac›ndanuzaklaflm›fl oldu¤u iddias› etraf›nda flekilleniyor.‹HL'yi bir meslek lisesi olarak gören bu kifliler, ‹HL'nin geliflmeitibar›yla di¤er meslek okullar›n› geride b›rakt›¤›n›, ihtiyaç fazlas›imam ve hatip yetifltirildi¤ini ileri sürüyorlar. Hatta ‹HL'nin 1997öncesi meslek okulu vasf›ndan ç›k›p, genel liselere alternatif birkurum haline dönüfltü¤ünden endifle ediyorlard›.Kuflkusuz bu perspektif ›fl›¤›nda ‹HL'ye k›z ö¤renci al›nmas›na dakarfl› ç›kt›lar, halen de ç›kmaya devam ediyorlar. Son y›llardasay›lar› iyice artan k›z ö¤rencilerin imaml›k yapamayacaklar›nagöre niçin bu okula yöneldikleri ciddi bir biçimde sorgulan›yor.‹HL'de yüzde 60/40 kültür dersleri lehine olan oran›n di¤er meslekokullar› ortalamas› olan 30/70 meslek dersleri lehine getirilmeside bu gruptakilerin istekleri aras›nda yer al›yor. fiimdi ‹HL'yeyönelik elefltirilerin ne derece gerçek olgulara yaslan›pyaslanmad›¤›n› irdelemeye, ‹HL ö¤rencilerinin üniversitetercihlerinden bafllayal›m.

‹HL Ö¤rencilerinin Üniversite Tercihleri

‹HL mezunlar›n›n üniversite yönelimleri her dönemde tart›flmakonusu olmufltur. ‹HL savunucular›, ‹HL ö¤rencilerinin de di¤erTürk çocuklar› gibi istedikleri fakültelere gitme hakk›na sahipoldu¤unu, bu durumun zaten kanuni bir hak oldu¤unu belirtirkensürekli olarak Milli E¤itim Temel Kanunu'nda yer elen "‹HLmesle¤e ve yüksekö¤renime haz›rlar" cümlesine at›fta bulunuyorlar.Laiklik savunucular› ise ‹HL'nin, Milli Görüfl hareketi lideriNecmettin Erbakan'a atfedilen bir sözden hareketle, siyasal‹slamc›l›¤›n "arka bahçesi" oldu¤unu iddia ediyor. Bu görüflsahiplerine göre ‹HL mezunlar› ancak ilahiyat fakültelerine devamedebilmeli; özellikle asker-polis ve mülki amir olma yollar›t›kanmal›d›r.

81

‹HL savunucular›, ‹HL ö¤rencilerinin

de di¤er Türk çocuklar› gibi istedikleri

fakültelere gitme hakk›na sahip

oldu¤unu, bu durumun zaten kanuni

bir hak oldu¤unu belirtirken sürekli

olarak Milli E¤itim Temel Kanunu'nda

yer elen "‹HL mesle¤e ve

yüksekö¤renime haz›rlar" cümlesine

at›fta bulunuyorlar.

Laiklik savunucular› ise ‹HL'nin, Milli

Görüfl hareketi lideri Necmettin

Erbakan'a atfedilen bir sözden

hareketle, siyasal ‹slamc›l›¤›n "arka

bahçesi" oldu¤unu iddia ediyor.

Asl›nda bu tart›flma 1973 y›l›nda Milli E¤itim Temel Kanunu'ndayap›lan de¤ifliklikle ‹HL mezunlar›n›n ilk kez do¤rudanüniversiteye gitme hakk›n› elde etmesiyle bafllad›. Ancak bu,liselerin edebiyat kollar›ndan mezun olan ö¤rencilerin girebilece¤ifakülte ve yüksekokullarla s›n›rl› bir hakt›. 12 Eylül askeriyönetiminin 1982 y›l›nda ayn› yasada yapt›¤› de¤ifliklikle ‹HLmezunlar›, s›navda diledikleri fakülteleri tercih etme hakk›nasahip oldu. Buna ‹HL ö¤rencilerinin say›s›ndaki art›fl da eklenince,‹HL mezunlar› üniversite anfilerini doldurmaya bafllad›lar.‹HL mezunlar›n›n istedikleri fakülteleri tercih etmesine karfl› ilkciddi itiraz 1990 y›l›nda TÜS‹AD'dan geldi. Dernek taraf›ndanZekai Balo¤lu'na haz›rlat›lan "E¤itim Raporu"nda, 1988 y›l›nda‹HL mezunlar›n›n üniversite tercihleri ve yerlefltikleri bölümlerayr›nt›l› olarak belirtildi. Sonuç olarak Balo¤lu, ‹HL mezunlar›n›nilahiyat fakülteleri yerine, öncelikle üniversitelerin hukuk vekamu yönetimi bölümlerine yöneldi¤ini saptad›.

TÜS‹AD Raporu'na göre 26 bin 855 ‹HL mezununun yaklafl›kyüzde 32'si birinci tercih olarak hukuk fakültelerini iflaretlemiflti.Bunun ard›ndan kamu yönetimi bölümleri gelirken, ilahiyatfakülteleri ancak üçüncü s›rada yer alabiliyordu.

82

Tablo 1.9.1‹HL Ö¤rencilerinin Üniversite Tercihleri

Kaynak: Balo¤lu, 1990, s. 137.

BÖLÜM 1. TERC‹H OLARAK GÖSTEREN ADAY TOPLAM YERLEfiEN

HUKUK 8714 313

KAMU YÖNET‹M‹ 4754 199

‹LAH‹YAT 2496 988

TIP 2078 188

MÜHEND‹SL‹K 2016 286

ULUSLARARASI ‹L‹fiK‹LER 1255 34

D‹⁄ER 1189 1828

4 YILLIK Ö⁄RETMENL‹K 1102 404

‹fiLETME 496 145

2 YILLIK O⁄RETMENL‹K 474 815

AÇIKÖ⁄RETIM 453 4058

BASIN-YAYIN 450 23

MESLEK YUKSEK OKULU 341 51

TÜRK D‹L‹ EDEB‹YATI 285 134

‹KT‹SAT 182 94

TAR‹H 170 130

ÇALIfiMA EKONOM‹S‹ 165 72

MAL‹YE 123 81

E⁄ITIM PROGRAMLARI 61 62

CO⁄RAFYA 51 26

TOPLAM 26855 9931

‹HL mezunlar›n›n istedikleri

fakülteleri tercih etmesine karfl› ilk

ciddi itiraz 1990 y›l›nda TÜS‹AD'dan

geldi.

TÜS‹AD'›n o dönem tart›flma yaratan raporunda ‹HL için flutespitler ve öneriler yap›lm›flt›: "Türk toplumunun ihtiyac› olandin görevlilerini yetifltirmek amac› ile aç›lan ‹mam Hatipokullar›nda kurulufl amac› d›fl›nda afl›r› bir kapasite yarat›lm›fl,üstelik çok say›da k›z ö¤renci al›nm›flt›r. Bu geliflme ‹HL'nin temele¤itim kademesinden bafllayarak genel e¤itim kurumunadönüflmesine, böylece ikinci bir genel e¤itim kanal›n›n oluflmas›nayol açm›flt›r. Geliflme devam etmektedir. ‹ki kanal aras›ndaki s›n›rgittikçe büyümektedir. Birinci bölümde demokrasi faktöründeaç›kland›¤› gibi, ay›r›c› kanallarda kültürel kimli¤i, milli benli¤i,de¤er yarg›lar›, yaflam biçimi, giyimi, dünya görüflü, k›saca e¤itimprofili çok farkl› iki ayr› gençlik kufla¤› yetifltirilmesi, Tevhid-iTedrisat ilkesine ayk›r› bir geliflmedir. Bu geliflme, e¤itim

83

Tablo 1.9.2 ‹HL Mezunlar›n›n Hukuk Fakültelerine

Yerleflme Durumu (1988 Y›l›)

Kaynak: Balo¤lu, 1990, s. 137.

HUKUK FAKÜLTELER‹ ‹HL MEZUNU YERLEfiEN

‹stanbul Üniversitesi 141

Selçuk Üniversitesi 19

Ankara Üniversitesi 105

Marmara Üniversitesi 23

Dicle Üniversitesi 4

Atatürk Üniversitesi 2

Dokuz Eylül Üniversitesi 19

TOPLAM 313

Tablo 1.9.3 ‹HL Mezunlar›n›n Kamu Yönetimi Fakültelerine

Yerleflme Durumu (1988 Y›l›)

Kaynak: Balo¤lu, 1990, s. 137.

KAMUYÖNET‹M‹ FAKÜLTELER‹ ‹HL MEZUNU YERLEfiEN

‹stanbul SBF 52

Uluda¤ ‹k. ve ‹d. B. Bl. 20

Gazi SBF 23

Ankara SBF 45

Selçuk ‹k. Ve ‹d. B. Bl. 12

‹nönü ‹k. ve ‹d. B. Bl. 6

Dokuz Eylül ‹k. ve ‹d. B. Bl. 8

Hacettepe ‹k. Ve ‹d. B. Bl. 10

ODTÜ ‹k. ve ‹d. Bl. Fk. 12

Bo¤aziçi ‹k. ve ‹d. B. Bl. (‹ng) 4

Bilkent ‹k. ve ‹d. B. Bl. (‹ng) 5

Marmara ‹k. ve ‹d. B. Bl. (Fr) 2

TOPLAM 199

sisteminin demokrasiye yap›sal uyumunu olumsuz yöndeetkilemektedir. ‹HL'nin Tevhid-i Tedrisat ve Milli E¤itimKanunlar›n›n özüne uygun olarak, temel e¤itime dayal› ve ayr›meslek okullar› olarak düzenlenmesi ve ö¤renci say›s›n›n istihdamkapasitesine göre s›n›rland›r›lmas› gerekmektedir."TÜS‹AD Raporu'nda dile getirilen tespitler ve yap›lan önerilerdönemin iktidar› taraf›ndan paylafl›lmad›. Örne¤in dönemin MilliE¤itim Bakan› Avni Akyol "Raporda din e¤itimi ile ilgili görüfllerinbir k›sm›na kat›lmak mümkün de¤ildir. Özellikle ‹HLmezunlar›n›n kendi alanlar› d›fl›nda yüksek ö¤retime gitmelerininengellenmesinin, e¤itimde f›rsat eflitli¤i ilkesiyle ba¤daflt›r›lmas›mümkün de¤ildir," fleklinde görüfl belirtti. (Avni Akyol, Laiklik

ve Din Ö¤retimi, Ankara, MEB Bas›mevi, MEB Yay›n Organ›, Say›102, Ekim 1990, s.5-9)‹HL ö¤rencilerinin yerlefltikleri fakültelere iliflkin bir di¤er çal›flmaise halen Sakarya Üniversitesi ‹lahiyat Fakültesi dekanl›k göreviniyürüten Prof. Dr. Suat Cebeci taraf›ndan 1993 y›l›nda yap›ld›.Cebeci araflt›rmas›nda 1986, 1987 ve 1988 y›llar›nda ‹HLmezunlar›n›n üniversitelerde yerlefltikleri programlar› inceledi.

84

Tablo 1.9.41986 ÖSYS Sonunda Yüksek Ö¤retim Kurumlar›na Yerlefltirilen

‹HL Mezunu Ö¤renci Say›lar›

YÜKSEK Ö⁄RET‹M KURUMU Ö⁄RENC‹ SAYISI YÜZDE (%)

‹lahiyat Fakültesi 781 18,6

E¤itim Yüksek Okulu 470 11,2

E¤itim Fakültesi 317 7,5

Aç›kö¤retim Fakültesi 316 7,5

Fen-Edebiyat Fakültesi 261 6,2

‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Fakültesi 179 4,3

Hukuk Fakültesi 142 3,4

T›p Fakültesi 134 3,2

Mühendislik Fakültesi 104 2,5

Siyasal Bilgiler Fakültesi 102 2,4

Edebiyat Fakültesi 97 2,3

Ziraat Fakültesi 91 2,2

Mühendislik-Mimarl›k Fakültesi 62 1,5

Dil Tarih ve Co¤rafya Fakültesi 49 1,2

Bas›n Yay›n Yüksek Okulu 47 1,1

Fen Fakültesi 34 0,8

Veteriner Fakültesi 33 0,8

Eczac›l›k Fakültesi 23 0,5

Orman Fakültesi 20 0,5

Difl Hekimli¤i Fakültesi 11 0,3

Elektrik-Elektronik Fakültesi 7 0,2

TÜS‹AD Raporu'nda dile getirilen

tespitler ve yap›lan öneriler dönemin

iktidar› taraf›ndan paylafl›lmad›.

85

Kaynak: Aktaran, Her Yönüyle Tevfik ‹leri, 1997 s.107

YÜKSEK Ö⁄RET‹M KURUMU Ö⁄RENC‹ SAYISI YÜZDE (%)

‹flletme Fakültesi 7 0,2

Maden Fakültesi 6 0,1

‹nflaat Fakültesi 5 0,1

Makine Fakültesi 5 0,1

Uçak ve Uzay Bilimleri Fakültesi 5 0,1

‹ktisat Fakültesi 17 0,4

Meslek Yüksek Okulu 553 13,1

Di¤er Fakülteler 329 7,7

Toplam 4207 100

Tablo 1.9.51987 ÖSYS Sonunda Yüksek Ö¤retim Kurumlar›na Yerlefltirilen

‹HL Mezunu Ö¤renci Say›lar›

Kaynak: Aktaran, Her Yönüyle Tevfik ‹leri, 1997 s.108

YÜKSEK Ö⁄RET‹M KURUMU Ö⁄RENC‹ SAYISI YÜZDE (%)

‹lahiyat Fakültesi 938 9,8

E¤itim Yüksek Okulu 594 6,2

Dil Tarih ve Co¤rafya Fakültesi 526 5,5

E¤itim Fakültesi 440 4,6

‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Fakültesi 296 3,1

Fen Edebiyat Fakültesi 274 2,9

Hukuk Fakültesi 236 2,5

Kamu Yönetimi (‹‹BF) 219 2,3

T›p Fakültesi 203 2,1

Ziraat Fakültesi 158 1,6

Mühendislik Fakültesi 144 1,5

‹nflaat Mühendisli¤i 128 1,3

‹flletme Fakültesi 87 0,9

Mimarl›k-Mühendislik Fakültesi 71 0,7

Siyasal Bilgiler Fakültesi 66 0,7

Veteriner Fakültesi 60 0,6

Maden Fakültesi 50 0,5

Elektrik-Elektronik Fakültesi 38 0,4

Bas›n Yay›n Yüksek Okulu 36 0,4

Eczac›l›k Fakültesi 34 0,4

Orman Fakültesi 27 0,3

Teknik E¤itim Fakültesi 23 0,2

Edebiyat Fakültesi 22 0,2

Fen Fakültesi 19 0,2

Difl Hekimli¤i Fakültesi 19 0,2

Makine Fakültesi 6 0,1

Gemi ‹nflaat ve Deniz Bilimleri 2 0,02

Meslek Yüksek Okullar› 652 6,8

Aç›k Ö¤retim Fakültesi 4221 44

Toplam 9589 100

Prof. Cebeci'nin araflt›rmas›n› inceledi¤imizde ilahiyat fakülteleri‹HL mezunlar›n›n en çok yerlefltikleri fakülteler olarak ortayaç›k›yor. Bununla birlikte E¤itim Yüksek Okullar› ve E¤itimFakültelerine yerleflen ‹HL mezunlar›n›n toplam› ilahiyatfakültelerine yerleflenlerden daha fazla. Her üç y›l› inceledi¤imizde‹HL mezunlar›n›n ço¤unlukla ö¤retmen yetifltiren fakültelereyerlefltiklerini görüyoruz.Balo¤lu'nun TÜS‹AD için yapt›¤› araflt›rmada ‹HL'lilerin

86

Tablo 1.9.61988 ÖSYS Sonunda Yüksek Ö¤retim Kurumlar›na Yerlefltirilen

‹HL Mezunu Ö¤renci Say›lar›

Kaynak: Aktaran, Her Yönüyle Tevfik ‹leri, 1997 s.109

YÜKSEK Ö⁄RET‹M KURUMU Ö⁄RENC‹ SAYISI YÜZDE (%)

‹lahiyat Fakültesi 1003 9,8

E¤itim Yüksek Okulu 642 6,3

‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Fakültesi 479 4,7

E¤itim Fakültesi 466 4,6

Fen Edebiyat Fakültesi 458 4,5

Hukuk Fakültesi 368 3,6

T›p Fakültesi 198 1,9

Edebiyat Fakültesi 186 1,8

Ziraat Fakültesi 153 1,5

Mühendislik Fakültesi 151 1,5

Siyasal Bilgiler Fakültesi 129 1,3

Kamu Yönetimi (‹.‹.B.F) 98 1

Mimarl›k Fakültesi 68 0,7

Dil Tarih ve Co¤rafya Fakültesi 60 0,6

Fen Fakültesi 57 0,6

Veteriner Fakültesi 51 0,5

‹ktisat Fakültesi 48 0,5

Orman Fakültesi 36 0,4

Eczac›l›k Fakültesi 33 0,3

Gemi ‹nflaat ve Deniz Bilimleri Fk. 29 0,3

Difl Hekimli¤i Fakültesi 25 0,2

Bas›n Yay›n Yüksek Okulu 23 0,2

‹flletme Fakültesi 22 0,2

‹nflaat Fakültesi 10 0,1

Teknik E¤itim Fakültesi 9 0,1

Maden Fakültesi 7 x

Elektrik-Elektronik Fakültesi 5 x

Makine Fakültesi 3 x

Uçak ve Uzay Bilimleri Fakültesi 2 x

Meslek Yüksek Okullar› 1117 10,9

Aç›kö¤retim Fakültesi 4277 41,9

Toplam 10213 100

‹HL mezunlar›n›n ço¤unlukla

ö¤retmen yetifltiren fakültelere

yerlefltiklerini görüyoruz.

yönelifllerinin esas olarak Hukuk Fakültesi ve Siyasal Bilgilerfakültelerine oldu¤u tespit edilmiflti. Cebeci'nin araflt›rmas›ndada, y›llara göre söz konusu fakültelere yerleflmelerde say›sal olarakdüzenli bir art›fl göze çarp›yor ancak tüm ‹HL mezunlar› içindekioran hukuk fakültelerinde yüzde 3.6'y› geçmiyor. Örne¤in SiyasalBilgiler Fakülteleri için en yüksek oran tüm ‹HL mezunlar› içinde1986 y›l›nda yüzde 2.4'te kal›yor.

Katsay› farkl›l›¤›n›n ilk kez uyguland›¤› 1999 y›l›n›n üniversites›nav› sonuçlar› incelendi¤inde ‹HL mezunlar›n›n Hukuk, Siyasalve Ö¤retmenlik bölümlerine girifllerinde ciddi düflüfller oldu¤ugörülüyor. Özellikle ‹HL mezunlar›n›n tercih etti¤i bölümlerinbafl›nda gelen ö¤retmenlikle ilgili fakültelere, katsay› farkl›l›¤›n›nolmad›¤› 1998 y›l›nda 3285 kifli yerleflirken, katsay›n›n uyguland›¤›bir sonraki y›l bu say›n›n 315'e düfltü¤ü gözleniyor. Nitekim‹HL'lilerin üniversite s›nav›nda ö¤retmenli¤e olan afl›r› yöneliflleriYÖK'ü 30 Temmuz 1998 tarihli, 98/8-90 say›l› kararla katsay›uygulamaya yöneltti.‹HL mezunlar›n›n üniversitelerde ö¤retmenlik programlar›nayöneliflleri, YÖK taraf›ndan 27 Nisan 2004 tarihinde haz›rlananve meslek ve normal liseler aras›ndaki farkl› katsay› uygulamas›n›nsavunuldu¤u "Üniversite Girifl S›nav›nda Meslek Lisesi ve GenelLise Mezunlar›na Uygulanan Farkl› Katsay› Nedeniyle OrtayaÇ›kan Durumun De¤erlendirilmesi" bafll›kl› incelemede de eleal›nd›. Bu çal›flmada Ö¤retmen Lisesi ç›k›fll› adaylar içinde 1998y›l›nda üniversitede ö¤retmenlik programlar›na yerleflenlerinsay›s› 2956 olarak veriliyor. Buna karfl›n ayn› y›l ‹HL mezunlar›n›nüniversitedeki ö¤retmenlik programlar›na yerleflenlerin say›s›3285 olarak belirtiliyor.

87

Tablo 1.9.71998-2002 Aras› ‹HL'lilerin Baz› Lisans Programlar›na

Yerleflme Say›lar›

Hukuk 232 54 96 82 91

Siyasal Bilimler 227 97 149 93 70

Ö¤retmenlik 3285 315 639 541 433

Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ö¤retmenli¤i 322 669 778 785 603

‹lahiyat 1420 1324 1254 917 685

Kaynak: Mehmet Gündem, "‹mam Hatiplerin Dünü Bugünü Yar›n›" yaz› dizisi, Milliyet, 3 May›s 2004.

1998 1999 2000 2001 2002

Cebeci'nin araflt›rmas›nda da, y›llara

göre söz konusu fakültelere

yerleflmelerde say›sal olarak düzenli

bir art›fl göze çarp›yor ancak tüm ‹HL

mezunlar› içindeki oran hukuk

fakültelerinde yüzde 3.6'y› geçmiyor.

YÖK bu durumu bir çarp›kl›k olarak de¤erlendirmektedir:"Yukar›daki durumdaki çarp›kl›k fludur: Ö¤retmen lisesi ç›k›fll›adaylar›n do¤al ilerleme ve yükselme alan› ö¤retmenlikprogramlar›, imam-hatip lisesi ç›k›fll› adaylar›n gidece¤i do¤alalan ise Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ö¤retmenli¤i ile ‹lahiyatFakülteleridir. Ancak, burada tamamen tersi bir durum olmufl veimam-hatip lisesi ç›k›fll› adaylar, Din Kültürü ve Ahlak BilgisiÖ¤retmenli¤i ve ‹lahiyat Fakültelerine gidece¤ine ö¤retmen lisesiç›k›fll›lardan daha fazla say›da ö¤retmenlik programlar›nayerleflmifllerdir. Benzer çarp›kl›k di¤er meslek liselerinde deyaflanmaktad›r. Bu örnek mesleki ve teknik ortaö¤retim ileyüksekö¤retim aras›ndaki çarp›k iliflkiyi tüm aç›kl›¤› ile ortayakoymaktad›r. Bu çarp›kl›k 1999 y›l›nda yürürlü¤e girenyüksekö¤retim girifl s›nav› ile k›smen do¤al seyrinedönüfltürülmüfltür. Meslek liselerine eskiden oldu¤u gibi genellise mezunlar›na verilen ayn› katsay›n›n verilmesi halindeyukar›dakine benzer çarp›k tablolar tekrar ortaya ç›kacakt›r. Genelliselere nazaran baz› alanlarda 6-7 misli daha pahal›ya mal olanmeslek lisesi mezunlar›n›n kendi alanlar› d›fl›ndaki programlaraözendirilmeleri son derece yanl›flt›r." ("Üniversiteye Girifl S›nav›ndaMeslek Lisesi ve Genel Lise Mezunlar›na Uygulanan Farkl›Katsay›lar Nedeniyle Ortaya Ç›kan Durumun De¤erlendirilmesi",(http://www.yok.gov.tr/duyuru/oss_uygulama.doc)

88

Tablo 1.9.9‹HL Ç›k›fll› Adaylardan Baz› Lisans Programlar›na

Yerleflenlerin Say›lar›

1998* 232 277 3.285 322 1.420

1999 54 97 315 669 1.324

2000 96 149 639 778 1.254

2001 82 93 541 785 917

2002 91 70 374 603 685

*Farkl› Katsay› uygulamas› yoktu.

HUKUK S‹YASAL B‹L. Ö⁄RETMENL‹K D‹N KÜL. VE AHLAK B‹L. Ö⁄R. ‹LAH‹YATYIL

Tablo 1.9.8Ö¤retmen Lisesi Ç›k›fll› Adaylardan Ö¤retmenlik

Programlar›na Yerleflenlerin Say›lar›

Kaynak: Mehmet Gündem, "‹mam Hatiplerin Dünü Bugünü Yar›n›" yaz› dizisi, Milliyet,3 May›s 2004.

1998 2.956 8,8

1999 4.251 13,6

2000 4.462 13,6

2001 4.533 13,0

2002 5.338 14,7

SAYI YERLEfiENLER ‹Ç‹NDEK‹ YÜZDEYIL

‹HL Ö¤rencilerinin Meslek Tercihleri

Üniversite tercihlerine ba¤l› olarak ‹HL ö¤rencilerinin gönlündeyatan meslekler de sert polemiklere konu oldu, olmaya devamediyor. Bu konuyu ayd›nlatabilmek için befl araflt›rman›n verilerinebaflvuraca¤›z. Bunlar›n befli de yüksek lisans tezi olarak haz›rland›ve tümünde ‹HL ö¤rencilerine anket yoluyla sorular yöneltildi.

89

Tablo 1.10.1“Ö¤reniminiz bitince hangi meslek ya da ifl dal›nda çal›flmay› düflünüyorsunuz?”sorusuna ‹HL ö¤rencilerinin yan›tlar›

Mimarl›k-Mühendislik 12,7 17,4

Asker-Polis X 4,2

T›p 20,7 13,5

Avukat-Hakim 7,3 7,6

Ö¤retmenlik 41 8

Bilim adam› 1,3 2,7

Ekonomist 1,8 3,9

Din görevlisi 0,5 11,4

Bölümümle ilgili bir ifl 1,4 1,2

Di¤er 8,1 20,9

Fikri yok 5,2 9,2

Toplam Ö¤renci 225 176

Yüzde Toplam› 100 100

Kaynak: Coflkun, 1999, s. 85.

MESLEKLER KIZ ERKEK

%

Tablo 1.9.102003 Y›l›nda Genel ve Mesleki Teknik Ortaö¤retimden Lisans

Programlar›na Geçenlerin Say›lar›

Ö¤retmen Liseleri 18.373 8.903 5 33 0.03 1.178 0.64

‹mam Hatip Liseleri 61.275 1.768 1 452 0.037 14.234 7.68

Ticaret Meslek Lis. 129.616 2.015 1 38.196 31.09 22.697 12.24

End. Meslek Lis. 189.642 6.013 3 54.293 44.19 18.969 10.23

K›z Meslek Liseleri 63.562 2.130 1 11.609 9.45 6.303 3.4

Genel Liseler 1.091.589 159.712 89 18.289 14.88 122.044 65.82

Kaynak: 2547 Say›l› Yüksekö¤retim Kanununda Yap›lan De¤ifliklikler ve Bilinmesi Gerekenler, S. 46,47,48 TC MEB Yay›nlar›, May›s 2004, ANKARA

BAfiVURANYERLEfiEN

OKUL TÜRÜYERLEfiEN YERLEfiEN

Lisans ToplamLisanstaki % Lisans Toplam

Lisanstaki % Lisans ToplamLisanstaki %

90

Tablo 1.10.2‹mam Hatip Lisesi Ö¤rencilerinin

Üniversitelerde Seçmeyi Düflündükleri Program:

E¤itim Fakültesi 108 32,5

‹lahiyat Fakültesi 63 18,9

Mühendislik 48 14,4

Hukuk Fakültesi 41 12,3

T›p Fakültesi 32 9,6

Eczac›l›k 19 5,8

Polis Akademisi 8 2,4

Siyasal Bilgiler 6 1,9

‹letiflim Fakültesi (Gazetecilik) 4 1,2

Toplam 332 100

Kaynak: Altunsaray, 2000.

ÜN‹VERS‹TEDE SEÇMEY‹ DÜfiÜNDÜKLER‹ PROGRAM %SAYI

Ö¤retmen 49 47,1

Mühendis 8 7,7

Tekniker 1 1

‹mam Hatip/Müftü 1 1

Hukukçu 9 8,7

Siyasal Bilimler 5 4,8

Polis 8 7,7

Doktor 4 3,8

Serbest Meslek 1 1

Gazeteci 3 2,9

Psikolog 2 1,9

Hemflire 1 1

Subay-Astsubay 1 1

Siyasetçi 2 1,9

Yan›ts›z 9 8,7

Toplam 104 100

Tablo 1.10.3"‹leride Hangi Mesle¤i Seçmek ‹stiyorsunuz?"

Sorusuna Ö¤rencilerin Verdi¤i Yan›tlar:

Kaynak: Sarpkaya, 1998, s. 155

MESLEKLER %SAYI

Not: Ünlü, 1999 araflt›rmas›nda ö¤rencilerin üniversite tercihlerineiliflkin soru sorulmufl ancak yan›tlar tablo haline getirilmemifltir.Sonuçlar "...ö¤rencilerin yüksekö¤retimde en çok tercih etmeyidüflündükleri fakülte veya bölümlerin bafl›nda Hukuk, Edebiyat,Tarih ve ‹lahiyat Fakülteleri gelmektedir" fleklinde belirtilmifltir.(Ünlü, 1999, s. 94)

Yukar›daki befl araflt›rman›n sonuçlar›na göre ‹HL ö¤rencilerininçok az›n›n, ayn› alanda yüksek tahsil yapmak, yani ilahiyatfakültelerine gitmek istedi¤i anlafl›l›yor. Sadece Türkmen (Gül)1998 araflt›rmas›nda % 35.7'lik bir oranda ilahiyat fakültelerinegitme iste¤i oldu¤u göze çarp›yor.Sonuçta ‹HL ö¤rencilerinin gönlünde yatan aslan› net olaraksöylemek mümkün görünmüyor. Bu konuda farkl› yönelimlersöz konusu, ancak e¤itim fakültelerinin iki araflt›rman›n en

91

‹steyenler 119 39.14 80 40.40 199 39.64

‹stemeyenler 185 60.86 118 59.60 303 60.36

Ö¤renci Say›s› 304 100 198 100 502 100

Kaynak: Ünlü, 1999, s. 88.

KIZD‹N‹ YÜKSEK TAHS‹L YAPMAK % ERKEK % TOPLAM %

Tablo 1.10.5Ö¤rencilerin Dini Görev Alma Düflüncesi

ve Dini Yüksek Tahsil Yapma ‹ste¤ine ‹liflkin Yan›tlar›:

Düflünüyorum 162 50.31 84 40.58 246 46.50

Düflünmüyorum 160 49.69 123 59.42 283 53.50

Ö¤renci Say›s› 322 100 207 100 529 100

Kaynak: Ünlü, 1999, s. 84.

KIZD‹N‹ GÖREV ALMA DÜfiÜNCES‹ % ERKEK % TOPLAM %

‹lahiyat Fakülteleri 173 35,7

E¤itim Fakülteleri 114 23,6

Fen Bölümü (Fizik, Kimya, Biyoloji) 56 11,6

Siyasal Bilgiler 41 8,5

Hukuk Fakültesi 49 10

‹ktisat Fakültesi 23 4,8

T›p Fakültesi 28 5,8

Cevaps›z 16 X

Toplam 500 100

Tablo 1.10.4"Okul Sonras› Hangi Fakülteyi Tercih Edeceksiniz?"

Sorusuna Ö¤rencilerin Yan›tlar›:

Kaynak: Türkmen (Gül), 1998, s. 100.

TERC‹H ED‹LEN FAKÜLTELER %SAYI

‹HL ö¤rencilerinin çok az›n›n, ayn›

alanda yüksek tahsil yapmak, yani

ilahiyat fakültelerine gitmek istedi¤i

anlafl›l›yor.

tepesinde yer almas› çarp›c›. Özellikle k›z ö¤rencilerde ö¤retmenolma arzusu yüzde 40'lar›n üzerine ç›k›yor.

‹HL'nin Üniversite S›nav› Baflar› Durumlar›

Toplumda yayg›n kanaate göre ‹HL mezunlar› üniversites›navlar›nda normalin de üzerinde baflar›l›d›r. Öyle ki baz› ailelerin,büyük ölçüde bu rivayet nedeniyle çocuklar›n› ‹HL'ye daha fazlagönül rahatl›¤›yla yollad›¤› söylenebilir. Kartal Anadolu ‹HL'ninbir ÖSS birincisi, bir de ikincisi ç›karmas› bu kan›n›n oluflmas›ndabelirleyici olmufla benziyor.Ancak üç farkl› ilin Erzurum, Diyarbak›r ve Adana'n›n farkl›türdeki liseleriyle ‹HL'nin üniversite baflar› durumlar›n›nkarfl›laflt›r›lmas› bu efsanenin pek de gerçe¤i yans›tmad›¤›n›gösteriyor:

92

Tablo 1.11.1Adana ‹li K›yaslamal› Üniversite Baflar› Durumlar›

ÖZEL YEN‹ 97 35 36

SEYHAN ÇA⁄RIBEY 170 17 10

SEYHAN ‹SMA‹L S.ÖZLER ANADOLU 108 53 49

ÖZEL ADANA FEN 10 7 70

ADANA ‹HL 321 38 12

CEYHAN ‹HL 50 1 2

KOZAN T‹CARET 27 1 3,7

ADANA ENDÜSTR‹ MESLEK 195 10 5,1

ADANAYILLAR

OKULLAR ÖYS G‹R. ÖYS YER. ÖYS YER. %1995

OKULLAR ÖYS G‹R. ÖYS YER. ÖYS YER. %1996

ÖZEL YEN‹ 61 14 23

SEYHAN ÇA⁄RIBEY 384 35 10

ADANA ENDÜSTR‹ MESLEK 220 8 3,6

SEYHAN ‹SMAL S. ÖZLER ANADOLU 102 57 56

ÖZEL ADANA FEN 13 8 62

ADANA ‹HL 215 23 11

CEYHAN ‹HL 58 5 8,6

KOZAN T‹CARET 61 14 23

OKULLAR ÖYS G‹R. ÖYS YER. ÖYS YER. %1997

SEYHAN ÇA⁄RIBEY 477 117 25

ÖZEL YEN‹ 46 18 39

ÖZEL ADANA FEN 16 7 44

SEYHAN ‹SMA‹L S. ÖZLER ANADOLU 96 59 62

ADANA ‹HL 218 36 17

CEYHAN ‹HL 58 3 5,1

KOZAN T‹CARET1999 10 1 10

ADANA ENDÜSTR‹ MESLEK 51 7 14

93

SEYHAN ÇA⁄RIBEY 250 48 19

ÖZEL YEN‹ 37 9 24

OKULLAR ÖYS G‹R. ÖYS YER. ÖYS YER. %1998*

OKULLAR ÖSS > 120 L‹S - YER. L‹S - YER. %2000

SEYHAN ÇA⁄RIBEY 130 35 27

ÖZEL YEN‹ 9 1 11

ÖZEL ADANA FEN 15 8 53

ADANA ‹HL 81 8 9,8

CEYHAN ‹HL 21 0 0

KOZAN T‹CARET 1 0 0

ADANA ENDÜSTR‹ MESLEK 12 3 25

SEYHAN ‹SMA‹L S. ÖZLER ANADOLU 60 45 75

OKULLAR ÖSS > 120 L‹S - YER. L‹S - YER. %1999

SEYHAN ÇA⁄RIBEY 180 63 35

ÖZEL YEN‹ 23 9 39

SEYHAN ‹SMA‹L S. ÖZLER ANADOLU 42 30 71

KOZAN T‹CARET 1 0 0

ADANA ENDÜSTR‹ MESLEK 22 2 9

B=binde* ÖSYM Kitap盤›nda meslek liselerinin bilgisi yok

D‹YARBAKIR Z‹YA GÖKALP 363 125 34

D‹YARBAKIR ANADOLU 51 25 49

ÖZEL AM‹D 31 4 13

D‹YARBAKIR CUMHUR‹YET FEN 22 14 63

D‹YARBAKIR ‹HL 142 27 19

Tablo 1.11.2Diyarbak›r ‹li K›yaslamal› Üniversite Baflar› Durumlar›

D‹YARBAKIR Z‹YA GÖKALP 408 36 8,9

D‹YARBAKIR ANADOLU 86 34 40

ÖZEL AM‹D 38 10 26

D‹YARBAKIR CUMHUR‹YET FEN 58 35 60

D‹YARBAKIR ‹HL 90 8 8,8

ERGAN‹ ‹HL 14 0

D‹YARBAKIR T‹CARET MESLEK 62 4 6,4

D‹YARBAKIR ENDÜSTR‹ MESLEK 181 13 7,2

D‹YARBAKIRYILLAR

OKULLAR ÖYS G‹R. ÖYS YER. ÖYS YER. %1995

OKULLAR ÖYS G‹R. ÖYS YER. ÖYS YER. %1997

OKULLAR ÖYS G‹R. ÖYS YER. ÖYS YER. %1996

D‹YARBAKIR Z‹YA GÖKALP 18 1 b55

D‹YARBAKIR ANADOLU 73 24 33

ÖZEL AM‹D 33 2 b60

D‹YARBAKIR CUMHUR‹YET FEN 41 26 63

D‹YARBAKIR ‹HL 72 14 19

ERGAN‹ ‹HL 29 2 6,9

D‹YARBAKIR T‹CARET MESLEK 81 1 1,2

D‹YARBAKIR ENDÜSTR‹ MESLEK 104 4 3,8

94

Tablo 1.11.3Erzurum ‹li K›yaslamal› Üniversite Baflar› Durumlar›

ERZURUM FEN 69 39 56

ERZURUM ATATÜRK ENDÜSTR‹ 144 5 3,4

ERZURUM ‹HL 182 15 8,2

ERZURUM L‹SES‹ 353 48 13

ERZURUM T‹CARET 65 2 3

ERZURUM ANADOLU 101 49 48

ERZURUMYILLAR

OKULLAR ÖYS G‹R. ÖYS YER. ÖYS YER. %1995

OKULLAR ÖYS G‹R. ÖYS YER. ÖYS YER. %1996

ERZURUM FEN 64 46 71

ERZURUM ATATÜRK ENDÜSTR‹ 122 7 5,7

ERZURUM ‹HL 332 35 10

ERZURUM L‹SES‹ 444 43 9,6

ERZURUM T‹CARET 74 2 2,7

ERZURUM ANADOLU 106 40 37

D‹YARBAKIR Z‹YA GÖKALP 270 41 15

D‹YARBAKIR ANADOLU 75 32 43

ÖZEL AM‹D 22 7 32

D‹YARBAKIR CUMHUR‹YET FEN 60 41 68

D‹YARBAKIR ‹HL 58 8 14

ERGAN‹ ‹HL 10 3 30

D‹YARBAKIR T‹CARET MESLEK 10 1 10

D‹YARBAKIR ENDÜSTR‹ MESLEK 10 2 20

D‹YARBAKIR Z‹YA GÖKALP 492 153 31

D‹YARBAKIR ANADOLU 23 11 48

ÖZEL AM‹D 32 8 25

D‹YARBAKIR CUMHUR‹YET FEN 13 9 69

D‹YARBAKIR ‹HL 1 1 100

D‹YARBAKIR T‹CARET MESLEK 10 3 30

D‹YARBAKIR ENDÜSTR‹ MESLEK 11 4 36

OKULLAR ÖYS G‹R. ÖYS YER. ÖYS YER. %

OKULLAR ÖSS > 120 L‹S - YER. L‹S - YER. %1999

1997

D‹YARBAKIR Z‹YA GÖKALP 328 78 24

D‹YARBAKIR ANADOLU 52 25 48

ÖZEL AM‹D 25 6 24

D‹YARBAKIR CUMHUR‹YET FEN 20 16 80

D‹YARBAKIR ‹HL 111 6 5,4

ERGAN‹ ‹HL 41 3 7,3

D‹YARBAKIR T‹CARET MESLEK 11 0 0

D‹YARBAKIR ENDÜSTR‹ MESLEK 14 3 21

OKULLAR ÖSS > 120 L‹S - YER. L‹S - YER. %2000

ERGAN‹ ‹HL 15 1 6,7

D‹YARBAKIR T‹CARET MESLEK 20 0 0

D‹YARBAKIR ENDÜSTR‹ MESLEK 20 6 30

OKULLAR ÖYS G‹R. ÖYS YER. ÖYS YER. %1998

OKULLAR ÖSS ≥ 120 L‹S - YER. L‹S - YER. %2000

ERZURUM FEN

ERZURUM ATATÜRK ENDÜSTR‹ 4 0

ERZURUM ‹HL 245 14 5,7

ERZURUM L‹SESI 116 31 26

ERZURUM T‹CARET 8 0

ERZURUM ANADOLU 89 46 52

OKULLAR1998*

Üç ilde liselerin karfl›laflt›rmal› üniversite baflar›lar› incelendi¤inde‹HL'nin belirgin bir baflar› oran›na sahip olmad›¤› ortaya ç›k›yor.Kalabal›k s›n›flar ve e¤itim kalitesi tart›fl›lan normal liselerle ‹HLaras›nda belirgin bir farkl›l›k göze çarpm›yor. Meslek liseleriylekarfl›laflt›r›ld›¤›nda ise ‹HL'nin belirgin bir üstünlü¤ündenbahsetmek mümkün. Ancak ‹HL'deki kültür dersi oran›n›n di¤ermeslek liselerine k›yasla daha yüksek oldu¤u ak›llarda tutulmal›.Yukar›daki tablolarda görüldü¤ü gibi il merkezlerindeki ‹HL,ilçelerdekine göre daha baflar›l›. Özellikle Diyarbak›r ve Adana'n›nilçelerindeki ‹HL'nin üniversite s›navlar›nda hiç de baflar›l›olmad›¤› ise çok aç›k. Anadolu Liseleri ve Fen Liselerinin üniversites›navlar›nda yakalad›klar› baflar›y› ‹HL'nin yakalamas›imkans›zdan da öte.Bu noktada, birtak›m ‹slami cemaatlerin denetimindeki kimi özelokul ve kolejlerde okuyan çok say›daki baflar›l› ö¤rencinin ‹HLmensubu san›l›yor olma ihtimalini ihmal etmemek gerekiyor.

95

ERZURUM FEN

ERZURUM ATATÜRK ENDÜSTR‹ 16 0 0

ERZURUM ‹HL 183 38 20

ERZURUM L‹SES‹ 215 38 17

ERZURUM T‹CARET 14 4 28

ERZURUM ANADOLU 94 47 50

OKULLAR ÖYS G‹R. ÖYS YER. ÖYS YER. %1997

ERZURUM FEN

ERZURUM ATATÜRK ENDÜSTR‹

ERZURUM ‹HL

ERZURUM L‹SES‹

ERZURUM T‹CARET

ERZURUM ANADOLU

ÖYS G‹R. ÖYS YER. ÖYS YER. %

OKULLAR ÖSS ≥ 120 L‹S - YER. L‹S - YER. %1999

ERZURUM FEN

ERZURUM ATATÜRK ENDÜSTR‹ 4 0 0

ERZURUM ‹HL 245 14 5,7

ERZURUM L‹SES‹ 116 31 26

ERZURUM T‹CARET 8 0

ERZURUM ANADOLU 89 46 51

* ÖSYM Kitap盤›nda bilgisi yok

Üç ilde liselerin karfl›laflt›rmal›

üniversite baflar›lar› incelendi¤inde

‹HL'nin belirgin bir baflar› oran›na

sahip olmad›¤› ortaya ç›k›yor.

Yukar›daki karfl›laflt›rmal› grafi¤i inceledi¤inde, di¤er meslekliseleri aras›nda ‹HL'nin ciddi bir baflar›s›ndan söz etmek mümkünde¤il, hatta Ticaret Lisesi mezunlar›n›n ‹HL mezunlar›na göreüniversite s›navlar›nda daha baflar›l› oldu¤u ortaya ç›k›yor. FenLisesi mezunlar›n›n ise üniversite s›nav›nda tart›flmas›z birüstünlü¤ü var. Kamuoyundaki yayg›n kanaate ra¤men ‹HLmezunlar›, özel liselerin üniversite baflar›s›n›n epey uza¤›nda.1998 sonras› duruma bak›ld›¤›ndaysa, di¤er meslek liselerikarfl›s›nda ‹HL mezunlar›n›n tamamen havlu att›klar› ortayaç›k›yor. Ticaret ve Endüstri Meslek Lisesi mezunlar›na tan›naniki y›ll›k fakültelere s›navs›z geçifl ve puan deste¤i bu okullar›nfark› açmas›na yol açt›. ‹HL mezunlar›n›n okulu bitirdikten sonragidecekleri iki y›ll›k bir alan olmad›¤› için üniversiteye yerleflmeoranlar› ciddi oranda düfltü.

‹mam Hatip Liseleri ve Diyanet

Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤› bünyesinde ‹HL mezunlar›; imam vehatip, müezzin-kayy›m, Kuran kursu ö¤reticisi ve genel idarihizmetler s›n›f›nda istihdam ediliyor. Yönetmelik gere¤i Diyanet‹flleri Baflkanl›¤› bu branfllara s›nav ile eleman almaktad›r. 1960'l›y›llarda okul ve ö¤renci say›s› artmaya devam eden ‹mam HatipOkullar› orta k›s›m mezunlar›ndan yüzde 7 gibi az bir k›sm› (dingörevlili¤i) mesle¤ine yönelmifl, yüzde 86's› okulun 2. devresinedevam etmifltir. 1962 y›l›nda Diyanet bünyesinde bulunan görevlidin adamlar›n›n say›s› ve e¤itim durumu hakk›nda döneminDevlet Bakan› H›fz› O¤uz Bekata yapm›fl oldu¤u bas›n

96

Normal LiseFen LisesiEndüstri Meslek

Anadolu LisesiTicaret Meslek Liseleri

Özel Lise‹mam Hatip Lisesi

* Ayn› türden okula giren ö¤renci say›s›n›n yerleflen ö¤renci say›s›na yüzde oran›

fiekil 1.6Okul Türlerine Göre Üniversite S›nav› Baflar› Oranlar›(Aç›kö¤retim ve 2 y›ll›k meslek yüksekokullar› dahil)*

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 20030

10

20

30

40

50

60

70

80

%

Y›llar

Ticaret ve Endüstri Meslek Lisesi

mezunlar›na tan›nan iki y›ll›k

fakültelere s›navs›z geçifl ve puan

deste¤i bu okullar›n fark› açmas›na

yol açt›. ‹HL mezunlar›n›n okulu

bitirdikten sonra gidecekleri iki y›ll›k

bir alan olmad›¤› için üniversiteye

yerleflme oranlar› ciddi oranda düfltü.

toplant›s›nda say›lar› 60 bini bulan din adamlar›n›n 55 binininhiç tahsili bulunmad›¤›n› belirtmifl, tahsili olanlardan 370'ininyüksek, 417'sinin lise, 1298'inin orta ve 3106's›n›n ilk tahsil mezunuoldu¤unu aç›klam›flt›r. 1966 y›l›nda dönemin Milli E¤itim Bakan›Orhan Dengiz ise Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤›'n›n 4600 münhalkadrosunun bulundu¤unu, ayn› y›l ‹mam Hatip Okulundanmezun olabilecek ö¤renci say›s›n›n ise 374 oldu¤unu aç›klam›flt›r.(Aktaran, Ünsür, s.176)1969-1970 y›llar› aras›nda ‹mam Hatip Okullar› II. Devremezunlar›n›n yüzde 58.5 gibi yüksek bir oran›n›n Yüksek ‹slamEnstitülerine, yüzde 40'›n›n da din hizmetlerine yöneldi¤igörülmektedir.

‹mam Hatip mezunlar›n›n okulu bitirir bitirmez Diyanet ‹flleriBaflkanl›¤›'nda görev yapma olanaklar› varken (s›nav› baflarmalar›halinde), bu kuruma yönelenlerin oran› her zaman düflükkalm›flt›r. Mezunlar›n ço¤u yüksek ö¤renim yapmay› Diyanetteçal›flmaya tercih etmifllerdir.

97

Yüksek ‹slam Enstitüleri 58,5

Din hizmetleri 30.70

Di¤er yüksek e¤itim kurumlar› ve meslekler 10,8

TOPLAM 100

Tablo 1.12.1‹mam Hatip Okulu II. Devre Mezunlar›n›n

Yöneliflleri (1960-1970)

Kaynak: DPT Örgün Mesleki-Teknik E¤itim Özel ‹htisas Komisyonu Raporu, 21 Haziran 1971, s: 14Aktaran Ünsür, 1995, s. 191

YÖNELEN‹LEN ALAN ORAN %

Kendi mesle¤i ile ilgili ifle giren 28

Kendi mesle¤i ile ilgili yüksek ö¤renime giren 36

Kendi mesle¤i d›fl›ndaki alanlara yönelenler 36

Tablo 1.12.2 1980 Y›l›nda ‹mam Hatip Mezunlar›n›n

Yöneliflleri

Kaynak: Ünsür, 1995, s. 182.

‹HL MEZUNLARININ YÖNELD‹⁄‹ ALAN ORAN

‹mam Hatip mezunlar›n›n okulu

bitirir bitirmez Diyanet ‹flleri

Baflkanl›¤›'nda görev yapmaBaflkanl›¤›'nda görev yapma

olanaklar› varken (s›nav› baflarmalar›olanaklar› varken (s›nav› baflarmalar›

halinde), bu kuruma yönelenlerin

oran› her zaman düflük kalm›flt›r.

Mezunlar›n ço¤u yüksek ö¤renim

yapmay› Diyanette çal›flmaya tercih

etmifllerdir.

Yukar›daki tablo Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤›'nda 1994 itibariylegörev yapan 76 bin 232 kiflinin mezun oldu¤u okullar›göstermektedir. Tabloya göre 50 bin 090 ve yüzde 65,71'lik oranla‹HL mezunlar› en büyük grubu oluflturuyor. Kuruluflundan 1994y›l›na kadar ‹mam Hatip Okullar›/Liselerinden mezun olanlar›ntoplam say›s› ise 283 bin civar›ndad›r. Bu durum bize ‹HLmezunlar›n›n ancak yüzde 20'lik bir bölümünün Diyanetteistihdam edildi¤ini gösteriyor.

Müfredat Tart›flmas›

Müfredatta kültür derslerinin oran›n›n di¤er meslek liselerinek›yasla çok yüksek olmas›, bunun da ‹HL'yi normal liselereyaklaflt›rd›¤› tespiti de bir baflka elefltiri olarak karfl›m›za ç›k›yor.

98

Tablo 1.12.3 Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤› Personeli E¤itim Durumlar› (1994 Y›l›)

Dini yüksek ö¤renim 3142 4,12

Di¤er fakülte ve yüksek okullar 1614 2,12

2-3 y›ll›k yüksek ö¤renim 1541 2,02

‹lahiyat Meslek Yüksek Okulu 86 0,11

‹mam Hatip Lisesi 50090 65,71

Lise ve dengi okul 709 0,93

Ortaokul ve dengi 6217 8,16

‹lkokul 12833 16,83

Toplam 76232 100

MEZUN OLUNAN OKUL GENEL TOPLAM %

Kaynak: D‹B, APK Dairesi Baflkanl›¤›, Aktaran Ünsür, s.185

Tablo 1.12.4‹HL Mezunu Diyanet Personelinin Y›llara Göre Da¤›l›m›

1995 51029 68 75043

1996 52625 69 76087

1997 55255 68 81492

1998 53845 68 79685

1999 50777 65 77795

2000 48229 64 75433

2001 45706 60 76044

2002 40981 55 74374

YILLAR ‹HL’L‹ SAYISI TOPLAM PERSONEL

Kaynak: Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤›

YÜZDE

Kuruluflundan 1994 y›l›na kadar

‹mam Hatip Okullar›/Liselerinden

mezun olanlar›n toplam say›s› ise 283

bin civar›ndad›r. Bu durum bize ‹HL

mezunlar›n›n ancak yüzde 20'lik bir

bölümünün Diyanette istihdam

edildi¤ini gösteriyor.

Tabloda aç›k bir flekilde, ‹HL'de, di¤er meslek okullar›na göredaha fazla kültür dersi ö¤retimi verildi¤i görülüyor. Meslekdersi/kültür dersi oran› yap›ld›¤›nda, ‹HL'de 40/60 kültür derslerilehine bir durumla karfl›lafl›yoruz. Bu durum di¤er meslekliselerinde 31-32/69-68 fleklinde meslek dersleri lehinedir. Budurum ‹HL'nin üniversite s›navlar›ndaki görece baflar›s›n›aç›klayan etkenler aras›nda kabul edilebilir.

99

Tablo 1.13.2‹HL Orta K›s›m Haftal›k Ders Çizelgesi (MEB Talim Terbiye

Kurulu'nun 11.9.1992 tarih ve 289 say›l› karar› gere¤ince)

DERSLERSINIFLAR

VI

Türkçe 6 6 6

Matematik 4 4 4

Fen Bilgisi 4 4 4

Milli Tarih 2 2 X

Milli Co¤rafya 2 2 X

Vatandafll›k Bilgileri X X 3

TC ‹nk›lap Tarihi ve Atatürkçülük X X 3

Yabanc› Dil 3 3 3

Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 2 2 2

Resim ‹fl 1 2 1

Müzik 2 1 1

Beden E¤itimi 2 2 2

Ortak Ders Saatleri Toplam› 28 28 28

VII VIII

Tablo 1.13.1‹HL ve Di¤er Meslek Liselerinin Ders Program› Karfl›laflt›rmas›

Kaynak: Sarpkaya, 1998, s. 80.

‹MAM HAT‹P L‹SES‹ Genel Kültür 25 65,8 27 71 19 50 20 53 91 60

Meslek 13 34,2 11 29 19 50 18 47 61 40

Toplam 38 100 38 100 38 100 38 100 152 100

KIZ MESLEK L‹SES‹ Genel Kültür 25 61 7 17 7 17 X x 39 32(Giyim) Meslek 16 39 34 83 34 83 X x 84 68

Toplam 41 100 41 100 41 100 X x 123 100

KIZ MESLEK L‹SES‹ Genel Kültür 25 61 7 17 7 17 X x 39 32(Çocuk Gelifl.) Meslek 16 39 34 83 34 83 X x 84 68

Toplam 41 100 41 100 41 100 X x 123 100

ENDÜSTR‹ MESLEK L‹SES‹ Genel Kültür 25 61 6 15 7 17 X x 38 31(Elektronik) Meslek 16 39 35 85 34 83 X x 85 69

Toplam 41 100 41 100 41 100 X x 123 100

ENDÜSTR‹ MESLEK L‹SES‹ Genel Kültür 25 61 7 17 7 17 X x 39 32(Makine) Meslek 16 39 34 83 34 83 41 x 84 68

Toplam 41 100 41 100 41 100 41 x 123 100

ENDÜSTR‹ MESLEK L‹SES‹ Genel Kültür 25 61 6 15 7 17 X x 38 31(Tesviye) Meslek 16 39 35 85 34 83 X x 85 69

Toplam 41 100 41 100 41 100 X x 123 100

OKULLAR DERS KATEGOR‹S‹XII SINIFIX SINIF X SINIF XI SINIF TOPLAM

S % S % S % S % S %

Sekiz y›ll›k kesintisiz e¤itim yasas›n›n ç›kmas›n›n ard›ndan‹HL'nin yukar›daki müfredat› tamamen de¤iflti. Orta k›s›mdagörülen Arapça ve Kuran-› Kerim dersleri haz›rl›k s›n›f›nakayd›r›ld›. Böylece haz›rl›k s›n›f›na haftada 15 saat Arapça ve 8saat Kuran-Kerim dersi konuldu. fiu andaki ‹HL ders program›flöyledir:

‹HL haftal›k Ders Saatleri:

100

DERSLERSINIFLAR

VI

Kur'an-› Kerim 5 5 5

Arapça 3 3 3

TOPLAM 36 36 36

VII VIII

Kaynak: MEB, Din Ö¤retimi Genel Müd. Aktaran Ünsür, 1995, s. 137

Tablo 1.13.3‹HL Lise K›sm› Haftal›k Ders Çizelgesi (MEB Talim Terbiye

Kurulu'nun 11.9.1992 tarih ve 289 say›l› karar› gere¤ince)

DERSLERSINIFLAR

IX

Kur'an-› Kerim 4 4 3 3 14

Arapça 5 5 4 4 18

Akaid ve Kelam X x 2 2 4

F›k›h X 3 3 x 6

Tefsir X x 2 3 5

Hadis X 2 2 2 6

Siyer 2 x x x 2

Dinler Tarihi X x x 2 2

Hitabet ve Mesleki Uygulama X x 2 2 4

Meslek Dersleri Toplam› 11 14 18 18 61

Türk Dili ve Edebiyat› 5 5 3 3 16

Psikoloji X 2 x x 2

Felsefe Grubu X x x 6 6

Tarih 3 3 x x 6

TC ‹nk›lap Tarihi ve Atatürkçülük x x 3 x 3

Sanat Tarihi x x 2 x 2

Co¤rafya 2 2 2 x 6

Matematik 4 3 3 2 12

Biyoloji ve Sa¤l›k Bilgisi 3 x x x 3

Fizik 3 x x x 3

Kimya 2 x x x 2

Yabanc› Dil 3 2 2 3 10

Beden E¤itimi 2 2 1 1 6

Milli Güvenlik Bilgisi x 1 x x 1

Seçmeli Dersler x 4 4 4 12

Kültür Dersleri Toplam› 27 24 20 19 90

Genel Toplam 38 38 38 37 151

XI XIIX TOPLAM

Kaynak: MEB, Din Ö¤retimi Genel Müd. Aktaran: Ünsür, 1995, s. 138

Haz›rl›k s›n›f›

Türkçe 4, Arapça 15, Kuran-› Kerim 8, Beden 2, Temel Dini Bilgiler2.

Seçmeli dersler:Resim, Müzik, Bilgisayar 2'fler saat.

IX. S›n›f

Ortak Genel Kültür Dersleri:Türk Dili ve Edebiyat› 4, Tarih 2, Co¤rafya 2, Matematik 5, Biyoloji2, Fizik 2, Kimya 2, Yabanc› Dil 4, Sa¤l›k 2, Beden 1.

Alan DersleriKuran-› Kerim 4, Arapça 4, Siyer 2

X.S›n›f

Ortak Genel Kültür Dersleri:Türk Dili ve Edebiyat› 4, Tarih 2, Milli Güvenlik 1.

Alan Dersleri:Kuran-› Kerim 4, Arapça 4, Hadis 2, F›k›h 2, ‹slam Tarihi 2, Tefsir2, Psikoloji 2.

Okul Türüne ait Seçmeli Dersler:Biyoloji 2, Fizik 3, Kimya 3, Matematik 3, Geometri 2, EdebiMetinler 2, Genel Türk Tarihi 2, Sanat Tarihi 2, Güzel Konuflmave Yazma 2, Türkiye Co¤rafyas› 3, H›zl› Okuma 1, Hüsn-ü Hat 2,Yabanc› Dil 2, Bilgisayar 2, Dini Musiki 2, Dilbilim 2, Mant›k 2(Al›nabilecek toplam ders saati say›s› 8)

Seçmeli Dersler:Resim, Müzik, Beden, Çevre ve ‹nsan, Demokrasi ve ‹nsan Haklar›ikifler saat. (Al›nabilecek toplam ders saati say›s› 2)

XI. S›n›f

Ortak Genel Kültür Dersleri:Türk Dili ve Edebiyat› 4, Felsefe 2, ‹nk›lap Tarihi 2.

Alan Dersleri:Kuran-› Kerim 4, Arapça 4, Kelam 2, Hitabet ve Mesleki Uygulama4, Karfl›laflt›rmal› Dinler Tarihi 2, Sosyoloji 2.

101

Okul Türüne ait Seçmeli Dersler:Biyoloji 2, Fizik 3, Kimya 3, Matematik 3, Geometri 2, EdebiMetinler 2, Türk Edebiyat› Tarihi 2, Analitik Geometri 2, GüzelKonuflma ve Yazma 2, Türkiye Befleri ve Ekonomik Co¤rafyas› 3,H›zl› Okuma 1, Osmanl› Tarihi 3, Yabanc› Dil 2, Bilgisayar 2, DiniMusiki 2, Sanat Tarihi 2, Tezhip 2 (Al›nabilecek toplam ders saatisay›s› 8).

Seçmeli Dersler:Resim, Müzik, Beden, ‹nsan ‹liflkileri, Halkbilimi ikifler saat.(Al›nabilecek toplam ders saati say›s› 2)

Ekonomik Verimlilik Aç›s›ndan ‹mam Hatip Liseleri

‹HL'nin ekonominin kriterlerine göre hiç de "verimli" olmad›¤›iddias› da zaman zaman seslendirilmifltir. TÜS‹AD taraf›ndanfiubat 1999'da yay›mlanan Türkiye'deki meslek e¤itimini inceleyen,Doç. Dr. Ali fiimflek imzal› rapor bu konuda önemli bulgular›gözler önüne seriyor.

Bu rapor ‹HL'nin ekonominin verimlilik kriterlerine uygunolmayan okullar oldu¤unu savunmaktad›r: "Genel ortalamaitibariyle ‹HL'de okul bafl›na 295 ö¤renci düflmekte, bu oran normal‹HL'de 363, Anadolu ‹HL'de ise yaln›zca 40 olarak gözlenmektedir.Baflka bir deyiflle toplam 107 Anadolu ‹HL'nin her biri neredeysebir s›n›ftan oluflmaktad›r. Dahas›, böyle bir okulun dört y›l e¤itimyapaca¤› ve bu nedenle, en az dört ayr› s›n›f›n›n olaca¤›düflünülürse, s›n›f bafl›na 10 ö¤renci düflmektedir. Mezunlar›n›nekonomik üretime do¤rudan kat›lmad›¤› ya da hizmetinyaflamsall›¤› aç›s›ndan çok büyük önem tafl›mayan bir alanda butür okullaflmay› savunmak bilimsel yönden olanaks›zd›r." (TBMM

1998 Y›l› Bütçe Raporu. Aktaran fiimflek, 1999) .TÜS‹AD'›n söz konusu yay›n›nda ‹HL'nin di¤er meslek okullar›ylasay›sal karfl›laflt›r›lmas›n›n yan› s›ra ö¤retmen ö¤renci oran› damasaya yat›r›lm›flt›r:"1970-1998 y›llar› aras›nda, din e¤itimi yapan liselerdeki ö¤renci

102

Tablo 1.14Mesleki ve Teknik E¤itim Bak›m›ndan ‹HL

Kaynak: TBMM 1998 Y›l› Bütçe Raporu. Aktaran fiimflek, 1999, s. 79.

OKUL TÜRÜ OKUL SAYISI Ö⁄RENC‹ SAYISI

‹mam Hatip Lisesi 464 168422 17343

Anadolu ‹mam Hatip Lisesi 107 4259 840

Çok Programl› Lise 34 5365 519

Toplam 605 178046 18702

Ö⁄RETMEN SAYISI

“Mezunlar›n›n ekonomik üretime

do¤rudan kat›lmad›¤› ya da hizmetin

yaflamsall›¤› aç›s›ndan çok büyük önemyaflamsall›¤› aç›s›ndan çok büyük önem

tafl›mayan bir alanda bu tür

okullaflmay› savunmak bilimsel yönden

olanaks›zd›r." (TBMM 1998 Y›l› Bütçeolanaks›zd›r." (TBMM 1998 Y›l› Bütçe

Raporu. Aktaran fiimflek, 1999).”

say›s› yirmi yedi kat artm›flt›r. Ayn› dönemdeki art›fl oran›, erkekteknik ö¤retimde sekiz, k›z teknik ö¤retimde üç, ticaret ve turizmö¤retiminde on kat olmufltur. (...) ‹HL'de ö¤retmen bafl›na düflenö¤renci say›s› 10, Anadolu ‹HL'de 5'tir. Öteki okullarlakarfl›laflt›r›ld›¤›nda, yaln›zca bu aç›dan bile din ö¤retimi yapanokullar ayr›cal›kl› bir konuma sahiptirler. Bu okullar›n ara kademedin adam› yetifltirme ifllevinden uzaklaflarak, üniversitelerin belirlibölümlerine ö¤renci göndermede baflar›ya ulaflmalar›n›n temelnedenlerinden biri, ö¤retmenlerin az say›da ö¤renci ile e¤itimyapmalar›d›r." (fiimflek, 1999, s.79).1996-1997 ö¤retim y›l›nda 601 ‹HL'de 318 bin 775'i ortaokul olmaküzere 511 bin 512 ö¤renci ö¤renim görmekteydi. Bu ö¤rencilerinmesleki-teknik ö¤retim (ortaokul+lise) görenler içindeki oran›yüzde 38.5'ti (Altunsaray, 2000.). 1997 y›l›na gelene kadar ‹HL,hükümet programlar›nda, kalk›nma planlar›nda veya e¤itimfluralar›nda gündem maddesi olmufl, okullara yönelik yenidüzenlemeler önerilmifl, ancak 1997 y›l›na kadar hiçbir hükümetokullar›n yap›lar›na iliflkin önemli düzenlemelere gitmemifltir.

‹HL ile Di¤er Liselerdeki Ö¤renci Say›s›n›n Karfl›laflt›r›lmas›

‹HL'nin ö¤renci say›s›n›n ortaö¤retim kurumlar› içindeki oran›da en çok elefltirilen konulardan biri olmufltur. Afla¤›daki tabloday›llar itibariyle bu orandaki de¤iflikler yer al›yor:

103

Kaynak: Din Ö¤retimi Genel Müdürlü¤ü.

Tablo 1.15.1Y›llara Göre ‹HL Ö¤renci Say›s›n›n Ortaö¤retim

Toplam Ö¤renci Say›s›na Oran› (Lise K›sm›)

Ö⁄RET‹M YILI ORTAÖ⁄RET‹M TOPLAM ‹HL TOPLAM

1989-1990 1 329 010 92 585 6,97

1990-1991 1 426 632 100 300 7,03

1991-1992 1 582 347 117 706 7,44

1992-1993 1 580 729 142 362 9,01

1993-1994 1 954 750 162 828 8,33

1994-1995 2 007 688 173 628 8,65

1995-1996 1 716 143 186 688 10,88

1996-1997 2 072 698 192 727 9,3

1997-1998 2 065 168 178 046 8,62

1998-1999 2 013 152Q 192 786 9,58

1999-2000 2 019 501 134 224 6,65

2000-2001 2 128 819 91 620 4,3

2001-2002 2 316 832 71 742 3,1

2002-2003 2 435 586 64 534 2,65

2003-2004 3 587 436 84 898 2,37

%

“Bu okullar›n ara kademe din adam›

yetifltirme ifllevinden uzaklaflarak,

üniversitelerin belirli bölümlerine

ö¤renci göndermede baflar›ya

ulaflmalar›n›n temel nedenlerinden

biri, ö¤retmenlerin az say›da ö¤renci

ile e¤itim yapmalar›d›r." (fiimflek,

1999, s.79).”

Yukar›daki tabloda ‹HL ö¤rencilerinin lise k›sm›nda ö¤renimgören ö¤rencilerin tüm di¤er liseler içindeki oran› y›llar itibariile görülebiliyor. 1995-1996 y›l›nda ‹HL'deki ö¤renci say›s› di¤erliseler içindeki en yüksek oran›na ulaflt›. Söz konusu ö¤renimy›l›nda her on lise ö¤rencisinden bir tanesi ‹HL'de okuyordu. 1997y›l›nda Sekiz y›ll›k kesintisiz e¤itim yasas›yla ‹HL'nin ortak›s›mlar›n›n kapanmas› ve 30 Temmuz 1998'deki kararla YÖK'üngetirdi¤i katsay› farkl›l›¤› ‹HL'lerden h›zl› kaç›fl› bafllatt›. 2003-2004 ö¤renim y›l›nda ‹HL ö¤rencilerinin ortaö¤retimdeki oran›2.3'e düfltü.

Katsay› Uygulamas›n›n Ard›ndan Meslek Liselerinde YaflananDe¤iflimler

YÖK Genel Kurulu'nun Temmuz 1998'de getirdi¤i farkl› katsay›uygulamas› tüm mesleki e¤itimdeki ö¤renci say›s›nda azalmalaraneden oldu. Buna ba¤l› olarak normal liselerde bir y›¤›lma yafland›.Afla¤›daki tablolarda 1998-2004 aras›ndaki say›sal geliflmelerigörmek mümkün.

104

Tablo 1.15.22001-2002 Ö¤retim Y›l›nda Türkiye'deki

Okul Türleri ve Say›lar›

OKUL TÜRÜ OKUL SAYISI Ö⁄RENC‹ SAYISI

Normal Devlet Lisesi 1580 (%26) 1729238 (%59.3) 48764 (%35.7)

Anadolu Lisesi 419 (%8.2) 239979 (%8.2) 11663 (%8.5)

Fen Lisesi 54 (%0.8) 11082 (%0.4) 953 (%0.7)

Anadolu Güzel Sanatlar Lisesi 43 (%0.7) 5875 (%0.2) 514 (% 0.4)

Anadolu Ö¤retmen Lisesi 456 (%7.5) 72051 (%2.5) 6128 (%4.5)

Özel Liseler 90 (%1.5) 32151 (%1.1) 2387 (%1.8)

MESLEK‹ VE TEKN‹K ORTAÖ⁄RET‹M

Erkek Teknik Lisesi 1317 (%22) 348164 (%12) 28999 (%21.2)

K›z Teknik Lisesi 708 (%12) 136288 (%4.7) 13512 (%9.9)

Ticaret ve Turizm Meslek Lisesi 809 (%13) 263538 (%9.1) 14967 (%11)

‹mam Hatip Lisesi 558 (%9.2) 71583 (%2.5) 8482 (%6.2)

Özel Meslek Lisesi 22 (%0.4) 1015 (%0.03) 101 (%0.07)

Sa¤l›k Meslek Lisesi 3 (%0.04) 426 ( % 0.01) 39 (%0.03)

Ö⁄RETMEN SAYISI

GENEL ORTAÖ⁄RET‹M

Kaynak: Akflit, Coflkun 2004

1995-1996 y›l›nda ‹HL'deki ö¤renci

say›s› di¤er liseler içindeki en yüksek

oran›na ulaflt›. Söz konusu ö¤renim

y›l›nda her on lise ö¤rencisinden bir

tanesi ‹HL'de okuyordu.

1998 y›l›n›n ard›ndan Türkiye'de meslek liseleri aleyhine bir süreçyafland›. 1998-1999 ö¤renim y›l›nda tüm ortaö¤renim içindekiö¤rencilerin yüzde 43.3'ü meslek liselerinde ö¤renim görürkenbu oran her y›l azalarak yüzde 31.5'e kadar düfltü. 1998 y›l›ndanormal liselerde 1 milyon 297 bin 514 ö¤renci ö¤renim görürken2004 y›l›nda bu rakam yaklafl›k iki kat artarak 2 milyon 463 bin923'e yükseldi. Meslek liselerindeki art›fl ise sadece 140 bin792ö¤renci ile s›n›rl› kald›. Dünya standard› olarak kabul edilen "yüzde65 meslek e¤itimi/yüzde 35 normal lise e¤itimi" hedefinden hergeçen y›l daha da uzaklafl›ld›. Bu durumun önde gelennedenlerinden birinin meslek liselerine yönelik uygulanan katsay›farkl›l›¤› oldu¤u kesindir. Mezunlar›na tan›nan s›navs›z iki y›ll›kyüksek okullara geçifl imkan›n›n meslek liselerine yönelik talebin,artt›rmada yeterli olmad›¤› bir gerçektir.

105

Kaynak: http://www.ted.org.tr/rapor.doc

Tablo 1.16.1Y›llara Göre Normal ve Mesleki Liselere Giden Ö¤rencilerin

Toplam Ortaö¤retim Ö¤rencileri ‹çindeki Oranlar›

Ö⁄RET‹M YILI DÜZ L‹SEÖ⁄RENC‹ SAYISI %

MESLEK‹ E⁄‹T‹MÖ⁄RENC‹ SAYASI %

1998 - 1999 56,7 43,3 100

1999 - 2000 61,6 38,4 100

2000 - 2001 62,1 37,9 100

2001 - 2002 64,4 35,6 100

2002 - 2003 67,6 32,4 100

2003 - 2004 68,5 31,5 100

TOPLAM Ö⁄RENC‹%

Tablo 1.16.2Y›llara Göre Normal ve Mesleki Liselere Giden Ö¤renci Say›lar›

Kaynak: http://www.meb.gov.tr APK -‹statistikler Aktaran: http://www.ted.org.tr/rapor.doc

Ö⁄RET‹M YILIDÜZ L‹SE

Ö⁄RENC‹ SAYISIMESLEK‹ E⁄‹T‹MÖ⁄RENC‹ SAYASI

1998 - 1999 1,297,514 988,689 2,286,203

1999 - 2000 1,506,379 938,028 2,444,407

2000 - 2001 1,324,083 804,964 2,128,957

2001 - 2002 1,490,376 821,895 2,312,271

2002 - 2003 2,053,735 981,224 3,034,959

2003 - 2004 2,463,923 1,129,481 3,593,404

TOPLAM Ö⁄RENC‹

Dünya standard› olarak kabul edilen

"yüzde 65 meslek e¤itimi/yüzde 35

normal lise e¤itimi" hedefinden her

geçen y›l daha da uzaklafl›ld›.

‹HL Ö¤rencilerinin Tutum ve Davran›fllar›n›n Di¤er LiselerleK›yaslanmas›

Coflkun 1999 araflt›rmas›nda ‹HL'ler ile di¤er liselerde ö¤renimgören ö¤rencilerin tutum ve davran›fllar› aras›ndaki farklarincelendi. Üç ‹HL'nin yan› s›ra üç normal devlet lisesi, iki Anadolulisesi, dört teknik meslek lisesi ö¤rencilerinin tutum ve davran›fllar›karfl›laflt›r›ld›. Araflt›rma sonucunda ortaya ç›kan bulgular:

106

Normal Lise

Mes. Tek. (‹HL Hariç)

Mesleki Teknik Orta Ö¤r.

‹mam Hatip Liseleri

0

500000

1000000

1500000

2000000

2500000

3000000

1998-1999

1999-2000

2000-2001

2001-2002

2002-2003

2003-2004

fiekil 1.7Ortaö¤retimde Toplam Ö¤renci Say›lar›

Kaynak: 2547 Say›l› Yüksekö¤retim Kanununda Yap›lan De¤ifliklikler ve Bilinmesi Gerekenler, S. 41 TC MEB Yay›nlar›, May›s 2004, ANKARA

Normal Lise

Mes. Tek. (‹HL Hariç)

Mesleki Teknik Orta Ö¤r.

‹mam Hatip Liseleri

0

100000

200000

300000

400000

500000

600000

700000

1998-1999

1999-2000

2000-2001

2001-2002

2002-2003

2003-2004

fiekil 1.8Ortaö¤retimde Yeni Kay›t Ö¤renci Say›lar›

Kaynak: 2547 Say›l› Yüksekö¤retim Kanununda Yap›lan De¤ifliklikler ve Bilinmesi Gerekenler, S. 42 TC MEB Yay›nlar›, May›s 2004, ANKARA

‹HL ve normal devlet liselerinde ö¤renim gören ö¤rencilerinokudu¤u gazeteler ve izledikleri TV kanallar› aras›nda çok ciddifarkl›l›klar bulunuyor. ‹HL ö¤rencilerinin yüzde 55.4 oran›nda"‹slamc› ve milliyetçi" olarak s›n›flanan gazeteleri okuduklar›belirlendi. Normal devlet liselerinde ise "merkez" olaraktan›mlanan gazetelerin ciddi bir üstünlü¤ü söz konusu. ‹zlenenTV kanallar› aç›s›ndan bak›ld›¤›nda ise ‹HL ö¤rencilerinin yüzde46.1 oran›nda ‹slamc› olarak tan›mlanan kanallar› izledikleriortaya ç›k›yor. Normal devlet liselerinde ö¤renim görenlerin iseyüzde 80 oran›nda ATV, Kanal D, Show TV ve Star kanallar›n›izledikleri anlafl›l›yor. Her iki tabloda da dikkat çeken bir di¤erkonu ise ‹HL ö¤rencilerinde "cevap yok/izlemez/okumaz" oran›n›ndi¤erlerine k›yasla hayli yüksek oluflu. Bu da bize ‹HLö¤rencilerinin fikir belirtmekten imtina ettiklerini gösteriyor.

Sarpkaya 1998 araflt›rmas›nda ise ‹HL'lerde ve normal devletliselerinde ö¤renim gören ö¤rencilere çeflitli konularda sorularsoruldu. Araflt›rman›n sonucunda ortaya ç›kan baz› bulgular flöyle:

107

Tablo 1.17.1Okul Türlerine Göre Ö¤rencilerin Okuduklar› Gazeteler

Sol gazeteler: Cumhuriyet, Emek, Gündem; Liberal gazeteler: Radikal, Yeni Yüzy›l; Merkez gazeteler: Hürriyet, Milliyet, Sabah;Magazin: Akflam, Gözcü, Asabi, vb. ‹slamc› ve milliyetçi gazeteler: Zaman, Türkiye, Akit, Yeni fiafak, Hergün, Ortado¤u.Kaynak: Coflkun, 1999, s. 73

GAZETE TÜRLER‹‹MAM HAT‹P L‹SELER‹ NORMAL DEVLET L‹SELER‹

Cevap yok, okumaz 136 33,9 11 6,3

Sol X X 6 3,4

Liberal X X 10 5,7

Merkez 22 5,5 122 69,7

Magazin 12 3,0 11 6,3

‹slamc›/Milliyetçi 222 55,4 7 4,0

Spor 9 2,2 8 4,6

TOPLAM 401 100 175 100

SAYI % SAYI %

Tablo 1.17.2Okul Türlerine Göre Ö¤rencilerin ‹zledikleri TV Kanallar›

Kaynak: Coflkun, 1999, s. 74.

TV KANALLARI‹MAM HAT‹P L‹SELER‹ NORMAL DEVLET L‹SELER‹

Cevap yok, izlemez 100 24,9 18 10,3

ATV, Kanal D, Show TV, Star 103 25,7 145 82,9

‹slamc› kanallar 145 46,1 8 4,6

NTV, C‹NE5, müzik kanallar› 9 2,2 42 7,2

TRT kanallar› 4 1 1 0,6

Di¤er kanallar X X 1 0,6

TOPLAM 401 100 175 100

SAYI % SAYI %

‹HL ve normal devlet liselerinde

ö¤renim gören ö¤rencilerin okudu¤u

gazeteler ve izledikleri TV kanallar›

aras›nda çok ciddi farkl›l›klar

bulunuyor.

Araflt›rmaya kat›lan ‹HL ö¤rencilerinin dünyadaki en çok sevdiklerilider yüzde 65 oran› ile Hz. Muhammed. ‹HL'lilerin "ikinci derecedesevdikleri" lider olarak ise yüzde 31 oran› ile Fatih Sultan Mehmetöne ç›k›yor. "Birinci derece sevilen lider" kapsam›nda Atatürk‹HL'liler için yüzde 10 ile ikinci s›rada geliyor. ‹HL'liler, Atatürk'ünard›ndan Türkiye'yi yönetmifl sa¤ politikac›lara yak›nl›k duyuyorlar.Normal devlet lisesi ö¤rencilerinin ise dünyada en çok sevdi¤i lideryüzde 73 oran›yla Atatürk. Bu ö¤renciler için ikinci s›rada yüzde12 oran›yla yine Hz. Muhammed geliyor. ‹HL ö¤rencileri sevdikleriflahsiyetleri genellikle Türk tarihinden seçerken, normal devletlisesi ö¤rencilerinin dünyadaki geliflmeleri ve liderleri dahayak›ndan takip ettikleri anlafl›l›yor.

108

Tablo 1.17.3Ö¤rencilerin Dünyadaki Sevdikleri Liderlerin

Okullara Göre Da¤›l›m›

Kaynak: Sarpkaya, 1998, s. 161-162.

OKULLAR1. DERECE SEV‹LEN L‹DER 2. DERECE SEV‹LEN L‹DER

Hz. Muhammed 65 66,2 Fatih 31 29,8 Yan›ts›z 32 30,8

Atatürk 10 9,6 Turgut Özal 12 11,5 Fatih 14 13,5

Turgut Özal 6 5,8 Hz. Ömer 12 11,5 Y. Sultan Selim 10 9,6

N. Erbakan 5 5,8 Atatürk 7 6,7 Turgut Özal 10 9,6

A. Türkefl 5 4,8 Hz. Ebubekir 5 4,8 Hz. Ömer 6 5,8

Fatih 4 3,8 Adnan Menderes 4 3,8 Atatürk 5 4,8

Adnan Menderes 3 2,9 Y. Sultan Selim 3 2,9 Adnan Menderes 5 4,8

Yaser Arafat 2 1,9 N. Erbakan 3 2,9 N. Erbakan 5 4,8

Di¤er 4 3,8 A. Türkefl 2 1,9 A. Türkefl 3 2,9

‹smet ‹nönü 2 1,9 Tayyip Erdo¤an 2 1,9

Yan›ts›z 16 15,4 T. Çiller 2 1,9

Di¤er 5 4,8 Abdülhamit 2 1,9

Di¤er 8 7,8

Toplam 104 100 Toplam 104 100 Toplam 104 100

TOPLAM

‹MAM

HAT‹P

L‹SES‹

3. DERECE SEV‹LEN L‹DER

% TOPLAM % TOPLAM %

Atatürk 76 77,6 Yan›ts›z 23 23,5 Yan›ts›z 43 43,9

Hz. Muhammed 12 12,2 Fatih 13 13,3 Atatürk 8 8,2

T. Özal 3 3,1 Nelson Mandela 9 9,2 Fatih 7 7,1

Fatih 2 2 Turgut Özal 8 8,2 Turgut Özal 6 6,1

Di¤er 5 5,1 Atatürk 4 4,1 Nelson Mandela 5 5,1

Che Guavera 4 4,1 ‹smet ‹nönü 4 4,1

Türkefl 3 3,1 Clinton 4 4,1

Adnan Menderes 3 3,1 Y.S. Selim 3 3,1

S. Demirel 3 3,1 S. Demirel 3 3,1

Clinton 3 3,1 Deniz Baykal 2 2

Kenan Evren 3 3,1 Di¤er 12 12,1

Deniz Baykal 2 2

Mao 2 2

Di¤er 18 18,1

Toplam 98 100 Toplam 98 100 Toplam 98 100

NORMAL

DEVLET

L‹SES‹

‹HL ö¤rencileri sevdikleri flahsiyetleri

genellikle Türk tarihinden seçerken,

normal devlet lisesi ö¤rencilerinin

dünyadaki geliflmeleri ve liderleri daha

yak›ndan takip ettikleri anlafl›l›yor.

Bu anketi, 1997-98 ö¤renim y›l› birinci döneminde, son s›n›ftaokuyan ‹HL ö¤rencileri cevaplad›. Bu nedenle, Türkiye'ningündemini büyük ölçüde meflgul eden ve kendilerini do¤rudanilgilendiren sekiz y›ll›k zorunlu kesintisiz e¤itimi ülkenin enönemli sorunu olarak görmeleri pek de flafl›rt›c› de¤il. Ayr›ca ‹HLö¤rencilerine göre Türkiye'nin sorunlar› aras›nda e¤itim de önemliyer tutuyor. Ancak her iki grubunda ortak birleflti¤i sorunenflasyon ve terör.

‹HL'ye Yönelik Siyasi ‹tirazlar

Kuflkusuz ‹HL'ye yönelik en sert elefltiriler siyasi kayg›lardanhareketle gelifltiriliyor. "Siyasal ‹slam'›n arka bahçesi" söylemininetkisinde olan kesimlere göre bu okullarda çocuklar birer "fleriatç›"olarak yetifltiriliyor. Bu görüfl sahipleri, ‹HL mezunlar›n›n hukuk

109

Tablo 1.17.4Ö¤rencilerin Okullara Göre Türkiye'nin Önemli

Gördükleri Üç Sorun

Kaynak: Sarpkaya, 1998, s. 167.

