Amerikan Askerlerinin Çekilmesinden Sonra Irak-İran İlişkileri

7/30/2019 Amerikan Askerlerinin ekilmesinden Sonra Irak-ran likileri

1/40

AMERKAN ASKERLERNNEKLMESNDEN SONRA

IRAK-RAN LKLER

1

setaRAPOR

S E T A | S y a s e t , E k o n o m v e T o p l u m A r a t r m a l a r V a k | w w w . s e t a v . o r g | M a y s 2 0 1 3

AMERKAN ASKERLERNN EKLMESNDEN SONRA

IRAK-RAN LKLERBAYRAM SNKAYA


2/40

S E T A R A P O R

2

2 0 1 3 Y a y n h a k l a r m a h f u z d u r

No: 9 | Ma ys 2013


IRAK-RAN LKLER

setaRAPOR

S E T A | N e n a h a t u n C a d d e s N o : 6 6 G a z o s m a n p a a / a n k a y a 0 6 7 0 0 A N K A R A T R K Y ET e l : + 9 0 3 1 2 . 5 5 1 2 1 0 0 | F a k s : + 9 0 3 1 2 . 5 5 1 2 1 9 0 | w w w . s e t a v . o r g | n o @ s e t a v . o r g

S E T A W a s h i n g t o n D . C . O f f i c e | 1 0 2 5 C o n n e c t c u t A v e n u e , N . W . , S u t e 1 1 0 6 W a s h n g t o n , D C 2 0 0 3 6 U S AT e l : + 1 2 0 2 2 2 3 9 8 8 5 | F a k s : + 1 2 0 2 2 2 3 6 0 9 9 | w w w . s e t a d c . o r g | n o @ s e t a d c . o r g

BAYRAM SNKAYA

Lsans derecesn Ankara nverstes Syasal Blgler Fakltes Uluslararas lkler Blmnden alan Snkayann balca akademk lgalan ran syasetdr. Tahran nverstes ve Columba nverstesnde msar aratrmac olarak bulunan Snkaya, doktorasn 2011ylnda ODT Uluslararas lkler Blmnde tamamlamtr. Snkaya, Yldrm Beyazt nverstes Uluslararas lkler Blmnderetm yesdr.

Bayram Snkaya


4/40

S E T A R A P O R

4

ZET

Amerikann Iraka mdahalesinden en karl kan lkelerden birisi randr. Bu mdahaleyle hem Ba

datta rana dman olan Baas rejimi yklm, hem de ran ile yakn iliki iindeki ii ve Krt siyasi hareketlerinin Irakta etkisinin artmas beraberinde rann nuzunun artmasn salamtr. Amerikan

igalinden sonra Irakta tesis edilen yeni ynetimin ran ile yaknlamas blgedeki siyasi dengeleri

deitirmitir. ii ekseninin ykselii tartmalarnn merkezinde ran ile Irak arasndaki yaknlama

yer almtr. ii jeopolitiinin ykselmesiyle ran liderliindeki direni cephesi ile Suudi Arabistann

ban ektii Krez lkeleri arasnda iddetlenen blgesel gerilimin, Arap Bahar ile birlikte Suri

ye zerinden rtl atmaya dnt bir zamanda Amerikan askerleri Iraktan ekilmitir. Peki

Iraka girmesiyle hem bu lkedeki hem de blgedeki siyasi dengeleri temelli ekilde deitiren Ame

rikan askerlerinin Iraktan ekilmesi ranIrak ilikilerini ve blge siyasetini nasl etkilemitir?

Aralk 2011de Amerikan askerlerinin ekilmesi ran ile Irak arasndaki ilikilerin daha azla gelime

sinin nndeki en nemli engelin, yani Iraktaki Amerikan etkisinin azalmasna neden olmutur.

ekilme takviminin netlemesiyle birlikte halihazrda siyasi ve iktisadi alanlarda ilikilerini gelitir

mi olan Irak ve ran ynetimleri savunma alannda ve blgesel meselelerde ibirlii arayna gir

mitir. Bu dnemde ykselmi olan blgesel gerilimin Suriye krizi zerinden rtl bir atmaya

dnm olmas ve krizin Iraka yaknl, Badat ynetimini tara olmaya zorlamtr. Blgesel

meselelerde balangta daha ihtiyatl bir politika benimseyen ve rana kar mesaeli duran Maliki

hkmeti giderek rana yaknlamtr.