OKULLAR1. DERECEDE SORUN 2. DERECEDE SORUN

E¤itim (8 y›l) 35 33,7 Enflasyon 25 24,1 Yan›ts›z 32 30,8

Enflasyon 20 19,2 E¤itim 18 17,3 E¤itim 19 18,3

Terör 9 8,7 Yan›ts›z 10 9,6 Enflasyon 11 10,6

Rüflvet 8 7,7 Terör 8 7,7 Trafik 8 7,7

Baflörtüsü 6 5,8 ‹flsizlik 8 7,7 Terör 6 5,8

Laiklik 5 4,8 Baflörtüsü 7 6,7 ‹flsizlik 5 4,8

Yan›ts›z 4 3,8 Trafik 7 6,7 Baflörtüsü 4 3,8

‹flsizlik 4 3,8 ‹nsan haklar› 4 3,8 Susurluk 3 2,9

Susurluk 3 2,9 Di¤er 17 16,3 ‹nsan haklar› 3 2,9

‹nsan haklar› 2 1,9 Rüflvet 3 2,9

Di¤er 8 7,7 Di¤er 10 9,5

Toplam 104 100 Toplam 104 100 Toplam 104 100

TOPLAM

‹MAM

HAT‹P

L‹SES‹

3. DERECEDE SORUN

% TOPLAM % TOPLAM %

Enflasyon 41 41,8 Terör 23 23,4 Terör 14 14,3

E¤itim 20 20,4 Enflasyon 21 21,4 Enflasyon 13 13,3

Terör 8 8,2 E¤itim 15 15,3 Trafik 13 13,3

‹flsizlik 6 6,1 ‹flsizlik 6 6,1 Yan›ts›z 12 12,2

‹nsan haklar› 4 4,1 Trafik 6 6,1 ‹flsizlik 12 12,2

Trafik 4 4,1 Sa¤l›k 5 5,1 E¤itim 8 8,2

Baflörtüsü 3 3,1 Yan›ts›z 4 4,1 Milletvekilleri 5 5,1

‹rtica 3 3,1 Susurluk 3 3,1 Rüflvet 4 4,1

Milletvekilleri 3 3,1 Çevre sorunlar› 3 3,1 Susurluk 3 3,1

Di¤er 6 6,1 Milletvekilleri 3 3,1 Düflünce Özg. 3 3,1

Di¤er 8 8,2 Di¤er 11 11,1

Toplam 98 100 Toplam 98 100 Toplam 98 100

NORMAL

DEVLET

L‹SES‹

ve kamu yönetimi gibi bölümleri tercih etmesinin ard›nda devletbürokrasini ele geçirmeye yönelik bir komplo oldu¤unainan›yorlar. ‹HL'de dini gruplar ve cemaatlerin etkili oldu¤uyolundaki bu yaklafl›m›n ne derece gerçe¤i yans›tt›¤›n›anlayabilmek için iki araflt›rmaya bakmak ayd›nlat›c› olabilir.

Dini Gruplaflma Olgusu

‹HL'deki dini gruplaflma, aç›k ifade ile cemaat ve tarikatörgütlenmelerinin ne düzeyde oldu¤una iliflkin, Bursa veçevrelerindeki ilçelerde yap›lan iki ankette ilginç sonuçlar ortayaç›km›flt›r. Tezlerden, her iki araflt›rmac›n›n da ‹HL olgusuna aç›kbir flekilde sempatiyle yaklaflt›¤› anlafl›ld›¤› için bu bulgular›nönemi daha da art›yor.

‹HL'de "dini gruplaflma vard›r" diyen ö¤rencilerin oranlar› ilkaraflt›rmada yüzde 44.53, ikinci araflt›rmada ise yüzde 49.5 olarakç›km›flt›r. Ancak ö¤rencilere "bir cemaate üye misiniz?" diyesoruldu¤unda oranlar yüzde 15.26'ya ve yüzde 22.4'e düflmüfltür.‹HL'ye siyasi elefltiri getirenlerin en s›k dile getirdikleri konulardan

110

Tablo 1.18Ö¤rencilerinin Okullarda Dini Gruplaflma

Olup Olmad›¤›na ‹liflkin Görüflleri

Kaynak:Ünlü, 1999, s. 20.

Vard›r 244 44,53

Yoktur 190 34,67

Fark›nda de¤ilim 114 20,8

Toplam 548 100

D‹N‹ GRUPLAfiMA %SAYI

Kaynak: Türkmen (Gül), 1998, s. 31.

Evet 92 22,4Hay›r 318 77,6Toplam 410 100

B‹R CEMAATE ÜYE M‹S‹N‹Z ? %SAYI

Var 85 15,26Yok 472 84,74Toplam 557 100

Kaynak: Ünlü, 1999, s. 21.

CEMAAT MENSUB‹YET‹N‹Z VAR MI ? %SAYI

Kaynak: Türkmen (Gül), 1998, s. 30.

Evet 243 49,5

Hay›r 195 39,7

Fark›nda de¤ilim 53 10,8

Toplam 491 100

D‹N‹ GRUPLAfiMA VAR MI ? %SAYI

‹HL'de "dini gruplaflma vard›r"

diyen ö¤rencilerin oranlar› ilk

araflt›rmada yüzde 44.53, ikinci

araflt›rmada ise yüzde 49.5 olarak

ç›km›flt›r.

biri ise bu okullar›n Tevhid-i Tedrisat Kanununa ayk›r› oldu¤uiddias›. Bu kiflilere göre ‹HL, Cumhuriyetle birlikte kapat›lan dinimedreselerin yerini alm›fl durumdad›r.

1.8 Gerileme Dönemi

16 A¤ustos 1997 tarihinde kabul edilen Sekiz Y›ll›k ZorunluKesintisiz E¤itim Yasas› ‹HL'nin yükselifl dönemini sona erdirdi.O tarihe kadar yukar›ya do¤ru seyreden ‹HL'ne ait grafikler birdentersine döndü. 1996 y›l›ndan itibaren tek bir yeni okul aç›lmad›¤›gibi, ‹HL'nin say›s› 2003-2004 ö¤retim y›l› itibariyle 601'den 452'yedüfltü. ‹HL savunucular›na göre bu yasa s›rf ‹HL'nin orta k›s›mlar›nkapatmak için ç›kar›lm›flt›. Yasa öncesi ve sonras› dini hassasiyetleriyüksek çevreler zorunlu e¤itimin sekiz y›la ç›kar›lmas›na karfl›olmad›klar›n›, fakat "5+3" formülünün daha do¤ru oldu¤unusavundular. Bu formüldeki amaç, hiç kuflkusuz ‹HL'nin ortak›s›mlar›n› aç›k tutmakt›.Yasa ile birlikte ‹HL sadece lise bölümünden ibaret oldu, fakatbuna bir y›l haz›rl›k s›n›f› eklenerek süre dört y›la ç›kar›ld›. ‹HL'yeyönelik bir di¤er düzenleme ise üniversite s›nav yönetmeli¤indeyap›ld›. 30 Temmuz 1998'de YÖK'ün yapt›¤› yeni katsay›düzenlemesi ile meslek lisesi ö¤rencilerinin "A¤›rl›kl› Ortaö¤retimBaflar› Puanlar›" kendi dallar›yla ilgili bir yüksek ö¤renimkurumuna girmek istedikleri zaman 0.8, aksi takdirde 0.3 ileçarp›lmaya bafllad›. Böylece ‹HL mezunlar›n›n ilahiyat fakültelerid›fl›nda bir yüksekö¤renim program›na girmeleri iyice zorlaflt›.Buna karfl›l›k ‹lahiyat Fakültelerine giriflleri de bir o kadarkolaylaflt›. Örne¤in 2003 Ö¤renci Yerlefltirme S›nav›nda tümilahiyat fakülteleri kontenjanlar›n› ‹HL mezunlar› doldurdu.Ancak bu durum ortaya baflka sorunlar ç›kard›. ilahiyat fakültelerikontenjanlar› mezun olan ‹HL ö¤rencisi say›s›n› karfl›layacakdüzeyde de¤ildi. Afla¤›da görüldü¤ü gibi ‹HL;

1999'da 79 bin 4792000'de 42 bin 7762001'de 28 bin 2992002'de 21 bin 1832003'de 9 bin 380

mezun verdi. ‹lahiyat fakültelerinin kontenjanlar› ise her y›lde¤iflmekle birlikte 1000-1200 civar›nda kald›. (2003 y›l›nda 955'ekadar düfltü) Dolay›s›yla ‹HL ö¤rencilerine üniversite kap›lar›büyük ölçüde kapanm›fl oldu.

111

16 A¤ustos 1997 tarihinde kabul edilen

Sekiz Y›ll›k Zorunlu Kesintisiz E¤itim

Yasas› ‹HL'nin yükselifl dönemini sona

erdirdi. O tarihe kadar yukar›ya do¤ruerdirdi. O tarihe kadar yukar›ya do¤ru

seyreden ‹HL'ne ait grafikler birden

tersine döndü.

Yukar›daki iki grafik ‹HL'nin 1997-1998 ö¤renim y›l›n›n ard›ndanyaflad›¤› kan kayb›n› aç›k olarak gözler önüne seriyor. Grafiklerdeilginç olan nokta statüsünde hiçbir de¤ifliklik olmamas›na karfl›nyeni kay›t ve toplam ö¤renci verilerinde 2003-2004 ö¤renimy›l›nda meydana gelen k›smi art›fl.

112

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

70000

80000

2003-2004

1990-1991

1991-1992

1992-1993

1993-1994

1994-1995

2000-2001

2001-2002

1995-1996

1996-1997

1997-1998

1998-1999

1999-2000

2002-2003

Y›llar

Ö¤

ren

ci S

ay›s

›

fiekil 1.9Yeni Kay›t Say›s› Y›llar De¤iflimi (‹HL Lise K›sm›)

fiekil 1.10Y›llara Göre ‹HL Ö¤renci Say›s›

Y›llar

Ö¤

ren

ci S

ay›s

›

Tablo 1.19.1Y›llara Göre ‹HL'ye Yeni Kay›t Olan Ö¤renci Say›s›

Kaynak:Din Ö¤retimi Genel Müdürlü¤ü

1990-1991 299471991-1992 392361992-1993 478041993-1994 539741994-1995 597131995-1996 667881996-1997 698721997-1998 596501998-1999 405241999-2000 433622000-2001 183912001-2002 243852002-2003 234902003-2004 37373

YILLAR YEN‹ KAYIT (L‹SE)

2003-2004

1991-1992

1992-1993

1993-1994

1994-1995

2000-2001

2001-2002

1995-1996

1996-1997

1997-1998

1998-1999

1999-2000

2002-2003

600000

500000

400000

300000

200000

100000

0

BÖLÜM II

SAHA ARAfiTIRMASI

Araflt›rmam›z kapsam›nda 23 fiubat-7 Mart 2004 tarihleri aras›ndasaha çal›flmas› gerçeklefltirdik. Bu çal›flman›n amac› ‹HL'lerinbugünkü durumlar›n›n bir foto¤raf›n› çekmek, yaflanan sorun vesorunlar›, bizzat yaflayan kiflilerin a¤z›ndan dinlemek ve yine ayn›kiflilerin çözüm önerilerini derlemekti.Saha çal›flmas› için befl ilde alt› ‹HL'ye gittik. Adana, Erzurum,Diyarbak›r, Samsun illerinde birer, ‹stanbul'da ise Ka¤›thane veÜsküdar Anadolu ‹mam Hatip Liselerinde inceleme ve görüflmeleryapt›k. Buralarda okul müdürleri taraf›ndan saptanan 59 ö¤rencive 13 ö¤retmenle, ayr›ca 8 idareci, 38 mezun, 24 veli ilederinlemesine mülakat gerçeklefltirdik.Hiç kuflkusuz "bilimsel bir saha çal›flmas›" yapt›¤›m›z iddias›ndade¤iliz, söz konusu olan, bir "gazetecilik çal›flmas›"d›r ve bilindi¤igibi lay›k›yla yap›lan her gazetecilik çal›flmas›, yaflanan bir sorunuö¤renmeye ve anlamaya yard›mc› olur.

2.1 Çal›flma Yöntemi

"‹HL unsurlar›" olarak tan›mlad›¤›m›z, ö¤renci, ö¤retmen, idareci,mezun ve veliler ile derinlemesine mülakatlar yapmay› hedefledik.Bu amaçla her bir grup için ayr› ayr› sorular haz›rlad›k.Okullarda çal›flmak için Milli E¤itim Bakanl›¤›'ndan yaz›l› izinald›k. Ziyaret edilecek okullar›n müdürleri hem bakanl›k, hemde taraf›m›zdan önceden haberdar edildi. Okullarda hem müdürlerile, hem de onlar›n belirledi¤i ö¤retmen ve ö¤renciler ile teke tekgörüfltük. Mezun ve velilere ulaflmada da yine okul müdürlerininyard›m› almakla birlikte, baflka iliflki a¤lar› da devreye soktuk.Çal›flma esnas›nda herhangi bir zorlukla karfl›laflmad›k. Bütüngörüflmeler kayda al›nd› ve eksiksiz bir flekilde deflifre edildi.

113

2

Tablo 2.1‹ller ve Görüflülen Gruplar

Ö¤renci 20 10 9 10 10 59

Ö¤retmen 4 2 3 2 2 13

‹dareci 2 2 2 1 1 8

Mezun 20 3 5 5 5 38

Veli 8 2 4 6 4 24

142

D‹YARBAKIR‹STANBUL ADANA SAMSUN TOPLAMERZURUM

Ö¤renciler d›fl›ndaki görüflmelerin büyük k›sm›nda, standartsorulara ek olarak, muhataplar›n sorunla ilgili daha ayr›nt›l›görüflleri, röportaj teknikleriyle derlendi. Görüflmecilere isimlerisorulmad›, kimliklerinin gizli tutulaca¤› güvencesi verildi. Bundansonraki bölümlerde, görüfllerinden al›nt› yapt›¤›m›z ö¤rencilerinilleri ve cinsiyetlerini belirtecek, ancak az say›da olduklar› içinidareci ve ö¤retmenlerin hangi ilden olduklar›n› belirtmeyece¤iz.

2.2 Çal›flma Gruplar›

Ö¤renciler

Her ‹HL'de en az befl k›z 5 erkek ö¤renci ile görüflmeyi amaçlad›k.Ancak Samsun ilinde teknik bir nedenden dolay› 4 erkek ö¤renciile görüflüldü. Sonuçta befl farkl› ilde ö¤renim gören 29 erkek ve30 k›z ö¤renci ile görüflme yap›ld›. Ö¤rencilerin 16's› yat›l› 43'üise yat›s›z e¤itim görüyordu. Ö¤rencilerin yafllar› ise 14-21aral›¤›ndayd›. Di¤er bir deyiflle ‹HL'nin dört s›n›f›ndan daö¤rencilerle görüfltük. Ö¤rencilere yöneltilen sorular Ek 1 deverilmifltir.Ö¤rencilerin kimlik bilgilerinden elde edilen sonuçlar afla¤›datablo fleklinde verilmifltir. Bu tablolar anlaml› bir sonuç ç›karmakamac›yla yap›lmam›flt›r. Çünkü yap›lan çal›flma "bilimsel bir anket"çal›flmas› de¤il, "derin mülakat", hatta "röportaj" olaraktan›mlanabilir. Ancak ö¤rencilerin kimlik bilgilerinden eldeedilerek oluflturulan tablolar›n araflt›rman›n ilk bölümünde yeralan Anne-Baba E¤itim durumu ve Anne-Baba Meslekdurumlar›yla birebir benzerlik göstermesi ilginçtir. Buradaözellikle ö¤rencilerin do¤um yeri merkezine iliflkin bilgilerincelendi¤inde k›z ö¤rencilerde il merkezi do¤umlu oran›n›nerken ö¤rencilere göre anlaml› bir fark oluflturdu¤u görülüyor.Bu durum ileriki bölümlerde saha araflt›rmas› sonuçlar› bölümündeayr›nt›l› bir flekilde irdelenecektir.

114

Tablo 2.2.1Araflt›rmaya Kat›lan Ö¤rencilerin Annelerinin

Mesleklere Göre Da¤›l›m›

Ev Han›m› 55 93,2

Ö¤retmen 2 3,4

‹flçi 1 1,7

Serbest 1 1,7

Toplam 59 100

ANNE MESLEK SAYI %

115

Tablo 2.3.1Araflt›rmaya Kat›lan Ö¤rencilerin Babalar›n›n

Mesleklere Göre Da¤›l›m›

*Bir ö¤rencinin babas› hayatta de¤ildir.

Tablo 2.3.2Araflt›rmaya Kat›lan Ö¤rencilerin

Annelerinin E¤itim Durumu

Tablo 2.3.3Araflt›rmaya Kat›lan Ö¤rencilerin

Babalar›n›n E¤itim Durumu

*Bir ö¤rencinin babas› hayatta de¤ildir.

Serbest Meslek 18 37,5

Memur 12 25

‹flçi 6 12,5

Çiftçi 6 12,5

Mühendis 2 4,2

Emekli 2 4,2

‹flsiz 2 4,2

Toplam 58* 100

BABA MESLEK SAYI %

Okuma yazma yok 11 18,6

‹lkokul 33 55,9

Ortaokul 8 13,6

Lise 6 10,2

Lisans 1 1,7

Yüksek Lisans x 0

Toplam 59 100

ANNE E⁄‹T‹M SAYI %

Okuma yazma yok 1 1,7

‹lkokul 21 36,2

Ortaokul 6 10,3

Lise 15 25,9

Lisans 14 24,2

Yüksek Lisans 1 1,7

Toplam 58 100

BABA E⁄‹T‹M SAYI %

Tablo 2.3.4Araflt›rmaya Kat›lan Erkek Ö¤rencilerinDo¤um Yeri Merkezine Göre Da¤›l›m›

Köy merkezi 11 37,9

‹lçe merkezi 8 27,6

‹l merkezi 10 34,5

Toplam 29 100

DO⁄UM YER‹ SAYI %

‹dareci ve Ö¤retmenler

Her ‹HL'de en az bir idareci (müdür veya müdür yard›mc›s›) veiki ö¤retmen ile görüflme gerçekleflti. Ö¤retmenlerin birisi meslekdersi, di¤eri ise kültür dersi ö¤retmeni fleklinde seçildi. Sonuçtabefl farkl› ilde görev yapan 8 idareci ve 13 ö¤retmen ile görüfltük.‹dareci ve ö¤retmenlere yönelik sorular Ek 2'dedir.

‹HL Mezunlar›

Çal›flma bafllang›c›nda her ‹HL'yi temsilen 5 mezun ile görüflmehedeflendi. Mezunlar için çal›flma yap›lan ‹HL'den mezunu olmaflart› aranmad›. Sonuçta 5 farkl› ilden 38 ‹HL mezunu ile görüflmegerçekleflti. ‹HL Mezunlar›na yöneltti¤imiz sorular Ek 3'tedir.

Ö¤renci Velileri

Saha çal›flmas› bafllang›c›nda her ‹HL'yi temsilen befl veli ilegörüflme hedeflendi. Sonuçta befl farkl› ilden 24 veli ile görüflmegerçekleflti. Velilere yönelik sorular Ek 4'tedir.

2.3 Yaflayanlar›n A¤z›ndan ‹HL Sorunu

Saha çal›flmas›nda elde etti¤imiz bulgular› birtak›m bafll›klaralt›nda, görüfltü¤ümüz kiflilerin görüfllerini ayr›nt›l› bir flekildeaktararak s›ralamak istiyoruz. Ama öncelikle, ‹HL tart›flmalar›n›nmerkezinde yer alan katsay› sorununu aç›klamak gerekiyor.Gerçekten de ‹HL olay›n›n bir flekilde içinde yer alan kiflilerintümü a¤›z birli¤i etmiflçesine tek bir konu üzerinde yo¤unlafl›yor:Katsay›. Asl›nda bu sadece ‹HL'ye özgü bir sorun de¤il. Tüm meslekliseleri için geçerli olan bu uygulama uzun bir süredir ‹HL ileilgili kiflilerin dert yand›¤› birinci konu halini alm›fl durumda.Üniversite s›nav›na (ÖSS) giriflte A¤›rl›kl› Ortaö¤retim Baflar›Puan› olarak adland›r›lan puan›n çarp›ld›¤› katsay›n›n düflükolmas› ‹HL'lerdeki temel sorun olarak karfl›m›za ç›k›yor. Gerçektende ÖSS s›nav›nda eflit say›da soru yan›tlayan ö¤renciler içinde

116

Tablo 2.3.5Araflt›rmaya Kat›lan K›z Ö¤rencilerinDo¤um Yeri Merkezine Göre Da¤›l›m›

Köy merkezi 2 6,7

‹lçe merkezi 2 6,7

‹l merkezi 26 86,6

Toplam 30 100

DO⁄UM YER‹ SAYI %

‹HL olay›n›n bir flekilde içinde yer alan

kiflilerin tümü a¤›z birli¤i etmiflçesine

tek bir konu üzerinde yo¤unlafl›yor:

Katsay›.

meslek lisesi ö¤rencileri aleyhine bir durum söz konusu. Afla¤›dakiörnek durumun daha iyi anlafl›lmas›n› sa¤layacakt›r.

Normal Lise Mezunu Bir Ö¤renciOrtaö¤retim Baflar› Puan›: 4.8A¤›rl›kl› Ortaö¤retim Baflar› Puan›: 98.276 (say›sal)ÖSS'de verdi¤i do¤ru yan›tlar:• Türkçe: 42• Sosyal: 32• Matematik: 40• Fen:38Ö¤rencinin ham puan›: 277.000Normal lise mezunu oldu¤u için ham puan›na eklenecekOrtaö¤retim Baflar› Puan› 0.8 ile çarp›lacak. Sonuç 98.276 x 0.8 =78.62277.000 + 78.62 = 355,621Ö¤rencinin ÖSS Puan›: 355,621 (Say›sal)

Meslek Lisesi Mezunu Bir Ö¤renciOrtaö¤retim Baflar› Puan›: 4.8 A¤›rl›kl›Ortaö¤retim Baflar› Puan›: 98.276 (say›sal)ÖSS'de verdi¤i do¤ru yan›tlar:• Türkçe: 42• Sosyal: 32• Matematik: 40• Fen: 38Ö¤rencinin ham puan›: 277.000Meslek lisesi mezunu oldu¤u için ham puan›na eklenecekOrtaö¤retim Baflar› Puan› 0.3 ile çarp›lacak. Sonuç 98.276 x 0,3 =29,48277,000 + 29,48 = 306,483Ö¤rencinin ÖSS Puan›: 306.483 (Say›sal)

‹HL'liler bu uygulama ile kendilerinin ma¤dur edildiklerigörüflündeler. Bu uygulama ile "önlerinin kapat›ld›¤›n›", "eflitolmayan bir yar›fla sokulduklar›n›", "ellerinin kollar›n›nba¤land›¤›n›" söylüyorlar. Katsay›n›n kald›r›lmas› durumunda‹HL'ye 1997 öncesinde oldu¤u gibi yine yo¤un bir baflvuruolaca¤›nda herkes hemfikir. Ço¤unluk bunun kolayl›klayap›labilece¤ini söylüyor, ancak böylesi bir durumun yolaçabilece¤i sorunlara kimse pek de¤inmek istemiyor. Sadece birilde baz› idareci ve ö¤retmenler, ‹HL'nin tekrar afl›r› dolmas›n›nönüne geçilmesi, bunun için de okul ve ö¤renci say›s›n›n bafltans›n›rland›r›lmas› gerekti¤ini dile getirdiler. Böylece ‹HL'dekalitenin tekrar artaca¤›n› savundular.

117

Katsay›n›n kald›r›lmas› durumunda

‹HL'ye 1997 öncesinde oldu¤u gibi yine

yo¤un bir baflvuru olaca¤›nda herkes

hemfikir.

‹HL'ye Gitme Gerekçeleri ve Gelecek Beklentileri

Ö¤rencilere neden ‹HL'yi seçtiklerini sordu¤umuzda ço¤unlu¤ukendi iste¤iyle geldi¤ini belirtti. Ö¤renci velileriyse hem dinie¤itimin hem de pozitif bilimlerin bir arada verildi¤i kurumlarolduklar› için çocuklar›n› ‹HL'ye gönderdiklerini ifade ettiler.‹HL ortam›n›n daha iyi oldu¤u, çocu¤unun daha ahlakl› yetiflece¤idüflüncesi ö¤renci velilerinin gerekçeleri aras›nda önemli yertutuyor. ‹darecilere göre, sekiz y›ll›k kesintisiz e¤itim öncesindetamamen ailelerin seçimi belirleyici olurken, bu uygulaman›nard›ndan ö¤renciler ‹HL'ye daha çok kendi istekleri ile gelmeyebafllad›lar. Bu tercihlerinde, ailelerinde, yak›n çevrelerinde bulunan‹HL mezunlar›n›n etkisi oldu¤u görülüyor. Bu karfl›l›kl› etkilemeolgusu, ‹HL'yi bir "camia" haline getiriyor.Görüfltü¤ümüz ö¤renciler aras›nda ‹HL'de okudu¤una piflmanolan kimseye rastlamad›k. Memnuniyet gerekçeleri flöyles›ralanabilir: 1) Baflörtüsü takabilmek (yasa¤›n olmad›¤› yerlerde);2) Normal e¤itim ile birlikte din e¤itimi almak; 3) ‹yi arkadafll›kiliflkileri; 4) Ö¤retmen ve idareciler ile dostane iliflkiler, aile havas›;5) Kötü al›flkanl›klardan uzak olmak.Görüfltü¤ümüz 59 ö¤renciden, Erzurum'daki iki k›z hariç tümü1997 sonras› giriflli. Yani katsay› uygulamas›n› bile bile ‹HL'yegirmifller. Fakat neredeyse tümü bu sorunun bir flekilde kalkaca¤›n›düflünmüfl. Üniversite kazanma flanslar›n›n bugün itibari ile düflükoldu¤unu kabul etmekle birlikte, azimle çal›flt›klar›n› söylüyorlar.Katsay› problemine ra¤men ‹HL'ye gelmelerinde kimi okulyöneticilerinin "bu sorun mutlaka halledilecek" vaadi de etkiliolmufl. Hemen hemen tüm ö¤renciler üniversiteye devametmekten yana. Katsay› problemi çözülmezse birço¤unun hedefie¤itim fakültelerine veya ek puan avantaj› nedeniyle ilahiyatfakültelerine girmek. Katsay› normal liselerle eflitlenirse üniversitetercihlerinde farkl› yönelimler görmek mümkün; ö¤retmen,doktor, mühendis, avukat olmak istiyorlar. Ö¤renciler içinde, dingörevlisi olmay› düflünenlerin say›s›, daha önce yap›lanaraflt›rmalarda da oldu¤u gibi epey düflük. K›z ö¤rencilerin birk›sm›n›n, din görevlisi de¤il de "ilahiyatç›" olmak istediklerinibelirtmesi dikkat çekici. Zaten k›z ö¤rencilerde üniversite yönelimive heyecan› daha net gözleniyor. K›rsal kesimden gelen erkekö¤rencilerde ise üniversite s›nav›nda baflarma ümidi daha zay›f.Kald› ki ‹HL müfredat›n›n tek bafl›na din hizmetlisi yetifltirmeyeyetmeyece¤i, ard›ndan ek e¤itim al›nmas› gerekti¤i konusundatam bir mutabakat var. Zaten din hizmetlisi olmak istedi¤inisöyleyen ö¤renci de pek yok. Bununla birlikte ilahiyat fakültesinedevam etmek isteyenlerin say›s› yüksek. Kuflkusuz bunun birnedeni de katsay› uygulamas›n›n ilahiyatlarda ‹HL lehine çal›flmas›.

118

Görüfltü¤ümüz ö¤renciler aras›nda

‹HL'de okudu¤una piflman olan

kimseye rastlamad›k. Memnuniyet

gerekçeleri flöyle s›ralanabilir:

1) Baflörtüsü takabilmek

(yasa¤›n olmad›¤› yerlerde);

2) Normal e¤itim ile birlikte

din e¤itimi almak;

3) ‹yi arkadafll›k iliflkileri;

4) Ö¤retmen ve idareciler ile

dostane iliflkiler, aile havas›;

5) Kötü al›flkanl›klardan

uzak olmak.

Fakat bu kifliler de Diyanette görev almak yerine üniversitedekalmak ya da ö¤retmen olmak istiyorlar. Kald› ki, 1997'den itibarenilahiyat fakültelerinin kontenjanlar›nda ciddi bir daraltmayagidildi. 1998-1999 y›l›nda bu fakültelerdeki toplam ö¤renci say›s›,tüm yüksek ö¤renim ö¤rencilerinin yüzde 1'i iken, 2003-2004y›l›nda bu oran yüzde 0.3'e düfltü.Mezunlara yöneltti¤imiz "Ald›¤›n›z e¤itimin din adam› olmayayeterli oldu¤unu düflünüyor musunuz?" sorusuna ço¤unlukla"Hay›r" yan›t› ald›k. Genel mutabakat ‹HL'nin dini bir altyap›haz›rlad›¤›, ama bunun din hizmetlerini üstlenmeye yetmeyece¤ifleklindeydi.

Ka¤›thane ‹HL 2. S›n›f Ö¤rencisi Erkek:Kendi iste¤imle kay›t oldum. Büyüklerime sordum, düz liseninbenim için iyi olmayaca¤›n› söylediler. ‹lahiyatç› amcam›nönerisini dinledim. Amcam› örnek ald›m. Düz liselerde ortam›nçok kötü oldu¤unu düflündüm.

Samsun ‹HL 1. S›n›f Ö¤rencisi Erkek:‹HL'nin e¤itiminin daha kaliteli oldu¤unu düflünüyorum. Ailemde öyle düflünüyor. Ailemdeki herkes ‹HL mezunu. Babam da‹HL'den mezun, hukuk fakültesine devam etmifl. Teyzem, halam,bütün sülale ‹HL'liyiz

‹stanbul Üsküdar ‹HL Haz›rl›k S›n›f Ö¤rencisi K›z:Din e¤itimi di¤er okullara göre daha iyi. Di¤er okullarda da Kuran,f›k›h, siyer gibi dersler olsayd› oralara giderdim. Çevremin deetkisi oldu. ‹HL'de ö¤retmenlik yapan tan›d›klar›mdan etkilendim‹HL'ye geldim.

‹stanbul, Ka¤›thane ‹HL'den K›z Ö¤renci:‹HL'de olmaktan memnunum. Çok s›cak bir ortam var. Daha önceböyle ortamlarda bulunmad›m. Kendimi d›flar›dan biri gibigörüyordum ama bunu hiç hissetmedim.

Samsun ‹HL Son S›n›f Ö¤rencisi Erkek:‹HL'de olmaktan memnunum. Dinimi, diyanetimi daha iyiö¤rendim. fiimdi dersiniz ki baflka okula gitsen ö¤renemez miydin?Tabii orada da ö¤renirdim ama ‹HL kadar olmazd›. Çünkü di¤erliselerde ders saati 35 saattir mesela. ‹HL'de 40 saat art› Arapça,f›k›h, kelam gibi meslek dersleri var. S›n›f mevcutlar› az, dolay›s›yladaha iyi e¤itim var.

Samsun ‹HL 2. s›n›f ö¤rencisi Erkek:Di¤er okullardaki gibi k›zlarla ç›kma falan olmuyor. Olsa da

119

Mezunlara yöneltti¤imiz "Ald›¤›n›z

e¤itimin din adam› olmaya yeterli

oldu¤unu düflünüyor musunuz?"

sorusuna ço¤unlukla "Hay›r" yan›t›

ald›k.

uyar›yoruz. ‹yi fley de¤il ‹slam'a da ayk›r›.

Erzurum ‹HL Son S›n›f Ö¤rencisi Erkek:Her fleye ra¤men inan›yorum ki çal›flt›ktan sonra, yüksek biryerlere gelmesem de bir yere gelebilirim.

Adana ‹HL Son S›n›f Ö¤rencisi K›z:Ben ‹HL'ye kaydolunca b›rak›n katsay› problemini, üniversitedenbile haberim yoktu. Üniversiteyi çok zor, ulafl›lmaz bir fleysan›yordum. Ama flimdi çal›fl›rsam olur gibi geliyor. Tarihö¤retmeni olmak istiyorum.

‹stanbul Ka¤›thane ‹HL 2. S›n›f Ö¤rencisi Erkek:Önümüz aç›l›rsa t›p okumak istiyorum. E¤er aç›lmazsa ilahiyatagidece¤im.

Samsun ‹HL Haz›rl›k S›n›f› Ö¤rencisi Erkek:Önümüz aç›lmazsa üniversite s›nav›nda istedi¤in yeri kazanamam.Aç›l›rsa flans›m yüksek. Hayvanlarla, bilgisayar› çok seviyorum.Tercihim veterinerlik ya da bilgisayarla ilgili bir bölüm olur.

Erzurum ‹HL 2. S›n›f Ö¤rencisi Erkek:Din kültürü ö¤retmenli¤ini düflünüyorum. ‹maml›¤› dadüflünüyorum asl›nda. Kafamdaki meslek ise iyi bir hukukçuolmak.

‹stanbul Üsküdar ‹HL 2. S›n›f Ö¤rencisi K›z:Üniversiteyi çal›fl›r kazan›r›m. Ma¤dur oluflum h›rs›m›, azmimiartt›r›yor

Adana ‹HL 2. S›n›f Ö¤rencisi Erkek:‹ki defa üniversite s›nav›n› deneyece¤im, olmazsa babam›n mesle¤iolan inflaat iflçili¤i yapaca¤›m.

Diyarbak›r ‹HL Mezunu, 20 Yafl›nda Erkek‹HL'deki e¤itimi verilen e¤itim ve al›nan e¤itim olarak ay›r›rsak,benim gözlemlerime göre verilen e¤itim imam olmak için yeterli,e¤er ö¤renci isterse bunu daha da gelifltirebilir. Fetva vermekonumuna gelemez ama imaml›k yapabilir. Önemli olanö¤rencinin ald›¤› e¤itim. Mezun oldu¤umda kendimi yeterligörmüyordum. Çünkü üniversiteye yönlenmifltik. Meslekdersleriyle u¤raflmaktan çok Fen Bilgisi, Matematik, Geometri,Türkçe, Tarih çal›fl›yorduk.

Samsun ‹HL Mezunu Memur 43 Yafl›nda Erkek:

120

“Mezun oldu¤umda kendimi yeterli

görmüyordum. Çünkü üniversiteye

yönlenmifltik. Meslek dersleriyle

u¤raflmaktan çok Fen Bilgisi,

Matematik, Geometri, Türkçe, Tarih

çal›fl›yorduk.”Diyarbak›r ‹HL Mezunu, 20 Yafl›nda Erkek

Benim ‹HL'den ald›¤›m e¤itim din adam› olmaya yeterli kesinlikleyeterli de¤ildi. Ald›¤›m e¤itim Yaradan› tan›yacak, h›rs›zl›ktankaç›nmamam› sa¤layacak, beni dürüstlü¤e yönlendirecek ve baz›hayat de¤erlerini kazand›racak bir e¤itimdi.

2.4 Nitelik-Nicelik Sorunu ve K›z Ö¤rencilerin Durumu

‹HL'de, üniversite flans› hayli düflük oldu¤u için ‹HL'ye çok azbaflvuru oluyor; aileler üniversite kazanma flans› daha düflük olançocuklar›n› ‹HL'ye yolluyor; okul yöneticileri, ‹HL mezunlar› vemuhafazakâr çevreler, s›rf ‹HL kapanmas›n diye köylerden, ücraköflelerden, normal olarak lise e¤itimi yapmay› düflünmeyençocuklar›, kendilerine burs ve pansiyon olana¤› sa¤layaraktopluyorlar. Saha araflt›rmas›nda ‹HL'nin ciddi anlamda ö¤rencis›k›nt›s› yaflad›¤›na bizzat tan›k olduk. 1997 öncesinde baflvurular›nçoklu¤u nedeniyle s›navla ö¤renci alan ‹HL bir süredir ciddianlamda ö¤renci s›k›nt›s› yafl›yor. Gitti¤imiz alt› ‹HL'de dekapasitenin alt›nda ö¤renci vard›. 3-4 binadan oluflan okullar›nsadece bir binas› kullan›l›yordu. Di¤er binalarsa bofltu, hatta baz›binalar harabe görünümündeydi. Okullar›n kapanmamas› içinnas›l ö¤renci topland›¤›na dair ilginç örnekler dinledik.Normal flartlarda, ö¤renci say›s›n›n azalmas›n›n ö¤renim kalitesiniolumlu anlamda etkilemesi beklenirken, ‹HL'de tam tersine birdurum, yani ö¤rencilerin niteliklerinde de ciddi bir düflüfl sözkonusu.Görüflme yapt›¤›m›z idareci ve ö¤retmenler ‹HL'ye devam edenö¤rencilerin niteli¤inin düflük oldu¤unu konusunda hemfikirdi.Onlara göre, aileler üniversite ö¤renimi görme flans› düflük olançocuklar›n› ‹HL'ye gönderdikleri için daha iflin bafl›nda ciddimotivasyon eksikli¤i yaflan›yor. Ö¤retmen ve idareciler,ö¤rencilerin "nas›l olsa üniversiteye giremeyece¤iz" diye derslerinefazla ilgi göstermediklerinden yak›n›yorlar. Ayr›ca, üniversiteyegirmedeki eflitsizli¤i gidermek amac›yla normalin çok üzerindeçal›flmas› gereken ö¤rencilerin enerji ve konsantrasyonlar›n›nbüyük k›sm›n› üniversiteye haz›rl›¤a (dolay›s›yla meslekderslerinden çok kültür derslerine, ama en çok da dershanelere)verdiklerini söylüyorlar.Araflt›rmalar›m›z s›ras›nda ö¤retmenler ve idarecilerde de benzermotivasyon eksikli¤ini gözledi¤imizi belirtmemiz gerekiyor.Sonuçta ‹HL olgusunu oluflturan bütün unsurlar›n (ö¤renci,ö¤retmen, idareci, veli ve mezun) bu okullardaki nicelik kayb›n›nnitelik düflüflünü tetikledi¤i ve katsay› uygulamas›ndanvazgeçmedikçe bu gidiflin de¤ifltirilemeyece¤i konusunda hemfikirolduklar›n› söyleyebiliriz.Günümüz ‹HL ele al›rken k›z ö¤renci olgusunun özel olarak

121

Sonuçta ‹HL olgusunu oluflturan bütünSonuçta ‹HL olgusunu oluflturan bütün

unsurlar›n (ö¤renci, ö¤retmen, idareci,

veli ve mezun) bu okullardaki nicelik

kayb›n›n nitelik düflüflünü tetikledi¤i

ve katsay› uygulamas›ndan

vazgeçmedikçe bu gidiflin

de¤ifltirilemeyece¤i konusunda

hemfikir olduklar›n› söyleyebiliriz.

alt›n›n çizilmesi gerekiyor. Örne¤in inceleme yapt›¤›m›z ‹HL'deköylerden gelen ö¤rencilerin tamam›na yak›n›n› erkek ö¤rencileroluflturuyordu. Araflt›rma için görüfltü¤ümüz 29 erkek ö¤renciiçinde sadece 10 tanesi flehir merkezi do¤umluydu. Fakat k›zö¤renciler için tam tersi bir durum söz konusuydu; görüflülen 30k›z ö¤renciden ise 26's› il merkezi do¤umluydu.Bir di¤er deyiflle, erkek ö¤renci bulmak için köy köy dolaflan ‹HLidarecileri k›z ö¤renci bulma konusunda pek s›k›nt› çekmiyorlar.Muhafazakâr aileler k›zlar›n› ‹HL'ye yollamaya devam ediyorlar.Özellikle Anadolu'daki okullarda baflörtüsünün belli ölçülerdetolere edilmesi, hatta kimi yerlerde ayr› binalarda e¤itime gözyumulmas›, ‹HL'yi k›zlar için cazip k›l›yor.Bununla birlikte büyük flehirlerdeki ‹HL'de baflörtüsü yasa¤›n›ndaha s›k› uygulan›yor olmas› katsay› problemine ek olarak sözkonusu okullar›n en ciddi sorununun baflörtüsü yasa¤› olmas›nayol aç›yor."‹HL'ye gitmeseydiniz baflka okula gider miydiniz?" sorusuna k›zö¤rencilerin yar›ya yak›n›ndan "gitmezdim" yan›t› ald›k.Büyükflehir d›fl›ndaki okullarda "hay›r" yan›t› daha fazla oldu.‹dareci ve ö¤retmenler ise k›z ö¤rencilerin daha baflar›l› oldu¤unubelirttiler ve bunu da büyük ölçüde kent kökenli olmalar›naba¤lad›lar. Nitekim görüfltü¤ümüz k›z ö¤rencilerinin neredeysetümünün üniversite hedefi vard›. Bir di¤er ortak nokta daö¤rencilerin büyük ço¤unlu¤unun ailesinde ya da yak›n çevresindemutlaka bir ‹HL mezunu bulunmas›yd›.

‹dareci-3:Broflürler haz›rlad›k, gelifltirdik, okulumuzun içini, d›fl›n›, yapt›¤›sosyal faaliyetleri anlatt›k. Yani çok büyük reklamlara girdik. Bumüesseselerin kapanmamas› için, ben arkadafllar›mla beraber enücra köye gece saat 2'de gittim. Oralarda oturdum, camilerdekonufltum. Böyle çok ö¤renci getirdim. Hepsi yoksul ailelerinçocuklar›yd›. Burada paras›z yat›l› olarak okuyorlar, her fleylerinidevlet karfl›l›yor.

Adana ‹HL 2. s›n›f ö¤rencisi, erkek:fiu anda ‹HL'ye toplum de¤il de kültür seviyesi düflük, köylüinsanlar destek oluyor, çocuklar›n› gönderiyor. fiu anda resmenö¤renci toplan›yor. Adam çobanl›k yapaca¤›na buraya getiriliyor.

Kültür Dersi Ö¤retmeni-1:fiu anda ‹HL kimsesiz çocuklar yurdu gibi. Ö¤renci niteli¤i çokdüfltü. 1997 y›l›ndan önce ö¤renciler çok iyi kompozisyonlaryaz›yordu. fiimdi ise iki cümleyi bir araya getiremiyorlar.

122

"‹HL'ye gitmeseydiniz baflka okula

gider miydiniz?" sorusuna k›z

ö¤rencilerin yar›ya yak›n›ndan

"gitmezdim" yan›t› ald›k.

“fiu anda ‹HL kimsesiz çocuklar yurdu

gibi. Ö¤renci niteli¤i çok düfltü. 1997

y›l›ndan önce ö¤renciler çok iyi

kompozisyonlar yaz›yordu. fiimdi ise

iki cümleyi bir araya getiremiyorlar.”Kültür Dersi Ö¤retmeni-1

Meslek Dersi Ö¤retmeni-6:fiu andaki ö¤renciler 'hiç okumasam da olacak' kafas›nda. Meselaher an ö¤renimlerini b›rakmaya haz›rlar. fiu anda olaya bir'topluma kazand›rma projesi' gibi bakabiliriz. ‹lkö¤retimden sonraokuma derdi olmayan ö¤rencileri biz okutmufl oluyoruz.

‹dareci-2:Dinin aleyhine karfl› bir durum geliflti¤ini düflünen, çocuklar›nabir z›rh giydirmek isteyen aileler çocuklar›n› ‹HL'ye gönderdi.Ama art›k dini bilgileri baflka yerden alma imkan› ço¤ald›, ‹HL'yeo anlamda bir ihtiyaç kalmad›. ‹HL niteliksel anlamda ihtiyacayetmedi. Anadolu ‹HL devreye sokuldu, orada da e¤itimi vealtyap›s› güçlü ö¤retmen ihtiyac› karfl›lanmad›. Bu arada böyledüflünen aileler zenginleflti, çocuklar›n› özel okullara göndermeyebafllad›lar. Mütedeyyin insanlar›n sahibi oldu¤u özel okullarço¤ald›, aileler çocuklar›n› oraya göndermede endifle duymad›lar.

‹stanbul, Ka¤›thane ‹HL'den k›z ö¤renci:Asl›nda ‹HL'ye gelmeyecektim ama ilkö¤retimdeki baflar› notumdüflük oldu¤u için hiçbir düz liseye gidemedim. Buras› notortalamas› sormuyordu, kay›t yapt›rd›m.

Kültür Dersi Ö¤retmeni-1:fiu anda ‹HL'de vasat de¤il vasat›n alt›nda ö¤renciler var. Eskiy›llarda, 1997'den önce gerçekten zeki çocuklar gelirdi. fiu an bendeö¤retmenlik yapacak heyecan kalmad›. Aile dört y›l ö¤renciyiat›yor üzerimize, 'al›n, siz yedirin, siz giydirin,' diyor. Ö¤rencilerdeçok ciddi bir isteksizlik oldu¤u için motivasyonsuzluk bize deyans›yor. Ben ‹HL'de üç y›l daha görev yapsam ö¤retmenlikle biralakam›n kalmayaca¤›ma inan›yorum. Kendimi ilk görevebafllad›¤›mdan daha geride hissediyorum. Ö¤rencilerimiz bizimanlatacaklar›m›z› anlayacak kapasite de¤il.

Adana ‹HL'den Son S›n›f Ö¤rencisi K›z:‹HL'de okuyan arkadafllar›m vard›, onlardan özendim. Ayr›caailem de buraya gelmemi istedi. Buraya gelmeseydim baflka okulagitmezdim. Baflörtüsünü ç›karmak çok zor geliyor bana.

Diyarbak›r ‹HL Son S›n›f Ö¤rencisi K›z:‹HL kötü bir okul de¤il, bir damga de¤il. Pozitif bilimlerin yan›nda,dini bilimleri de almak çok güzel. Kelam›, Kuran'›, Arapça'y›,f›k›h› bilen avukatlar, ö¤retmenler, doktorlar›n yetiflmesi kötüde¤il. ‹HL olmasayd› baflka okula kay›t olurdum. Örtü sorununara¤men, açmak zorunda kalsayd›m açard›m.

123

“‹HL'de okuyan arkadafllar›m vard›,

onlardan özendim. Ayr›ca ailem de

buraya gelmemi istedi. Buraya

gelmeseydim baflka okula gitmezdim.

Baflörtüsünü ç›karmak çok zor geliyorBaflörtüsünü ç›karmak çok zor geliyor

bana.”Adana ‹HL’den Son S›n›f Ö¤rencisi K›z

“Ben ‹HL'de üç y›l daha görev yapsam

ö¤retmenlikle bir alakam›n

kalmayaca¤›ma inan›yorum. Kendimi

ilk göreve bafllad›¤›mdan daha gerideilk göreve bafllad›¤›mdan daha geride

hissediyorum. Ö¤rencilerimiz bizim

anlatacaklar›m›z› anlayacak kapasite

de¤il.”Kültür Dersi Ö¤retmeni-1

2.5 Statü Karmaflas›

Saha araflt›rmas› s›ras›nda görüflme yap›lan idarecilerin okulunstatüsüne iliflkin getirdikleri yak›nmalar dikkat çekiciydi.Okullar›n›n meslek lisesi statüsünde oldu¤unu ama gerçektemeslek ö¤renmeye gelen, yani imam ya da hatip olmak isteyenneredeyse hiç ö¤renci olmad›¤›n› söylüyorlar. ‹HL'deki 40/60meslek ve kültür dersi oran›, ö¤retmen ve idareciler taraf›ndannormal karfl›lan›rken baz› ö¤renciler, yine üniversite kayg›s›ylabunun kültür dersleri lehine de¤ifltirilmesini istiyor.Öte yandan sekiz y›ll›k kesintisiz e¤itim konusunda fazla birflikayetle karfl›laflmad›k. Bilindi¤i gibi ‹slami kesim, 1997 y›l›ndakesintisiz zorunlu e¤itim yerine "5+3 zorunlu e¤itim modelini"önermifl ve uzun bir süre bunda direnmiflti. Bugün ise az say›daö¤retmen ve mezun d›fl›nda 5+3'de ›srarc› kimsenin kalmad›¤›n›gördük. Sekiz y›ll›k kesintisiz e¤itimine itiraz› olanlar zorunlue¤itiminin daha da artt›r›lmas›ndan yanalar ancakyönlendirmenin beflinci s›n›ftan sonra yap›lmas›n›, dolay›s›ylakesintili olmas›n› savunuyorlar. Özellikle ö¤renciler, ortaokulsuz,ama bir y›l haz›rl›k s›n›f›ndan sonra üç y›l fleklindeki flimdikisistemin çok uygun oldu¤unu söylüyorlar. Ö¤rencilerden hiç 5+3önerisi gelmemesi de dikkat çekiciydi.

‹dareci-7: Ne kadar din adam›na ihtiyaç var? 10 bin kifliye. O zaman biz okadar din adam› yetifltirelim. Ama bir yandan da ana-baba diyorki 'benim çocu¤um dini e¤itim als›n. Bunun yan›nda bir baflkamesle¤e de talip olsun.' Bir baflkas› da diyor ki 'imam say›s›ndanfazla imam hatip ö¤rencisi haramd›r.' Açan sensin. Milletin oyunualmak için her geçti¤in yerde okul açmaya kalkarsan netice kabar›r.Eskiden ‹HL ö¤rencileri, normal lise edebiyat kolu mezunusay›l›rd›. fiimdi desinler ki 'ben seni normal lise edebiyat kolumezunu gibi görüyorum.' Bir de imam hatiplere bir ilahiyat koluversinler, bir edebiyat kolu versinler. Çocu¤un kabiliyeti varsa,haf›z olabilecekse, ilahiyata gitsin. Yoksa edebiyata gitsin.

‹dareci-3:Milli E¤itim Bakanl›¤›, ‹HL meslek okulu mu düz lise mi, bunakarar veremedi, bir belirsizlik var. Neyiz biz? E¤er meslek lisesiysekmeslek lisesi gibi o kategoriye girelim, onlar gibi olal›m. Düzliseysek düz liselere verilen haklara sahip olal›m. fiu anda nas›lfakülte mezunu ö¤retmen olmuyorsa, insan› ahirette ve budünyada saadete ulaflacak olan bir dini niye lise mezunu birineb›rakal›m, o da fakülte mezunu olsun. Eskiden lise kültürlü birimam halk› idare edebiliyordu ama flimdi cemaat imamdan daha

124

“Milli E¤itim Bakanl›¤›, ‹HL meslek

okulu mu düz lise mi, buna karar

veremedi, bir belirsizlik var. Neyiz

biz? E¤er meslek lisesiysek meslek lisesi

gibi o kategoriye girelim, onlar gibi

olal›m. Düz liseysek düz liselere verilen

haklara sahip olal›m.”‹dareci-3

Bilindi¤i gibi ‹slami kesim, 1997

y›l›nda kesintisiz zorunlu e¤itim

yerine "5+3 zorunlu e¤itim modelini"

önermifl ve uzun bir süre bunda

direnmiflti. Bugün ise az say›da

ö¤retmen ve mezun d›fl›nda 5+3'de

›srarc› kimsenin kalmad›¤›n› gördük.›srarc› kimsenin kalmad›¤›n› gördük.

kültürlü. E¤er meslek lisesi olacaksak kültür derslerinin oran›n›nde¤iflmesi laz›m, ama e¤er hem mesle¤e hem üniversiteyehaz›rlayacaksak ‹HL'de en az›ndan di¤er liselere verilen kültürderslerinin artt›r›lmas› laz›m.

‹dareci-1:E¤er ‹HL'yi din e¤itimi veren okullar olarak görüyorsan›z. Birzamanlar ulafl›lan 500 bin rakam› az, ama meslek lisesi olarakgörüyorsan›z bu rakam çok fazla. E¤er ‹HL meslek okulu olacaksadin adam› ihtiyac› kadar ö¤renci al›nmal›. As›l sorun ‹HL'nin neoldu¤u. Bu okullar meslek liseleri mi, de¤il mi? Önce bu sorununyan›t› verilmeli. En az›ndan bu okullar›n hangi statüde oldu¤unubilelim.

‹dareci-4:fiu anda ‹HL'ler ne düz lise, ne de meslek lisesi durumunda. fiuanda meslek dersleri kültür derslerinden biraz fazla ama olmas›gereken bu de¤il. Çünkü bu çocuklar›n amac› imam olarakyetiflmek de¤il.

Diyarbak›r ‹HL Son S›n›f Ö¤rencisi K›z:Bence 4 y›l ‹HL e¤itimi yeterli. Sekiz y›ll›k e¤itim iyi.

‹dareci 3:Sekiz y›ll›k kesintisiz e¤itim tuttu. Eskiden orta k›s›mda verdi¤imizdersleri flimdi haz›rl›k s›n›f›nda verebiliyoruz. Haftada 15 saatKuran-› Kerim, 3 saat Arapça veriliyor, bu da yeterli. Ona bunadönüflmeye gerek yok.

Erzurum ‹HL'den Son S›n›f Ö¤rencisi Erkek:fiu anda sistem daha iyi asl›nda. Belirli bir yafltan sonra gelmekdaha iyi, baflka çevreleri de görsünler, tan›s›nlar, k›yaslayabilsinler.

2.6 ‹mam Hatiplilik Olgusu ve Dayan›flma A¤lar›

Ö¤renci, ö¤retmen ve mezunlara ‹mam Hatiplilik diye bir olguolup olmad›¤›n› sordu¤umuzda az bir bölümü bu soruyu "tehlikeli"olarak alg›lay›p "yok öyle bir fley" diye geçifltirdi. Fakat büyükço¤unluk, olumlu anlamda bir ‹mam-Hatipliliktenbahsedilebilece¤ini söyleyip bir dizi milliyetçi-muhafazakârde¤erin en iyi ‹HL'liler taraf›ndan savunuldu¤unu savundu.‹HL'den "terörist, h›rs›z, hortumcu vs. ç›kmad›¤›" ›srarla tekrarland›.Öte yandan bu durumun kendilerine ekstra sorumlulukyükledi¤ini, örne¤in toplum içindeki hal ve davran›fllar›na çokdikkat etmeleri gerekti¤ini, yak›nmadan çok övünerek söylediler.

125

Büyük ço¤unluk, olumlu anlamda

bir ‹mam-Hatiplilikten

bahsedilebilece¤ini söyleyip bir

dizi milliyetçi-muhafazakâr de¤erin

en iyi ‹HL'liler taraf›ndan

savunuldu¤unu savundu.

Ö¤rencilere "baflka okullardaki akranlar›n›z size nas›l bak›yor?"diye sordu¤umuzda, s›kl›kla, üniversite konusu nedeniyleac›d›klar›, ama ayn› zamanda da g›pta ettikleri cevab›n› ald›k.‹HL'ye önyarg›yla bak›ld›¤› flikayetiyle az karfl›laflt›k.Mezunlara "‹HL mezunu olman›n avantaj ve dezavantajlar›n›nas›l yaflad›n›z?" diye sordu¤umuzda ezici bir ço¤unluk avantajlar›nalt›n› çizdi; bir-iki kifli dezavantajl› durumlarla karfl›laflt›klar›ndanyak›nd›.San›lan›n aksine ‹HL mezunlar› aras›nda çok güçlü dayan›flmaa¤lar› ve ba¤lar›n›n mevcut olmad›¤›n› gözledik. Genellikle dönemarkadafllar› birbirleriyle görüflmeye çal›fl›yor, ama örne¤in Aflehrinden mezun olan ‹HL'linin B flehrindeki ‹HL'ye özel biryak›nl›k duymas› pek söz konusu de¤il. "Devaml› görüflüyoruz"yan›t› daha çok imaml›k mesle¤ini seçmifl mezunlar aras›nda öneç›k›yor.Mezunlar Derne¤i gibi oluflumlar da çok büyük heyecanlaryaratm›yor. Eski mezunlar›n, 1985 sonras› ‹HL'ye girenlerden (kisay›lar› yüz binlerle ifade ediliyor) pek de memnun olmad›klar›anlafl›l›yor. Bununla birlikte tüm mezunlar ‹HL'deki geliflmeleriyak›ndan izliyorlar. Fakat burada kendi okullar›n›n gelece¤ikayg›s›ndan çok, siyasi mülahazalar›n öne ç›kt›¤› hissediliyor.Birkaç mezun d›fl›nda ço¤unlu¤unun o¤lu ya da k›z› olmasa damutlaka bir yak›n› ‹HL'de okuyor. Dolay›s›yla geliflmelerleyak›ndan ilgililer. Ancak büyük flehirlerdeki profesyonelleraras›nda ‹HL ba¤lar› yok denecek kadar az ve geliflmelere daha azduyarl›lar.

Diyarbak›r'dan ‹HL Mezunu 34 Yafl›nda Doktor:Ben ‹mam Hatipliyim dedi¤iniz zaman ondan sonrahareketlerinize dikkat etmek zorunda kal›yorsunuz Çünkükendinize bir misyon yüklemifl oluyorsunuz. Art›k bir oto kontrolgelifliyor. Ama ‹mam Hatipliyim demedi¤inizde her fleyiyapabilirsiniz Bir insana yap›lan elefltiri o kadar önemli de¤il amamisyona yap›lan elefltiri daha çok zarar verir.

Adana'dan ‹HL Mezunu 20 Yafl›nda Erkek:‹mam Hatiplik olgusu kayboldu. Eskiden ‹mam Hatipliler k›zlaralaf atmazd›. fiimdiki ö¤renciler okulun önünden geçen k›zlaralaf at›yorlar.

Samsun'dan ‹HL Mezunu Kad›n 20 yafl›nda Üniversite Ö¤rencisi:Normal lisede okuyan bir k›zla benim davran›fl›m ayn› da olsa buimam hatipli, bunu nas›l yapar yaklafl›m› oluyor. Bu da beni çokrahats›z ediyor. Sonuçta kötü bir fley yapm›yorum ama ifltedavran›fllara biraz k›s›tlama geliyor. Oturufl, kalk›fl, konuflma falan,

126

San›lan›n aksine ‹HL mezunlar›

aras›nda çok güçlü dayan›flma a¤lar›

ve ba¤lar›n›n mevcut olmad›¤›n›

gözledik. Genellikle dönem arkadafllar›

birbirleriyle görüflmeye çal›fl›yor, amabirbirleriyle görüflmeye çal›fl›yor, ama

örne¤in A flehrinden mezun olan

‹HL'linin B flehrindeki ‹HL'ye özel bir‹HL'linin B flehrindeki ‹HL'ye özel bir

yak›nl›k duymas› pek söz konusu de¤il.

“Normal lisede okuyan bir k›zla benim“Normal lisede okuyan bir k›zla benim

davran›fl›m ayn› da olsa bu imam

hatipli, bunu nas›l yapar yaklafl›m›

oluyor. Bu da beni çok rahats›z ediyor.”Samsun'dan ‹HL Mezunu Kad›n

20 yafl›nda Üniversite Ö¤rencisi

her fleyine biraz k›s›tlama getiriyor. Art›k bunun yarar› veya zarar›zamanla ortaya ç›k›yor. Belki k›z›yorsunuz ama ileride çok dayarar› olabilir. Üniversitede özellikle herkes sizin farkl› oldu¤unuzanl›yor. ‹HL'den geldi¤i hemen fark edilmiyor ama davran›fllar›ndaoturakl›l›k var. A¤›r k›zlar-hafif k›zlar diye tabir oluyor. Ben tamda öyle kategoriye sokmuyorum ama bakt›¤›n›zda davran›fllar›ndaçok k›zl› erkekli samimi olanlar, ortada gülenler, böyle hoppak›zlar gibi geliyor. Herkes böyle düflünüyor. Bunu bir ‹mam Hatipliyap›nca daha da farkl› bir duruma konuluyor. Yani ‹mamHatipliden bunu asla beklemiyorlar. Kald› ki ‹mam Hatipli deböyle bir fley yapmaz gibi geliyor. Ama yapanlar da oluyor. Bu da‹HL'nin yozlaflmas› m› dersiniz, yoksa ‹mam Hatiplili¤in anlam›n›yitirmesi mi dersiniz, bilemiyorum. Birkaç sene öncesine kadarbir ‹mam Hatipli imgesi vard›. Son zamanlarda bu imge yozlaflt›gibi geliyor. ‹mam Hatipliler de kendi kafas›na göre davran›roldu. Belki bu da normal. Ben de elimdeki bu yüzükleri tak›yorsam,eskiden yak›flt›r›lmazken flu anda çok sorun edilmiyor. Art›k biryozlaflma m›d›r, yoksa ‹mam Hatibin de¤iflik düflüncelere aç›lmas›m›d›r, bilemem. Baz›lar› yozlaflma diyor, baz›lar› çerçeveyigeniflletmek olarak kabul ediyor. S›nav sistemi de¤ifltikten sonraö¤renciler ya zorla geldi ya da okumay› düflünmeyenler geldi.'Okumayaca¤›z ama hiç olmazsa bir lise mezunu olal›m' fleklindedüflünenler geldi. Bundan dolay› da ‹mam Hatiplilik olgusu çokfazla olmasa da da¤›ld›. Birkaç sene öncesinin ‹mam Hatiplisi ileflimdinin ‹mam Hatiplisini çok farkl› görüyorum.

Adana'dan ‹HL Mezunu Serbest Meslek Sahibi 38 Yafl›nda ErkekGünlük hayatta ‹HL mezunu olman›n avantaj›n› yaflad›m ama‹HL mezunu oldu¤um için büyük bir holdingde ifle giremedim.

‹stanbul'dan ‹HL Mezunu Gazeteci 35 yafl›nda Erkek‹HL mezunu olman›n dezavantaj›n› yaflad›m. D›flifllerinde görevalmak istedim ama olmad›. Bo¤aziçi Üniversitesi'nde akademikkariyer yapmak istedim, bu da olmad›.

Erzurum ‹HL'den Mezun 54 Yafl›nda Ö¤retim Üyesi:Son zamanlara kadar aram›zda arkadafll›k ba¤lar› daha yo¤undu.Her alanda oldu¤u gibi bu alanda da bir afl›nman›n, birzay›flaman›n oldu¤unu gözlemliyorum. Liselilerin ve sanatokullar›n›n da kendi aralar›nda ba¤lar› vard›. Bugünlere bak›yoruz,onlar da de¤iflime u¤ram›flt›r. Toplumun genel yap›s›ndaki, aileba¤lar›ndaki de¤iflim bu alana da aksetti.

Samsun ‹HL Mezunu Üniversite Ö¤rencisi 20 Yafl›nda:Üniversiteyi kazand›m, gittim s›n›f›mdaki ‹HL'lileri buldum. ‹ki

127

“Son zamanlara kadar aram›zda

arkadafll›k ba¤lar› daha yo¤undu. Herarkadafll›k ba¤lar› daha yo¤undu. Her

alanda oldu¤u gibi bu alanda da bir

afl›nman›n, bir zay›flaman›n

oldu¤unu gözlemliyorum.”Erzurum ‹HL'den Mezun 54 Yafl›nda Ö¤retim Üyesi

kifli daha ç›kt›. Birbirimize yak›nd›k, birbirimizin sorunlar›n›daha iyi anl›yorduk. Ama çok net bir ‹HL'li dayan›flmas› yoktu.Sadece kazand›¤›m›z üniversitelerde birbirimizle irtibat kurduk.

2.7 ‹HL'lilerin Toplum ve Devlete Bak›fllar›

Kendilerine hep olumlu nitelikler yükleyen ‹HL ö¤rencileri,ö¤retmenleri, yöneticileri, mezunlar› ve ö¤renci velilerinintopluma fazlas›yla flüpheci yaklaflt›klar›n› görmek flafl›rt›c› olmad›.Fen ve Anadolu Liseleri hariç di¤er liselerde fuhufl, içki, sigara veuyuflturucunun al›p bafl›n› gitti¤ini, suçun s›radanlaflt›¤›n› söyleyip‹HL'yi bir nevi "kurtar›lm›fl" ya da "temiz kalm›fl" kaleler gibigöstermeye çal›fl›yorlar. Di¤er okullara yönelik olumsuz bak›flaç›s›n›n özellikle k›z ö¤renci velilerinde bask›n ve yayg›n oldu¤ugözleniyor.Araflt›rmam›zda "Halk ‹HL'ye eskisi kadar ilgi gösteriyor mu?"diye de sorduk ve farkl›, hatta çeliflkili cevaplar ald›k. Ancakço¤unluk, halk›n ‹HL'ye eskisi kadar sahip ç›kmad›¤›n› düflünüyorve buna gerekçe olarak da ailelerin art›k çocuklar›n›yollamamalar›n› gösteriyor. Hem ö¤renci say›s›n›n düflmesi, hemde gelenlerin genellikle düflük gelirli ailelerin çocuklar› olmas›nedeniyle ‹HL otomatik olarak bir statü kayb› yaflam›fl. Nicelikve nitelik aç›s›ndan yaflanan düflüfl, muhafazakâr kesimlerinilgilerini ‹HL'den iyiden iyiye özel okullara kayd›rmas›na yolaçm›fl. Bununla birlikte flu noktan›n alt›n› çizmek gerekiyor: 28fiubat süreciyle birlikte ‹HL'ne yard›m etmekten çekinenler oldu¤ugibi, bunlar›n kapanmas›n›n önüne geçmek için canla bafllaçal›flanlar da var.Ö¤rencilerde genel olarak bir yaln›zl›k duygusu hakim. Toplumukendi haklar›ndaki olumsuz propagandalar›n etkisi alt›ndakalmakla suçlayan ciddi bir ö¤renci kitlesi var. Ancak ço¤unluk,toplumun ilgisizli¤ini ‹HL'ye giden ö¤rencilerin üniversiteflans›n›n düflük olmas›na ba¤l›yor.Görünüflte herkes devletten flikayetçi, ama "devlet ‹HL'ye ilgigösteriyor mu?" sorusuna pek öfkeli cevaplar almam›fl olmam›zdikkat çekici. Özellikle baz› ö¤renciler devlet ile hükümet aras›ndaayr›m oldu¤unun alt›n› çizdiler ve beklenenin ötesinde "gerçekçi"yan›tlar verdiler. (Bunda AKP ile birlikte ümitlerin artm›flolmas›n›n belirleyici bir rol oynad›¤›n› ilerde görece¤iz. Ancakbaz› idareci ve ö¤retmenler, ö¤rencilerde devlete karfl› birküskünlük havas›n›n hakim oldu¤unu belirttiler.) MEB Bakanl›¤›bürokratlar›n›n sözünü etti¤i gibi "28 fiubat'la birlikte ‹HLbütçelerinde k›s›nt›ya gidildi¤i" iddias›n› da do¤rulayan ç›kmad›.Tam tersine ö¤renci say›s›n›n azalmas›yla birlikte, ö¤renci bafl›nadüflen ödene¤in artt›¤›n› söyleyenler oldu.

128

Fen ve Anadolu Liseleri hariç di¤er

liselerde fuhufl, içki, sigara ve

uyuflturucunun al›p bafl›n› gitti¤ini,

suçun s›radanlaflt›¤›n› söyleyip ‹HL'yi

bir nevi "kurtar›lm›fl" ya da "temiz

kalm›fl" kaleler gibi göstermeye

çal›fl›yorlar.

Ö¤rencilerde genel olarak bir yaln›zl›kÖ¤rencilerde genel olarak bir yaln›zl›k

duygusu hakim. Toplumu kendi

haklar›ndaki olumsuz

propagandalar›n etkisi alt›nda

kalmakla suçlayan ciddi bir ö¤renci

kitlesi var.

O¤lu Diyarbak›r ‹HL'de Ö¤renim Gören Veli:‹HL'de yetiflen çocuklar daha ahlakl›. Dine dayal› bir e¤itimald›klar› için maneviyatlar› güçlü oluyor. Normal liselerde ö¤renimgörenler ahlaks›zd›r demiyorum ancak onlar›n maneviyattanuzak olufllar›, baflka yönlere kaymalar›na neden olabilir.

K›z› ‹stanbul Ka¤›thane ‹HL'de Ö¤renim Gören Veli:Ahlaki bozulman›n ilkö¤retim okullar›na düfltü¤üne iliflkinhaberler okuyorum. K›z›m› ahlaki bozulmadan korumak için‹HL'ye gönderdim.

Diyarbak›r ‹HL Lise 1. S›n›f Ö¤rencisi K›z:Hem hocalarla hem ö¤renci arkadafllar›m›zla inanç birli¤imizvar. ‹nançlar›m›z› paylaflmam›z, birbirimize bilgilerimiziaktarmam›z ve bunlar› hayata geçirmek ayr› bir güzellik. Buradakiahlaki ve sosyal çevrenin di¤er liselerde bulunaca¤›n› sanm›yorum.Oralarda kopukluklar var ahlaki bozulmalar var.

Ka¤›thane ‹HL Lise 2. S›n›f Ö¤rencisi K›z:‹HL'lilerin di¤er lise ö¤rencilerinden farkl› olduklar› kesin. Bufarkl›l›k hem pozitif hem negatif anlamda. Bir içe kapan›kl›l›kvar ama ayn› zamanda da dini bir ortama girildi¤inde de tamambu konular› o bilir diye soru soruyorlar bu güzel.

Adana ‹HL Son S›n›f Ö¤rencisi Erkek:Burada rahatça ibadetlerimizi yapabiliyoruz. Di¤er okullarda buözgürlü¤ümüz yok. Di¤er okullarda ibadet yapmak istedi¤imizzaman sorun yafl›yoruz.

Diyarbak›r ‹HL 2. S›n›f Ö¤rencisi Erkek:Di¤er okullara giden arkadafllar›m›z›n çok kötü yola düfltüklerinigörüyoruz. Uyuflturucu, sigara kullan›m›, ahlaks›z durumlar çokyayg›nd›r o okullarda.

Üsküdar ‹HL Haz›rl›k S›n›f› K›z Ö¤renci:Toplum bize sahip ç›km›yor, çok dolduruldular.

Adana ‹HL Son S›n›f Ö¤rencisi K›z:Toplum bize sahip ç›km›yor. Zaten onlar yüzünden bu hale geldik.

Diyarbak›r ‹HL Lise 2. S›n›f Ö¤rencisi Erkek:Bize sahip ç›kanlar da var, ç›kmayanlar da. Sahip ç›kanlar ‹HLduygusunu yaflayanlard›r. Ezildi¤imizi gördükleri için bizimleberaberler. Ama di¤er yandan inanma gücü az olanlar ‹HL'ninyan›nda yer alm›yorlar.

129

“Ahlaki bozulman›n ilkö¤retim

okullar›na düfltü¤üne iliflkin haberler

okuyorum. K›z›m› ahlaki bozulmadanokuyorum. K›z›m› ahlaki bozulmadan

korumak için ‹HL'ye gönderdim.”K›z› ‹stanbul Ka¤›thane ‹HL'de Ö¤renim Gören Veli

“Di¤er okullara giden

arkadafllar›m›z›n çok kötü yola

düfltüklerini görüyoruz. Uyuflturucu,

sigara kullan›m›, ahlaks›z durumlar

çok yayg›nd›r o okullarda.”Diyarbak›r ‹HL 2. S›n›f Ö¤rencisi Erkek

Üsküdar ‹HL Haz›rl›k S›n›f› K›z Ö¤renci:Toplum fikir de¤ifltirdi, ‹HL'nin kötü oldu¤una karar verdi.Çocuklar›n› göndermiyor.

Adana ‹HL 2. S›n›f Ö¤rencisi Erkek:Devlet bize ilgi göstermiyor diyemeyiz. Bizi yat›l› okutuyor,karn›m›z› doyuruyor ama bu sefer de üniversiteye alm›yor.

Diyarbak›r ‹HL 2. S›n›f Ö¤rencisi Erkek:Bir yandan bizi koruyan bir devlet var, di¤er yandan da bizikoruyanlar› engelleyen bir devlet var. Ama ben bizi koruyanlar›nellerinden geleni yapt›klar›na inan›yorum.

‹dareci-1:Devletin ‹HL'de ya da okullarda din e¤itimi gibi bir kayg›s›oldu¤unu düflünmüyorum. Zaman zaman da olsa siyasi iktidarlar›nkayg›s› oluyor. Bu konuda devletin bir kayg›s›n›n oldu¤unusöylemek mümkün de¤il.

Adana ‹HL Son S›n›f Ö¤rencisi K›z:Ben devletten ilgi görmedi¤imizi düflünüyorum. Hani baz›çocuklar vard›r k›y›da köflede, kendimi öyle görüyorum.

2.8 AKP ‹ktidar›yla De¤iflen Durum ve Yeni Umutlar

Yapt›¤›m›z görüflmelerde AKP'nin iktidara yürüyüflü ve iktidaragelmesiyle birlikte ‹HL'nin durumunun iyileflece¤i beklentisininhakim oldu¤unu aç›k bir flekilde gözlemledik. Zaten son iki y›l,özellikle de 2003-2004 ö¤renim y›l›nda yeni kay›tlarda fark edilirbir art›fl olmas› da buna ba¤lan›yor. Erzurum'da dedikleri gibi, buy›l köyden ö¤renci toplama ihtiyac› hissetmemifller.Katsay› tart›flmalar›ndan önce yapt›¤›m›z saha çal›flmas› s›ras›nda,AKP'nin katsay› eflitsizli¤ini giderip gidermeyece¤i konusundafarkl› e¤ilimler oldu¤unu saptam›flt›k. Görüfltüklerimizin yaklafl›küçte biri "kesinlikle çözecek" derken, bir di¤er üçte biri temkinlibir iyimserli¤e sahipti. Bu gruptakiler çözümün zaman alaca¤›n›,AKP'nin dengeleri gözetece¤ini düflünüyordu. Geri kalan üçtebirde yer alan herkesin kötümser oldu¤u söylenemezdi, fakat bugrubun ortak noktas›, çözümün hükümet de¤il devlet ifli oldu¤unainanmalar›yd›. Özellikle k›z çocuklar›n›n velilerinde katsay›probleminin yan›nda baflörtüsü konusunda da beklenti vard› ancakbaflörtüsü konusundaki beklenti di¤erine göre daha azd›.Görüflmelerimizde, ‹HL'nin belirli bir siyasi grubun "arka bahçesi"oldu¤u iddias›n›n, buna iliflkin bir soru sormad›¤›m›z haldeözellikle baz› idareciler taraf›ndan gündeme getirildi¤ini ve

130

“Ben devletten ilgi görmedi¤imizi

düflünüyorum. Hani baz› çocuklar

vard›r k›y›da köflede, kendimi öyle

görüyorum.”Adana ‹HL Son S›n›f Ö¤rencisi K›z

Yapt›¤›m›z görüflmelerde AKP'nin

iktidara yürüyüflü ve iktidara

gelmesiyle birlikte ‹HL'nin

durumunun iyileflece¤i beklentisinin

hakim oldu¤unu aç›k bir flekilde

gözlemledik.

reddedildi¤ini de eklemeliyiz. Bu suçlamalar nedeniyle ‹HL'ninzarar gördü¤ü fikri gündeme getirenler taraf›ndan savunuldu.

O¤lu Samsun ‹HL'de Okuyan Veli, Erkek, 40 Yafl›nda:Bu iktidar›n gücünün buna yetece¤ine inanm›yorum. Çok büyükdestek verdi millet bunlara ama o deste¤in alt›nda eziliyorlar gibi.O deste¤in hakk›n› veremiyorlar. O deste¤i alan adam›n masayavurmas› laz›m. Onlar›n vurdu¤unu göremiyorum.

Adana ‹HL 2. S›n›f Ö¤rencisi Erkek:AKP katsay› problemini zor çözer, bence referanduma götürmeli.Çünkü ordu ‹HL'ye karfl›, medya karfl›. AKP flu an hükümette,ama iktidar de¤il. Yine de umudum var. AKP bunu çözemezseAKP'ye küsmem.

Samsun ‹HL 2. S›n›f Ö¤rencisi Erkek:Askeriye kar›flmazsa AKP katsay› sorununu çözer.

Erzurum ‹HL Son S›n›f Ö¤rencisi K›z:Bilemiyorum. Biz her zaman umutluyuz. ‹nflallah katsay› problemiçözülür. Biz iki y›l önce de umutluyduk. Umudumuzu hiçkaybetmedik.

‹dareci-1:‹HL'leri kendi siyasi arka bahçesi olarak gören anlay›fl›n bu okullarabüyük zarar› oldu. O siyasi anlay›fl› paylaflmayan ‹HL mensuplar›bu durumdan son derece rahats›z oldu.

Meslek Dersi Ö¤retmeni 1:‹HL'ler siyasi etkilerden uzak olmal› arka bahçe ön bahçetan›mlamalar›na karfl›y›m.

2.9 ‹HL'nin Gelece¤ine Yönelik Görüfller ve Seçmeli DinDersi Tart›flmas›

‹HL'nin gelece¤i konusunda genel olarak umutlu konufluluyor,ama 1990 bafllar›ndaki düzeye niteliksel olarak geri dönmeninmümkün oldu¤unu düflünen çok az. Hatta ‹HL'nin "miad›n›doldurdu¤unu" söyleyen bir-iki mezun da oldu. ‹HL'nin gelece¤iniüniversite katsay›s›n›n belirleyece¤i kan›s› yayg›n. Katsay› problemiyafland›¤› sürece ‹HL'nin bir cazibe merkezi olamayaca¤› görüflühakim. ‹HL'nin olmayaca¤› bir Türkiye ise özellikle okulidarecilerini ürkütüyor. Onlara göre ‹HL olmazsa "din e¤itimikontrolden ç›kar."Görüfltü¤ümüz kiflilerin, AKP hükümetinin gündeme getirmeye

131

“‹HL'leri kendi siyasi arka bahçesi

olarak gören anlay›fl›n bu okullara

büyük zarar› oldu. O siyasi anlay›fl›

paylaflmayan ‹HL mensuplar› bu

durumdan son derece rahats›z oldu.”durumdan son derece rahats›z oldu.”‹dareci-1

‹HL'nin gelece¤ini üniversite

katsay›s›n›n belirleyece¤i kan›s›

yayg›n. Katsay› problemi yafland›¤›

sürece ‹HL'nin bir cazibe merkezi

olamayaca¤› görüflü hakim.

haz›rland›¤›n› bildi¤imiz seçmeli din dersleri uygulamas›hakk›ndaki fikirlerini de ö¤rendik. Liselerde seçmeli Kuran, hadis,gibi derslerin konulmas› durumunda ‹HL'ye ilginin azal›pazalmayaca¤›n› sordu¤umuz ö¤rencilerin tümü "azal›r" dedi, ancakböylesi bir durumda ‹HL d›fl›ndaki liselere gidece¤ini söyleyenlerinoran› düflük oldu. Ö¤retmen, mezun ve veliler de genellikle bunun"iyi bir fikir" oldu¤unda birlefltiler. ‹çlerinde "devlet"in buna izinvermeyece¤ini söyleyen ç›kmad›. ‹HL idarecileri ise di¤er liselerdedin ö¤retimine iliflkin dersler oldu¤u takdirde ‹HL'ye ilgininazalaca¤›, ‹HL'ye gerçekten din görevlisi olmak isteyenleringelece¤i konusunda bir görüfl birli¤i oldu¤u gözleniyor.

Adana ‹HL mezunu ÖSS'ye Haz›rlanan 20 Yafl›nda Erkek:Asl›nda ‹HL de Osmanl› Devleti gibi. Biz çok yükseldik. fiu andafetret dönemi var. bu y›k›lma dönemi de olabilir. Ya MehmetÇelebi gibi biri ç›k›p kurtaracak ya da batacak.

‹dareci-7:Üniversite katsay›s› eflitlenmezse, bu okullar›n hepsinin kap›s›nakilit vurulur. Ondan sonra da din e¤itimi sokaktakilere kal›r.Bunun s›k›nt›s›n› çekiyoruz. Biz burada ö¤rencinin gelmedenönce flarlatanlardan alm›fl oldu¤u flartlanmay› bile çözemiyoruz.

Diyarbak›r ‹HL'den Mezun ‹flsiz 20 Yafl›nda Erkek:Ben ‹HL'nin gelece¤inden umutluyum. ‹HL ad› alt›nda olmasada ‹HL e¤itimine benzer okullar aç›lacakt›r. Olmazsa ülkeningidiflat› çok kötü. Çünkü ahlaki çöküfl var. Mesela bir Pop Staryar›flmas› var, herkes yönlendiriliyor.

‹dareci-2:‹HL ile devletin, sistemin bar›flmas› gerekiyor. Devletin bu okullar›kendi müessesesi olarak görmesi gerekiyor. Bu kurumlar› Silahl›Kuvvetler kadar önemli bir kurulufl olarak görmesi gerekiyor.Ondan sonra her fley düzelir diye düflünüyorum.

Adana ‹HL Mezunu Serbest Meslek Sahibi, 39 Yafl›nda Erkek:fiu anda koruma derne¤i olarak ‹HL'yi s›rt›m›zda götürüyoruz.Böyle giderse sonu iyi de¤il.

Meslek Dersi Ö¤retmeni-5:Devlet dinini ö¤renmek isteyene resmi kanaldan dini ö¤retmeli.Diyelim ki siz ‹HL'yi kapatt›n›z. Din ö¤retimi yap›lmayacak m›?Birileri bunu yap›yor, ama illegal yoldan yap›yor. O aç›dan devletinbu okullar›, ‹lahiyat mezunlar›n› artt›rarak desteklemesi gerekir.

132

‹HL idarecileri ise di¤er liselerde din

ö¤retimine iliflkin dersler oldu¤u

takdirde ‹HL'ye ilginin azalaca¤›,

‹HL'ye gerçekten din görevlisi olmak

isteyenlerin gelece¤i konusunda bir

görüfl birli¤i oldu¤u gözleniyor.

“‹HL ile devletin, sistemin bar›flmas›

gerekiyor. Devletin bu okullar› kendi

müessesesi olarak görmesi gerekiyor.

Bu kurumlar› Silahl› Kuvvetler kadar

önemli bir kurulufl olarak görmesi

gerekiyor. Ondan sonra her fley düzelirgerekiyor. Ondan sonra her fley düzelir

diye düflünüyorum.”‹dareci-2

‹dareci-3:Türkiye'de tarikat olgular› vard›r. Mesela bir tarikat vard›r, adamlarflehirlerde onlarca, yirmilerce araba ile hacca giderler, onlar›niçinde bir tane ‹HL ö¤rencimiz bulunmaz. Çünkü ‹slam'› tamamenö¤renirler. Öyle üç gün Allah demeyle, dört gün 'hu' çekmeyleinsan›n bir fley olmayaca¤›n›, müslüman olman›n sadece namazk›lmayla veya bir yerde zikir etmeyle olmayaca¤›n› bilirler. Biristatistik yap›n, onlar›n aralar›nda bir tane ‹HL'li yoktur, cahilinsanlar vard›r.

Kültür Dersi Ö¤retmeni-7:Bir gün ö¤rencilere s›n›fta saz çal›yordum. Ö¤rencinin birikulaklar›n› kapatt›. 'Bu haramd›r, günaht›r, ben buna ortak olmakistemiyorum,' dedi. Bu kültürü ‹HL'den almad› bu ö¤renci.D›flar›dan bir hocadan, fleyhten ald›.

Erzurum ‹HL'den Son S›n›f Ö¤rencisi Erkek:Halk›m›zdan duyarl› insanlar var, hepsi olmasa da sahip ç›kanlarvar. Onlar›n bu deste¤iyle ‹HL'nin kapanmayaca¤›n›düflünüyorum, kapan›rsa Türkiye çok fley kaybeder.

‹dareci-6:E¤er düz liselerde de seçmeli Kuran ve hadis gibi dersler olsayd›‹HL'ye ilgi azal›rd›. Önemli olan din ö¤retimi ihtiyac›n›nkarfl›lanmas›.

‹dareci-3:Veli çocu¤unun rahat bir ortamda din ö¤renimi ald›¤›n› görürse‹HL'ye ihtiyaç duymayabilir. ‹HL o zaman mesleki aç›dan dingörevlisi yetifltiren bir kurum haline gelebilir.

‹dareci-5:Dini e¤itim liselerde karfl›lan›rsa ‹HL'ye bu kadar ilgi olmaz.Çünkü insanlar çocu¤unun doktor olmas›n› istiyor ama bu aradadinini de ö¤renmesini istiyor. Kuran-› Kerim ve Arapça da gereklide¤il. Sadece dinin do¤ru alg›lanmas›na yol açacak 8-10 saatlikders konulursa iyi olur.

Meslek Dersi Ö¤retmeni-6:‹HL'ye sadece Kuran ö¤renmek için gelenler var. Buran›n birözelli¤i uygulaman›n olmas›. Kuran okunurken çocuk bafl›n›örtecektir. Di¤er liseler için bu durum problem olur. Normalliselerde çocu¤un Kuran okumas› güzel olur. Böyle olursa ‹HL'yeilgi azal›r.

133

“E¤er düz liselerde de seçmeli Kuran

ve hadis gibi dersler olsayd› ‹HL'ye

ilgi azal›rd›. Önemli olan din ö¤retimi

ihtiyac›n›n karfl›lanmas›.”‹dareci-6

‹dareci-1:E¤er dini e¤itim ihtiyac› liselerde karfl›lansayd› ‹HL'ye gerçektenimam ya da ilahiyat e¤itimi yapmak isteyenler gelirdi. O zamanbu kadar ‹HL'ye gerek olmazd›.

‹stanbul Üsküdar ‹HL 2. S›n›f Ö¤rencisi K›z:‹HL dersleri düz liseye seçmeli konulsayd› o zaman oralaragiderdim.

‹stanbul'dan ‹HL Mezunu 24 Yafl›nda Kad›n:Kendi çocu¤umu ‹HL'ye göndermem. Dinin bir e¤itim, ö¤retimprogram› içinde verilmesini istemiyorum. Farkl› kanallardan dadin ö¤renebilir.

134

Ek 1Ö¤rencilere Yöneltti¤imiz Sorular:

Kimlik bilgileri :Cinsiyet :Yafl :S›n›f :Annenin ö¤renim durumu :Baban›n ö¤renim durumu :Annenin mesle¤i :Baban›n mesle¤i :Do¤um yeri (Köy, il, ilçe) :Yat›l› ö¤renci mi? (E/H) :Burs al›yor mu? (E/H) :

Sorular:‹HL'ye neden kay›t oldunuz? (K›z ö¤rencilere: ‹HL'ye kay›t olmasayd›n›z baflkaokula kay›t olur muydunuz)Ailenizin veya yak›n çevrenizin etkisi oldu mu?Yak›n çevrenizde ‹HL mezunu var m›?Ailenizin sosyo-ekonomik ve kültürel durumu...Bugüne kadarki ‹HL deneyiminden hoflnut musunuz? Neden?‹mam-Hatiplilik diye bir olgudan söz edebilir miyiz?‹HL'nin en iyi yönleri neler?‹HL'nin en olumsuz yönleri neler?Baflka okullarda okuyan akranlar›n›z ‹HL'ler hakk›nda ne düflünüyor?Üniversiteye gitmek istiyor musunuz?Kendinizi bu konuda flansl› görüyor musunuz?Hangi mesle¤i yapmak istiyorsunuz?‹HL ö¤rencilerine haks›zl›k yap›ld›¤›n› düflünüyor musunuz?Devlet ‹HL'ye gereken ilgiyi gösteriyor mu?Toplum ‹HL'ye eskisi gibi sahip ç›k›yor mu?‹HL'nin en önemli sorunu nedir? Nas›l çözülür?Katsay› uygulamas› kald›r›l›rsa ‹HL'ye kay›tlar artar m›?Kesintisiz sekiz y›ll›k e¤itim uygulamas›ndan dönülmeli mi (5+3)?Lisede seçmeli Kuran vs. dersleri olsayd› yine ‹HL'ye girer miydiniz?Bu hükümet (AKP) ‹HL sorununu çözer mi?

135

Ek 2‹dareci ve Ö¤retmen Sorular›

Kimlik sorular› :Cinsiyet :Yafl :E¤itim durumu (Lise+Üniversite) :Kaç y›ll›k memur :Kaç y›ld›r ‹HL'de :Bu kaç›nc› ‹HL :

Sorular:‹mam-Hatiplilik diye bir olgudan söz edebilir miyiz?‹HL'nin en iyi yönleri neler?‹HL'nin en olumsuz yönleri neler?1997'den bu yana neler de¤iflti?1997'nin hemen ard›ndan ‹HL'nin bütçesinin k›s›ld›¤› do¤ru mu?‹HL ö¤rencilerine haks›zl›k yap›ld›¤›n› düflünüyor musunuz?Devlet ‹HL'ye gereken ilgiyi gösteriyor mu?Toplum ‹HL'ye eskisi gibi sahip ç›k›yor mu?‹HL'nin en önemli sorunlar› nedir? Nas›l çözülür?Kültür/meslek dersleri oran›n› nas›l buluyorsunuz?Okulunuzdaki ve genel olarak ‹HL'deki ö¤renci say›s› fazla m›, az m›?Katsay› uygulamas› kald›r›l›rsa ‹HL'ye kay›tlar artar m›?Katsay› uygulamas› kald›r›lmasa da ‹HL mezunlar›n›n üniversite okuma imkanlar›nas›l gelifltirilebilir?Kesintisiz sekiz y›ll›k e¤itim uygulamas›ndan dönülmeli mi (5+3)?Lisede seçmeli Kuran vs. dersleri olsayd› ‹HL'ye ilgi azal›r m›yd›?Bu hükümet (AKP) ‹HL sorununu çözer mi?

Ek 3‹HL Mezun sorular›

Kimlik sorular› :Cinsiyet :Yafl :Mezuniyet tarihi :Ö¤renim durumu :Meslek :Çocuk say›s› :Çocuk ö¤renim bilgileri :

Sorular:Niçin ‹HL'ye gitmifltiniz? (Kim teflvik etti...)‹HL'de ö¤renim gördü¤ünüz için piflman m›s›n›z?‹HL'li olman›z›n dezavantaj›n› ya da avantaj›n› yaflad›n›z m›?‹mam-Hatiplilik diye bir olgudan söz edebilir miyiz?Çocuklar›n›z› da ‹HL'ye gönderdiniz mi/gönderecek misiniz?fiu anda ne ifl yap›yorsunuz?Di¤er mezunlarla aran›zda bir ba¤ mevcut mu?‹HL'ye iliflkin geliflmelere duyarl› m›s›n›z? (Bir sorun alg›lan›yorsa çözümönerileri var m›)‹HL'nin gelece¤ini nas›l görüyorsunuz?AKP'den bir çözüm beklentiniz var m›?Ald›¤›n›z e¤itimin "Din Adam›" olmaya yeterli oldu¤unu düflünüyor musunuz?

136

Ek 4Ö¤renci Velilerine Sorular:

Kimlik bilgileri :Cinsiyet :Yafl :Do¤um yeri (Köy, ilçe, il) :Ö¤renim durumu :Meslek :Çocuk say›s› :Çocuklar nerede e¤itim görüyor :

Sorular:Çocu¤unuzu neden ‹HL'ye gönderdiniz?‹HL'ye göndermeseydiniz nereye gönderirdiniz?Çocu¤unuzun üniversiteye devam etmesini ister misiniz?Çocu¤unuzun hangi ifli yapmas›n› arzu edersiniz?‹HL'nin flu andaki statüsünden memnun musunuz? (sekiz y›ldan sonra devamedilebilen, üniversite katsay›s›n›n düflük olmas›....)‹HL'yi di¤er liselere göre farkl› görüyor musunuz? Neden?‹HL tart›flmalar› sizi rahats›z ediyor mu?‹HL'nin en temel sorunlar› nelerdir?Bunlar nas›l çözülebilir?AKP iktidar›ndan ‹HL'ye yönelik nas›l bir beklentiniz var?

I

BÖLÜM III

GÖRÜfi VE ÖNER‹ DERLEME

Çal›flmam›z›n üçüncü aflamas›nda, politikac›lar, STK temsilcileri,akademisyenler, sendikac›lar, bürokratlar ve gazetecilerlederinlemesine görüflmeler yapt›k veya baz›lar›n›n yenidenkamuoyunun gündemine giren ‹HL tart›flmas› ile ilgili kalemeald›klar› yaz›lar›n› de¤erlendirdik. Sonuç olarak toplam 60 kiflininve 15 kurumum görüfllerinden yararlanm›fl olduk.

3.1 Görüflme Yap›lan Kifli ve Kurumlar

Sivil Toplum Kurulufllar› (STK'lar):‹HL olgusu hakk›ndaki görüfllerinin araflt›rmam›za yard›mc›olaca¤›n› düflündü¤ümüz on iki STK ile görüfltük. Bu arada baz›STK yetkilileri çeflitli gerekçelerle görüfl belirtmekten kaç›nd›.Bunlar›n içinde "dini" duyarl›l›¤a sahip STK'lar oldu¤u gibi,onlardan daha fazla say›da, "laik" olarak nitelendirebilece¤imizkurulufllar ‹HL tart›flmas›na dahil olmak istemedi. Görüfl ald›¤›m›zSTK'lar flunlar:Türkiye Mühendis ve Mimar Odalar› Birli¤i (TMMOB)Türk Barolar Birli¤i (TBB)‹nsan Haklar› Derne¤i (‹HD)Türkiye Yazarlar Birli¤iÇa¤dafl E¤itim Vakf› (ÇEV)Türkiye Sanayici ve ‹fladamlar› Derne¤i (TÜS‹AD)Ensar Vakf›Müstakil Sanayici ve ‹fladamlar› Derne¤i (MÜS‹AD)Ayr›mc›l›¤a Karfl› Kad›n Haklar› Derne¤i (AK-DER)‹HL Mezunlar› Derne¤i (ÖNDER)Mazlum-DerPir Sultan Abdal Kültür Derne¤i.(STK'lara yöneltti¤imiz sorular, Ek-1'dedir.)

E¤itim Sendikalar›:E¤itim sektöründe faaliyet gösteren, üçü konfederasyon üyesi,ikisi ba¤›ms›z befl e¤itim sendikas›n›n tümüne ulaflmay› hedefledik.Sonuçta ikisi konfederasyon üyesi, biri ba¤›ms›z faaliyet gösterenüç e¤itim sendikas›n›n ‹HL konusundaki görüfllerini ald›k.Görüfltü¤ümüz e¤itim sendikalar› flunlar:E¤itim-Sen (KESK), E¤itim Bir-Sen (Memur-Sen) , Ba¤›ms›zE¤itimciler Sendikas›. (E¤itim sendikalar›na yöneltti¤imiz sorular

137

3

Ek-2'dedir.)

E¤itim Bilimciler:‹HL'yi e¤itim bilimi aç›s›ndan ele alma noktas›nda bu konudaçal›flmalar› bulunan çeflitli üniversitelerden üç ö¤retim üyesiylegörüflmeler gerçeklefltirdik. Görüflme yap›lan e¤itim bilimcilerflunlard›r:Prof. Dr. R›fat Okçabol (Bo¤aziçi Üniversitesi E¤itim Fakültesi)Prof. Dr. Halis Ayhan (Marmara Üniversitesi ‹lahiyat Fakültesi)Prof. Dr. ‹sa Eflme (Maltepe Üniversitesi E¤itim Fakültesi Dekan›)(E¤itim bilimcilere yönelik sorular Ek-3'tedir.)

Sosyal Bilimciler:Görüfllerine baflvurdu¤umuz bir di¤er grupsa, ço¤unlu¤u sosyalbilimler dal›nda görev yapan akademisyenler oldu. Farkl›üniversitelerden on bir ö¤retim üyesi ile görüfltük, ikisininse ‹HLhakk›nda kaleme ald›klar› köfle yaz›lar›ndan yararland›k.Görüfltü¤ümüz akademisyenler flunlard›r:Yrd. Doç. Ahmet Turan Alkan (Cumhuriyet Üniversitesi)Prof. Naci Bostanc› (Gazi Üniversitesi)Yrd. Doç. Ergun Y›ld›r›m (Dumlup›nar Üniversitesi)Yrd. Doç. Necdet Subafl› (Mu¤la Üniversitesi)Prof. Ali Yaflar Sar›bay (Uluda¤ Üniversitesi)Prof. Süleyman Seyfi Ö¤ün (Uluda¤ Üniversitesi)Prof. Nur Vergin (‹stanbul Üniversitesi)Dr. fiahin Alpay (Bahçeflehir Üniversitesi)Yrd. Doç. Menderes Ç›nar (Baflkent Üniversitesi)Prof. fierif Mardin (Sabanc› Üniversitesi)Prof. Bahattin Akflit (Ortado¤u Teknik Üniversitesi)

Yaz›lar›ndan yararland›klar›m›z:Prof. Hayrettin Karaman (Marmara Üniversitesi Eski Ö¤retimÜyesi, Yeni fiafak),Dr. Mehmet Ali K›l›çbay (Gazi Üniversitesi, Yeni Aktüel)(Akademisyenlere yönelik sorular Ek-4'tedir)

Gazeteciler:‹HL olgusunu çeflitli gazetelerde yazarl›k yapan ya da medyakurulufllar›nda yönetici olarak çal›flan çok say›da gazeteciye sorduk.Yerel seçimler, d›fl politika gündeminin yo¤unlu¤u veya kifliselnedenlerle bunlardan bir k›sm› görüflme önerimizi kabul etmediveya edemedi. Sonuçta on sekiz gazeteci ile görüflme gerçeklefltirdik.10 gazetecinin ise ‹HL üzerine yazm›fl olduklar› yaz›lardanyararland›k. Do¤rudan temasa geçti¤imiz gazeteciler flunlard›r:

138

Eyüp Can (Referans)Ahmet Taflgetiren (Yeni fiafak)Mustafa Karaalio¤lu (Yeni fiafak)Hüseyin Gülerce (Zaman)Ayflenur Arslan (NTV)Nuray Mert (Radikal)‹pek Çal›fllar (Serbest Gazeteci)Hikmet Çetinkaya (Cumhuriyet)Oral Çal›fllar (Cumhuriyet)Ömer Lütfü Mete (Sabah)Mustafa Balbay (Cumhuriyet)Zülfü Livaneli (Vatan)Rag›p Duran (Serbest Gazeteci)Engin Ard›ç (Star)Ekrem Dumanl› (Zaman)Avni Özgürel (Radikal)Ahmet Kekeç (Yeni fiafak)Ferhat Boratav (CNN Türk)

Köfle yaz›lar›ndan yararlan›lan gazeteciler:Oktay Ekfli (Hürriyet)Ertu¤rul Özkök (Hürriyet)Enis Bebero¤lu (Hürriyet)Tufan Türenç (Hürriyet)Özdemir ‹nce (Hürriyet)Nazl› Il›cak (D.B. Tercüman)Fatih Altayl› (Hürriyet)Kürflat Bumin (Yeni fiafak)Sad›k Albayrak (Yeni fiafak)Okay Gönensin (Vatan)(Gazetecilere yönelik sorular Ek 5'tedir.)

Siyasetçiler:Araflt›rma s›ras›nda ‹HL olgusu üzerine siyasetçilerle de görüfltük.Üç ‹HL mezunu AKP'li milletvekilinin yan›s›ra CHP'den de üçmilletvekili ile röportaj yapt›k -ki bunlardan Kemal Sa¤ da ‹HLmezunudur. TBMM'nin iki önemli komisyonun baflkan› dagörüflleri al›nan kifliler aras›nda yer ald›. SP'li eski MilletvekiliMehmet Bekaro¤lu da sorular›m›z› yan›tlad›. Ayr›ca AKPMilletvekili Resul Tosun'un köfle yaz›s›ndan yararland›k. Sonuçtaon siyasetçinin fikri raporumuza yans›d›. Bu kiflileri flöyles›ralayabiliriz:Eyüp Fatsa (AKP), Mehmet Kerim Y›ld›z (AKP), Hamza Albayrak(AKP), Resul Tosun (AKP, Yeni fiafak'taki yaz›s›ndan al›nt› yap›ld›),Mustafa Gazalc› (CHP), Ali R›za Gülçiçek (CHP), Kemal Sa¤

139

(CHP) Burhan Kuzu (TBMM Anayasa Komisyonu Baflkan›, AKP),Tayyar Alt›kulaç (TBMM Milli E¤itim Komisyon Baflkan›, AKP),Mehmet Bekaro¤lu (Eski milletvekili, SP)

Bürokratlar:‹HL olgusuna en yak›n kifliler olarak tan›mlanabilecek MilliE¤itim Bakanl›¤› üst düzey bürokratlar› ve Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤›üst düzey yetkilileri ile de görüfltük. Görüflme gerçeklefltirilenbürokratlar flunlard›r:Ali Bardako¤lu (Diyanet ‹flleri Baflkan›)fievki Ayd›n (Diyanet ‹flleri Baflkan Yard›mc›s›)Mehmet Görmez (Diyanet ‹flleri Baflkan Yard›mc›s›)Ziya Selçuk (MEB Talim Terbiye Kurulu Baflkan›)‹rfan Aycan (MEB Din Ö¤retimi Genel Müdürü)Servet Özdemir (MEB Yüksekö¤renim Genel Müdürü)

Derledi¤imiz görüfllerin ‹HL konusunda gerçekten taban tabanaz›t yaklafl›mlar› yans›tmas› ve ‹HL sorununun çözümü için çoksay›da formülün ileri sürülmesi iflimizi zorlaflt›rmakla birliktebizleri sevindiriyor. Bu bölümde, ‹HL sorununun temel tart›flmakonular›n› ayr› ayr› ele al›p, bu konulardaki farkl› yaklafl›mlardançok say›da örnek verecek ve ortak noktalar bulabilmenin mümkünolup olmad›¤›n› irdeleyece¤iz.

3.2 ‹HL Olgusunun ve Sorununun Alg›lanmas›

Görüfltü¤ümüz kifliler, hiç kuflkusuz, ‹HL'yi ve bunlar›n etraf›ndakitart›flma ve sorunlar› alg›lama konusunda çok farkl› yaklafl›mlarasahipti. Bunlar› olumludan olumsuza do¤ru s›ralamaya çal›flaca¤›z.‹lk görüfller, muhafazakâr kifli ve kurumlara ait ve burada ‹HL'ler,"din e¤itiminde bir Türk modeli" olarak övülüyor. Bölümünsonlar›na do¤ru, laikli¤e duyarl› kifli ve kurumlar›n ‹HL'yi Türke¤itim sisteminin bir tür "kara deli¤i" olarak niteledi¤ine tan›koluyoruz. Zaten ‹HL tart›flmas›n› da esas olarak bu iki uç belirliyor.Bununla birlikte, bölümün orta k›s›mlar›nda görüldü¤ü gibi,"orta yolcu" olarak tan›mlanabilecek çok say›da flah›s ve kurumunbulunmas›, bu sorun etraf›nda bir "toplumsal mutabakat"sa¤lanabilece¤inin iflareti olarak alg›lanabilir.

STK Temsilcisi-3:‹HL, sonuçlar› itibariyle Türkiye Cumhuriyeti'nin e¤itimalan›ndaki en baflar›l› projelerinden birisidir. Milletin büyük birkesimi için bir dönem ciddi bir problem teflkil eden çocuklar›n›ndini e¤itim ihtiyac›n› k›smen karfl›lam›fl, ayr›ca genifl halkkitlelerini resmi e¤itim kurumlar› ile tan›flt›rm›flt›r. Üstelik tüm

140

"orta yolcu" olarak tan›mlanabilecek

çok say›da flah›s ve kurumun

bulunmas›, bu sorun etraf›nda bir

"toplumsal mutabakat"

sa¤lanabilece¤inin iflareti olarak

alg›lanabilir.

bunlar› Milli E¤itim Bakanl›¤› eliyle ve resmi bir flemsiye alt›ndasa¤lam›flt›r.

Gazeteci-4:‹HL'nin varl›¤› ve devam›n›n sa¤lanmas› gerekti¤inidüflünüyorum. Hem dini bilimlerin hem de pozitifi bilimlerinayn› anda okutuldu¤u bu okullar bir Türkiye modeli olarak daanlaml›d›r.

E¤itim Bilimci-3:Cumhuriyetin, demokrasinin, Türk tarihinin, Türk dilinin, Türkedebiyat›n›n ve ‹slam dininin bir insandan bekledi¤i tutumdavran›fl ne ise onu kazand›ran bir misyonu vard›r ‹HL'nin.

STK Temsilcisi-4:Dinini ö¤renmek isteyen insanlar aç›s›ndan ‹HL bir gereklilik,Bu aç›dan düflünen insanlar›n bir alternatifi yok. Bu bak›mdanbu okullar mutlaka yaflamal› ve bu okullar üzerinde olanyanl›fll›klar da mutlaka giderilmelidir.

Bürokrat-3:‹HL'nin misyonunu tamamlad›¤› düflüncesine kesinliklekat›lm›yorum, denemesi bedava. ‹sterseniz hepsini kapatal›m,Türkiye ne hale gelir o zaman! K›sa vadede bile çok ceremesiniçekeriz. Bak›n herkes Güneydo¤u'ya din adam› göndermedi¤imiziçin Hizbullah'›n, okullara ö¤retmen yollayamad›¤›m›z için dePKK'n›n güçlendi¤inden flikayet ediyor.

Gazeteci-19:Toplumun ‹HL'ye yükledi¤i anlam farkl›d›r, bu okullar› açanDemokrat Parti'den bugünkü iktidara kadar ço¤unluk iradesininsiyasete yans›yan uzant›s›n›n duruflu ile kendilerini "devlet" diyeniteleyen, ya da devleti kendilerinden ibaret sayan bir çevreninyükledi¤i anlamlar aras›nda ciddi aç› farklar› vard›r.

Sosyal Bilimci-2:‹HL'nin ard›nda, kendili¤inden oluflan sivil bir toplumsal talepvard›r. Bu liselere iliflkin bir çal›flma yap›l›rsa, arazilerinin,binalar›n›n ço¤unlukla "hay›r" amaçl› ba¤›fllardan olufltu¤u görülür.Bu sivil deste¤in niteliklerini, talebi oluflturan parametrelerianlamaks›z›n ‹HL'ye iliflkin tatminkâr bir düzenleme yapmakkolay olmaz.

STK Temsilcisi-6:‹HL Türkiye'de çok partili düzene geçiflin enstrümanlar›ndan

141

“Cumhuriyetin, demokrasinin, Türk“Cumhuriyetin, demokrasinin, Türk

tarihinin, Türk dilinin, Türk

edebiyat›n›n ve ‹slam dininin bir

insandan bekledi¤i tutum davran›fl neinsandan bekledi¤i tutum davran›fl ne

ise onu kazand›ran bir misyonu

vard›r ‹HL'nin.”E¤itim Bilimci-3

biridir. Çok partili demokratik döneme geçiflte din e¤itimi ileilgili haklar›n da sa¤lanmas› gerekiyordu, bu ba¤lamda aç›lm›flokullard›r. Bu ülkedeki insanlar dindar Müslümanlard›r, dinleriniö¤renmeleri gerekir; flu anda da resmi olarak dinleriniö¤renebilecekleri tek örgün e¤itim kurumu ‹HL'dir.

Sosyal Bilimci-3:‹HL, demokrasinin ço¤ulcu imkanlar›ndan yararlanarak modernve geleneksel e¤itimleri birlefltirerek mektep ve medrese d›fl›ndaüçüncü bir yol olarak ortaya ç›kt›. Dolay›s›yla, din e¤itimindeyaflanan mektep ve medrese çat›flmas›n› aflarak modernlikleuzlaflmac› bir din e¤itimini temsil eder.

Sosyal Bilimci-11:Diyanet son zamanlarda ‹HL mezunlar›n›n yetersizli¤inden yolaç›karak kadrosunu ilahiyat mezunlar›ndan oluflturmak istiyor.Çünkü ‹HL meslek lisesi format›nda, ama ö¤rencileri imaml›kgibi mesleklere yönelmiyor. Ama dini bilgi edinmifl olmaktan daflikayetçi de¤il, çünkü bu birikim ona bir aidiyet, bir kimlik, özelbir lehçe sa¤l›yor, yani bir dünyan›n üyesi oluyor; o dünyaiçerisinde yeni a¤lar kuruyor. 68 kufla¤› gibi bir fley bu. Hatta belkikendi çocuklar›n› da ‹HL'ye vererek o serüveni sürdürüyorlard›r.Ama bugün durum çok de¤iflti. Üniversitede ‹HL mezunuö¤renciler var, ama kendilerini sakl›yorlar. Bunun bir flekildekendilerine yük olmas›ndan, rahat hareket etmeleriniengellemesinden korkuyorlar.

STK Temsilcisi-8:Devlet ‹HL'yi bir beyin y›kama arac› olarak, konjonktürelnedenlerle bir dönem devreye soktu ve ihtiyaç duymad›¤› andada devreden ç›karmaya yöneliyor. Türkiye'deki müslüman, dindarhalk asl›nda Diyanetin kurulmas›yla, zorunlu din dersleriyle ve‹HL'nin kurulmas›yla dini özgürlüklerini kaybetti. Bunu biz buhalka anlatamad›k. Özgürlü¤ü bir kere teslim etti¤iniz anda,ondan sonra o araçlara mahkumsunuz.

Sosyal Bilimci-4:‹HL bafl›ndan beri yanl›fl kurulan ve yanl›fl iflletilen Türk tipilaikli¤in yanl›fl uygulamalar›ndan ve ac› verici sonuçlar›ndanbiridir. E¤itimin planlanmas›, yönlendirilmesi, felsefesininbiçimlendirilmesi bak›m›ndan ‹HL, e¤itim meselelerine bak›fltakilaçkal›¤› yans›t›r; yanl›fl›n, yanl›flla düzeltilmesinin örne¤idir.

Gazeteci-6:‹HL'ler tarihsel, siyasal, dini ve psikolojik sebeplerle Türkiye'de

142

“‹HL bafl›ndan beri yanl›fl kurulan ve

yanl›fl iflletilen Türk tipi laikli¤in

yanl›fl uygulamalar›ndan ve ac› verici

sonuçlar›ndan biridir. E¤itimin

planlanmas›, yönlendirilmesi,

felsefesinin biçimlendirilmesi

bak›m›ndan ‹HL, e¤itim meselelerine

bak›fltaki laçkal›¤› yans›t›r; yanl›fl›n,

yanl›flla düzeltilmesinin örne¤idir.”Sosyal Bilimci-4

e¤itim sisteminin k›r›lma noktalar›ndan biri. Karmafl›k birdenklem üzerine oturdu¤u için ‹HL'ye keskin bir tan›mlamaylaiyi ya da kötü bak›yorum demenin çok anlaml› oldu¤unudüflünmüyorum. Kiflisel anlamda bugünkü haliyle ben ‹HL'deokumak ister miydim, hay›r! Kardeflim ya da çocu¤um okusunister miyim, yine hay›r. Neden? Çünkü ‹HL'ler uzun bir süredirbirer e¤itim kurumu olmaktan ç›kar›l›p, siyasal tart›flmalar›n,ideolojik durufllar›n mezesi haline gelmifl bulunuyor.

Sosyal Bilimci-5:‹HL'nin bugünkü durumu tamamen bir muamma. ‹deolojiktart›flmalar›n yap›ld›¤› ve seçim malzemeleri olarak kullan›lanbiçare okullar.

Sosyal Bilimci-11:Yaklafl›k yirmi y›ll›k ‹HL gözlemlerim ›fl›¤›nda kurumun birhat›ray› sürdürmeye inat etti¤ini söyleyebilirim. Kendi içindekio enerjinin çok önemli ölçüde zay›flad›¤›n› san›yorum. ‹HL ruhudenilen o havan›n 1996'da tavana vurdu¤u andan itibaren düflüflegeçti¤ine inan›yorum. Çünkü ifl tamamen ahlakl› üniversiteyegirme stratejisine dönüfltü; yani temiz aile çocuklar› üniversiteyegirecekler.

Gazeteci-21:Jakoben Kemalizmin tezahürü gere¤i imam ve hatiplerin de devletokullar›nda yetifltirilmesi yani resmi bir Müslümanl›k anlay›fl›n›negemen k›l›nmas› için ‹HL aç›ld›. Oysa ki laik bir devletin dinadam› yetifltirme alan› ve konusuna girmemesi gerekir. ÜstelikTürkiye'de bugünkü uygulamada Müslümanl›¤›n sadece Sünnimezhebinin dine bak›fl› egemen, ‹HL'de de.

STK Temsilcisi-1:‹HL'ler laik e¤itime karfl› gelifltirilen bir alternatif e¤itimdir.Amaçlar›, yaz› dili, edebiyat›, her fleyi ile farkl› dini bir dünyayaratmak. Bir ulusun, bir toplumun çocuklar›na iki ayr› e¤itimverilmifl oluyor. Bu çocuklar ileride birbirini anlayamayacakduruma gelecekler.

Gazeteci-17:‹mam Hatip Liseleri'nin kurulufl amaçlar›n›n d›fl›na ç›km›flolduklar›n› düflünüyorum.

STK Temsilcisi-10:Devlet illegal yollardan yap›lan din e¤itimini legal bir hale getiripherkesin dinini ö¤renebilmesi için ‹HL'yi kurmufl. Ama geliflen

143

“‹HL'ler laik e¤itime karfl› gelifltirilen

bir alternatif e¤itimdir. Amaçlar›,

yaz› dili, edebiyat›, her fleyi ile farkl›

dini bir dünya yaratmak. Bir ulusun,dini bir dünya yaratmak. Bir ulusun,

bir toplumun çocuklar›na iki ayr›

e¤itim verilmifl oluyor. Bu çocuklare¤itim verilmifl oluyor. Bu çocuklar

ileride birbirini anlayamayacak

duruma gelecekler.”STK Temsilcisi-1

süreç içerisinde bu amac›na ulaflamam›fl, yozlaflt›r›lm›fl. Toplumdagenel kanat, bu okullarda okuyanlar›n, bu ülkenin ça¤dafl de¤erleriile taban tabana z›t oldu¤u yolunda.

Gazeteci-14:‹HL'ye, ifllevinden farkl› kullan›lan e¤itim kurumlar› gözüylebak›yorum.

E¤itim Bilimci-2:‹HL'yi bir e¤itim kurumu olarak de¤il bir ö¤retim kurumu olarakgörüyorum. ‹HL kiflinin her yönüyle geliflmesine yönelik bir süreçde¤il. Belli bir inanç grubuna ‹mam Hatip yetifltirmekle ilgili birsüreç. Tamamen mesleki, bir e¤itim süreci de¤il bir ö¤retimsürecidir.

Gazeteci-16:‹HL, yaflad›¤›m›z ama Türkiye'nin yakalayamad›¤›, bu gidifllehiçbir zaman yakalayamayaca¤› bilgi ça¤›na uygun e¤itim verenkurumlar de¤ildir.

Gazeteci-25:Türkiye'nin bu gerginlikten kurtulmas›n›n çaresi, imam hatipliselerinin kapat›lmas›. Çünkü bu okullar kurulufl amaçlar›nahizmet etmediler. Ki as›l kurulufl amaçlar› da döneminiktidarlar›n›n dini kullanarak siyaset yapma iste¤iydi. Daha sonrabu okullar›n varl›k nedeni olarak, 'Dinini ö¤renmek isteyençocuklar nereye gidecek' yaklafl›m› gösterildi. Oysa Türkiye'deinananlar, imam hatip liseleri yokken de dinleriniö¤renebiliyorlard›. Bu okullar kapat›l›rsa da sorun olmaz, kimsedininden eksik kalmaz. Tam aksine, bu okullar ciddi bir bölücülükunsuru haline geldi.

3.3 Hangi ‹htiyaç?

Çal›flmam›z sürerken TÜS‹AD Baflkan› Ömer Sabanc›'n›n yapt›¤›"ihtiyaç fazlas› ‹HL'nin kapat›l›p düz liselere dönüfltürülmesi"önerisi büyük yank› yaratm›flt›. Çünkü ‹HL tart›flmas›n›ntemelinde "ihtiyaç" kavram› bulunuyor. Ama sorun tam da bununhangi ihtiyaç oldu¤unu belirlemede yat›yor. ‹htiyaç olgusu o kadarbelirleyici ki, ‹HL ile ilgili birçok konuda kolayl›kla gelifltirilebilen"orta yolcu" yaklafl›mlar bu konuda pek geçerli olam›yor.Bilindi¤i gibi bu konuda iki uç görüfl mevcut: Muhafazakârlar‹HL'nin genifl kitlelerin "din e¤itimi ihtiyac›"n› karfl›lad›¤›n›düflünürken, geri kalanlar bu okullara toplumun "dingörevlilerinin e¤itimi ihtiyac›"n› karfl›lama görevini yüklüyorlar.

144

Muhafazakârlar ‹HL'nin genifl

kitlelerin "din e¤itimi ihtiyac›"n›

karfl›lad›¤›n› düflünürken, geri

kalanlar bu okullara toplumun "din

görevlilerinin e¤itimi ihtiyac›"n›

karfl›lama görevini yüklüyorlar.

Muhafazakâr kanat, toplumun din e¤itimi ihtiyac› yayg›n amaölçülemez oldu¤u için ‹HL'de yüz binlerce gencin ö¤renimgörmesini normal görüyor ve bu say›n›n s›n›rlanmamas›gerekti¤ini savunuyor.Buna karfl›l›k di¤er kanat, bir yandan "din e¤itim ihtiyac›" talebininmuhafazakâr kesimler taraf›ndan abart›ld›¤›n›, ‹HL'nin birercazibe merkezi haline getirilerek bunun art›r›ld›¤›n› savunuyor.Bu kesim, ‹HL kontenjanlar›n›n din görevlisi ihtiyac›na göredüzenli olarak belirlenmesini ve ihtiyaç fazlas› ‹HL'ninkapat›lmas›n› talep ediyor.

STK Temsilcisi-9:5 bin ihtiyaç var, 50 bin kifli mezun oldu, o zaman 45 bin kifli neyapacak? ‹flsiz b›rakamazs›n, gelece¤ini kurgulamak zorundas›n.Gelece¤ini kurgularken de di¤er her alana, hukuk, siyasal, d›fliflleribirimlerine yerlefltirerek bunlar› çözemezsin. ‹lkokuldayönlendirmeni do¤ru yapacaks›n. 28 fiubat'a totaliter bir davran›flolmas› nedeniyle karfl›y›z, ama 28 fiubat'taki bu karar toplumsalyaklafl›m aç›s›ndan bak›ld›¤›nda da do¤ru bir karard›r.

Gazeteci-17:‹htiyaçlar yeniden tan›mlanmal› ve buna göre ‹HL yenidenyap›land›r›lmal›. Bunun en önemli aya¤› da bu liselerin say›s›n›ndevletin din görevlisi ihtiyac› düzeyine geri çekilmesi olmal›.

STK Temsilcisi-11:K›z ö¤rencilerin ‹HL'de yer almas› çarp›kl›¤›n çok aç›k ve net birgöstergesidir. Olay tamamen bir iktidar ve kadrolaflma sorunu ileyak›ndan ilgilidir. En k›sa zamanda bu liseleri, geçifl aflamas›çerçevesinde h›zla ö¤renci say›lar›n› azalt›p, genel liselere çevirmelive burada okuyan ö¤rencilere bir f›rsat tan›nmal›, genel liselerdeokuyan arkadafllar› ile fark› kapatabilmeleri için ek ders mi verilirne yap›l›rsa, o arkadafllar›m›z da genel lisede e¤itim alarakhayatlar›n› devam ettirirler.

E¤itim Bilimci-1:Hedefinin AB'ye girmek oldu¤unu ilan eden hükümetin yapaca¤›ifl, ‹HL'nin say›s›n› artt›rmak de¤il azaltmak ve bunlar› siyasiiktidar›n de¤il, ilahiyat fakültelerinin fidanl›¤› haline getirmekolmal›d›r.

Sendika Temsilcisi-1:Türkiye'nin din görevlisine duydu¤u ihtiyaç a盤a ç›kar›lmal› vedin görevlisi e¤itimi buna göre planlanmal›d›r. ‹mam HatipMeslek Liseleri bünyesi içinden bu planlamaya göre yeterli say›da

145

“Hedefinin AB'ye girmek oldu¤unu“Hedefinin AB'ye girmek oldu¤unu

ilan eden hükümetin yapaca¤› ifl,

‹HL'nin say›s›n› artt›rmak de¤il

azaltmak ve bunlar› siyasi iktidar›n

de¤il, ilahiyat fakültelerinin fidanl›¤›

haline getirmek olmal›d›r.”E¤itim Bilimci-1

okul ayr›lmal›, bu okullardan mezun olan ö¤renciler, ilahiyatfakültesi (bugünkü say›lar› sabitlenerek) bünyesindegerçeklefltirilecek iki y›ll›k meslek program›na s›navs›z geçiflyapmal›d›r. ‹htiyaç fazlas› ‹mam Hatip Meslek Liselerindekimeslek dersleri kald›r›lmal›, bu liseler düz liseye (genel lise),Anadolu ‹mam Hatip Meslek Liseleri ise Anadolu Liselerinedönüfltürülmelidir. Bu liseler, bütün fiziki yap›lar› ve her türlüdonan›m› ile (personel dahil) genel ortaö¤retim kapsam›naal›nmal›d›r.

Gazeteci-14:Önerim, Türkiye'de ne kadar imama ve hatibe gereksinim varsabu okullara o kadar ö¤renci al›nmas›. Aksi durum t›p fakültesimezunlar›n›n marangoz yap›lmas› gibi bir fley.

Gazeteci-3:Bu kadar yayg›n din e¤itimi yap›lmas›na karfl›y›m. Benim diniinançlar›m yok çünkü. Bu ifl din adam› ihtiyac›na göre yap›lmal›.‹lla ki her camiye bir imam gerekli diye bir kural da yok.

Gazeteci-28:‹HL mezunlar›n›n say›s› Türkiye ihtiyac›n›n çok üstündedir. Onedenle ülkemizin ihtiyac›n› karfl›layacak say›da ‹HL'yi muhafazaedip di¤erlerini genel lise haline dönüfltürmek do¤ru bir öneridir.Üstelik bu, y›llard›r tart›fl›lan "üniversiteye girme hakk› kiminolsun?" sorusuna da, "türban" konusuna da çözüm getirir.

Sosyal Bilimci-9:Laiklik ilkesi baz›nda bakarsak ‹HL'ye yer yoktur. fiayet demokratikaç›dan bakarsak ve e¤er bir toplumda böyle bir talep varsa butalebin de bir biçimde karfl›lanmas› gerekir. Tabii ki taleplerinkarfl›lanmas› laz›m fakat bu taleplerin giderek artan kartopu gibiy›ldan y›la, befl y›ldan befl y›la artan boyutlara gelmesini dedesteklememek laz›m. Dolay›s›yla ‹HL'nin, bu isimle mi olurlaryoksa Baflbakan›n dedi¤i gibi ilahiyat liseleri olsun gibi kesinlikles›n›rland›r›lmas› laz›m.

Siyasetçi-8:Avrupa'da okullarda papaz yetifltiriliyorsa, Türkiye'de de din adam›yetifltirilmesi gayet do¤ald›r. Ama Türkiye'nin laik çerçevesindeyetifltirilmesi ve bunun istismar edilmemesi, ihtiyaca göreyetifltirilmesi gerekiyor. AKP'nin istedi¤i, her üniversiteye giriflkonusunu do¤ru bulmuyorum, bu Türkiye'nin laik sisteminizedeler.

146

“Laiklik ilkesi baz›nda bakarsak

‹HL'ye yer yoktur. fiayet demokratik

aç›dan bakarsak ve e¤er bir toplumdaaç›dan bakarsak ve e¤er bir toplumda

böyle bir talep varsa bu talebin de bir

biçimde karfl›lanmas› gerekir. Tabii

ki taleplerin karfl›lanmas› laz›m fakatki taleplerin karfl›lanmas› laz›m fakat

bu taleplerin giderek artan kartopu

gibi y›ldan y›la, befl y›ldan befl y›la

artan boyutlara gelmesini de

desteklememek laz›m.”E¤itim Bilimci-1

Gazeteci-11:Bafllang›çta din görevlisi ihtiyac›n› karfl›lamak amac›yla ö¤rencialan okullar giderek " Klasik lise müfredat›n›n yan› s›ra ‹slamibilgiyle de donanm›fl, ahlakl› dindar insan yetifltirme" misyonunuüstlendiler ve halk›n ilgisini, deste¤ini çektiler. Ama bu süreçteokul say›s›n›n h›zla artmas› ve ayn› oranda kaliteli ö¤retmenyetifltirilememesi dolay›s›yla dini e¤itim aç›s›ndan kalite kaybettiokullar.

Sosyal Bilimci-2:‹HL, ismindeki yan›lt›c› ve saklay›c› anlama ra¤men, hiç kimsetaraf›ndan sadece imam-hatip yetifltiren bir okul olarak görülmedi.Geleneksel dünya içinde yer alan ve toplumun tabii seyri içindegüç kazanan çevreler, bu okullar› çocuklar›n›n "kendilerine benzer"flekilde yetifltirilmesini sa¤layacak, modernleflmenin zararl› vey›ld›r›c› etkilerinden onlar› koruyacak -ama ayn› zamanda onlar›modern k›lacak- steril mekanlar olarak alg›lad›. ‹HL'den beklenen,buradaki çocuklar› ötekilerden, normal liselerden mezunolanlardan daha farkl›, daha yerli, daha muhafazakâr -birmodernlikte- yetifltirilmelerini temin etmeleriydi.

Gazeteci-20:Bu okul mezunlar›n›n din görevlisi olmak yerine baflka yüksekö¤retim alanlar›n› tercih etmeleri ö¤renci ailelerinin as›l niyetiniifade etmektedir: Bir meslek sahibi olunsun ama az buçuk dadinden, diyanetten haberdar olunsun.

Gazeteci-18:Aileler özellikle k›z çocuklar› için ‹HL'yi, "mazbut" bir e¤itimortam› olarak görüyorlar. Normal lise imaj›n› oluflturan k›z-erkekkar›fl›k olma, fliddetin yayg›nl›¤›, uyuflturucu tehlikesi gibi unsurlarkarfl›s›nda, ‹mam Hatipler muhafazakâr aileler aç›s›ndan "güvenli"ve "mazbut" e¤itim ortam› alternatifi haline gelmifl durumda.Buna bir de, normal okul müfredat›ndaki zorunlu Din ve Ahlakderslerinin "ne kufl, ne deve" durumu nedeniyle ailelerin dine¤itimi taleplerinin tatmin edilememesi eklenince ‹HL iyice de¤erkazan›yorlar.

Siyasetçi-9:Bu gençlere gerekli dini bilgi verilecekse, flayet bundan rahats›zolunuyorsa ve bu çocuklar di¤er okullara giderek hakim, savc›,kaymakam oluyor deniyorsa ve rahats›zl›k o noktadaysa bunuçözmenin yolu, bu liselerin say›lar›n› belli bir noktada tutaraks›rf imam-hatip ç›kacak flekilde yeniden dizayn etmektir. O zamanbaflka bir sorun ç›k›yor. Veliler çocuklar›n› bu okullara sadece

147

“Bu okul mezunlar›n›n din görevlisi“Bu okul mezunlar›n›n din görevlisi

olmak yerine baflka yüksek ö¤retim

alanlar›n› tercih etmeleri ö¤renci

ailelerinin as›l niyetini ifade

etmektedir: Bir meslek sahibi olunsun

ama az buçuk da dinden, diyanetten

haberdar olunsun.”Gazeteci-20

imam-hatip ç›ks›n diye göndermiyor. "Benim çocu¤um hemdoktor, mühendis, hakim savc› olsun, ama dinini de bilsin," diyor.

Gazeteci-7:Halk›n önemli bir kesimi, imam-hatip okulu açmay› bir ibadetgibi kabul etti ve bu okullara destek verdi. Düflündü ki buokullardan mezun olan ö¤renciler sadece dinî bir bilgi almayacak,ayn› zamanda dini bir terbiye de elde etmifl olacak...

Siyasetçi-2:‹HL'nin müslüman bir ülkede gereklili¤i elbette tart›fl›lmaz.

STK Temsilcisi-12:Derler ki ‹HL, ihtiyaç duyulan imam kadrosunun kat kat üstündeö¤renci al›yor. Bunu kamu hizmeti ve devlete ait okullar olarakdüflünecek olursak, bu flekilde söyleyenlere ben derim ki; Sana ne!Çünkü bunun ölçülebilir bir yan› yok. Derler ki, "Çocuklar›n› buokullara gönderenler, mezun oldu¤undaysa di¤er teknik okullarasa¤lanan imkanlarla yetinmeliler." Halbuki bafllang›çta imamolmas› için gönderen kifliler, fikirlerini daha sonra de¤ifltirebilirler.Çocuk da zaman içinde fikrini söylemeye ve aile içinde yetenekleriile kendini kabul ettirmeye bafllar. Dolay›s›yla, gelecekte üniversitee¤itimi almay› planlam›fl bir kiflinin önüne de engeller koymamaklaz›m. Dolay›s›yla bu meselede kat› tutumlar al›nmas›na karfl›ç›k›yorum. Verili sistem içinde düflündü¤ümde de bunun ‹HL'yeç›kar›lan engellerin bir dayatma oldu¤unu, demokratik olmad›¤›n›düflünüyorum.

Siyasetçi-10:Veliler çocuklar›n› bu okullara gönderirken imam olsunlar diyegöndermiyorlar. Aile ortam›nda veremedikleri baz› dini bilgileriö¤rensinler ve dini duyarl›l›klar› yüksek olsun diye gönderiyorlar.Mütedeyyin mühendis olsun, mütedeyyin ö¤retmen olsun,mütedeyyin ifl adam› olsun, mütedeyyin bir vatandafl olsun;mütedeyyin olmasa da dinini biraz daha fazla ö¤rensin diye buokullara gönderiyorlar. Tabii burada akla gelecek bir di¤er soruda "normal liselerde okuyanlar dinsiz mi oluyorlar?" sorusudur.Elbette ki hay›r. Ama ‹HL'lerde normal liselerde okutulan bütündersler okunuyor bunun yan› s›ra birkaç saat de dini bilgi ilaveediliyor. Velilerin düflüncesi de "nas›l olsa normal lisedeki bütündersleri al›yor onlar›n yan› s›ra biraz da dini bilgi sahibi olsun"danibaret.

Sosyal Bilimci-7:‹HL'nin hiçbir alternatifi yoktur. Onlar›n yerine, hiçbir normal

148

“Mütedeyyin mühendis olsun,

mütedeyyin ö¤retmen olsun,

mütedeyyin ifl adam› olsun,

mütedeyyin bir vatandafl olsun;

mütedeyyin olmasa da dinini biraz

daha fazla ö¤rensin diye bu okullara

gönderiyorlar.”Siyasetçi-10

lise ikame edilemez. E¤er bugün hakim olan laiklik anlay›fl› yerinebaflka bir laiklik, daha do¤rusu din özgürlü¤ü anlay›fl› gelir deokullarda, isteyen velilerin çocuklar›na, yeterli derecede dinleriö¤retilir, din e¤itimi verilir, ibadetlerini yapmalar›na imkantan›n›rsa o zaman ‹HL, yaln›zca "meslek adam›" yetifltiren okullarhaline getirilebilir ve say›lar› da buna göre kendili¤inden ayarlan›r.Devlet okullar›nda -di¤erleri yan›nda- ‹slam dini e¤itim veö¤retimine f›rsat tan›nmad›kça, k›z ö¤rencilerin bafllar› zorlaaç›ld›kça, isteyen ö¤retmen ve ö¤rencilerin uygun bir yerdenamazlar›n› k›lmalar›na imkan verilmedikçe, Kuran ve Arapçaö¤retimine k›s›tlamalar getirildikçe ‹HL, yukar›da tan›mlananfonksiyonlar›n› yerine getirecek say› ve flekilde devam edecektir,kapat›l›rsa yer alt›nda veya yer üstünde yine devam edecektir;‹slam ve Müslümanlar bulundukça bu böyledir.

Siyasetçi-1:Bunca yasak, bunca yasa, yasad›fl› bask›lar, küçük düflürmeler,hakaretlere ra¤men toplum Müslüman olmaya devam ediyor.Ama neticede toplum; savaflacak hali yok ya, boflluklardan istifadeederek öyle ya da flöyle Müslümanca yaflamaya devam ediyor;dinini çocuklar›na, yeni kuflaklara aktarmaya da. ‹mam HatipLiseleri budur; Müslüman halk boflluklardan istifade ederekçocuklar›na dini ö¤retmek için bir yol bulmufltur. Hepsi bu kadar.Ha, eksiktir, yanl›flt›r, fazlad›r; bundan halk sorumlu de¤ildir.

3.4 Statü Tart›flmas› ve ‹sim De¤iflikli¤i Önerisi

‹HL'nin hangi ihtiyaca cevap verdi¤i konusundaki farkl›yaklafl›mlar, bu okullar›n statüsünün ne olmas› gerekti¤ikonusunda da çok temel görüfl ayr›l›klar›na yol aç›yor. ‹lk olarakbir "meslek lisesi" gibi kurgulanan bu okullar, kademeli bir flekilde"din derslerinin de oldu¤u normal lise" görünümü kazand›.Kimileri bu durumu "özel statülü lise" olarak tan›mlarken, baz›sosyal bilimcilerin ‹HL'yi normal liselere "paralel" birer e¤itimkurumu olarak nitelemesi dikkat çekici. ‹HL'nin yaflad›¤› gözkamaflt›r›c› geliflmeden rahats›z olanlar ise bunlar› laik e¤itimsistemine "alternatif okullar" olarak görüyorlar. ‹HL'nin statüsünebak›fllar farkl› olmakla birlikte herkes bu konudaki kafakar›fl›kl›¤›n›n bir an önce son bulmas› talebinde birlefliyor.Statü konusu ister istemez, ‹HL'nin isimlerinin de¤ifltirilmesininmümkün ve yararl› olup olmayaca¤› tart›flmalar›n› da beraberindegetiriyor. Bilindi¤i gibi, yerel seçimler öncesi Baflbakan RecepTayyip Erdo¤an ile ayn› uçakla Ankara'dan ‹zmir mitingine gidenHürriyet Gazetesi Genel Yay›n Yönetmeni Ertu¤rul Özkök,Baflbakan ile ‹HL sorunun tart›fl›rken, araya giren Emine Erdo¤an,

149

‹lk olarak bir "meslek lisesi" gibi

kurgulanan bu okullar, kademeli bir

flekilde "din derslerinin de oldu¤u

normal lise" görünümü kazand›.

Kimileri bu durumu "özel statülü lise"

olarak tan›mlarken, baz› sosyal

bilimcilerin ‹HL'yi normal liselere

"paralel" birer e¤itim kurumu olarak

nitelemesi dikkat çekici.

‹HL'nin ad›n›n de¤ifltirilmesini önermiflti.Araflt›rmalar›m›z s›ras›nda isim de¤iflikli¤i düflüncesinin, MilliE¤itim Bakanl›¤› baflta olmak üzere ‹HL ile ilgili çevreleringündeminde oldu¤unu, hatta "‹lahiyat Lisesi" ve "Din BilimleriLisesi" gibi alternatifler bulundu¤unu gözlemledik. Ancak ‹HL'ninçok karmafl›k bir sorun oldu¤unu bilenler isim de¤iflikli¤inindaha çok sembolik bir anlam› oldu¤unu düflünüyorlar.

STK Temsilcisi-4:‹HL'nin di¤er liselerden hiçbir fark› yok. Normal liselerdeö¤rencilerin dinlerini ö¤renilecekleri düflünülse ‹HL'ye bu kadartalep olmayabilir. Biz ‹HL'ni muhteflem befl y›ld›zl› okullar halinegetirece¤iz.

Gazeteci-2:En büyük sorunlardan biri ‹mam Hatiplerin meslek okulu olarakalg›lanmas›. Gerçekten öyle olsa din adam› ihtiyac›n› belirler,gerisini kapat›r›z. Fakat böyle bir fley sadece yeni sorunlar yarat›r.Çünkü ‹HL meslek okulu de¤il. ‹nsanlar ‹HL'ye çocu¤unu dine¤itimi als›n diye gönderiyor ve bu e¤itimin baflka türlüyap›lmas›na mevzuat izin vermiyor. Baflka türlü bir düzenlemeyegidilebilseydi bu sorun bu kadar büyümeyecekti.

STK Temsilcisi-6:fiu anda ‹HL ile ilgili tek önemli sorun ‹HL'lilerin yüksek ö¤retimegirifllerinde karfl›laflt›klar› engeldir. Bunun d›fl›nda herhangi birsorun yoktur. Di¤er mesleklerde oldu¤u gibi bunlar›n meslekiproblemleri de yok. Çünkü bunlar her ne kadar meslek okulu gibigörünseler de asl›nda ‹HL'de okutulan meslek dersleri hiçbirmesle¤i icra edecek kadar yeterli de¤ildir. Zaten olmamal› da.Çünkü flu anda din görevlisi mesle¤ini icra edecek kiflinin yüksekö¤retimde yetiflmesi gerekir. Buras›, din ö¤retimi verecek yüksekokula psikolojik olarak haz›rlay›c›, k›smen altyap›y› haz›rlay›c›okul olarak düflünülebilir. Bu yüzden bu okulu bitirenlerin flöyleböyle oldu gibi tart›fl›lmas› gereksiz. Çünkü buray› bitirince birmeslek edinilmifl olmaz. Ancak din görevlisi olman›n alfabesiö¤renilmifl olur. Din görevlisi olmak için ilahiyat fakültelerinegidilmelidir. Ya da üniversitelerin baflka bölümlerine baflar›l›olunursa gidilebilir.

Siyasetçi-4:Bir ‹HL mezunu olarak ben de ‹HL'nin yeniden masaya yat›r›lmas›görüflündeyim. ‹HL'nin de yeniden yap›land›r›lmas›, daha modern,daha ça¤dafl, daha toplumla iç içe olabilecek ve müfredat›ndanher fleyine kadar, ismine kadar yeniden gözden geçirilerek masaya

150

“Bir ‹HL mezunu olarak ben de“Bir ‹HL mezunu olarak ben de

‹HL'nin yeniden masaya yat›r›lmas›

görüflündeyim. ‹HL'nin de yeniden

yap›land›r›lmas›, daha modern, dahayap›land›r›lmas›, daha modern, daha

ça¤dafl, daha toplumla iç içe olabilecekça¤dafl, daha toplumla iç içe olabilecek

ve müfredat›ndan her fleyine kadar,

ismine kadar yeniden gözden

geçirilerek masaya yat›r›lmas› hem

‹HL'ler için, hem de bu toplum için

daha faydal› olur.”

Siyasetçi-4

yat›r›lmas› hem ‹HL'ler için, hem de bu toplum için daha faydal›olur.

Gazeteci-20:Çözüm öncelikle ilahiyat ö¤renimi almak isteyenleri Anadolu‹mam Hatip Lisesi bünyesinde ça¤›n gerektirdi¤i ‹slam alimleriolarak yetifltirmek üzere yeni bir e¤itim ve ö¤retim yap›lanmas›nagidilmesidir. Bu ö¤rencilerin baflka mesleklerde gözü olmamal›d›r.Zaten sa¤l›kl› bir yap›lanma sa¤lan›rsa, istisnalar hariç buö¤rencilerin kendileri de baflka meslekleri düflünmeyeceklerdir.

Gazeteci-6:Vatandafl›n gözünde din e¤itimi de veren normal lise, devletingözünde ise meslek lisesi. ‹HL'ler meslek lisesi ise, ki bence öyleolmal›, çocuklar›na dini e¤itim vermek isteyen vatandafllar›ntaleplerinin baflka türlü karfl›lanabilmesi gerekiyor. Bunu çözmede‹HL'yi meslek lisesi kategorisine çekmek cebri bir uygulamaolman›n ötesine geçemez.

Sosyal Bilimci-2:‹HL'nin, sadece rasyonel bir analize tabi tutulamayaca¤›, baflkaö¤renim kurumlar›nda olmad›¤› ölçüde bir ontolojik anlamlavaroldu¤u ›skalanmamal›d›r. ‹HL'nin baflka herhangi bir mesleklisesi gibi tasarruf edilebilecek bir konu olmad›¤›, arkas›ndakikesimlerin derinliklerine nüfuz etmifl anlamlar›n›n mutlakahesaba kat›lmas› gerekti¤i aç›kt›r.

Gazeteci-23:Geçmiflte önemli birtak›m farklar vard›. fiimdi en önemli fark,‹HL'ye gönüllü olarak giden neredeyse tek çocu¤umuzunkalmamas›.. 28 fiubat öncesinde ‹HL'li olmak "kompleks birdurumda" kalmak demekti. Ondan sonra ise büsbütün çetin birhal oldu ‹HL'de okumak. Bu çocuklar›m›z›, aileleri ve bütüntoplum dinamikleri ortaklafla periflan ettik, ruh sa¤l›klar›n› bozduk.

Sosyal Bilimci-1:‹HL'yi bugün her düzeye ve alana sirayet etmifl kalitesiz e¤itiminnumuneleri olarak görüyorum. Çok aç›k söylemek gerekirse, buokullar›n ço¤undan yetiflen ö¤renciler ne do¤ru dürüst "imam",ne de "hatiptir". ‹nsan› dinden edecek kadar yar›md›rlar.

Bürokrat-2: ‹HL'nin sorunu çok amaçl› okullar haline gelmeleridir.Çocuk bitirince ne olacak? Din görevlisi olabilir, siyasala, hukukagirebilir, teknik okula gidebilir. Hal böyle olunca çocuk kendiniilahiyat konusunda yetifltirmeyi düflünmedi, böyle bir

151

“‹HL'nin baflka herhangi bir meslek

lisesi gibi tasarruf edilebilecek bir konu

olmad›¤›, arkas›ndaki kesimlerin

derinliklerine nüfuz etmifl

anlamlar›n›n mutlaka hesaba

kat›lmas› gerekti¤i aç›kt›r.”Sosyal Bilimci-2

yükümlülü¤ü oldu¤unu akl›na getirmedi. Zaten aileleri de oamaçla göndermedi. Bu çocuk ne oldu? Revaçtaki üniversiteleregitmeye çal›flt›. Gidenler gitti, gidemeyenler de ilahiyata, o daayak sürüyerek geldi. ‹yi bir din bilgini, ilahiyatç› olmay›düflünmedikleri için de o kadar saatlik Arapça ve di¤er din derslerisadece genel kültür gibi kald›. Bütün bunlar ilahiyatlar› das›¤laflt›rd›. Dini bilgiyi böyle yar›m verirseniz, ö¤renci geri kalank›sm›n› kendisi tamamlar. Ve bunu kafas›na göre, o günkürüzgarlara ve e¤ilimlere göre tamamlar.

Gazeteci-18:‹HL, salt say›sal olarak da bak›lsa, meslek okulu olmaktan ç›k›pparalel bir e¤itim sistemi haline gelmifller.

Gazeteci-13:Bu okullar›n imam hatip okulu olarak adland›r›lmas›n› çok yanl›flbuluyorum. Hepimiz biliyoruz ki, bunlar meslek okulu de¤il, diniduyarl›l›¤› fazla olan ailelerin çocuklar›n› gönderdi¤i özel statülüokullard›r.

STK Temsilcisi-11:‹HL asl›nda meslek liseleri kapsam›nda de¤erlendiriliyor. Oysabunlar kanununda da aç›kça belirtildi¤i gibi bu birtak›m dinihizmetlerin yap›lmas› için kurulmufl, özel statülü okullar. Zatenbunlar›n meslek liseleri kapsam›ndan ç›kart›l›p, özel statülünoktaya gelmesi gerekir. Çerçeve bu ama bu çerçeveyi aflm›fl. ‹HLkurulufl amaçlar›n›n çok ötesinde farkl› bir boyut kazanm›fl.

Gazeteci-17:Çözülmesi gereken esas sorun bugün toplumun belli bir kesiminin‹HL'yi normal lise gibi alg›l›yor olufludur. ‹HL normal lise de¤ildirve bu liseler normal liseymifl gibi düzenlemeler yapmak laikli¤intemel ilkelerinden olan e¤itim birli¤ine ayk›r›d›r.

Sendika Temsilcisi-2:‹HL'ler dinin ö¤retildi¤i yerler de¤il mesleki e¤itim verenkurumlar olmal›d›r.

E¤itim Bilimci-2:Sorun ‹HL'nin meslek lisesi olarak görülmemesinden, ‹HL'yisavunan da meslek lisesi olarak görmüyor, devlet de, Diyanet degörmüyor. Bu durum okullar›n tüm mant›¤›n› bozuyor. Laik,bilimsel bir sistemde ‹HL'yi bir e¤itim kurumu olarak görmemekgerekiyor. Yetkili biri olsam yurttafllara anlat›p ‹HL'yi ya e¤itimsistemi d›fl›na ya da yüksek ö¤retim düzeyine ç›kar›rd›m.

152

“Laik, bilimsel bir sistemde ‹HL'yi bir

e¤itim kurumu olarak görmemek

gerekiyor. Yetkili biri olsam

yurttafllara anlat›p ‹HL'yi ya e¤itim

sistemi d›fl›na ya da yüksek ö¤retim

düzeyine ç›kar›rd›m.”E¤itim Bilimci-2

STK Temsilcisi-5:Meslek liseleri olarak tasarlanm›fl, ancak zamanla uygulamada buözelli¤ini kaybetmifl olan ‹HL'nin de, meslek lisesi statüsüne uygunbir yap›ya kavuflturulmas›, imam ve hatip ihtiyac›n› karfl›lamayayetecek say›da ‹HL'nin e¤itime devam etmesi ve bu liselerdenmezun olanlar›n arzu ettikleri takdirde kendi alanlar›nda yüksekö¤renime devam etmeleri sa¤lanmal›d›r. Geriye kalan ‹HL'nin,meslek lisesi statüsü kald›r›lmal› ve gerekli tedrisat ve müfredatuyumu yap›larak bu meslek liseleri normal lise statüsünedönüfltürülmelidir.

Gazeteci-14:‹HL'nin statüsü sorunlu. Ad› üzerinde, salt imam ve hatipyetifltirmesi gerekirken, e¤itim sisteminin tümüne hükmeden biryap›ya dönüfltü¤ünü görüyorum.

E¤itim Bilimci-1:‹HL bugünkü yap›lar›yla, din e¤itimi a¤›rl›kl› klasik liseler gibiifllev görmektedir. Bu okullar kesinlikle bir meslek lisesi de¤ildir.Ö¤rencilerin üniversiteye girifl flans›n› artt›rmak içinço¤u durumda bu okullarda yeterince bir din e¤itimi bileverilmemektedir. Ortaö¤retim yeniden yap›land›r›lacak ise, çoklise yerine çok programl› lise düflüncesi e¤itimciler taraf›ndanbenimsenen bir çözüm olarak ortaya at›lmaktad›r. ‹HL böyle biryap›da, fen, güzel sanatlar, mesleki e¤itim gibi bir dal olarak yeralabilir. Yani seçmeli ders yerine seçmeli program esas al›nabilir.Bu dal› seçecek ö¤renciler, flimdi oldu¤u gibi, e¤itimlerinin devam›olan yüksekö¤retim programlar›na girebilmelidirler. O zamangörülecektir ki çok programl› lise yap›s›nda din e¤itimi, gerçektenbu alanda e¤itim almak isteyenlerin seçene¤i aras›nda yer alacakt›r.E¤er böyle köklü bir de¤iflikli¤e gidilmeyecek ise, yap›lacak ifl,600'e yak›n olan ‹HL say›s› ilahiyat fakültesi say›s›na indirmektir.

Gazeteci-5:‹HL bugün düz lise konumundad›r. Dün Milli Görüfl'ün arkabahçesi olan ‹HL'ler, asla meslek lisesi de¤ildir. Kapat›larak düzlise haline getirilmelidir.

Gazeteci-24:‹HL'nin laik genel liselerin yerini almas›n› isteyenler acabaHarbiye'ye karfl› bir ideolojik kadro mu yaratmak istiyorlar?

Sosyal Bilimci-7:YÖK haks›z karar ve uygulamas›nda direnince iktidar problemiçözmek için çareler aramak durumunda kal›yor. Bu çareler

153

“Ortaö¤retim yeniden

yap›land›r›lacak ise, çok lise yerine çok

programl› lise düflüncesi e¤itimciler

taraf›ndan benimsenen bir çözüm

olarak ortaya at›lmaktad›r. ‹HL böyleolarak ortaya at›lmaktad›r. ‹HL böyle

bir yap›da, fen, güzel sanatlar, meslekibir yap›da, fen, güzel sanatlar, mesleki

e¤itim gibi bir dal olarak yer alabilir.”e¤itim gibi bir dal olarak yer alabilir.”E¤itim Bilimci-1

aras›nda ‹HL'nin ad›n› de¤ifltirmek (bunu resmen duymad›k, amaböyle bir flayia var), ayr› bir kanunla meslek liselerinden mezunolanlar›n önlerindeki yüksekö¤renim engelini kald›rmak da var.‹HL'nin isimlerinin de¤ifltirilmesi bir çare de¤ildir. ‹HL'ye karfl›olanlar isimlerinden dolay› karfl› olsalard›, flu veya bu isimlede¤ifltirilir ve mesele çözülürdü. fiüphesiz olarak biliyoruz ki,muhalefetin sebebi bu okullar›n e¤itim ve ö¤retim özellikleridir;orada, baflka okullara nispetle -bunlarda hiç bulunmayan- dine¤itiminin bulunmas›d›r ve baz› din bilgilerinin daha yo¤unolarak verilmesidir. ‹HL'yi isteyenler ve çocuklar›n› bu okullaragöndererek, inançlar›na uygun bir e¤itim ve ö¤retim alarakyetiflmesini arzu edenlerin isimden bir flikayetleri yoktur.

STK Temsilcisi-6:Türkiye'deki e¤itimin amac› e¤itimli insanlar yetifltirmektenziyade tek tip ülke gerçeklerine uygun adam yetifltirmektir. Bue¤itim sistemi içinde baflka yerlerde yap›lan e¤itimlere ne kadartahammül edilebilir? Onun için din e¤itiminin devlet kontrolünde,örgün e¤itim içinde, yani ‹HL'de olmas› gerekir. Ad› ‹HL olmazda baflka bir fley olur. Veya din a¤›rl›kl› lise olur, A lisesi olur.

Sosyal Bilimci-10:‹sim de¤iflikli¤inin neyi de¤ifltirece¤ini, bundan ne amaçland›¤›n›aç›kças› anlam›yorum. AKP hükümeti ‹mam Hatip Lisesi demekyerine ‹lahiyat Lisesi, Din Bilimleri Lisesi diyerek en fazla laiktaraf›n istedi¤ini yerine getirmifl olur.

Sosyal Bilimci-11:AKP hükümeti ‹HL ismini de¤ifltirmekle yetinecek gibi. Ama ad›ilahiyat lisesi filan da olsa sonunda ayn› kap›ya gelecek; kaportay›de¤ifltirip içini de¤iflmedikten sonra çok önemli bir fark olaca¤›n›sanm›yorum.

Gazeteci-16:Ça¤dafl e¤itimi din a¤›rl›kl› e¤itimle suland›rarak bilim toplumuyaratamazs›n›z. O nedenle Tayyip Erdo¤an'›n ‹HL'nin ambalaj›n›de¤ifltirerek bu kurumlar› alternatif e¤itim olarak gelifltirmekdüflüncesi toplumun gelece¤ini dinamitlemektir.

Siyasetçi-5:‹HL e¤er gereksinimden çok fazla ise ve ortaö¤retim gibi kabuledilirse, kurnazl›k yap›l›p ad› de¤ifltirilerek gene ayn› programortaya konur ve bütün ö¤renim dallar› aç›l›r ise as›l o zamanö¤retim birli¤i zedelenir, buna darbe vurulur. Laikli¤in temeli,ö¤retim birli¤i içinde e¤itim yap›lmas›d›r. Bu bozuldu¤u zaman

154

“Türkiye'deki e¤itimin amac› e¤itimli

insanlar yetifltirmekten ziyade tek tip

ülke gerçeklerine uygun adam

yetifltirmektir. Bu e¤itim sistemi içinde

baflka yerlerde yap›lan e¤itimlere ne

kadar tahammül edilebilir?”STK Temsilcisi-6

ülke yöneticileri de dinsellefltirilmifl olur. Bundan ne din, nee¤itim, ne devlet, ne de toplum kazançl› ç›kar.

3.5 ‹mam Hatiplilik Olgusu ve ‹HL Kimli¤i

Görüflmelerimizde bir "‹mam Hatiplilik olgusu" olup olmad›¤›n›,varsa bunun ana ö¤elerin neler oldu¤unu ve varsa ‹HL kimli¤ininTürkiye'yi nas›l etkiledi¤ini de sorgulad›k. ‹kinci bölümde geniflbir flekilde bu soruyu ‹HL ö¤renci, ö¤retmen-idareci, mezun vevelilerine sormufl, genellikle çok olumlu tasvirlere tan›k olmufltuk.O kiflilerin s›k s›k dile getirmifl oldu¤u "‹HL'den terörist, h›rs›z,hortumcu ç›kmaz" gibi tespitlerin benzerlerini, görüfl ve öneriderleme çal›flmam›z s›ras›nda ‹HL'ye pozitif bakan -bir k›sm› da‹HL mezunu olan- kiflilerden de iflittik. ‹HL'ye kuflkuyla bakanlar›nise esas olarak, tam da bu kimlikten rahats›z olduklar› görülüyor.‹HL olgusu ve kimli¤inin yan›nda veya karfl›s›nda olmay›p bunlar›sorgulayan gazeteci ve sosyal bilimcilerin yaklafl›mlar› ise, busorunun çözümü konusunda önemli ipuçlar› içeriyor.

Gazeteci-5:‹HL mensuplar› bugün Türkiye'de ça¤dafll›¤› temsil ediyorlar.

Sosyal Bilimci-5:‹HL ö¤rencilerinin hedefi genellikle mühendislik tahsil etmek.Dolay›s›yla Türkiye'de kültürel hayata son derecede zarar veren,dini konular› içerdi¤i estetik ve mistik derinliklerden soyutlayan,flekille ve ak›lla s›n›rland›ran ve mühendisli¤e özgü bir vulgarizmile toplumsal ve politik sorunlara vaziyet eden yeni bir görgüsüzflehir dindarl›¤› türeyerek egemen oluyor.

Gazeteci-8:‹HL mensuplar›n›n bireysel kanaatleri, ç›k›fl noktalar› ne olursaolsun, genel olarak ayr› bir sosyal kimli¤in olufltu¤unu,oluflturuldu¤unu söyleyebiliriz. Bu kimli¤i, k›saca/kabaca, hayat›noda¤›na yerleflen ve her alan›yla hayat› biçimlendirmeyi vazedenbir inanc›n savunuculu¤u ve hatta yer yer cephe savaflç›l›¤› olaraközetleyebilirim.

Gazeteci-14:Bu mezunlar öncelikle kendilerine o kimli¤i veriyorlar. Bu daberaberinde toplumun onlara farkl› bir gözle bakmas›na nedenoluyor.

Sendika Temsilcisi-2:‹HL ö¤rencileri daha utangaç, sayg›l›, mahcup, dar düflünceli ve

155

“Türkiye'de kültürel hayata son

derecede zarar veren, dini konular›

içerdi¤i estetik ve mistik derinliklerdeniçerdi¤i estetik ve mistik derinliklerden

soyutlayan, flekille ve ak›lla

s›n›rland›ran ve mühendisli¤e özgü

bir vulgarizm ile toplumsal ve politik

sorunlara vaziyet eden yeni bir

görgüsüz flehir dindarl›¤› türeyerek

egemen oluyor.”Sosyal Bilimci-5

politizedirler. Halbuki kendileriyle ve çevreleriyle daha bar›fl›kve hayat›n daha içinde olmal›lar.

Gazeteci-2:Di¤erlerinden daha muhafazakâr bir hayat yafl›yorlar genel olarak.Fakat bunun istisnalar› da var tabii. Sonuçta Türkiye'nin laik birülke olmas›n›n böyle bir avantaj› var. Gerçekten aileninzorlamas›yla gitmiflse bir çocuk ‹HL'ye, o hayat› sürdürmesi ençok 3-5 y›l sürüyor. Sonra baflka seçimler yapabiliyor. Laik birrejimin böyle bir güvence verebilmesi iyi bir fley tabii.

Siyasetçi-5:‹HL, normal liselerden e¤itim iklimi olarak farkl›d›r. Buray›bitiren gençler oran›n iklimi ile yetifltikleri için yaflama dinselaç›dan bakarlar.

Siyasetçi-3:‹HL mezunlar›n›n tamam› fleriatç›-tarikatç› de¤ildir. Benim gibidüflünen, sosyal hayat› olan, ibadetlerini de elinden geldi¤inceyapan insan say›s› da çok.

Gazeteci-23:Bugün herhalde istisnas›z bütün ‹mam Hatipliler için TayyipErdo¤an bir "idol" durumundad›r. Peki Erdo¤an, flimdi kendiçocu¤unu, ama flimdi, bugün, ‹HL'de okutmaz. Bunu bütün‹HL'liler de seziyordur. Öyleyse ne kald› ‹mam Hatipli olmaktan?Onun için bugün ‹HL'li çocuk kendini sadece Türkiye'nin de¤il,neredeyse ‹slami kesimin bile "safras›" gibi hissetmektedir.

Gazeteci-18:Hiç kimse hakk›nda, söz aras›nda "‹mam Hatip mezunudur,güvenilir adamd›r," dendi¤ini duymad›m. Hiç kimse hakk›nda"bak ‹mam Hatipte ne iyi yetiflmifl" dendi¤ini de duymad›m. ‹mamHatiplilere yüklenen baz› özellikler, toplumun geneline hakimolan gelenekselci, muhafazakâr kimlikten hiç farkl› de¤il. Yani,‹HL'de ö¤rencilere kazand›r›lan ne özellik varsa, mezuniyetsonras›nda toplumun genel nitelikleri aras›na kar›fl›p gidiyor.

Gazeteci-6:Böylesine yo¤un bir tart›flman›n konusu edilen her okul isteraksiyoner ister reaksiyoner olsun sert bir kimlik oluflumuna yolaçar. ‹HL'ler hem aksiyoner hem de reaksiyoner bir kimli¤esahipler. Aksiyoner çünkü yap›s› gere¤i bu okullarda ö¤rencilerdaha din eksenli bir üst kimli¤e bürünüyorlar. Ayn› zamandareaksiyoner çünkü ideolojik tart›flmalar sonucu ötekileflmifl

156

“Hiç kimse hakk›nda, söz aras›nda

"‹mam Hatip mezunudur, güvenilir

adamd›r," dendi¤ini duymad›m. Hiç

kimse hakk›nda "bak ‹mam Hatipte ne

iyi yetiflmifl" dendi¤ini de duymad›m.

‹mam Hatiplilere yüklenen baz›

özellikler, toplumun geneline hakim

olan gelenekselci, muhafazakâr

kimlikten hiç farkl› de¤il.”Gazeteci-18

durumdalar. Dolay›s›yla çift ötekilik yafl›yorlar. Kendilerini diniformasyonun ötesinde bir mensubiyet kimli¤i ile tan›mlad›klar›için bir yandan ‹HL'li olmayanlar› ötekilefltiriyorlar, di¤er yandanlaiklik tart›flmalar› sonucu kendileri ötekilefliyor.

Gazeteci-7:Son y›llarda ‹HL üzerine yap›lan keskin konuflmalar ve kalemeal›nan yaz›larla bu unsur belli bir ma¤duriyet alt›nda oluflanezilmifl bir kimlik haline dönüflmüfl olabilir. Çünkü imam-hatiplerdiye bafllayan cümlelerin ço¤unda genelleme söz konusu. Bu kadarkeskin bir genelleme yap›l›nca bireyin farkl›l›¤› bir zaman sonrakan›ksanabiliniyor...

Sosyal Bilimci-4:Kuruldu¤u y›llardan beri ‹HL mezunlar›n›n "düz lise" bitirmekiçin çabalamalar›, önemli bir kesiminin çift fakülte birdenbitirmeleri, bu kimli¤in üzerine yönelen çarp›k ve imal› bak›fl›ntortulaflt›rd›¤› bir komplekse iflaret eder. Bu ayr›nt›n›n haricinde‹HL'lileri, benim gibi düz lise mezunlar›na göre daha baflar›l›,giriflimci ve renkli flahsiyete sahip insanlar olarak tan›d›m.

Sosyal Bilimci-3‹mam Hatipli kimli¤i, So¤uk Savafl'›n ideolojik koflullar›nda icatedilmeye çal›fl›ld›. Asl›nda, daha genifl anlamda k›rsal, orta ve alts›n›f insanlar›n kent hayat›nda modernli¤in yaratt›¤› floklarkarfl›s›nda tutunabilmenin önemli bir kimli¤ine dönüfltürülmeyeçal›fl›ld›. ‹slamc›lar›n nesil aray›fllar› "‹mam Hatip nesli" olarakda ifade edildi. Ancak genel-kapsaml› bir ‹mam Hatipli kimli¤igelifltirilemedi. Kentli bat›c› kitlelerin gelene¤i horlay›fllar› vekendince bir modernlik alan› yaratmalar› genifl k›rsal vemuhafazakâr kitleleri ayr›flmaya itti¤inden Nurculuk,Süleymanc›l›k vb. kimlikleri daha belirgin olarak ortaya ç›k›yor.Ancak, ‹HL çok belirgin bir kimli¤e dönüflemedi. Muhafazakârgövde içinde ‹slamc›, milliyetçi, liberal ‹HL mensuplar›narastlayabilmek mümkündür.

Gazeteci-17:Nas›l ki bir Galatasaray Liseli olmak ya da bir Robert Kolejli olmakbelli kimlikleri kuruyorsa, ‹HL'li olmak da farkl› bir kimli¤i ifadeedebilir. Bu son derece normal. Ama e¤er bu kimli¤in temelbileflenini laik-dinci ayr›m› oluflturuyorsa bunun toplumsal bar›flaç›s›ndan olumsuz olaca¤› ortada.

Sosyal Bilimci-11:Asl›nda ‹HL'de iki kutup, iki kal›p çat›fl›r. Birisi Yüksek ‹slam

157

“‹mam Hatipli kimli¤i, So¤uk Savafl'›n

ideolojik koflullar›nda icat edilmeye

çal›fl›ld›. Asl›nda, daha genifl anlamdaçal›fl›ld›. Asl›nda, daha genifl anlamda

k›rsal, orta ve alt s›n›f insanlar›n kent

hayat›nda modernli¤in yaratt›¤›

floklar karfl›s›nda tutunabilmenin

önemli bir kimli¤ine dönüfltürülmeye

çal›fl›ld›.”Sosyal Bilimci-3

Enstitüsü, di¤eri ‹lahiyat Fakültesi gelene¤idir. Yüksek ‹slamc›lartipik anlamda "meslekçi"dirler. Dini bilgiye tart›fl›lmaz bir flekildesahiptirler ama toplumsal aç›dan zay›ft›rlar; d›flar›da olup bitenleilgili bilgileri k›tt›r. Bunlar kendi bilgilerini ‹HL üzerindendolafl›ma soktular, ama kuflak olarak büyük ölçüde emekli olmalar›gerekiyor, çünkü Y‹E'leri 1980'de ilahiyatlara dönüfltürüldü.‹lahiyatç›lar ise dini bilgi ba¤lam›nda Yüksek ‹slaml›lara k›yasladaha gevflektirler, ama söylemleri daha renklidir. Bu çekiflme‹HL'de acayip bir insan tipolojinin üretilmesine yol aç›yor.

Gazeteci-10:Toplumdan ba¤›ms›z de¤il ama, genel geçer toplum de¤erlerininüzerinde ve benzerlik (bazen dayan›flma) temelinde flekillenen birkimlik inflas› söz konusu. Ötekini d›flar›da b›rakacak bir siyasaltavra dönüflmedi¤i sürece, bunda bir sak›nca görmüyorum.

Gazeteci-19:‹HL mensup ve mezunlar›n›n ortalama Türkiye insan›n›n ifadesioldu¤unu düflünüyorum. Bir ölçüde dindar, bir ölçüde vatansever,bir ölçüde herhangi bir iflle ilgilenen, ülkesine karfl› görevlerininbilincinde bir insan prototipi... fiu s›ralar Türkiye'nin Baflbakan›n›nbir ‹HL mezunu olmas› ve bu kiflili¤in, siyasi hüviyetiyle yüzde50'lerin üzerinde bir ilgiye mazhar olmas› ilginç de¤il mi?

Siyasetçi-4:Babam beni ‹HL'ye gönderirken, sa¤-sol kavgas›ndan duydu¤uendifleden hareket etmifltir. Bunun ne kadar do¤ru ve babam›n nekadar hakl› oldu¤unu zamanla gördüm, benimle berabermahallede misket oynad›¤›m›z arkadafllar›m›n birço¤u buolaylarda hayat›n› kaybetti. Birço¤u mahkemelerde,hapishanelerde sürünerek sa¤l›¤›n› kaybetti. Bunlardan en azetkilenen insanlar olarak biz e¤itim hayat›m›za devam edebildik.

Gazeteci-23:1970'li y›llardan sonra ‹HL'nin h›zla ço¤almas›nda etkili olan solrüzgarlar›n güçlü esiflidir. E¤itim alan gençlerin önemli birkesiminin sola yönelmesi ve dine kay›ts›zl›ktan düflmanl›¤a kadaruzanan e¤ilimlerin yay›lmas› ‹HL'yi pek çok aile aç›s›ndançocuklar› için daha korunakl› hale getirmifltir.

Gazeteci-27:Halk›n fakir tabakas› ve iflçi-memur, köylü kentli herkesinçocu¤unu, k›z erkek ay›r›m› yapmadan ‹HL'ye vermesiyle sonuçta,ortaya ç›kan millî ve manevi de¤erlere ba¤l› bir neslin hizmetetalip olup, ülke yönetimine yön vermesi imkanlar›n›n bir

158

1970'li y›llardan sonra ‹HL'nin h›zla

ço¤almas›nda etkili olan sol

rüzgarlar›n güçlü esiflidir. E¤itim alan

gençlerin önemli bir kesiminin sola

yönelmesi ve dine kay›ts›zl›ktan

düflmanl›¤a kadar uzanan e¤ilimlerin

yay›lmas› ‹HL'yi pek çok aile aç›s›ndan

çocuklar› için daha korunakl› hale

getirmifltir.Gazeteci-23

baflkalar›n› k›skand›rmas› sonucu, bilinen elim sonuçla yüz yüzegelindi.

Sosyal Bilimci-6:Taflran›n dindar ve görece dar gelirli ailelerden gelip, ‹HL'lerdeokuyan ve politik tercihleri Milli Görüfl Hareketi partilerindeifadesini bulan bir alternatif elit. Tabii bu tan›ma uymayan, ‹HL'dengelip "normal" (normlara uygun) özellikler tafl›yanlar da var.

STK Temsilcisi-6:‹HL bir nesil haline geldi. Bunlar toplumsal dayan›flmay›, toplumiçindeki yaralar›n sar›lmas›n›, bireylerin birbirlerine rahat dahahuzurlu davranabilmelerini sa¤lamakta büyük gayret gösterenve baflar›l› olan bir nesildir.

3.6 Katsay› Tart›flmas›

‹kinci bölümde, ‹HL ö¤rencilerinin ezici bir ço¤unlukla, neredeysetek sorun olarak üniversiteye giriflteki katsay› uygulamas›n›gördüklerini belirtmifltik. Görüfl ve öneri taramas› yapt›¤›m›zdönemde, AKP hükümeti YÖK Yasas›'nda birtak›m de¤ifliklikleryaparak meslek lisesi ö¤rencilerini olumsuz etkileyen katsay›da,ö¤renciler lehine önemli iyilefltirmelere gitmemiflti ve buna ba¤l›olarak Türkiye bir bütün olarak ‹HL ve katsay› sorununutart›flm›yordu. Bununla birlikte kendilerine ulaflt›¤›m›z herkeskatsay› konusundan haberdard› ve belli görüfllere sahipti.Hiç kuflkusuz ‹HL'ye olumlu bakanlar›n katsay›ya karfl› ç›kt›¤›n›,bu okullara olumsuz anlamlar yükleyenlerin de katsay›y›savunduklar›n› saptad›k. Ama ‹HL'ye hiç sempatik bakmamaklabirlikte katsay›n›n bir eflitsizlik do¤urdu¤unu, bu nedenlekald›r›lmas› gerekti¤ini savunan çok kifliyle karfl›laflt›¤›m›z›n daalt›n› çizmeliyiz. Katsay› kalsa da kald›r›lsa da ‹HL sorunununsorun olma vasf›n› koruyaca¤›n› söyleyenlerin sesi ise, giderekdaha da keskinleflen ve siyasallaflan tart›flmalar nedeniyle pekduyulmuyor.