ran ile Irak arasndaki yaknlamann temel nedeni vardr. Bunlardan birisi, rann stratejik hesaplarla destekledii ii ve Krt partilerinin yeni Irak ynetiminde etkili bir rol oynamasdr. ran

Irak yaknlamasnn ikinci nedeni Irakta ynetimin yeniden inas srecinde siyasi konumlarn

glendirmek ve kazanmlarn korumak isteyen ii ve Krt partilerinin d destek araydr. Blge

lkelerinin ounun iilere ve Krtlere mesaeli duruu ve onlarn kazanmlarndan rahatsz ol

mas, bu unsurlar ynetimin yeniden tesisi srecine en gl destei veren ran ile iyi geinmeye

zorlamtr. Son olarak, Maliki hkmetinin ieride ve darda karlat problemler karsnda

kendisine destek veren tek blge lkesi ran olmutur. rann bu desteine karlk Babakan Mali

kinin ynetimindeki Irak, blge siyasetinde rann izgisine doru kaymtr. Irakran ilikilerinde


5/40


IRAK-RAN LKLER

5

iiliin rol, ii ekseni oluturulmasna matu stratejik bir kararn temel objesi olmaktan ziyade, her

iki taran milli karlar dorultusunda siyasi ve kltrel etkileimi kolaylatran bir aktr olarak

deerlendirilmelidir.

Son iki yldr Irak siyasetinde ortaya kan hareketlilik ile st ste gelen krizler, Irakta Amerikan

igaliyle balayan gei srecinin henz tamamlanmadn gstermektedir. Hlihazrda ABDnin

Iraka mdahalesinden en karl kan lke ran grnmesine ramen rann kazanmlar tam olarak

garanti altna alnmamtr. Bu sre ierisinde ran rejiminin Irak politikasn endeksledii Maliki

hkmetinin iktidardan dmesi ve ranIrak ilikilerini snrlayan potansiyel aktrlerin harekete

gemesi, rann Iraktaki kazanmlarn tersine evirebilir.


6/40

S E T A R A P O R

6

1. GRABDnin Mart 2003te Iraka yapt askeri mdahale ile Saddam Hseyin rejimini devirmesi ve lkeyi igal etmesi sadece

Irak deil btn Ortadou siyasetini derinden etkilemitir. zellikle igalci gcn demokratikletirme siyasetinin bir

sonucu olarak Irakta yaplan seimlerde lke nusunun ounluunu oluturan iilerin n plana kmas ve ii siyasetilerin etkili olduu hkmetlerin kurulmas, Ortadou siyasi dengelerinde ii jeopolitiini ne karmtr. Bu gelime,

ii jeopolitiinin merkezinde olan rann hem Irak zerindeki nuzunun artmasna, hem de blgesel gcnn artmas

na neden olmutur.1

Gerekten de Amerikann Iraka mdahalesinden en karl kan lkelerden birisi, srpriz bir ekilde ran olmutur.2 Sad

dam Hseyin dneminde hayatlarnn nemli bir ksmn srgn olarak randa geiren ii ve Krt siyasetilerin Irak siya

setinde etkisinin ykselmesi, rann nuz artn da beraberinde getirmitir. rann Irakta etkisinin, dolaysyla Ortado

udaki gcnn artmas dier blgesel gleri rahatsz etmitir. Hatta rann blgesel gcnn ykselmesinden endie

eden Suudi siyasetiler ABDnin Irak altn bir tepsi ierisinde rana hediye ettiini ileri srmtr. Sre ierisinde Ba

datta iilerin etkili olduu hkmetlerin kurulmasyla Irakn ii Arap devleti eklinde ortaya kt ve rann ii siyasetiler zerinden Irakta, dolaysyla blgede etkinliini artrd eklindeki deerlendirmeler ii ekseninin ykselmesi

tartmalarna neden olmutur.3 Dier bir tabirle, ii ekseni tartmalarnn merkezinde ranIrak ilikileri yer almaktadr.

rann blgesel gcnn artmas ve ii ekseninin ykselmesine paralel olarak Ortadouda biri ran merkezli, dieri ran

kart iki rakip blok olumutur. Blgede ortaya kan iki blok arasndaki rekabet, taraarn blgesel gelimeler karsn

daki tavrlarnn belirlenmesinde etkili olmutur.