Gazeteci-19:Çözüm Türkiye'nin gerçekten demokratikleflmesidir. Bu süreçtee¤itim hayat›n›n da demokratikleflmesi gerekir. Ve o süreçte ‹HLde toplum beklentilerine uygun bir statüye kavuflacakt›r. Hemenyap›lmas› gereken ise, ‹HL'ye ve di¤er tüm meslek okullar›nayönelik katsay› ayr›mc›l›¤›n› ortadan kald›rmakt›r.

Sosyal Bilimci-6:Din e¤itimi cemaatlere b›rak›lamad›¤› sürece, hiç olmazsa ‹HL

159

Katsay› kalsa da kald›r›lsa da ‹HLKatsay› kalsa da kald›r›lsa da ‹HL

sorununun sorun olma vasf›n›

koruyaca¤›n› söyleyenlerin sesi ise,

giderek daha da keskinleflen ve

siyasallaflan tart›flmalar nedeniyle peksiyasallaflan tart›flmalar nedeniyle pek

duyulmuyor.

mezunlar›na yüksek ö¤renime giriflte dezavantajl› konuma getirenkatsay›lar, vs. ortadan kalkmal›, eflit muamele görmeliler.

Sendika Temsilcisi-3:Kendi alan›n› tercih etmeyeni cezaland›rmaktan vazgeçip kendialan›n› tercih edeni ödüllendirici bir puanlama öneriyoruz.

Gazeteci-10:Katsay› sorununu hukuk çözmeli. YÖK Baflkan›'n›n "devlet iktidar›"olarak tavsif etti¤i unsurlar da bu sonucu kabullenmeli, dahado¤rusu "hukuku" sindirmeli. Baflka çözüm yolu gözükmüyor.

Siyasetçi-6:fiu anda YÖK'ün yapt›¤› farkl› katsay› uygulamas› 8. Befl Y›ll›kKalk›nma Plan›'na ve dolay›s›yla Anayasan›n 166. maddesine vebu plan›n uygulanmas› ile ilgili kanuna aç›kça ayk›r›.

Siyasetçi-2:Madem s›nava giriyor ve sonucunu al›yor, hakk›n› ver. Yok, sen100 soru yapm›fls›n ama baflkas›na 100 puan veririm, senden 30puan k›rar›m demenin adaletle ne ilgisi var?

Gazeteci-22:Kasay› uygulamas› çok büyük bir haks›zl›k. O noktada hem ‹HL'ye,hem de meslek liselerine yönelik bu uygulama gerçekten insanl›kd›fl›. E¤er çok fazla ‹HL'linin üniversiteye girmesini istemiyorsan›zbu okullara daha az say›da, ihtiyaca ö¤renci al›rs›n›z. ‹nsanlar›cezaland›rmak gereksiz. ‹nsanlar›n önünün kapat›lmas›na elbettekarfl›y›m, ama bir din görevlisinin yetifltirilmesi için verilene¤itimle mühendis yetifltirmek için verilen e¤itim ayn› olamazolmamal›.

STK Temsilcisi-2:Anayasaya göre kanunlar önünde herkes eflittir. Üniversite girifls›nav›nda meslek lisesi ve özellikle ‹HL mezunlar›na, fakülteseçme hakk›n›n s›n›rland›r›lmas› aç›kça anayasa ihlalidir. Buhaks›zl›¤›n giderilmesi gerekmektedir.

Gazeteci-2:Bu katsay› uygulamas› zaten çok saçma. Birincisi ‹HL zaten meslekokulu de¤il. Öyle olsayd› dahi yap›lan uygulama yine haks›z.‹nsanlar meslek okullar›na bir alt›n bilezi¤im olsun diye, birazda baflka seçenekleri kalmad›¤› için gidiyorlar. Dolay›s›yla onlar›ailelerinin hatta kendilerinin yapt›¤› seçimlere mahkum etmekhaks›zl›k Ö¤rencilerin fikir de¤ifltirebilme haklar› olabilmeli. Bir

160

“E¤er çok fazla ‹HL'linin üniversiteye

girmesini istemiyorsan›z bu okullara

daha az say›da, ihtiyaca ö¤renci

al›rs›n›z. ‹nsanlar› cezaland›rmak

gereksiz.”Gazeteci-22

hemflire aday› flans›n› denemek istiyorsa doktor olmayaçal›flabilmeli. Hadi onun önünü açmak daha kolayd›r ama meselaABD'de t›p okumufl adam tarih yüksek lisans› yapabilir. Oralardabu konuda daha esnek davran›l›r. Mühendislik okumufl oldu¤uhalde sonradan tarihçili¤i seçip baflar›l› olmufl insanlar da vard›r.

STK Temsilcisi-6:Bugün ‹HL'ye giden çocuk di¤er liselerde okuyan ö¤rencidenyüzde 40 daha az kültür dersi almay› kabul ediyorsa o zatenüniversite s›nav›nda geri kalmay› kabul ediyor demektir. B›rakonu, o zaten yar›flta elenir gider. fiimdi anne baba "art›k e¤er bençocu¤umu normal liseye gönderirsem o üniversite yar›fl›nda gerikalmaz, ben ona dini bilgileri evde kendim ö¤retirim," diyecektir.Ben önümüzdeki 3-5 y›l içinde bu flekle dönüflece¤ini görüyorum.5-6 y›l sonra ‹HL'nin daha az ra¤bet gören okullar olaca¤›n›düflünüyorum. Katsay› problemi afl›lsa dahi bu böyle olacakt›r.

Gazeteci-3:Katsay›lar flu andaki durumda eflitlenmeli. ‹nsanlar ma¤duredilmemeli. Fakat ileriki y›llara yönelik de ne kadar ‹HLö¤rencisine ihtiyaç var o belirlenip ona göre kontenjanoluflturulmal›, fazla olanlar kapat›lmal›.

Siyasetçi-7:Ailenin verdi¤i bir karardan dolay› çocu¤un ma¤dur edilmesiadaletle ba¤daflmaz. Üniversite s›nav›nda bir ‹HL mezunu, fenderslerinde yetersiz olmas›na ra¤men Fen liselerinden, normalliselerden mezun olan ö¤rencilerle yar›fl›yorsa b›rak›n, gayretivarsa, baflarabiliyorsa kazans›n.

Gazeteci-7:E¤itimde f›rsat eflitli¤i önemli ve bu konuda ayr›mc›l›k yap›lmas›do¤ru de¤il. Katsay› üzerinden üstü kapal› bir engellemeyap›laca¤›na ve dolay›s›yla bütün meslek lisesi ö¤rencileriningelece¤i karart›laca¤›na daha dürüst ve mant›kl› formüllerbulunmal›. Amaç ‹HL mezunlar›n› kendi alanlar›na özendirmekise bunun baflka yollar› aranmal›...

Siyasetçi:Genelde tart›fl›lan meslek liseleridir... Buna karfl› ç›kanlar da bununsak›ncalar›n› görüyorlar. O zaman pireye k›z›p, yorgan yakman›nbir mant›¤› da yok. "‹HL ile mücadele edece¤im" diye birçok mesleklisesinin de haklar›n› k›s›tlaman›n hakkaniyetle ba¤dafl›r yan›yoktur.

161

“Bugün ‹HL'ye giden çocuk di¤er

liselerde okuyan ö¤renciden yüzde 40liselerde okuyan ö¤renciden yüzde 40

daha az kültür dersi almay› kabul

ediyorsa o zaten üniversite s›nav›nda

geri kalmay› kabul ediyor demektir.

B›rak onu, o zaten yar›flta elenir gider.”STK Temsilcisi-6

Bürokrat-3:Gerekli yerlere de söyledim: üniversite engelini kald›rd›¤›m›zzaman 3-5 sene sonra yine sorun olacak. Niye sorun olacak? Busefer de ö¤renci y›¤›lmas› olacak, bu sene flu kadar, gelecek seneonun 2 misli, 3 misli. 3-4 sene sonra ne olacak? Tekrar t›kanacak...Y›¤›lma durumunda bunlara bir engel koyamad›¤›m›z içinokullardaki ö¤renci say›s› yine 250-300-400 bine ç›kacak vearkas›ndan o duyarl› kesimler yeniden "Türkiye'de çift kulvarl›e¤itim yap›l›yor, Tevhid-i Tedrisat deliniyor" diyecekler. Eskigünlere dönece¤iz. Biz bu filmi seyretmeye bir türlü doyam›yoruz,sürekli ayn› filmi seyrediyoruz.

Sosyal Bilimci-10:Yaklafl›k 600-700 bin meslek lisesi ö¤rencisinden söz ediyoruz.2003-2004 y›l›nda bunun 85.000 ‹HL ö¤rencisi. Bu 85.000 hepsininimam olaca¤› da yok zaten. Tamam›n›n ilahiyatlara gitmesi demümkün de¤il. Daha önemlisi katsay›yla öbür 600.000 önünü dekesmifl oluyoruz,. Ve bu 600.000 çocu¤un büyük k›sm› köylü, iflçi,alt düzey gelirli ailelerden geliyor. ‹kinci bir sak›nca da; hep sözüedilen meslek liselerinin teflvikini bir yana at›p çocuklar› genelliselere yöneltmemiz. Beni rahats›z ediyor ama, kald›r›ls›n dadiyemiyorum.

Bürokrat-1:Bu konudaki araflt›rmalar ortada. ‹HL ö¤rencileri katsay› yokkennerelere girmifller, baflar› oranlar› neymifl? Çok düflük. Bak›n buülkede baz› kesimler ideolojik tak›nt›lar› yüzünden habbeyi kubbeyap›yor. Ortal›k efsaneden geçilmiyor. Katsay› kald›r›l›rsa k›yametkopmamal› asl›nda ama kopar, kopar demeyeyim de kopabilir.Baz› çevreler flimdiden onun haz›rl›¤›n› yap›yor. Kald› ki katsay›kalksa da baflvurular›n eskisi gibi artaca¤›n› sanm›yorum.

Sosyal Bilimci-11:Katsay› kalkt›¤›nda üniversiteye mevcut koflullarda yüzde kaç›n›ngirebilecek düzeye sahip oldu¤u oldukça tart›flmal›. Eskiden detart›flmal›yd›, flimdi de tart›flmal›. Zaten gelir düzeylerinin oldukçadüflük olmas› dershane imkanlar›n› çökertiyor. Dini sivilkurumlar›n ‹HL üzerine özellikle taflrada bir yat›r›m yapmalar›söz konusu de¤il. ‹stanbul'da ‹HL odakl› birkaç dernek, vak›f varama taflrada art›k kendi ya¤lar›yla kavrulduklar›n› düflünebiliriz.

Gazeteci-21:‹HL ile di¤er okullar müfredat aç›s›ndan eflit de¤ilse, üniversiteleregirme konusunda da eflit olmalar› gerekmez.

162

“Gerekli yerlere de söyledim: üniversite

engelini kald›rd›¤›m›z zaman 3-5

sene sonra yine sorun olacak. Niye

sorun olacak? Bu sefer de ö¤renci

y›¤›lmas› olacak, bu sene flu kadar,

gelecek sene onun 2 misli, 3 misli. 3-

4 sene sonra ne olacak? Tekrar

t›kanacak...”Bürokrat-3

E¤itim Bilimci-1:‹HL mezunlar›na üniversite s›navlar›nda eflit muameleuygulanmad›¤› görüflüne kat›lm›yorum. Bu okulu bitirenler,düflünülenin aksine, okullar›n›n devam› niteli¤inde olan ilahiyatfakültelerine ek puanla ve daha avantajl› girebilmektedirler. T›pk›ö¤retmen liselerini bitirenlerin e¤itim fakültelerine girdiklerigibi. Bu gerçekler göz ard› edilerek ‹HL ö¤rencilerinin, alan›d›fl›ndaki programlara girmelerini kolaylaflt›ran çözümleringündemde tutulmas›n› yapay bir sorun olarak görüyorum.

Siyasetçi-5:Meslek liselerinin devlete maliyeti fazlad›r ve bunlar›n normalliseler gibi düflünülmesi yanl›flt›r. Kald› ki meslek liseleri de kendialanlar›nda s›navs›z geçifl haklar›na sahiptir ve desteklenmektedir.‹HL'yi ma¤dur oluyormufl gibi düflünmemek gerekir.

Sendika Temsilcisi-1:‹HL'lilerin ma¤dur oldu¤u asl›nda politik iddialard›r. Kendialanlar›n› tercih ettiklerinde ortaya ç›kan s›k›nt›lar çözülmelidir.Mesleki-teknik liselerin sorunlar›n› azaltmak için ilk ad›m olarakgenel ortaö¤retim içindeki paylar artt›r›lmal›, e¤itimin niteli¤iyükseltilmelidir. Ö¤rencilerin ilgi ve yetenekleri göz önüneal›narak mesleki-teknik ortaö¤retim pay›n›n artt›r›lmas›sa¤lan›rsa, üniversiteye giriflteki sorunlar kendili¤inden azalacakt›r.Bu çerçevede, mesleki teknik ortaö¤retim mezunlar›n›n mimarl›k-mühendislik fakültelerine geçifli kolaylaflt›r›lmal›d›r.

Sosyal Bilimci-9:‹ki fleyi düflünmek laz›m: bir yanda insanlar›n kendi bireysel hakve özgürlükleri, di¤er yanda toplumun yarar›. Madem bunlar›naileleri oraya soktu bu çocuklar›, katsay›n›n oldu¤unu bile bilegönderdiler, o zaman ben de katsay›dan yanay›m. Çünkü toplumsalyarar› da düflünmek laz›m.

3.7 Katsay› Nas›l Çözülür?

YÖK Yasas›'n›n 45. maddesinin "a" bendi "Bir mesle¤e yönelikprogramlar uygulayan liselerin mezunlar›, Yüksekö¤renim Kurulutaraf›ndan belirlenecek ayn› alanda bir yüksekö¤retim kurumunagirerken, baflar› notlar› ayr›ca tespit edilecek bir katsay› ileçarp›lmak suretiyle de¤erlendirilerek girifl s›nav› puanlar›naeklenir" diyor. YÖK 30 Temmuz 1998'de, 28 fiubat sürecininhaz›rlad›¤› elveriflli bir ortamda, kamuoyunda herhangi birtart›flmaya gitmeden, yasan›n kendine verdi¤i hakk› kullanm›flve böylelikle ‹HL'ye yönelik ilgi azalmas›n› t›rmand›rmakla

163

“Madem bunlar›n aileleri oraya soktu“Madem bunlar›n aileleri oraya soktu

bu çocuklar›, katsay›n›n oldu¤unu bilebu çocuklar›, katsay›n›n oldu¤unu bile

bile gönderdiler, o zaman ben de

katsay›dan yanay›m. Çünkü toplumsalkatsay›dan yanay›m. Çünkü toplumsal

yarar› da düflünmek laz›m.”Sosyal Bilimci-9

kalmam›fl, tüm meslek liselerinden de büyük bir kaç›fla nedenolmufltu.AKP hükümeti, uzun bir süre YÖK'ü karar›n› de¤ifltirmesi içinikna etmeye çal›flt›. Bu olmay›nca, t›pk› YÖK gibi, kamuoyundayeterince tart›flmadan, bir oldu bittiyle katsay›y› kald›racakm›flgibi hareket etti. Ama son anda Üniversiteleraras› Kurul (ÜAK)ile görüflmeler sonucunda gelifltirilen bir ara formülü benimsedive yasalaflt›rd›. Ancak bu yasa Cumhurbaflkan› Ahmet NecdetSezer taraf›ndan veto edilince, hükümet katsay› sorununudondurmak durumunda kald›.Türkiye katsay›y› yo¤un bir flekilde tart›flmadan önce, katsay›n›nkald›r›lmas›n› savunanlar›n da bunun yöntemi konusunda farkl›görüfllere sahipti. Kimileri, bunun çok kolay oldu¤unu, önemliolan›n Hükümetin iradesi oldu¤unu ileri sürerken, toplumsalmutabakat›n flart oldu¤unu söyleyenler de bulunuyordu.

Gazeteci-4:Katsay› çözülmesi gereken bir sorundur. ÖSS yönetmeli¤indeküçük bir de¤ifliklik yap›larak bu konu afl›labilir.

STK Temsilcisi-4:Üniversite katsay› probleminin çözüm yeri YÖK veyaÜniversiteleraras› Kurul de¤ildir. Onlarla konuflulur, ama çözümyeri Meclis'tir.

Gazeteci-15:Meslek lisesi ve bu kapsamda ‹mam Hatip mezunlar›n›n önündekikatsay› engelinin kald›r›lmas›, uzlaflma sa¤lanmas›na ba¤l› de¤il.TÜS‹AD veya YÖK itiraz etse de, bas›n›n bir bölümü tepki göstersede, bu de¤ifliklik gerçekleflecek.

Gazeteci-10:AKP katsay›y› kald›rmal›, ama öncelikle bu konuda bir konsensüssa¤lanmal›.

Gazeteci-11:Bu tabloyu AKP'nin TBMM'deki say›sal üstünlü¤üyle çözmekyerine muhalefetteki CHP ile uzlaflarak de¤ifltirmesinin mümkünve do¤ru olaca¤› kan›s›nday›m..

3.8 ‹HL Mezunlar›n›n Gidebilece¤i Fakülteler S›n›rlanmal› m›?

Katsay› tart›flmas›n›n bir uzant›s› olarak, ‹HL mezunlar›n›n arzuettikleri fakültelere gidip gidemeyecekleri de önemli sorun olarakortada duruyor. Kuflkusuz bu noktada da farkl› görüfller var.

164

AKP hükümeti, uzun bir süre YÖK'ü

karar›n› de¤ifltirmesi için ikna etmeyekarar›n› de¤ifltirmesi için ikna etmeye

çal›flt›. Bu olmay›nca, t›pk› YÖK gibi,

kamuoyunda yeterince tart›flmadan,

bir oldu bittiyle katsay›y›

kald›racakm›fl gibi hareket etti.

S›n›rlama olmamas›n› isteyenler, bizim de saha araflt›rmas›ndaaç›k bir flekilde saptad›¤›m›z bir gerçe¤in alt›n› çiziyorlar: "Velilerçocuklar› imam, hatip veya ilahiyatç› olsun diye bu okullarayollam›yorlar."‹HL'nin esas olarak ilahiyat fakültelerine ö¤renci yollamas› tezinin,ilginç bir flekilde kimi muhafazakâr çevrelerce de benimsenmeyebafllad›¤›n› görüyoruz. Bu kifliler, halk›n din e¤itimi ihtiyac›n›n,ileriki bölümlerde daha ayr›nt›l› ele alaca¤›m›z gibi, örgün e¤itimkurumlar›nda baflka bir flekilde veya flekillerde karfl›lanmas›yla‹HL'ye ilginin azalaca¤›n› ve bu sayede bu okullar›n niteli¤ininart›r›labilece¤ini savunuyorlar.Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤›'n›n üst düzey yöneticilerinin de alt›n›çizdi¤i gibi Türkiye'nin kaliteli din görevlisi ihtiyac› her geçengün kendisini daha fazla dayat›yor. Öte yandan iyice ‹HLmezunlar›na tahsis edilmifl bir görüntüdeki ilahiyat fakülteleri,‹HL'deki nitelik kayb›ndan do¤rudan etkileniyor. Bir di¤er dikkatçekici husus, ‹lahiyatlarda k›z ö¤renci oran›n›n giderek artmas›.Öte yandan ilahiyatlardaki baflar›l› ö¤renciler, özellikle de k›zlar,üniversitede kalmay› arzuluyor. Bu zincirleme etki sonucu, ‹HL'denve ilahiyat fakültelerinden, ça¤›n gerektirdi¤i nitelik vedonan›mlara sahip din görevlileri çok zor ç›k›yor.

STK Temsilcisi-7:‹HL mezunu ö¤renciler ilahiyat haricindeki fakültelere degirebilmelidirler. ‹slam'da ruhban s›n›f› yoktur. Hangi meslekgurubuna ait olursa olsun, kifli ‹slam'dan eflit derecede sorumludur.Onun için ‹slami ilimler alm›fl gençler her sahada rahatl›klameslek sahibi olabilirler. Hiçbir zaman göz ard› edilmemesigereken bir gerçek, ailelerin evlatlar›n› imam olsun diye ‹HL'negöndermedikleridir..

Gazeteci-19:Böyle bir s›n›rland›rman›n mant›¤›n› e¤itim özgürlü¤ü, insanlar›neflitli¤i ve toplumun beklentilerine cevap vermek bak›m›ndananlamak gerçekten mümkün de¤ildir. Böyle bir s›n›rlama, neredenkaynaklan›yor? Bunun tek kelimelik cevab› var: fiüphe! "‹HLmezunlar› flu flu alanlara giderse" diye bafllayan flüpheler! ‹HL'nine¤itiminden kuflku, oraya giden çocuklardan kuflku... Belkiailelerinden kuflku... Buna demokratik bir sistemde, kimin hakk›olabilir? fiüphe edenlere flüphe etme hakk›n› kim verdi? Yatoplumun geriye kalan› da o insanlardan flüphe eder ve onlar›nbirtak›m yerlere gelmesini istemezse! Kimin kuflkusu meflru,kiminki meflruiyet d›fl› say›lacakt›r? ‹HL'ye ve tüm meslek liselerinetüm alanlar aç›k olmal›d›r. Tek ölçü yap›lan s›navdaki baflar›olsun. De¤erlendirme eflit yap›ls›n. Uçabilen, kanad› olan uçsun.

165

Bu zincirleme etki sonucu, ‹HL'den veBu zincirleme etki sonucu, ‹HL'den ve

ilahiyat fakültelerinden, ça¤›n

gerektirdi¤i nitelik ve donan›mlara

sahip din görevlileri çok zor ç›k›yor.

B›rakal›m bu ülkenin tüm çocuklar›, ülkelerine verebilece¤iniverme imkan›na sahip olsun. Önünü kesti¤imiz çocuklar›n, ülkeyehangi alanlarda katk›da bulunma imkan›n› engelledi¤imizidüflünmek gerekmiyor mu?

Bürokrat-3:Örgün e¤itimde seçmeli din dersi koyarak ‹HL'nin kontenjanlar›belli bir noktaya çekilmeli, ama bu çocuklar›n önüne belli birengel de konulmamal›. En az›ndan mesela bir felsefe, sosyoloji,psikoloji, tarih, edebiyat, hukuk okuyabilmeliler. AB'yehaz›rland›¤›m›z flu günlerde onlarla rekabet edebilmemiz içindin hizmetleri alan›nda çal›flan insanlar›m›z›n kaliteli olmas›laz›m. Befleri bilimlerle ilgili olmalar› laz›m. Ayd›nlar›m›z›n birçeliflkisi de bu. Bizi meslek lisesi alan›na yönlendirmeye çal›fl›yorlar,biz de onlara ›srarla "biz Ruhban yetifltirmiyoruz çünkü mesleklisesi olursak biz bir Ruhban yetifltirmifl oluruz," diyoruz. ‹HL'deyüzde 60 / yüzde 40 dengesi var bizde. Yüzde 70/yüzde 30 fleklinedönüfltürürsek Cumhuriyet öncesine döneriz ki bu Tevhid-iTedrisat'a da ayk›r› olur. Biz elemanlar›m›z›n daha kaliteli olmas›n›istiyoruz, bunun için de sadece ilahiyata mahkum edilmekistemiyoruz.

Sosyal Bilimci-1:S›n›rl› say›da ‹HL, her fleyden önce, düzgün ve kaliteli, dinitefekkürün tohumlar›n›n yeflerdi¤i ‹lahiyat Fakültelerininbilimsel-lojistik ortamlar› ifllevi görmelidir. Bununla beraber,‹HL'den mezun olanlar›n baflka alanlarda ö¤renim görmekistemeleri durumundaysa farkl›, ek bir e¤itim zorunlu k›l›nmal›d›r.Bunun bir yolu, ortaö¤retim düzeyinde okullar›n ifllevselfarkl›laflmaya tabi k›l›nmalar› olabilir. Örne¤in, mühendis olmakiçin s›k› bir fen bilimleri e¤itimi esas al›nmal›d›r. Bunun gibi, iyibir ilahiyat e¤itimi için de ortaö¤retimde bir din bilimleri e¤itimialmak flart olmal›d›r. Ama alanlar aras›nda geçifl, yenidenformasyon kazand›racak ek bir e¤itime tabi k›l›nmal›d›r. Hangialanlara daha fazla ihtiyaç duyuldu¤u makro düzeyde saptanmal›ve ö¤renciler buna göre yönlendirilmelidir.

Sosyal Bilimci-3:Ya devlet di¤er okullara da seçmeli genifl bir din e¤itimi imkan›koyup (Kur'an, Peygamber hayat› ve uygulamalar›, ‹slam ilimlerive akaidi) ; ‹HL'yi imam yetifltiren ve ‹lahiyata alt yap› oluflturanokullara dönüfltürecek ya da ‹HL mezunlar› bu haliyle istedikleriüniversiteye serbestçe girmeli.

Sosyal Bilimci-8:

166

“S›n›rl› say›da ‹HL, her fleyden önce,

düzgün ve kaliteli, dini tefekkürün

tohumlar›n›n yeflerdi¤i ‹lahiyat

Fakültelerinin bilimsel-lojistik

ortamlar› ifllevi görmelidir.”

Sosyal Bilimci-1

‹HL mezunlar›n›n girecekleri fakültelerin s›n›rland›r›lmas›,mezunlar herhangi bir siyasi oluflumu destekleme e¤ilimindeolsalar bile, do¤ru de¤ildir.

Gazeteci-7:‹HL'de elde edilen kültürü e¤er bir temel kabul edersek ve butemel bilginin de¤erlendirilmesini istersek belli bir s›n›rlamayap›labilir. Mesela sosyal bilimlerin ço¤unda ‹HL bilgileri yolgösterici olabilir.

Siyasetçi-3:‹HL'de okuyanlar›n bir k›sm›n› ilahiyata yönlendirirken, di¤erüniversitelere gitmek isteyenlere de, son s›n›fta düz liseye geçmeimkan› yaratabiliriz.

Gazeteci-9:Birtak›m "fark derslerinin" s›navlar›n› vererek bu çocuklarüniversiteye de girebilmelidirler. Ancak, inanç e¤itimi üzerinebilim e¤itimi infla edilmek istendi¤i zaman problem ç›k›yor. Enkaba tan›m›yla lise düzeyinde "teoloji" okuyan ö¤renci bununüzerine örne¤in t›p e¤itimi almak istedi¤i zaman ortaya "inanc›naayk›r› oldu¤u için kadavra dersinden kaçanlar", "erkek hastayadokunmak istemeyen kad›n doktorlar" gibi rezillikler ç›kar vekavga gürültü kopar...

Gazeteci-26:Meslek lisesi mezunlar›n›n kendi alanlar›nda e¤itimlerine devamedebilmelerine iliflkin olanaklar› art›rmak bu okullar›nmezunlar›na tan›nmas› gereken bir imkând›r. Örne¤in ilahiyatfakültelerinin kontenjanlar› art›r›l›r, ‹mam Hatip mezunlar›n›ndinsel e¤itimde daha da derinleflmeleri sa¤lanabilir. Ama böylebir tart›flma ya da çal›flma yap›lmamaktad›r, çünkü dert bu de¤ildir.

E¤itim Bilimci-1:fiimdiki uygulamada ‹HL mezunlar› istedikleri fakülteyebaflvurabilmektedirler. S›n›rlama diye bir uygulamabulunmamaktad›r. ‹HL okul ve ö¤renci say›s› kesinlikles›n›rland›r›lmal› ve bu okullar, ilahiyat fakülteleriyleiliflkilendirilecek konuma getirilmelidir.

Gazeteci-5:‹HL mezunlar› bu haliyle ancak ilahiyat fakültelerine girebilirler.

Sosyal Bilimci-5:Kant'›n Üniversite risalesinde belirtildi¤i gibi, ilahiyat okullar›n›n

167

“‹HL'de elde edilen kültürü e¤er bir

temel kabul edersek ve bu temel bilginin

de¤erlendirilmesini istersek belli bir

s›n›rlama yap›labilir. Mesela sosyal

bilimlerin ço¤unda ‹HL bilgileri yol

gösterici olabilir.”

Gazeteci-7

üniversiteye al›nmas›n›n üniversitenin do¤as›yla ba¤daflmad›¤›n›düflünüyorum. Üniversite, Tanr› ba¤›ml› düflünüflten s›yr›lmay›ifade eder. ‹lahiyatlar fakülte yap›lmamal›yd›. Bunlar meslek yüksekokulu olarak teflkilatlanmal›d›r. Dolay›s›yla ‹mam Hatip Okullar›n›nmezunlar› sadece ‹lahiyat Yüksek Okullar›na al›nmal›d›r.

Gazeteci-24:Türkiye'nin girmek amac›yla kap›s› önünde kamp kurdu¤u ABülkelerinde ‹HL gibi okullar var m›? Yok! Avrupa ülkelerindemeslek okullar› (liseleri) mezunlar›n›n istedikleri üniversiteninistedi¤i fakültesine girme hakk› var m›? Yok!

Gazeteci-28:Meslek liselerinden mezun olanlar›n üniversiteye kabul edilmeolana¤› hemen hiçbir geliflmifl ülkede bizdekinden fazla de¤il.Onlarda da, bizde de meslek lisesi mezunlar›na kendi dal›ndayüksek ö¤renim görme olana¤› veriliyor. Nitekim bizdeki rakamlarda bu flekildeki teflvikin benimsendi¤ini gösteriyor: 2001 y›l›ndaç›kan 4702 say›l› Yasaya göre meslek lisesi mezunlar›na, meslekyüksek okuluna s›navs›z girme hakk› tan›nd›¤› için bundanyararlanan ö¤rencilerin say›s› 300 bine yaklaflt›. Keza mesleki veteknik ö¤retim ö¤rencileri say›s› 2001-2002'de 947 bin 358 iken2002-2003'te 981 bin 224'e ç›kt›. Oysa kamuoyuna tam aksi yöndemesajlar veriliyor.

3.9 K›z Ö¤rencilerin Durumu

S›n›rlamadan söz edince, ‹HL'de k›zlar›n okumas› üzerindedurmak kaç›n›lmaz oluyor. Bilindi¤i gibi, toplumun önemli birkesimi, kad›nlardan din görevlisi olmad›¤› ya da az oldu¤ugerekçesiyle k›zlar›n ‹HL'ye gitmesine karfl› ç›k›yor. Öte yandanraporumuzun birinci bölümünde ayr›nt›l› bir flekilde rakamlar›n›verdi¤imiz gibi, ‹HL'de k›z ö¤renci say›s› kademeli bir flekildeartt›¤›n›, hatta bir ara oran olarak erkekleri de geçti¤ini biliyoruz.‹HL'yi sadece bir meslek lisesi olarak görenler, bir paradoks olarakniteledikleri bu durumun sona erdirilmesini savunuyorlar.Fakat olay›n bir de baflka boyutu söz konusu. fiöyle ki, özelliklesekiz y›ll›k kesintisiz e¤itime geçilmesiyle birlikte, baz›muhafazakâr aileler, beflinci s›n›ftan sonra k›zlar›n› okullardançekiyorlar. Hele sekiz y›ldan sonra k›z ö¤rencilerin okutulmas›konusunda ülkemizde büyük sorunlar yaflan›yor. Söz konusuaileler, ‹HL'ye k›z çocuklar›n›, sadece din e¤itimi als›nlar diyede¤il, ayn› zamanda ve belki de daha önemlisi, ahlaki kayg›larlayolluyorlar. Sonuçta ‹HL'ler günümüz Türkiye'sinde k›zlar›nokullaflmas› konusunda, çarp›c› ve olumlu bir istisna oluflturuyor.

168

Sonuçta ‹HL'ler günümüz

Türkiye'sinde k›zlar›n okullaflmas›

konusunda, çarp›c› ve olumlu bir

istisna oluflturuyor.

Gazeteci-9:‹slam'da "kad›n imam" yoktur ve fleriatç›lar bu liselerde k›zö¤rencilerin ne arad›klar› sorusuna cevap veremiyorlar... "Dininiö¤rensin" cevab› doyurucu de¤ildir, bunun için herhangi bir Kurankursu da yeterlidir.

Sosyal Bilimci-9:Tabii do¤rudur ‹HL sayesinde baflka türlü okula gitme flansa hiçolmayan k›z çocuklar› okula gitmeye bafllad›. Tabloya öylebakt›¤›m›z zaman çok olumlu. Fakat oradan mezun oldu¤u zamannas›l bir portre çiziyor bu k›z çocuklar›, hele genç k›zlar?

STK Temsilcisi-9:K›z ö¤rencileri, uzman olarak görecekler, arkas›nda namazk›lacaklar, duas›na itibar edeceklerse, Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤›'ndagörev vereceklerse benim için hiçbir sak›ncas› yok. Biz, kad›nerkek eflittir diyoruz. Bu eflitlik içinde, ‹HL'de e¤itim görmüflk›zlar›m›z›n bu görevleri yapmas›nda hiçbir sak›nca yok. Sak›ncay›onlar görüyor, onlar yetifltiriyor ve bir kenara da onlar koyuyor.K›z ö¤rencilerin daha ça¤dafl olmas›n› istiyorlarsa b›raks›nlar,daha sosyal konularla ilgilensinler.

Gazeteci-11:Sekiz y›ll›k temel e¤itim ilke olarak isabetli görünmesine karfl›l›kbence k›z çocuklar›n›n e¤itimi aç›s›nda tam bir facia do¤urmufltur.Büyük kentlerde bu vahamet hissedilmeyebilir ama Do¤uAnadolu'da ve k›rsal bölgelerin neredeyse tamam›nda aileler k›zçocuklar›n›n e¤itimini önemsemez hale gelmifllerdir. Zira 14-15yafl aral›¤› Anadolu'da hâlâ k›z çocuklar›n›n evlenme ça¤›say›lmaktad›r. Ve ailelere k›z çocuklar›n›n e¤itimini önemsemelerikonusunda teflvik edici bir proje yoktur.

Gazeteci-19:Kimi insanlar›m›z›n beflinci s›n›ftan sonra k›z çocuklar›n› okulagöndermeme e¤ilimlerinin sebebi üzerinde düflünülmeli, olayasadece cezai mant›kla yaklaflmak yerine, onlar›n kayg›lar›n› gidericidüzenlemeler gelifltirilmeli ve k›z çocuklar›n›n e¤itimden gerikalmas› önlenmelidir. ‹HL'ye giden ö¤renci miktar›n›n önemlibir k›sm›n› son zamanlarda özellikle k›z çocuklar›n›n oluflturmas›da, bu psikoloji ile alakal›d›r. Toplumun hissiyat›n› anlamazl›ktangelmek, reddetmek, bast›rmak, "biz yaparsak olur, herkes boyune¤mek zorundad›r" yaklafl›m›n›n ça¤›m›z›n bireysel haklara verdi¤iönem aç›s›ndan da, demokratik bilinç aç›s›ndan da tutarl›olmad›¤›n›n alt›n› çizmek isterim. Önemli olan insanlar önündekie¤itim kanallar›n›n aç›k tutulmas› ve insanlara dünya görüfllerini

169

“Kimi insanlar›m›z›n beflinci s›n›ftan

sonra k›z çocuklar›n› okula

göndermeme e¤ilimlerinin sebebi

üzerinde düflünülmeli, olaya sadece

cezai mant›kla yaklaflmak yerine,

onlar›n kayg›lar›n› giderici

düzenlemeler gelifltirilmeli ve k›z

çocuklar›n›n e¤itimden geri kalmas›

önlenmelidir.”

Gazeteci-19

özgürce belirleme hakk›n›n tan›nmas›d›r.

STK Temsilcisi-12:Türkiye toplumunun yar›s› kad›nlar. Bu kad›nlar›n afla¤› yukar›yüzde 40'› okuma yazma bilmiyor. Kad›nlar›n büyük ço¤unlu¤u,ifl yerinde çal›flm›yor, evde hizmet üretiyor, k›rsal kesimdekendilerine ait yerlerde üretimde bulunuyorlar. Kad›nlar aras›ndada, din alan›nda çal›flmak, uzmanlaflmak bilgi sahibi olmak, e¤iticiolmak ihtiyac›n› duyanlar var. Devlet olarak, laikli¤i gerçekanlamda savunuyorsan›z, kendi yurttafl›n›z› anlamaya çal›flmakdurumundas›n›z. "‹slam'da kad›n imam yoktur, ne iflleri var ‹HL'dek›z çocuklar›n›n? Demek ki burada, siyasi, ideolojik hesaplar var"fleklindeki görüfl, hayatla çelifliyor. K›z çocuklar›n›n ‹HL'yegitmesinin hiçbir zarar› yoktur. Önyarg›lardan vekoflullanm›fll›klardan kurtulal›m. ‹slami kesim olarakadland›rd›¤›m›z kesimin kendi içinde yaflad›¤› reform sürecinigörebilmemiz gerekir, bu çok önemlidir.

Gazeteci-18:‹HL'nin say›ca azalmas› durumunda ilk kurban olacak ve e¤itimolana¤›n› kaybedecek k›z ö¤renciler için bir çözüm olmak üzere,k›z okullar› aç›lmal›d›r. Bu fikir, zaten, ‹HL tart›flmas›n›n da d›fl›nda,genel olarak k›z çocuklar›n›n okur-yazarl›k ve e¤itim sorununaradikal bir çözüm olarak, Prof. Çi¤dem Ka¤›tç›bafl› gibi sayg›nuzmanlar taraf›ndan da önerilmektedir. Özellikle sadece k›zö¤rencilerin gidece¤i Yat›l› Bölge Okullar›'n›n oluflturulmas›, k›rsalkesimdeki k›z çocuklar›n›n okullu olmas› için rasyonel bir çözümolarak düflünülmektedir. Yani k›z okullar› aç›lmas›, hem k›zçocuklar›n›n zaten tehlikeli flekilde düflük olan okulluk oran›n›nyükseltilmesi için bir çözüm olur, hem de ‹HL olmasa k›z çocuklar›n›okula göndermeyecek aileler için iyi bir seçenek oluflturur.

Bürokrat-1:Son y›llarda ‹HL'ye baflvurudaki art›fl›n daha çok k›z ö¤rencilerdeolmas› önemli. ‹HL'nin bu ülkeye art› de¤er olarak neler katt›¤›n›tart›fl›rken kad›n sorununa etkilerini mutlaka ele almal›y›z. Bukad›n sorununun temelinde e¤itim sorunu var. K›z çocuklar›n›okutmayanlar ‹HL'ye yönelebiliyorlar. ‹HL'nin bu ifllevinigörmezlikten gelemeyiz. Baz› kesimler "Okuttular da çok mu iyioldu?" diye sorabilir. Bunu ayr›ca tart›fl›r›z. Baz› kesimler ‹HL'ninkapat›lmas›n› istiyor ama k›zlar›n büyük k›sm›n›n ‹HL kapand›¤›zaman okumayaca¤›n› ya görmüyor ya da görmezden geliyor.

170

“K›z çocuklar›n› okutmayanlar ‹HL'ye“K›z çocuklar›n› okutmayanlar ‹HL'ye

yönelebiliyorlar. ‹HL'nin bu ifllevini

görmezlikten gelemeyiz. Baz› kesimler

"Okuttular da çok mu iyi oldu?" diye

sorabilir. Bunu ayr›ca tart›fl›r›z. Baz›

kesimler ‹HL'nin kapat›lmas›n› istiyorkesimler ‹HL'nin kapat›lmas›n› istiyor

ama k›zlar›n büyük k›sm›n›n ‹HL

kapand›¤› zaman okumayaca¤›n› ya

görmüyor ya da görmezden geliyor.”Bürokrat-1

3.10 Din Ö¤renimi ‹htiyac› Nas›l Karfl›lanmal›?

‹HL sorununu sadece meslek e¤itimi ba¤lam›nda de¤il din e¤itimiba¤lam›nda da tart›flmak gerekiyor. Çünkü belli kesimler ‹HLher ne kadar "din hizmetlisi yetifltirme" alan›na s›k›flt›rmayaçal›fl›rsa çal›fls›n, toplumun din e¤itimi ihtiyac›na belli bir cevapolabildikleri için bu kurumlar bugüne kadar gelebildi.Dolay›s›yla sorunun çözümü için ülkemizdeki din-devlet-toplumiliflkilerini, Anayasan›n Devlete yükledi¤i "vatandafllar›n dine¤itimi ihtiyac›n› karfl›lama" görevinin nas›l ve hangi ilkelertemelinde yerine getirmesi gerekti¤ini tart›flmak kaç›n›lmaz. Hiçkuflkusuz bu konuda da farkl› görüfller dile getiriliyor. Özelliklelaiklik yanl›s› kifli ve kurumlar›n önemli bir bölümü, laik birülkede din e¤itiminin devlet eliyle verilmesini bir çeliflki olaraknitelerken, bunlar›n içinden baz›lar›n›n, çeliflkili de olsa Türkiye'deböyle bir uygulamaya gitmenin "zorunlu" oldu¤unu ileri sürmeleridikkat çekici.

E¤itim Bilimci-2:Din e¤itiminin örgün e¤itim sistemi içinde yeri yok. ‹nsan dinibilgilerini yayg›n e¤itimde al›r. Kuran kurslar› bunun için vard›r.Kuran kurslar› zenginlefltirilsin. Önemli olan, insanlar dininiö¤renmek istiyorsa bu olanaklar› yayg›n e¤itimde sa¤lamakt›r.E¤er örgün e¤itimde seçenek sunacaksan›z herkes için, tüm dinve inanç mensuplar› için seçenek sunmal›s›n›z. Dinin ö¤renmekayna¤› okul de¤ildir. ‹nsanlar›n yüzde 80-90'› dini ailede ö¤renir.Ayr›ca örgün e¤itimden geçen biri istedi¤i kaynaktan istedi¤ikitaptan dini ö¤renebilir. Din bilgisi, di¤er pozitif bilim derslerigibi birinin ö¤retmesine ihtiyaç duyulmadan ö¤renilebilir, açarkitab› okursun. Yetiflkin e¤itiminde Kuran kurslar›nda istedi¤ikadar ö¤renir. Örgün e¤itimini bitirmifl biri isterse kurankurslar›na giderek dinin ö¤renebilir.

Gazeteci-3:Herkes din e¤itimi almak istiyor diye herkese din e¤itimiverilmemeli. Gerçek ihtiyaca yönelik bir denge gözetilmeli.‹lkokulda da zorunlu din dersi olmamal›. Burada sadece ‹slamö¤retisi de¤il sorun olan. H›ristiyanl›k, Musevilik vs için de benayn› fleyi savunurum. Eskiden bu kadar din dersi yoktu. Liselereseçmeli din dersi koyarak bu ifli çözebilirsin ama insanlar› dindersi almaya mecbur etmenin ne gere¤i var ki!

E¤itim Bilimci-1:Daha çok din bilgisi, yayg›n e¤itimle, ya da internet-TV, radyogibi araçlarla ö¤renilebilir. Ülkemizde din e¤itimi veren materyal

171

‹HL sorununu sadece meslek e¤itimi

ba¤lam›nda de¤il din e¤itimi

ba¤lam›nda da tart›flmak gerekiyor.

Çünkü belli kesimler ‹HL her ne kadar

"din hizmetlisi yetifltirme" alan›na

s›k›flt›rmaya çal›fl›rsa çal›fls›n,

toplumun din e¤itimi ihtiyac›na bellitoplumun din e¤itimi ihtiyac›na belli

bir cevap olabildikleri için bu

kurumlar bugüne kadar gelebildi.

say›s›n›n, fen e¤itimi veren materyal say›s›ndan onlarca kat fazlaoldu¤u unutulmamal›d›r.

Siyasetçi-5:‹HL'ye çok büyük gerek yoktur. "Çocuklar›m›z hem dininiö¤rensin, hem de e¤itim als›n" deniyorsa zaten zorunlu din derslerivard›r. Hem buralarda ö¤renir, hem de aile içinde al›r. E¤itiminbilimsel ve özerk olmas›n› istiyorsak birlik içinde olmas›, yanidinsel etkilerden uzak olmas› gerekir.

Sendika Temsilcisi-1:Devletin din e¤itimini düzenlemesi özü itibariyle yanl›floldu¤undan tart›flmalar›n da yanl›fl bir kulvarda sürdürülmesikaç›n›lmaz olacakt›r.

Sosyal Bilimci-1:Din çok önemlidir, ama bilgi ça¤›n›n ve a¤ toplumunun birincis›radaki bilgi kayna¤› de¤ildir. Bu sebeple, "uzman" yetifltirmeyeyönelik bir din e¤itimi ister istemez s›n›rl› yap›lmakdurumundad›r. Buna karfl›l›k, bir iman meselesi ve moral kaynakolarak dine daha fazla aflina olmak iste¤i, bireysel çabayab›rak›lmal›d›r. Global modernleflme olgusunun içerdi¤i çokboyutlu karmafl›kl›¤›n, din e¤itimi ile üstesinden gelinebilece¤inidüflünmek pek gerçekçi de¤ildir.

Sosyal Bilimci-8:Kan›mca din e¤itimi, özellikle dine dayal› din e¤itimi zorunlumüfredatta yer almamal›d›r. Din e¤itimi devletin denetiminde,ama devlet taraf›ndan de¤il, bu e¤itimi almak isteyenlere seçmeliolarak verilebilir. Devlet din e¤itimine mekan/kaynak ay›rabilir.

Gazeteci-8:Din ö¤renimi son on y›lda bir ihtiyaca dönüfltürüldü. Bu noktadangeriye dönüflün çok kolay olamayaca¤› aç›kt›r. Dolay›s›yla art›ktart›flma, okul müfredat›nda din e¤itiminin al›p almamas› de¤il,s›n›rlar› ve az›nl›klara verilecek yer çerçevesinde olacakt›r.

Siyasetçi-6:‹HL'nin ve ö¤rencilerinin say›s›n›n fazlal›¤› elefltiri konusu ise, ozaman devlet, Anayasan›n 24. maddesindeki "vatandafllar›n dine¤itimi ihtiyac›n› karfl›lama" görevini baflka bir modellekarfl›lamal›d›r. ‹lkö¤retim okullar›nda ve liselerde velinin bu iste¤iniyerine getirmedi¤iniz müddetçe ortada bir problem, çekiflme vebeklenti var demektir. ‹lk ve orta dereceli okullarda iste¤e ba¤l›olarak yeterli din derslerinin karfl›lanmas› fleklinde bu sorun çözülür.

172

“‹HL'nin ve ö¤rencilerinin say›s›n›n

fazlal›¤› elefltiri konusu ise, o zaman

devlet, Anayasan›n 24. maddesindekidevlet, Anayasan›n 24. maddesindeki

"vatandafllar›n din e¤itimi ihtiyac›n›"vatandafllar›n din e¤itimi ihtiyac›n›

karfl›lama" görevini baflka bir modelle

karfl›lamal›d›r.”Siyasetçi-6

Bürokrat-1:Hâlâ din e¤itimi olmal› m› olmamal› m› tart›fl›l›yor. Bence butart›flma bitmifltir, art›k bunun nas›l yap›lmas› gerekti¤inikonuflmal›y›z. Bu bak›mdan örgün e¤itimde seçmeli din derslerinimakul bir çözüm olarak görüyorum, ama devletin okulunda,devletin denetiminde ve pedagojik esaslara göre yap›lmal›.Tamamen usulsüz, geleneksel yöntemlerle, pedagojinin "p"sindenhaberi olmayan insanlar›n elinde, rastgele dini bilgilerin yanl›flbir flekilde verilmesi yerine daha sa¤l›kl› bilgi vermenin yollar›n›devletin haz›rlamas›ndan yanay›m. Din Kültürü dersi var, omecburi, herkes al›yor, ama ad› üstünde kültür dersi. Öbür taraftanAnayasam›z velilerin iste¤ine göre, reflit olmayanlar dini e¤itimalabilir diyor.

Bürokrat-2:Do¤ru olan ilk ve ortaö¤renim ça¤›ndaki ö¤rencilerin do¤rudürüst dini bilgi almalar›d›r. ‹ki fley yapamay›z: Din e¤itimiverece¤iz diye yanl›fl, radikal, toplumla kavgay› tahrik edici fleylerö¤retmemeliyiz; iki; din e¤itimi talebini göz ard› etmemeliyiz.Siyasetçiler kendi hayatlar›na bak›p insanlar›n ne yapmas›gerekti¤ine karar veriyorlar. Mesela "Ben hayat›mda din e¤itimialmad›m ama baya¤› önemli bir yere gelebildim" diyor. Siyasetçive bürokrat›n görevi kendilerine göre toplumu flekillendirmekde¤il, toplumun demokratik, sivil taleplerini, makul ve kamudüzenini bozmayacak flekilde karfl›lamakt›r.

Sendika Temsilcisi-2:Halk›n din e¤itimi ve ö¤renimi ihtiyac›n› gidermek ad›na, dine¤itimi ve ö¤retimi müfredat› Din ‹flleri Yüksek Kuruluncahaz›rlanan, bir y›l süren, Kuran ve di¤er dini konular› içerenderslerin ve hatta di¤er dinler hakk›nda da bilgilerin ö¤retildi¤idüzenli, diplomal› ve disiplinli bir formatta sunulabilir. Her lisedeseçmeli olmak kayd›yla daha kapsaml› ve genifl ölçekli din e¤itimive ö¤renimi verilebilir. Yaz tatillerinde okullarda din ö¤renimiyleilgili kapsaml›, takviyeli dersler veya kurslar verilebilir.

Siyasetçi-10:Normal okullarda yeterli dini bilgi verildi¤i takdirde meslekfazlas› ‹HL'nin normal liseye dönüfltürülmesi fikrine so¤ukbakmam. Bat›da 4 yafl›nda ana okuluna giden çocuklara bilepapazlar uygulamal› olarak dini bilgi verirken bizde kimi yersizbahanelerle çocuklar›m›z› yeterli dini bilgiyle donatmaktankaç›nmam›z velileri ister istemez dini bilgilerin a¤›rl›kta oldu¤uokullara sevk etmektedir. Veliler çocuklar›n›n normal okullardada ‹HL'de ald›¤› bilgiye ulaflt›¤›n› görürlerse ‹HL'ye olan ra¤bet

173

“Normal okullarda yeterli dini bilgi

verildi¤i takdirde meslek fazlas›

‹HL'nin normal liseye dönüfltürülmesi

fikrine so¤uk bakmam.”

Siyasetçi-10

kendili¤inden azalacakt›r. ‹flte o zaman ‹HL dini görev yapmakisteyenlerin tercih edece¤i okullara dönüflebilir.

STK Temsilcisi-2:E¤itimin her kademesinde devlet müdahalesi olmadan, dinö¤retimi ve e¤itimi ihtiyac› karfl›lanmal›d›r. Bu husus 18 Temmuz2003 tarihinde Roma'da kabul edilen Avrupa Birli¤i AnayasaTasla¤›n›n II-14. maddesinin 3. f›kras›nda net bir biçimde yeralmaktad›r. Din e¤itim ve ö¤retimi anne ve baban›n iste¤ido¤rultusunda e¤itimin tüm kademelerinde verilmesinin zarurioldu¤una inanmaktay›z.

Siyasetçi-4:‹HL'ye ve ‹HL'ler gibi e¤itim veren okullara Türkiye her zamanihtiyaç duyacakt›r. Zira bunu yasal zemin içerisinde yapamazsak,baz›lar›n›n bu ihtiyac› nas›l farkl› flekilde karfl›lad›klar›n› ve ülkeyenelere mal oldu¤unu hep birlikte gördük. ‹nsan›m›z›n,çocuklar›m›z din e¤itimi görsün fleklinde bir hassasiyetleri var.Yasal zeminde kalmak suretiyle, bu talebi karfl›lamak da elbettedevletin görevidir. Bu aç›dan ‹HL ile ilgili, ortal›kta böyle k›yametkoparacak ve her fleyi farkl› flekillerde gösterecek bir endifle, korku,vehim görmüyorum.

STK Temsilcisi-6:Ça¤dafl toplum laiklik prensibi üzerine kurulu bir toplumdur. Bu,dini bilgilerin ö¤renilmemesi ö¤retilmemesi anlam›na gelmez.‹HL'de okutulan din e¤itimi ile bireyi dini konularda yeterli bilgisahibi yapabilmeliyiz. Birtak›m cemaatler, gruplar liderler ya dabirileri taraf›ndan din konusunda manipüle edilemeyecek kadarkendi kendine karar verece¤i bilgiyi elde etmeli. Bunu da ocemaatlerin d›fl›ndaki, daha üst düzeyde olay› ele alabilen birteflkilat yapabilir, yani devlet. Bir anlamda devlet kendini de böylebir e¤itim sistemi ile korumufl olacakt›r.

Siyasetçi-2:Madem demokrasi var, toplum ihtiyaç duyuyor, b›rak›n hangiokula gidecekse gitsin ama devlet denetiminde olsun. Önemli olanbu. E¤er imam hatip okullar› Tevhid-i Tedrisat çat›s› alt›ndaolmasayd› ya da Bat›’da oldu¤u gibi cemaatler kendi okullar›n›kurabilselerdi sonuç daha kötü olurdu. Devletin denetimi d›fl›ndaher akl›na gelen bir fley yapmaya çal›fl›rd›.

E¤itim Bilimci-3:‹steyene din e¤itiminin verilmesi bir anayasal zorunluluktur. Bue¤itimin devletin denetimi alt›nda verilmesi de yine bir anayasa

174

“E¤er imam hatip okullar› Tevhid-i

Tedrisat çat›s› alt›nda olmasayd› ya

da Bat›’da oldu¤u gibi cemaatler kendi

okullar›n› kurabilselerdi sonuç daha

kötü olurdu. Devletin denetimi d›fl›nda

her akl›na gelen bir fley yapmaya

çal›fl›rd›.”Siyasetçi-2

hükmüdür. Geçmifl dönemlerde yapm›fl oldu¤um bir araflt›rmadaçocuklar›n din e¤itimini ö¤retmenlerden almak istedi¤ine dairbir bulgu elde etmifltim. Ö¤renciler "Annem beni Kuran Kursunagönderiyor, orada s›k›l›yorum rahat de¤ilim" türü flikayetler debulunmufltu. Çocuklar din e¤itimini cami yerine okulda almakistediklerini belirtmifllerdi.

Gazeteci-19:Özel din e¤itim-ö¤retimi yoktur. Bütün din e¤itiminin devletgözetimi alt›nda yap›lmas› Anayasa kural›d›r. Diyanet bir devletkurumudur. Bu flartlar içerisinde toplumu memnun edecek birçözümler dizisi bulununcaya, en az›ndan sistem o yönde kendiniyenileme noktas›na gelinceye kadar, mevcut uygulamay› devamettirmek, bu arada ‹HL ve meslek liseleri ile ilgili gerilimitoplumun beklentisi istikametinde gidermek, devletin en acilgörevidir.

Bürokrat-3:Din e¤itimini vatandafl›n eline verdi¤imiz zaman bu farkl› yönlereçekilebilir. 1950'li y›llara kadar do¤ru dürüst din e¤itimi yapamad›k.Cemaatlerin ç›kmas› bundan kaynakl›. Bir din e¤itiminin önündeengel oldu¤u zaman ne yap›yor, din hem siyasallafl›yor hemradikallefliyor. Tam bir demokratikleflme sa¤lanmadan, flu andakikonumuyla Türkiye'nin din e¤itimini farkl› kesimlerin elinevermesi kavgadan baflka bir fley getirmez...

Sendika Temsilcisi-3:Din ö¤renimi ihtiyac›n›n karfl›lanmas›, devletin anayasal birgörevidir. Bu ihtiyaç tüm ilk ve orta ö¤renim kurumlar›nda ‹slamdininin bütün vecibelerini aflama aflama ö¤retmeyi kapsayacakyeterlikte olmak zorundad›r. Haftada bir saate düflürülmüflbugünkü "Din Kültürü" dersi, nihayet bir kültür dersi olup ‹slamdinini ö¤retme amac›ndan çok uzakt›r. Din ö¤renimi ihtiyac›karfl›lanmad›¤› için halk›m›z, çocu¤unun hiç olmazsa ‹HL'deö¤retildi¤i kadar›n› ö¤renebilmesi için bu okullara yönelmektedir.

STK Temsilcisi-4:Din e¤itiminin flu anda bunun tek adresi ‹HL. ‹HL'nin özellikleüniversite sorunlar› çözülürse bu ihtiyaç eskisi gibi giderilir. Bununyan›nda ilkö¤retim okullar›nda fleçmeli olarak Din tarihi, Kuran-› Kerim ve siyer gibi dersler konmal›. ‹lk ve ortaö¤retime ikisi dekonmal›. Bunlar›n yan›nda da ‹HL mutlaka olmal›.

175

“Din e¤itimini vatandafl›n eline

verdi¤imiz zaman bu farkl› yönlere

çekilebilir. 1950'li y›llara kadar do¤ru

dürüst din e¤itimi yapamad›k.

Cemaatlerin ç›kmas› bundan kaynakl›.

Bir din e¤itiminin önünde engel oldu¤u

zaman ne yap›yor, din hem

siyasallafl›yor hem radikallefliyor.”Bürokrat-3

3.11 Seçmeli Din Dersi Seçene¤i

Baz› çevreler uzun zamand›r ‹HL sorununun çözümü için yenibir projenin haz›rl›klar›n› sürdürüyorlar: Seçmeli din dersi. MilliE¤itim Bakanl›¤›, dolay›s›yla Hükümetin de s›cak bakt›¤› anlafl›lanbu seçenek, ‹HL ile ilgili yeni yasal düzenlemenin sert tepkigörmesiyle acele bir flekilde gündeme getirildi; özellikleCumhurbaflkan› Ahmet Necdet Sezer'in vetosunun ard›ndan "alt›nbir formül" gibi sunulur oldu.Bu öneri, ‹HL'nin toplumun, daha çok da muhafazakâr ailelerindin e¤itimi talebine cevap verdi¤i, bu talebin baflka flekillerdegiderilmesi durumunda sorunun çözülece¤i varsay›m›na dayan›yor.Seçmeli derslerin kaç tane ve neler olaca¤›; yaln›zca liselere mi,yoksa ilkö¤retime de mi konulaca¤› tart›fl›l›yor. Bu aradaö¤rencilerin not alaca¤› "seçmeli" yerine notland›rman›nolmayaca¤› "iste¤e ba¤l›" din dersinin daha makul oldu¤unusavunanlar da var. Kamuoyunda yayg›n tart›fl›lmadan önce, seçmelidin dersi hakk›nda derledi¤imiz baz› görüfller flöyle:

Gazeteci-25:Bütün lise düzeyi okullarda seçmeli din dersi konulmas› ve bununtatminkâr bir noktada olmas›, sorunu kökünden çözer.

Siyasetçi-9:Normal okullarda olsun, liselerde olsun din derslerinin saat say›s›n›art›rmak laz›m. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi derslerinde dahafazla din bilgisi verilir ve velilerin, "di¤er okullarda din dersi az"gerekçesi de kald›r›l›r ve orada da yeterli e¤itimi al›r. O zamandini derslerin say›s› ‹HL'de daha da art›r›l›r.

Gazeteci-6:Din e¤itimi özgürlükçü bir anlay›flla seçmeli olarak müfredattayer almal›. Sadece din kültürü ve ahlak dersi gibi bir uygulamaylaçocuklar›na din e¤itimi de vermek isteyen velilerin taleplerikarfl›lanm›fl olmaz.

Sosyal Bilimci-3:Din e¤itimi Türkiye'nin köklü bir problemidir. Genifl muhafazakârve dindar kitleler bir biçimde ya Kuran kurslar› ya dershanelerya da baflka yerlere yönelerek din e¤itim talebini karfl›lamayaçal›fl›yorlar. Bu nedenle liselerde "seçmeli genifl din e¤itimi"imkanlar› oluflturulmal›. ‹steyen aileler ya da bireyler ‹slamiyetile ilgili daha genifl bilgi sahibi olabilmelidirler.

176

Seçmeli derslerin kaç tane ve neler

olaca¤›; yaln›zca liselere mi, yoksa

ilkö¤retime de mi konulaca¤›

tart›fl›l›yor. Bu arada ö¤rencilerin nottart›fl›l›yor. Bu arada ö¤rencilerin not

alaca¤› "seçmeli" yerine

notland›rman›n olmayaca¤› "iste¤e

ba¤l›" din dersinin daha makul

oldu¤unu savunanlar da var.

Gazeteci-4:Din e¤itimi di¤er okullarda da en az›ndan tercihli derslerlegelifltirilebilir. Böyle bir uygulama ‹HL'ye yönelen talebi deazaltabilir.

Gazeteci-18:Ailelerin ve k›smen ö¤rencilerin, ‹HL'yi seçmesinde bir gerekçeolan, "dini bütün, ahlakl› yetiflme" talebine (k›smi de olsa) yan›tverilmelidir. Bunun için, normal ortaö¤renimde din ve ahlakdersleri zorunlu olmaktan ç›kar›lmal›, buna karfl›l›k ders müfredat›de¤ifltirilerek tam bir "kateflizm/ilmihlal" e¤itimi sa¤lanmal›d›r.Yani din dersine kat›lmay› tercih eden ö¤renci, flu anki genel dinkültürünün yerine flartlar›, uygulamalar›, gelenekleri ve ahlak›ylaMüslümanl›¤› ö¤renmelidir.

Siyasetçi-6:Vatandafl "benim çocu¤uma Kuran okumas›n› ö¤retin" diyorsaher yerde ö¤reteceksiniz. Tabii böyle deyince de "bunlar bütünokullar› imam hatiplefltirmek istiyor" gibi bir elefltiri duyuluyor.Bu takdirde din e¤itiminin a¤›rl›kla verildi¤i yeni lise modellerigelifltirirsiniz. Bu Türkiye genelinde 500 tane olmaz da, diyelimki her ilde ve büyük ilçe merkezlerinde din dersi a¤›rl›kl› liseaçars›n›z ve çocu¤una yeterli din e¤itimi ald›rmak isteyen vatandafloraya gönderir.

STK Temsilcisi-1:Önemli olan fludur: din e¤itimi verecek kifliler gerçekten dine¤itimi mi verecek, yoksa toplumla, cumhuriyetle hesaplaflmakiçin mi e¤itim verecekler? Din dersi okullarda seçmeli olarakkonabilir. Asla zorunlu olmamal›. Din olgusu güzelli¤i, ahlak›bar›fl›, insani duygular› öne ç›karan bir olgudur. E¤er bu olgular›öne ç›karan bir din e¤itimi verilecekse seçmeli ders olarakverilebilir.

E¤itim Bilimci-3:Okullarda seçmeli de¤il iste¤e ba¤l› din dersleri verilebilir. Seçmeliolunca ö¤renciden o derste bir baflar› beklenir. Oysa iste¤e ba¤l›olunca not ortalamas›na girmez, baflar› beklenmez. E¤er bir aileçocu¤unun din e¤itimi almas›n› istiyorsa bunu okula beyan eder.Biz buna genel bütçeden para vermeyelim. Mali bir formülbulunarak örne¤in okul aile birli¤ine veli makbuz karfl›l›¤› ücretiniöder. Bunun formüle edilmesi zor da de¤ildir. E¤er okulda yeterliö¤renci yoksa baflka okullardan da ö¤renci bulunur s›n›flartamamlan›r. Böylece din ö¤renimi ihtiyac› karfl›lanabilir. Amaaile çocu¤unun din alimi olmas›n›, din üzerine araflt›rmalar

177

“Okullarda seçmeli de¤il iste¤e ba¤l›

din dersleri verilebilir. Seçmeli olunca

ö¤renciden o derste bir baflar› beklenir.ö¤renciden o derste bir baflar› beklenir.

Oysa iste¤e ba¤l› olunca not

ortalamas›na girmez, baflar›

beklenmez.”E¤itim Bilimci-3

yapmas›n› isterse, çocu¤um bu ifle temelden bafllas›n diye düflünürseçocuklar›n› ‹HL'ye gönderir.

Sosyal Bilimci-2:Din ö¤renimini müfredata dahil etmekle sorunu çözmeninmümkün olmad›¤›n› düflünüyorum. Böyle bir uygulamay› kimileriyeterli bulmayacak kimileri de daha temelde varl›¤›na itirazedecektir. Sorun sadece "din ö¤renimi ihtiyac›" de¤ildir;modernleflmenin özellikle elefltirilen kodlar›na karfl› gelene¤inalternatif tahayyülünü infla etmektir. ‹HL'nin böyle bir iflleviyerine getirme kapasitesinin de hayli zay›f oldu¤unu, oradan dahafragmante olmufl insanlar›n yetifltiklerini düflünüyorum. Böylebir tahayyülün karfl›l›¤› disiplinler aras› bir çal›flman›n daha yetkinbir flekilde gerçeklefltirilece¤i ilahiyat fakülteleridir.

Sosyal Bilimci-9:Seçmeli din dersi olmaz, çünkü bu düz örgün e¤itim sürecindePeygamber efendimizin hayat› ya da meal ya da flu ya da bu gibidin dersleri yerine daha çok ‹ngilizce verilmesi, daha çok dünyavatandafl› olmaya haz›rl›kl› ve donan›m sahibi insanlar›nyetifltirilmesinden yanay›m. Çünkü o beyinlerin de belirli birkapasitesi var.

E¤itim Bilimci-1:Okullar›m›zda, din derslerinin ya da Kuran-› Kerim ve hadis gibikonular›n seçmeli olarak konulmas› düflüncesine kat›lmakmümkün de¤ildir. Bu uygulamaya gidilmesi halinde bu derslerilk f›rsatta, alternatifleri konulmayarak ve zorlama ile zorunluhale getirilir. Bu da liselerin tamam›n›n ‹HL'ye dönüflmesisonucunu do¤urur.

Sosyal Bilimci-10:Seçmeli din dersinin iyi bir fley olaca¤›n› düflünmüyorum. Çünkübu Anadolu'nun birçok köflesinde hemen seçmeli olmaktan ç›k›pzorunlu din dersine dönüflebilir. Kald› ki Bat›da böyle bir fleyyoktur. Katolik liselerinde bile böyle bir fleyin oldu¤unusanm›yorum. Bu çerçevede belki de ilahiyat liselerine bile evetdiyebilirim ama bu alternatife çok s›cak bakm›yorum...

3.12 Din Ö¤reniminin ‹çeri¤i

Devletin verdi¤i ve vermesi söz konusu olan zorunlu/seçmeli veyaiste¤e ba¤l› din derslerinin içeri¤i bir baflka önemli tart›flma konusuolarak karfl›m›za ç›k›yor. Muhafazakâr çevrelerin dile getirdi¤i‹slamiyet temelli, bir nevi ilmihal e¤itimine birçok çevre mesafeli

178

“Seçmeli din dersinin iyi bir fley

olaca¤›n› düflünmüyorum. Çünkü bu

Anadolu'nun birçok köflesinde hemen

seçmeli olmaktan ç›k›p zorunlu din

dersine dönüflebilir.”Sosyal Bilimci-10

ve hatta flüpheyle yaklafl›yor. Alevilik ve di¤er ‹slam mezhepleri,di¤er dinler, mitoloji ve hatta dinsizli¤in müfredatta ne ölçüdeyer almas› gerekti¤i de ayr›ca tart›fl›l›yor.

Gazeteci-21:Sorun, ‹HL'nin bizatihi varl›¤›. ‹HL'ler tamamen kald›r›lmal›.‹mam ve Hatipler, ‹lahiyat Fakültesi mezunlar› aras›ndancemaatler taraf›ndan iflbafl›na getirilmeli. Normal liselerde vemeslek okullar›nda da "Dinler Kültürü" derslerinde tüm dinlerintarihleri, bilgileri ve bu arada dinsizlik de e¤itim program›naal›nmal›.

Gazeteci-17:Ça¤dafl dünyada din özel alana aittir, din bir vicdan meselesidirve bireysel bir seçimdir. Bireyler dini, gelene¤i ailelerinden vesosyal çevrelerinden ö¤renirler. Okullarda çocuklara tek bir dinde¤il tüm dinlere dair genel bilgiler ö¤retilmeli.

Gazeteci-22:fiu andaki din e¤itimi de yanl›fl. ‹nsanlara dua ezberleterek dine¤itimi yap›lmaz. Nas›l dua edece¤ini, namaz k›laca¤›n› insanlarcamide Kuran kurslar›nda vs. ö¤renmeli. Okullarda ise iflin tarihi,sosyolojik boyutu verilmeli. Dinler nas›l ortaya ç›kt›, peygamberliknedir, nas›l geliflti, mezhepler nedir, nas›l ortaya ç›kt›, bunlarö¤retilmeli.

Sosyal Bilimci-1:"Din bilimleri" ad› alt›nda baz› derslerin okutulmas›n›n yararl›olaca¤› söylenebilir. Bilgi ça¤›nda ve bilgi üzerine infla olmufl bir"a¤ toplumu"nda (network society) yafl›yoruz art›k. Her türlübilgiye oldu¤u kadar dini bilgiye de ihtiyac›m›z vard›r. Baflkaönemli bir ihtiyac›m›z ise, bu bilgileri hakk›yla ö¤retecekuzmanlard›r.

Gazeteci-9:Di¤er ortaö¤retim okullar›nda da din dersleri mutlaka olmal›,fakat bunlar bilimsel "din kültürü" dersleri olmal›d›r. Yani, di¤erdinlerin özellikleri de ö¤retilmelidir. Hatta mitoloji bile.

Siyasetçi-5:"Yaln›z flu mezhebin e¤itimi veriliyor, bunun da verilsin"dendi¤inde, e¤itimi dinsellefltirmifl olursunuz. Baz› solcu veayd›nlarca bu iyi bir fleymifl gibi söyleniyor, halbuki bundan dakaç›nmak gerekir. Önemli olan e¤itimin dinsel etkilerden uzak,bilimsel yap›lmas›d›r. Dinler, tarikatlar e¤itimin yakas›ndan

179

“Ça¤dafl dünyada din özel alana aittir,“Ça¤dafl dünyada din özel alana aittir,

din bir vicdan meselesidir ve bireysel

bir seçimdir. Bireyler dini, gelene¤i

ailelerinden ve sosyal çevrelerinden

ö¤renirler. Okullarda çocuklara tek bir

din de¤il tüm dinlere dair genel bilgiler

ö¤retilmeli.”Gazeteci-17

ar›nd›r›lmad›kça ve din dersi iste¤e ba¤l› ve notsuz bir fleklesokulmad›kça, temel ya da ortaö¤retimin bir ö¤esi gibidüflünüldükçe, bir laik e¤itimden ve e¤itim birli¤inden sözedemeyiz.

Siyasetçi-8:Bu ülkede az›msanmayacak kadar Alevi nüfus var, 15 milyon.Bunlar› ne yapaca¤›z? Bunun anayasadaki din özgürlü¤ü ile,Anayasan›n 10. ve 24. maddeleri ile ba¤dafl›r yan› var m›? As›lbunu çözmek laz›m. Geçenlerde Milli E¤itim Bakan› bir aç›klamayapt› ve "okullarda Alevi dersi veriliyor," dedi. fiaçma sapan birifade. Sen neye dayanarak bu dersi veriyorsun, hangi kurumlagörüfltün? Hangi Alevi kurumu ya da bilim adam› ile görüfltün?Kimden ald›n böyle bir destek, ne vereceksin, nas›l bir Alevilikdersi vereceksin? Önce bunun alt yap›s›n›n haz›rlanmas› laz›m,bilim adamlar›n›n toplanmas› laz›m.

STK Temsilcisi-9:Din, "Ben devleti idare edece¤im" düflüncesinden vazgeçmelidir.Bizim Sünni yurttafllar›m›zdan ayr›ld›¤›m›z en temel nokta budur.Alevilerin kamusal alanda hiçbir talebi yoktur. Olmam›flt›r, olmas›da söz konusu de¤ildir. Çünkü biz biliriz ki, devleti siyaset yönetir,din ise bir inanç iflidir. Orada olmas›, birbiri ile ba¤daflmas› ve yanyana durmas› ve dinin devleti ele geçirmek için araç olarakkullan›lmas›n› do¤ru görmeyiz.

E¤itim Bilimci-2:Devlet e¤er e¤itim sistemi içinde imam yetifltirecekse, tüm inançgruplar› için yetifltirmeli. Devlet Sünni imam yetifltiriyor. OysaTürkiye'de farkl› inanç gruplar› var. ‹nsan haklar› aç›s›ndanbak›ld›¤›nda da yanl›fl fleyler yap›l›yor. Devlet din adam›yetifltirecekse, haham da, papaz da yetifltirmesi laz›m o zaman.

Siyasetçi-9:Alevi vatandafllar için ‹HL aç›ld› diyelim, ya da o tür bir okul;Hanefi için, Hambeli, Maliki için de aç›ls›n dersek bunun sonugelmez. Onun için, ayn› okul içinde bu bilgiler verilir. Verilmesidurumunda nas›l, Hanefi'nin, Maliki'nin, Hambeli'nin yorumubu diyorsak, on iki ‹mam çerçevesinde fiia'n›n yorumu da budiyebiliriz. Ayr› bir okul ve statü vermek ne kadar gerçekçibilemiyorum, bunun sonu gelmez. Baflka talepler ç›kar.

Bürokrat-3:Az›nl›klarla ilgili olarak Bakanl›k çerçevesinde bir e¤itim almakisterlerse zaten bir sorun yok. Alevilik ise ‹slam'dan farkl›, ‹slam'›n

180

“Bu ülkede az›msanmayacak kadar

Alevi nüfus var, 15 milyon. Bunlar›

ne yapaca¤›z? Bunun anayasadakine yapaca¤›z? Bunun anayasadaki

din özgürlü¤ü ile, Anayasan›n 10. ve

24. maddeleri ile ba¤dafl›r yan› var

m›? As›l bunu çözmek laz›m.”Siyasetçi-8

d›fl›nda bir fley de¤il. Yani Alevi vatandafllar›m›z›n Allah inanc›yla,Peygamber inanc›yla, Hz. Muhammed konusunda ve kitapkonusunda bir s›k›nt›lar› yok zaten. Tasavvufi bir oluflumdur.Mevlevilik neyse, Nakflilik neyse, Alevilik ve Bektaflilik de odur...

Siyasetçi-3:Türkiye'de ‹HL Sünni cemaate hitap eder. Bu arada Alevi cemaatindin adam› ihtiyac›n› karfl›layacak bir tedbir al›nmam›flt›r. Butedbir al›nmad›¤› için de Alevi vatandafllar›m›z zaman zamanbaz› yanl›fl yerlere çekilmifl olabilirler. Zaman›nda ‹HL'yi kurarkenAlevi topluma da hitap edebilseydik, onlar›n ihtiyaçlar›na cevapverebilseydik belki bugün Sünni ve Alevi kesimler aras›nda bukadar kesin çizgiler oluflmazd›.

Siyasetçi-6:Art›k mezhep kavgalar› ile vakit kaybetmeye ne Türkiye'nin nede dünyan›n vakti yok. Din konusunu mezhepler üstü biryaklafl›mla ele almam›z gerekti¤ini düflünüyorum. Belki Türkiye'deAleviler var falan diyeceksiniz, o vatandafl çocu¤una din e¤itimiald›rmak istemiyorsa, iste¤e ba¤l› olaca¤›ndan zaten ald›rmaz. Yada program ona göre revize edilir. Din e¤itimi program› vemüfredat ona göre elden geçirilir ve sorun giderilir.

Gazeteci-2:Din e¤itimi Fatiha ve üç kulu vallah bir elhamdan ibaret olamaz.‹nsanlar bununla yetinmek mecburiyetinde de¤il. Belli bir ‹slamdüflüncesi perspektifi, kutsal kitab›n dili oldu¤u için biraz Arapça,peygamberin hayat› vs.nin de oldu¤u bir e¤itimin verilmesindeflafl›lacak, yad›rganacak bir fley yok.

E¤itim Bilimci-3:Din dersleri seçmeli yerine iste¤e ba¤l› olmal›. Seçmeli oluncakarfl›s›na da bir ders koyman›z gerekir. Bu dersler de Kuran-›Kerim'in anlam›, peygamberimizin hayat› olmal›. Bu iki dersyeter. Okullardaki din derslerinde e¤itim vermemek, flartland›rmayapmamak gerekir. Orada çocu¤un ailesine, mezhebine, kültürüneyönelik yüklemeler yapmayal›m. Bu derslerde objektif olunmal›,bir kültür verilmeli. Burada müslüman olmayan ailelerinçocuklar›n›n da din ö¤renimi ihtiyac› karfl›lanmal›. E¤er Musevibir aile çocu¤una din e¤itimi vermek istiyorsa devlet bunu dakarfl›lamak zorundad›r.

Gazeteci-20:Bugünkü Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersi ihtiyaca cevapvermemektedir. Farz olan ibadetlerin ö¤retilmesi, Kuran

181

“Burada müslüman olmayan ailelerin“Burada müslüman olmayan ailelerin

çocuklar›n›n da din ö¤renimi ihtiyac›çocuklar›n›n da din ö¤renimi ihtiyac›

karfl›lanmal›. E¤er Musevi bir aile

çocu¤una din e¤itimi vermek istiyorsa

devlet bunu da karfl›lamak

zorundad›r.”E¤itim Bilimci-3

okunmas›n›n ö¤retilmesi, Kuran meali (Türkçe aç›klamas›), Hadisile Peygamberlerin ve Peygamberimizin Hayat› bafll›klar›yla befltemel ders velilerin baflvurusuyla isteyen ö¤rencilere okutulmal›d›r.

Sendika Temsilcisi-3:Tüm lise türündeki okullarda, bilimsel yeterlili¤i Milli E¤itimBakanl›¤› ile Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤›'n›n birlikte belirleyece¤ikapsam ve içerikte ‹slam dinini ö¤retmeye yönelik derslerokutulmal›d›r. ‹slam Dini, Kuran-› Kerim, ‹lmihal, Hadis, ‹slamTarihi, Peygamberler Tarihi gibi dersler olmal› ve "‹slam Dini"dersi zorunlu, di¤erleri iste¤e ba¤l› okutulmal›d›r.

3.13 Özel Okullarda Din E¤itimi Mümkün Olmal› m›?

‹HL'yi, din görevlisi yetifltirmeyi ve vatandafllar›n din e¤itimiihtiyac›n› tart›fl›rken ister istemez laikli¤i ve Türkiye'dekiuygulamas›n›, buna ba¤l› olarak da Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤›'n›masaya yat›rmak durumunda kald›k. Daha önceki bölümlerde debaz› örnekleriyle karfl›lafl›ld›¤› gibi, kimi muhafazakâr kifli ya dakurumlar›n, devletin dini yaflama do¤rudan müdahale etmemesidurumunda olay›n "yeralt›na kayaca¤›" ve birtak›m art niyetli"cemaatlerin" durumundan istifade edece¤i fleklindeki uyar›lar›n›nalt›n› çizmek istiyoruz.Bununla birlikte, devletin dini hayata kar›flmamas› yaklafl›m›n›nyavafl yavafl bu çevrelerde de benimsenmekte oldu¤unu bir kezdaha bu çal›flmam›zda gözledi¤imizi hat›rlat›yor ve din e¤itiminintopluma b›rak›lmas› etraf›ndaki tart›flmalar üzerine baz› görüflleriaktar›yoruz:

Gazeteci-1:‹HL, bir yolu bulunup mutlaka devlet okulu olmaktan kurtar›l›pözel okul statüsüne kavuflturulmal›d›r. Bu okullar› mutlaka,yak›nlarda hakk›nda çok konuflulan Fransa'daki özel okullardüzenine sokmal›y›z. Özel okul s›fat› kazanacak olan bu okullaradevlet bugün yapt›¤› yard›m› (ö¤retmen ve yakacak-ayd›nlatmagiderleri gibi) yine yapacakt›r; ama bu okullar art›k devlet okulusay›lmayacakt›r. Devletin denetimi tabii ki bu okullar üzerindede olmas› gerekti¤i gibi sa¤lanacakt›r. Ama onlar art›k din e¤itimive ö¤retiminin yo¤un olarak verildi¤i özel liselere dönüflecektir.Ve tabii bu liselerden mezun olacak ö¤renciler de üniversites›navlar›na di¤er devlet lisesi ö¤rencileriyle ayn› flartlar alt›ndagireceklerdir.

Sosyal Bilimci-4:Din e¤itiminin Devletin üzerinden al›nmas› gerekti¤ini

182

“‹HL, bir yolu bulunup mutlaka devlet

okulu olmaktan kurtar›l›p özel okul

statüsüne kavuflturulmal›d›r.”Gazeteci-1

düflünüyorum; Devlet bu alandan çekilmeli ve probleminçözümünü kalite itibariyle denetleyen bir fonksiyon üstlenmelidir.E¤er camilerin imam-hatip ihtiyac›n› karfl›lamak söz konusuolunca da devletin camilerde memur istihdam›n›n ne derece do¤ruoldu¤unu tart›flmak laz›m. Do¤ruyu herkes biliyor ama gere¤iniyapmak herkesi korkutuyor

Gazeteci-12:"‹htiyaç kadar imam yetifltirelim" mant›¤› da abestir. Do¤rusu;nerede ve kaç imam›n gerekli oldu¤una cemaat karar verir. Devlet,imam hatipleri kapat›r, din adamlar› özel okulda yetiflir. Teknikokullara, imam hatip ipote¤i nedeniyle uygulanan ceza kalkar.

Sosyal Bilimci-6:‹HL sorunu, Türkiye'nin dini devlet denetimi alt›nda tutan laiklikuygulamas›yla ilgili bir mesele. Din ifllerinin topluma b›rak›lmas›,Diyanetin idare sistemi d›fl›na ç›kar›lmas›, din e¤itiminin de dinicemaatler taraf›ndan verilmesi, böylece Türkiye'de laikli¤inliberalleflmesi ideal olurdu. Bu yap›lmad›¤› sürece ‹HL sorunununalt›ndan kalkmak mümkün de¤il. Bu liselere hem bir meslek lisesiolarak, hem de çocuklar›n›n din e¤itimi görmesini isteyen dindarailelerin taleplerinin karfl›lanmas› için ihtiyaç duyuldu. Dincemaatlere b›rak›lmad›kça, devlet din e¤itimini tekelinde tutmakta›srarl› oldu¤u sürece, ‹HL'lerden vazgeçmek kolay de¤il.

Siyasetçi-7:Devlet din e¤itimini tamamen halka, özel okullara b›rakmal›.E¤er tam anlam›yla laiksek devletin müdahale etmemesi gerekir.fiu anda ben milletvekiliyim, benim eflim baflörtülü ve birçokyasakla karfl› karfl›ya, ama mantalite olarak benden daha ›l›ml›d›rve bana her fley serbest, ona yasak. Bu adalet ilkesi ile uyufluyormu?

Sosyal Bilimci-9:Bir kere laikse flayet devlet, din e¤itimi vermek onun ifli de¤il;birtak›m vak›flar›n, ailelerin ifli, ama kesinlikle devletin de¤il.Din e¤itimi ne örgün e¤itimde, ne de baflka türlü bir e¤itimdedevletin kurumlar›nda yap›lacak bir fley de¤ildir; laiklikle çeliflir.

Gazeteci-7:Dünyan›n her yerinde "din ö¤renimi ihtiyac›"n› karfl›layan okullarvar. Tabii, bunlar›n ço¤unlu¤u bu e¤itimi devlet eliyle de¤il,vak›flar ve dernekler arac›l›¤›yla yap›yor. Devlet, denetim hakk›n›hem uygulanan müfredat› görerek, hem de ortak s›navlar›n testedicili¤i sayesinde kullanabiliyor. Bu tür bir çal›flma önerilebilir.

183

“Diyanetin idare sistemi d›fl›na

ç›kar›lmas›, din e¤itiminin de dini

cemaatler taraf›ndan verilmesi,

böylece Türkiye'de laikli¤in

liberalleflmesi ideal olurdu. Bu

yap›lmad›¤› sürece ‹HL sorununun

alt›ndan kalkmak mümkün de¤il.”Sosyal Bilimci-6

Ancak bu konunun da bir "rejim sorunu" haline getirilece¤i ortada.Asl›nda sorun da burada: Devlet bu "ihtiyaç"› tam karfl›lamakistemedi¤i gibi gönüllü kurulufllar taraf›ndan da yap›lmas›na r›zagöstermiyor.