1. Bkz. Vali Nasr, The Shia Revival: How Concts wthn Islam Wll Shape the Future , (New York: W.W. Norton, 2007); Vali Nasr, Regional Implicationso Shia Revival in Iraq, The Washington Quarterly, Cilt 27, No.3, (2004), s.721; Juan Cole, A Shite Crescent? The Regional Impact o the Iraq War,Current History, Cilt 105, No. 693, (2006), s.2027; F. Gregory Gause III, Saudi Arabia: Iraq, Iran, the Regional Power Balance, and the SectarianQuestion, Strategic Insights, Cilt 6, No.2, Mart 2007, ss.18; Barry Rubin, Iran: The Rise o a Regional Power,Middle East Review o International Afairs,Cilt 10, No.1 (2006), s. 142151; Mehmet ahn, Jeopolt: ran n Frsatlar ve Engeller,Akademik Ortadou, clt 1, say1 (2006), s.3953; BayramSnkaya, Eksen Tartmalar ve ran,Avrasya Dosyas, clt 13, say 3 (2007), s.3759; Ar Keskn, Jeopolt ve ran,Avrasya Dosyas, clt 13, say3 (2007), s.6596.

2. Richard Javad Heydarian, Iran and PostWithdrawal Iraq, Foreign Policy in Focus, 3 ubat 2012, (http://www.pi.org/articles/iran_and_postwithdrawal_iraq).

3. Nasr, The Shia Revival: How Conicts within Islam Will Shape the Future, s.185227.


IRAK-RAN LKLER


7/40


IRAK-RAN LKLER

7

Ortadoudaki bu blgesel kutuplama ve gerilim Arap Bahar srecinde daha azla iddetlenmitir. Byle bir ortamda,

Irak ile ABD arasnda 2008de imzalanan Kuvvetlerin Stats Anlamas erevesinde Amerikan askerleri 2011 ylnn

sonunda Iraktan ekilmitir.4

Bylece Irakta Amerikan askeri varl sona ermitir. Amerikan askerlerinin ekilmesi sreciyle egemen statsn yeniden kazanan Irak ynetimi d politikada da normalleerek blge siyasetine dnme

eilimine girmitir. Irakl liderlerin Ortadoudaki kimi gelimelere ilikin yaptklar aklamalar ile Badatn Mart 2012de

Arap Birlii Zirvesine, Mays 2012de de ran ile Altlar arasndaki nkleer mzakerelere ev sahiplii yapmas Irakn blge

siyasetine dn abalarnn ilk admlar olarak grlmektedir.

Jeopolitik konumlar, ekonomik/sosyal yaplar ve siyasi/stratejik tercihleri/balantlar itibariyle Irak ile ran arasndaki

ilikiler Ortadounun siyasal yaps ve uluslararas ilikileri zerinde belirleyici bir etkiye sahiptir. Bu etki Amerikan igali

sonrasnda ii ekseninin ykselmesi tartmalar srasnda net bir ekilde grlmtr. O halde Amerikan askerlerinin

ekilmesi ve egemen Irakn ortaya k bu lkenin ran ile ilikilerini, dolaysyla Ortadou siyasetini nasl etkileyecektir?

Dier bir iadeyle, geliiyle Ortadou siyasetini kkl biimde deitiren ABDnin Iraktaki askeri varlnn sona ermesi,

blge siyasetini nasl etkileyecektir? Bu soruya cevap bulabilmek iin ranIrak ilikilerinin ve Irakta Amerikan igaliylebalayan ve Ortadounun jeopolitik yapsn kkl biimde deitiren srecin zmlenmesi gerekmektedir.

Bu almada Amerika askerlerinin ekilmesinin ranIrak ilikilerine ve blge siyasetine etkileri tartlmtr. Konunun

anlalmasn kolaylatrmak amacyla ncelikle rann Irak politikasnn temelleri zerinde durulmutur. Ardndan rann

Irak politikasnda etkili olan unsurlar ele alnm ve rann igal sonras kurulan Irak hkmetleriyle ilikileri incelenmitir.

Daha sonra, Amerikan askerlerinin ekilmesinin ardndan ranIrak ilikilerinde meydana gelen gelimeler deerlendi

rilmi ve iki lke arasndaki ilikileri olumsuz etkileyen aktrler tartlmtr. alma, ranIrak ilikilerinin blgeye yan

smalar ile TrkiyeIrak ve Trkiyeran ilikilerine etkilerinin tartlmas ve genel deerlendirmelerle sona ermektedir.