Sosyal Bilimci-10:Bütün devlet liselerine seçmeli din dersi koymak yerine Özelilahiyat liseleri açs›nlar. Para vererek göndermek isteyenler varsagöndersin. Veya dini cemaatlerin açt›¤› özel liseler bu talebikarfl›las›n. Bu seçenek denenmeye de¤er. Zaten Ruhban okullar›da aç›l›yor. Bu konuda en ma¤dur durumda olanlar Süryaniler.Böyle olunca, Alevi de açar, Sünni de açar kendi okulunu...

STK Temsilcisi-8:‹mam yetifltirmek veya çocu¤un dini e¤itimini vermek laikdevletin ifli de¤il. Bu dindar Müslümanlara verilen bir hizmet dede¤il. Bu araçlarla Devlet müslüman halk› kontrol alt›nda tutuyor.Din egemenlerin kendi iktidarlar›n› sürdürmede ihtiyaçduyduklar› önemli bir araç. O yüzden dini hayat› halka teslimetmeye hiç yanaflm›yor, bu yüzden laikli¤e ayk›r› düflme pahas›nakendisi dini hayat› düzenliyor ve denetim alt›nda tutuyor.

Gazeteci-22:Türkiye'de durum çok özgün. Avrupa'da dini e¤itim kiliselertaraf›ndan veriliyor. Bizde garip bir laiklik sistemi oldu¤u içinher fleyi devlet kumanda ediyor. Din adam›n›n nas›l yetiflece¤ine,camiinin nas›l çal›flaca¤›na da devlet karar veriyor. Normalde dinadam›n› dini kurumlar›n yetifltirmesi gerekir

STK Temsilcisi-3:Anne-babalar›n çocuklar›n›n dini e¤itim almalar›n› istemelerionlar›n en tabii haklar›d›r. Bu isteklerini devletin resmi kurumlar›veya yine genel kontrolleri devlet taraf›ndan yap›lan özel kurumlararac›l›¤› ile sa¤lamalar› imkan dahilinde olmal›d›r.

E¤itim Bilimci-2:‹HL ayr› bir okul olmal›d›r. S›rf ihtiyaca yönelik imam yetifltirmeyeyönelik e¤itim sistemi d›fl›nda bir okul olmalar› mümkün. Baflkaülkelerde cemaatlerle falan sistemin d›fl›nda bu flekildehallediyorlar.

Siyasetçi-4:E¤er laik bir ülkede din e¤itiminin devlet taraf›ndanverilemeyece¤i düflüncesinden hareket edersek ‹HL'den önceDiyanet ‹flleri'nin konuflulmas› laz›m. ‹HL'ler bir sonuçtur.

184

“E¤er laik bir ülkede din e¤itiminin

devlet taraf›ndan verilemeyece¤i

düflüncesinden hareket edersek ‹HL'dendüflüncesinden hareket edersek ‹HL'den

önce Diyanet ‹flleri'nin konuflulmas›

laz›m. ‹HL'ler bir sonuçtur.”Siyasetçi-4

STK Temsilcisi-6:Din e¤itimi ihtiyac› baflka flekilde çözümlenebilir. Ama Türkiyeflartlar›nda bu baflka flekillerin uygulanmas› ‹HL'deuygulanmas›ndan çok daha fazla problemlere neden olur. Sizbunu özel kurumlara vermelisiniz ve bu özel kurumlar da bunlar›istedi¤i gibi anlatabilmeliler. Devlet kendi okullar›na bu hakk›tan›mazken özel kurumlara bu hakk› tan›r m›? Onun için bu türbir e¤itimin devlet kontrolünde al›nmas› bir anlamda dine¤itiminin garantisi gibi olur. Yoksa özel kurumlara verilirse, fluanda din e¤itimini ve ‹HL'yi s›n›rlamak ve engellemek isteyenkesim bu sefer daha farkl› problemler ç›kar›rlar.

Siyasetçi-9:Desek ki "Devlet bu ifle hiç kar›flmas›n", o zaman cemaatler bu ifleel atarlar ve Vatikan türü yap›lanmalar oluflur. Zaten bunuistemedi¤i için devlet, Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤›'n› laikli¤e ayk›r›bir flekilde devlete ba¤lanm›fl. Bu aç›dan bu do¤ru de¤il, do¤rude¤il ama, sistemin kendisi bunu böyle istiyor. Düflünebiliyormusunuz, imamlar›n, müezzinlerin maafllar›n› laik bir ülkededevlet veriyor, bu laiklikle tam örtüflmüyor ama Türkiye flartlar›ndabuna bir anlamda al›flt›k. Laikli¤i sadece devletin dini birtak›margümanlardan, kurumlardan kurtar›lmas›, dinin emir vebuyruklar›n› devletin esas almamas› diyorsan›z, bu do¤rudur amaeksik bir laiklik olur.

STK Temsilcisi-11:Türkiye'de henüz demokrasinin tam olarak yerleflti¤ini söylemekmümkün de¤il. ‹nsan haklar›n›n bütün boyutlar›yla ve bütünsonuçlar›yla, her türlü ayr›nt›lar›yla toplum ve devlet taraf›ndaniçsellefltirildi¤ini söylemek mümkün de¤il. Türkiye ayd›nlanmaça¤›n› yakalayamam›fl, demokrasiyi tam olarak hayata geçirememiflbir ülke ve bu çerçeveden bak›ld›¤›nda belli bir süre daha devletinbu anlamda bir ifllevinin oldu¤u kan›s›nday›m. Ama toplumdemokratiklefltikçe, geriye dönüfl heveslileri ya da bu fobiyitafl›yanlar yat›flt›kça devletin de bu ifllevinden vazgeçmesi laz›m.Ama bir süre daha bunu yapmas› laz›m. Tabii burada koflulunikinci ana maddesi; Türkiye gibi farkl› din ve mezheplerin oldu¤ubir ülkede bunun da belli bir iflleve kavuflturulmas›, belli bir sistemekavuflturulmas› gerekir. Bu nas›l yap›labilir? Özel statülü birtak›mokullar kurularak müfredat program›n›n, üniversiteler gibiakredite edilmifl okullar m› olur, bunlar›n sadece müfredatlar› ilemi ilgilenir, bunlara parasal destek verilir mi, verilmez mi... Bunlartart›flman›n daha sonraki boyutlar›d›r.

185

“Türkiye ayd›nlanma ça¤›n›

yakalayamam›fl, demokrasiyi tam

olarak hayata geçirememifl bir ülke veolarak hayata geçirememifl bir ülke ve

bu çerçeveden bak›ld›¤›nda belli bir

süre daha devletin bu anlamda birsüre daha devletin bu anlamda bir

ifllevinin oldu¤u kan›s›nday›m.”STK Temsilcisi-11

Gazeteci-2:Bizim "bu ifli özeller yaps›n" dememiz eflitlik ilkesine ayk›r›d›r.Sadece paras› olan din e¤itimi als›n diye bir fley diyemeyiz.

3.14 Sekiz Y›ll›k Kesintisiz E¤itim Tart›flmalar›

Saha araflt›rmam›zda, sekiz y›ll›k kesintisiz e¤itim tart›flmas›n›nbüyük ölçüde bitmifl oldu¤unu gözlemlemifltik. Görüfl ve öneriderleme çal›flmam›zda da, art›k bu konunun en önemli gündemmaddesi olmad›¤›n› saptad›k. Kuflkusuz az say›da ki kifli ve kurum‹HL'nin orta k›s›mlar›n›n yeniden aç›lmas›n› istiyor, amamuhafazakâr çevrelerin de büyük ölçüde bu konuyu gerideb›rakt›klar› söylenebilir.

STK Temsilcisi-4:‹lkö¤retimin beflinci y›l›ndan itibaren ö¤rencinin kalan üç y›l›n›istedi¤i yerde tamamlamas›n› istiyoruz. ‹HL'nin orta k›s›mlar›yeniden aç›lmal›. E¤itim yine zorunlu olmal› ,11-12 y›la ç›kar›lmal›ama ö¤renci beflinci y›l›ndan itibaren istedi¤i yere gidebilmeli.

Gazeteci-4:Sekiz y›l uygulamas›ndan dönülmemeli ama kesintisiz de¤il 5+3fleklinde olabilmeli.

STK Temsilcisi-7:Kesintisiz sekiz y›l›k e¤itimden geriye dönülmeyebilir ancakyeniden gözden geçirilip eksikliklerin giderilmesi gerekmektedir.Din e¤itimi için önemli olan ortaokul dönemininde¤erlendirilmesi için ‹HL'nin orta bölümleri yeniden aç›l›p sekizy›ll›k kesintisiz e¤itime dahil edilmelidirler.

Sendika Temsilcisi-3:Sekiz y›ll›k zorunlu e¤itimle, bu e¤itimin kesintisiz olmas› ayn›fley de¤ildir. Biz sendika olarak zorunlu e¤itimin -anas›n›f›n› dakapsayacak flekilde- on iki y›la ç›kar›lmas›n› ve 4+4+4 fleklindekesintili ve yönlendirmeli olmas›n› savunuyoruz. Zaten 6-18 yaflgurubundaki tüm nüfusa, hiç bir yönlendirme olmadan tek tipbilgi ve e¤itim verilemez.

Gazeteci-3:Sekiz y›ll›k e¤itimden do¤rusu ben de flikayetçiyim. ‹HL'yiengellemek için büyük karambol yafland›. Mesela yabanc› okullarabüyük bir darbe vuruldu¤unu biliyorum. Dinin bu kadaryayg›nlaflmas›n›n elbette önüne geçilmeliydi ama bu ifl zorla dayap›lmaz.

186

Kuflkusuz az say›da ki kifli ve kurum

‹HL'nin orta k›s›mlar›n›n yeniden

aç›lmas›n› istiyor, ama muhafazakâr

çevrelerin de büyük ölçüde bu konuyu

geride b›rakt›klar› söylenebilir.

E¤itim Bilimci-3:Sekiz y›ll›k e¤itimden dönülmemeli. ‹HL'nin orta k›s›mlar›n›naç›lmas›na da gerek yoktur. E¤itimin zorunlu Sekiz y›l olmas› iyibir uygulamad›r. Ancak yönlendirmeli olmas› gerekirdi. Sekiz y›ldo¤ru, ancak yönlendirmesiz oluflu yanl›flt›r. Ancak yasa ç›kt›¤›dönemde tart›flma 5+3 veya Sekiz y›l kesintisiz olarak tart›fl›ld›.Bu yanl›fl bir zemindi.

STK Temsilcisi-6:Sekiz Y›ll›k e¤itimden dönülmemeli. ‹HL'nin orta k›s›mlar› dayeniden aç›lmamal›. Aç›lmalar›na gerek yok.

Sendika Temsilcisi-1:Kesintisiz e¤itimden asla geri dönülmemelidir. Ancak sekiz y›ll›ke¤itimin yetmeyece¤ini savunuyoruz.

E¤itim Bilimci-2:Zorunlu e¤itim on bir y›l dahi olsa dini e¤itim yap›lmamal›. fiuanki sistemde ö¤renci yafllar› aras›nda farkl›l›k yok. Sorun sisteminkendini sekiz y›ll›k e¤itime adapte edememesinde. Çocu¤un dahasa¤l›kl› karar vermesi için e¤itimin on bir y›la ç›kar›lmas› gerekli.Geriye dönülmemeli, ancak içeri¤inin niteli¤i artt›r›lmal›.

STK Temsilcisi-1:Zorunlu e¤itimin on bir y›la ç›kar›lmas› gerekmektedir. Çocukon bir y›ll›k temel e¤itimden sonra akl›n› ve mant›¤›n› daha iyikullanabilir. E¤er isterse din adam› da olabilir, ona göre kararverebilir.

3.15 "Arka Bahçe" ‹ddialar› ve AKP ‹ktidar›yla De¤iflen veDe¤iflmeyen

Milli Görüfl hareketi lideri Necmettin Erbakan'a atfedilen "‹HLbizim arka bahçelerimizdir" sözü y›llarca bu okullar›n tepesindeDemokles'in k›l›c› gibi salland›. Çal›flmam›zda bu klifleyi de sorduk.Büyük bir ço¤unlu¤un bu klifleyi en az›ndan teorik aç›dan do¤rularbir flekilde de¤erlendirme yapmas› dikkat çekici."Arka bahçe" tart›flmalar›n›n hemen ard›ndan, ‹HL sorunununtoplumun farkl› kesimlerini tatmin edici, uygulanabilir ve kal›c›bir çözümünün nas›l gelifltirilebilece¤ini irdeleyece¤iz. ‹lk olarakAKP hükümetinin bu konudaki avantaj ve dezavantajlar›n› elealacak, ard›ndan bu konuda bir toplumsal uzlaflma ihtiyac› vebunun geçekleflip gerçekleflemeyece¤ini tart›flaca¤›z.

187

Milli Görüfl hareketi lideri Necmettin

Erbakan'a atfedilen "‹HL bizim arka

bahçelerimizdir" sözü y›llarca bu

okullar›n tepesinde Demokles'in k›l›c›

gibi salland›. Çal›flmam›zda bu klifleyigibi salland›. Çal›flmam›zda bu klifleyi

de sorduk. Büyük bir ço¤unlu¤un bu

klifleyi en az›ndan teorik aç›dan

do¤rular bir flekilde de¤erlendirme

yapmas› dikkat çekici.

Siyasetçi-1:‹HL sorunu e¤itimle ilgili teknik bir konu de¤ildir, bal gibi siyasibir konudur. Dindarlar, çocuklar›n› ‹HL'ye gönderenler de¤ildirbu konuyu siyasi yapanlar, ‹HL konusunu siyasi bir sorun halinegetirenler Müslümanl›¤› kafalar›na takanlard›r. ‹HL herhangibir partinin ya da birtak›m oluflumlar›n de¤il, müslüman olanTürk halk›n›n arka bahçesidir.

Gazeteci-19:‹HL'ye yönelik bu yok etme operasyonunu meflrulaflt›rmak içinbir psikolojik savafl söylemi olan "arka bahçe" tema's› eskidi art›k...Veart›k ‹HL arka bahçe olduklar› gerekçesiyle de¤il, varl›klar›yads›narak hedef al›n›yor.

Sosyal Bilimci-11:‹HL'nin müdürleri ve ö¤retmenleri -tabii marjinaller hariç-okulun politikleflmesine, politik e¤ilimlere savrulmas›na büyükölçüde engel olmufllard›r. Konya ‹HL'den biliyorum: hemak›nc›lar, hem ülkücüler idare taraf›ndan ola¤anüstü bir flekildecezaland›r›lm›fllard›r en h›zl› olduklar› dönemlerde.

Gazeteci-7:Siyasi bir boyutundan söz edilse bile, ‹HL konusunun temelinisosyal bir zeminde aramak gerekir. ‹HL konusunu siyasi platformabu kadar görünür bir flekilde tafl›nmas› Refah Partisi'nin elde etti¤ibaflar›dan sonra ortaya ç›km›flt›r. "Arka bahçe" benzetmesinins›kça ifade edilen bir söyleme dönüflmesi 28 fiubat sürecinde buokullara pahal›ya mal oldu. ‹HL'ler, siyasetle iliflkilendirilmelerinina¤›r faturas›n› ödedi. Son y›llarda "siyasal ‹slam" söylemininhadiselerde çok anlamlar ç›kard›¤›n›, bu de¤iflim içinde daha dabilinçlenen ‹HL çevrelerinin kendilerine "arka bahçe" muamelesiyapacak partilere izin vermeyece¤ini düflünüyorum. Çünkü arkabahçe imaj› en çok ‹HL mezunlar›n› rahats›z etti; hatta en çokonlar› ma¤dur etti.

Gazeteci-4:Organik olarak arka bahçe olduklar› söylenemez ama sosyal tabanolarak muhafazakâr partilere daha yak›n olduklar› söylenebilir.

Sosyal Bilimci-4:‹lk dü¤me yanl›fl iliklenince sonrakiler hakk›nda konuflmak pekde anlaml› olmuyor; evet, ‹HL vaktiyle siyasi partilerin yak›nilgisini çekti; "arka bahçe" gibi görenler oldu; fiiliyatta olupbitenler, bu kabil dedikodular› do¤rular niteliktedir ama konuya‹HL'liler aç›s›ndan bakmal›; onlar bu yanl›fllar dizisinin en masum

188

“‹HL çevrelerinin kendilerine "arka

bahçe" muamelesi yapacak partilere

izin vermeyece¤ini düflünüyorum.

Çünkü arka bahçe imaj› en çok ‹HL

mezunlar›n› rahats›z etti; hatta en çok

onlar› ma¤dur etti.”Gazeteci-7

kurbanlar›d›r ve neticede olanlar en çok onlar› zarara u¤ratm›flbulunuyor.

Siyasetçi-7:Bir dönem ideoloji ön plandayd›. Yanl›fllar, yanl›fl söylemler olmufl,‹HL üzerinden siyaset yap›lm›fl olabilir. Tamam kabul ama o,geçmiflte, o devrede kald›. ‹nsanlar de¤iflti, herkes de¤iflti, dünyade¤iflti.

Gazeteci-6:Birileri arka bahçe olarak kullanmak isteyebilir sonuçta bupotansiyele sahip, fakat bu illa da arka bahçe olduklar› anlam›nagelmez.

Sosyal Bilimci-1:‹HL mensuplar›n› yekpare bir toplumsal entite olarak kabul etmek,sosyolojik aç›dan mümkün olmayan bir iddia mertebesindedir.Buna ba¤l› olarak, her sa¤ partinin bu kitle nezdinde do¤rudankabul görmesi gibi bir hususa da itibar edemeyiz. Dolay›s›yla, ‹HLkitlesi ile bir sa¤ parti aras›nda birebir bir örtüflme son tahlildemu¤lak bir izah olarak kalmaya mahkumdur.

Gazeteci-23:Türkiye'de "Siyasal ‹slam m› ‹HL'yi ço¤altt›, ‹HL mi siyasal ‹slam'›gelifltirdi, yoksa ikisi birbirini mi tetikledi?" sorular› bana dü¤ümünmerkezi gibi görünüyor.

Sosyal Bilimci-3:Baz› partiler ‹HL'yi "arka bahçesi" olarak görmüfllerdir. ‹lk dönemAP, daha sonra RP ve MHP. Bu partilerin deste¤iyle aç›lm›fl birokul, do¤all›¤›yla bu partilere yönelmifllerdir. Ayr›ca bu okullarasürekli irtica yuvas›, gerici diye bakan sol-elitist partilerin de bu"arka bahçe" üretmede bir paylar› bulunmaktad›r. ‹HL'nin içindeyaflad›¤› toplumsal koflullar, tarihsel dönem ve bölgesel özelliklerde önemli. Örne¤in bir Elaz›¤'daki ‹HL, bir Konya'ya göre dahamilliyetçi olabilecektir. Kuflkusuz, ‹HL'yi bütünüyle belli birpartinin arka bahçesi saymak zor. Ancak genel anlamdamuhafazakâr (‹slamc›-milliyetçi-dindar) e¤ilimlerin arka bahçesidenebilir. Dindarlar›n, ANAP'tan ayr›flarak RP de siyasalaflt›klar›bir ortam da ‹HL'liler de ayn› siyasallaflmaya yönelmifl olabilirler.

Gazeteci-17:‹HL'nin ö¤rencilerine belirli bir dünya görüflünü verdi¤inibiliyoruz. Bu anlamda bu liselerin baz› oluflumlara ev sahipli¤iyapt›¤›n› düflünüyorum.

189

“‹HL'yi bütünüyle belli bir partinin

arka bahçesi saymak zor. Ancak genelarka bahçesi saymak zor. Ancak genel

anlamda muhafazakâr (‹slamc›-

milliyetçi-dindar) e¤ilimlerin arka

bahçesi denebilir.”Sosyal Bilimci-3

Gazeteci-5:‹HL sorunu siyasald›r. Milli Görüfl'ün arka bahçesiydi, flimdiAKP'nin arka bahçesi haline getirilmeye çal›fl›l›yor.

Gazeteci-14:‹HL'nin arka bahçe oldu¤u do¤ru, hatta art›k ön bahçe de diyebiliriz.

Gazeteci-5:AKP bu sorunu istedi¤i gibi çözebilir. Mecliste ço¤unluktad›rlar.Anayasay› bile de¤ifltirebilirler.

Gazeteci-14:AKP istedi¤i düzenlemeyi yapabilir, ama yarg›dan döner.

Gazeteci-15:Birileri, baflörtüsünü ve katsay›y›, dindar kesimin yüksek e¤itimdend›fllanmas› amac›yla manivela gibi kullan›yorsa, uyum ad›na,iktidar›n teslimiyetçi davranmas› beklenmemelidir.

Bürokrat-3:‹HL meselesinin çözülmesinde AK Parti Hükümetinin bir avantaj›var. Çünkü AK Parti hükümetinin yapaca¤› do¤ru bir operasyonamuhafazakâr kesimler, farkl› düflünceleri olsa bile fazla sesç›karmayacaklard›r. Baflkas› yapsa ç›kar›rlard›. Mesela baflörtüsümeselesini de CHP çözer, onu AK Parti çözemez. CHP çözersehem sempati toplar hem de yani bir mesele halledilmifl olur. AmaAK Parti çözmek istedi¤i zaman çeflitli direnç gruplar›n› karfl›s›ndabulacakt›r.

Gazeteci-19:AKP'nin istedi¤i düzenlemeyi yapmas›n›n kolay oldu¤unusanm›yorum. Çünkü bu alanda her türlü anti-demokratik giriflimigöze ald›¤› izlenimi veren bir çevre var. Soruyu belki flöyle koymaklaz›m: Türkiye e¤itim alan›nda toplumun bekledi¤i demokratikat›l›mlar› yapabilecek bir demokrasi terbiyesine ulaflabildi mi? Buterbiye, toplumdaki her oda¤›n içine sindirdi¤i bir olgu halinegeldi mi?

Gazeteci-2:AKP bunu havuç gibi gösterdi sonra geri çekildi. Bu öncelikmeselesi. Birinci önceli¤i bu de¤il AKP'nin. Baflka hesaplar giriyorifli içine. "Kurumlar direniyor" diyorlar. O zaman siz de direnin.Bunun siyasi, hukuki yöntemleri var. AKP direnmiyor. Tabiikarfl›laflt›klar› zorluklar›n baz›lar› gerçekten çetin. Ama dahaönemli bir fley var ki demokrat bir kamuoyu da yok ortada.

190

“AKP direnmiyor. Tabii karfl›laflt›klar›

zorluklar›n baz›lar› gerçekten çetin.

Ama daha önemli bir fley var ki

demokrat bir kamuoyu da yok ortada.”Gazeteci-2

STK Temsilcisi-3:‹HL meselesinin ciddi bir sorun oldu¤u gün gibi ortadad›r. Bununsorun olmaktan kurtulmas› için, öncelikle bu konuyu sorun halinegetiren kesimlerin daha sakin bir tarzda düflünmeleri icapetmektedir.

Gazeteci-13:Çok iyi biliyorum ki, bu konuyu serinkanl› olarak konuflmak kolayde¤il. Çünkü araya hemen ideolojik saplant›lar giriyor. Herkesbirbirine gol atma, bile¤ini bükme psikolojisine kap›l›yor. Oysa butoplum flu son 4-5 y›l içinde ne tabular y›kt›, ne zihniyet devrimlerigerçeklefltirdi. Tabii önümüzde flöyle psikolojik bir sorun var.Baflbakan, imam hatip okulu mezunu. Dolay›s›yla kendisinin demezun oldu¤u bir okulu normal liseye çevirebilir mi?

Gazeteci-17:‹HL y›llar boyunca siyasete alet edilmifller ve öyle görünüyor kibugün onlar› siyasetten soyutlayarak tart›flabilece¤imiz bir zeminbulmak çok zor, ayn› türban konusunda oldu¤u gibi.

Siyasetçi-2:‹HL'nin de di¤er meslek liseleri ile birlikte ele al›n›p bilimsel,Türkiye ve dünya ihtiyaçlar›na uygun olarak, popülist yaklafl›mdankesinlikle uzak de¤erlendirilip, müflterek paydada, iktidar› vemuhalefeti ile, entellektüeli ile, normal vatandafl› ile bukonsensüsün sa¤lanaca¤›na inan›yorum. Bunlar›n art›k problemolmaktan ç›kmas› laz›m.

Gazeteci-8:‹HL sorunu geçici düzenlemeler, yasal çerçevelerle afl›lamaz.Özünde siyasi olan bir sorun siyasi temelde çözülebilir. Bunun dayolu, toplumun gerçekle yüzleflmesi, her kesimiyle tart›flmas› vetoplumsal uzlaflmaya varmas›ndan geçmektedir.

Bürokrat-1:‹HL ile ilgili objektif verileri rasyonel ve gerçekçi bir yaklafl›mlaele al›r, ona göre de¤erlendirip önlemlerinizi al›rsan›z, hiç kimserahats›z etmeden, toplumda bir karmafla oluflturmadan, bellitoplumsal kesimleri küstürmeden sorunu hal yoluna koyabilirsiniz.Fakat bunlara kafa yorulmad›¤› için al›nan her karar yenisorunlar›n do¤mas›na neden oluyor. Sorunun çözümü içinuzmanlar siyasilerle de bir araya gelip konuflmal›. Siyasi platformdabir uzlaflma sa¤lamal›y›z. Din e¤itimi siyasi polemiklere konuedildi¤i sürece ülke kaybediyor... Oradan al›p bilimsel zeminenakletmeliyiz.

191

‹HL ile ilgili objektif verileri rasyonel

ve gerçekçi bir yaklafl›mla ele al›r, onave gerçekçi bir yaklafl›mla ele al›r, ona

göre de¤erlendirip önlemlerinizi

al›rsan›z, hiç kimse rahats›z etmeden,

toplumda bir karmafla oluflturmadan,

belli toplumsal kesimleri küstürmedenbelli toplumsal kesimleri küstürmeden

sorunu hal yoluna koyabilirsinizBürokrat-1

Siyasetçi-4:Önyarg›s›z olarak oturulup konuflulsayd›, herkes, samimiyetle busorunun çözümü düflüncesinden hareket etseydi, bugünTürkiye'nin gündeminde ‹HL meselesi olmazd›, yaflanmazd›.

Sosyal Bilimci:Tüm bu gerilim ve çat›flmalardan sonra "çözüm" konusundaherhangi bir çevreyi germeyecek, makul bir uzlaflman›n gerektoplumsal iklim, gerekse formül olarak sa¤lanmas› halinde bunauyum gösterilece¤ini beklemek gerekir.

Siyasetçi-3:Bir e¤itim fluras› toplanabilir. Her düflünceden insana da aç›kolmas› laz›m bu fluran›n. Bu fluran›n sonucunda gerçekçi birçözüme gidilsin. Soruna çözüm aran›rken kimse taraf olmamal›ve sa¤l›kl› bir çözüm bulunmal›d›r.

Gazeteci-23:Bugünkü demokrasi terbiye ve kültürümüzle bu sorunu çözemeyiz.Ayr›ca küresel ortam da Türkiye'nin bu sorunu çözmesine elverifllide¤il. Sadece Türkiye'nin kutuplar› de¤il, dünya art›k din olgusunufeci flekilde sömürürken böyle bir meseleyi serinkanl› biçimdetart›fl›p yoluna koyamazs›n›z. Sadece Türkiye de¤il, bütün dünyadini de, laikli¤i de i¤renç bir biçimde sömürüyor. Gizli servislerinbo¤az›na kadar içine gömüldü¤ü terör ve sözde bu teröre karfl›mücadele ad› alt›nda dünya fiilen din savafl›na do¤ru sürüklenirkenbu meseleyi demokratik bir fanus alt›na al›p müzakere edecek iyiniyete de, kaliteye de sahip bulundu¤umuzu düflünmüyorum.

192

Ek 1STK'lara sorular:

‹mam Hatip Liseleri (‹HL)'ne nas›l bak›yorsunuz?‹HL'nin bugünkü durumlar›n› nas›l de¤erlendiriyorsunuz?E¤er bugünkü durumda sorun ya da sorunlar görüyorsan›z çözüm öneriniznedir?‹HL mezunlar›na üniversite s›nav›nda eflit muamele uygulanmamas› çözülmesigereken bir sorun mudur? E¤er öyleyse bu sorun nas›l çözülür?‹HL'ye yönelik talebi belirleyen "din ö¤renimi ihtiyac›" baflka flekillerdegiderilebilir mi?‹HL mezunlar›n›n girecekleri fakülteler s›n›rland›r›lmal› m›?Sekiz y›ll›k kesintisiz e¤itimimden geri dönülmeli mi?‹HL'nin di¤er liselerden fark› nedir ve ne olmal›d›r?Sürekli tart›flma konusu olan ‹HL'ye yönelik kal›c› bir çözüm için öneriniz varm›?

Önyarg›s›z olarak oturulup

konuflulsayd›, herkes, samimiyetle bu

sorunun çözümü düflüncesinden

hareket etseydi, bugün Türkiye'nin

gündeminde ‹HL meselesi olmazd›,

yaflanmazd›.Siyasetçi-4

193

Ek 2E¤itim Sendikalar›na Sorular:

‹mam Hatip Liseleri (‹HL)'de günümüz itibariyle sorun ya da sorunlar görüyormusunuz?E¤er bir sorun görüyorsan›z bir e¤itim sendikas› olarak çözüm önerileriniznedir?‹HL mezunlar›na üniversite s›nav›nda eflit muamele uygulanmamas› çözülmesigereken bir sorun mudur? E¤er öyleyse bu sorun nas›l çözülür?‹HL'ye yönelik talebi belirleyen "din ö¤renimi ihtiyac›" baflka flekillerdegiderilebilir mi?‹HL mezunlar›n›n girecekleri fakülteler s›n›rland›r›lmal› m›?Sekiz y›ll›k kesintisiz e¤itimden geri dönülmeli mi?‹HL'nin di¤er liselerden fark› nedir ve ne olmal›d›r?Ortaö¤retimin yeniden yap›land›r›lmas› projesinde "din e¤itimi" ve ‹mam HatipLiselerine yönelik nas›l bir düzenleme öneriyorsunuz?

Ek 3E¤itim Bilimcilere Sorular:

Bir e¤itim kurumu olarak ‹mam Hatip Liseleri (‹HL)'ne nas›l bak›yorsunuz?‹HL'nin bugünkü durumunu nas›l de¤erlendiriyorsunuz?E¤er bugünkü durumda sorun ya da sorunlar görüyorsan›z çözüm öneriniznedir?‹HL mezunlar›na üniversite s›nav›nda eflit muamele uygulanmamas› çözülmesigereken bir sorun mudur? E¤er öyleyse bu sorun nas›l çözülür?‹HL'ye yönelik talebi belirleyen "din ö¤renimi ihtiyac›" baflka flekillerdegiderilebilir mi? Din e¤itimi okul müfredatlar›nda yer almal› m›?Bir e¤itim bilimci olarak normal liselerde seçmeli olarak varolan din derslerid›fl›nda seçmeli olarak Kuran› Kerim, hadis gibi derslerin ö¤retilmesine nas›lyaklafl›yorsunuz?‹HL mezunlar›n›n girecekleri fakülteler s›n›rland›r›lmal› m›?Sekiz y›ll›k kesintisiz e¤itimden geri dönülmeli mi?‹mam Hatip Lisesi okul ve ö¤renci say›s› s›n›rland›r›lmal› m›?‹HL'nin di¤er liselerden fark› nedir ve ne olmal›d›r?Milli E¤itim Bakanl›¤›'n›n gündeminde olan "Ortaö¤retimin YenidenYap›land›r›lmas›" projesinde "din e¤itimi" ve ‹mam Hatip Liselerine yöneliknas›l bir düzenleme öneriyorsunuz?

Ek 4Sosyal Bilimcilere Sorular:

‹mam Hatip Liseleri (‹HL)'de bir sorun görüyor musunuz?E¤er bir sorun görüyorsan›z çözüm öneriniz nedir?‹HL mezunlar›na üniversite s›nav›nda eflit muamele uygulanmamas› çözülmesigereken bir sorun mudur? E¤er öyleyse bu sorun nas›l çözülür?‹HL'ye yönelik talebi belirleyen "din ö¤renimi ihtiyac›" baflka flekillerdegiderilebilir mi? Din e¤itimi okul müfredatlar›nda yer almal› m›?‹HL mezunlar›n›n girecekleri fakülteler s›n›rland›r›lmal› m›?Sekiz y›ll›k kesintisiz e¤itimden geri dönülmeli mi?‹HL'nin di¤er liselerden fark› nedir ve ne olmal›d›r?‹HL mensuplar›/mezunlar›/ö¤rencileri toplum içinde farkl› bir sosyal kimli¤imi ifade ediyor? E¤er ediyorsa Bu nas›l bir kimliktir?

I

194

Ek 5Gazetecilere Sorular:

‹mam Hatip Liseleri (‹HL)'ne nas›l bak›yorsunuz?‹HL'nin bugünkü statüsünde sorun ya da sorunlar görüyor musunuz?Görüyorsan›z çözüm önerileriniz nedir?‹HL mezunlar›na üniversite s›nav›nda eflit muamele uygulanmamas› çözülmesigereken bir sorun mudur? E¤er öyleyse bu sorun nas›l çözülür?‹HL'ye yönelik talebi belirleyen "din ö¤renimi ihtiyac›" baflka flekillerdegiderilebilir mi? Din e¤itimi okul müfredatlar›nda yer almal› m›?‹HL mezunlar›n›n girecekleri fakülteler s›n›rland›r›lmal› m›?Sekiz y›ll›k kesintisiz e¤itimden geri dönülmeli mi?‹HL'nin di¤er liselerden fark› nedir ve ne olmal›d›r?‹HL mensuplar›/mezunlar›/ö¤rencileri toplum içinde farkl› bir sosyal kimli¤imi ifade ediyor? E¤er ediyorsa Bu nas›l bir kimliktir?Sizce ‹HL sorunu siyasi mi, yoksa e¤itim bilimi çerçevesinde ele al›nmas› gerekenteknik bir sorun mudur?AKP iktidar› ‹HL'lilerin üniversite katsay›s›n› normal liselerle eflitleyip üniversiteiçin önlerini açmal› m›?AKP ‹HL'ler hakk›ndaki söz konusu düzenlemeyi yapabilir mi?‹HL'yi bir siyasi partinin ya da birtak›m oluflumlar›n "arka bahçesi" olarakgörüyor musunuz?AKP ‹HL'ye yönelik düzenleme yapmaz ve ö¤rencilerin üniversite s›nav›ndaönlerini açmazsa puan kaybeder mi?

BÖLÜM IV

SONUÇ VE ÖNER‹LER

Türkiye, imam ve hatip yetifltiren okullarla ilk olarak 1924 y›l›ndatan›flt›. Tevhid-i Tedrisat Kanunu'na dayan›larak ilk olarak 1924y›l›nda 28 merkezde "‹mam Hatip Mektepleri" aç›ld›. Bu okullarö¤renci yetersizli¤i nedeniyle 1930 y›l›nda kapat›ld›. 1949 y›l›ndaCHP hükümeti, "‹mam Hatip Kurslar›" ad› alt›nda on ay sürelikurslar açt›. Bu kurslar›n ömrü 1951 y›l›nda Demokrat Partihükümeti döneminde aç›lan "‹mam Hatip Okullar›"na kadarsürdü. 10 Ekim 1951 say›l› Müdürler Komisyonu karar› ile 7 ilde‹mam Hatip Okullar› (‹HO) aç›ld›. Bu okullar birinci devresi dört,ikinci devresi üç y›l olan ve bir bütün teflkil eden okullard›. 1963-1964 ö¤renim y›l›nda ‹HO'ya ilk defa paras›z ve yat›l› ö¤rencial›nd›.12 Mart 1971 askeri müdahalesinden sonra yap›lan düzenleme ile‹mam Hatip orta k›s›mlar› kapat›larak süresi dört y›la indirildi.1973 y›l›nda Naim Talu Hükümeti döneminde Milli E¤itim TemelKanunu'nda yap›lan de¤ifliklikle ‹mam Hatip Okullar›'n›n ad›"‹mam Hatip Lisesi" olarak de¤ifltirildi ve mezunlar›n›n farkdersleri vermelerine gerek kalmadan üniversitelerin edebiyatkollar›na gidebilme hakk› tan›nd›. 1976 y›l›nda Dan›fltay karar›ile ilk defa ‹HL'lere k›z ö¤renci al›nmaya baflland›.26 Ocak 1974'te kurulan MSP-CHP Hükümeti ‹HL'nin iki y›l öncekapat›lan orta k›s›mlar›n› tekrar açt›. ‹ki dönem halinde SüleymanDemirel liderli¤inde ülkeyi yöneten Milliyetçi Cephe hükümetleritoplam üç y›l dokuz ayl›k iktidarlar› döneminde 230 yeni ‹HLaçt›. 1980 y›l›na gelindi¤inde Türkiye'deki ‹HL say›s› ortaokuldüzeyinde 374 lise düzeyinde ise 333'e ulaflm›flt›. ‹HL'de ö¤renimgören ö¤renci say›s› ise 1980 y›l› itibariyle 200 bini geçti. 12 EylülYönetimi Milli E¤itim Temel Kanunu'nun 32. Maddesinide¤ifltirerek ‹HL mezunlar›n›n üniversitelerin tüm bölümlerinegirmesine olanak tan›yan düzenlemeye imza att›. Turgut Özalhükümetleri döneminde yeni ‹HL aç›lmas› yerine nitelikart›r›lmas› yoluna gidildi: Anadolu ‹mam Hatip Liseleri aç›ld›,varolan okullar flubeler fleklinde büyüdü. Bu durum "yatay büyüme"olarak adland›r›ld›.1997 y›l›na gelindi¤inde ‹HL'de ö¤renim gören ö¤renci say›s› 500binin üzerine okul say›s› ise 612'ye ulaflt›. 28 fiubat sürecininard›ndan 16 A¤ustos 1997 tarihinde kabul edilen sekiz y›ll›kkesintisiz e¤itim ile ‹HL'nin orta k›s›mlar› kapat›ld›. YÖK GenelKurulu'nun 30 Temmuz 1998 tarihinde getirdi¤i katsay›

195

4

düzenlemesiyle de ‹HL mezunlar›n›n ilahiyat fakülteleri d›fl›ndakifakültelere girmeleri zorlaflt›. Bu iki düzenlemenin etkisi kendinihemen gösterdi ve ‹HL ö¤rencisi say›s› 2002-2003 ö¤renim y›l›nda64 bin 534'e kadar düfltü. Bir sonraki y›l yeni kay›tlardaki art›fllabu say› 84 bin 898'e ç›kt›. Kimi yorumculara göre bu art›fl›n nedeniAKP Hükümeti'nin ifl bafl›na gelmesi ve katsay› problemininortadan kald›r›laca¤› yönündeki beklentilerdi.

4.1 Neden Böyle Bir Çal›flma?

Bugün itibariyle ‹HL, hâlâ çözülmesi gereken bir sorun olarakortada duruyor. Muhafazakâr kesimlerin çocuklar›n›n dinleriniö¤renmesi için tek adres olarak gösterdikleri ‹HL'ye iliflkintoplumun tüm kesimlerinin mutab›k kalaca¤› uygulanabilir birçözüm ihtiyac› her geçen gün daha fazla ortaya ç›k›yor. Bu ihtiyacabir ölçüde cevap verebilmek için flu ad›mlar›n zorunlu oldu¤unutespitle ifle bafllam›flt›k:Önce ‹HL olgusunu çözülmesi gereken bir sorun olarak kabuletmek;Bu sorunun tarihsel bir perspektifte bütün yönlerini objektif venesnel bir flekilde ortaya ç›karmak;Bizzat yaflayanlar›n (ö¤renciler, ö¤retmenler, idareciler, veliler,mezunlar...) sorunu nas›l alg›lad›klar›n› ve ne gibi çözüm önerileridüflündüklerini bizzat kendilerinden ö¤renmek;Devletin ilgili birimlerinin sorunla ilgili çal›flmalar›n›, projelerini,niyet ve kayg›lar›n› belirlemek;Toplumun her kesimi taraf›ndan kabul edilebilir çözüm önerilerigelifltirebilmek için siyasetçilerin, e¤itim sendikalar›n›n, farkl›alan ve görüfllerden vatandafllar›n oluflturdu¤u sivil toplumörgütlerinin ve kanaat önderlerinin görüfl ve önerilerini derlemek;Uygulanabilir çözüm önerileri için e¤itim bilimcilere ve farkl›disiplinlerden sosyal bilimcilerin bilgi, deneyim ve görüfllerinebaflvurmak.

4.2 Günümüzde ‹HL Sorunu

Bu çal›flma için alt› ‹mam Hatip Lisesine gittik, incelemeler yapt›k,gözlemlerde bulunduk. Anadolu ‹HL'ler say›lmazsa ‹HL'nintümünün ö¤renci kapasitelerinin çok alt›nda faaliyetlerinisürdürdü¤ünü gördük. Di¤er okullarda s›n›flarda 60'a yak›nö¤renci e¤itim görürken ‹HL'nin s›n›f mevcutlar› düflük, dersliklerbofl... Bir zamanlar›n talebini karfl›layabilmek için yap›lm›fl ekbinalar kullan›lmad›klar› için bak›ms›z kalm›fl, viranegörünümünde...Fiziki görünümünü k›saca özetledi¤imiz ‹HL'nin iç dünyas›na

196

Muhafazakâr kesimlerin çocuklar›n›n

dinlerini ö¤renmesi için tek adres

olarak gösterdikleri ‹HL'ye iliflkin

toplumun tüm kesimlerinin mutab›k

kalaca¤› uygulanabilir bir çözüm

ihtiyac› her geçen gün daha fazla

ortaya ç›k›yor.

iliflkin elde etti¤imiz bulgular›n bir k›sm› fiziki görünümüyleparalellikler arz ediyordu. ‹stanbul'dan iki, Adana, Samsun,Diyarbak›r ve Erzurum illerinde birer ‹HL'ye gittik. Buralarda29'u erkek, 30'u k›z toplam 59 ö¤renci, 13 ‹HL ö¤retmeni, 8 ‹HLidarecisi, 38 mezun ve 24 veli ile birebir "derin mülakat" ve röportajyapt›k. Elde etti¤imiz verilerle ‹HL'nin bir foto¤raf›n› çekmeyeçal›flt›k. Görüflmeler sonucu elde etti¤imiz bulgular› flöyles›ralayabiliriz:

Katsay›: ‹HL bileflenleri olarak tan›mlanacak ö¤renci, ö¤retmen,idareci, veli ve mezunlar›n a¤z›nda tek bir kelime vard›: Katsay›.Tümüne göre üniversite s›nav›nda uygulanan katsay› ayr›mc›l›¤›adaletsizlikti ve bunun bir an önce giderilmesi gerekiyordu.Nicelik Sorunu: Üniversite flans› olmad›¤› için ‹HL'ye çok azbaflvuru oluyor. ‹dareciler okul kapanmas›n diye propagandaafiflleri, broflürler haz›rlayarak ö¤renci bulmaya çal›fl›yor.Gitti¤imiz 6 ‹HL'de de kapasitesinin alt›nda ö¤renci vard›.Nitelik Sorunu: ‹lkö¤renimin ard›ndan okuma niyeti olmayanö¤renciler paras›z, yat›l›l›k ve burs olanaklar›yla ikna edilerekokullara getiriliyor. Bu durum ‹HL ö¤renci profilinde nitelikolarak ciddi bir düflüfle yol açm›fl durumda. Aileler baflar›l›çocuklar›n› düz liseye, baflar›s›z çocuklar›n› ‹HL'ye gönderiyor.Ö¤rencilerde "nas›l olsa üniversiteye giremeyece¤iz" diye derslereciddi bir ilgisizlik ve genel anlamda motivasyonsuzluk söz konusu.K›zlar ve Baflörtüsü: Görüflme gerçeklefltirdi¤imiz erkekö¤rencilerin ço¤unlu¤u köy kökenliydi. Bu durumun tüm ‹HLiçin geçerli oldu¤unu idarecilerden ö¤rendik. Ancak erkekö¤renciler için çaba sarf eden idareciler için k›z ö¤renci problemisöz konusu de¤il. Muhafazakâr aileler hala k›z çocuklar›n› buokullara göndermeye devam ediyorlar. Özellikle Anadolu'da birçok yerde baflörtüsü yasa¤›na göz yumulmas› k›z ö¤rencilerin buokullar› tercih etmesinde önemli rol oynuyor. Büyükflehirlerdeise baflörtüsü yasa¤› daha s›k› uygulan›yor bu nedenle dile getirilensorunlar aras›nda baflörtüsü önemli bir yer tutuyor. Ö¤retmen veidarecilere göre k›z ö¤renciler daha baflar›l›, bunu k›zlar›n kentkökenli olmalar›na ba¤l›yorlar. K›z ö¤rencilere "‹HL'yegitmeseydiniz baflka okula gider miydiniz?" diye sordu¤umuzdayar›ya yak›n›ndan "Hay›r gitmezdim" karfl›l›¤›n› ald›k. Hay›ryan›t› büyük kentlerde daha fazla oldu.Statü Karmaflas›: Araflt›rma s›ras›nda idareciler okulun statüsündenyana dertliydi. Onlara göre bu okullar meslek lisesi statüsündeama bu okullara imam ya da hatip olmak için gelen ö¤rencineredeyse yoktu.‹HL'ye Gitme Gerekçeleri: Ö¤rencilere neden ‹HL'yi seçtiklerinisordu¤umuzda ço¤unlu¤u "Kendi iste¤imle" fleklinde yan›t verdi.

197

Üniversite flans› olmad›¤› için ‹HL'ye

çok az baflvuru oluyor. ‹dareciler okul

kapanmas›n diye propaganda afiflleri,

broflürler haz›rlayarak ö¤renci

bulmaya çal›fl›yor. Gitti¤imiz 6 ‹HL'de

de kapasitesinin alt›nda ö¤renci vard›.

Ö¤renci velileriyse çocuklar›n›n pozitif bilimlerin yan›nda dinibilgileri almas› için bu okullara gönderdiklerini ifade ettiler. ‹HLortam›n›n daha iyi oldu¤u, çocuklar›n›n daha ahlakl› olaca¤›düflüncesi velilerin gerekçeleri aras›nda önemli yer tutuyordu.Din Hizmetlisi Yetifltirme: ‹HL müfredat›n›n tek bafl›na dingörevlisi yetifltirmeye yetmeyece¤i konusunda tam bir mutabakatgözlemledik. Mezunlara yönelik "Ald›¤›n›z e¤itimin din adam›olmaya yeterli oldu¤unu düflünüyor musunuz" sorusunaço¤unlukla "Hay›r" yan›t› ald›k. Zaten ö¤renciler aras›nda da dingörevlisi olaca¤›n› söyleyen pek yoktu.‹HL Alg›lar›: Ö¤renciler aras›nda ‹HL'de ö¤renim gördü¤ünepiflman olan›na rastlamad›k. K›zlarda baflörtüsü takabilmek,normal e¤itimle birlikte din e¤itimi alabilmek, iyi arkadafll›kiliflkileri, ö¤retmen ve idarecilerle iyi iliflkiler, kötü al›flkanl›klardanuzak olmak gibi memnuniyet gerekçeleri s›ralad›lar.‹mam Hatiplilik Olgusu: Araflt›rmaya kat›lan büyük ço¤unlukbir ‹mam Hatiplilik olgusunun varoldu¤unu belirtti. Olguyu tarifederken bir dizi milliyetçi ve muhafazakâr de¤er s›raland› ve ‹HLmezunlar› aras›ndan "terörist, h›rs›z, hortumcu" ç›kmad›¤› ›srarlatekrarland›. ‹HL'ye önyarg›yla bak›ld›¤› flikayetiyle çok azkarfl›laflt›k.Dayan›flma A¤lar›: Bilinenin aksine ‹HL mezunlar› aras›nda çokgüçlü dayan›flma a¤lar› mevcut olmad›¤›n› saptad›k. Genellikledönem arkadafllar› birbirleriyle görüflmeye çal›fl›yor. "Devaml›görüflüyoruz" yan›t› daha çok imaml›k yapan mezunlar aras›ndaöne ç›k›yor. Mezunlar›n büyük k›sm› ‹HL'deki geliflmeleriyak›ndan izliyor. Ancak büyük flehirlerdeki profesyoneller aras›nda‹HL ba¤lar› yok denecek kadar az ve geliflmelere daha az duyarl›lar.‹HL'lilerin Toplum Alg›s›: ‹HL ö¤rencileri, ö¤retmenleri,yöneticileri, mezunlar› ve ö¤renci velilerinin toplumun geri kalank›sm›na son derece flüpheci bir flekilde yaklaflt›klar›na tan›k olduk.Di¤er liselerde fuhufl, içki, sigara ve uyuflturucunun al›p bafl›n›gitti¤ini belirtip ‹HL'yi bir nevi "ar›t›lm›fl bölge" olaraktan›mlad›lar. Di¤er okullara yönelik olumsuz bak›fl aç›s›n›nözellikle k›z ö¤renci velilerinde bask›n oldu¤unu gözlemledik.Toplum ve Devletin ‹HL'ye ‹lgisi: ‹HL camias›nda genel olaraktoplumun ‹HL'ye eskisi gibi sahip ç›kmad›¤› görüflü hakim.Ö¤renciler büyük ölçüde yaln›z b›rak›ld›klar›n› düflünüyorlard›.Devletten flikayet vard›, ancak bu flikayet öfkeli bir flekilde d›flavurulmuyordu.AKP ‹ktidar›yla De¤iflen Durum ve Yeni Umutlar: AKP'niniktidara gelmesiyle birlikte ‹HL'nin durumunun de¤iflece¤ibeklentisi hakim oldu¤unu gözledik. AKP'nin katsay›uygulamas›n› de¤ifltirece¤ine iliflkin görüflleri üç ayr› gruptatoplamak mümkündü. Bunlar›n ilki, "kesinlikle çözecek" derken

198

Ö¤renci velileriyse çocuklar›n›n pozitif

bilimlerin yan›nda dini bilgileri

almas› için bu okullara gönderdiklerinialmas› için bu okullara gönderdiklerini

ifade ettiler. ‹HL ortam›n›n daha iyi

oldu¤u, çocuklar›n›n daha ahlakl›

olaca¤› düflüncesi velilerin gerekçeleri

aras›nda önemli yer tutuyordu.

ikinci grup temkinli bir iyimserli¤e sahipti ve çözümün zamanalaca¤› inanc›ndayd›. Son grupsa kötümser olmamakla birlikteçözümün hükümetin de¤il devletin ifli oldu¤una inan›yordu.Kiflisel Umutlar: Hemen hemen tüm ö¤renciler üniversiteyedevam etmekten yanayd›. Katsay› problemi çözülmezse birço¤ununhedefi e¤itim fakültelerine ya da ilahiyat fakültelerine gitmekti.Üniversite tutkusu k›z ö¤rencilerde daha yo¤undu. Ö¤renciler,katsay› farkl›l›¤›na ra¤men ‹HL'ye geldiklerini, çünkü bunun birflekilde giderilece¤ine inand›klar›n› söylediler.‹HL'nin Gelece¤ine Yönelik Görüfl ve Temenniler: Katsay›farkl›l›¤› sürdü¤ü sürece ‹HL'nin cazibe merkezi olmayaca¤›görüflünün hakim oldu¤unu gördük. Ancak katsay› farkl›l›¤›giderilse dahi ‹HL'nin eski parlak günlerine dönece¤ine inananö¤retmen ve idareci say›s› azd›. ‹HL'nin olmad›¤› bir Türkiye'yidüflünmek bile okul idarecilerin ürkütüyordu. Onlara göre, "‹HLolmazsa din e¤itimi kontrolden ç›kar"d›. Katsay› kald›r›lmas›durumundaysa ‹HL'ye 1997 öncesi oldu¤u gibi yo¤un bir baflvuruolaca¤› konusunda herkes hemfikirdi. Bunun yarataca¤› sorunlarakarfl›l›k baz› idareci ve ö¤retmenler kontenjan s›n›rlamas›getirilebilece¤ini belirttiler.Seçmeli Din Dersleri: Liselerde seçmeli Kuran, hadis, gibi derslerinkonulmas› durumunda ‹HL'ye ilginin azal›p azalmayaca¤›n›sordu¤umuz ö¤rencilerin tümü "azal›r" dedi, ancak bu durumda‹HL d›fl›ndaki liselere gidece¤ini söyleyenlerin oran› düflük oldu.Ö¤retmen, mezun ve veliler de genellikle bunun "iyi bir fikir"oldu¤unda birlefltiler. ‹çlerinde "devlet"in buna izin vermeyece¤inisöyleyen ç›kmad›. ‹HL idarecilerindeyse, di¤er liselerde dinö¤retimine iliflkin dersler oldu¤u takdirde ‹HL'ye ilginin azalaca¤›,‹HL'ye gerçekten din görevlisi olmak isteyenlerin gelece¤ikonusunda bir görüfl birli¤i oldu¤unu gözledik.

4.3 AKP Hükümetinin ‹HL Sorununa Bak›fl›

‹HL'nin bugünkü durumunu bir "çözülme" olarak adland›rabiliriz.1990 bafllar›ndan itibaren zirveye ç›kan ‹HL, 1997'dekimüdahalelerden sonra h›zla irtifa kaybetti. Ne var ki aradaki tekfark daha az ö¤renciyle ö¤renimin devam etmesi de¤il. Normalolarak, say›n›n azalmas›yla artmas› beklenen nitelik de iyicedüflmüfl durumda.Yerel seçimlerin arifesinde alt› ‹HL'ye gittik. Kendisi de ‹HLmezunu olan Baflbakan Recep Tayyip Erdo¤an'›n mitingalanlar›nda meslek liseleriyle ilgili verdi¤i her söz ve vaadin ‹HLö¤rencilerinin yüreklerini nas›l k›p›r k›p›r ettirdi¤ine tan›k olduk.Çal›flmam›z s›ras›nda hükümetin katsay›y› 2004 ÖSS s›nav›nakadar kald›rma konusunda kararl› oldu¤unu aç›k bir flekilde

199

‹HL'nin bugünkü durumunu bir

"çözülme" olarak adland›rabiliriz.

1990 bafllar›ndan itibaren zirveye

ç›kan ‹HL, 1997'deki müdahalelerden

sonra h›zla irtifa kaybetti.

saptam›flt›k. Nitekim AKP bu konuda çok ciddi bir ad›m att›. 4May›s 2004 günü Bakanlar Kurulu taraf›ndan TBMM'ye sunulanYüksekö¤retim Kanunu ve Yüksek Ö¤retim Personel KanunundaDe¤ifliklik Yap›lmas› Hakk›nda Kanun Tasar›s›n›n 5. Maddesi'yle2547 say›l› Kanunun 45. maddesinin (a) f›kras›n›n afla¤›daki flekildede¤ifltirilmesi öngörüldü:"a. Yüksekö¤retim kurumlar›na, Ö¤renci Seçme ve YerlefltirmeMerkezi'nin yapaca¤› s›navla girilir. Bu s›nava temel teflkil etmeküzere, Milli E¤itim Bakanl›¤› genel ortaö¤retim ve mesleki-teknikortaö¤retim kurumlar›n›n program/alan/kol/bölümlerini; sözel,eflit a¤›rl›k ve say›sal olmak üzere üç grupta toplar. Yüksekö¤retimKurulu Baflkanl›¤› da yüksekö¤retim programlar›n›; sözel, eflita¤›rl›k ve say›sal olmak üzere üç puan türünde grupland›r›r vehangi ortaö¤retim program/alan/kol/bölümünün hangiyüksekö¤retim program›na karfl›l›k geldi¤ini bu suretleiliflkilendirir. Herhangi bir genel veya mesleki-teknik ortaö¤retimkurumu mezunu, Ö¤renci Seçme S›nav›nda ortaö¤retimdekikendi program/alan/kol/bölümünü tercih ederse, hesaplanacakolan ortaö¤retim baflar› puan› (0.80) katsay›s›yla çarp›l›r.Ortaö¤retimdeki program/alan/kol/bölümü sözel olan ö¤rencilereflit a¤›rl›¤a dayal› bir yüksekö¤retim program›n› tercih ederseortaö¤retim baflar› puan› (0.60) katsay› ile, say›sala dayal› biryüksekö¤retim program›n› tercih ederse (0.45) katsay› ile çarp›l›r.Ortaö¤retimdeki program/alan/kol/bölümü eflit a¤›rl›k olanö¤renciler sözel ya da say›sala dayal› bir yüksekö¤retim program›n›tercih ederse ortaö¤retim baflar› puan› (0.60) katsay› ile çarp›l›r.Ortaö¤retimdeki program/alan/kol/bölümü say›sal olanö¤renciler eflit a¤›rl›¤a dayal› bir yüksekö¤retim program›n› tercihederse ortaö¤retim baflar› puan› (0.60) katsay› ile, sözele dayal› biryüksekö¤retim program›n› tercih ederse (0.45) katsay› ile çarp›l›r.Adaylar›n ortaö¤retimdeki baflar›lar›; Ö¤renci Seçme veYerlefltirme Merkezi taraf›ndan gelifltirilecek bir yöntemleortaö¤retim baflar› puan› olarak hesaplan›r ve bu puanyüksekö¤retim kurumlar›na giriflteki Ö¤renci Seçme S›nav›puan›na eklenir. Dil s›nav› ve puan türü ile bu adaylar›nyetifltirilmesine iliflkin esaslar ise Yüksekö¤retim Kurulu taraf›ndanbelirlenir. S›nav sorular›, yüksekö¤retime giriflteki puan türleridikkate al›nmak suretiyle, genel ortaö¤retimin tüm müfredat›gözetilerek haz›rlan›r. Yüksekö¤retim kurumlar›na girifl ile ilgilidi¤er usul ve esaslar, Milli E¤itim Bakanl›¤› ile Yüksekö¤retimKurulunca birlikte ç›kar›lacak yönetmelikle düzenlenir."Asl›nda hükümet katsay›y› oldu¤u gibi kald›rmak istiyordu, ancak‹HL'nin yeniden bir "cazibe merkezi" haline getirebilecek böylebir uygulaman›n do¤uraca¤› tepkileri düflünerek son anda böylesibir "ara formül"e baflvurdu ve de¤iflikli¤i h›zl› bir flekilde

200

yasalaflt›rd›. Ne var ki ‹HL'ye flüphe ile bakan kesimler, bude¤iflikli¤i bir "ara formül" ve dolay›s›yla bir "uzlaflma aray›fl›"olarak görmediler ve tepkilerini çok sert bir flekilde dile getirdiler.YÖK ve üniversite rektörlerinin bafl›n› çekti¤i itiraz cephesine ençarp›c› destek, Genelkurmay Baflkanl›¤›'n›n yaz›l› aç›klamas›ylageldi. AKP hükümetine önyarg›l› bakmayan büyük medya ve baz›önde gelen gazeteciler de bu düzenlemeye, laikli¤e ayk›r› oldu¤uve Aral›k 2004 tarihinde AB ile yap›lacak müzakereleri olumsuzetkileyece¤i gerekçesiyle tav›r ald›. Nihayet Cumhurbaflkan› AhmetNecdet Sezer'in veto etti¤i yasa de¤iflikli¤i, "AB'yi öncelikli gündemmaddesi olarak gören" hükümet taraf›ndan donduruldu.

4.4 Katsay› Ne Kadar Önemli?

Her ne kadar ‹HL ö¤rencilerinin, onlar›n velilerinin nerdeysetamam›, bu okula sempatik bakan kifli ve çevrelerin büyük bölümü,en önemli ve belki de tek sorun olarak katsay›y› görse ve göstersede Türkiye'nin ‹HL sorunu, bir yasan›n tek bir bendininde¤iflmesiyle çözülece¤e hiç benzemiyor.Yapt›¤›m›z inceleme ve görüflmelerde bürokrasinin ilgili birçokbiriminin ve buralardaki baz› yetkililerin de sorunu sadecekatsay›ya indirgemediklerine tan›k olduk. 28 fiubat sürecinde ‹HLaleyhine yap›lan düzenlemeler yöntem olarak yanl›fl bulunupk›nansa da, bu okullardaki afl›r› y›¤›lman›n önüne geçilmiflolmas›n›n bürokraside belirgin bir rahatlama yaratt›¤›n›gözlemledik. Söz konusu kifliler, katsay›n›n yeniden kald›r›lmas›ylado¤abilecek olan talep patlamas›ndan aç›k bir biçimdeendifleleniyorlar; bu nedenle, katsay›n›n kald›r›lmas› yerine k›smiiyilefltirmeyi tercih ettiklerini dile getiriyorlard›.Bir di¤er rahats›zl›k konusu, Türk e¤itim sisteminin tümsorunlar›n›n büyük ölçüde ‹HL'ye ve bir ölçüde de baflörtüsüneendekslenmifl olmas›yd›. Enerjilerin büyük ölçüde ‹HLtart›flmalar›nda sarf edilmesinin; bu tart›flmalar›n ister istemezyol açt›¤› afl›r› politizasyonun ‹HL ö¤retmenlerinden en üst düzeybürokrata kadar tüm e¤itim camias›n› rahats›z etti¤ini gördük.Geliflmeleri kayg›yla izleyen bir di¤er kesim de Diyanet ‹flleriBaflkanl›¤› camias›yd›. ‹HL üzerinden süre giden tart›flmalar›n,din görevlilerinin zaten pek parlak olmayan imaj›n› daha dakötülefltirdi¤i ortada. Üstelik bütün bu politik çekiflmeler aras›ndaDiyanetin, ça¤›n gereklerine göre donanm›fl kaliteli kadroihtiyac›n› giderebilmesi de iyice zorlafl›yor.

4.5 Üç Farkl› Yaklafl›m

Araflt›rmam›z›n bir sonraki aya¤›nda toplumun farkl›

201

Enerjilerin büyük ölçüde ‹HL

tart›flmalar›nda sarf edilmesinin; bu

tart›flmalar›n ister istemez yol açt›¤›

afl›r› politizasyonun ‹HL

ö¤retmenlerinden en üst düzey

bürokrata kadar tüm e¤itim camias›n›

rahats›z etti¤ini gördük.

kesimlerinin ‹HL sorununa nas›l bakt›klar›n› ve bunun çözümüiçin neler önerdiklerini derlemeye çal›flt›k. Bu amaçla 12 siviltoplum kuruluflu, 3 e¤itim sendikas›, 3 e¤itim bilimci, farkl›üniversitelerden ço¤unlu¤u sosyal bilimler dal›nda görev yapan11 ö¤retim üyesi,18 gazeteci, 3 ‹HL mezunu AKP milletvekili, biriyine ‹HL mezunu 3 CHP milletvekili, alt› konuyla do¤rudan ilgisiolan bürokratla görüfltük.Derledi¤imiz görüfllerin ‹HL konusunda gerçekten taban tabanaz›t yaklafl›mlar› yans›tmas› ve ‹HL sorununun çözümü için çoksay›da formülün ileri sürülmesi hiç kuflkusuz iflimizi zorlaflt›rd›,ama birbirine taban tabana z›t görüfllerin aras›nda "orta yolcu"yaklafl›mlar›n da olmas› ve bu tutumun hem laikli¤e duyarl›, hemde muhafazakâr kesimlerde ra¤bet görüyor olmas› da bizleri,toplumsal mutabakat konusunda umutland›rd›.Bu bölümde, ‹HL sorununun temel tart›flma konular›n› ayr› ayr›ele al›p, bu konulardaki farkl› yaklafl›mlardan çok say›da örnekverecek ve ortak noktalar bulabilmenin mümkün olup olmad›¤›n›irdeleyece¤iz.Dört ayl›k çal›flmam›zda ‹HL sorununun çözümü için birbirindenfarkl› önerinin bulundu¤unu saptad›k ve bunlar›n hemen hemenhepsine önceki bölümlerimizde yer verdik. Bunlar› toparlayacakolursak üç ana e¤ilimin oldu¤u görülüyor:

1. "‹HL'de Din E¤itimi Verilir" Yaklafl›m›

‹HL'de esas olarak din e¤itimi verildi¤ini söyleyen ve bu okullarlabir nevi aidiyet iliflkisi içinde bulunan kesimlerin, 1997 öncesinin"alt›n y›llar›"na dönmek istedikleri fleklinde bir izlenim yayg›n.Gerçekten de, kamuoyunda "‹HL davas›"n›n savunucusu olaraköne ç›kan kifli ve kurulufllar tek sorun olarak katsay›y› gösteriyor,‹HL'nin orta k›s›mlar›n›n yeniden aç›lmas›n› istiyor, bütün ‹HL'yi"Anadolu ‹HL"ne dönüfltüreceklerini söylüyorlar.Ancak titiz bir inceleme bize, ‹HL'nin statüsünün 1997 öncesinedöndürülmesini savunan birçok kiflinin daha ölçülü bir davran›flsergiledi¤ini gösteriyor. Ço¤u ‹HL mezunu olan bu kifli vekurumlar orta k›s›mlar›n›n tekrar aç›lmas›na gerek olmad›¤›n›;katsay›n›n kald›r›lmas› gerekti¤ini, ama buna ra¤men ‹HL'ye çokbüyük bir y›¤›lma beklemediklerini; gerekirse kontenjan koyarakve s›nav açarak ö¤renci say›s›n›n belli bir düzeyde tutulabilece¤inisavunuyorlar.‹HL olgusuna bir dava gibi bakan çok say›da kiflinin de, bu okullara1990'l› y›llardaki afl›r› y›¤›lmadan rahats›z olduklar›n› görmekilgi çekici. Bu kifliler geçmiflteki nicelik art›fl›n›n niteli¤idüflürdü¤ünü, bunun da "‹HL kimli¤i"ni olumsuz etkiledi¤inidüflünüyorlar. Katsay›n›n kald›r›lmas›yla günümüzün nitelik

202

‹HL olgusuna bir dava gibi bakan çok

say›da kiflinin de, bu okullara 1990'l›

y›llardaki afl›r› y›¤›lmadan rahats›z

olduklar›n› görmek ilgi çekici. Bu

kifliler geçmiflteki nicelik art›fl›n›n

niteli¤i düflürdü¤ünü, bunun da "‹HL

kimli¤i"ni olumsuz etkiledi¤ini

düflünüyorlar.

sorununun afl›labilece¤ine inanmakla birlikte gelecek için çok daiyimser de¤iller. Örne¤in bir STK temsilcisi flöyle konufluyor: "5-6 y›l sonra ‹HL'lerin daha az ra¤bet gören okullar olaca¤›n›düflünüyorum. Katsay› problemi afl›lsa dahi bu böyle olacakt›r.Hatta afl›l›rsa daha kolay olaca¤› kanaatindeyim. fiimdi bir inatvar, 'ben inanc›m için fedakarl›k yapay›m' diyor. Bir sonrakinesilde ‹HL'ye fazla ra¤bet olmayacak, çünkü insanlar dini bilgileridaha kolay ö¤renebilecekleri imkanlara kavuflacaklar."

2. "‹HL'de Din Görevlisi Yetifltirilir" Yaklafl›m›

TÜS‹AD Baflkan› Ömer Sabanc›'n›n dile getirdi¤i "ihtiyaç fazlas›‹HL'nin kapat›l›p düz liseye dönüfltürülmesi" önerisi, bu okullar›n1997 sonras› durumundan memnun olan kesimler taraf›ndandesteklendi. Bu önerinin hayata geçirilmesi için ‹HL'deki varolanö¤renci say›s›n›n daha da azalt›lmas› gerekiyor, çünkü o kadargözden düflmelerine ra¤men ‹HL'deki ö¤renci say›s› halen "dingörevlisi ihtiyac›"n›n çok çok üstünde; hatta son bir-iki y›lda yenikay›tlarda art›fl bile yafland›.Bununla birlikte, e¤er ‹HL bugünkü statüsünde kalacaksa, cançekiflen at›n tabancayla öldürülmesi gibi, Ömer Sabanc›'n›n önerisimakul gözüküyor. Fakat çal›flmam›z›n bafl›ndan itibaren defalarcatekrarlad›¤›m›z gibi, ne amaçla kurulmufl olurlarsa olsunlar, ‹HLy›llardan beri din görevlisi yetifltiren okullar olmaktan ç›km›fldurumda. Kald› ki tek bafl›na ‹HL e¤itiminin bir kifliye din görevlisiformasyonu kazand›rmad›¤› da aç›kça ortada.Bugünkü statükoyu savunanlar, katsay›n›n sürmesinden, ‹HLmezunlar›n›n ilahiyat d›fl›ndaki fakültelere girememesindenyanalar. Bu kifliler ‹HL'ye flüpheyle yaklafl›yor, hatta kimileri buokullar›n devletin kilit noktalar›n›n ele geçirilmesi plan›n anaüssü oldu¤unu düflünüyor. Halbuki birinci bölümde degösterdi¤imiz gibi, ‹HL ö¤rencilerinin üniversiteye giriflteola¤anüstü baflar›l› oldu¤u do¤ru de¤il. Bir-iki Anadolu ‹HLö¤rencisinin s›navda flampiyon olmas› ve baz› ‹slami cemaatokullar›n›n üstün baflar›lar› böyle bir imaja yol açm›fl olmal›.Esas sorun ‹HL'nin bir dönem yüzbinlerce ö¤renciye sahipolmas›ndan kaynaklan›yordu. Bu kalabal›¤›n hiç de yüksekolmayan bir bölümünün seçkin üniversiteleri kazanmas› ‹HL'neflüpheyle bakanlar›n tedirginliklerini bir dönem iyice art›rm›flt›.‹HL'ye din görevlisi yetifltirme fonksiyonu yükleyenler, "‹slamiyettekad›n din görevlisi yok veya çok az" deyip k›zlar›n bu okullaragirmesine de karfl› ç›k›yorlar. Ancak aileler, de¤il k›zlar›n›,o¤ullar›n› bile, din görevlisi olsun diye ‹HL'ye yollam›yorlar. Dahaönemlisi, k›z okullaflmas›n›n epey düflük oldu¤u ülkemizde ‹HLbirçok durumda k›zlar için cankurtaran simidi olabiliyor.

203

Aileler, de¤il k›zlar›n›, o¤ullar›n› bile,Aileler, de¤il k›zlar›n›, o¤ullar›n› bile,

din görevlisi olsun diye ‹HL'ye

yollam›yorlar. Daha önemlisi, k›z

okullaflmas›n›n epey düflük oldu¤u

ülkemizde ‹HL birçok durumda k›zlar

için cankurtaran simidi olabiliyor.

"Fazla ‹HL'yi kapatma" ça¤r›lar› yapanlar, bu okullar›n gelece¤ininyaln›zca içlerindeki ö¤rencileri de¤il, yüz binlerce mezununu,onlar›n ailelerini ve daha ötesi tüm muhafazakâr kitleleriilgilendirdi¤ini de göz önüne almak durumundalar. Baflbakan›n,baz› bakanlar›n, çok say›da milletvekili ve bürokrat›n mezunuoldu¤u ‹HL'nin ard›ndaki toplumsal, siyasi, kültürel ve ekonomikgücü hesaba katmadan bu okullar hakk›nda birtak›m tasarruflardabulunmak istenmeyen sonuçlar do¤urabilir.Kuflkusuz ‹HL taraftarlar›n›n da, bu güçlerine fazla güvenerek,di¤er kesimlerin hassasiyetlerini göz ard› edip, sadece ve sadecebu kurumlar›n ihyas›na yönelik giriflimlerde bulunmas› da baflkatürden olumsuzluklara kap› aralayacakt›r.

3. Din Ö¤reniminin Özelleflmesi Tart›flmas› ve Seçmeli Din DersiÖnerisi

‹HL'nin bugünkü durumunu tercih edenler, devletin vatandafl›ndin ö¤renimi talebini örgün ö¤retimde karfl›lama diye birzorunlulu¤u olmad›¤›n› ileri sürüyorlar. Onlara göre din e¤itimiyayg›n e¤itim vas›talar›yla (yaz›l›, görsel, iflitsel medya...) ailelertaraf›ndan pekala verilebilir."Din e¤itimi ihtiyac›"n›n ‹HL'de karfl›lanmas›na taraftar olmayanbaz› kifliler de bunun adresi olarak Kuran kurslar›n› gösteriyorlar.‹HL'nin sadece din görevlisi yetifltirmesi gerekti¤ini düflünenleriçinde say›lar› giderek artan bir grup, bu okullar›n devletdenetiminden ç›kar›lmas›n›; hatta isteyenlerin din görevlisiyetifltirmek amac›n› tafl›mamakla birlikte "din a¤›rl›kl› liseler"kurabilmesini, böylece vatandafllar›n din e¤itimi ihtiyac›n›nkarfl›lanmas›n› savunuyorlar.Din ö¤reniminin özellefltirilmesi önerisi, Türkiye'deki laikliktart›flmalar›n›n geleneksel saflar›n› altüst ediyor. Bu öneriye hembaz› "laikli¤e duyarl›", hem de "muhafazakâr", hatta "‹slamc›"olarak tan›mlanabilecek kifli ve kurumlar destek veriyor. Türklaikli¤inin daha da liberallefltirilmesi savunanlar›n karfl›s›naysabir baflka grup "laikli¤e duyarl›" ve "muhafazakâr", kifli ve kurumlarç›k›yor. Bu öneriye en sert itirazlar›n baz› muhafazakârlardangelmesiyse dikkat çekiyor. Bu kifliler, din e¤itiminin özellefltirilmesidurumunda, birtak›m radikal unsurlar›n ve cemaatlerin denetimiele geçirebilece¤i uyar›s›nda bulunuyorlar.Esas olarak ‹HL'ye bir dava gibi bakmayan muhafazakâr çevrelertaraf›ndan gelifltirilmifl oldu¤u anlafl›lan seçmeli din dersi önerisiniikinci bölümde, savunanlar ve karfl› ç›kanlar›n sözleriyle açm›flt›k.Toparlayacak olursak, bu öneride hem din görevlisi yetifltirme,hem de din ö¤retimi talebini giderme ihtiyac› bir arada ele al›n›yor.Öneri iki ayak üzerinde yükseliyor: 1) ‹HL'nin esas olarak ilahiyat

204

Din ö¤reniminin özellefltirilmesi

önerisi, Türkiye'deki laiklik

tart›flmalar›n›n geleneksel saflar›n›

altüst ediyor. Bu öneriye hem baz›altüst ediyor. Bu öneriye hem baz›

"laikli¤e duyarl›", hem de

"muhafazakâr", hatta "‹slamc›" olarak

tan›mlanabilecek kifli ve kurumlar

destek veriyor.

fakültelerine kaliteli ö¤renci yetifltirecek seçkin okullaradönüfltürülmesi; 2) Din ö¤reniminin örgün e¤itim kurumlar›ncaüstlenilmesi.Öneri sahipleri örgün ö¤renim kurumlar›nda (kimilerine göresadece ortaö¤retimde, kimilerine göre hem ilkö¤retim, hemortaö¤retimde) seçmeli din dersleri konulmas› durumunda ‹HL'yey›¤›lma olmayaca¤›n› düflünüyorlar. Bu derslerin say›s› ve nelerolmas› gerekti¤inde öneriler farkl›lafl›yor, ama en az iki (Kuran'›nTürkçe'si ve Hz. Muhammed'in Hayat› dersleri öne ç›k›yor) dersinö¤rencilerin seçimine sunulmas›nda birlefliyor.Çal›flmam›z boyunca devletin ilgili birimlerinin ‹HL sorununaçözüm için tek bir noktaya, "seçmeli din dersi" önerisineodakland›klar›n› gözlemifltik. Nitekim, hükümet ve AKP çevreleri,yeni yasal düzenlemesinin yaratt›¤› tepkileri bir nebzedindirebilmek için bu öneriyi "tek çözüm" olarak ülke gündeminetafl›d›lar. Halen genifl bir flekilde tart›fl›lmakta olan bu önerimuhafazakâr olmayan çevrelerde de belli bir destek bulabiliyor,ancak halen afl›lmas› gereken birtak›m sorunlar mevcut:Muhafazakâr kesimler, ‹HL'nin küçülmesini ve bir nevi mesleklisesine dönüflmesini kabul ettikleri için bu öneriyle taviz verdikleriiddias›ndalar, ama seçmeli din derslerinin bütün okullar› birer‹HL yapaca¤› yolundaki itirazlara da flimdiden kendilerinihaz›rl›yorlar. Gerçekten, bu önerinin dindar kesimler için bir gerimi, ileri mi ad›m oldu¤u hayli tart›flmal› bir konu.Seçmeli din dersini önerenler böylece ‹HL'ye baflvurununazalaca¤›n› ve böylelikle bu okullar›n kalitesinin yükselece¤inisöylüyorlar. Ancak yeni durumda, ‹HL mezunlar›n›n ilahiyatd›fl›ndaki fakültelere girmelerini engelleyici herhangi biruygulama önermemeleri, ‹HL'ye yönelik kuflkular› azaltaca¤›nadaha da art›r›yor.Not zorunlulu¤u olan "seçmeli" yerine, not zorunlulu¤u olmayan"iste¤e ba¤l›" din dersi aras›ndaki fark genifl bir flekilde tart›fl›lmay›bekliyor.Öneride "seçmeli din dersi" yerine "seçmeli ‹slam dersi" (hattakimilerine göre ‹slamiyetin sadece bir yorumu) verilmek istendi¤iileri sürülüp, di¤er dinlerin, hatta mezheplerin durumunun neolaca¤› sorusu ciddi tart›flmalara yol açabilir.Bu noktada Alevilik olgusu k›r›lma noktalar›ndan biri olabilir.Çünkü devletin ilgili bürokrasisi, Alevili¤i, Alevilerin yaflad›¤›gibi de¤il kendilerinin görmek istedi¤i gibi tan›mlamakta ›srarl›lar."Seçmeli" din dersi ülkenin birçok bölgesinde ister istemez "zorunlu"derse dönüflebilir.

205

Bu noktada Alevilik olgusu k›r›lma

noktalar›ndan biri olabilir. Çünkünoktalar›ndan biri olabilir. Çünkü

devletin ilgili bürokrasisi, Alevili¤i,

Alevilerin yaflad›¤› gibi de¤il

kendilerinin görmek istedi¤i gibi

tan›mlamakta ›srarl›lar.

4.6 Toplumsal Uzlaflma ‹htiyac›

Dün Türkiye'nin bir ‹HL sorunu vard›, bugün de var, bu gidiflleyar›n da olaca¤a benziyor. Çünkü zaten çok çetrefil olan, siyasiçekiflmelerin malzemesi ola ola içinden ç›k›lmas› giderekimkans›zlaflan bir sorunla karfl› karfl›yay›z. Dün ‹HL'den, "laikli¤eduyarl›" kesimler flikayetçiydi, bugünse "dini duyarl›klar› yüksek"kesimler flikayetçi.Bu k›s›r döngünün k›r›lmas› için, taraflardan her birinin, di¤erinemutlak üstünlük sa¤laman›n yollar›n› aramaktan vazgeçip ortakbir uzlaflma zemini için çal›fl›lmas› gerekiyor. Di¤er bir deyiflle‹HL sorununun çözümü için birtak›m siyasi mekanizmalar›niflletilmesi gerekiyor. Ama her kesimin kabul edebilece¤i,uygulanabilir ve kal›c› çözüm formüllerini gelifltirmede siviltoplumun dinamizminden ve uzmanlar›n bilgi ve birikimindenyararlanma gere¤i kaç›n›lmaz.Türkiye'nin önünde bir katsay› deneyimi var: YÖK, sorunukamuoyuna tafl›madan, özellikle de bundan olumsuz olaraketkilenecek kesimlere önceden haber dahi vermeden katsay›farkl›l›¤›n› uygulamaya soktu ve binlerce ö¤renciyi an›nda ma¤duretti. ‹HL'nin önünü kesmek için yap›ld›¤› aflikar olan buuygulamadan en büyük zarar› di¤er meslek liseleri gördü. Çünkü‹HL'ye ülke çap›nda milyonlar sahip ç›kar ve darbenin etkisinibir nebze azalt›rken di¤er meslek liseleri kaderleriyle bafl baflakald›.Hükümetse, önce, konuyu kamuoyunda tart›flt›rmadan katsay›y›kald›raca¤›n› ilan etti. Hükümetin alelacele katsay›n› kald›rmas›‹HL sorununun çözülmesini daha da zorlaflt›rmaya adayd›. Çünkükatsay›n›n kald›r›lmas›ndan yana olan çok say›daki kanaat önderive STK temsilcisi de, hükümetin bu konuda temkinli davranmas›,en önemlisi konuyu ‹HL'de bir reform paketiyle kamuoyunungündemine getirmesi gerekti¤ini vurgulam›flt›.Bu çal›flmay› haz›rlayan kifliler olarak bizde de, bu proje üzerineçal›flmaya bafllad›¤›m›z andan k›sa bir süre sonra katsay›farkl›l›¤›n›n adaletsizlik oldu¤u konusunda bir fikir birli¤i olufltu.Bununla birlikte YÖK Baflkan› Prof. Erdo¤an Teziç'in katsay›ylailgili argümanlar›n›n hiç de yabana at›lmamas› gerekti¤ini, enaz›ndan bu tart›flman›n uzmanlar taraf›ndan, fleffaf bir flekildebir süre daha sürdürülmesi gerekti¤ini düflündük.Hükümetin, son anda gelifltirdi¤i ve yasalaflt›rd›¤› yeni katsay›düzenlemesi, bir "ara formül" aray›fl› olarak belkide¤erlendirilebilirdi. Ancak birkaç rektör d›fl›nda kimseylegörüflülmeden, sivil toplumun tart›fl›lmas›na aç›lmadan dayat›lanyeni yasa büyük bir tepkiyle karfl›land› ve sonuçta Cumhurbaflkan›taraf›ndan veto edilince donduruldu.

206

‹HL sorununun çözümü için birtak›m‹HL sorununun çözümü için birtak›m

siyasi mekanizmalar›n iflletilmesi

gerekiyor. Ama her kesimin kabul

edebilece¤i, uygulanabilir ve kal›c›

çözüm formüllerini gelifltirmede sivil

toplumun dinamizminden ve

uzmanlar›n bilgi ve birikiminden

yararlanma gere¤i kaç›n›lmaz.

4.7 Çözüm Önerileri

Hükümetin katsay›y› ucu ucuna 2004 y›l›n›n ÖSS'sine kadarkald›rmas›, o y›l üniversite s›nav›na girecek meslek lisesiö¤rencilerine belki biraz moral verecekti, ama onlar›n üniversiteyikazanma flans›n› çok da art›rmaya aday de¤ildi. Sonuçta boflubofluna sevinip ÖSS'ye daha da moralsiz girmek durumundakald›lar.Aral›k ay›ndaki AB müzakereleri nedeniyle konunundondurulmufl olmas›, Türkiye'nin ‹HL sorununu çözmek için enaz bir y›l› oldu¤u anlam›na geliyor. Biz de bunu önemli ve mutlakade¤erlendirilmesi gereken bir f›rsat olarak görüp bu süreçtevatandafllar›n, sivil toplum kurulufllar›n›n, siyasi partilerin vedevletin ilgili birimlerinin dikkatine birtak›m de¤erlendirme veçözüm önerileri sunmak istiyoruz. Bunlar hiç kuflkusuz buçal›flmay› haz›rlayan üç kiflinin görüflleridir. Bunlar›, ‹HL sorunuüzerine yapt›¤›m›z çal›flmalardan, ‹HL camias›nda yapt›¤›m›zgörüflmelerden ve toplumun farkl› kesimlerinden derledi¤imizgörüfl ve önerilerden hareketle gelifltirdik:

Genel Yaklafl›mlar

• ‹HL'nin dünkü ve bugünkü durumunun herkes için sorunoluflturdu¤u kabul edilmeli;

• ‹HL sorunu, Türk e¤itim sisteminin temel sorunlar›ndanyaln›zca biri olarak görülmeli, e¤itim sistemimizin yenidenyap›land›r›lmas› ba¤lam›nda ele al›nmal›;

• ‹HL sorununun toplumsal, kültürel, ekonomik, siyasal ve e¤itselboyutlar› bulunuyor. Sorunun çözümü için bütün bu boyutlarbir arada ele al›nmal›, herhangi bir boyut ya da boyutlar afl›r›flekilde öne ç›kar›lmamal› veya ihmal edilmemeli;

• ‹HL ile ilgili at›lacak ad›mlar›n sadece ö¤rencileri de¤il çokgenifl kitleleri yak›ndan ilgilendirdi¤i ak›ldan ç›kar›lmamal›;

• ‹HL sorunu, mümkün oldu¤u kadar politik tart›flma veçekiflmelerin malzemesi olmaktan ç›kar›lmal›; "28 fiubatsürecinin rövanfl›n› alma" veya "AKP hükümetini köfleyes›k›flt›rma" gibi yaklafl›mlardan uzak durulmal›;

• ‹HL ö¤rencileri ve mezunlar›na yönelik küçük düflürücü,suçlay›c›, flüphe uyand›r›c› tav›r ve davran›fllardan uzakdurulmal›;

• ‹HL ö¤renci ve mezunlar›, di¤er ö¤retim kurumlar›ndaokuyanlara yönelik küçük düflürücü, suçlay›c›, flüphe uyand›r›c›tav›r ve davran›fllardan uzak durmal›;

• Meslek e¤itimi, din ö¤retimi ve yüksek ö¤retim gibi konularla,bütün bunlara ba¤l› olarak din-devlet-toplum iliflkileriyle

207

‹HL sorunu, Türk e¤itim sisteminin

temel sorunlar›ndan yaln›zca biri

olarak görülmeli, e¤itim sistemimizinolarak görülmeli, e¤itim sistemimizin

yeniden yap›land›r›lmas› ba¤lam›nda

ele al›nmal›.

do¤rudan ba¤lant›l› oldu¤u için ‹HL sorununda at›lacak herad›mda olabildi¤ince genifl bir toplumsal uzlaflma zeminiaranmal›;

• Bu ba¤lamda baflta Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤› ve baflörtüsüolmak üzere, din-devlet-toplum iliflkisinin di¤er kilit alan vesorunlar› da masaya yat›r›labilmeli;

• K›z ö¤rencilerinin ‹HL'ye yönelmeleri bir olumsuzluktanziyade, bir f›rsat olarak görülebilmeli, buradan hareketlek›zlar›n okullaflmas›nda yeni formüller üzerine düflünülmeli;

Somut Öneriler

• ‹HL'nin statüsünün bir an önce netlefltirilmesi gerekiyor. Buamaca uygun olarak, Milli E¤itim Bakanl›¤› taraf›ndan, sadecee¤itim bilimcilerinin de¤il, sosyal bilimlerin de¤iflikalanlar›ndan uzmanlar›n (bu arada yabanc› uzmanlar›n) dakat›laca¤› flura tipi bir giriflim düflünülebilir.

• San›ld›¤›n›n aksine ‹HL sorununun özünü katsay› düzenlemesioluflturmuyor. En k›sa zamanda ‹HL ile ilgili kapsaml› birçal›flmaya giriflilmeli, katsay› da bunun içinde çözülmeli;Kapsaml› bir çözümün afl›r› gecikme ihtimalinde, katsay›sorunu, YÖK ve ÜAK baflta olmak üzere bu uygulamas›n›nsavunucular›n›n argüman ve hassasiyetleri ciddiye al›narak veonlarla birlikte gelifltirilecek bir ara formülle geçici olarakçözülmeli;

• ‹HL, dünkü ve bugünkü konumlar› itibariyle Diyanet ‹flleriBaflkanl›¤›'n›n arzu etti¤i nitelikli kadrolar›n yetifltirilmesineimkan sa¤layam›yor. ‹HL'nin, ilahiyat fakülteleri ile birliktebu perspektifte yeniden yap›land›r›lmas› durumunda Diyanetinihtiyaç duydu¤u kadrolar› yetifltirmek için yeni aray›fllaragidilmeli;

• Statüleri ne olursa olsun, ‹HL ile ilgili tart›flmalar daha çokö¤renci say›s›yla ilgili olarak ç›kt›, bundan sonra da böyleolaca¤a benziyor. Ö¤renci say›s›n›n fazlal›¤›ndan rahats›zolanlar bunu azaltman›n tek yolu olarak ‹HL'nin kalitesinidüflürmeyi görüyorlar. Bunun yerine ‹HL'ye baflvurular›, buokullar›n›n kalitesini art›rarak azaltabilmenin yollar› üzerindedüflünmek gerekiyor;

• Bu ba¤lamda örgün ö¤renim kurumlar›na seçmeli din dersikonulmas› önerisi dikkat çekiyor. Fakat bu öneri "tek çözüm"olarak dayat›lmamal›; bütün yönleriyle, genifl kesimlerinkat›l›m›yla tart›flmaya aç›lmal›;

• Bu tart›flmaya farkl› ‹slam yorumu sahiplerinin,gayrimüslimlerin, agnostik ve dinsizlerin de kat›l›m› teflvikedilmeli;

208

Statüleri ne olursa olsun, ‹HL ile ilgili

tart›flmalar daha çok ö¤renci say›s›yla

ilgili olarak ç›kt›, bundan sonra da

böyle olaca¤a benziyor. Ö¤renci

say›s›n›n fazlal›¤›ndan rahats›z

olanlar bunu azaltman›n tek yolu

olarak ‹HL'nin kalitesini düflürmeyi

görüyorlar. Bunun yerine ‹HL'ye

baflvurular›, bu okullar›n›n kalitesini

art›rarak azaltabilmenin yollar›

üzerinde düflünmek gerekiyor.

• Seçmeli din dersinin yan› s›ra, ders saatleri d›fl›nda, meselahafta sonlar›, not zorunlulu¤u olmayan ve masraflar› velilertaraf›ndan karfl›lanan iste¤e ba¤l› din dersi seçene¤i detart›fl›lmal›;

• ‹HL'ye afl›r› yüklenmeyi azaltmak için Kuran kurslar›n›nyeniden yap›land›r›lmas› gündeme al›nmal›;

• Devletin din e¤itiminden çekilmesi, bu amaca uygun olarakAnayasan›n de¤ifltirilmesi ve gerekli yasal düzenlemelerinyap›lmas› önerisi kamuoyunun gündemine tafl›nabilmelidir.

‹HL sorununun çözümü için üç olguyu göz önünde bulundurmakgerekiyor: Toplumun din ö¤retimi talebinin karfl›lanmas›; dingörevlilerinin e¤itilmesi; Türkiye'nin asla vazgeçemeyece¤i laiklikilkesi.Son tart›flmalar›n ›fl›¤›nda, toplumun din e¤itim ihtiyac›n›n baflkakanallardan karfl›lanarak ‹HL'nin üzerindeki yükün azalt›lmas›ve bu okullar›n, belki adlar› da de¤ifltirilerek, esas olarak ilahiyatfakültelerine ve dolay›s›yla Diyanete nitelikli kadrolar yetifltirenseçkin e¤itim kurumlar›na dönüfltürülmesi yaklafl›m›n›n gidereköne ç›kt›¤› görülüyor.‹ster bu yaklafl›m, ister bir baflkas› olsun, ‹HL sorununu, toplumuntüm kesimleri taraf›ndan kabul edilebilir, uygulanabilir ve kal›c›bir flekilde çözmede vatandafllara ve sivil toplum örgütlerine büyükgörevler düflüyor. Önümüzdeki bir y›lda, toplumun farkl› kesimleri‹HL olgusunu bir sorun olarak görür, bu sorun hakk›ndakiefsanelere s›rt›n› dönüp gerçeklerden hareket eder ve en önemlisibunun çözümü için toplumsal mutabakat arar ve bu u¤urdabirtak›m tavizler vermeyi de kabullenirse Türkiye bu sorunukolayl›kla çözebilir.

I

209

‹HL sorununun çözümü için üç olguyu

göz önünde bulundurmak gerekiyor:

Toplumun din ö¤retimi talebinin

karfl›lanmas›; din görevlilerinin

e¤itilmesi; Türkiye'nin asla

vazgeçemeyece¤i laiklik ilkesi.

210

EK 1: YAPILMIfi BAZI GAZETEC‹ GÖRÜfiMELER‹

Gazeteci-2

‹mam Hatip Liseleri (‹HL)'ne nas›l bak›yorsunuz?

Ben orta düzeyde dini e¤itim veren okullar›n var olmas›n› bir problem olarak görmüyorum. Bilakisbunu hem bireysel hem de kolektif hak olarak görüyorum. En büyük sorunlardan biri ‹mam Hatiplerinmeslek okulu olarak alg›lanmas›. gerçekten öyle olsa din adam› ihtiyac›n› belirleriz, gerisini kapat›r›z.Fakat böyle bir fley sadece yeni sorunlar yarat›r. Çünkü ‹mam Hatipler meslek okulu de¤il. ‹nsanlar‹HL'ye çocu¤unu din e¤itimi als›n diye gönderiyor ve bu e¤itimin baflka türlü yap›lmas›na mevzuat izinvermiyor. Baflka türlü bir düzenlemeye gidilebilseydi bu sorun bu kadar büyümeyecekti. Türkiye'nin neyap›p edip bunu çözmesi gerekirdi, fakat bizim laiklik anlay›fl›m›z din konusunda bu kadar genifl görüfllüolaya müsaade etmiyor. Bu da bir sorun. Her meflrepten insan hala ‹HL bir meslek okulu, "Türkiye'ninbu kadar din adam› ihtiyac› yok" diyorlar. E¤er din e¤itimi a¤›rl›kl› ortaö¤retim kurumlar› var olabilseydibu sorun bu kadar büyümezdi. ‹slamiyette bir çocuk ergen olduktan birtak›m ritüellere al›flt›r›l›r. Buradabir zorlama yoktur ama muhafazakâr ailelerde yetiflen çocuklar yavafl yavafl babalar›yla camiye giderler,mükellef olmad›klar› halde oruç tutmaya al›fl›rlar, evde namaz k›lmaya bafllarlar vs. Bu yaflam tarz›n›d›flar›da da devam ettirmek istemeleri do¤al. Düz lise bu ihtiyac› karfl›layamaz. Bu ihtiyac› sadece ‹HLkarfl›l›yor.Ayr›ca bir çocu¤un ne e¤itimi alaca¤›na genellikle aile karar verir. Aile daha muhafazakâr bir aileoldu¤unda çocu¤unu dinini ö¤rensin veya ibadetini yapabilsin, bafl›n› örtebilsin diye çocu¤unu ‹HL'yegöndermeyi tercih edecektir. Bunda yad›rganacak, garipsenecek bir fley de yoktur. Bu ailenin çocuküzerindeki haklar›na dahil bir konudur. Din e¤itimi de üç Kulhuvallah bir Elhamdan ibaret olamaz.‹nsanlar bununla yetinmek mecburiyetinde de¤il. Belli bir ‹slam düflüncesi perspektifi, kutsal kitab›ndili oldu¤u için biraz Arapça, peygamberin hayat› vs.nin de oldu¤u bir e¤itimin verilmesinde flafl›lacak,yad›rganacak bir fley yok. Bir çocu¤un temel ihtiyaçlar› bir flekilde karfl›land›¤› müddetçe, aile içindeçocuk bask› , fliddete vs. maruz kalmad›kça kamu ailenin çocuk üzerindeki haklar›na kar›flamaz. Her ailegibi muhafazakâr ve dindar bir ailenin de çocu¤unun kendi yaflam tarz›n› sürdürmesini isteme ve buyönde onu yönlendirme hakk› vard›r. Konu din diye kamunun buna müdahale etmesi saçmad›r.

‹HL'lere yönelik talebi belirleyen "din ö¤renimi ihtiyac›" baflka flekillerde giderilebilir mi? Din e¤itimi okul

müfredatlar›nda yer almal› m›?

Bu ifl belirlenmifl e¤itim politikalar› neyse o çerçevede çözülmelidir. Bizde hem paras›z e¤itim hem deTevhid-i Tedrisat’a ba¤l› kalmak flart›yla paral› e¤itim vard›r. Bizim, bu ifli özeller yaps›n dememiz eflitlikilkesine ayk›r›d›r. Sadece paras› olan din e¤itimi als›n diye bir fley diyemeyiz.

Sekiz y›ll›k kesintisiz e¤itimden geri dönülmeli mi?

‹deal olan› dönülmesidir ama yap›labilir mi diye soruyorsan›z çok zor. ‹HL'nin orta k›s›mlar›n› kapatarakbelli bir ihtiyac› iki sene kadar erteliyorsunuz. Sonra yine hiçbir fley konuflmadan tart›flmadan, böyle birihtiyaç yokmufl gibi, zorunlu e¤itimi 11 y›la ç›kar›p bu ifli tamamen de facto olarak oldu bittiyegetiriyorsunuz. Bir ihtiyac›n karfl›lanmas›n› bloke ediyorsunuz.

‹HL mensuplar›/mezunlar›/ö¤rencileri toplum içinde farkl› bir sosyal kimli¤i mi ifade ediyor? E¤er ediyorsa

bu nas›l bir kimliktir?

Di¤erlerinden daha muhafazakâr bir hayat yafl›yorlar genel olarak. Fakat bunun istisnalar› da var tabii.Sonuçta Türkiye'nin laik bir ülke olmas›n›n böyle bir avantaj› var. Gerçekten ailenin zorlamas›yla gitmiflsebir çocuk ‹HL'ye o hayat› sürdürmesi en çok 3-5 y›l sürüyor. Sonra baflka seçimler yapabiliyor. Laik birrejimin böyle bir güvence verebilmesi iyi bir fley tabii

Sizce ‹HL sorunu siyasi mi, yoksa e¤itim bilimi çerçevesinde ele al›nmas› gereken teknik bir sorun mudur?

Bir ö¤rencinin di¤er ö¤rencilerle eflit flartlarda e¤itim görme hakk› ve bunun mücadelesini vermesi siyasibir sorundur. Bir konunun siyasi olmas› ayr›, siyasi manipülasyon yap›lmas› ayr›. AKP de CHP de bukonuyu gereksiz yere yerel seçimlere tafl›d›lar. Genel seçimlerde bununla ilgili hiçbir somut projeüretmediler. fiimdi AKP kendi seçmeninin a¤z›na bir parmak bal çal›yor, CHP de kendi kitlesine geçitvermeyece¤iz propagandas› yap›yor

AKP iktidar› ‹HL'lilerin üniversite katsay›s›n› normal liselerle eflitleyip üniversite için önlerini açmal› m›?

Bu katsay› uygulamas› zaten çok saçma. Birincisi ‹HL zaten meslek okulu de¤il. Öyle olsayd› dahi yap›lanuygulama yine haks›z. ‹nsanlar meslek okullar›na bir alt›n bilezi¤im olsun diye, biraz da baflka seçeneklerikalmad›¤› için gidiyorlar. Dolay›s›yla onlar› ailelerinin hatta kendilerinin yapt›¤› seçimlere mahkumetmek haks›zl›k. Ö¤rencilerin fikir de¤ifltirebilme haklar› olabilmeli. Bir hemflire aday› flans›n› denemekistiyorsa doktor olmaya çal›flabilmeli. Hadi onun önünü açmak daha kolayd›r ama mesela ABD'de t›pokumufl adam tarih yüksek lisans› yapabilir. Oralarda bu konuda daha esnek davran›l›r. Mühendislikokumufl oldu¤u halde sonradan tarihçili¤i seçip baflar›l› olmufl insanlar da vard›r.

AKP ‹HL'ler hakk›ndaki söz konusu düzenlemeyi yapabilir mi?

‹flin kötü taraf› bir uzlaflma zemini yok. AKP bunu havuç gibi gösterdi sonra geri çekildi. Bu öncelikmeselesi. Birinci önceli¤i bu de¤il AKP'nin. Baflka hesaplar giriyor ifli içine. "Kurumlar direniyor" diyorlar.O zaman siz de direnin. Bunun siyasi, hukuki yöntemleri var. AKP direnmiyor. Tabii karfl›laflt›klar›zorluklar›n baz›lar› gerçekten çetin. Ama daha önemli bir fley var ki demokrat bir kamuoyu da yokortada. Bizim demokratlar›m›z din alerjili. Avrupa'da da din demokrasinin nas›l beraber devam etti¤ibüyük tart›flmad›r. Avrupa laikleflme tarihi demokratik müzakere yoluyla yaz›lmad›. Çok kanl› dinsavafllar›yla yaz›ld›. H›ristiyanl›k sadece kurumsal olarak de¤il dünya görüflü olarak da geri çekildi,marjinalleflti. Bu yüzden Avrupa da do¤ru bir model de¤il

AKP ‹HL'lere yönelik düzenleme yapmaz ve ö¤rencilerin üniversite s›nav›nda önlerini açmazsa puan kaybeder

mi?

Etmez. Çünkü muhafazakâr seçmen oyalanmaya müsaittir. fiu anda AKP'ye aç›k kredi vermifl vaziyetteler.‹ktidarda olman›n bir hoflnutlu¤u da var ortada merkez sa¤›n -orta s›n›f olmad›¤› için- muhafazakârseçmene bir flekilde göz k›rpar. Bir AKP milletvekillinin kar›s›n› bir yere götürememesi bile "Bak o dabizden" denmesine dahi sebep oluyor. Diyorlar ki Türkiye'yi gizli güçler yönetiyor. Asker vs. Hükümetiengelliyor O zaman siyasilere bunun hesab›m› sorun. Niye bu adamlar bofluna parlamentoda koltuk iflgalediyorlar ki? O zaman bütün partiler tabelalar›n› kald›rs›n herkes evine dönsün. Bakal›m o gizli güçlerülkeyi yönetmeye devam edebilecek mi? Demek bunlar›n aras›nda bir al gülüm ver gülüm iliflkisi var

211

212

ve bu sorgulanmal› as›l. Kimse bunu sorgulam›yor çünkü insanlar›n sivil siyaset, demokrasi al›flkanl›¤›yok. Bu tehlikeli de bir fley asl›nda çünkü kimse sorunlar›n siyasi yöntemlerle çözülece¤ine inanm›yordemektir bu.

Gazeteci-3

‹mam Hatip Liseleri (‹HL)'ne nas›l bak›yorsunuz?

Ben kiflisel olarak bu kadar yayg›n din e¤itimi yap›lmas›na karfl›y›m. Benim dini inançlar›m yok çünkü.Bu ifl din adam› ihtiyac›na göre yap›lmal›. ‹lla ki her camiye bir imam gerekli diye bir kural da yok.

‹HL'nin bugünkü statüsünde sorun ya da sorunlar görüyor musunuz? Görüyorsan›z çözüm önerileriniz nedir?

Gereksiz çok fazla ‹HL ortada. Bu ifle bu kadar paralar dökülerek bu kadar fazla ‹HL aç›lmas›na benkarfl›y›m

‹HL'lere yönelik talebi belirleyen "din ö¤renimi ihtiyac›" baflka flekillerde giderilebilir mi? Din e¤itimi okul

müfredatlar›nda yer almal› m›?

Herkes din e¤itimi almak istiyor diye herkese din e¤itimi verilmemeli. Gerçek ihtiyaca yönelik bir dengegözetilmeli. ‹lkokulda da zorunlu din dersi olmamal›. Burada sadece ‹slam ö¤retisi de¤il sorun olan.H›ristiyanl›k, Musevilik vs için de ben ayn› fleyi savunurum. Eskiden bu kadar din dersi yoktu. Liselerevs. seçmeli din dersi koyarak bu ifli çözebilirsin ama insanlar› din dersi almaya mecbur etmenin ne gere¤ivar ki ?

‹HL mezunlar›n›n girecekleri fakülteler s›n›rland›r›lmal› m›?

fiu anda mezun olanlar›n, olacaklar›n hakk›n›n yenmemesi için flu an katsay›lar eflitlenmeli. fiu andakilernereye istiyorlarsa girsinler ama uzun vadede ‹HL say›s› azalt›lmal› ve o okulun kapsad›¤› meslek ihtiyac›neyse o kadar› aç›k tutulmal›.

Sekiz y›ll›k kesintisiz e¤itimden geri dönülmeli mi?

Sekiz y›ll›k e¤itimden do¤rusu ben de flikayetçiyim. ‹HL'yi engellemek için büyük karambol yafland›.Mesela yabanc› okullara büyük bir darbe vuruldu¤unu ben biliyorum. Dinin bu kadar yayg›nlaflmas›n›nelbette önüne geçilmeliydi ama bu ifl zorla da yap›lmaz.

Sizce ‹HL sorunu siyasi mi, yoksa e¤itim bilimi çerçevesinde ele al›nmas› gereken teknik bir sorun mudur?

Siyasi olarak alg›lan›yor ama e¤itim sorunu olarak alg›lanmal›. Nas›l bir ülkede psikologa yönelikihtiyaçta bir azalma görüldü¤ünde psikoloji bölümünün puanlar› daha yüksek tutulur. ‹HL için de ayn›fley geçerli olmal›.

AKP iktidar› ‹HL'lilerin üniversite katsay›s›n› normal liselerle eflitleyip üniversite için önlerini açmal› m›?

‹HL için daha köklü düzenlemeler yap›lmal›. Senin puan›n› flu katsay›yla çarpt›m sen fluraya gir, burayagirme denmesi çok abuk. Buna ben de sinirleniyorum. Katsay›lar flu andaki durumda eflitlenmeli. ‹nsanlar

ma¤dur edilmemeli. Fakat ileriki y›llara yönelik de ne kadar ‹HL ö¤rencisine ihtiyaç var o belirlenipona göre kontenjan oluflturulmal›, fazla olanlar kapat›lmal›.

AKP ‹HL'ler hakk›ndaki söz konusu düzenlemeyi yapabilir mi?

AKP önce nab›zlar› bir yoklayacak (Orduyu, Kemalistleri vs. de dahil ederek) fakat bu katsay›lar› eflitlemeiflini yapamayacaklar, çünkü ortaya ç›kacak tepkiyle bafl edemeyecekler, vazgeçecekler. AKP'nin modernkesimi de flunu görebilmeli. Baflka konularda yetiflmifl adama daha çok ihtiyac›m›z var daha çok ‹HL'yede¤il. Fakat AKP bu konuda gerçekçi genel olarak sa¤lam ad›mlar at›yorlar.

AKP ‹HL'lere yönelik düzenleme yapmaz ve ö¤rencilerin üniversite s›nav›nda önlerini açmazsa puan kaybeder

mi?

AKP'nin karfl›s›nda bir rakip yok. Bu ifli yapamad›klar› zaman da denedik ama yapamad›k diyebilecekler.‹nsanlar da buna ikna olacak

Gazeteci-4

‹mam Hatip Liseleri (‹HL)'ne nas›l bak›yorsunuz?

Olumlu görüyorum. Bu okullar›n varl›¤› ve devam›n›n sa¤lanmas› gerekti¤ini düflünüyorum. Hem dinibilimlerin hem de pozitifi bilimlerin ayn› anda okutuldu¤u bu okullar bir Türkiye modeli olarak daanlaml›d›r. E¤itim sistemimizdeki temel sorunlar d›fl›nda bu okullarda -eski haliyle- bir problem oldu¤unudüflünmüyorum.

‹HL'nin bugünkü statüsünde sorun ya da sorunlar görüyor musunuz?

Evet, problem vard›r. Bu okullara alt›nc› s›n›ftan itibaren ö¤renci al›namamas› ve mezunlar›n›nüniversiteye giriflte taban puan uygulamas›yla sadece ilahiyat fakültelerine yönlendirilmeleri birproblemdir.

Görüyorsan›z çözüm önerileriniz nedir?

Bu iki konuda yasal düzenleme yap›lmal›d›r.

‹HL mezunlar›na üniversite s›nav›nda eflit muamele uygulanmamas› çözülmesi gereken bir sorun mudur?

E¤er öyleyse bu sorun nas›l çözülür?

Çözülmesi gereken bir sorundur. ÖSS yönetmeli¤inde küçük bir de¤ifliklik yap›larak bu konu afl›labilir.

‹HL'lere yönelik talebi belirleyen "din ö¤renimi ihtiyac›" baflka flekillerde giderilebilir mi? Din e¤itimi okul

müfredatlar›nda yer almal› m›?

Din e¤itimi di¤er okullarda da en az›ndan tercihli derslerle gelifltirilebilir. Böyle bir uygulama ‹HL'lereyönelen talebi de azaltabilir.

‹HL mezunlar›n›n girecekleri fakülteler s›n›rland›r›lmal› m›?

213

214

Hay›r, böyle bir s›n›rland›rma e¤itim hakk›n›n k›s›tlanmas›d›r.

Sekiz y›ll›k kesintisiz e¤itimden geri dönülmeli mi?

Sekiz y›l uygulamas›ndan dönülmemeli ama kesintisiz de¤il 5 art› 3 fleklinde olabilmeli.

‹HL'lerin di¤er liselerden fark› nedir ve ne olmal›d›r?

Fark›, genifl tabanl› bir din e¤itimi vermesidir. Bu e¤itim do¤al olarak farkl› bir kültürün oluflmas›nada yol açmaktad›r.

‹HL mensuplar›/mezunlar›/ö¤rencileri toplum içinde farkl› bir sosyal kimli¤i mi ifade ediyor? E¤er ediyorsa

Bu nas›l bir kimliktir?

Evet farkl› bir kimli¤i ifade ediyor. Bu okullarda e¤itim alanlar›n daha dindar ve muhafazakâr birkimli¤e sahip olduklar›n› söyleyebiliriz. Siyasal ve sosyal aç›dan di¤er gruplara k›yasla farkl› bir noktadabulunmaktad›rlar.

Sizce ‹HL sorunu siyasi mi, yoksa e¤itim bilimi çerçevesinde ele al›nmas› gereken teknik bir sorun mudur?

E¤itim bilimi çerçevesinde ele al›nmal›d›r.

AKP iktidar› ‹HL'lilerin üniversite katsay›s›n› normal liselerle eflitleyip üniversite için önlerini açmal› m›?

Sadece AKP de¤il herhangi bir iktidar da bu eflitli¤i sa¤lamal›d›r.

AKP ‹HL'ler hakk›ndaki söz konusu düzenlemeyi yapabilir mi?

Yapabilecek gibi görünüyor.

‹HL'yi bir siyasi partinin ya da birtak›m oluflumlar›n "arka bahçesi" olarak görüyor musunuz?

Organik olarak hay›r ama sosyal taban olarak muhafazakâr partilere daha yak›n olduklar› söylenebilir.

AKP ‹HL'lere yönelik düzenleme yapmaz ve ö¤rencilerin üniversite s›nav›nda önlerini açmazsa puan kaybeder

mi?

Di¤er faktörlere, özellikle ekonomiye ba¤l› olarak kaybeder. Bunu nas›l bir politika sonunda aflamad›¤›da önemlidir. ‹stekli oldu¤unu göstermesine ra¤men aflamazsa yine bir kayb› olabilir ama bu yüksekoranlarda olmayabilir.

Gazeteci-5

‹mam Hatip Liseleri (‹HL)'ne nas›l bak›yorsunuz?

‹mam Hatip Liseleri bugün düz lise konumundad›r. Dün Milli Görüflün arka bahçesi olan ‹HL'ler, aslameslek lisesi de¤ildir. Kapat›larak düz lise haline getirilmelidir.

‹HL'nin bugünkü statüsünde sorun ya da sorunlar görüyor musunuz? Görüyorsan›z çözüm önerileriniz nedir?Çözüm önerim düz lise haline getirilmeleridir

‹HL mezunlar›na üniversite s›nav›nda eflit muamele uygulanmamas› çözülmesi gereken bir sorun mudur?

E¤er öyleyse bu sorun nas›l çözülür?

Bu halleriyle eflit muamele göremezler.

‹HL'lere yönelik talebi belirleyen "din ö¤renimi ihtiyac›" baflka flekillerde giderilebilir mi? Din e¤itimi okul

müfredatlar›nda yer almal› m›?

Türkiye'de yeteri kadar cami ve befl misli din adam› vard›r. Türkiye'nin bu haliyle din adam›na ihtiyac›yoktur. Okula ihtiyac› vard›r.

‹HL mezunlar›n›n girecekleri fakülteler s›n›rland›r›lmal› m›?

IHL mezunlar› bu haliyle ancak ilahiyat fakültelerine girebilirler.

Sekiz y›ll›k kesintisiz e¤itimden geri dönülmeli mi?

On bir y›ll›k e¤itimden yanay›m.

‹HL mensuplar›/mezunlar›/ö¤rencileri toplum içinde farkl› bir sosyal kimli¤i mi ifade ediyor? E¤er ediyorsa

Bu nas›l bir kimliktir?

Evet, ‹HL mensuplar› bugün Türkiye'de ça¤dafl›l›¤› temsil ediyorlar.

Sizce ‹HL sorunu siyasi mi, yoksa e¤itim bilimi çerçevesinde ele al›nmas› gereken teknik bir sorun mudur?

IHL sorunu siyasald›r. Milli Görüflün arka bahçesiydi simdi AKP'nin arka bahçesi haline getirilmeyeçal›fl›l›yor.

AKP iktidar› ‹HL'lilerin üniversite katsay›s›n› normal liselerle eflitleyip üniversite için önlerini açmal› m›?

Hay›r açmamal›d›r.

AKP ‹HL'ler hakk›ndaki söz konusu düzenlemeyi yapabilir mi?

Elbet yaparlar. Mecliste ço¤unluktad›rlar. Anayasay› bile de¤ifltirebilirler.

Gazeteci-6

‹mam Hatip Liseleri (‹HL)'ne nas›l bak›yorsunuz?

‹HL'ler tarihsel, siyasal, dini ve psikolojik sebeplerle Türkiye'de e¤itim sisteminin k›r›lma noktalar›ndanbiri. Karmafl›k bir denklem üzerine oturdu¤u için ‹HL'lere keskin bir tan›mlamayla 'iyi ya da kötü'bak›yorum demenin çok anlaml› oldu¤unu düflünmüyorum. Kiflisel anlamda bugünkü haliyle ben ‹HL'deokumak ister miydim? Hay›r! Kardeflim ya da çocu¤um okusun ister miyim? Yine hay›r. Neden? Çünkü

215

216

‹HL'ler uzun bir süredir birer e¤itim kurumu olmaktan ç›kar›l›p, siyasal tart›flmalar›n, ideolojik durufllar›nmezesi haline gelmifl bulunuyor. Bu da hem bu okullarda okuyan ö¤rencilerin, hem velilerin hem de‹HL'lere d›flardan bakanlar›n psikolojisini bozuyor. Dolay›s›yla benim aç›mdan ‹HL tart›flmalar›n›nköklü bir yaklafl›mla tepeden t›rna¤a de¤iflmesi gerekiyor.

‹HL'nin bugünkü statüsünde sorun ya da sorunlar görüyor musunuz? Görüyorsan›z çözüm önerileriniz nedir?

Sorun de¤il sorunlar yuma¤› görüyorum. Tarihsel olarak ‹HL'ler Türkiye Cumhuriyeti'nin sekülerleflmeserüveninin tüm hastal›kl› yanlar›n› tafl›yor. Türkiye Cumhuriyeti Osmanl›dan bu yana devletçi gelene¤inçok bask›n oldu¤u bir yönetim anlay›fl›na sahip. Bu sebeple laiklik din devlet ifllerinin ayr›lmas› gibi basitbir tan›mlamayla bile Türkiye örne¤inde 'kendine özgülük'ler tafl›yor. Dinin kamusal alandan ve hukuksisteminden çekilmesi, devletçi gelene¤e yetmiyor din hizmetlerinin de devlet eliyle tanzimi fleklindekarfl›m›za ç›k›yor. Din hizmetleri devlet eliyle verilmeye kalk›l›nca da ‹HL'ler baflta olmak üzere Diyanet,baflörtüsü gibi bir çok k›r›lma noktas› ç›k›yor. Devlet ‹HL'leri bafllang›çta imaml›k-cenaze namaz›k›ld›r›c›s› gibi daha dar bir alanda açmaya karar verirken, Cumhuriyetin ilk y›llar›nda uygulanan s›k›seküler politikalara tepki duyan halk ‹HL'leri çocuklar›na dini terbiye ve dini bilgiler veren okullarolarak görüyor. Nitekim veliler ço¤unlukla çocuklar›n› imam olmalar› için de¤il daha dindar yetiflmeleriiçin bu okullara gönderdiklerini aç›kça ifade ediyorlar. Dolay›s›yla devletin ‹HL'lerden beklentisiylevatandafllar›n beklentisi örtüflmüyor. Siyasetçilerin vatandafllar›n talepleri ile devletin beklentileri aras›ndagidip gelmeleri sonucu devletin kurgulad›¤› amac›n ötesinde bir ‹HL olgusuyla karfl› karfl›ya bulunuyoruz.Burada sorun her fleyden önce devletçi yaklafl›mla, özgürlükçü yaklafl›m aras›nda ortaya ç›k›yor. Bat›daoldu¤u gibi dini gruplar›n katolik-ortodoks-musevi müfredata dayal› özel okullar açmas› söz konusuolmad›¤› için çocuklar›n› dini duyarl›klara e¤itmek isteyen aileler imam-hatip tan›mlamas›n›n ötesindebir beklentiyle çocuklar›n› bu okullara gönderiyorlar. Dolay›s›yla ‹HL'ler meslek lisesi midir, yoksa dinie¤itim de veren normal liseler midir tart›flmas› içinden ç›k›lamaz bir hal al›yor. Çünkü ‹HL'ler herkesiçin baflka beklentilere karfl›l›k geliyor.

‹HL mezunlar›na üniversite s›nav›nda eflit muamele uygulanmamas› çözülmesi gereken bir sorun mudur?

E¤er öyleyse bu sorun nas›l çözülür?

Çözüm her fleyden önce ‹HL olgusuna yukarda bahsetti¤im çerçeveyle bakabilmeyi baflarabilmemizdegizli. Bu sorunun cevab› ‹HL'leri meslek lisesi olarak tan›mlamakla verilemez. ‹HL'ler meslek lisesiyseki bence öyle olmal›, çocuklar›na dini e¤itim vermek isteyen vatandafllar›n taleplerinin baflka türlükarfl›lanabilmesi gerekiyor. Bunu çözmede ‹HL'leri meslek lisesi kategorisine çekmek cebri bir uygulamaolman›n ötesine geçemez.

‹HL'lere yönelik talebi belirleyen "din ö¤renimi ihtiyac›" baflka flekillerde giderilebilir mi? Din e¤itimi okul

müfredatlar›nda yer almal› m›?

Din ö¤renimi ihtiyac› hem sosyolojik hem de psikolojik bir vaka. Nas›l karfl›lanaca¤›, Türkiye'de devletçigelene¤in gölgesinde yeflertilen laiklik anlay›fl›n›n daha özgürlükçü bir anlay›flla ele al›nmas›na ba¤l›.Din e¤itimi de bu çerçevede özgürlükçü bir anlay›flla seçmeli olarak müfredatta yer almal›. Fakat sadecedin kültürü ve ahlak dersi gibi bir uygulamayla çocuklar›na din e¤itimi de vermek isteyen velilerintalepleri karfl›lanm›fl olmaz.

‹HL mezunlar›n›n girecekleri fakülteler s›n›rland›r›lmal› m›?

S›n›rlama bak›fl aç›m›za göre de¤iflir. ‹HL'lere çocuklar›n› gönderen velilerin ihtiyaçlar› baflka türlükarfl›lanmadan ‹HL'lerin budanmas›n› dolay›s›yla s›n›rland›r›lmas›n› do¤ru bulmuyorumSekiz y›ll›k kesintisiz e¤itimden geri dönülmeli mi?

Sekiz y›ll›k e¤itim özü itibariyle kesinlikle gerekli fakat kast› ve uygulamas› itibariyle tart›flmaya aç›kbir konu. Geri dönülmesi gerekti¤ini düflünmüyorum e¤er ba¤c›y› dövmekten vazgeçip üzüm yemeyebafllarsak yani kast›n› ve uygulama alan›n› daha demokratik bir anlay›flla ele al›rsak sorun kendili¤indençözülür

‹HL'lerin di¤er liselerden fark› nedir ve ne olmal›d›r?

Vatandafl›n gözünde din e¤itimi de veren normal lise devletin gözünde ise meslek lisesi.

‹HL mensuplar›/mezunlar›/ö¤rencileri toplum içinde farkl› bir sosyal kimli¤i mi ifade ediyor? E¤er ediyorsa

bu nas›l bir kimliktir?

Böylesine yo¤un bir tart›flman›n konusu edilen her okul ister aksiyoner ister reaksiyoner olsun sert birkimlik oluflumuna yol açar. ‹HL'ler hem aksiyoner hem de reaksiyoner bir kimli¤e sahipler. Aksiyoner,çünkü yap›s› gere¤i bu okullarda ö¤renciler daha din eksenli bir üst kimli¤e bürünüyorlar. Ayn› zamandareaksiyoner çünkü ideolojik tart›flmalar sonucu ötekileflmifl durumdalar. Dolay›s›yla çift ötekilik yafl›yorlar.Kendilerini dini formasyonun ötesinde bir mensubiyet kimli¤i ile tan›mlad›klar› için bir yandan ‹HL'liolmayanlar› ötekilefltiriyorlar, di¤er yandan laiklik tart›flmalar› sonucu kendileri ötekilefliyor.

Sizce ‹HL sorunu siyasi mi, yoksa e¤itim bilimi çerçevesinde ele al›nmas› gereken teknik bir sorun mudur?

Konu siyasi ama kesinlikle e¤itim bilimi çerçevesinde çözümlenmeli. Fakat unutmamak gerekir ki böylesibir çözüm önerisi de çok güçlü siyasi irade gerektirir.

AKP iktidar› ‹HL'lilerin üniversite katsay›s›n› normal liselerle eflitleyip üniversite için önlerini açmal› m›?

Palyatif bir çözüm olur ama geçici bir rahatlama da sa¤layabilir.

AKP ‹HL'ler hakk›ndaki söz konusu düzenlemeyi yapabilir mi?

Yapma niyeti var eyleme nas›l ve ne zaman geçer meçhul!

‹HL'yi bir siyasi partinin ya da birtak›m oluflumlar›n "arka bahçesi" olarak görüyor musunuz?

Birileri arka bahçe olarak kullanmak isteyebilir sonuçta bu potansiyele sahip fakat bu illa da arka bahçeolduklar› anlam›na gelmez.

AKP ‹HL'lere yönelik düzenleme yapmaz ve ö¤rencilerin üniversite s›nav›nda önlerini açmazsa puan kaybeder

mi?

Çok yüksek oranda olmasa da k›smi bir kay›p olabilir. Çünkü icraat aç›s›ndan öncelikli bir konu de¤ilAKP için.

217

218

Gazeteci-7

‹mam Hatip Liseleri'ne nas›l bak›yorsunuz?‹mam-hatip liselerinin bir ihtiyaca binaen ortaya ç›kt›¤›n› düflünüyorum. Çocuklar›na dinî bilgi vermekisteyen ailelerin talepleri neticesinde ortaya ç›kt› bu okullar. O yüzden arsalar›, binalar› ve ihtiyaçlar›genellikle halk taraf›ndan karfl›land›. Halk›n önemli bir kesimi, imam-hatip okulu açmay› bir ibadetgibi kabul etti ve bu okullara destek verdi. Düflündü ki bu okullardan mezun olan ö¤renciler sadece dinîbir bilgi almayacak, ayn› zamanda dinî bir terbiye de elde etmifl olacak...

‹HL'nin bugünkü statüsünde sorun ya da sorunlar görüyor musunuz?

Bugünkü statüsünde sorular oldu¤u aç›k. Yap›lan düzenlemeler sonunda bu okullardan mezun kiflilerkendilerini dar bir alana s›k›flm›fl görüyor. Eskisi gibi üniversite okuma flanslar› azald›. ‹mam ihtiyac›da s›n›rl›. Ayr›ca bu okulda okuyanlar bir hayli horlan›yor, afla¤›lan›yor. Dolay›s›yla bu okulda okumakda zor, çocu¤unu bu okullara göndermek de...Bir kere dinî bilgi ihtiyac›n› göz ard› etmemek gerekiyor.Çünkü ö¤renci velilerinin bu talebine tatmin edici ve somut çözümler bulunamazsa, bu boflluktan uçgruplar›n yararlanmas› riskinden söz edilebilir. Dinî bilgi ve terbiye talebine makul bir arz üretilmesikaç›n›lmaz...

‹HL mezunlar›na üniversite s›nav›nda eflit muamele uygulanmamas› çözülmesi gereken bir sorun mudur? E¤er

öyleyse bu sorun nas›l çözülür?

Eflit muamele edilmemesi elbette bir sorun. Bu sorunu sosyo-psikolojik analizinin yap›lmas› gerekiyor.Daha hayata yeni ad›mlar atan genç bir kufla¤›n kendini suçlu görece¤i "ayr›mc›" bir uygulamaylakarfl›laflmas› do¤ru de¤il. E¤er maksat, imam-hatipli olan kiflileri imaml›¤a, vaizli¤e -daha aç›kças› dinadam› olmaya- özendirmek ise, bu, baflka metotlarla da yap›labilir. Di¤er bilim dallar›nda tahsil yapt›ktansonra din adam› olan kifliler ne kadar geçerli ise, din bilgisi temeli üzerinde do¤ru alanlarda çal›flmak dao kadar kabul edilir olabilmeli.

‹HL'lere yönelik talebi belirleyen "din ö¤renimi ihtiyac›" baflka flekillerde giderilebilir mi?

Din e¤itimi okul müfredatlar›nda yer almal› mi?

Dünyan›n her yerinde "din ö¤renimi ihtiyac›"n› karfl›layan okullar var. Tabii, bunlar›n ço¤unlu¤u bue¤itimi devlet eliyle de¤il, vak›flar ve dernekler arac›l›¤›yla yap›yor. Devlet, denetim hakk›n› hemuygulanan müfredat› görerek, hem de ortak s›navlar›n test edicili¤i sayesinde kullanabiliyor. Bu tür birçal›flma önerilebilir. Ancak bu konunun da bir "rejim sorunu" haline getirilece¤i ortada. Asl›nda sorunda burada: Devlet bu "ihtiyaç"› tam karfl›lamak istemedi¤i gibi gönüllü kurulufllar taraf›ndan da yap›lmas›nar›za göstermiyor.

‹HL mezunlar›n›n girecekleri fakülteler s›n›rland›r›lmal› m›?

‹HL'de elde edilen kültürü e¤er bir temel kabul edersek ve bu temel bilginin de¤erlendirilmesini istersekbelli bir s›n›rlama yap›labilir. Mesela sosyal bilimlerin ço¤unda ‹HL bilgileri yol gösterici olabilir.

Sekiz y›ll›k kesintisiz e¤itimden geri dönülmeli mi?

Sekiz y›ll›k kesintisiz e¤itimin avantajlar› var; ancak yetenek ayr›fl›m›n›n tam yap›lamadan çocuklar›n18 yafl›na gelmesini do¤ru bulmuyorum. Daha genç yafltan baz› ayr›fl›mlar›n yap›labilmesi gerekti¤ikanaatindeyim.

‹HL'lerin di¤er liselerden fark› nedir ve ne olmal›d›r?

‹mam-hatiplerin di¤er liselerden en bariz fark›, dinî bir kimlik tafl›mas›. Bu kimli¤in hem okul yöneticilerine,hem de ö¤rencilere etkisi var. Ayr›ca velinin tercihinde dinî çerçevenin belirleyicili¤i söz konusu.

‹HL mensuplar›/mezunlar›/ö¤rencileri toplum içinde farkl› bir sosyal kimli¤i mi ifade ediyor? E¤er ediyorsa

bu nas›l bir kimliktir?

Tam tam›na farkl› bir sosyal kimlikleri oldu¤unu söylemek zor. fiüphesiz bir kimlik paylafl›m› var; ancakbunun genel kimlikte sadece bir unsur oldu¤unu görmemiz gerekiyor. Yaln›z, son y›llarda ‹HL üzerineyap›lan keskin konuflmalar ve kaleme al›nan yaz›larla bu unsur belli bir ma¤duriyet alt›nda oluflan ezilmiflbir kimlik haline dönüflmüfl olabilir. Çünkü imam-hatipler diye bafllayan cümlelerin ço¤unda genellemesöz konusu. Bu kadar keskin bir genelleme yap›l›nca bireyin farkl›l›¤› bir zaman sonra kan›ksana biliniyor...

Sizce ‹HL sorunu siyasi mi, yoksa e¤itim bilimi çerçevesinde ele al›nmas› gereken teknik bir sorun mudur?

Siyasi bir boyutundan söz edilse bile, ‹HL konusunun temelini sosyal bir zeminde aramak gerekir. ‹HLkonusunu siyasi platforma bu kadar görünür bir flekilde tafl›nmas› Refah Partisi'nin elde etti¤i baflar›dansonra ortaya ç›km›flt›r. "Arka bahçe" benzetmesinin s›kça ifade edilen bir söyleme dönüflmesi 28 fiubatsürecinde bu okullara pahal›ya mal oldu. ‹HL'ler, siyasetle iliflkilendirilmelerinin a¤›r faturas›n› ödedi.Hadiseye art›k sosyal bir olgu olarak bakmakta fayda görüyorum.

AKP iktidar› ‹HL'lilerin üniversite katsay›s›n› normal liselerle eflitleyip üniversite için önlerini açmal› m›?

E¤itimde f›rsat eflitli¤i önemli ve bu konuda ayr›mc›l›k yap›lmas› do¤ru de¤il. Katsay› üzerinden üstükapal› bir engelleme yap›laca¤›na ve dolay›s›yla bütün meslek lisesi ö¤rencilerinin gelece¤i karart›laca¤›nadaha dürüst ve mant›kl› formüller bulunmal›. Amaç ‹HL mezunlar›n› kendi alanlar›na özendirmek isebunun baflka yollar› aranmal›...

AKP ‹HL'ler hakk›ndaki söz konusu düzenlemeyi yapabilir mi?

AKP'nin bu meseleyi ülkenin birinci gündemi haline getirece¤ine inanm›yorum. T›pk› di¤er rejim bunal›m›haline getirilen meselelerde oldu¤u gibi bunda da AKP'nin çok somut ve tepki uyaracak bir ad›m ataca¤›n›sanm›yorum...

‹HL'yi bir siyasi partinin ya da birtak›m oluflumlar›n "arka bahçesi" olarak görüyor musunuz?

Bu flekilde düflünen siyasi partiler olmufl; hatta belli bir ölçüde ‹HL ö¤rencilerinin bir k›sm› da buna inanm›flolabilir. Ancak son y›llarda "siyasal ‹slam" söyleminin hadiselerde çok anlamlar ç›kard›¤›n›, bu de¤iflimiçinde daha da bilinçlenen ‹HL çevrelerinin kendilerine "arka bahçe" muamelesi yapacak partilere izinvermeyece¤ini düflünüyorum. Çünkü arka bahçe imaj› en çok ‹HL mezunlar›n› rahats›z etti; hatta en çok

219

220

onlar› ma¤dur etti.

AKP ‹HL'lere yönelik düzenleme yapmaz ve ö¤rencilerin üniversite s›nav›nda önlerini açmazsa puan kaybeder mi?

Çok puan kaybedece¤ini sanm›yorum. Çünkü bu meselenin partileri aflt›¤›n›, ülke içinde huzursuzlu¤aneden oldu¤unu ‹HL çevreleri de biliyor. Kald› ki AKP, siyaseti bu okullar üzerine kurmufl de¤il...

Gazeteci-8

‹mam Hatip Liseleri'ne nas›l bak›yorsunuz?

‹HL meselesinin Cumhuriyetin kuruluflunda zorunlu olarak döflenen toplumsal/sosyal/yasal tafllar›n kimikesimlerde yaratt›¤› rahats›zl›¤a karfl› bir"taviz" oldu¤unu düflünüyorum. Tet tek aile ve bireyler konuya"dinini ö¤renmek" olarak yaklaflsa da, sorunun tümüyle siyasi oldu¤unu düflünmekteyim.

‹HL'nin bugünkü statüsünde sorun ya da sorunlar görüyor musunuz?

Do¤umunda sorunlar olan ‹HL'nin bugünkü statüsünde de sorunlar olmas› tabiidir.

‹HL mezunlar›na üniversite s›nav›nda eflit muamele uygulanmamas› çözülmesi gereken bir sorun mudur? E¤er

öyleyse bu sorun nas›l çözülür?

Sorunlar›n geçici düzenlemeler, yasal çerçevelerle afl›lamayaca¤› kanaatindeyim.. Az önce de belirtti¤imgibi, özünde siyasi olan bir sorunun siyasi temelde çözülece¤ini düflünüyorum. Bunun yolu da, kan›mcatoplumun gerçeklerle yüzleflmesi her kesimi ile tart›flmas› ve toplumsal uzlaflmaya varmas›ndan geçmektedir.Her ne kadar ben kat›lmasam da, baz› çevreler ‹HL'yi bir "meslek okulu" olarak tan›mlamaktad›r. ‹ster‹HL''ne tümden karfl› ç›k›ls›n ister bu tan›mlamaya itibar edilsin sonuç itibariyle ‹HL mezunlar›n›n"mesleklerine uygun" bir üniversite/meslek yüksek okuluna devam etmesi gerekmektedir.

‹HL'lere yönelik talebi belirleyen "din ö¤renimi ihtiyac›" baflka flekillerde giderilebilir mi? Din e¤itimi okul

müfredatlar›nda yer almal› mi?

"Din ö¤renimi ihtiyac›n›n da yine baz› çevreler taraf›ndan, asl›nda siyasi bir argüman olarak gündemegetirildi¤ini düflünüyorum. Cumhuriyetin ilk yar›m yüzy›l›nda Anadolu insan›, din ö¤renimini "geleneksel"yollarla karfl›l›yordu. Daha fazlas› için görünür bir talep olmad›¤›n› da söylemek de yanl›fl olmayacakt›r.. Ancak az önce sözünü etti¤im siyasi argüman, bir süre sonra toplumda karfl›l›k bulmaya bafllam›fl ve önce"arz" ard›ndan "talep" ile din ö¤renimi toplumda giderek dana yayg›n bir biçimde konuflulmaya bafllanm›fl.Son on y›lda da bir "ihtiyaca" dönüfltürülmüfltür. Bu noktadan "geriye dönüflün" çok kolay olmayaca¤›aç›kt›r. Dolay›s›yla art›k tart›flma, okul müfredat›nda din e¤itiminin yer almamas› de¤il, s›n›rlar› veaz›nl›klara verilecek yer çerçevesinde olacakt›r.

‹HL mezunlar›n›n girecekleri fakülteler s›n›rland›r›lmal› m›?

Daha önce belirtti¤im gibi , k›saca "evet"

Sekiz y›ll›k kesintisiz e¤itimden geri dönülmeli mi?

Bunun söz konusu bile edilmemesi gerekti¤ini düflünüyorum. Ancak sekiz y›ll›k kesintisiz e¤itimin"maksad›na" asla ulaflmad›¤› özellikle k›z çocuklar›n›n hâlâ okutulmad›¤›... E¤itimin kendisinin kimizaman "devletçi" kimi zaman da "sa¤ politikalar›n üretti¤i bir yaklafl›mla" ça¤dafl "e¤itim-ö¤retim" anlay›fl›ndançok uzak oldu¤u görüflündeyim.

‹HL'lerin di¤er liselerden fark› nedir ve ne olmal›d›r?

‹HL'nin di¤er liselerden fark› a¤›rl›kl› olarak, gençlerin pozitif bilimin rasyonel e¤itim sistemi ile de¤il"soyut" bir inanç sistemiyle yetifltiriliyor olmas›. ‹HL tan›m›n›n ve varl›¤›n›n do¤al gere¤i olan bu sistemimuhafaza etti¤i sürece "fark›n›" da koruyacakt›r.

‹HL mensuplar›/mezunlar›/ö¤rencileri toplum içinde farkl› bir sosyal kimli¤i mi ifade ediyor? E¤er ediyorsa bu

nas›l bir kimliktir?

Bu sorunun yan›t›n›n bir önceki yan›tta sakl› oldu¤unu düflünüyorum. Bir "inanç sistemine" dayal›e¤itim/ö¤retim bu okullar›n mensuplar›n›n da topluma/hayata bak›fl›n› flekillendirecektir. Kald› ki buokullar, neredeyse yar›m yüzy›ld›r, bir siyasi çekiflmenin argüman›, odak noktas› haline gelmifl, getirilmifltir.Bu nedenlerle, ‹HL mensuplar›n›n "bireysel" kanaatleri, ç›k›fl noktalar› her ne olursa olsun, genel olarakayr› bir sosyal kimli¤in olufltu¤unu, oluflturuldu¤unu söyleyebiliriz. Bir haberci olarak gözlemlerime ve bukonuda yap›lm›fl araflt›rmalara dayanarak; bu sosyal kimli¤i k›saca/kabaca "hayat›n oda¤›na yerleflen vehayat› biçimlendirmeyi vaaz eden bir inanc›n savunuculu¤unu ve hatta yer yer "cephe savaflç›l›¤›"olaraközetleyebilirim.

Sizce ‹HL sorunu siyasi mi, yoksa e¤itim bilimi çerçevesinde ele al›nmas› gereken teknik bir sorun mudur?

‹HL meselesinin odak noktas›nda yer alan "inanç sistemi" daha aç›k ifadesiyle ‹slam'›n bir ö¤reti olarakpeflin kabulü tek tek sübjektif bak›fllar› önemsiz k›lmakta ve meselenin kendisinin bir inanç sistemi oluflunedeniyle aksi zaten kan›mca söz konusu de¤ildir. Bu yüzden, ‹HL'yi teknik bir sorun olarak görmeninmümkün olmad›¤›n› düflünüyorum.

AKP iktidar› ‹HL'lilerin üniversite katsay›s›n› normal liselerle eflitleyip üniversite için önlerini açmal› mi?

fiu ana kadar özetledi¤im görüfllerim çerçevesinde bunun söz konusu olmamas› gerekti¤i kanaatindeyim.

AKP ‹HL'ler hakk›ndaki söz konusu düzenlemeyi yapabilir mi?

AKP'nin flu ana kadar ‹HL ve baflörtüsü konusunda "arzu etti¤i" ad›m› hemen ve kararl›l›kla atamamas›,sorunun özünde siyasi olmas›ndan kaynaklanmakta. Ve buna iliflkin tezleri de destekleyen bir göstergeoluflturmaktad›r. Sorun yaln›zca ''teknik'' olsayd› çok daha çabuk atabilecekleri ad›m›, bu nedenle çok dahatemkinli atacaklar›n›, iç ve d›fl dinamikleri gözeteceklerini düflünüyorum.

‹HL'yi bir siyasi partinin ya da birtak›m oluflumlar›n "arka bahçesi" olarak görüyor musunuz?

221

222

Tekrar etmeliyim. Bu konuda bu okul mensuplar›n›n tek tek bireylerin tavr›, sübjektif niyetleri de¤il, ‹HL'yeyüklenen anlam önemli. Dolay›s›yla, sorunuzun benim aç›mdan tek yan›t› var: Evet.

AKP ‹HL'lere yönelik düzenleme yapmaz ve ö¤rencilerin üniversite s›nav›nda önlerini açmazsa puan kaybedermi?

AKP'nin çekirdek ve hedef kitlesinin AKP'nin bu sorunu neden hemen çözemeyece¤ini anlad›¤›n› ve buyaklafl›m› kabullendi¤ini düflünüyorum. Bu nedenle k›sa vadede bu durumun bir sorun yaratmayaca¤›n›ancak orta/uzun vadede at›lacak ad›mlar›n da dikkatle izlenece¤ini öngörüyorum.

Gazeteci-9

‹mam Hatip Liseleri'ne nas›l bak›yorsunuz?

‹mam-Hatip Liseleri elbette varolacaklard›r. Birtak›m "fark derslerinin" s›navlar›n› vererek bu çocuklarüniversiteye de girebilmelidirler. Ancak, inanç e¤itimi üzerine bilim e¤itimi infla edilmek istendi¤i zamanproblem ç›k›yor. En kaba tan›m›yla lise düzeyinde "teoloji" okuyan ö¤renci bunun üzerine örne¤in t›pe¤itimi almak istedi¤i zaman ortaya "inanc›na ayk›r› oldu¤u için kadavra dersinden kaçanlar", "erkekhastaya dokunmak istemeyen kad›n doktorlar" gibi rezillikler ç›kar ve kavga gürültü kopar... Hasta tefriketmek bir doktor için en büyük flerefsizliktir ve bunu yapan meslekten derhal men edilmelidir!Gözlemledi¤im kadar›yla kendilerinde "sadece jinekolog ve çocuk doktoru olmak" gibi bir e¤ilim var, veböyle saçmal›k da olmaz! Kald› ki, ‹slam'da "kad›n imam" yoktur ve fleriatç›lar bu liselerde k›z ö¤rencilerinne arad›klar› sorusuna cevap veremiyorlar... "Dinini ö¤rensin" cevab› doyurucu de¤ildir, bunun içinherhangi bir Kuran kursu da yeterlidir.

‹HL mezunlar›n›n üniversiteye giriflleri s›n›rland›r›lmal› m›?

Elbette amaçlar›, gerek üniversite kadrolar›n› gerekse mülki idare kadrolar›n› yavafl yavafl imaml›k e¤itimialm›fl gençlerin eline teslim etmek ve yumuflak geçiyle bir "teologlar yönetimi" kurmak... Bunu da yemezlerarkadafl! Benim naçiz görüflüme göre, ‹mam-Hatip liseleri yaln›zca din adam› yetifltirmeye yönelik olmal›("din kad›n›" demedik!) ve üniversiteye ancak fark derslerini vererek geçebilmeliler, e¤er ‹lahiyat Fakültesi'nedevam etmeyeceklerse tabii... Di¤er ortaö¤retim okullar›nda da din dersleri mutlaka olmal›, fakat bunlarbilimsel "din kültürü" dersleri olmal›d›r. Yani, di¤er dinlerin özellikleri de ö¤retilmelidir. Hatta mitolojibile.

Gazeteci-10

‹mam Hatip Liseleri'ne nas›l bak›yorsunuz?

Herhangi bir liseden farkl› bakm›yorum. Politik de¤erlendirme ve yarg›lar, bu konudaki görüflümüetkilemedi. ‹HL'lerin müfredata dahil okullar oldu¤u bilgisi benim aç›mdan yeterli.

‹HL'nin bugünkü statüsünde sorun ya da sorunlar görüyor musunuz?

‹HL'lerin statüsünde de¤il ama, ‹HL karfl›tl›¤›na, k›smen de olsa taraftarl›¤›na dayal› politikalarda sorunlargörüyorum. Bu tür bir karfl›tl›¤› aç›kças› can s›k›c› buluyorum. Bu okullar›n politik çekiflme malzemesiolmaktan ç›kar›lmas› gerekir. Bu da, "öteki"ni d›flar›da b›rakmayacak kamil bir demokrasi anlay›fl›ylamümkün.

‹HL mezunlar›na üniversite s›nav›nda eflit muamele uygulanmamas› çözülmesi gereken bir sorun mudur? E¤er

öyleyse bu sorun nas›l çözülür?

Bu çözülmesi öncelikli sorunlardan biridir. Bu sorunu hukuk çözmeli. YÖK Baflkan›'n›n "devlet iktidar›"olarak tavsif etti¤i unsurlar da bu sonucu kabullenmeli, daha do¤rusu "hukuku" sindirmeli. Baflka çözümyolu gözükmüyor.

‹HL'lere yönelik talebi belirleyen "din ö¤renimi ihtiyac›" baflka flekillerde giderilebilir mi?

Din e¤itimi okul müfredatlar›nda yer almal› mi?

Bu ihtiyac›n mevcut Maarif politikalar›yla giderilemedi¤i/giderilemeyece¤i, 12 Eylül'ün zorunlu dindersleri program›yla görüldü. ‹mam Hatip'ler, belki de, sosyal çevre ihtiyac›na cevap verdi¤i için bu kadarcazip. Sosyal çevre (sosyalleflme) ihtiyac›n›n modernleflmeyle iliflkisi kurcaland› mi, bilmiyorum. Sorununçözümü burada belki de...

‹HL mezunlar›n›n girecekleri fakülteler s›n›rland›r›lmal› m›?

Bence hay›r.

Sekiz y›ll›k kesintisiz e¤itimden geri dönülmeli mi?

Elimde bu konuda bir istatistik yok. Yararlar› saptand›ysa, niçin geri dönülsün?

‹HL'lerin di¤er liselerden fark› nedir ve ne olmal›d›r?

‹HL'lerin di¤er liselerden fark›n›, aç›kças› bilmiyorum. Sorun, acaba, fazladan Arapça, Kuran ve Akaidderslerinin okutulmas› mi? Çok kültürlü, demokratik bir yap›da bunlar sorun olmal› m›?

‹HL mensuplar›/mezunlar›/ö¤rencileri toplum içinde farkl› bir sosyal kimli¤i mi ifade ediyor? E¤er ediyorsa

bu nas›l bir kimliktir?

‹HL'lili¤in farkl› bir sosyal kimli¤e iflaret etti¤i çok tart›fl›ld› Toplumdan ba¤›ms›z de¤il ama, genel geçertoplum de¤erlerinin üzerinde ve benzerlik (bazen dayan›flma) temelinde flekillenen bir kimlik inflas› sözkonusu. Ötekini d›flar›da b›rakacak bir siyasal tavra dönüflmedi¤i sürece, bunda bir sak›nca görmüyorum.

Sizce ‹HL sorunu siyasi mi, yoksa e¤itim bilimi çerçevesinde ele al›nmas› gereken teknik bir sorun mudur?

Teknik çözümü olabilirdi, ama önyarg›lar›n belirledi¤i bir alanda tart›fl›ld›¤› için art›k siyasi...

AKP iktidar› ‹HL'lilerin üniversite katsay›s›n› normal liselerle eflitleyip üniversite için önlerini açmal› m›?

223

224

Evet ama öncelikle bu konuda bir konsensüs sa¤lanmal›.

AKP ‹HL'ler hakk›ndaki söz konusu düzenlemeyi yapabilir mi?

Mevcut koflullarda bunun zor olaca¤›n› düflünüyorum.

‹HL'yi bir siyasi partinin ya da birtak›m oluflumlar›n "arka bahçesi" olarak görüyor musunuz?

Çok farkl› siyasal görüflten insanlar bu okullar› tercih ediyor. Bu tercihi belli bir siyasi anlay›fllailiflkilendirmek sorunu anlamam›za yard›mc› olmaz.

AKP ‹HL'lere yönelik düzenleme yapmaz ve ö¤rencilerin üniversite s›nav›nda önlerini açmazsa puan kaybeder

mi?

Kaybedebilir ama bu önemli bir yekûn oluflturmaz.

Gazeteci-11

‹HL'ye nas›l bak›yorsunuz?

Türkiye dini e¤itim veren kurumlar›n yoklu¤unun halkta yaratt›¤› öfke dolay›s›yla Yüksek ‹slamEnstitülerini ve ‹mam Hatim Liseleri'ni açt›. CHP iktidar› döneminde 1945'te devreye girdi bu okullar.Bafllang›çta bu okullarda fevkalade ehil hocalar›n görev almas› dolay›s›yla dini e¤itim aç›s›ndan yüza¤artacak müesseselerdi. Daha sonra ‹HL mezunlar›na üniversitelere girme hakk›n›n tan›nmas›yla buokullar 盤 gibi ço¤ald›, hükümetler kaç ‹HL açt›klar›yla övünür hale geldiler. Halk›n çocuklar›n› buokullara gönderme sebebi de de¤iflti. Bafllang›çta din görevlisi ihtiyac›n› karfl›lamak amac›yla ö¤renci alanokullar giderek " Klasik lise müfredat›n›n yan› s›ra ‹slami bilgiyle de donanm›fl, ahlakl› dindar insanyetifltirme" misyonunu üstlendiler ve halk›n ilgisini deste¤ini çektiler. Ama bu süreçte okul say›s›n›nh›zla artmas› ve ayn› oranda kaliteli ö¤retmen yetifltirilememesi dolay›s›yla dini e¤itim aç›s›ndan kalitekaybetti okullar. Nitekim Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤›'n›n personel al›m› için açt›¤› s›navlarda baflar› oranlar›düfltü. Türkiye'de insanlar›n talebi çocuklar›n›n dini terbiye alarak yetiflmesi. Onlar› ‹HL'ye kaydettirirkende mezun olunca imam ya da hatip olsunlar, ilahiyat e¤itimini sürdürsünler diye düflünmüyor aileler.Mühendis olsun, doktor olsun ama dindar insan olsun, bu yolda gerekli e¤itimi de ortaö¤retim kurumlar›ndaals›n istiyorlar. Bence hakl› ve do¤ru bir talep bu. Ayn› duygularla Kuran kurslar›n›n da ifllevli oldu¤unainan›yorum. Laikli¤e zarar gelece¤i vehmiyle bu kurumlara karfl› ç›kanlar, cumhuriyetin kurucusuAtatürk'ün maarif teflkilat›n› hangi amaçla "milli e¤itim" ad› alt›nda örgütledi¤ini, Atatürk'ün "millie¤itimin amac›"n› tan›mlayan ve rejimin hangi niteliklere sahip kuflaklar yetifltirmeyi hedefledi¤iniaç›klayan görüfllerini yeniden okumak zorunda. Ve tabii Türk e¤itim sisteminin bu hedef do¤rultusundahangi noktada oldu¤unu irdelemek zorunda..

‹HL'nin bugünkü statüsünde sorun ya da sorunlar görüyor musunuz?

Bu de¤erlendirmelerim ‹HL'de sorun olmad›¤› anlam›na gelmez. Ama sorunlar›n olmas› onlar› yasaklaçözme niyetlerine hakl›l›k kazand›rmaz. ‹HL'nin siyasi yar›fla alet edilmifl olmas› bu okullar›n günah›

de¤il. Yak›n tarihte yaflanan bir dizi istismar dolay›s›yla söz konusu okullara ve mezunlar›na "sab›kal›","flüpheli" muamelesi yapmak insafla ba¤daflmaz..

‹HL mezunlar›na üniversite s›nav›nda eflit muamele uygulanmamas› çözülmesi gereken bir sorun mudur? E¤er

öyleyse bu sorun nas›l çözülür

‹HL mezunlar›n›n üniversitelere girmesinin önündeki engellerin tamamen kalkmas› gerekti¤ikan›s›nday›m. Aksi e¤itimde f›rsat eflitli¤i gibi aç›k bir anayasa hükmünün ruhuna muhalefettir.

AKP ‹HL'ler hakk›ndaki söz konusu düzenlemeyi yapabilir mi?

Bu tabloyu AKP'nin TBMM'deki say›sal üstünlü¤üyle çözmek yerine muhalefetteki CHP ile uzlaflarakde¤ifltirmesinin mümkün ve do¤ru olaca¤› kan›s›nday›m..

Sekiz y›ll›k kesintisiz e¤itimden geri dönülmeli mi?

Sekiz y›ll›k temel e¤itim ilke olarak isabetli görünmesine karfl›l›k bence k›z çocuklar›n›n e¤itimi aç›s›ndatam bir facia do¤urmufltur. Büyük kentlerde bu vahamet hissedilmeyebilir ama Do¤u Anadolu'da ve k›rsalbölgelerin neredeyse tamam›nda aileler k›z çocuklar›n›n e¤itimini önemsemez hale gelmifllerdir. Zira 14-15 yafl aral›¤› Anadolu'da hala k›z çocuklar›n›n evlenme ça¤› say›lmaktad›r. Ve ailelere k›z çocuklar›n›ne¤itimini önemsemeleri konusunda teflvik edici bir proje yoktur.

Gazeteci-14

‹mam Hatip Liseleri (‹HL)'ne nas›l bak›yorsunuz?

‹fllevinden farkl› kullan›lan e¤itim kurumlar› gözüyle bak›yorum.

‹HL'nin bugünkü statüsünde sorun ya da sorunlar görüyor musunuz?

Evet, görüyorum. Ad› üzerinde, salt imam ve hatip yetifltirmesi gerekirken, e¤itim sisteminin tümünehükmeden bir yap›ya dönüfltü¤ünü görüyorum.

Görüyorsan›z çözüm önerileriniz nedir?

Önerim, Türkiye'de ne kadar imama ve hatibe gereksinim varsa bu okullara o kadar ö¤renci al›nmas›.Aksi durum t›p fakültesi mezunlar›n›n marangoz yap›lmas› gibi bir fley.

‹HL mezunlar›na üniversite s›nav›nda eflit muamele uygulanmamas› çözülmesi gereken bir sorun mudur? E¤er

öyleyse bu sorun nas›l çözülür?

‹HL'ler meslek lisesi oldu¤u için bu mesle¤in yüksekö¤renimine gidiflleri kolaylaflt›r›labilir. Ötesi ayr›cal›kolur.

225

226

‹HL'lere yönelik talebi belirleyen "din ö¤renimi ihtiyac›" baflka flekillerde giderilebilir mi? Din e¤itimi okul

müfredatlar›nda yer almal› m›?

Evet, almal›. Ancak ‹HL'lerde din e¤itimi de¤il, ‹slamiyet e¤itimi ve bütün toplumsal yaflam›n ‹slamiyetinkurallar›na göre yönlendirilmesine yönelik çal›flma söz konusu.

‹HL mezunlar›n›n girecekleri fakülteler s›n›rland›r›lmal› m›?

Evet.

Sekiz y›ll›k kesintisiz e¤itimden geri dönülmeli mi?

Hay›r. Aksine art›r›lmal›, on bir y›la ç›kar›lmal›.

‹HL'lerin di¤er liselerden fark› nedir ve ne olmal›d›r?

Ad›nda yer alan ifllevinin d›fl›na ç›kmamal›d›r.

‹HL mensuplar›/mezunlar›/ö¤rencileri toplum içinde farkl› bir sosyal kimli¤i mi ifade ediyor? E¤er ediyorsa

bu nas›l bir kimliktir?

Bu mezunlar öncelikle kendilerine o kimli¤i veriyorlar. Bu da beraberinde toplumun onlara farkl› birgözle bakmas›na neden oluyor.

Sizce ‹HL sorunu siyasi mi, yoksa e¤itim bilimi çerçevesinde ele al›nmas› gereken teknik bir sorun mudur?

Siyasallaflm›fl bir teknik sorun.

AKP iktidar› ‹HL'lilerin üniversite katsay›s›n› normal liselerle eflitleyip üniversite için önlerini açmal› m›?

Hay›r.

AKP ‹HL'ler hakk›ndaki söz konusu düzenlemeyi yapabilir mi?

Yapabilir, ama yarg›dan döner.

‹HL'yi bir siyasi partinin ya da birtak›m oluflumlar›n "arka bahçesi" olarak görüyor musunuz?

Evet. Hatta arka bahçe de¤il, art›k ön bahçe de diyebiliriz.

AKP ‹HL'lere yönelik düzenleme yapmaz ve ö¤rencilerin üniversite s›nav›nda önlerini açmazsa puan kaybeder

mi?

Hay›r. AKP merkez sa¤› da içine alan tepki oylar›n› hala bünyesinde bar›nd›rabilen bir kimlikte.

Gazeteci-17

‹mam Hatip Liseleri (‹HL)'ne nas›l bak›yorsunuz?

‹mam Hatip Liseleri'nin kurulufl amaçlar›n›n d›fl›na ç›km›fl olduklar›n› düflünüyorum.

‹HL'nin bugünkü statüsünde sorun ya da sorunlar görüyor musunuz?

Evet yukar›da da belirtti¤im sebepten ötürü ‹mam Hatip Liseleri'nin bugünkü durumlar›n› sorunlubuluyorum.

Görüyorsan›z çözüm önerileriniz nedir?

Bana göre ihtiyaçlar yeniden tan›mlanmal› ve buna göre ‹mam Hatip Liseleri yeniden yap›land›r›lmal›.Bu yeniden yap›land›rman›n en önemli aya¤› da bu liselerin say›s›n›n devletin din görevlisi ihtiyac›düzeyine geri çekilmesi olmal›.Daha köktenci ve bence daha do¤ru çözüm temel ve zorunlu e¤itimin liseyi de kapsamas› ve ‹mam HatipLisesi de dahil olmak üzere tüm meslek okullar›n›n lise e¤itiminden sonra gelmesidir. Meslek liselerininkonumu ço¤u Avrupa ülkesinde zaten böyledir.

‹HL mezunlar›na üniversite s›nav›nda eflit muamele uygulanmamas› çözülmesi gereken bir sorun mudur? E¤er

öyleyse bu sorun nas›l çözülür?

Çözülmesi gereken esas sorun bugün toplumun belli bir kesiminin ‹mam Hatip Liseleri'ni normal lisegibi alg›l›yor olufludur. ‹mam Hatip Liseleri normal lise de¤ildir ve bu liseler normal liseymifl gibidüzenlemeler yapmak laikli¤in temel ilkelerinden olan e¤itim birli¤ine ayk›r›d›r. Kald› ki geçenlerdeYÖK Baflkan› Erdo¤an Teziç'in de söyledi¤i gibi mevcut sistemde en ma¤dur olanlar düz lise mezunlar›d›r.Bu konuda ben de kendisine kat›l›yorum. Düz lise mezunlar›n›n hiçbir ifl garantisi yok.

‹HL'lere yönelik talebi belirleyen "din ö¤renimi ihtiyac›" baflka flekillerde giderilebilir mi? Din e¤itimi okul

müfredatlar›nda yer almal› m›?

Ça¤dafl dünyada din özel alana aittir, din bir vicdan meselesidir ve bireysel bir seçimdir. Bireyler dini,gelene¤i ailelerinden ve sosyal çevrelerinden ö¤renirler. Bence okullarda çocuklara tek bir din de¤il tümdinlere dair genel bilgiler ö¤retilmeli.

‹HL mezunlar›n›n girecekleri fakülteler s›n›rland›r›lmal› m›?

Hay›r, elbette ki ilke olarak herkesin istedi¤i fakülteye girmeyi denemeye hakk› olmal›.

Sekiz y›ll›k kesintisiz e¤itimden geri dönülmeli mi?

Hay›r.

‹HL'lerin di¤er liselerden fark› nedir ve ne olmal›d›r?

227

228

Deminden beri konufltu¤umuz gibi ‹mam Hatip Liseleri'nin di¤er liselerden fark› bu liselerin özellikledin görevlisi ihtiyac› yetifltirmek üzere kurulmufl olmalar›d›r. E¤itim programlar› bu mesle¤in ihtiyaçlar›nagöre normal liselerden farkl› bir biçimde düzenlenecektir.

‹HL mensuplar›/mezunlar›/ö¤rencileri toplum içinde farkl› bir sosyal kimli¤i mi ifade ediyor? E¤er ediyorsa

Bu nas›l bir kimliktir?

Nas›l ki bir Galatasaray Liseli olmak ya da bir Robert Kolejli olmak belli kimlikleri kuruyorsa, ‹mamHatip Liseli olmak da farkl› bir kimli¤i ifade edebilir. Bu son derece normal. Ama e¤er bu kimli¤in temelbileflenini laik-dinci ayr›m› oluflturuyorsa bunun toplumsal bar›fl aç›s›ndan olumsuz olaca¤› ortada.

Sizce ‹HL sorunu siyasi mi, yoksa e¤itim bilimi çerçevesinde ele al›nmas› gereken teknik bir sorun mudur?

Elbette ki e¤itim bilimi çerçevesinde ele al›nmas› gereken bir konu. Ama ‹mam Hatip Liseleri y›llarboyunca siyasete alet edilmifller ve öyle görünüyor ki bugün onlar› siyasetten soyutlayarak tart›flabilece¤imizbir zemin bulmak çok zor, ayn› türban konusunda oldu¤u gibi.

AKP iktidar› ‹HL'lilerin üniversite katsay›s›n› normal liselerle eflitleyip üniversite için önlerini açmal› m›?

Bu ‹mam Hatip Liseleri'ni siyasete alet etme gelene¤ini sürdürmek olur.

AKP ‹HL'ler hakk›ndaki söz konusu düzenlemeyi yapabilir mi?

AKP'nin bu konudaki ve türban konusundaki düzenlemeleri YÖK Yasa Tasar›s›'na almad›¤›n› ve mecliseb›rakt›¤›n› biliyoruz.

‹HL'yi bir siyasi partinin ya da birtak›m oluflumlar›n "arka bahçesi" olarak görüyor musunuz?

‹mam Hatip'lerin ö¤rencilerine belirli bir dünya görüflünü verdi¤ini biliyoruz. Bu anlamda bu liselerinbaz› oluflumlara ev sahipli¤i yapt›¤›n› düflünüyorum.

AKP ‹HL'lere yönelik düzenleme yapmaz ve ö¤rencilerin üniversite s›nav›nda önlerini açmazsa puan kaybeder

mi?

Kendi seçmeninin bir k›sm› nezdinde puan kaybetse de toplumun laik kesimlerinde güven tazeleyecektir.

Gazeteci-18

‹mam Hatip Liselerine nas›l bak›yorsunuz?

‹mam Hatip okullar›n›n, 8 y›ll›k zorunlu ö¤renime geçifl öncesinde ulaflt›¤›, yaklafl›k yar›m milyonlukö¤renci say›s›yla Milli E¤itim sistemindeki en büyük alt-grubu oluflturdu¤unu (ortaö¤renimdeki ö¤rencilerinyaklafl›k %10'u) söylemek mümkün. Bu rakamda dikkat çeken iki nokta var: Ö¤renci say›s› h›zl› bir art›fle¤ilimini izliyordu, yani sekiz y›ll›k zorunlu e¤itim ve katsay› ayarlamas›yla h›z kesmeseydi herhalde çok

daha büyük rakamlar görecektik.TESEV'in ön raporunun da ortaya koydu¤u gibi, say›daki art›flta k›z ö¤renciler çok daha büyük roloynam›fllard›. (1990-91'de % 24'ten 1999-2000'de % 50'ye)Bu iki veriden hareketle flunlar› söylemek mümkün: ‹mam Hatip'ler, salt say›sal olarak da bak›lsa, meslekokulu olmaktan ç›k›p paralel bir e¤itim sistemi haline gelmifller.Aileler özellikle k›z çocuklar› için ‹mam Hatipleri, "mazbut" bir e¤itim ortam› olarak görüyorlar. Normallise imaj›n› oluflturan k›z-erkek kar›fl›k olma, fliddetin yayg›nl›¤›, uyuflturucu tehlikesi gibi unsurlarkarfl›s›nda, ‹mam Hatipler muhafazakâr aileler aç›s›ndan "güvenli" ve "mazbut" e¤itim ortam› alternatifihaline gelm›fl durumda. Buna bir de, normal okul müfredat›ndaki zorunlu Din ve Ahlak derslerinin "nekufl, ne deve" durumu nedeniyle ailelerin din e¤itimi taleplerinin tatmin edilememesi eklenince ‹mamHatipler iyice de¤er kazan›yorlar.

‹HL mensuplar›/mezunlar›/ö¤rencileri toplum içinde farkl› bir sosyal kimli¤i ifade ediyor mu? E¤er ediyorsa

bu nas›l bir kimliktir?

Buna karfl›l›k, en az›ndan benim gözlemlerim, okul sonras› farkl› bir ‹HL'li kimli¤inin olmad›¤› yolunda.Hiç kimse hakk›nda, söz aras›nda "‹mam Hatip mezunudur, güvenilir adamd›r," dendi¤ini duymad›m.Hiç kimse hakk›nda "bak ‹mam Hatipte ne iyi yetiflmifl" dendi¤ini de duymad›m. ‹mam Hatiplilereyüklenen baz› özellikler, toplumun geneline hakim olan gelenekselci, muhafazakâr kimlikten hiç farkl›de¤il. Yani, ‹mam Hatiplerde ö¤rencilere kazand›r›lan ne özellik varsa, mezuniyet sonras›nda toplumungenel nitelikleri aras›na kar›fl›p gidiyor. ‹leriye yönelik öneriler getirirken, dikkate al›nmas› gereken birkaç nokta var: ‹mam Hatipler çok say›da insan› ilgilendiren, genifl bir toplumun ideolojik ama, gerçektaleplerine yan›t veren bir sistem, dolay›s›yla bu kesimlerin ihtiyaçlar›na yan›t verilmeli.‹mam Hatip sorunu, AKP için önemli bir s›nav. Parti yönetimi, kitlelerin karfl›s›na ç›kt›¤› her noktadabu sorunu çözece¤ini vaat etti, hatta söz verdi. Demek ki, çözüm önerisinin AKP'ye de bir fleyler kazand›rmas›laz›m. Nihayet ‹mam Hatip sorununu çözerken, toplumun bir kesiminde, elitlerin önemli bir bölümdehakim olan baz› korku ve kayg›lar›n yat›flt›r›lmas›, en az›ndan deprefltirilmemesi gerekiyor. Önerilerimeyukar›daki en sonuncu mülahazay› yan›tlayarak bafllayay›m: IHL'lerin say› itibariyle gerçek bir mesleke¤itimi boyutlar›na indirilmesi gerekiyor. fiu anda Türkiye'de herhangi bir meslek e¤itimi alan›nda,ihtiyaca göre bir planlama yap›labildi¤ini sanm›yorum, ama çeflitli kestirmelerle bu konuda bir ö¤rencirakam›na var›labilir. Batman'da kad›n intiharlar› konusuna müdahil olan kad›n vaizler örne¤indegördü¤ümüz gibi, Diyanet kadrolar›nda kad›n IHL mezunlar›na da yer vard›r. Buna karfl›l›k:Say›ca azalacak ‹HL mezunlar›na, di¤er meslek liselerine tan›nan bütün olanaklar tan›nmal›d›r. fiu anda,meslek liselilere üniversite kap›s›nda engel olan katsay› sorunu, ‹HL'ler kadar, di¤er okullarda okuyanlar›nda derdi ve flikayetidir. Türkiye'de herhangi bir partinin tabandan gelen (ve çok rasyonel bir "upwardmobility" aray›fl›na iflaret eden) bu talebe duyars›z kalmas› zordur. Dolay›s›yla, katsay› sorununun flu yada bu flekilde çözülmesi gerekir. ‹mam Hatiplerin böyle bir çözümden d›fllanmas› hukukun eflitlik ilkesineayk›r› olur.Ayr›ca, bu flekilde, reel politik dengeler aç›s›ndan, IHL'lerin say›ca azalmas›n›n yarataca¤› tepki, baflar›l›IHL mezunlar› için yüksek ö¤renim yolunun s›n›rs›zca aç›lmas›yla k›smen dengelenmifl olur.Ailelerin ve k›smen ö¤rencilerin, ‹HL'leri seçmesinde bir gerekçe olan, "dini bütün, ahlakl› yetiflme"talebine (k›smi de olsa) yan›t verilmelidir. Bunun için, normal ortaö¤renimde din ve ahlak dersleri zorunluolmaktan ç›kar›lmal›, buna karfl›l›k ders müfredat› de¤ifltirilerek tam bir "kateflizm/ilmihlal" e¤itimisa¤lanmal›d›r. Yani din dersine kat›lmay› tercih eden ö¤renci, flu anki genel din kültürünün yerine flartlar›,uygulamalar›, gelenekleri ve ahlak›yla Müslümanl›¤› ö¤renmelidir.