2. RANIN SADDAM SONRASI IRAK POLTKASININTEMELLER

ABDnin Mart 2003te Irak igal ederek Baas rejimini devirdii srecin sonunda kazanl km grnmesine ramen

Irakn igali ran iin ciddi tehditleri beraberinde getirmi ve gvenlik kayglarna neden olmutu.5 gal sonras Irak ile

ilgili olarak rann iki byk endiesi vard. Bunlardan birincisi Iraktaki Amerikan askeri varlnn ranl yneticilerde

neden olduu gvenlik kayglaryd. Rasancaninin tabiriyle ran iin Saddam Hseyinin kitle imha silahlarna sahip ol

masndan daha kts blgedeki Amerikan varl idi.6 Bu yzden rann Irak politikasnn nceliklerinden birisi igalin

sona ermesi ve Amerikan birliklerinin ekilmesi oldu. galin sona ermesi ve egemenliin Irak makamlarna devredilme

si ynndeki her bir adm, ran makamlarnca memnuniyetle karland. gal sonrasnda kurulan yeni Irak ynetiminiblgede ilk tanyan devlet ran oldu. Iraktaki Amerikan varlndan rahatsz olan ranl yetkililer, yeni Irak ynetimiyle

ilk temaslarndan itibaren igal glerinin ynetimi Irak halkna devrederek bir an nce ekilmesi arsnda bulundu.7

Irakta istikrar ve gvenlik tam olarak salanmadan koalisyon glerinin ekilmesi hem yeni Irak ynetimi hem de Ame

rikan ynetimi iin kabul edilemezdi. stelik Irakta gvenlik koullarnn ktlemesi ve istikrarszlk ran iin de nemli

4. Bkz. Uuk Uluta & Furkan Torlak, ekilme Sonras Irakta Dzen Aray, SETA Analiz, say 49, Aralk 2011; ORSAM, ABDnin ekilmesininArdndan Irak Politikasnn Blgesel, Kresel Etkileri ve Trkiyeye Yansmalar, ORSAM Rapor, no.77, Ekim 2011.

5. zzetullah zzeti & Suheyla Naneva, Seyasate Kharejeye Iran ve Chalashaye Feraruye Iran ba Taghyere Sakhtaare Siyasei der Iraq,Daneshnameh,Bahar 1390, s.13950 (http://www.sid.ir/a/VEWSSID/J_pd/6006313908007.pd); Georey Kemp, Iran and Iraq: The Shia Connection, Sot Power,and the Nuclear Factor, USIP Special Report, no.156, Kasm 2005.

6. RFE/RL Iran Report, cilt 6, no.12 (20 Mart 2003).7. ranl yetkililer Iraktaki gvenlik sorunlarndan da igal glerini sorumlu tuttu. rnein Cumhurbakan Mahmud Ahmedinecad Eyll 2006daIrak Babakan Yardmcs Berham Salih ile grmesinde igal glerinin oradaki varlklarn srdrebilmek iin gvenliksizlie sebep olduunuve gvenliksiz durumun rana da zarar verdiini iddia etti. President: Insecurity in Iraq damages Iran, IRNA, 7 Eyll 2006, (http://www.payvand.com/news/06/sep/1083.html).


8/40

S E T A R A P O R

8

tehditler arz ediyordu. Irakn paralanmas, snrlarda asayisizlik, lkede ran kart Selei ve elKaideci unsurlarn g

lenmesi vb. ihtimallere kar ran, aralarndaki husumete ramen Irakta gvenliin salanmas konusunda ABD ile

ibirliine gitti.8

Bu erevede rann yeni Irak ynetiminin kurulmasnda verdii destein yan sra Irakta gvenliinsalanmasna yardmc olmak amacyla 2007de Badatta ran ile ABD arasnda bykeliler dzeyinde bir dizi grme

yapld. Dier bir tabirle aralarndaki hasmane ilikiye ramen ABD ve ran, Irakta ynetimin yeniden tesisine dair zmni

bir mutabakat iinde olmutur. rann hem ynetimin yeniden tesisine destek vermesinin hem de gvenliin salanmas

hususunda ABD ile ibirlii yapmasnn sebebi Irakta istikrarl bir ynetimin tekil edilmesi, bylece Amerika nderli

indeki koalisyon glerinin buradaki varlk sebebinin bir an nce ortadan kaldrlmas politikasdr. Bu politika, rann