229

230

talebine (k›smi de olsa) yan›t verilmelidir. Bunun için, normal ortaö¤renimde din ve ahlak dersleri zorunluolmaktan ç›kar›lmal›, buna karfl›l›k ders müfredat› de¤ifltirilerek tam bir "kateflizm/ilmihlal" e¤itimisa¤lanmal›d›r. Yani din dersine kat›lmay› tercih eden ö¤renci, flu anki genel din kültürünün yerine flartlar›,uygulamalar›, gelenekleri ve ahlak›yla Müslümanl›¤› ö¤renmelidir. En önemlisi, ‹HL'lerin say›ca azalmas›durumunda ilk kurban olacak ve e¤itim olana¤›n› kaybedecek k›z ö¤renciler için bir çözüm olmak üzere,k›z okullar› aç›lmal›d›r. Bu fikir, zaten, ‹HL tart›flmas›n›n da d›fl›nda, genel olarak k›z çocuklar›n›n okur-yazarl›k ve e¤itim sorununa radikal bir çözüm olarak, Prof. Çi¤dem Ka¤›tç›bafl› gibi sayg›n uzmanlartaraf›ndan da önerilmektedir. Özellikle sadece k›z ö¤rencilerin gidece¤i Yat›l› Bölge Okullar›'n›noluflturulmas›, k›rsal kesimdeki k›z çocuklar›n›n okullu olmas› için rasyonel bir çözüm olarakdüflünülmektedir. Yani k›z okullar› aç›lmas›, hem k›z çocuklar›n›n zaten tehlikeli flekilde düflük olanokulluk oran›n›n yükseltilmesi için bir çözüm olur, hem de IHL'ler olmasa k›z çocuklar›n› okulagöndermeyecek aileler için iyi bir seçenek oluflturur. Bu öneri paketi, hem AKP ve ‹mam-Hatiplilerin,hem de laik kesimin kayg› ve flikayetlerini dengeli bir biçimde yan›tlamaktad›r. Pakette tart›flma açacakve tepki yaratacak iki konu oldu¤u aç›k: Liselerde burada kastedilen flekilde "gerçek" bir din dersi olmas›,IHL'lerdeki türban ve k›z-erkek ö¤renci ayr›m›n› normal liselere tafl›yacakt›r. Zira inançl› ailelerin,k›zlar›n›n erkek ö¤rencilerle birlikte ve bafl› aç›k olarak din dersine girmesine karfl› ç›kmalar› beklenir.K›zlar›n bafl› aç›k olarak, örne¤in Kuran okumas› ya da namaz k›lmas› da söz konusu olamaz. Bu durum,laik kesimde, türban›n bacadan lise sistemine girmesi olarak alg›lanacakt›r. Ayn› flekilde, k›z çocuklar›için ayr› okul aç›lmas› da, laik e¤itim anlay›fl›na dolayl›/dolambaçl› bir alternatif yaratmak olarakalg›lanacak, AKP'ye atfedilen "salam takti¤i"nin bir baflka örne¤i olarak yorumlanacakt›r.Son olarak, pek çok baflka konuda oldu¤u gibi, bu alanda da reform yapmak konusunda AKP'nin çeflitliavantajlar› oldu¤unu düflünüyorum. Ama bu durum, AKP'nin "yarat›c›l›k" ve "beceri"sinden çok, di¤erlerininstatükoculu¤una, yetersizli¤ine iflaret etmektedir. Yukarda belirtti¤im gibi, ‹HL sorunu AKP için ciddibir s›navd›r, ama AKP taban›n›n bu konuda partiye ve Erdo¤an'a açt›¤› kredi çok uzun vadeli olacakt›r.Zira, bu konuda Erdo¤an'›n bir fleyler yapmak istemesine ra¤men, eli-kolunun ciddi biçimde ba¤l› oldu¤uinanc› yayg›nd›r, yani flu anda içinde bulundu¤umuz durum, "normal" karfl›lanmaktad›r ve daha uzunbir süre de "normal" karfl›lanmaya devam edecektir.

Gazeteci-19

‹mam Hatip Liselerine nas›l bak›yorsunuz?

‹HL'ler bir devlet okuludur. Ancak bir devlet okulu olmas›na ra¤men, Türkiye'nin e¤itim, demokrasi,laiklik, toplum - devlet - din iliflkileri aç›s›ndan ne kadar derin bir kafa kar›fl›kl›¤› yaflad›¤›n›n somutörne¤idir. Devlet hem ‹HL'leri açmakta, hem de kendi okullar›na kuflku ile bakmak gibi bir tavr›sergilemektedir. Ülkenin kendi çocuklar› kuflku oda¤›, hatta zaman zaman "iç tehdit" unsuru gibi telakkiedilebilmektedir. Kuruldu¤undan beri müfredatlar›, statüleri, mezunlar›n›n konumu sürekli tart›flmahalindedir. Toplumun ‹HL'ye yükledi¤i anlam farkl›d›r, bu okullar› açan Demokrat Parti'den bu günküiktidara kadar ço¤unluk iradesinin siyasete yans›yan uzant›s›n›n duruflu ile kendilerini "devlet" diyeniteleyen, ya da devleti kendilerinden ibaret sayan bir çevrenin yükledi¤i anlamlar aras›nda ciddi aç›farklar› vard›r. Bugün de, ‹HL'lerle ilgili sorun devam etmektedir.

‹HL'nin bugünkü statüsünde sorun ya da sorunlar görüyor musunuz?

‹HL'ler 28 fiubat gibi anti demokratik bir süreç içerisinde yok olmaya mahkum bir statü içerisine itilmiflbulunuyor. Malum katsay› meselesi. fiöyle ki: ‹HL mezunlar› alan d›fl› durumlarda farkl› katsay› uygulamas›ile di¤er lise mezunlar›ndan 30-40 puan geriden bafllamakta, bu da Bo¤aziçi üniversitesini kazanabilecekpuana sahip bir ‹HL mezununu bile, çok düflük puanlarla ö¤renci alan bir üniversite veya fakülteye gitmekzorunda b›rakmaktad›r. Dolay›s›yla alan d›fl› tercih aç›s›ndan önleri kapal›d›r.‹HL mezunlar›n›n alan› kabul edilen ilahiyatlar›n kontenjan› ise bu süreçte inan›lmaz derecede düflürüldü¤üiçin, ilahiyatlara girebilmek için bile çok çok yüksek puanlar gerekir hale gelmifltir. Yani ‹HL mezunuolup ‹lahiyata girmek bile cayd›r›ld›¤› için, ‹HL'ler ‹lahiyata gitmek için bile tercih edilemez durumadüflürülmüfltür.Bir de ilahiyat mezunlar›n›n "özel" ifl yapma durumu söz konusu de¤ildir. Diyanette görev verilmesi sözkonusudur. Oysa Diyanet, birkaç seneden bu yana çok az görevlendirmeler yapmaktad›r. Bu durumdagelecekte ifl bulma imkan› bulunmayan, son derece düflük kontenjanlara sahip bulunan ilahiyata gidebilmeimkanlar› bile s›n›rl› olan, ve baflka üniversiteye gidemeyecek olan ‹HL'ler nas›l tercih edilecek? Bu statü,ister istemez ‹HL'leleri yok etme iradesinin ürünü olarak okunacakt›r.Peki ‹HL'leri yok etmek bir devlet politikas› m›d›r? Tevhid-i Tedrisat kanunu bunu mu emretmektedir?Yoksa ortada, bir dönem "devlet" ad›na hükmetme yetkisini ele alanlar, böyle bir yorumu devlete empozemi etmifllerdir? Ben bu uygulaman›n hiçbir biçimde demokratik olmad›¤›n› düflünüyorum, ‹HL'leri bustatüye mahkum edenlerin de demokrasi kayg›s› tafl›d›klar›n› sanm›yorum. Nitekim, ‹HL'ler, halktan oyalan iktidarlar döneminde halk›n beklentileri istikametinde normal e¤itim kuruluflu muamelesi görmüfl,halk iradesinden kopuk dönemlerde ise, sürekli üzerinde oynanan kurumlar haline getirilmifltir. Bugünde, halktan iktidar olacak, hatta anayasay› de¤ifltirecek kadar oy alan siyasi ekiplerin, düzeltmek istemesinera¤men ‹HL statüsünü düzeltmekte zorlanmalar›, ‹HL sorununun demokrasi aç›s›ndan anlam›n› ortayakoymaktad›r.

Görüyorsan›z çözüm önerileriniz nedir?

Çözüm Türkiye'nin gerçekten demokratikleflmesidir. Bu süreçte e¤itim hayat›n›n da demokratikleflmesigerekir. Ve o süreçte ‹HL de toplum beklentilerine uygun bir statüye kavuflacakt›r. Hemen yap›lmas›gereken ise, ‹HL'lere ve di¤er tüm meslek okullar›na yönelik katsay› ayr›mc›l›¤›n› ortadan kald›rmakt›r.Ayn› s›nava giren ö¤rencilerin puanlar›n›n ayn› de¤erde olmas›n› sa¤lamakt›r. Bu, ülkenin her çocu¤ununpotansiyelini en iyi biçimde de¤erlendirme imkan› sa¤layacakt›r. fiimdi t›p veya genetik okuyabilecek birçocu¤u "sen falan meslek lisesinden mezun oldun, buralara gidemezsin" diye yolunu kesmek, Türkiye'ninpotansiyel güçlerini heba etmektir. ‹nsan özgürlü¤ünü baltalamakt›r. E¤itim özgürlü¤ünü yok etmektir.Buna demokratik sistemlerde hiçbir kimsenin hakk› olmamak gerekir. Mevcut statü, ülkenin bir k›s›mçocuklar› üzerinde, küçük bir grubun hegemonyas›n› sürdürmesinden baflka flekilde okunamaz.

‹HL mezunlar›na üniversite s›nav›nda eflit muamele uygulanmamas› çözülmesi gereken bir sorun mudur? E¤er

öyleyse bu sorun nas›l çözülür?

Elbette sorundur. Sorun oldu¤u fluradan da bellidir ki, 3 kas›m seçimlerinde halktan yüzde 34 oy alm›fl,parlamentoda 368 sandalye ile temsil edilen, mahalli seçimlerde yüzde 50'lerde oy almas› beklenen birsiyasi kadro, seçim meydanlar›nda "seçimlerden sonra bu konuyu çözme" vaadinde bulunuyor. Bir iktidarpartisi, ülkede böyle bir sorun olmasa bunu seçim meydanlar›na tafl›r m›? Sorunun nas›l çözülece¤iniyukarda söyledim: Ayr›mc›l›¤›n, adaletsizli¤in kald›r›lmas›... Yap›lmas› gereken budur.‹HL ve meslek lisesi mezunlar›, di¤er lise ö¤rencilerinden farkl› bir üniversite s›nav›na girse ve al›nan

231

232

sonuçlar ona göre de¤erlendirilse belki anlamak mümkündür. Ayn› s›nava giren, ayn› sorular› cevapland›ran,hatta s›nav birincisi olan bir çocu¤a, senin cevaplar›n, arkadafllar›ndan yüzde bilmem flu kadar eksikhesaplanacak, demenin, hangi adalet mant›¤› ile, hangi devlet - toplum iliflkisi ile alakas› bulundu¤unuanlamak da anlatmak da mümkün de¤ildir. Devlet, vatandafllar› karfl›s›nda adil olmak zorundad›r. Bununiçin de s›nav sonuçlar› eflit biçimde de¤erlendirilmeli, her ö¤renciye gitmek istedi¤i yüksek ö¤retiminkap›lar› aç›k olmal›d›r.Bunu ayr›ca, toplumda "devlet vatandafllar›ndan bir k›sm›n› güven verici bulmuyor" kanaatini silmek içinde yapmal›d›r.

‹HL'lere yönelik talebi belirleyen "din ö¤renimi ihtiyac›" baflka flekillerde giderilebilir mi? Din e¤itimi okul

müfredatlar›nda yer almal› m›?

Türkiye'de "din e¤itimi" devlet kontrolünde oldu¤u için ve anayasal bir görev niteli¤inde tan›mland›¤›için, ayr›ca anayasa çerçevesinde yer alan Tevhid-i Tedrisat Kanunu, "din görevlisi" yetifltirmek üzeree¤itim kurumlar› oluflturma zaruretine iflaret etti¤i için, devlet bu alanda formüller aram›flt›r.Halk›n din e¤itimi, e¤itim dönemindeki çocuklar›n din e¤itimi ve din alimi- din görevlisi yetifltirmek,bir toplumun din e¤itimi ihtiyac›n›n farkl› alanlar›n› oluflturuyor. Bu ihtiyaçtan okullarda din dersi,Diyanete ba¤l› Kuran kurslar›, ‹HL'ler ve Camilerdeki din e¤itimi uygulamalar› do¤mufltur. Bafl›ndanberi sistem farkl›laflmas› din - devlet iliflkileri alan›nda ortaya ç›kt›¤› için bu alan kritik bir alan olarakgörülmüfl, toplumun, din e¤itimi- dini ölçüleri daha özgürce yaflama gibi, siyasi alana yans›yan ve siyasiekiplerin göz ard› edemedi¤i talepleri, gerilim sebebi olmufltur. Özel din e¤itim - ö¤retimi yoktur. Bütündin e¤itiminin devlet gözetimi alt›nda yap›lmas› Anayasa kural›d›r. Diyanet bir devlet kurumudur. Buflartlar içerisinde toplumu memnun edecek bir çözümler dizisi bulununcaya, en az›ndan sistem o yöndekendini yenileme noktas›na gelinceye kadar, mevcut uygulamay› devam ettirmek, bu arada ‹HL'ler vemeslek liseleri ile ilgili gerilimi toplumun beklentisi istikametinde gidermek, devletin en acil görevidir,diye düflünüyorum.

‹HL mezunlar›n›n girecekleri fakülteler s›n›rland›r›lmal› m›?

Böyle bir s›n›rland›rman›n mant›¤›n› e¤itim özgürlü¤ü, insanlar›n eflitli¤i, ve toplumun beklentilerinecevap vermek bak›m›ndan anlamak gerçekten mümkün de¤ildir. Böyle bir s›n›rlama, neredenkaynaklan›yor? Bunun tek kelimelik cevab› var: fiüphe! ‹HL mezunlar› flu flu alanlara giderse diye bafllayanflüpheler!!! ‹HL'nin e¤itiminden kuflku, oraya giden çocuklardan kuflku... Belki ailelerinden kuflku... Bunademokratik bir sistemde, kimin hakk› olabilir? fiüphe edenlere flüphe etme hakk›n› kim verdi? Ya toplumungeriye kalan› da o insanlardan flüphe eder ve onlar›n bir tak›m yerlere gelmesini istemezse... Kimin kuflkusumeflru, kiminki meflruiyet d›fl› say›lacakt›r? ‹HL'lere ve tüm meslek liselerine tüm alanlar aç›k olmal›d›r.Tek ölçü yap›lan s›navdaki baflar› olsun. De¤erlendirme eflit yap›ls›n. Uçabilen, kanad› olan uçsun. B›rakal›mbu ülkenin tüm çocuklar›, ülkelerine verebilece¤ini verme imkan›na sahip olsun. Önünü kesti¤imizçocuklar›n, ülkeye hangi alanlarda katk›da bulunma imkan›n› engelledi¤imizi düflünmek gerekmiyormu?

Sekiz y›ll›k kesintisiz e¤itimden geri dönülmeli mi?

Zorunlu e¤itim süresinin sekiz y›l olmas›n›n olumlu oldu¤unu düflünüyorum. Ancak yönlendirmenindaha erken zamanda yap›lmas› gibi bir zaruret var. Sekiz y›ll›k kesintisiz e¤itim çocuklar› sekiz y›l süreyle

ilkö¤retim psikolojisinde tutuyor ve kiflilik gelifliminin idrakini engelliyor.Ayr›ca, kimi insanlar›m›z›n 5'inci s›n›ftan sonra k›z çocuklar›n› okula göndermeme e¤ilimlerinin sebebiüzerinde düflünülmeli, olaya sadece cezai mant›kla yaklaflmak yerine, onlar›n kayg›lar›n› gidericidüzenlemeler gelifltirilmeli ve k›z çocuklar›n›n e¤itimden geri kalmas› önlenmelidir. ‹HL'lere gidenö¤renci miktar›n›n önemli bir k›sm›n› son zamanlarda özellikle k›z çocuklar›n›n oluflturmas› da, bupsikoloji ile alakal›d›r. Toplumun hissiyat›n› anlamazl›ktan gelmek, reddetmek, bast›rmak, "biz yaparsakolur, herkes boyun e¤mek zorundad›r" yaklafl›m›n›n ça¤›m›z›n bireysel haklara verdi¤i önem aç›s›ndanda, demokratik bilinç aç›s›ndan da tutarl› olmad›¤›n›n alt›n› çizmek isterim. Önemli olan insanlarönündeki e¤itim kanallar›n›n aç›k tutulmas› ve insanlara dünya görüfllerini özgürce belirleme hakk›n›ntan›nmas›d›r.Bunun yan›nda, sekiz y›ll›k e¤itimin, e¤itim kalitesinin artmas› aç›s›ndan çok bir fley getirmedi¤ini,e¤itim kalitesine bir fley eklemeden befl y›ll›k ilkokul süresini sekiz y›la ç›karmak gibi bir durumun,Türkiye'nin e¤itim alan›ndaki t›kanmas›nda ciddi bir ad›m say›lamayaca¤›n› belirtmek gerekiyor.

‹HL'lerin di¤er liselerden fark› nedir ve ne olmal›d›r?

E¤itim muhtevas› olarak ‹HL'lerde normal liselerde okutulan dersler okunmakta, buna ilave olarak Kuran,Arapça, Siyer, ‹slam ahlak› gibi kimi islami bilgi disiplinleri alan›nda ö¤retim verilmektedir.Belki buna ba¤l› olarak okullarda insan iliflkileri, ahlaki de¤erler aç›s›ndan en az›ndan ö¤renci velilerinin"olumlu" bulduklar› bir iklim oluflmaktad›r. Belki veliler, çocuklar›n›n, gençlik döneminde çocuklaraulaflmas› ihtimali bulunan kötü al›flkanl›klardan uzak kalabilece¤ini ummaktad›rlar. Ben olaya ö¤rencivelisinin beklentisi aç›s›ndan bak›yorum. Bu alanda ö¤renciye ve veliye böyle bir hak tan›man›n, yanitoplumsal talebin, "her fleyi devlet belirler, en iyisini o bilir" anlay›fl›ndan daha çok tercih edilmesi gerekti¤inidüflünüyorum. Belki bir kamuoyu araflt›rmas› yap›lsa, di¤er ortaö¤retim kurumlar›na yönelik olarak da böyle bir toplumsal beklenti ortaya ç›kacakt›r. Çünkü ortaö¤retim kurumlar›m›zla ilgili olarak kamuoyunas›k s›k uyuflturucu, alkol, sigara, k›z - erkek iliflkilerindeki sa¤l›ks›zl›ktan dolay› fliddet uygulamalar›yans›yor ve en önemlisi, ö¤retmenler ve okul yönetimleri ortaö¤retim kurumlar›nda e¤itim yapman›nson derece zorlaflt›¤›n› ifade ediyorlar. Özellikle normal liselerimizdeki üniversite baflar›s›n›n düflüklü¤üde bu alanda karfl› karfl›ya bulundu¤umuz alarm›n göstergesidir san›yorum.

‹HL mensuplar› - mezunlar› toplum içinde farkl› bir sosyal kimli¤i mi ifade ediyorlar? E¤er ediyorsa bu nas›l

bir kimliktir?

Ben ‹HL mensup ve mezunlar›n›n ortalama Türkiye insan›n›n ifadesi oldu¤unu düflünüyorum. Bir ölçüdedindar, bir ölçüde vatansever, bir ölçüde herhangi bir iflle ilgilenen, ülkesine karfl› görevlerinin bilincindebir insan prototipi... fiu s›ralar Türkiye'nin Baflbakan›n›n bir ‹HL mezunu olmas› ve bu kiflili¤in, siyasihüviyetiyle yüzde 50'lerin üzerinde bir ilgiye mazhar olmas› ilginç de¤il mi? Belki Tayyip Erdo¤an birsiyasetçi olmasayd›, toplumla çok daha birebir uyum sa¤layacakt›. Buradan "siyasi arenaya giren insan"›n, kimi ön yarg›lara muhatap olmas›n›n getirdi¤i alan daralmas›n› kastediyorum. Yani ‹HL'li deyince,uzaydan gelmifl bir yarat›k tipolojisi oluflturulmaya çal›fl›l›yor. Bu, bir kesimin kendi durduklar› yerden,son zamanlarda "Beyaz Türk" diye de ifade edilen bir "Türk tipi" tan›mlamalar› ve ondan gerisine "zenci"muamelesi yapmalar›n›n ürünü gibi geliyor bana ve bu yaklafl›mla sadece ‹HL'liler de¤il, toplumun çokbüyük kesimi damgalan›yor. Ve nerede ise ifl, bir s›n›f ayr›mc›l›¤›na dönüflüyor. Belki bu yaklafl›mda,Türkiye ortalamas›ndan farkl› bir tip olarak Ömer Seyfettin'in "Efruz Bey" tipinin davran›fl çeflitlemelerinigörmek daha do¤ru olur.

233

234

Sizce ‹HL sorunu siyasi mi, yoksa e¤itim bilimi çerçevesinde ele al›nmas› gereken teknik bir sorun mudur?

‹HL sorunu, hiç flüphesiz e¤itim bilimi aç›s›ndan ele al›n›p çözülmesi gereken bir konu. E¤er bu ülkeçocuklar›n›n t›rmanabilece¤i yere kadar t›rmanmas› bizim için önemli ise, bunu çözmek de zor de¤ildir.Ancak ifl tabii ki bu kadar basit de¤il, çünkü Türkiye'de din - toplum - demokrasi - laiklik konular›ndasorunlar var ve bu yönüyle iflin bir boyutu siyasetle ilgili. ‹flin içinden gerilim ç›k›yor, sistem sanc›s› ç›k›yor,demokraside kesintiler ç›k›yor ve ülke çocuklar› bedel ödüyor. Sadece ‹HL'liler de¤il ayr›ca bedel ödeyen,e¤itimin tüm alanlar›nda sanc› var. ‹HL'yi tasfiye etti¤inizde e¤itim sisteminin ülke çocuklar›n› ›skartayaç›karmas› sorunu ortadan kalkacak m›? Üniversite kap›lar›nda hala yüz binlerce çocuk beklemiyor mu?Hala ortaö¤retime alternatif olarak bir dershane olgusu yok mu? Kald› ki ‹HL'de okuyan çocuklar›n genelortaö¤retim seviyesindeki çocuklara oran› en yüksek mevcuda ç›kt›¤› zamanlarda dahi sadece yüzde 7civar›nda idi. Bugün ise bu rakam çok daha afla¤›lara düflmüfltür.

AKP iktidar› ‹HL'lilerin üniversite katsay›s›n› normal liselerle eflitleyip üniversite için önlerini açmal› m›?

Elbette. ‹ktidarda kim olursa olsun, böyle bir sorunu çözmek zorunda. Bu sorunu çözmeyenler, toplumnezdinde tepki göreceklerdir. Çünkü burada çok aç›k bir adaletsizlik var. Siz sorular›n›z› genelde ‹HL iles›n›rl› olarak sorsan›z bile, burada, ‹HL'lileri yok etmek ad›na tüm meslek liselilere bedel ödetildi¤ini,meslek liselerine giden çocuklar›n da önünün kesildi¤ini, ‹HL'ler yok edilirken, Türkiye'nin hayati ihtiyac›olan ara eleman› karfl›layacak meslek liselerin de yok edildi¤ini dikkate almak laz›m.

AKP, ‹HL'ler hakk›ndaki söz konusu düzenlemeyi yapabilir mi?

Türkiye'de demokrasi varsa yapmal›. Tabii ki "Türkiye'de demokrasi var m› yok mu?" yu tart›flmak, ülkemizad›na çok güzel bir hadise de¤il. Ama toplumdan yüzde 50'lerde oy alan bir siyasi ekip, e¤itimle ilgili birdüzenlemeyi yapam›yorsa, o ülkede hangi sistem vard›r sorusu sorulabilir. Ben, bu düzenlemenin kolayoldu¤unu sanm›yorum. Çünkü bu alanda her türlü antidemokratik giriflimi göze ald›¤› izlenimi verenbir çevre var. Soruyu belki flöyle koymak laz›m: Türkiye e¤itim alan›nda toplumun bekledi¤i demokratikat›l›mlar› yapabilecek bir demokrasi terbiyesine ulaflabildi mi? Bu terbiye, toplumdaki her oda¤›n içinesindirdi¤i bir olgu haline geldi mi?

‹HL'yi bir siyasi partinin ya da bir tak›m oluflumlar›n "arka bahçesi" olarak görüyor musunuz?

Böyle bir de¤erlendirmenin bulundu¤unu biliyorum ama bunun gerçe¤i yans›tt›¤› inanc›nda de¤ilim.Ben bir ‹HL mezunuyum. Beni kim arka bahçe olarak kullanabilir? Ya da Tayyip Erdo¤an bir ‹HL mezunuve bu ülkenin baflbakan›. Bir baflbakan› kim arka bahçe olarak kullanabilir? Ortada kiflilikler var ve herkiflili¤i kendi özgün yap›s› içinde de¤erlendirmek gerekiyor. Ben Tayyip Erdo¤an gibi düflünmem, obugüne kadar "arka bahçesi" olarak iddia edilen çizgiyi elefltirerek, aflarak oluflturdu siyasi yap›s›n›... Ve osiyasi yap› içerisinde Türkiye'nin hatta dünyan›n çok farkl› e¤itim kurumlar›ndan mezun olmufl insanlarlaiflbirli¤i yap›yor, Türkiye'ye kendi perspektifi istikametinde ama toplumun onay›na mazhar olmufl birperspektifle hizmet etmeye çal›fl›yor. Bence asl›nda ‹HL'lere yönelik bu yok etme operasyonunumeflrulaflt›rmak için bir psikolojik savafl söylemi olan "arka bahçe" temas› eskidi art›k...Ve art›k ‹HL'lerarka bahçe olduklar› gerekçesiyle de¤il, varl›klar› yads›narak hedef al›n›yor.

AKP ‹HL'lere yönelik düzenleme yapmaz ve ö¤rencilerin üniversite s›nav›nda önlerini açmazsa puan

kaybeder mi?

Kesinlikle. Yani "iktidar olamamak" gibi bir de¤erlendirme ile karfl› karfl›ya kal›r AKP. Bana göre bundanTürkiye demokrasisi de puan kaybeder. Türkiye demokrasisi, bütün demokratik aç›l›mlara ra¤men özürlübir demokrasi olarak gözükmeye devam eder. Parlamentoda anayasa de¤ifltirecek ço¤unlu¤a sahip birpartinin, bir toplum kesimine yönelik haks›zl›¤› önleyemiyor, insanlar›n e¤itim alan›nda önünü açam›yorolmas› Türkiye için olumlu bir imaj m›d›r? Türkiye'ye, " bu ülkede halktan baflka hangi iktidar var ki,halk iradesinin etkinli¤ini önlüyor?" sorusu sorulmaz m›? "Bizde böyle" denebilir. O zaman da evrenselstandartta de¤il, "Bon pour d'Orient - fiark için uygun" denen fley ortaya ç›kar. Onun ad› da özürlüdemokrasidir.

Gazeteci-20

‹mam Hatip Liselerine nas›l bak›yorsunuz?

‹HL Türkiye'nin kendisini bulma aray›fllar›n›n devam etti¤i bir süreçte, vatandafllar›m›z›n, çocuklar›n›ndinin ö¤renmeleri ad›na müracaat etti¤i okullard›r. Toplumdan gelen talebi siyasetçilerimizinde¤erlendirmedi¤i söylenemez. Ancak samimi kanaatim odur ki, dini e¤itim ad›na bu okullar kendilerindenbeklenen fayday› da sa¤layamam›fllard›r. Bu okul mezunlar›n›n din görevlisi olmak yerine baflka yüksekö¤retim alanlar›n› tercih etmeleri de ö¤renci ailelerinin as›l niyetini ifade etmektedir. Bir meslek sahibiolunsun ama az buçuk da dinden, diyanetten haberdar olunsun

‹HL'nin bu günkü statüsünde sorun ya da sorunlar görüyor musunuz?

‹HL'nin bu günkü statüsünde evet sorunlar bulunuyor. Buralara giden ö¤rencilerin din görevlisi olmaamac› tafl›d›¤›n› (büyük ço¤unluk itibariyle) sanm›yorum. ÖSS sistemindeki katsay› farkl›l›¤› bu okullar›nö¤rencilerini bir adaletsizlik olarak derinden etkiliyor.

Çözüm öneriniz nedir?

Çözüm öncelikle ilahiyat ö¤renimi almak isteyenleri Anadolu ‹mam Hatip Lisesi bünyesinde ça¤›ngerektirdi¤i ‹slam alimleri olarak yetifltirmek üzere yeni bir e¤itim ve ö¤retim yap›lanmas›na gidilmesidir.Bu ö¤rencilerin baflka mesleklerde gözü olmamal›d›r. Zaten sa¤l›kl› bir yap›lanma sa¤lan›rsa, istisnalarhariç bu ö¤rencilerin kendileri de baflka meslekleri düflünmeyeceklerdir. Ancak toplumun çocu¤unadinini ö¤retme ihtiyac› devam etmektedir. Bunun için çözüm, ilkö¤retim ve ortaö¤retimde din derslerinintercihli hale getirilmesidir. Bugünkü Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersi ihtiyaca cevap vermemektedir.Farz olan ibadetlerin ö¤retilmesi, Kuran okunmas›n›n ö¤retilmesi, Kuran meali (Türkçe aç›klamas›)Hadis ile Peygamberlerin ve Peygamberimizin Hayat› bafll›klar›yla befl temel ders velilerin baflvurusu ileisteyen ö¤rencilere okutulursa, üniversite s›nav sistemindeki katsay› uygulamas›ndaki farkl› tutumkendili¤indeni ortadan kalkacakt›r. Ancak di¤er meslek liseleri ihtiyac› devam etti¤inden bu okullar›nmezunlar›na farkl› katsay› uygulanmamal›d›r. Ortaö¤retimden mezun olan her ö¤renci istedi¤i mesle¤iseçme hakk›na her zaman sahip olmal›d›r.

‹HL Mezunlar›n›n girecekleri fakülteler s›n›rland›r›lmal› m›?

235

236

Önerdi¤im sistemde sadece din görevlisi ve ilahiyatç› yetifltiren imam hatip lisesi olaca¤› için baflkafakülteleri tercih edecek ö¤renci say›s› çok az olacakt›r. Di¤er okullarda, ilkö¤retimden itibaren dinö¤retimi ihtiyac› karfl›lanaca¤› için düflündü¤üm ‹HL'ye zaten fazla talep olamayacakt›r. Ama yine de‹HL mezunlar› baflka bir fakülteyi tercih ederse önleri t›kanmamal›d›r.

Sekiz y›ll›k kesintisiz e¤itimden geri dönülmeli mi?

Sekiz y›ll›k kesintisiz e¤itimden geri dönülmemelidir. Ancak bu temel e¤itimin, ö¤rencinin temelkabiliyetlerinin tespiti ve yönlendirme konusunda daha ciddi çal›flmalara ihtiyaç var. Ayr›ca ilkö¤retimile ortaö¤retim ve bunlarla yüksek ö¤retim aras›ndaki kopukluk mutlaka giderilmelidir.

‹HL'nin di¤er liselerden fark› nedir? Ne olmal›d›r?

‹fade etti¤im gibi benim düflündü¤üm ‹HL sadece mesleki e¤itim vermeli, lisansüstü çal›flmalar içindünyan›n bugünkü flartlar› dikkate al›narak alternatifler sunulmal›d›r.

‹HL mensuplar›/mezunlar›/ö¤rencileri toplum içinde farkl› bir sosyal kimli¤i mi ifade ediyor? E¤er ediyorsa

bu nas›l bir kimliktir?

Farkl› bir kimli¤i ifade etmiyorlar Ne var ki Türkiye'deki kutuplaflmalardan onlar›n da etkilendi¤inibiliyoruz.

Sizce ‹HL sorunu siyasi mi, yoksa e¤itim bilimi çerçevesinde ele al›nmas› gereken teknik bir sorun mudur?

Bugüne kadar maalesef siyasi bir sorundu. Sözünü etti¤im yeni yap›lanma ile bu siyasi sorunun dahalledilece¤ini düflünüyorum. Tekrar vurgulamak isterim ki, bütün ilkö¤retim ve ortaö¤retim sisteminde5 temel ders ile seçmeli din e¤itiminin sa¤lanmas› halinde ‹HL sadece bir meslek okulu haline gelebilir.De¤ilse eskiye dönüfl kaç›n›lmaz olur.

AKP iktidar›, ‹HL mezunlar›n›n üniversite katsay›s›n› normal liselerle eflitleyip üniversite için önlerini

aç›klamal› m›?

Evet. Ancak temel çözümü de ilan etmelidir. (Teklif etti¤im çözüm)

AKP ‹HL için söz konusu düzenlemeyi yapabilir mi?

Temel çözüm konusunda genifl bir mutabakat sa¤lamay›, toplumun bütününü ikna etmeyi baflar›rsa evet.

‹HL'yi bir siyasi partinin ya da birtak›m oluflumlar›n "arka bahçesi" olarak görüyor musunuz?

Geçmifl dönemlerde Sa¤daki partiler maalesef böyle düflündüler. Bu konuda çal›flma yapanlar da oldu.

AKP ‹HL'ye yönelik düzenleme yapmaz ve ö¤rencilerin üniversite s›nav›nda önlerini açmazsa puan kaybeder

mi?

Çok puan kaybetmese de ciddi bir güven kayb›na u¤rar.

Gazeteci-21

‹mam Hatip Liseleri (‹HL)'ne nas›l bak›yorsunuz?

Jakoben Kemalizmin tezahürü gere¤i imam ve hatiplerin de devlet okullar›nda yetifltirilmesi yani resmibir Müslümanl›k anlay›fl›n›n egemen k›l›nmas› için ‹HL'ler aç›ld›. Oysa ki laik bir devletin din adam›yetifltirme alan› ve konusuna girmemesi gerekir. Üstelik Türkiye'de bugünkü uygulamada Müslümanl›¤›nsadece Sünni mezhebinin dine bak›fl› egemen, ‹HL'lerde de. Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤›n›n oldu¤u bir devlette‹HL'nin de olmas› normal.

‹HL'nin bugünkü statüsünde sorun ya da sorunlar görüyor musunuz? Görüyorsan›z çözüm önerileriniz nedir?

Sorun, ‹HL'lerin bizatihi varl›¤›. ‹HL'ler tamamen kald›r›lmal›. ‹mam ve Hatipler, ilahiyat fakültesimezunlar› aras›ndan cemaatler taraf›ndan iflbafl›na getirilmeli. Normal liselerde ve meslek okullar›ndada 'Dinler Kültürü' derslerinde tüm dinlerin tarihleri, bilgileri ve bu arada dinsizlik de e¤itim program›naal›nmal›.

‹HL mezunlar›na üniversite s›nav›nda eflit muamele uygulanmamas› çözülmesi gereken bir sorun mudur? E¤er

öyleyse bu sorun nas›l çözülür?

‹HL'lerle di¤er okullar müfredat aç›s›ndan eflit de¤ilse, üniversitelere girme konusunda da eflit olmalar›gerekmez.

Sekiz y›ll›k kesintisiz e¤itimden geri dönülmeli mi?

‹HL'lerin yolunu dolayl› olarak kesmek amac›yla gerçeklefltirilen sekiz y›ll›k e¤itim uygulamas›, maksad›nauygun olmadan, yeterli ve gerekli haz›rl›klar yap›lmadan hayata geçirildi¤i için baflar›s›z kald› ancakçözüm geriye dönüfl de¤il, mevcut uygulamay› iyilefltirmek olmal›. Hem altyap›, kadro ve içerik itibar›yla...

‹HL mensuplar›/mezunlar›/ö¤rencileri toplum içinde farkl› bir sosyal kimli¤i mi ifade ediyor? E¤er ediyorsa

bu nas›l bir kimliktir?

Sosyal kimlikten çok ‹HL'liler bir cemaat oluflturuyor izlenimi var. Dine ba¤l› bir kimlik ön plana ç›k›yor.

Sizce ‹HL sorunu siyasi mi, yoksa e¤itim bilimi çerçevesinde ele al›nmas› gereken teknik bir sorun mudur?

Siyasi bir sorun. Çözümü de siyasi.

AKP iktidar› ‹HL'lilerin üniversite katsay›s›n› normal liselerle eflitleyip üniversite için önlerini açmal› m›?

Giderek devletleflen, devlet refleksleri kazanan AKP'nin böyle bir giriflimi, hiç olmazsa flimdilik ve aç›kçagerçeklefltirebilece¤ini sanm›yorum.

237

238

AKP ‹HL'ler hakk›ndaki söz konusu düzenlemeyi yapabilir mi?

Bu koflullarda yapamaz... sanki.

‹HL'ni bir siyasi partinin ya da birtak›m oluflumlar›n "arka bahçesi" olarak görüyor musunuz?

Sadece belirli siyasi parti/partilerin de¤il, sosyolojik olarak muhafazakâr ve dindar sosyal katmanlar›nönemli bir unsuru gibi görünüyor ‹HL'liler, hele bir de ma¤dur ve mazlum konuma düflürülünce içdayan›flmalar›n› art›ran olumsuz bir arka bahçe...

AKP ‹HL'lere yönelik düzenleme yapmaz ve ö¤rencilerin üniversite s›nav›nda önlerini açmazsa puan kaybeder

mi?

AKP, global alanda ABD ve ‹srail, yerel alanda da büyük sermaye ve ordunun nezdinde meflru ve meflhurolmaya daha fazla önem verdi¤i için, oy taban›n›n genifllettikçe ‹HL gibi daralan, azalan cemaatlere dahaaz önem verecek gibi... Dolay›s›yla puan kaybetmez.

Gazeteci-22

‹mam Hatip Liseleri (‹HL)'ne nas›l bak›yorsunuz?

Bir inanç konusuyken gereksiz yere tarihi ve politik bir konu haline geldi. ‹HL sadece imam ihtiyac›sa¤lamak üzere kullan›lmal›d›r. Dini e¤itimi esas alan bir sistemi ortaö¤retimde uygulamaya çal›flmakhaks›z yönlendirmedir. Tabii ‹HL tart›fl›l›rken tabii geçmifl iktidarlar›n ço¤altt›¤› ‹mam Hatiplerin birdenbir b›çak darbesiyle kapat›lmas›n› da do¤ru bulmuyorum. ‹HL'yi savunanlar çocuklar›n›n hem dini hemde klasik e¤itimi bir arada almalar›n› istedikleri için savunuyorlar. Bu mant›ks›z çünkü hem dini hemklasik e¤itim bir arada verilemez. Dini e¤itim devletin görevleri dahilinde de¤il. Din kültürü, tarihiüzerine e¤itim verilebilir ki zaten var. Ama o da yanl›fl yap›l›yor. Ezbere dayal› bir Sünni-Hanefi e¤itimiveriliyor. Normalde din kültürü e¤itimi verilmeli ‹mam Hatiplerde ise çocu¤u tamamen genç yaflta (sekizy›l uygulamas›ndan önce ortaokuldan itibaren) bilinçli flartland›r›yorsun. ‹slamc› bir nesil yetifltiriyorsun.Muhafazakâr aile bundan memnun oluyor ama senin aile olarak böyle bir hakk›n yok. Tam çocu¤unkarakterinin flekillendi¤i dönemde onu kendi keyiflerine göre bir e¤itimden geçirmeye haklar› yok. Oyafltaki çocu¤un objektif bir e¤itimden geçmesi gerekir.

‹HL'nin bugünkü statüsünde sorun ya da sorunlar görüyor musunuz? Görüyorsan›z çözüm önerileriniz nedir?

Burada esas problem 10-12 yafllar›ndaki bir çocu¤a, objektif, evrensel bir e¤itim verilmemesi Bir gencindevlet taraf›ndan bir dini e¤itim sürecine tabii tutulmas› devletin objektif olma ilkesine ayk›r›d›r. Örne¤inFransa'n›n sistemi daha düzgün bir sistemdir. Orada devlet der ki: "Bir çocuk liseyi bitirip reflit olana kadarben o çocu¤un e¤itimine müdahale ederim kardeflim" Burada özel olarak dini bir e¤itimin devlet taraf›ndanyap›lmas› yanl›flt›r. Devletin kendi eliyle ‹slamc› yetifltirmesi demektir bu. Gerçi ben flu andaki klasiksistemin objektif e¤itimin de objektif oldu¤unu düflünmüyorum. Türk e¤itim sistemi de içinde gayet›rkç›, faflist, floven ö¤eler bar›nd›r›yor. Lise bitene kadar e¤itimde objektif k›staslar gözetilmeli. Lise bittiktensonra o genç yetiflkin bir birey olarak neyi tercih ediyorsa etsin

‹HL mezunlar›na üniversite s›nav›nda eflit muamele uygulanmamas› çözülmesi gereken bir sorun mudur? E¤er

öyleyse bu sorun nas›l çözülür?

Kasay› uygulamas› çok büyük bir haks›zl›k. O noktada hem ‹mam Hatiplere hem de meslek liselerineyönelik bu uygulama gerçekten insanl›k d›fl›. Katsay›lar gerçekten eflitlenmeli. E¤er çok fazla ‹mamHatiplinin üniversiteye girmesini istemiyorsan›z ‹mam Hatip okullar›na daha az say›da, ihtiyaca göreö¤renci al›rs›n›z. ‹nsanlar› cezaland›rmak gereksiz. ‹nsanlar›n önünün kapat›lmas›na elbette karfl›y›mama bir din görevlisinin yetifltirilmesi için verilen e¤itimle mühendis yetifltirmek için verilen e¤itim ayn›olamaz olmamal›. Temel e¤itimin belli standartlar› olmal›. ‹HL ise y›llard›r bir istismar arac› oldu. Burada flöyle bir fley daha var bir çok yoksul çocuk hem baflka seçene¤i olmad›¤› için hem de muhafazakâr aileleristedi¤i için maddi olanaklar vs. sa¤lanarak ‹HL'ye yazd›r›l›yor. Onlara sa¤lanan imkanlar di¤er liselerdeokuyan çocuklara niye sa¤lanm›yor öyleyse? Burada bir istismar var. ‹mam Hatipten ç›kan ö¤renci objektifde¤erlerle de¤il ‹slamc› olarak yetifliyor. Bu yüzden bu din e¤itiminin ilkokuldan itibaren verilmesi çokyanl›fl. Ayn› fley meslek liseleri için de geçerli. Sen çocu¤a diyorsun ki 'Senin anan baban senin buradaokuman› uygun gördü ve senin bunu de¤ifltirmeye hakk›n yok.' Bu büyük bir haks›zl›k. ‹mam Hatiplerdede ayn› fley geçerli. Belli bir s›n›r› olmak kayd›yla bir çocuk ben ‹mam, hatip olmak istemiyorum diyebilmeli.‹nsanlar›n önü kapanmamal›.

‹HL'lere yönelik talebi belirleyen "din ö¤renimi ihtiyac›" baflka flekillerde giderilebilir mi? Din e¤itimi okul

müfredatlar›nda yer almal› m›?

fiu andaki din e¤itimi de yanl›fl. ‹nsanlara dua ezberleterek din e¤itimi yap›lmaz. Nas›l dua edece¤ini,namaz k›laca¤›n› insanlar camide Kuran kurslar›nda vs. ö¤renmeli. Okullarda ise iflin tarihi, sosyolojikboyutu falan verilmeli. Dinler nas›l ortaya ç›kt›, peygamberlik nedir, nas›l geliflti, mezhepler nedir, nas›lortaya ç›kt›, bunlar ö¤retilmeli.

Sekiz y›ll›k kesintisiz e¤itimden geri dönülmeli mi?

Hay›r.

‹HL'lerin di¤er liselerden fark› nedir ve ne olmal›d›r?

Türkiye'de durum çok özgün. Avrupa'da dini e¤itim kiliseler taraf›ndan veriliyor. Bizde garip bir laikliksistemi oldu¤u için her fleyi devlet kumanda ediyor. Din adam›n›n nas›l yetiflece¤ine, camiinin nas›lçal›flaca¤›na da devlet karar veriyor. Normalde din adam›n› dini kurumlar›n yetifltirmesi gerekir.

Sizce ‹HL sorunu siyasi mi, yoksa e¤itim bilimi çerçevesinde ele al›nmas› gereken teknik bir sorun mudur?

Normalde e¤itim sorunu olas› gerekirken art›k politik bir sorun halini ald› ve siz art›k iflin bu politikboyutunu göz ard› edemezsiniz. Mesela türban tart›flmas›. Benim düflüncem türban asl›nda bir erkekegemenli¤i sembolü. Kad›n› örtünmeye ve evde oturmaya zorlam›fl oluyorsunuz. Ben bu yüzden türbanakarfl›y›m ama bu yüzden türbanl›lar da d›fllanmamal›. Bu durum sadece erkeklerin karfl›s›nda kad›nlar›diskalifiye etmeye yar›yor.

AKP iktidar› ‹HL'lilerin üniversite katsay›s›n› normal liselerle eflitleyip üniversite için önlerini açmal› m›?

239

240

Açmal›.

AKP ‹HL'ler hakk›ndaki söz konusu düzenlemeyi yapabilir mi?

Parlamento d›fl› kuvvetler ifle müdahale etmedi¤i sürece AKP'nin böyle bir flans› var. fakat parlamentod›fl› kuvvetler müdahale etti¤i zaman AKP de geri ad›m at›yor. E¤er baflbakan›n meydanlarda yapt›¤›konuflmalar palavradan ibaret de¤ilse bunu yapacaklar Sonuçta seçimlerden hemen sonra bu ifle elatacaklar›n›, bu dönemin sonunda bunu yetifltireceklerini söylediler. Bütün bu K›br›s meselesi, AB süreci,ordunun rolünün vs tart›fl›ld›¤› bir ortamda hangi taraf daha etkin olacak çok da belli de¤il.

‹HL'yi bir siyasi partinin ya da birtak›m oluflumlar›n "arka bahçesi" olarak görüyor musunuz?

O yavafl yavafl kayboluyor. Sonuçta AKP, Refah'tan daha farkl› bir parti. Daha d›fla aç›k. Bafl›ndan beri bumant›k üzerine kuruldu. Burada baflar›l› olaca¤›n› da hissetti. Art›k dine dayal› bir siyasetin ihtiyaçolmad›¤›n› da anlad›. Bu yüzden ‹HL art›k bir sorun olmaktan ç›kacak önümüzdeki senelerde

AKP ‹HL'lere yönelik düzenleme yapmaz ve ö¤rencilerin üniversite s›nav›nda önlerini açmazsa puan kaybeder

mi?

Kaybetmez çünkü AKP bizzat kendi bu meselenin ma¤duru. Milletvekilli efllerinin ço¤u türbanl› vs. AKPbu düzenlemeyi yapamazsa kimse 'AKP bizi kand›rd›' demez, 'güçleri yetmedi' der. AKP ancak tekrarekonomik bir çöküfl yaflan›rsa baflar›s›z olur. Ayr›ca e¤er K›br›s meselesini çözerlerse, AB ifli garantiyeal›n›rsa flöyle iki dönem daha AKP'yi kimse y›kamaz. Tabii bütün bunlar önümüzdeki 10 ayda belli olacak.Ya Türkiye de¤iflecek ya da eski statükoya geri dönülecek: Bence de¤iflim devam edecek.

Gazeteci-23

‹mam Hatip Liseleri (‹HL)'ne nas›l bak›yorsunuz?

Genifl ve karmafl›k bir konu olan ‹mam Hatip Liseleri ilgili görüfllerimi bir mülakat›n s›n›rlar›nas›¤d›rabilece¤imden emin de¤ilim. Sadece, kestirmeden giderek kendimce önemli hususlar›n alt›n›çizmeye çal›flaca¤›m: Bugün için ‹mam Hatip Liselerinin nas›l sorun haline geldi¤ini anlamak önemli.Türkiye'de 'Siyasal ‹slam m› ‹mam Hatip Liselerini ço¤altt›, ‹mam Hatip Liseleri mi Siyasal ‹slam› gelifltirdi,yoksa ikisi birbirini mi tetikledi?' sorular› bana dü¤ümün merkezi gibi görünüyor. Kanaatimce son sorudaha geçerli ve toparlay›c›. Bu da bizi, flimdiki meselenin bir bak›ma kaç›n›lmaz oldu¤u yarg›s›na götürebilir.Ama böyle bir yarg›, konuyu kuflatmaya yetmez. Çünkü süreçte pek dikkate al›nmayan bir dinamik dahavar. O da 1970'li y›llardan sonra ‹mam Hatip Liselerinin h›zla ço¤almas›nda etkili olan sol rüzgarlar›ngüçlü esiflidir. E¤itim alan gençlerin önemli bir kesiminin sola yönelmesi ve dine kay›ts›zl›ktan düflmanl›¤akadar uzanan e¤ilimlerin yay›lmas› ‹mam Hatip Liselerini pek çok aile aç›s›ndan çocuklar› için dahakorunakl› hale getirmifltir.Di¤er taraftan k›z ö¤rencilerin ‹mam Hatip Liselerine yönelmesi ise, muhafazakâr, dindar ve ‹slamikesimlerin 'ça¤dafllaflma' zorunlulu¤u hissetmelerinin bir sonucudur. Özellikle de cinsellik aç›s›ndan di¤erö¤retim kurumlar›n›n 'fazla özgür' oldu¤u kanaatine sahip aileler, k›zlar›n› okutabilecekleri en uygunokullar olarak ‹mam Hatip Liselerini görmüfllerdir. Ne var ki, Türkiye'nin d›fl›nda da geliflen ve yay›lan

'‹slamc›l›k' k›sa zaman içinde bu okullar› muhafazakâr ve dindar ö¤renci yetifltiren kurum olmaktanç›kart›p büyük ölçüde ideolojik ve siyasal e¤ilim afl›layan kurumlar haline getirdi. Böylece ‹mam HatipLiselerinde e¤itim kendi müfredatlar›na göre dahi son derece s›¤laflt›. O derece ki, ‹mam Hatipler ‹slam'›nkültür derinli¤inden koparak ›l›ml› veya sert militan yetifltiren merkezler haline geldi. Bilindi¤i üzere,'Siyasal ‹slam' da bu okullar› 'arka bahçe' gibi de¤erlendirince, Türkiye'nin bana göre k›smen yapay, k›smendo¤al laik - karfl› laik kutuplaflmas› t›rmand›. Ne var ki, hala mevcut yasa ve yönetmeliklere göre herhangibir 'suç' ile itham edilemedikleri halde ‹mam Hatip Liselerinin bu ülkede birer 'sak›ncal› kurum' say›lmalar›,do¤rudan do¤ruya 'devlet olamama' belgesidir. Hangi devlet, kendi eliyle kurup yükünü tafl›d›¤› bir e¤itimkurumunu ne meflru ne de gayr-› meflru sayar? Bu abes, sorunu daha da müzminlefltirmifltir.

‹HL'nin bugünkü statüsünde sorun ya da sorunlar görüyor musunuz?

Yukar›da da belirtmeye çal›flt›¤›m gibi bu okullar›n 'statüsü' yok ki! Ne yasal, ne de¤il. Ka¤›t üzerinde halabu okullar›n var olufl amac›, din görevlisi ihtiyac›n› karfl›lamak de¤il mi? Oysa, özellikle 28 fiubat sürecindensonra geliflen flartlarda art›k bir tek ‹mam Hatip ö¤rencisi erkek çocu¤un din görevlisi olmak amac›tafl›d›¤›n› söyleyemeyiz. K›z ö¤rencilerin durumunu ise hiç zikretmeye gerek yok. Bu liseler varl›klar› ilebafltan sona sorun ama oralarda okuyan ö¤renciler hiç hak etmedikleri bir 'çifte sahtekarl›k' ile k›skacaal›nm›fllar. Nedir bu çifte sahtekarl›k? Çok aç›k söyleyeyim: Onlara k›s›tlama getirenler de, savunanlarda gerçe¤i söylemiyorlar. K›s›tlamac›lar›n gönüllerinde yatan as›l arzu, ‹mam Hatip Liseleri'nden veyabaflka bir yerden, bu okullar›n kazand›rd›¤› ortalama ‹slami birikimle yetiflmifl s›f›r genç olmas›d›r.Savunanlar da, gerçekte bütün gençlerin en az ‹mam Hatipliler kadar ‹slam'› ö¤renerek yetiflmeleriniisterler. Bu yar›lma, Türkiye için a¤›r bir sorundur.

Görüyorsan›z çözüm önerileriniz nedir?

Bugünkü demokrasi terbiye ve kültürümüzle bu sorunu çözemeyiz. Ayr›ca küresel ortam da Türkiye'ninbu sorunu çözmesine elveriflli de¤il. Sadece Türkiye'nin kutuplar› de¤il, dünya art›k din olgusunu feciflekilde sömürürken böyle bir meseleyi serinkanl› biçimde tart›fl›p yoluna koyamazs›n›z. Sadece Türkiyede¤il, bütün dünya dini de, laikli¤i de i¤renç bir biçimde sömürüyor. Gizli servislerin bo¤az›na kadariçine gömüldü¤ü terör ve sözde bu teröre karfl› mücadele ad› alt›nda dünya fiilen din savafl›na do¤rusürüklenirken bu meseleyi demokratik bir fanus alt›na al›p müzakere edecek iyi niyete de, kaliteye desahip bulundu¤umuzu düflünmüyorum.

‹HL mezunlar›na üniversite s›nav›nda eflit muamele uygulanmamas› çözülmesi gereken bir sorun mudur? E¤er

öyleyse bu sorun nas›l çözülür?

Bu bütün meslek okullar› için çözülmesi gereken bir sorundur. Oysa biz, gerçekte art›k bir meslek okuluolmayan ‹mam Hatip Liselerinden mezun olanlar› cezaland›rabilmek için di¤erlerine de zulmediyoruz.Bir ülkede bir saniye için dahi böyle bir çözüm (!) tasarlayabilen yönetici ve sorumlular›n var olmas› bileyeterli çaresizlik kayna¤›d›r.

‹HL'lere yönelik talebi belirleyen "din ö¤renimi ihtiyac›" baflka flekillerde giderilebilir mi? Din e¤itimi okul

müfredatlar›nda yer almal› m›?

Bu iki soruya evet veya hay›r cevab› veremem. Çünkü 'din ö¤renimi ihtiyac›' denince Türkiye'de kaç kiflinin

241

242

ortak bir 'ölçü'de birleflebilece¤ine düflünebiliriz? Bütün inan›fllar için her zaman afl›r›l›k ve sivrilik sözkonusudur. Meflru veya 'makul' din e¤itimi ile kökten dinci e¤itimin s›n›r› nas›l belirlenir? Bu meseleyiABD bile çözebilmifl de¤il ki. Yirmi otuz y›l öncesine kadar Yahudi'ler ve Katolik'ler karfl›l›kl› pazarl›ksonucu, birbirleri aleyhine korkunç dini hükümleri ö¤retilerinden tasfiye etmifllerdi ama flimdi b›çaklarbilenmeye bafllad›. Dünyada bu meseleyi, Frans›z ‹htilali'ne kadarki dönemde bir tek Osmanl› imparatorlu¤u,mümkün mertebe çözmüfl tek örnek.. Kald› ki o bile az sanc› yaflamad›. Alevi isyan›ndan fieyh Bedereddin'e,Vahabilikten, Sabetay Sevi olay›na kadar.

‹HL mezunlar›n›n girecekleri fakülteler s›n›rland›r›lmal› m›?

Bu, flimdiki uygulamalardan çok mu farkl› olur?

Sekiz y›ll›k kesintisiz e¤itimden geri dönülmeli mi?

Tabii ki hay›r.

‹HL'lerin di¤er liselerden fark› nedir ve ne olmal›d›r?

Geçmiflte önemli bir tak›m farklar vard›. fiimdi en önemli fark, ‹mam Hatip Liselerine gönüllü olarakgiden neredeyse tek çocu¤umuzun kalmamas›.. 28 fiubat öncesinde ‹mam Hatip Liseli olmak 'kompleksbir durumda' kalmak demekti. Ondan sonra ise büsbütün çetin bir hal oldu ‹mam Hatip Liselerindeokumak. Bu çocuklar›m›z›, aileleri ve bütün toplum dinamikleri ortaklafla periflan ettik, ruh sa¤l›klar›n›bozduk.

‹HL mensuplar›/mezunlar›/ö¤rencileri toplum içinde farkl› bir sosyal kimli¤i mi ifade ediyor? E¤er ediyorsa

Bu nas›l bir kimliktir?

‹HL'lerin parlay›fl dönemi olan 1970 sonras›ndan itibaren giderek h›zlanan bir çözülüfl yafland›. Bafllang›çtabüyük ölçüde köktenci ama modern bir ‹slami kimlik söz konusu iken flimdi, özellikle de Erdo¤anhareketinden sonra kimliksiz kald›lar. Bugün herhalde istisnas›z bütün ‹mam Hatipliler için Erdo¤anbir 'idol' durumundad›r. Peki Erdo¤an, flimdi kendi çocu¤unu, ama flimdi, bugün, ‹mam Hatipte okutmaz.Bunu bütün ‹mam Hatip Liseliler de seziyordur. Öyleyse ne kald› ‹mam Hatipli olmaktan? Onun içinbugün ‹mam Hatip Liseli çocuk kendini sadece Türkiye'nin de¤il, neredeyse ‹slami kesimin bile 'safras›'gibi hissetmektedir.

Sizce ‹HL sorunu siyasi mi, yoksa e¤itim bilimi çerçevesinde ele al›nmas› gereken teknik bir sorun mudur?

Siyasi sorun oldu¤u tart›flma götürmez. Ama siyasi olmas› sadece ‹mam Hatiplilerin marifeti de¤ildir.Hepimiz elbirli¤i ile bu teknik meseleyi siyasallaflt›rd›k. ‹fli tekni¤in ve bilimin s›n›rlar›na çekmeyi,yukar›da da de¤indi¤im gibi bugünkü demokrasi kültürümüzle mümkün görmüyor.

AKP iktidar› ‹HL'lilerin üniversite katsay›s›n› normal liselerle eflitleyip üniversite için önlerini açmal› m›?

Siyasal ‹slam'› onaylamayan ama kendini epeyce 'dindar' Müslüman olarak alg›layan bir insan s›fat›ylaflimdiki ‹mam Hatiplilerin katsay› engelinden kurtar›lmalar›n› flart görüyorum. ‹slam kültürüne di¤er

243

liselilerden daha fazla vak›f olmalar› benim gözümde ‹mam Hatip Liseleri için eksiklik de¤il art›d›r.Art›k siyasal islam militan› da olmad›klar› ve olmayacaklar› için, baflkalar›n›n da bunda bir sak›ncagörmemeleri gerekti¤ini düflünüyorum.

AKP ‹HL'ler hakk›ndaki söz konusu düzenlemeyi yapabilir mi?

Baflbakan Erdo¤an özel mülakatta bana (10 Mart) bu konuda kararl› oldu¤unu söylemiflti. Ama iflin Anayasamahkemesinden dönebilece¤ini de göz ard› etmiyor. Benimse hiç flüphem yok ki dönecektir. O zaman dabuna giriflmesinin anlam› var m›, tart›fl›l›r.

‹HL'yi bir siyasi partinin ya da birtak›m oluflumlar›n "arka bahçesi" olarak görüyor musunuz?

‹HL'ler eskiden Erbakan'›n arka bahçesi idi.. Y›ld›z› parlak oldu¤u sürece bu okullardan yetiflenlerinErdo¤an'dan baflkas›na gönül vereceklerine ihtimal tan›m›yorum.

AKP ‹HL'lere yönelik düzenleme yapmaz ve ö¤rencilerin üniversite s›nav›nda önlerini açmazsa puan kaybeder

mi?

AKP baflka alanlarda çok baflar›s›z olmad›¤› sürece bu konuda veya benzeri bir alan olan baflörtüsümeselesinde aciz kalmalar› bir fleyi de¤ifltirmez. ‹mam Hatiplilerin Erdo¤an'a kredilerinin, Galatasaray'dakiFatih Terim kredisinden çok daha uzun ömürlü oldu¤unu san›yorum.

244

EK 2: SOSYAL B‹L‹MC‹LERLE YAPILAN BAZI GÖRÜfiMELER

Sosyal Bilimci-1

‹mam Hatip Liselerine nas›l bak›yorsunuz?

‹HL'ler esas›nda cumhuriyetçi kadronun modernlik projesinin bir uzant›s› fleklinde alg›lanabilir: Ayd›ndin adam› yetifltirmek. Dinin toplumsal yap›n›n çok önemli bir unsuru oldu¤u dikkate al›nd›¤›nda, buson derece isabetli bir husustur. Cumhuriyetçi kadro, son tahlilde, obskürantizme karfl›yd›: Hurafelerdenibaret say›lan bir dinin, cahil din adamlar›n›n eseri olarak görülmesi, ayn› zamanda modernlik projesininakamete u¤ramas› olas›l›¤›n› da yarat›yordu. Bunu önlemin yolu, modernlik projesinin en önemli arac›olarak e¤itimden geçiyordu ve ilk uygulama Ankara ‹lahiyat Fakültesinin kurulmas›yla hayata geçirildi.Buralarda okuyacak ö¤rencilerin, donan›ml› gelmesi için ortaö¤retim düzeyinde bilgilenmelerinin dahayararl› olaca¤› inanc›yla ‹HL'ler gündeme gelmifltir. Fakat, daha sonra, toplumsal yap›daki farkl›laflmave politikleflmeye paralel olarak ‹HL'lere yüklenmek istenen ifllev de farkl›laflm›flt›r: "Sol" e¤ilimli iktidarlar,her fleye ra¤men, ‹HL'leri modernleflme projesinin bir unsuru olarak alg›lamaya devam etmifllerdir. "Sa¤"e¤ilimli iktidarlar ise toplumsal düzen ve tertibi esas ald›klar›ndan, dindar insan›n kendili¤indenedepli/muti insan olaca¤› varsay›m›yla ‹HL'lere bakm›fllard›r. Sa¤›n bu tutumu, ayn› zamanda, ‹HL'lerkonusunda Solu kendisiyle rekabete zorlam›fl ve giderek ‹HL'ler son tahlilde ifllevsiz okullara dönüflmüfltür.Bu çerçevede, ‹HL'lere ilahiyat ö¤retimine kaynakl›k edecek s›n›rl› bir konum tan›nmas›n›n daha uygunolaca¤›n› düflünüyorum. Her fleyden önce, global modernleflme olgusunun içerdi¤i çok boyutlukarmafl›kl›¤›n, din e¤itimi ile üstesinden gelinebilece¤ini düflünmek pek gerçekçi olmayaca¤› için (dinintoplumsal yap›da hala son derece önemli bir yeri olmas›na ra¤men). ..

‹HL'lerin bugünkü durumunu nas›l de¤erlendiriyorsunuz?

‹HL'leri bugün her düzeye ve alana sirayet etmifl kalitesiz e¤itimin numuneleri olarak görüyorum. Çokaç›k söylemek gerekirse, bu okullar›n ço¤undan yetiflen ö¤renciler ne do¤ru dürüst "imam", ne de "hatiptir".‹nsan› dinden edecek kadar yar›md›rlar. Maalesef, ço¤u mezun ‹slam esteti¤inden olsun, eti¤inden olsun,adab›ndan olsun nasiplerini alm›fl görünmüyorlar. Makama uygun ezan okuma meslek-içi e¤itiminiburada hat›rlatmak, tasvire çal›flt›¤›m durumun küçük bir kan›t› olarak belirtilebilir.

‹HL Mezunlar›n›n girecekleri fakülteler s›n›rland›r›lmal› m›?

Evet. S›n›rl› say›da ‹HL, her fleyden önce, düzgün ve kaliteli, dini tefekkürün tohumlar›n›n yeflerdi¤i‹lahiyat Fakültelerinin bilimsel-lojistik ortamlar› ifllevi görmelidir. Bununla beraber, ‹HL'lerden mezunolanlar›n baflka alanlarda ö¤renim görmek istemeleri durumunda ise farkl›, ek bir e¤itim zorunluk›l›nmal›d›r. Bunun bir yolu, ortaö¤retim düzeyinde okullar›n ifllevsel farkl›laflmaya tabi k›l›nmalar›olabilir. Örne¤in, mühendis olmak için s›k› bir fen bilimleri e¤itimi esas al›nmal›d›r. Bunun gibi, iyi birilahiyat e¤itimi için de ortaö¤retimde bir din bilimleri e¤itimi almak flart olmal›d›r. Ama, alanlar aras›ndageçifl, yeniden formasyon kazand›racak ek bir e¤itime tabi k›l›nmal›d›r. Hangi alanlara daha fazla ihtiyaçduyuldu¤u makro düzeyde saptanmal› ve ö¤renciler buna göre yönlendirilmelidir.

‹HL'lere yönelik talebi belirleyen "din ö¤renimi ihtiyac›" baflka flekillerde giderilebilir mi? Din ö¤retimi okul

245

müfredatlar›nda yer almal› m›?

Üçüncü sorudaki durum tercih edilmiyorsa, müfredatta "din bilimleri" ad› alt›nda baz› derslerinokutulmas›n›n yararl› olaca¤› söylenebilir. Bilgi ça¤›nda ve bilgi üzerine infla olmufl bir "a¤ toplumu"nda(network society) yafl›yoruz art›k. Her türlü bilgiye oldu¤u kadar dini bilgiye de ihtiyac›m›z vard›r. Baflkaönemli bir ihtiyac›m›z ise, bu bilgileri hakk›yla ö¤retecek uzmanlard›r.

Sürekli tart›flma konusu olan ‹HL'lere yönelik kal›c› bir çözüm öneriniz var m›?

Kal›c› bir çözüm için ilk ad›m, ‹HL'leri bir cephe savafl› konusu yapmaktan ç›karmakt›r. ‹kinci ad›m,dinin toplumsal yap›n›n çok önemli bir unsuru, de¤eri ve kimlik kayna¤› oldu¤unun demagoji yapmadankabul edilmesidir.Üçüncü ad›m, ortaö¤retim düzeyinde okullar› ifllevsel bir farkl›l›¤a tabi k›lmakt›r. Buaç›dan bak›ld›¤›nda flu husus da berrak bir flekilde görülecektir: Din çok önemlidir, ama bilgi ça¤›n›n vea¤ toplumunun birinci s›radaki bilgi kayna¤› de¤ildir. Bu sebeple, "uzman" yetifltirmeye yönelik bir dine¤itimi ister istemez s›n›rl› yap›lmak durumundad›r. Buna karfl›l›k, bir iman meselesi ve moral kaynakolarak dine daha fazla aflina olmak iste¤i, bireysel çabaya b›rak›lmal›d›r.

‹HL mensuplar›/mezunlar›/ö¤rencileri toplum içinde farkl› bir sosyal kimli¤i mi ifade ediyor? E¤er ediyorsa

bu nas›l bir kimliktir?

‹HL'lerin politik bir olgu olarak alg›lanmas›, mensuplar›n›n da belli bir kimli¤in temsilcisi olarakvas›fland›r›lmas›na sebep olmufltur. Bu vas›fland›rman›n çok yanl›fl olmad›¤› da ‹HL meselesine bizzatmensuplar›n›n çok büyük ço¤unlu¤unun politika-d›fl› bakamamas›d›r.

Sizce ‹HL sorunu siyasi mi, yoksa e¤itim bilimi çerçevesinde ele al›nmas› gereken teknik bir sorun mudur?

fiimdiye kadar ‹HL'ler politik bir olgu olarak alg›land›. Bunun yukar›da tan›mlamaya çal›flt›¤›m anlamdabir e¤itim meselesi oldu¤unun görülmesi zaman› çoktan gelmifltir. Sorunuzdaki deyimle ‹HL'lerin "teknik"bir mesele olarak tart›fl›lmas› kaç›n›lmazd›r.

‹HL'yi bir siyasi partinin ya da birtak›m oluflumlar›n "arka bahçesi" olarak görüyor musunuz?

Soru 1'e verdi¤im cevapta da belirtti¤im gibi, ‹HL mensuplar›n›n temsil etti¤i varsay›lan "kimlik" aç›s›ndanbak›ld›¤›nda, bu okullar sanki sadece sa¤ partilerin ve onlar içinde de "‹slami duyarl›l›¤›" en fazla olanlar›n›n"arka bahçesi" gibi alg›lanabilir. Ama, bu, flu iki sebeple çok do¤ru bir alg›lama de¤ildir. Birincisi, ‹HLmensuplar›n› yekpare bir toplumsal entite olarak kabul etmek, sosyolojik aç›dan mümkün olmayan biriddia mertebesindedir. Buna ba¤l› olarak, her sa¤ partinin bu kitle nezdinde do¤rudan kabul görmesi gibibir hususa da itibar edemeyiz. Dolay›s›yla, ‹HL kitlesi ile bir sa¤ parti aras›nda birebir bir örtüflme sontahlilde mu¤lak bir izah olarak kalmaya mahkumdur. ‹kincisi, özellikle 70'li y›llarda sa¤ ve sol partileraras›ndaki popülist siyaset zemindeki rekabet, ‹HL'lerin sol partiler nezdinde de- ilk bak›flta farkl›gerekçelerden kaynaklan›yor gibi gözükse de- neticede "arka bahçe" fleklinde telakki edilmelerine yolaçm›flt›r. (Bunun en önemli kan›t›, en fazla ‹HL Ecevit taraf›ndan aç›lm›fl olmas›d›r) Dolay›s›yla, devletinideolojik bir ayg›t› olarak okullar› kontrol etmek, "sa¤" veya "sol" her iktidara cazip gelmifltir. Buna enfazla direnmesi gerekenler ise o okullar›n kendi mensuplar›d›r.Ama, Türkiye'de kendime "yak›n" gördü¤ümün kontrolü "mübah", görmedi¤iminkinin ise "günah" say›ld›¤›

246

bir kültür ve zihniyet kal›b› k›r›lmad›kça, burada tart›fl›lan meseleye kal›c› bir çözüm getirmek zorolacakt›r.

Sosyal Bilimci-2

‹mam Hatip Liselerine nas›l bak›yorsunuz? ‹HL mensuplar›/mezunlar›/ö¤rencileri toplum içinde farkl› bir

sosyal kimli¤i mi ifade ediyor? E¤er ediyorsa bu nas›l bir kimliktir?

‹mam-Hatip Liselerinin ard›nda, kendili¤inden oluflan sivil bir toplumsal talep vard›r. Bu liselere iliflkinbir çal›flma yap›l›rsa, arazilerinin, binalar›n›n ço¤unlukla "hay›r" amaçl› ba¤›fllardan olufltu¤u görülür.Esasen devlet marifetiyle e¤itime ayr›lan kaynak ve orta ö¤renime yönelik yat›r›mlar bellidir. Bu kaynakve yat›r›mlarla mukayese kabul etmeyecek ölçüde ‹mam Hatiplerin aç›l›yor olmas›, arkadaki bu güçlüsivil deste¤i ortaya koyar. Bu sivil deste¤in niteliklerini, talebi oluflturan parametreleri anlamaks›z›n ‹mamHatip Liselerine iliflkin tatminkar bir düzenleme yapmak kolay olmaz.Tanzimat dönemiyle birlikte bafllanan modernleflme hareketleri ikili bir kültürel hayat ve toplumsalörgütlenme do¤urmufltu. Bir yanda geleneksel, dini nitelikteki yap›lar, di¤er yanda ise bat›l› tarzda ortayaç›kan örgütlenmeler, hayat tarzlar› Osmanl›'n›n son dönemine damgas›n› vurmufltu. Cumhuriyetinkurulmas›yla birlikte bu ikili yap› ilga edildi ve devletin mihmandarl›¤›nda bir modernleflme projesiyürürlü¤e kondu. Bu arada Tevhid-i Tedrisat Kanunuyla birlikte de e¤itim bat›l› anlamda bir yap›yakavuflturuldu. Bu süreçte halk›n büyük ço¤unlu¤unun bu de¤iflimlere çeflitli derecelerde muhalefet etti¤ini,kendine alternatif hayat alanlar› arad›¤›n› söylemek yanl›fl olmaz. Elbette bu muhalefet giriflimleri mukabilbir ideolojiye, programa, alternatif bir dünya tasavvuruna dayanm›yordu; daha çok pasif bir direnifl,kamusal alan›n d›fl›nda kimi geleneksel kurumlar› yeniden ihya etme pratikleriyle flekilleniyordu. Bumanada, okullara çocuklar›n gönderilmemesi, özellikle k›z çocuklar›na iliflkin güçlü bir direniflinsergilenmesi, mahalle mekteplerinin fiilen yürürlükte olmas›, ebeveynlerin resmi okullara, orada ö¤retilenbilgilere karfl› mesafeli bir elefltirellikle bakmalar› gibi kimi hususlar› tespit etmek mümkündür.Cumhuriyetin bafllang›ç y›llar›nda gerek ekonomik gerekse siyasi ve entelektüel elitler rejimin temelilkeleri konusunda bir mutabakat halindeydiler; esasen modernleflme program›n›n omurgas›n› da bunlaroluflturuyordu. Ancak k›rkl› ellili y›llara do¤ru, toplumsal hikayesi itibariyle geleneksel dünyaya ait olan,dünya tasavvuru bak›m›ndan da modern dünyaya ilk ad›m›n› atm›fl bulunan yeni bir ekonomik, siyasi,entelektüel elit zümresi ortaya ç›kmaya bafllad›. Bu kesim, daha çok itiraz ve direnifl biçiminde kendiniortaya koymufl bulunan geleneksel kesimler için bir tür mihmandarl›k rolü üstlendi ve yavafl yavafl kendiilgi alanlar› çerçevesinde alternatif programlar gelifltirmeye bafllad›. Böylelikle geleneksel dünyan›ndireniflten muhalefete, itirazdan alternatif çözümlere do¤ru dönüfltü¤ünü gördük. Tam da böyle birk›r›lma döneminde, bu yeni zümre, temsil ettikleri çevrelerin talepleri ve bunlarla elbette uyumlu kenditasavvurlar› do¤rultusunda hareket ederek bir dizi geliflmeyi bafllatt›. Siyasette CHP d›fl›ndaki partilerinortaya ç›k›fl›, alternatif "ideolojik" tezlerin ortaya konulmas›, ekonomide serbestçili¤in daha fazlavurgulanmas›, yerli-geleneksel de¤erlerin mahremiyetten ç›karak kamusallaflmalar› bu dönemde görülmeyebafllan›r. Bu geliflmelerden birisi de ‹mam Hatip Okullar›n›n ortaya ç›k›fl›yd›. ‹mam Hatipler, ismindekiyan›lt›c› ve saklay›c› anlama ra¤men, hiç kimse taraf›ndan sadece ‹mam Hatip yetifltiren bir okul olarakgörülmedi. Geleneksel dünya içinde yer alan ve toplumun tabii seyri içinde güç kazanan çevreler, buokullar› çocuklar›n›n "kendilerine benzer" flekilde yetifltirilmesini sa¤layacak, modernleflmenin zararl›ve y›ld›r›c› etkilerinden onlar› koruyacak -ama ayn› zamanda onlar› modern k›lacak- steril mekanlarolarak alg›lad›. ‹mam Hatiplerden beklenen, buradaki çocuklar› ötekilerden, normal liselerden mezun

247

olanlardan daha farkl›, daha yerli, daha muhafazakâr -bir modernlikte- yetifltirilmelerini temin etmeleriydi."Ötekiler"in bat›l› bir hayata daha yak›n duran dünyalar› bu toplumsal kesim taraf›ndan derin bir kayg›ylakarfl›lan›yor ve olumsuzlan›yordu. Bu beklenti, ‹mam Hatip Liselerine yüklenen bu koruyucu kollay›c›fantastik anlam, ilgili toplumsal çevrelerin ekonomik, entelektüel, siyasi aç›dan güç kazanmalar› paralelindeve elbette yine olumsuz öteki rolünü üstlenen normal lise mezunlar›ndaki de¤iflmeler çerçevesinde,etkinli¤ini ve bu liselere yönelik talebi sürdürdü.Bu liselerin müfredatlar›na bak›ld›¤›nda bile, "kendilerinden beklenen"in ne oldu¤unu anlamakmümkündür: ‹slam ve bat› dünyas›na ait disiplinlerin bir arada okutulmas› marifetiyle gelenek kadarmodernli¤i de ö¤retmeleri, sentez yapabilen yeni kuflaklar yetifltirmeleri. Dolay›s›yla ‹mam Hatiplerinsadece geçmifli ihya amac›yla teflekkül ettirilmifl ö¤renim kurumlar› oldu¤u düflünülemez. Ayr›ca, bizatihikendileri de modernli¤in bir ürünü olarak yeniden ortaya ç›kan, güç kazanan, tam da modernli¤in üzerinekendi beklentilerini yazan muhafazakâr çevrelerin kendi gerçeklikleriyle çeliflerek salt geçmifl ihyas›biçiminde bir fanteziye destek "eflyan›n tabiat›na" terstir.Bugün, "muhafazakâr-modernlik" denilebilecek bir dünya tasavvurunun yegane disiplin mekanlar› olarak‹mam Hatipleri gören toplumsal kesimler okullara yönelik talepleriyle birlikte güçlü bir flekilde ayaktadururken, onlar›n varl›klar›n›, güçlerini, taleplerini dikkate almayan, sadece ‹mam Hatipleri kapatmaklaiktifa eden bir program›n derin toplumsal sorunlar yaratmas› son derece normaldir. Ayr›ca ‹mamHatiplerin, sadece rasyonel bir analize tabi tutulamayacaklar›, baflka ö¤renim kurumlar›nda olmad›¤›ölçüde bir ontolojik anlamla varolduklar› ›skalanmamal›d›r. ‹mam Hatiplerin baflka herhangi bir mesleklisesi gibi tasarruf edilebilecek bir konu olmad›¤›, arkas›ndaki kesimlerin derinliklerine nüfuz etmiflanlamlar› mutlaka hesaba katmak gerekti¤i aç›kt›r. Unutulmamal›d›r ki, baflka herhangi bir mesleklisesine iliflkin uygulama sadece orada okuyanlar› ve aileleri ilgilendirirken, ‹mam Hatiplere yönelik biruygulama orada okuyan, okumayan, belki hiç bu okullar›n önünden bile geçmeyecek olan insanlar› dailgilendirir ve onlar, konuyu hayatlar›n›n en önemli sorunlar›ndan biri olarak görebilirler.

‹HL'lerin bugünkü durumunu nas›l de¤erlendiriyorsunuz?

‹mam Hatip liseleri ve arkas›ndaki kesimler bir tür bekle gör hali içindedirler. Yükselen toplumsal vesiyasal dalga içinde ‹mam Hatiplere yönelik toplumsal talebin sahibi çevrelerin bask›n karakteri, sorunailiflkin siyasi çözümün mümkün oldu¤una dair umutlar› bugün daha güçlü k›lm›flt›r. Tüm bu gerilim veçat›flmalardan sonra "çözüm" konusunda herhangi bir çevreyi germeyecek, makul bir uzlaflman›n gerektoplumsal iklim gerekse formül olarak sa¤lanmas› halinde buna uyum gösterilece¤ini beklemek gerekir.

‹HL mezunlar›n›n girecekleri fakülteler s›n›rland›r›lmal› m›?

Hangi ortaö¤retim kurumunda olursa olsun ö¤rencilere ötekilerle rekabette olumsuz s›n›rlamalar›ngetirilmesi kamu vicdan›nda adalet duygusunu zedeleyecek bir uygulamad›r. Burada tam tersi bir uygulamadüflünülmelidir: O da s›n›rlama de¤il teflvik sistemidir. ‹mam Hatipliler kadar di¤er meslek lisesi mensuplar›da eflit flartlar alt›nda s›navlara girebilmeli, ancak kendi alanlar›nda e¤itim için pozitif bir anlay›flla teflvikedilmelidirler.

‹HL'lere yönelik talebi belirleyen "din ö¤renimi ihtiyac›" baflka flekillerde giderilebilir mi? Din ö¤retimi okul

müfredatlar›nda yer almal› m›? Sürekli tart›flma konusu olan ‹HL'lere yönelik kal›c› bir çözüm için öneriniz

var m›?

248

Din ö¤renimini müfredata dahil etmekle sorunu çözmenin mümkün olmad›¤›n› düflünüyorum. Böylebir uygulamay› kimileri yeterli bulmayacak kimileri de daha temelde varl›¤›na itiraz edecektir. Sorunsadece "din ö¤renimi ihtiyac›" de¤ildir; modernleflmenin özellikle elefltirilen kodlar›na karfl› gelene¤inalternatif tahayyülünü infla etmektir. fiahsen ‹mam Hatiplerin böyle bir ifllevi yerine getirme kapasitesininde hayli zay›f oldu¤unu, oradan daha fragmante olmufl insanlar›n yetifltiklerini düflünüyorum. Böyle birtahayyülün karfl›l›¤› disiplinler aras› bir çal›flman›n daha yetkin bir flekilde gerçeklefltirilece¤i ilahiyatfakülteleridir. Keza ‹mam Hatiplerin say›s›n› azaltmak, ancak mevcutlar› daha itibarl› okullar biçimindedüzenlemek, buradaki müfredata özen göstermek, bu okullardan yetiflenleri engellemek yerine teflviketmek, toplumsal hiyerarflide daha üst statüleri buralarda okuyanlar› hedef olarak göstermek biçimindebir program›n herkes için makul bir program olmas› beklenebilir.

Sizce ‹HL sorunu siyasi mi, yoksa e¤itim bilimi çerçevesinde ele al›nmas› gereken teknik bir sorun mudur?

Hiçbir toplumsal sorun sadece teknik de¤ildir; hepsi siyasetle, yani toplumdaki güç dengeleriyle, maddive moral kaynaklar›n da¤›l›m›na iliflkin mücadelelerle ilgilidir. ‹mam Hatiplere iliflin sorun da elbetteböyle bir ba¤lama oturur. Sorunun siyasi olmas›, e¤itim ve bilime iliflkin de¤erlendirmelerin devre d›fl›kalaca¤› anlam›na gelmez; elbette onlar›n da denklemin içine dahil edildi¤i bir siyasi uzlaflman›ngereklili¤ini iflaretler.

‹HL'yi bir siyasi partinin ya da birtak›m oluflumlar›n "arka bahçesi" olarak görüyor musunuz?

"Arka bahçe" deyimi abart›l› ve pejoratif bir tan›md›r. ‹mam Hatiplerle kimi siyasi partiler aras›nda dahas›k› bir illiyet ba¤›ndan söz edilebilir; ancak bu ba¤ okullarla kurulan bir ba¤dan önce okullar› var eden,oraya çocuklar›n› gönderen, bu okullara kimi anlamlar yükleyen toplumsal kesimlerle kurulan bir ba¤d›r."Arka bahçe" deyimi ayr›ca, "ba¤"lar›n as›l çevresini ›skalatt›ran bir yan›lsama ile de yüklü bir kavramd›r.

Sosyal Bilimci-3

‹mam Hatip Liselerine nas›l bak›yorsunuz?

‹HL'nin üzerinde süren savafl›m›n tarihsel bir kökene uzan›r. Modern ve geleneksel e¤itim aras›ndaçat›flmaya dayal› yaflanan rekabet, Cumhuriyetin 1930'lar›ndaki "kültür devrimleriyle" gelene¤indondurulmas›yla modernlik lehine çözüldü. Bu y›llarda din dersleri bile yasakland›. Müfredattan kalkt›.Çok partili sistemden sonra, demokrasinin ço¤ulcu ortam›ndan yararlanan muhafazakârlar ve dindarlar,bu kez din e¤itimi ba¤lam›nda gelene¤i yeniden gündeme getirdiler. Medrese, modernli¤i görmezdengelerek tutuculafl›rken; mektep de modernli¤in yenilik,güç ve enerjisinden ilham alarak gelene¤i/dine¤itimini radikal bir biçimde afla¤›lam›flt›. ‹HL'leri, demokrasinin ço¤ulcu imkanlar›ndan yararlanarakmodern ve geleneksel e¤itimleri birlefltirerek mektep ve medrese d›fl›nda üçüncü bir yol olarak ortayaç›kt›. Dolay›s›yla, din e¤itiminde yaflanan mektep ve medrese çat›flmas›n› aflarak modernlikle uzlaflmac›bir din e¤itimini temsil eder.Türk toplumunda hem dini bilgiyi/gelene¤i hem de modern bilgiyi isteyen aileler, çocuklar›n› bu liseleregöndermek istediler. Daha do¤rusu, modern dönemde dinsel kimlikleriyle varolmak isteyen kitleler buokullara yöneldiler. Çünkü normal liselerde verilen din e¤itimi yetersiz olarak görülüyordu. Devlet erkide din ile ilgili e¤itimlerin resmi kulvarlar›n d›fl›nda (özellikle Nurcular ve Süleymanc›lar ba¤lam›nda),

249

denetlenemeyen topluluklar ve ortamlarda verildi¤ini görünce ‹HL'ye olumlu bakt›. ‹HL, muhafazakârkitlelerin dinsel e¤itim taleplerini devletin flemsiyesi alt›nda verecekti. Bu ba¤lamda Süleymanc›lar›n‹HL'ye karfl› afl›r› bir tepki içinde olmalar› tesadüfi de¤il. Sonuçta ‹HL, sosyolojik olarak kitlelerin bilincindehiçbir zaman mesleki okul olarak alg›lanmay›p, "din ve dünyan›n", "gelenek ve modernli¤in" ortak biralan› olarak görülmüfltür.

‹HL'lerin bugünkü durumunu nas›l de¤erlendiriyorsunuz?

‹HL, günümüzde üzerinde savafllar›n yap›ld›¤› bir kimli¤e bürünmüfltür. Afl›r› gelenekçiler ve afl›r›modernlerin savafl alan› haline gelmifltir. Muhafazakârlar›n ve ‹slamc›lar›n nesil aray›fllar› alan› olarakalg›land›¤› gibi; elitist bat›c› kesimlerin de karfl›tlar›n› tan›malar›n› kolaylaflt›ran bir olguya dönüflmüfltür.Biz kimi ‹HL'den mezun olanlar da ‹HL'yi bir Jean Valjan gibi s›rt›nda tafl›mak zorunda kalm›flt›r (Busat›rlar›n yazar›; doktoradan sonra üniversiteye atanabilmek için befl y›l beklemifltir, kazand›¤› yurtd›fl›doktoras›na izin verilmemifltir). Bugün ‹HL, üzerinde kuflkular›n, savafl›mlar›n ve afl›r›l›klar›n dolaflt›¤›okullar haline gelmifltir. Bu koflullarda sa¤l›kl› bir e¤itimden bahsetmek mümkün de¤ildir.

‹HL Mezunlar›n›n girecekleri fakülteler s›n›rland›r›lmal› m›?

Ya devlet di¤er okullara da seçmeli genifl bir din e¤itimi imkan› koyup ( Kuran, Peygamber hayat› veuygulamalar›, ‹slam ilimleri ve akaidi) ; ‹HL'yi imam yetifltiren ve ilahiyata alt yap› oluflturan okullaradönüfltürecek ya da ‹HL muzunu bu haliyle üniversiteye serbestçe girecek.

‹HL'lere yönelik talebi belirleyen "din ö¤renimi ihtiyac›" baflka flekillerde giderilebilir mi? Din ö¤retimi okul

müfredatlar›nda yer almal› m›?

Din e¤itimi Türkiye'nin köklü bir problemidir. Genifl muhafazakâr ve dindar kitleler bir biçimde yaKuran Kurslar› ya Dershaneler ya da baflka yerlere yönelerek din e¤itim talebini karfl›lamaya çal›fl›yorlar.Bu nedenle liselerde "seçmeli genifl din e¤itimi" imkanlar› oluflturulmal›. ‹steyen aileler ya da bireyler‹slamiyet ile ilgili daha genifl bilgi sahibi olabilmelidirler.Ders kitaplar› bütünüyle yenilenmelidir. ‹lahiyat ve e¤itimcilerin kat›l›m›yla, hem üslup hem de içerikolarak yenilenmelidir. Afl›r› akademik üsluptan kaç›n›lmal›, evrensel perspektife yerlefltirilen birMüslümanl›k yorumu önde tutulmal› ve yerel-kültürel dinsel farkl›l›klara da yer verilmelidir (Mevlevilik,Alevilik, Nakflibendilik vs).

Sürekli tart›flma konusu olan ‹HL'lere yönelik kal›c› bir çözüm için öneriniz var m›?

‹HL'nin elitist kayg›lar ve aray›fllarla düzenlenmesi, bu kez insanlar› Süleymanc›lar ve Nurcular gibitopluluklara yönelterek orada dini e¤itimini almaya sevk edecektir. Bu nedenle, ‹HL'leri önem tafl›maktad›r.Burada iki seçenek bulunmakta:Birincisi:‹HL'nin yeniden geleneksel-dini bilimlerle modern bilimlerin bir arada okutuldu¤u normalliselerle ayn› statüye kavuflturulmas›.‹kincisi: ‹HL sadece "din meslek lisesi" ne çevrilip normal liselerdeki din e¤itiminin (3. Soruda belirtti¤imizgibi) geniflletilmelidir. Baflka bir seçenek yok. Ço¤ulcu demokrasinin yafland›¤› bir toplumda çeflitli merkezimüdahalelerle "dini ve dünyevi" ilimleri okuma aray›fllar›n› engellemek (büyük bir kesimin talebi bu)sadece dönemsel bir uygulama olmaktan kurtulamayacakt›r. ‹nsanlar bir biçimde bu taleplerini giderecekyollar› icat ediyorlar.

250

‹HL mensuplar›/mezunlar›/ö¤rencileri toplum içinde farkl› bir sosyal kimli¤i mi ifade ediyor? E¤er ediyorsa

bu nas›l bir kimliktir?

‹mam hatiplik kimli¤i, bir dönemin so¤uk savafl›n ideolojik koflullar›nda icat edilmeye çal›fl›ld›. Asl›nda,daha genifl anlamda k›rsal, orta ve alt s›n›f insanlar›n kent hayat›nda modernli¤in yaratt›¤› floklar karfl›s›ndatutunabilmenin önemli bir kimli¤ine dönüfltürülmeye çal›fl›ld›. ‹slamc›lar›n nesil aray›fllar› (AkifinAs›m›n nesli, Fettullah Gülen'in Alt›n Nesil, n. Faz›l'›n Büyük Do¤u nesli, Karakoç'un Dirilifl Nesli) ,"‹mam Hatip nesli" olarak da ifade edildi. Ancak genel-kapsaml› bir imam hatiplik kimli¤i gelifltirilemedi.Kentli bat›c› kitlelerin gelene¤i horlay›fllar› ve kendince bir modernlik alan› yaratmalar› genifl k›rsal vemuhafazakâr kitleleri ayr›flmaya itti¤inden Nurculuk, Süleymanc›l›k vb. kimlikleri daha belirgin olarakortaya ç›k›yor. Ancak, ‹HL çok belirgin bir kimli¤e dönüflemedi. Muhafazakâr gövde içinde ‹slamc›,milliyetçi, liberal ‹HL mezununa rastlayabilmek mümkündür.

Sizce ‹HL sorunu siyasi mi, yoksa e¤itim bilimi çerçevesinde ele al›nmas› gereken teknik bir sorun mudur?

Bence bütünüyle politik paradigmayla iliflkili bir sorundur. Egemen Türk politik paradigmas›, hala elitistbir bat›c› modernlik üzerinde ›srar edecekse, ‹HL belki önemsizleflecek ancak bu kez "islami kolejler" gibis›n›fsall›¤a da vurgu yaparak ayr›flan bir Müslümanl›k e¤itimi geliflecektir. E¤er bu elitist projeden vazgeçilerek,ço¤ulcu politik paradigma benimsenirse ‹HL, alt ve orta kesimlerin Müslümanl›k ba¤lam›nda kaynaflt›klar›bir okul olur. Siyasilik hem merkez elitlerin tutumlar›yla hem de bu tutumlara karfl› toplum içinde geliflenMüslümanl›k tepkisiyle ilgili. Siyasilik, ‹HL'nin içinde yaflad›¤› toplumdaki politik aray›fllarla ilgili.

‹HL'yi bir siyasi partinin ya da birtak›m oluflumlar›n "arka bahçesi" olarak görüyor musunuz?

Baz› partiler ‹HL'yi "arka bahçesi" olarak görmüfllerdir. ‹lk dönem AP, daha sonra RP ve MHP. Bu partilerindeste¤iyle aç›lm›fl bir okul, do¤all›¤›yla bu partilere yönelmifllerdir. Ayr›ca, bu okullara sürekli irticayuvas›, gerici diye bakan sol elitist partilerin de bu "arka bahçe" üretme de bir paylar› bulunmaktad›r.Ayr›ca, ‹HL'nin içinde yaflad›¤› toplumsal koflullar, tarihsel dönem ve bölgesel özellikler de önemli. Buözelliklere göre ‹HL deki politik e¤ilimler farkl›laflacakt›r. Örne¤in bir Elaz›¤'daki ‹HL, bir Konya'ya göredaha milliyetçi olabilecektir. Kuflkusuz, ‹HL'yi bütünüyle belli bir partinin arka bahçesi saymak zor. Ancak,genel anlamda muhafazakâr(islamc› -milliyetçi-dindar) e¤ilimlerin arka bahçesi denebilir. Dindarlar›n,ANAP'tan ayr›flarak RP de siyasalaflt›klar› bir ortam da ‹HL de ayn› siyasallaflmaya yönelmifl olabilirler.

Sosyal Bilimci-4

‹mam Hatip Liselerine nas›l bak›yorsunuz?

Bafl›ndan beri yanl›fl kurulan ve yanl›fl iflletilen Türk tipi laikli¤in yanl›fl uygulamalar›ndan ve ac› vericisonuçlar›ndan biridir. E¤itimin planlanmas›, yönlendirilmesi, felsefesinin biçimlendirilmesi bak›m›ndan‹HL'ler, e¤itim meselelerine bak›fltaki laçkal›¤› yans›t›r; yanl›fl›n, yanl›flla düzeltilmesinin örne¤idir.

‹HL'lerin bugünkü durumunu nas›l de¤erlendiriyorsunuz?

Bafllang›çta yap›lan yanl›fl›n bir baflka üslupla devam›d›r; devlet, kanunla ve bütçe fonlar›yla kurupdestekledi¤i okullar› ö¤rencisiz ve gereksiz k›lmak için elinden geleni yapt›. Bugünkü haliyle ayn› çarp›kçözüm anlay›fl›n›n bir baflka tezahürü olarak nebati hayata sürüklendi.

251

‹HL mezunlar›n›n girecekleri fakülteler s›n›rland›r›lmal› m›?

Bir ‹HL mezununun, ilahiyat d›fl›nda bir fakülte kazanmas› zaten mucizelere ba¤l›; bu soru, ‹HL'lerinvarl›k sebebine verilecek cevapla ba¤lant›l›d›r. E¤er devam ettirilecekse elbette fakülte s›n›rlamas›kald›r›lmal›d›r.

‹HL'lere yönelik talebi belirleyen "din ö¤renimi ihtiyac›" baflka flekillerde giderilebilir mi? Din ö¤retimi okul

müfredatlar›nda yer almal› m›?

Ben din e¤itiminin devletin üzerinden al›nmas› gerekti¤ini düflünüyorum; devlet bu alandan çekilmelive problemin çözümünü kalite itibariyle denetleyen bir fonksiyon üstlenmelidir; e¤er bu soruyla camilerinimam-hatip ihtiyac›n› karfl›lamak söz konusu ise bu ifle cevap vermeden önce devletin camilerde memuristihdam›n›n ne derece do¤ru oldu¤unu tart›flmak laz›m. Do¤ruyu herkes biliyor ama gere¤ini yapmakherkesi korkutuyor

Sürekli tart›flma konusu olan ‹HL'lere yönelik kal›c› bir çözüm için öneriniz var m›?

Bana göre kal›c› çözüm, devletin, anayasada sözü edilen ama gere¤i yerine getirilmeyen laiklik ilkesinetam itaat ve sayg›s›yla bulunabilir. Devlet, bütün dinlere, inançlara, felsefi ve ideolojik kanaatlere eflitderecede ilgisiz ve uzak durmal›, din ve vicdan hürriyetini temin eden flartlar› haz›rlayarak denetlemelidir.böyle bir çerçevede meselenin ‹HL'lerden çok daha genifl ve esasl› de¤iflim gerektirdi¤i aç›kt›r.

‹HL mensuplar›/mezunlar›/ö¤rencileri toplum içinde farkl› bir sosyal kimli¤i mi ifade ediyor? E¤er ediyorsa

bu nas›l bir kimliktir?

Bak›fl aç›s›na göre de¤iflir; benim için ‹HL'li kimli¤i farkl› bir okunma biçimine tabi de¤il ama bu ayr›my›llardan beri yap›l›yor. Kuruldu¤u y›llardan beri ‹HL mezunlar›n›n "düz lise" bitirmek için çabalamalar›,önemli bir kesiminin çift fakülte birden bitirmeleri, bu kimli¤in üzerine yönelen çarp›k ve imal› bak›fl›ntortulaflt›rd›¤› bir komplekse iflaret eder. Bu ayr›nt›n›n haricinde ‹HL'lileri ben, benim gibi düz lisemezunlar›na göre daha baflar›l›, giriflimci ve renkli flahsiyete sahip insanlar olarak tan›d›m.

Sizce ‹HL sorunu siyasi mi, yoksa e¤itim bilimi çerçevesinde ele al›nmas› gereken teknik bir sorun mudur?

Bence sadece "medeni" bir problem bu. Problem flu esnada siyasi gibi görünüyor ama bana göre çok dahafazlas›yla, Türklerin medeni kabiliyetleri ile ilgili bir zaafa iflaret eder; Evvelemirde laikli¤i yanl›fl alg›lay›pçarp›k uygulamak, daha sonra e¤itim meselesinde gayr› ciddilik sergilemek gibi anl›yorum meseleyi. Sairmeslek liselerinin hali de bu tenkidin içindedir.

‹HLyi bir siyasi partinin ya da birtak›m oluflumlar›n "arka bahçesi" olarak görüyor musunuz?‹lk dü¤me yanl›fl iliklenince sonrakiler hakk›nda konuflmak pek de anlaml› olmuyor; evet, ‹HL'ler vaktiylesiyasi partilerin yak›n ilgisini çekti; "arka bahçe" gibi görenler oldu; fiiliyatta olup bitenler, bu kabildedikodular› do¤rular niteliktedir ama konuya ‹HL'liler aç›s›ndan bakmal›; onlar bu yanl›fllar dizisininen masum kurbanlar›d›r ve neticede olanlar en çok onlar› zarara u¤ratm›fl bulunuyor.

252

Sosyal Bilimci-5

‹mam Hatip Liseleri (‹HL)'ne nas›l bak›yorsunuz?

‹HL'lere genel anlamda ülkenin e¤itim ve ö¤retim sorunlar›na bakt›¤›m çerçeveden bak›yorum.Ortaö¤retimin hizmetler sektörü ile alakas›n›n do¤ru düzgün kurumsallaflt›r›lamad›¤› kan›s›nday›m.

‹HL'nin bugünkü durumlar›n› nas›l de¤erlendiriyorsunuz?

Tamamen bir muamma. ‹deolojik tart›flmalar›n yap›ld›¤› ve seçim malzemeleri olarak kullan›lan biçareokullar.

‹HL mezunlar›n›n girecekleri fakülteler s›n›rland›r›lmal› m›?

Kant'›n Üniversite risalesinde belirtildi¤i gibi, ilahiyat okullar›n›n üniversiteye al›nmas›n›n üniversitenindo¤as›yla ba¤daflmad›¤›n› düflünüyorum. Üniversite Tanr› ba¤›ml› düflünüflten s›yr›lmay› ifade eder.‹lahiyatlar fakülte yap›lmamal›yd›. Bunlar meslek yüksek okulu olarak teflkilatlanmal›d›r. Dolay›s›yla‹mam Hatip Okullar›n›n mezunlar› sadece ‹lahiyat Yüksek Okullar›na al›nmal›d›r.

‹HL'lere yönelik talebi belirleyen "din ö¤renimi ihtiyac›" baflka flekillerde giderilebilir mi? Din ö¤retimi okul

müfredatlar›nda yer almal› m›?

Bu ders zorunlu olmaktan ç›kar›lmal› ve tercihe ba¤l› k›l›nmal›d›r. Bu çerçevede seçmeli olmak kofluluylabu ders müfredat içinde yer alabilir.

Sürekli tart›flma konusu olan ‹HL'lere yönelik kal›c› bir çözüm için öneriniz var m›?

Lise ile meslek okullar›n›n kesin olarak ayr›flt›r›lmas› gerekti¤ini düflünüyorum. Bunun üç aya¤› olmal›.Fen Liseleri, Sosyal Bilim Liseleri ve Sanat Liseleri. ‹lkö¤retim s›ras›nda yetenek ve ilgilerine ve baflar›lar›na göre, mevcut üniversite kontenjanlar›na bak›lmak suretiyle kontenjanlar saptanmal›d›r. Liselerin d›fl›ndameslek okullar›, çok say›da ara eleman ve hizmet sektörünün ihtiyaçlar› ve meslek yüksek okullar›n›nkapasitelerine göre kontenjanlar saptanmal›d›r. Politeknik okullar içinde ihtiyaç nispetinde ‹mam HatipOkullar› ve ‹lahiyat Meslek Yüksek Okullar› din servisi vermek üzere kalifiye din adamlar› yetifltirmelidir.

‹HL mensuplar›/mezunlar›/ö¤rencileri toplum içinde farkl› bir sosyal kimli¤i mi ifade ediyor? E¤er ediyorsa

bu nas›l bir kimliktir?

Böyle bir kimlik var. ‹mam Hatip Okulu ö¤rencilerinin hedefi genellikle mühendislik tahsil etmek.Dolay›s›yla Türkiye'de kültürel hayata son derecede zarar veren, dini konular› içerdi¤i estetik ve mistikderinliklerden soyutlayan flekille ve ak›l ile s›n›rland›ran ve mühendislik bir vulgarizmle toplumsal vepolitik sorunlara vaziyet eden bir yeni görgüsüz bir flehir dindarl›¤› türeyerek egemen oluyor.

Sizce ‹HL sorunu siyasi mi, yoksa e¤itim bilimi çerçevesinde ele al›nmas› gereken teknik bir sorun mudur?

Tamamen toplumsal ve e¤itsel bir sorun olarak görüyorum.

253

‹HL'yi bir siyasi partinin ya da birtak›m oluflumlar›n "arka bahçesi" olarak görüyor musunuz?

‹HL'leri bugüne kadar, yak›n zamanlara kadar resmi devlet politikalar›n›n da özendirmesiyle (özelliklede 12 Eylül sonras›), yukar›da sözünü etti¤im mümin-mühendis tipinde odaklaflan kaba sa¤ politikoluflumlar›n arka bahçesi olarak fonksiyon görmüfltür.

Sosyal Bilimci-6

‹mam Hatip Liseleri (‹HL)'ne nas›l bak›yorsunuz?

‹mam Hatip Liseleri "sorunu", Türkiye'nin dini devlet denetimi alt›nda tutan Türk laiklik uygulamas›ylailgili bir mesele. Din ifllerinin topluma b›rak›lmas›, D‹B'nin idare sistemi d›fl›na ç›kar›lmas›, din e¤itimininde dini cemaatler taraf›ndan verilmesi, Türkiye'de laikli¤in liberalleflmesi ideal olurdu. Bu yap›lmad›¤›sürece imam-hatip liseleri sorununun alt›ndan kalkmak mümkün de¤il. Bu liselere hem bir meslek lisesiolarak, hem de çocuklar›n›n din e¤itimi görmesini isteyen dindar ailelerin taleplerinin karfl›lanmas› içinihtiyaç duyuldu. Din cemaatlere b›rak›lmad›kça, devlet din e¤itimini tekelinde tutmakta ›srarl› oldu¤usürece, ‹HL'lerden vazgeçmek kolay de¤il.

‹HL'nin bugünkü statüsünde sorun ya da sorunlar görüyor musunuz? Görüyorsan›z çözüm önerileriniz nedir?

‹HL mezunlar›na üniversite s›nav›nda eflit muamele uygulanmamas› çözülmesi gereken bir sorun mudur? E¤er

öyleyse bu sorun nas›l çözülür?

‹HL'nin din-devlet ayr›m› anlam›nda laiklikle ba¤daflmad›¤›n› düflünüyorum. Din e¤itimi cemaatlereb›rak›lamad›¤› sürece, hiç olmazsa mezunlar›na yüksek ö¤renime giriflte dezavantajl› konuma getirenkatsay›lar, vs. ortadan kalkmal›, eflit muamele görmeliler.

‹HL'lere yönelik talebi belirleyen "din ö¤renimi ihtiyac›" baflka flekillerde giderilebilir mi? Din e¤itimi okul

müfredatlar›nda yer almal› m›?

Laik bir ülkede din ö¤renimi ihtiyac›n›, devlet de¤il özel okullar karfl›lamal›. Devlet, bu okullarda dininistismar›ndan çekiniyorsa, yine de bunlar›n denetimini yapabilir. T›pk› ‹HL'ni denetim alt›nda tuttu¤u gibi.

‹HL mezunlar›n›n girecekleri fakülteler s›n›rland›r›lmal› m›?

Hay›r, s›n›rlanmamal›.

Sekiz y›ll›k kesintisiz e¤itimden geri dönülmeli mi?

Hay›r, dönülmemeli; ama ‹HL mezunlar›na üniversiteye giriflte eflit muamele yap›lmal›.

‹HL'lerin di¤er liselerden fark› nedir ve ne olmal›d›r?

‹HL'nin öteki liselerden fark›, bildi¤im kadar›yla, ders programlar›nda din ve Arapça'ya yer vermesi. ‹HL'yikorundu¤u, din e¤itimi özel okullara b›rak›lmad›¤› sürece bu durumun devam etmesinde bir sak›ncagöremiyorum.

254

‹HL mensuplar›/mezunlar›/ö¤rencileri toplum içinde farkl› bir sosyal kimli¤i mi ifade ediyor? E¤er ediyorsa

Bu nas›l bir kimliktir?

‹HL mezunlar›, büyük kentlerde görece iyi e¤itim veren özel okullarda, tümüyle laik bir e¤itim alm›fl elitealternatif elitin önemli bir parças›n› oluflturuyor gibi. Taflran›n dindar ve görece dar gelirli ailelerden gelip,‹HL'de okuyan ve politik tercihleri Milli Görüfl Hareketi partilerinde ifadesini bulan bir alternatif elit.Tabii bu tan›ma uymayan, ‹HL'den gelip "normal" (normlara uygun) özellikler tafl›yanlar da var.

Sizce ‹HL sorunu siyasi mi, yoksa e¤itim bilimi çerçevesinde ele al›nmas› gereken teknik bir sorun mudur?

Siyasi bir sorundur, çünkü laikli¤in nas›l uygulanaca¤›n› ilgilendiren bir konu.

AKP iktidar› ‹HL'lilerin üniversite katsay›s›n› normal liselerle eflitleyip üniversite için önlerini açmal› m›?

Evet, kesinlikle yapmal›.

AKP, ‹HL'ler hakk›ndaki söz konusu düzenlemeyi yapabilir mi?

Baflörtüsü konusu daha hassas, ama bunu gerekirse "tek bafl›na" yapabilmeli. Burada o ölçüde büyük birtart›flma oldu¤unu sanm›yorum.

‹HL'yi bir siyasi partinin ya da birtak›m oluflumlar›n "arka bahçesi" olarak görüyor musunuz?

Milli Görüfl gelene¤inden gelen partiler içinde ‹HL'lilerin yüksek oranda yer tuttu¤u muhakkak. AmaAKP'ye ‹slamc› demek mümkün de¤il; giderek Türkiye'nin merkez sa¤ partisi kimli¤ine bürünüyor. RP'denziyade DP, AP, ANAP gelene¤ine oturuyor.

AKP ‹HL'lere yönelik düzenleme yapmaz ve ö¤rencilerin üniversite s›nav›nda önlerini açmazsa puan kaybeder

mi?

Kesinlikle kaybeder ve etmeli de.

Sosyal Bilimci-8

Sizce ‹HL sorunu siyasi mi, yoksa e¤itim bilimi çerçevesinde ele al›nmas› gereken teknik bir sorun mudur?

Din e¤itimi siyasal iki anlamda bir konudur. Birinci anlamda din e¤itimi güncel siyasetin tart›flmakonular›ndan biridir. Bundan kast›m, Sadece ‹HL'nin/Kuran Kurslar›n›n Türkiye'de siyasal gündeminönemli bir maddesi olmas› de¤ildir. Bat›da da göçler sonucu yeni dini gruplar›n oluflmas› ve çok kültürlülükgibi de¤erlerin yükselmesi sonucu varolan din e¤itimi politikalar› gözden geçirilmekte, çok kültürlülü¤üve elefltirel düflünceyi destekleyecek bir din e¤itimi için gerekli kavramsal çerçeveyi oluflturmaya yöneliktart›flmalar yap›lmaktad›r.‹kinci ve daha önemlisi din e¤itimi politikalar› belli bir toplum vizyonunu yans›tt›¤›, ahlak ve din özgürlü¤üanlay›fl›na iliflkin iflaretler verdi¤i için siyasald›r. Din e¤itimi dinin rolüne atfedilen önemle, dinin rolüne

255

atfedilen önemde 'iyi toplum' anlay›fl› ile ilgilidir ve bu nedenle siyasal bir konudur. Örne¤in, din e¤itimipolitikalar› ve din e¤itiminin içeri¤i bize dinden ba¤›ms›z bir ahlak düflünülüp düflünülmedi¤inin iflaretleriniverir. Din e¤itiminin zorunlu mu seçmeli mi olaca¤›, dine/mezhebe mi dayanaca¤› yoksa dinler/mezheplerüstü mü olaca¤› devlet-toplum iliflkisinin nas›l kurulaca¤›na dair siyasal kararlard›r.Bu aç›dan bak›ld›¤›nda, Türkiye'de pratikte belli bir mezhebe dayanan ve iman› art›rmaya yönelik olarakyürütülen din dersleri, çarp›k laiklik anlay›fl›n›n bir yans›mas› gibidir. Bu laiklik anlay›fl›nda, devlet dinekarfl› tarafs›z ve ilgisiz de¤ildir, "do¤ru" dinin ne oldu¤unu kontrolü alt›ndaki okullarda, din derslerinizorunlu hale getirerek bütün ö¤rencilere/vatandafllara ö¤retmek ister. Burada öngörülen toplum herkesinayn› flekilde inand›¤› homojen bir toplumdur. Ancak, bunu yaparken devlet ayn› zamanda dini bir nitelikde kazan›r ve laikli¤ini deyim yerinde ise suland›r›r.Düz liselerdeki e¤itimin fiiliyatta dine dayal› olmas›na ra¤men, ‹HL'lerin meslek liseleri olarak de¤il, dine¤itimi ihtiyac›n›n giderildi¤i okullar olarak ortaya ç›kmas› da asl›nda bu tek-tipçilik ile alakal›d›r.

‹HL'lere yönelik talebi belirleyen "din ö¤renimi ihtiyac›" baflka flekillerde giderilebilir mi? Din ö¤retimi okul

müfredatlar›nda yer almal› m›?

Kan›mca din e¤itimi, özellikle dine dayal› din e¤itimi zorunlu müfredatta yer almamal›d›r. Din e¤itimidevletin denetiminde, ama devlet taraf›ndan de¤il, bu e¤itimi almak isteyenlere seçmeli olarak verilebilir.Devlet din e¤itimine mekan/kaynak ay›rabilir.,

‹HL mezunlar›n›n girecekleri fakülteler s›n›rland›r›lmal› m›?

‹HL mezunlar›n›n girecekleri fakültelerin s›n›rland›r›lmas›, mezunlar herhangi bir siyasi oluflumudestekleme e¤iliminde olsalar bile, do¤ru de¤ildir.

Sosyal Bilimci-10

‹HL ve Meslek Lisesi mezunlar›na yönelik farkl› katsay› uygulamas›n› nas›l karfl›l›yorsunuz?

Katsay›da sadece 70-80 bin çocu¤u de¤il 700 bin ö¤renci var... Hakikaten bu meslek liselerine giden, k›z-erkek teknik, ticaret lisesi vs. kati ö¤renciler bunlar. Ve önünü bafltan t›k›yorsun gibi hissediyorlar onlar.Zaten bunlar›n önünde yoksulluktu, köylülüktü, do¤du¤u s›n›ft› vs. gibi engeller var. Üstüne bir de böylebir katsay› koymufllar. Beni rahats›z ediyor ama kald›r›ls›n da diyemiyorum... Ortaday›m bu konuda...

Katsay› uygulamas› kald›r›l›rsa ‹HL ö¤rencisi say›s›nda bir art›fl olur mu sizce?

Elimizdeki istatistiklere bakt›¤›m›z zaman 97-98'e kadar art›fl›n lise k›sm›na bakt›¤›m›z zaman ne görüyoruz?Afla¤› yukar› 96-97'de 192 bine ulaflm›fl, yani serbest oldu¤u dönemde bu lise k›sm› 200 bin olmufl. fiimdiacaba katsay›s› kald›r›lsa bu 200 bin üzerine ç›kar m› diyoruz?

Ö¤renci say›s› rahats›z edici bir rakama ulafl›r m›?

Olabilir. Çünkü afla¤› yukar› 200 bin oldu¤unu düflünelim. Bütün ‹HL'ler de dahil bütün liselere bakt›¤›mzaman Meslek Liseleri, ‹HL'yi, Fen Liseleri, Anadolu Liseleri hepsine birden bakt›¤›m›z zaman 2 milyon

256

800 bin gibi bir rakam oluyor. Yani bu 2 milyon 800 binin içinde 200 bini imam hatipler olursa. Yüzde 10'ayaklafl›yor. Bu yüzde 10 da ürküttü ki bu 1997 y›l› 28 fiubat olay› oldu. O biraz ürkütür gibi geliyor bana.

‹HL'lere yönelik talebi belirleyen "din ö¤renimi ihtiyac›" baflka flekillerde giderilebilir mi? Din ö¤retimi okul

müfredatlar›nda yer almal› m›?

Ben bunun iyi bir fley olaca¤›n› düflünmüyorum. Bat›da böyle bir fley yoktur, bu nerede vard›r? Katolikliselerinde bile böyle bir fleyin oldu¤unu sanm›yorum. Böyle bir fley ilahiyat fakültelerinde okunmal›,ö¤retilmelidir. ‹lahiyat fakültelerine haz›rl›k olarak da geç oluyor orda dil ö¤renmek Arapça'y›, Farsça'y›daha önceden ö¤renilmesi gerek deniliyorsa da ‹mam Hatip okullar› olabilir. Bu çerçevede belki de ilahiyatliselerine bile evet diyebilirim ama bu alternatife çok s›cak bakm›yorum. Muhafazakâr aileler o zamanÖzel ‹mam Hatip Liselerine veya Özel ‹lahiyat Liselerine göndersinler... Bütün devlet liselerine bunukoymak yerine Özel ‹lahiyat Hatip Liseleri açs›nlar. Para vererek göndermek isteyenler varsa göndersinler.Veyahut da flu andaki dini cemaatlerin açt›¤› özel liseler...

‹HL'lerinin isimlerini de¤ifltirme önerisi hakk›nda ne düflünüyorsunuz?

Onun neyi de¤ifltirece¤ini pek anlam›yorum aç›kças›. Mesela di¤erleri Sa¤l›k Meslek Lisesi veya TurizmMeslek Lisesi vs. böyle meslek liseleri var. Buna ‹mam Hatip Lisesi demek yerine ‹lahiyat Lisesi, DinBilimleri Lisesi demek genel olarak laik taraf›n istedi¤ini yerine getirir.

‹HL'lerin 1997 y›l› öncesi statüsü hakk›nda ne düflünüyorsunuz?

1997 öncesinde paralel liseydi, yani bu Tevhid-i Tedrisat nas›l paralel liseleri kald›r›p okullar› birlefltirmeyeçal›flm›flsa zaman içinde sadece o de¤il tabii, birçok di¤er alanda da buna benzer geliflmeler oldu, yaniçeflitlenme. Modernleflmenin ilk dönemlerinde de¤iflim çok önemlidir. Tekdüzelefltirme çok önemlidir.Neden? Sanayileflme, milliyetçili¤in de esas yap›sal nedeni odur. Yine daraltarak söyleyeyim, bir toplumdakibütün insanlar bir kavram› söyledi¤in zaman ayn› fleyi anlas›n aray›fl›d›r. Yani ‹stanbul'daki, Ankara'dakimühendisin yazd›¤›n› Hakkari'deki usta ve ç›rak okudu¤u zaman anlas›n, ayn› dili konuflsunlar. Amaflimdiki geldi¤i aflamada fizibiliteyle birlikte hem ortak bir fley tekdüzeleflmifl hem de çeflitlenmifl. Yar›nAB'ye de¤il de Ortado¤u'yu içine alan bir olufluma girdi¤imiz zaman bu ‹mam Hatip Liseleri, Farsçalar›ylaveya Arapçalar›yla veya di¤er insanlarla ortak konuflmalar›yla birdenbire Türkiye'yi o dünyada önetafl›yacak

‹HL'ler ihtiyaç oldu¤u kadar› kals›n di¤erleri normal liseye dönüfltürülsün diyenler var. Bu öneriye nas›l

bak›yorsunuz?

Baz› aileler hem modern bilimleri ö¤rensinler hem de dinlerini ö¤rensinler diyorlar... Yani tamamen birmaddeci, tüketimci olmas›n ayn› zamanda maneviyatç› bir birey olsun diye düflünüyorlar. Böyle bir talebebir flekilde cevap vermek laz›m. Annan Plan› gibi bir fley olmal› burada. Annan Plan› ile biliyorsunuz heriki taraf da istediklerini alamad› ama her iki tarafa da onlar› tatmin etmesi gereken kadar verildi.

257

EK 3: CUMHURBAfiKANI AHMET NECDET SEZER’‹N KATSAYIYLA ‹LG‹L‹ YASALDÜZENLEMEY‹ VETO GEREKÇELER‹

Cumhurbaflkan› Ahmet Necdet Sezer, 5171 say›l› "Yüksekö¤retim Kanunu ve Yüksek Ö¤retim PersonelKanununda De¤ifliklik Yap›lmas› Hakk›nda Kanun", 1., 5., 6. ve 7. maddelerini TBMM taraf›ndan bir kezdaha görüflülmesi için, Anayasan›n de¤iflik 89. ve 104. maddeleri uyar›nca TBMM Baflkanl›¤›'na gerigönderdi. Sezer'in katsay› düzenlemesiyle ilgili veto gerekçeleri flöyleydi:"A- 2547 say›l› Yasan›n 45. maddesinin (a) bendinde incelenen Yasan›n 5. maddesiyle yap›lan düzenlemeile, yüksekö¤retime giriflte uygulanan sistemin de¤ifltirilmesi öngörülmekte, ayn› Yasaya incelenen Yasan›n7. maddesiyle eklenen geçici 53. maddede de, 2004 ve 2005 y›llar›nda yap›lacak uygulamaya iliflkindüzenleme getirilmektedir.a. 2547 say›l› Yasan›n "Yüksekö¤retime girifl" bafll›¤›n› tafl›yan 45. maddesinin (a) bendinin yürürlüktekimetnine göre, ö¤renciler yüksekö¤retim kurumlar›na, ilkeleri Yüksekö¤retim Kurulu'nca belirlenens›navla girebilmektedirler.1999 y›l›na kadar iki aflamal› olarak uygulanan girifl s›navlar›, her iki aflama s›navlar›n›n sonuçlar› ile eldeedilen baflar› aras›nda s›k› bir ba¤ bulundu¤unun belirlenmesi üzerine ve Yüksekö¤retim Kurulu karar›ylatek aflamal› duruma getirilmifltir. Yine ayn› kararla, sözel, say›sal ve eflit a¤›rl›kl› ortaö¤retim baflar›puanlar›n›n hesaplanmas›nda farkl› katsay› uygulamas›na geçilmifltir.S›nav sonuçlar›n›n de¤erlendirilmesinde, adaylar›n ortaö¤retimdeki baflar›lar› dikkate al›nmakta;Yüksekö¤retim Kurulu'nun uygun görece¤i ilkeler çerçevesinde hesaplanacak ortaö¤retim baflar› puan›,ek puan olarak girifl s›nav puan›na eklenmektedir.Ortaö¤retim baflar› puan›n›n hesaplanmas›nda, ortaö¤retimdeki alanlarla ilgili yüksekö¤retimprogramlar›na yerlefltirme yap›l›rken daha yüksek katsay› uygulanmaktad›r.Ayr›ca, mesleki ve teknik ortaö¤retimi özendirmek için bir mesle¤e yönelik program uygulayan liseleribitirenlere, ayn› alandaki yüksekö¤renimi seçmeleri durumunda ek puan uygulamas› getirilmifltir.Puanlar›n hesaplanmas›nda uygulanan katsay›lar› ve "ayn› alan"daki yüksekö¤renim programlar›n›saptama yetkisi Yüksekö¤retim Kurulu'nundur.‹ncelenen Yasan›n 5. maddesiyle, Yüksekö¤retim Kurulu'nun,- Ortaö¤retim baflar› puan›n›n hesaplama yöntemini belirleme yetkisi kald›r›larak katsay›lara yasametninde yer verilmekte,- Ortaö¤retim kurumu ile "ayn› alan" içinde say›lacak yüksekö¤retim programlar›n› belirleme yetkisikald›r›larak, bu yetki, Milli E¤itim Bakanl›¤›'n›n ortaö¤retim kurumlar›n› s›n›fland›rma konusundayapaca¤› saptama ile "ba¤l› yetki"ye dönüfltürülmektedir.Çünkü, daha önce yaln›zca ortaö¤retim kurumlar›n›n program/alan/kol/bölümlerini belirleme yetkisinesahip olan Milli E¤itim Bakanl›¤›'na, yap›lan düzenleme ile, yüksekö¤retimdeki grupland›rmaya esasolacak biçimde, bu program/alan/kol/bölümlerin sözel, say›sal ya da eflit a¤›rl›kl› alanlardan hangisinegirece¤ini belirleme yetkisi de verilmektedir.Oysa, "sözel", "say›sal" ve "eflit a¤›rl›kl›" gibi terimler, herhangi bir ortaö¤retim kurumununalan/bölüm/kol/program›n› nitelendirmeyip, yüksekö¤retime girifl s›nav›nda aday›n bilgi ve yetene¤initam ve do¤ru ölçmek için kullan›lan araçlar›n ad›d›r.‹ncelenen Yasa ile getirilen düzenlemede, tersi olmas› gerekirken, yüksekö¤retim ortaö¤retime görebiçimlendirilmeye ve yönlendirilmeye çal›fl›lmaktad›r.Bunun nedeninin de, mesleki - teknik ortaö¤retim kurumlar›n›, bu ba¤lamda özellikle imam hatip

258

liselerini bitirenlerin kendi alanlar› d›fl›nda bir yüksekö¤retim program›na girmek istemeleri durumunda,ayn› gruptaki genel liselerle eflit katsay›dan yararland›r›lmalar›n›n sa¤lanmas› oldu¤u aç›kt›r.Böylece, gençlerin imam-hatip liselerine yönlenmelerinin özendirilmesi amaçlanmaktad›r.b- Ülkemizde e¤itim ve istihdamla ilgili sorunlar›n büyümesinin nedeni, mesleki-teknik ortaö¤retimyerine, yaln›zca yüksekö¤retime haz›rlayan genel ortaö¤retime a¤›rl›k verilmesidir.Ça¤dafl ülkelerde, ortaö¤retim içindeki mesleki-teknik ortaö¤retim kurumlar›n›n oran› % 65, liselerinoran› ise % 35 iken, ülkemizde bunun tam tersi geçerlidir.Oysa, mesleki-teknik e¤itim sanayi ve ticaret sektörünün can damar›d›r. Geliflmifl birçok ülkede yüzdeellilerin üzerinde pay› olan meslek yüksekokullar›n›n ülkemizde yüksekö¤retim içindeki pay›, al›nanönlemlere karfl›n çok düflüktür. Bu kadar düflük mesleki-teknik e¤itim oran ve say›lar› ile Türk sanayisiningeliflmesinin güç oldu¤u, geliflmifl ülkelerin sanayileri ile rekabet edilmesinin tek yolunun say›ca venitelikçe üstün ara iflgücünün yetifltirilmesinden geçti¤i tart›flmas›z kabul edilmesi gereken bir gerçektir.Bu nedenle, al›nacak önlemlerle mesleki-teknik ö¤retimin her yönden niteli¤inin art›r›lmas› ve mezunlar›naistihdam olanaklar›n›n yarat›lmas›, böylece ö¤rencilerin bu okullar› tercih etmeleri ve alanlar›ndayüksekö¤renim yapmalar› konusunda özendirilmeleri gerekirken, bu tür liseleri bitirenlerin kendi alanlar›d›fl›ndaki yüksekö¤retim kurumlar›na yönlendirilmeleri, ülke kaynaklar›n›n israf edilmesi, yüksekö¤retimkurumlar›n›n verimsizli¤e ve baflar›s›zl›¤a itilmesi gibi kamu yarar›yla ba¤daflt›r›lamayacak sonuçlaryaratacak niteliktedir.Türk e¤itim sisteminde mesleki-teknik ö¤retimin geri planda b›rak›lmas›, bu okullardaki e¤itim-ö¤retiminkalitesini de olumsuz yönde etkilemektedir.Genel ortaö¤retim kurumlar›yla karfl›laflt›r›ld›¤›nda, mesleki-teknik e¤itim veren ortaö¤retim kurumlar›ndaedebiyat, tarih, co¤rafya, matematik, biyoloji, fizik, kimya, felsefe gibi temel kültür derslerinin yeterlidüzeyde verilmedi¤i görülmektedir.Ortaö¤retimde yeterli temel e¤itimi alamayan ö¤rencilerin kendi alanlar› d›fl›ndaki yüksekö¤retimprogramlar›na girmeleri akademik ö¤retimde nitelik yitimine yol açmaktad›r.Ayr›ca, katsay›n›n eflitlenmesi, hiçbir mesleki ö¤renimi bulunmayan ve tek ç›k›fl yolu yüksekö¤retimgörmek olan genel ortaö¤retim kurumunu bitiren gençler yönünden de haks›zl›k yaratmaktad›r.Öte yandan, mesleki-teknik ortaö¤retim, genel ortaö¤retime oranla çok daha pahal› bir e¤itimdir. Herbir meslek lisesi ö¤rencisi için, genel lise ö¤rencisine oranla yaklafl›k alt› kat daha fazla kaynakkullan›lmaktad›r.Sanayi sektörüne ara eleman sa¤lanmas› amac›yla oluflturulan mesleki-teknik liseleri bitirenlerin, buamaca yönlendirilmeyip üniversiteye girmelerinin özendirilmesi, kaynak israf› ve üniversite ö¤retimkalitesinin düflmesinden baflka bir sonuç yaratmamaktad›r.Bu nedenle, yap›lan düzenlemede, her yasan›n genel amac› olmas› gereken "kamu yarar›"na uygunlukbulunmamaktad›r.c- Mesleki-teknik ortaö¤retim kurumlar›n› bitirenlerin farkl› katsay› uygulamas› sonucu haks›zl›¤au¤rad›klar› sav› gerçe¤i yans›tmamaktad›r.Çünkü, bir kez, mesleki-teknik ortaö¤retimi bitirenler, kendi alanlar›nda bir yüksekö¤retim program›n›tercih ettiklerinde büyük avantaja sahiptir.‹kinci olarak, mesleki-teknik ortaö¤retimi bitirenlerin, kendi alanlar› d›fl›ndaki yüksekö¤retimprogramlar›nda okumalar› kesinlikle engellenmemifltir. Baflar›l› ö¤rencilerin alan d›fl› yüksekö¤retimprogramlar›n› kazanmalar› ve bu programlarda ö¤retim görmeleri olanakl›d›r. Nitekim, uygulamadabunun pek çok örne¤i görülmektedir.Üçüncü olarak, mesleki-teknik ortaö¤retimi bitirenler, s›navda baflar›s›z olmalar› ve istemeleri durumunda,bitirdikleri program›n devam› niteli¤inde ya da buna en yak›n meslek yüksekokullar›na ya da Aç›kö¤retim

259

Fakültesi ön lisans programlar›na s›navs›z yerlefltirilebilmektedir.Dördüncü olarak, s›navs›z geçiflle meslek yüksekokuluna yerleflen ö¤rencilerin, bu okullar› bitirdiktensonra dikey geçifl s›nav› ile yine ayn› alanda lisans programlar›nda okuma olanaklar› bulunmaktad›r.Beflinci olarak, mesleki-teknik ortaö¤retimi bitirenlerin, hiçbir yüksekö¤retim program›nda okuyamasalarbile, kendilerine ortaö¤retim kurumlar›n›n kazand›rd›¤› mesleklerinde çal›flma olanaklar› vard›r.Alt›nc› olarak, eflit katsay› uygulamas›, as›l adaletsizli¤i, imam hatip lisesini bitirenlerle di¤er mesleki-teknik liseleri bitirenler aras›nda yaratmaktad›r. Ortaö¤retimde görülen derslerin program ve yo¤unlu¤uaras›ndaki fark, s›navlarda mesleki-teknik lise mezunlar› yönünden haks›zl›¤a neden olmaktad›r.Son olarak, Yüksekö¤retim Kurulu'nun, 1999 y›l›ndan bafllayarak yüksekö¤retim kurumlar›na ö¤renciseçme ve yerlefltirmede uygulanacak esaslar›n belirlenmesine, bir baflka anlat›mla farkl› katsay›uygulanmas›na iliflkin 30.07.1998 günlü, 98.8.90 say›l› karar›n›n, haks›zl›k ve eflitsizlik yaratt›¤› gerekçesiyleiptali istemiyle aç›lan davalar›n tümü Dan›fltay Sekizinci Dairesi'nce reddedilmifl; bu kararlar, yap›lantemyiz incelemesi sonucunda Dan›fltay ‹dari Dava Daireleri Genel Kurulu'nca onanm›flt›r.Yukar›da aç›klanan gerekçeler, farkl› katsay› uygulamas›n›n haks›zl›¤a neden olmad›¤›n›, tam tersineadaletli bir düzen kurdu¤unu göstermektedir.Üstelik, incelenen Yasan›n gerekçesinde yer verilen, farkl› katsay› uygulamas› ve alanlar› d›fl›ndakiyüksekö¤retim programlar›na kat›lmalar›n›n zorlaflt›r›lmas› nedeniyle meslek okullar›na ilginin azald›¤›yolundaki sav da gerçe¤i yans›tmamaktad›r.Milli E¤itim Bakanl›¤› verilerine göre, y›llar itibariyle mesleki-teknik liseler ile imam hatip liselerindekiö¤renci say›lar› afla¤›daki gibidir.

Ö¤retim Y›l› Meslek Liseleri ‹mam-Hatip Liseleri1998-1999 - 192.7861999-2000 - 134.2242000-2001 902.715 95.7182001-2002 947.358 77.3892002-2003 981.224 71.100

Yukar›daki veriler incelendi¤inde aç›kça görülece¤i gibi, farkl› katsay› uygulamas› nedeniyle mesleki-teknik ortaö¤retim kurumlar›n›n ö¤renci say›lar›, azalmam›fl, tersine artm›flt›r. Azalma yaln›zca imam-hatip liselerinde olmufltur.‹ncelenen Yasan›n gerçek amac› da, imam-hatip lisesini bitirenlerin alanlar› d›fl›ndaki yüksekö¤retimprogramlar›na girifllerini kolaylaflt›rmak ve imam-hatip liselerini yeniden çekici duruma getirerek buokullar›n ö¤renci say›s›n› daha da art›rmakt›r. Oysa, bu okullarda bugün bile gereksinimden çok fazlasay›da ö¤renci bulundu¤u bilinen bir gerçektir.Milli E¤itim Bakanl›¤› verileri 2003 y›l› itibariyle Türkiye'de 536 imam hatip lisesinin bulundu¤unu, buliselerde 105 bin ö¤rencinin okudu¤unu göstermektedir. Y›ll›k imam-hatip gereksinmesinin 5 bin olmas›nakarfl›l›k, bu liseleri bitirenlerin say›s› 25 bini bulmaktad›r. Yap›lan araflt›rmalardan, 2003 y›l› itibariyleimam hatip lisesini bitirenlerin say›s›n›n 511 bini aflt›¤› anlafl›lmaktad›r.Bu say›lar, e¤itim düzeninde yarat›lan çarp›kl›¤› ve ülke kaynaklar›ndaki önemli israf›, baflka bir yorumagerek b›rakmayacak biçimde ortaya koymaktad›r.d-‹ncelenen Yasan›n katsay›lar› belirleyen 5. maddesinin gerekçesinde,"Anayasan›n 130. maddesinin dokuzuncu f›kras›ndaki yüksekö¤retime giriflin kanunla düzenlenmesinedair amir hüküm gere¤ince, yüksekö¤retime girifl yeniden düzenlenmifltir.Bu düzenleme ile yüksekö¤retime giriflte görülen birtak›m eflitsizliklerin giderilmesi ve haks›z uygulamalar›n

260

önlenmesi amaçlanm›fl, genel lise ve mesleki ve teknik lise mezunlar› ile fen ve Anadolu liseleri aras›ndakifarkl› katsay› uygulamalar›n›n giderilmesi amaçlanm›flt›r." denilmektedir.Oysa, Anayasan›n 130. maddesinin dokuzuncu f›kras›ndaki "yüksekö¤retime girifl" anlat›m›, yetkili organ›belirlemeye de¤il, hangi koflullar› tafl›yan ö¤rencilerin yüksekö¤retime girebilece¤inin yasayla belirlenmesineyönelik bir anlat›md›r. Yüksekö¤retime girifl ilkelerinin belirlenmesi bir ortaö¤retim etkinli¤i de¤ildir.Okutaca¤› ö¤rencinin bilgi düzeyini, yeteneklerini çeflitli yöntemlerle saptayarak en uygun ö¤renimbirimine yerlefltirmek Anayasa ile Yüksekö¤retim Kurulu'na verilmifl bir yetki ve görevdir.Öte yandan, ülkenin ö¤renim ça¤›ndaki gençlerinin bilgi ve yeteneklerine göre ve ülke gereksinimleride göz önünde tutularak uygun alanlara yönlendirilmeleri, ülkenin gelece¤i ve gelecekteki ekonomik,kültürel, sosyal geliflmesini çok yak›ndan ilgilendirdi¤i, bu geliflme ve kalk›nmay› derinden etkileyece¤iiçin iktidarlar›n siyasal tercih ve de¤erlendirmelerine b›rak›lmayacak kadar önemlidir.Anayasan›n 130. maddesi uyar›nca, üniversiteye girifl esaslar› ve koflullar›n› belirleme yetkisininyüksekö¤retim organlar›n›n bilimsel de¤erlendirmelerine b›rak›lmas› gerekmektedir.Baflka bir anlat›mla, Anayasan›n 130. maddesine göre, üniversiteye giriflin yasayla düzenlenecek olmas›,yasa koyucunun, Anayasan›n 130. ve 131. maddelerindeki di¤er kurallar› ve bu konuda yüksekö¤retimorganlar›n›n yetkilendirildi¤ini göz ard› ederek diledi¤ince düzenleme yapabilece¤i, bu yetkiyi baflkaorganlara b›rakabilece¤i anlam›na gelmemektedir.Nitekim, Anayasan›n 131. maddesinde, "yüksekö¤retim kurumlar›n›n ö¤retimini planlamak, düzenlemek,yönetmek, denetlemek" görev ve yetkisi Yüksekö¤retim Kurulu'na verilmifltir.Bu ba¤lamda, hangi ortaö¤retim programlar›n› bitirenlerin yüksekö¤retimin hangi programlar›na, hangiölçütler kullan›larak girebilece¤i, Yüksekö¤retim Kurulu'na tan›nan bir yetkidir. Ölçütlerden biri olanortaö¤retim baflar› puan› uygulamas›yla, adaylar›n ortaö¤retimdeki ö¤retimleri s›ras›nda okuduklar›derslerden olanaklar ölçüsünde yararlanarak iyi not almalar› özendirilirken, ayn› zamanda, ortaö¤retimdekiders program›n›n gere¤i gibi kavranmas› ve bilgi birikiminin sa¤lanmas›yla adaylar›n yüksekö¤retimdekiö¤renimlerinin kolaylaflt›r›lmas›, böylece ö¤retimin kalitesinin art›r›lmas› amaçlanmaktad›r.Bu nedenlerle, incelenen Yasan›n 5. maddesinin, Anayasan›n 130 ve 131. maddelerine ayk›r› oldu¤usonucuna var›lmaktad›r.e- ‹mam-hatip lisesini bitirenlerin kendi alanlar› d›fl›ndaki yüksekö¤retim programlar›nda okuyabilmelerineolanak sa¤layan düzenlemenin Anayasadaki laiklik ilkesi yönünden de incelenmesi gerekmektedir.Anayasan›n 130. maddesinde, üniversitelerin kurulufl amac›n›n, ça¤dafl e¤itim ve ö¤retim esaslar›nadayanan bir düzen içinde ulusun ve ülkenin gereksinimine uygun insan yetifltirmek oldu¤u belirtilmifltir.Anayasan›n 42. maddesinin üçüncü ve dördüncü f›kralar›nda ise, e¤itim ve ö¤retimin, Atatürk ilke vedevrimleri do¤rultusunda, ça¤dafl bilim ve e¤itim esaslar›na göre, Devletin gözetim ve denetimi alt›ndayap›laca¤›, bu esaslara ayk›r› e¤itim ve ö¤retim kurumlar› aç›lamayaca¤› belirtilerek, laiklik ilkesineuygun e¤itim ve ö¤retim öngörülmüfl, e¤itim ve ö¤retim özgürlü¤ünün Anayasaya sadakat borcunuortadan kald›rmayaca¤› vurgulanm›flt›r. 42. maddenin amac›, kapsaml› ve nitelikli ö¤retim programlar›ylatoplumu ça¤dafl uygarl›k düzeyine ulaflt›rmakt›r.Devletin e¤itim ve ö¤retimdeki gözetim ve denetim görevi, laiklik ilkesine ayk›r› etkinlik ve ö¤retimyap›lmas›na izin verilmemesi görevini de kapsamaktad›r. E¤itim ve ö¤retimde böylesine önemli yer tutanlaiklik ilkesinin anayasal içeri¤inin irdelenmesinde yarar bulunmaktad›r.aa- Anayasan›n 1. maddesinde, Türkiye Devleti'nin bir Cumhuriyet oldu¤u belirtilmifl; 2. maddesinde,Türkiye Cumhuriyeti'nin, bafllang›çta yer verilen temel ilkelere dayanan, demokratik, laik ve sosyal birhukuk devleti oldu¤u vurgulanm›fl; 4. maddesinde de, 1 ve 2. maddelerdeki "Cumhuriyet"in ve "Cumhuriyetinnitelikleri"nin de¤ifltirilemeyece¤i, de¤ifltirilmesinin önerilemeyece¤i belirtilmifltir.Böylece, Türkiye Cumhuriyeti'nin niteliklerinden olan laiklik, anayasal içeri¤iyle güvence alt›na al›nm›flt›r.

261

Anayasan›n 176. maddesine göre, bafllang›ç bölümü, Anayasa metnine dahildir. Anayasan›n dayand›¤›temel görüfl ve ilkeleri içeren bafllang›ç bölümü, maddelerin amac›n› ve yönünü belirten bir kaynakt›r.Madde gerekçesinde de, bafllang›ç bölümünün Anayasan›n di¤er kurallar› ile eflde¤er oldu¤u vurgulanm›flt›r.Anayasan›n bafllang›ç bölümünde,- Yüce Türk Devleti'nin bölünmez bütünlü¤ünü belirleyen bu Anayasan›n, Atatürk ilke ve devrimlerido¤rultusunda anlafl›lmas›, sözüne ve ruhuna bu yönde sayg› ve mutlak sadakatle yorumlan›p uygulanmas›gerekti¤i,- Hiçbir etkinli¤in Atatürk ilke ve devrimleri karfl›s›nda koruma göremeyece¤i,- Laiklik ilkesi gere¤i kutsal din duygular›n›n Devlet ifllerine ve politikaya kesinlikle kar›flt›r›lmayaca¤›,belirtilmifltir. Böylece, Cumhuriyetin niteliklerinin en önemlisi ve di¤er niteliklerin temeli olan laiklik,Anayasaya yön veren ilkeler aras›ndaki yerini alm›fl ve anayasal tan›m›n› bulmufltur.Bu tan›ma göre laiklik, dinin, sosyal, siyasal ve hukuksal bir güç ve düzenleyici olmas›n› önleyen temelilkedir. Bu ifllevine uygun olarak Anayasan›n 24. maddesinde de,- Devletin sosyal, ekonomik, siyasal ve hukuksal temel düzeninin k›smen de olsa din kurallar›nadayand›r›lamayaca¤›,- Dinin ya da din duygular›n›n yahut dince kutsal say›lan fleylerin, siyasal ya da kiflisel ç›kar yahut nüfuzsa¤lama amac›yla kötüye kullan›lamayaca¤›,aç›k biçimde kurala ba¤lanm›flt›r.Anayasan›n 13. maddesinde, temel hak ve özgürlüklerin laik Cumhuriyetin gereklerine uygun olarakyasayla s›n›rlanabilece¤i; 14. maddesinde de, Anayasada yer verilen hak ve özgürlüklerin laik Cumhuriyetiortadan kald›rmay› amaçlayan etkinlikler biçiminde kullan›lamayaca¤› belirtilmifltir.Böylece, temel hak ve özgürlüklerin laik Cumhuriyeti zedeleyecek biçimde kötüye kullan›lmas› önlenmifl,gerekirse laik Cumhuriyeti korumak için temel hak ve özgürlüklerin s›n›rland›r›lmas› kabul edilmifltir.bb- Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulufl felsefesi, co¤rafi yönden tekil devlet yap›s›n›, yönetsel yönden laik,demokratik, sosyal, hukuk devletini, siyasal yönden tam ba¤›ms›zl›k ilkesini, ekonomik, sosyal, kültürelve sanatsal yönden de ça¤dafl bir Türkiye'yi hedeflemektedir.Atatürk devriminin amac›, ayd›nlanma ça¤›n› yakalamak ve Türk toplumunu ça¤dafllaflt›rmakt›r. Buamaç, Anayasan›n bafllang›c›nda "ça¤dafl uygarl›k düzeyine ulaflmak", 174. maddesinde de, "ça¤dafl uygarl›kdüzeyini aflmak" biçiminde anlat›m›n› bulmufltur.Devrimin temeli, amac›na ba¤l› olarak laiklik ilkesidir. Laiklik ilkesi, Türkiye Cumhuriyeti'ni oluflturantüm de¤erlerin temel tafl›d›r. Anayasada benimsenen laiklik ilkesinin, yukar›da belirtilen amaç ba¤lam›ndade¤erlendirilmesi ve yorumlanmas› zorunludur.Anayasa Mahkemesi'nin çeflitli kararlar›nda da belirtildi¤i gibi, laiklik, ülkelerin içinde bulundu¤utarihsel, siyasal, toplumsal koflullara ve her dinin bünyesinin gerektirdi¤i isterlere ba¤l› olarak ülkedenülkeye farkl›l›k göstermektedir.Bu farkl›l›¤a ba¤l› olarak her ülkenin laiklik anlay›fl› o ülkenin Anayasas›na yans›m›flt›r. Türkiye içinözellik tafl›yan laiklik de Anayasada benimsenen ve korunan içerikte bir ilkedir.Laiklik ilkesinin, her ülkenin içinde bulundu¤u koflullardan ve her dinin özelliklerinden esinlenmesi, bukoflullar ile özellikler aras›ndaki uyum ya da uyumsuzluklar›n laiklik anlay›fl›na yans›yarak de¤ifliknitelikleri ve uygulamalar› ortaya ç›karmas› do¤ald›r. Dini ve din anlay›fl› tümüyle farkl› ülkelerde laiklikuygulamas›n›n, ayn› anlam ve düzeyde benimsenmesi beklenemez.Anayasa Mahkemesi'nin 1961 ve 1982 Anayasalar› dönemlerinde verdi¤i çeflitli kararlar›nda, laikli¤inhukuksal, sosyal, siyasal tan›mlar› ve ulusal de¤eri genifl biçimde ele al›n›p, özenle korunmas› gereken birilke oldu¤u vurgulanm›flt›r. Bu kararlara göre laiklik ilkesi flu ö¤eleri içermektedir:- Din, Devlet ifllerinde egemen olamaz.

262

- Din, bireylerin manevi yaflam›na iliflkin olan inanç bölümündeki yerinde, s›n›rs›z özgürlük tan›narakanayasal güvenceye al›nm›flt›r.- Dinin, bireyin manevi yaflam›n› aflarak, toplumsal yaflam› etkilemesine izin verilemez; bireyin inanç veibadet yaflam›na, kamu düzenini, güvenini ve ç›karlar›n› korumak amac›yla s›n›rlamalar konulabilir;dinin kötüye kullan›lmas› ve sömürülmesi yasaklanabilir.- Devlete, kamu düzeninin koruyucusu s›fat›yla, dinsel hak ve özgürlükler üzerinde denetim yetkisitan›nm›flt›r.Bu tan›m, devlete, dinsel hak ve özgürlükler üzerinde denetim yetkisi tan›rken, devrimlerin, dinintoplumsal görevlerden s›yr›l›p, vicdanlara b›rak›lmas› do¤rultusundaki amac›na koflut bir anlamiçermektedir.Buna göre, Atatürk devrimlerinin hareket noktas›nda laiklik ilkesi yatmakta ve devrimlerin temel tafl›n›bu ilke oluflturmaktad›r. Laiklikten verilecek en küçük ödün, Atatürk devrimlerini yörüngesindensapt›rarak, yok olmas› sonucunu do¤urabilecektir.Laiklik, ortaça¤ dogmatizmini y›karak akl›n öncülü¤ü, bilimin ayd›nl›¤› ile geliflen özgürlük ve demokrasianlay›fl›n›n, uluslaflman›n, ba¤›ms›zl›¤›n, ulusal egemenli¤in ve insanl›k idealinin temeli olan bir uygaryaflam biçimidir.Anayasa, bireyin inanç alan›nda kald›¤› sürece din ve inanç olgusuna s›n›rs›z bir özgürlük tan›makta,buna karfl›n toplumsal yaflam› etkiledi¤inde, a盤a vuruldu¤unda kamu düzenini koruma amac›yla buözgürlük s›n›rlanabilmektedir. Bu ba¤lamda, devlet, dinin kötüye kullan›lmas›n› ve sömürülmesiniönleyecek önlemleri alacakt›r.Genel olarak laikli¤in din iflleri ile dünya ifllerinin ayr›lmas› anlam›na geldi¤i söylenmektedir. Bu, laikli¤indar ve klasik tan›m›d›r. Bununla anlat›lmak istenen, yaln›zca devlet içinde din ve dünya iflleriyle ilgiliotoritelerin birbirinden ayr›lmas› de¤il, ayn› zamanda sosyal yaflam›n, e¤itimin, aile, ekonomi ve hukukalanlar›n›n din kurallar›ndan ar›nd›r›larak, zamana, yaflam›n gereklerine göre saptanmas›d›r.Laiklik ilkesi, din ve mezhep ayr›l›klar›n› bireyin özel yaflam alan›na sokarak siyaset d›fl›nda tutmay›amaçlam›flt›r. Böylece, din siyasallaflmaktan kurtar›lm›fl, yönetim arac› olmaktan ç›kar›lm›fl, gerçek sayg›nve kutsal yerinde tutularak, bireylerin vicdan›na b›rak›lm›flt›r.Laiklik, Türkiye Cumhuriyeti'nde "ümmet"ten "ulus"a geçmenin itici gücü olmufltur; kiflileri ve toplumkesimlerini birbirine güvenle ba¤layan, uluslaflmay›, ulusal birli¤i ve ulusal dayan›flmay› sa¤layan vegüçlendiren içeriktedir.Hukuk devleti ve hukukun üstünlü¤ü ilkesi gücünü laiklikten almakta, demokrasi her fleyden önce laikli¤edayanmaktad›r. Çünkü, demokrasinin iki önemli ö¤esi olan özgürlük ve eflitlik, ancak dinsel zorlamalar›nolmad›¤› laik toplumlarda gerçekleflebilmektedir.Laiklik, tüm özgürlüklerin, bu ba¤lamda din ve inanç özgürlü¤ünün de güvencesidir. Çünkü, yaln›z laikdüzende insanlar inan›p inanmamakta, din seçiminde ya da dinsel uygulamalarda özgürdürler.cc-Anayasan›n 174. maddesinde, Türk toplumunu ça¤dafl uygarl›k düzeyinin üstüne ç›karma ve TürkiyeCumhuriyeti'nin laiklik niteli¤ini koruma amac› güden devrim yasalar› tek tek say›larak Anayasalgüvenceye al›nm›flt›r.Bu yasalar, maddede de belirtildi¤i gibi laiklik ilkesiyle do¤rudan ilgili bulunmakta, Cumhuriyetimizinlaik niteli¤ini somutlaflt›rmakta ve ona içerik kazand›rmaktad›r. Bu nedenle, Anayasan›n 174. maddesi,bafllang›c› ile 2. ve 24. maddelerinden ayr› düflünülemez ve onlar› tamamlay›c› niteliktedir.Ayr›ca, 174. maddede yer verilen ve Cumhuriyetin kurulufl y›llar›nda yeni rejimi oluflturmak amac›ylaç›kar›lan yasalar›n "ink›lap yasalar›" olarak an›lmalar›, bu yasalar›n Türk Devrimi ve Atatürk ‹lkeleriningerçekleflme arac› oldu¤unu göstermektedir.Bundan da anlafl›lmaktad›r ki, laiklik, tüm anayasal kurallara egemen bir ilkedir.

263

Anayasa koyucu, Atatürk devrimlerinin temel felsefesinin önemini, devrim yasalar›n› 174. maddesi ilekorumaya alarak vurgulamak istemifltir. Gerçekten, 1982 Anayasas›'n›n "‹nk›lap kanunlar›n›n korunmas›"bafll›kl› 174. maddesinin gerekçesinde,"Atatürk ink›laplar›n›n Atatürk'ün amaç olarak gösterdi¤i Bat› uygarl›k düzeyine var›fltaki önemleritart›fl›lmayacak kadar aç›kt›r. Türk Milleti bu ink›laplar›n bilincine varm›fl ve onlarla ilgilide¤erlendirmelerini etraf›nda topland›¤› fikirler nüvesine katm›flt›r.Ancak zaman zaman Atatürk ink›laplar›n›n anlam›n› kavrayamayanlar›n belirdikleri görüldü¤ündenink›laplar› Anayasan›n himayesine alan 1961 Anayasas›ndaki hükmün yeni Anayasada korunmas› yerindegörülmüfltür."denilerek, devrimlerin Anayasan›n korunmas›na al›nd›¤› belirtilmifltir.dd- Ülkemizde laik ö¤retime geçifl, Anayasan›n 174. maddesiyle korumaya al›nan 3 Mart 1924 günlü, 430say›l› Ö¤retim Birli¤i Yasas› ile gerçeklefltirilmifltir. Bu Yasa ile,- Türkiye'deki tüm okullar, Milli E¤itim Bakanl›¤›'na ba¤lanm›fl,- fieriye ve Evkaf Bakanl›¤› ile vak›flarca yönetilen medreseler ve dini e¤itim veren okullar kapat›lm›fl,- Diyanet uzmanlar› yetifltirmek üzere ilahiyat fakültesi, imam ve hatip gibi din hizmetlerini yürüteceklerinyetifltirilmesi amac›yla okullar aç›lmas› için Milli E¤itim Bakanl›¤›'na görev ve yetki verilmifltir.Ö¤retim birli¤i ilkesinin amac›, akla ve bilime dayal› programlarla ça¤dafl uygarl›k hedefine yönlendirilmiflyurttafllar yaratmakt›r.‹kili ö¤retim, yani bir yanda akla ve bilime öte yanda dinsel ö¤retiye dayal› ö¤retim toplumda ikili¤e yolaçacak kaos ve karmafla yaratacakt›r. Bunun ça¤dafllaflma hedefine ve ulusal birli¤e zarar› aç›kt›r.Ö¤retim Birli¤i Yasas›n›n gerekçesinde,"Bir devletin genel e¤itim ve kültür politikas›nda ulusun düflünce ve duygu bütünlü¤ünü sa¤lamak içinö¤renim birli¤i en do¤ru, en bilimsel ve her yerde yarar› ve olumlulu¤u görülmüfl bir ilkedir. 1839 GülhaneFerman›'ndan sonra aç›lan Kutlu Düzenleme (Tanzimat-› Hayriye) döneminde ö¤renim birli¤ine bafllanmakistenmiflse de, bunda baflar›l› olunamam›fl ve tam tersine bu alanda bir ikilik yarat›lm›flt›r. Bu ikilik e¤itimve ö¤retim aç›s›ndan birçok olumsuz sonuç yaratm›flt›r. Bir ulus bireyleri, ancak bir e¤itim görebilir. Birülkede iki türlü e¤itim, iki türlü insan yetifltirir. Bu ise duygu, düflünce ve dayan›flma birli¤i amaçlar›n›tümüyle yok eder. Yasa önerimizin kabulü durumunda, Türkiye Cumhuriyeti'ndeki her çeflit e¤itim-ö¤retim kurumlar›n›n ba¤lanacaklar› tek yer E¤itim Bakanl›¤› olacakt›r. Cumhuriyetin kültürpolitikas›ndan ve kültürümüzü duygu ve düflünce birli¤i içinde ilerletmekte görevli olan E¤itim Bakanl›¤›,müspet ve bütünleflmifl bir e¤itim politikas› uygulayacakt›r."denilerek, ö¤retim birli¤i ilkesinin önemi vurgulanm›fl ve temeli at›lm›flt›r. Ö¤retim birli¤i ilkesi, laike¤itimin vazgeçilmez koflulu olarak laiklik ilkesinin önemli alanlar›ndan birini oluflturmaktad›r.Ö¤retim Birli¤i Yasas›nda, imam hatip yetifltirecek okullar›n kurulmas›n›n öngörülmesinin amac›, dinkültürünü bilimsel ortamda edinmifl, ayd›n, toplumu bat›l inançtan kurtarabilecek din adamlar›yetifltirmektir.Bu amaç, imam hatip liselerinin imaml›k, hatiplik ve Kuran kursu ö¤reticili¤i gibi alanlardaki dinihizmetleri yerine getirmek amac›yla, ö¤rencileri bu mesle¤e haz›rlay›c› programlar çerçevesinde e¤itimve ö¤retim verilmesi gerekti¤ini ortaya koymaktad›r.ee-1739 say›l› Milli E¤itim Temel Yasas›n›n 32. maddesinde, ö¤retim birli¤i ilkesine uygun olarak imamhatip liseleri, imaml›k, hatiplik ve Kuran kursu ö¤reticili¤i gibi dini hizmetlerin yerine getirilmesi ilegörevli elemanlar› yetifltirmek üzere, Milli E¤itim Bakanl›¤›'nca aç›lan, ortaö¤retim sistemi içindekiö¤retim kurumlar› olarak tan›mlanm›flt›r.Madde gerekçesinde,"‹mam-hatip okullar›, imaml›k ve hatiplik gibi din hizmetlerinin ifas› ile görevli kimseleri yetifltirmek

264

üzere aç›lan okullard›r. 3 Mart 1340 tarihli ve 430 say›l› Tevhidi Tedrisat Kanunu, amaçlar› dolay›s›yladin ö¤retimine mecburi dersler aras›nda genifl ölçüde yer ve önem verilen bu okullar›n, Milli E¤itimBakanl›¤› taraf›ndan, 'ayr› mektepler' olarak aç›lmas›n› amirdir.Tevhidi Tedrisat Kanunu, Türkiye Cumhuriyetinin laiklik niteli¤ini koruma amac›n› güden bir konuolarak, Anayasan›n 153. maddesinde (1961 Anayasas›) yer alm›fl bulunmaktad›r.Bu defa 31. madde (32. madde olarak yasalaflt›), Tevhidi Tedrisat Kanununun ilgili maddesi hükmünüyerine getirmek, imam-hatip okullar›n›n milli e¤itim sistemi içindeki yerini aç›klamak ve sekiz y›ll›ktemel e¤itime dayal› ve meslek icab› yaln›z erkek ö¤rencilere mahsus ayr› meslek okullar› oldu¤unubelirtmek amac›yla getirilmifltir. ‹mam-hatip okullar›n› bitirenler, bugün oldu¤u gibi, kendi alanlar›ndayüksekö¤renime geçebileceklerdir."denilmektedir.Gerekçeden de aç›kça anlafl›labilece¤i gibi, bu okullar, yaln›zca din adam› yetifltirilmesi için erkekö¤rencilerin ö¤retim görmeleri ve bunlar›n da ortaö¤retim sonras›nda kendi alanlar›nda yüksekö¤renimedevam edebilmeleri amac›yla kurulmufltur.Yap›lan incelemeler, sonraki düzenleme ve uygulamalarla imam hatip liselerinin amac›ndan sapt›r›ld›¤›n›göstermektedir. Geçen zaman içinde imam hatip liseleri, genel liselere alternatif ö¤retim kurumlar›durumuna getirilmifl, ikili e¤itim-ö¤retim sistemi yarat›larak e¤itim birli¤ine ve laiklik ilkesine ayk›r›düflecek önemli uygulamalar yap›lm›flt›r.‹mam hatip liseleri ülkenin din adam› gereksinimini karfl›lamak amac›yla kurulduklar›na göre, buliselerin hem okul hem ö¤renci say›s› olarak ülke gereksiniminin gerektirdi¤i düzeyde tutulmas› ö¤retimbirli¤i ve laiklik ilkelerine uygun düflecektir.ff-Türk milli e¤itiminin genel amac›, Türk Ulusu'nun tüm bireylerini, Atatürk ilke ve devrimlerine veAnayasada anlat›m›n› bulan Atatürk Milliyetçili¤i'ne ba¤l›, Anayasan›n bafllang›c›nda belirtilen temelilkelere dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olan Türkiye Cumhuriyeti'ne karfl› görevve sorumluluklar›n› bilen ve bunlar› yaflam›nda uygulayan yurttafllar olarak yetifltirmektir.Yasa koyucu, kifliler yönünden hak, devlet yönünden ödev olan ö¤renim ve ö¤retim hakk›n› düzenlerken,toplumun gereksinim duydu¤u insan gücünün yetifltirilmesi, böylece, toplumsal, ekonomik ve kültürelkalk›nman›n sa¤lanmas› gibi hususlar› gözetmek zorundad›r.Türkiye'de laikli¤in, siyasal, toplumsal ve ekonomik geliflmelere ve bu geliflmelere öncülük edecek e¤itimseferberli¤ine dayal› olarak yerlefltirilmesi öngörülmüfltür.E¤itimin siyasal ve toplumsal bilinçlenme ile bu bilinçlenmeye öncülük yapabilmesi için ö¤retim birli¤iilkesine ba¤l› kal›nmas› zorunludur. Tersi durumda, ö¤retim birli¤i ilkesi uyar›nca kapat›lan okullar›nyerine yenileri aç›lm›fl olacakt›r.Bunun d›fl›na ç›k›larak, imam hatip liselerinin genel lise statüsüne yükseltilmesi ya da bu liseleri bitirenleringenel liseleri bitirenler gibi yüksekö¤retim hakk›ndan yararlanmas›n›n sa¤lanmas›, e¤itimin laikleflmesiniamaçlayan ö¤retim birli¤i ilkesiyle, laiklik ilkesiyle, demokratik, laik, eflitlikçi, adil, ifllevsel ve bilimseltemellere dayal› e¤itim anlay›fl›yla, k›saca Anayasan›n Atatürk ilke ve devrimlerini temel alan ruhuylaba¤daflmamaktad›r.B- 2547 say›l› Yasan›n 45. maddesinin incelenen Yasan›n 5. maddesiyle de¤ifltirilen (a) f›kras›n›n sonbendinde, yüksekö¤retim kurumlar›na giriflle ilgili di¤er usul ve esaslar›n, Milli E¤itim Bakanl›¤› ileYüksekö¤retim Kurulu'nca birlikte ç›kar›lacak yönetmelikle düzenlenece¤i kurala ba¤lanm›flt›r.Anayasan›n 131. maddesinde, yüksekö¤retim kurumlar›n›n ö¤retimini planlamak, düzenlemek, yönetmekve denetlemek amac› ile Yüksekö¤retim Kurulu kurulaca¤› belirtilmifltir.Bu kuraldaki Yüksekö¤retim Kurulu'nun kurulufl amac›n›n ö¤eleri, ayn› zamanda Kurulun görev ve yetkialan›n› da belirlemektedir. Buna göre, yüksekö¤retimin planlanmas›, düzenlenmesi, yönetilmesi ve

265

denetlenmesi yetkisi Yüksekö¤retim Kurulu'na verilmifltir. Bu yetki, yüksekö¤retim alan›n›ndüzenlenmesine iliflkin yönetsel düzenleyici ifllemleri de kapsamaktad›r.Oysa, incelenen Yasan›n yukar›da belirtilen kural›nda, yüksekö¤retim kurumlar›na giriflle ilgili di¤erusul ve esaslar›n bir yönetmelikle düzenlenmesi ve bu yönetmeli¤in Milli E¤itim Bakanl›¤› ileYüksekö¤retim Kurulu'nca birlikte ç›kar›lmas› öngörülmektedir.Böylece, yüksekö¤retim alan›nda yap›lacak bir yönetmelikte Yüksekö¤retim Kurulu yan›nda Milli E¤itimBakanl›¤› da efl düzeyde yetkili k›l›nmaktad›r ki, bu durum Anayasan›n 131. maddesi ile ba¤daflmamaktad›r."

SEÇ‹LM‹fi KAYNAKÇAAkflit, Bahattin (1991), "Islamic Education in Turkey: Medrese Reform in Late Ottoman Times and ImamHatip Schools in the Republic", R. L. Tapper (ed), Islam in ModernTurkey, London: IB Tauris, s.145-170.

Akflit Bahattin, Coflkun Mustafa Kemal (2004), "Türkiye'nin Modernleflmesi Ba¤lam›nda ‹mam HatipOkullar›", Modern Türkiye'de Siyasi Düflünce-6, ‹slamc›l›k, (der: Yasin Aktay), ‹letiflim, ‹stanbul.

Altunsaray, Musa (2000), ‹mam Hatip Liseleri Talebi (‹stemi) Etkileyen Etmenler (Ankara ‹li Örne¤i)

Yay›mlanmam›fl Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.

Ayhan, Halis (1999), Türkiye'de Din E¤itimi, Marmara Üniversitesi ‹lahiyat Fakültesi Vakf› Yay›nlar›,‹stanbul.

Balo¤lu, Zekai (1990), E¤itim Raporu, TÜS‹AD Yay›nlar›, ‹stanbul.

Coflkun, Mustafa Kemal (1999), Comparative Study of Secondary Schools in Turkey, Example of Imam Hatip

Schools, Yay›mlanmam›fl Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, Ankara.

Ensar Vakf› (1995), Kuruluflunun 43. Y›l›nda ‹mam Hatip Liseleri, Ensar Neflriyat, ‹stanbul.

‹FAV (1997), Genel Ö¤retim ‹çinde Din E¤itimi ve Ö¤retimi 1, Marmara Üniversitesi ‹lahiyat Fakültesi Vakf›Yay›nlar›, ‹stanbul.

Koçer, Hasan Ali (1992) Türkiye'de Modern E¤itimin Do¤uflu ve Geliflimi, MEB Yay›nlar›, ‹stanbul.

Mardin, fierif (1992), Din ve ‹deoloji, ‹letiflim Yay›nlar›, ‹stanbul.

Milli E¤itim Bakanl›¤› (2004), 2547 Say›l› Yüksekö¤retim Kanunu Tasar›s› ve Bilinmesi Gereken Gerçekler,Ankara.

O¤uz Orhan, Oktay Ayla, Ayhan Halis (2001) 21. Yüzy›lda E¤itim ve Türk E¤itim Sistemi, Sedar Yay›nc›l›k,‹stanbul.

ÖSYM (1991-2003) Ortaö¤retim Kurumlar›na Göre Ö¤renci Seçme ve Yerlefltirme S›nav› Sonuçlar›, ÖSYMYay›nlar›, Ankara.

ÖSYM (2001-3) Yüksek Ö¤retime Giriflte Okul Türü ve Ö¤renim Durumuna Göre Baflvuran - Yerleflen Aday

Say›lar›, ÖSYM Yay›nlar›, Ankara.

Pak, Soon Yorg (2002), At the Crossroad of Secularism and Islamism, Yay›nlanmam›fl Doktora Tezi,University of Wisconsin, Madison.

Reed, Howard (1991) Türkiye'nin Yeni ‹mam Hatip Okullar›, Osmanl› Devleti ve ‹slamiyet, ‹z Yay›nc›l›k,‹stanbul.

Sarpkaya, Ruhi (1998), Atatürk'ün E¤itim Politikas›nda Tevhid-i Tedrisat›n (Ö¤retim Birli¤i) Yeri ve 1950

266

Sonras› Uygulamalar›n Sonuçlar›, Yay›mlanmam›fl Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, ‹zmir.

fiimflek, Ali (1999), Türkiye'de Mesleki ve Teknik E¤itimin Yeniden Yap›lanmas›, TÜS‹AD Yay›nlar›, ‹stanbul.

Türkiye Diyanet Vakf› (1997), Her Yönüyle Tevfik ‹leri, Türkiye Diyanet Vakf› Yay›nlar›, Ankara.

Türkiye Gönüllü Teflekküller Vakf› 8. ‹stiflare Toplant›s› (2002), Demokratik Hukuk Devletinde Din ve

Vicdan Hürriyeti, Ensar Vakf› yay›nlar›, ‹stanbul.

Türkmen (Gül), Emine (1998) ‹mam Hatip Lisesi Ö¤rencilerinin Beklenti ve Sorunlar›, Yay›mlanmam›flYüksek Lisans Tezi, Uluda¤ Ünivesitesi, Bursa.

Ünlü, Y›ld›z (1999), ‹mam Hatip Lisesi Ö¤rencilerinin Beklenti ve Sorunlar›, Yay›mlanmam›fl Yüksek LisansTezi, Uluda¤ Ünivesitesi, Bursa.

Ünsür, Ahmet (1995) Kuruluflundan Günümüze ‹mam Hatip Liseleri, ÖNDER Yay›nlar›, ‹stanbul.

267

YAZARLAR HAKKINDA

RUfiEN ÇAKIR

25 Ocak 1962 Hopa do¤umlu. Galatasaray Lisesi'ni bitirdi. 1985 y›l›nda Nokta Dergisi'nde gaze-

tecili¤e bafllad›. S›ras›yla Tempo, Cumhuriyet, Milliyet, CNN Türk ve NTV'de çal›flt›. Halen

Vatan Gazetesi'nde çal›fl›yor ve Metis Yay›nlar›'nda Siyahbeyaz güncel kitaplar dizisi yönetici-

li¤i yap›yor. Çak›r ayn› zamanda, TESEV'de Demokrasi, Sivil Toplum ve ‹slam Dünyas› Prog-

ram› Direktörüdür. Ruflen Çak›r’›n eserleri aras›nda Ayet ve Slogan, Türkiye'de ‹slami Olu-

flumlar (1990); Vatan Millet Pragmatizm, Türk Sa¤›nda ‹deoloji ve Politika (H›d›r Göktafl ile

birlikte-1991); Resmi Tarih Sivil Aray›fl, Sosyal Demokratlarda ‹deoloji ve Politika (H›d›r Gök-

tafl ile birlikte- 1991); Sol Kemalizme Bak›yor (Levent Cinemre ile birlikte- 1992); Ne fieriat Ne

Demokrasi, RP'yi Anlamak (1994); Hatemi'nin ‹ran› (Sami O¤uz ile birlikte- 2000);. Direnifl ve

‹taat, ‹ki ‹ktidar Aras›nda ‹slamc› Kad›n (2000); Derin Hizbullah, ‹slamc› fiiddetin Gelece¤i

(2001); Recep Tayyip Erdo¤an, Bir Dönüflüm Öyküsü, (Fehmi Çalmuk ile birlikte- 2001); Ne-

reye Gitti Bu Ülkücüler (2003) bulunmaktad›r.

Frans›zca ve ‹ngilizce bilen Çak›r, yurtiçi ve d›fl›nda çok say›da konferansa kat›ld›. Marmara

Üniversitesi Frans›zca Kamu Yönetimi Bölümünde "Ça¤dafl ‹slami Siyasi Düflünce ve Türkiye",

Buffalo New York Devlet Üniversitesi'nde "‹slam, Demokrasi ve Sivil Toplum" dersleri verdi.

‹RFAN BOZAN

1970 y›l›nda Almanya’da do¤du. ‹TÜ Uçak ve Uzay Bilimleri Fakültesi mezunu. 1996 y›l›nda

gazetecili¤e bafllad›. Radikal Gazetesi ve CNN Türk’de muhabirlik yapt›.

BALKAN TALU

1978’de ‹stanbul’da do¤du. Özel Bilfen Lisesi’nin ard›ndan Bilgi Üniversitesi Medya ve ‹letiflim

Sistemleri bölümünden mezun oldu. Hürriyet Gösteri dergisi ve Radikal Gazetesi’nde çal›flt›.

Balkan Talu flu an Nokta dergisinde çal›fl›yor.

268