Amerikan askerlerinin ekilmesine kadar Iraka kar izledii stratejinin merkezinde yer almtr.9

Irakta ynetimin tesisi ve istikrarn salanmas hususlarnda ABD ile mutabk olsa da bu srecin ABD nclnde ba

arl bir ekilde tamamlanmas da ran iin rahatsz ediciydi. Irakta rejim deiikliinin ardndan Badatta baarl bir

ynetim tesis etmesi Amerikan ynetiminin rejim deiiklii politikasna inancn artrabilirdi. stelik Amerikann rejim

deiiklii politikasnn Iraktan sonraki hedeinin ran olduu ileri srlyordu. Dolaysyla, Iraktaki Amerikan gcnn

dengelenmesi ve caydrlmas, rann Irak politikasndaki etkili aktrlerden birisi olmutur.10 Bu yzden rann Irakta bir

taratan ynetimin tesisine destek verirken, dier taratan igal kart direniileri destekleyerek kontroll kaos strateji

si izledii ileri srlmektedir.11 Bu maksatla, Bedr Tugaynn Iraka geiini destekleyen ran daha sonra Mehdi Ordusunu

ve dier ii milis gruplarn desteklemeye balamtr. Hatta baz Snni direniilere bile destek verdii iddia edilmitir.12

gal altndaki Iraka ilikin olarak rann ikinci endiesi ise burada kendisine dman bir rejimin tesis edilmesi ihtima

liydi. rann en byk hedei, Irakta siyasi ve askeri adan kendisi iin tehdit arz etmeyecek bir yapnn kurulmasyd.

Bu endie ve hede, ran ile ABD arasnda Irakta demokratik bir rejim tesis edilmesine dair ikinci bir zmni mutabakata

varlmasna yol amtr. Amerikan ynetimi blgenin demokratikletirilmesi politikas erevesinde bir model tekil

edecei beklentisiyle Irakta demokratik bir rejimin kurulmasna alrken, ran ynetimi bu lkedeki nusun ounlu

unun ii olmas nedeniyle demokratik bir rejimde kendisi iin avantajl bir durumun ortaya kaca beklentisiyle Irakta

demokrasinin tesisinden yana olmutur.

Bununla birlikte ran, Iraktaki karlarn kontrolsz bir ekilde bu lkedeki ii ounluk ile burada kurulan demokratik

sisteme havale etmemitir. rann Irak stratejisinin balca unsurlarndan birisi, kendisine yakn iilerin karar alma meka

nizmalarnda etkili olmasn salamakt. Bu maksatla ran, ncelikle nceki dnemlerde yakn ilikide olduu Irak slam

Devrim Yksek Konseyi (IDYKSCIRI), Bedr Tugay gibi siyasal rgtlerin Irakta ynetimin yeniden tesisi srecine akti bir

ekilde katlmasna destek vermitir. ran ynetimleri, geleneksel olarak balantl olduu ii hareketlerin dnda arkl

8. Mahmoud Vaezi, Security building in Iraq, Iranian Diplomacy, 18 Austos 2010, (http://www.irdiplomacy.ir/en/page/2086/Security+Building+in+Iraq.html).

9. Farhad Atai, R. Ghaderi Kongaveri & Nabiyollah Ebrahimi, Deplomaseye Omoume ve Ghodrate Narm: Iran va Amreka dar Iraqe Jadeed,Faselnameye Seyaset(Majalleye Daneskedeye Hoghough va Oloume Seyase), cilt 41, no.3 (Gz 1390), s.191.

10. Amin Daylami Maazi, Tahlel ber Estrategeye Iran der Iraq: Shia Tasmem Saz, Paygahe Hawzah, no.209, Haziran 1386, (http://www.hawzah.net/a/magazine/magart/3814/4868/40522).

11. International Crisis Group, Iran in Iraq: How Much Inuence?Middle East Report, no. 38, 21 Mart 2005, s.2223; M. Eisenstadt, M. Knights & A.Ali, Irans Inuence in Iraq: Countering Tehrans Wholeo Government Approach, Policy Focus (WINEP), no.111, Nisan 2011.

12. Michael Eisenstadt, Iran and Iraq, The Iran Primer(USIP), Aralk 2010, s.3, (http://iranprimer.usip.org/resource/iranandiraq).

Irakta ynetimin tesisi ve istikrarn salanmas hususlarnda

ABD ile mutabk olsa da bu srecin ABD nclnde baarl

bir ekilde tamamlanmas da ran iin rahatsz ediciydi.


9/40


IRAK-RAN LKLER

9

cenahlarda da olsa btn Irak iileri ile iliki kurma ve onlar etkileme arayna girmitir. Ayrca, iilerin lkedeki etkili

pozisyonlarda sz sahibi olmalarn temin etmek amacyla ii hareketler arasnda birlik oluturmak suretiyle gl bir

blok olarak siyasi arenada yer almas iin almtr.

13

Dier bir tabirle ran, iilerin saysal ounluunu siyasi gce tevdiedebilmek, bu gc de kendi menaatleri dorultusunda etkileyebilmek ama ve beklentisiyle Irakl ii hareketleri birle

tirmeye gayret etmitir. rann ii hareketleri birletirme abalar sadece siyasi partiler arasnda ittiak kurulmasyla snrl

kalmam, siyasi hareketler ile dini liderlik arasnda uyumlu bir beraberlik kurulmas iin de almtr. Nitekim ran, ii

partilerin ounun Birleik Irak ttiak adnda koalisyon kurmasnda etkili bir rol oynam ve bu ittiak da Ayetullah Ali

Sistaninin desteini almtr. Bu sayede iiler 2005 seimlerinde gl bir ekilde temsil edilmi, hem Irak anayasasnn

yapmnda hem de Irak Meclisinde etkili olmutur.

rann igal sonras Iraktan kaynaklanan gvenlik eksenli iki byk endiesi, Amerikan askeri varl ile Badatta rana

dman yeni bir rejimin tesisi, Irak politikasnn ekillenmesinde gvenlik kurumlarnn ne kmasna neden olmutur.

slam Devrimi Muhazlar Ordusuna (DMO) bal akat d operasyonlardan sorumlu olan Kuds Ordusunun rann

Irak politikasnn belirlenmesinde ve yrtlmesinde en etkili kurum olduu iddia edilmitir. Hatta Washington Postta

Haziran 2008de yaynlanan yazda rann Irak politikasn belirleyen kiinin Kuds Ordusu Komutan Kasm Sleymaniolduu ileri srlmtr.14 Bu iddia abartl bulunabilirse de Sleymaninin rann Irak politikasnn belirlenmesinde et

kili igrlerden birisi olduu yaygn olarak kabul edilmektedir.15 Sleymaninin 2005 ylnda Irak hkmetinin kurulmas

srecindeki mzakerelerde nemli bir rol oynad, 2007de IDYK ile Mehdi Ordusu arasnda, 2008de Mehdi Ordusu ile

Irak hkmeti arasnda arabuluculuk yapt belirtilmektedir. rann bu dnemde Badata gnderdii iki bykelinin

ikisinin de Kuds Ordusunda grev yapm olmas bu iddiay desteklemektedir. Amerikal yetkililer Kuds Ordusunun

Irakl direniilerin inansman, eitimi ve silahlanmasna dorudan katkda bulunduunu iddia etmitir. Kuds subayla

rnn diplomat, iadam veya turist kisvesiyle Irakta aaliyet gsterdii ileri srlmtr.16

Gvenlik merkezli yaklam nedeniyle ran, Badatta, Irakn paralanmasn ve istikrarszla srklenmesini nleyecek

kadar gl, ama rana hibir surette tehdit arz etmeyecek kadar zay bir hkmet tercih etmektedir. Btn yetkilerin

ran etkisinden bamsz hareket edebilen tek bir merkezde ve gl bir liderde toplanmas ihtimali ranl yetkililer iinolduka rktcdr. Bu nedenle ran, ademi merkeziyeti ve ederalizm esas zerine bina edilmi mevcut Irak anaya

sasnn devamndan yanadr. Nitekim anayasa yapm srecinde rana yakn siyasi hareketlerin olaanst etkili olmas,

rann mevcut Irak anayasasnn yapmnda etkili olduu karmlarna neden olmutur.17

Amerikan askerlerinin Iraktan ekilmesiyle birlikte rann buradaki Amerikan askeri varlndan duyduu kayglar yerini

bu lkedeki rann nuzunun pekitirilmesi ve Batl lkeler ile dier blgesel glerin Irakta nuz kazanmasnn nlen

mesi abalarna brakmtr. Amerikan askeri varlnn sona ermesi ve zay ama rana dost bir hkmetin tesis edilmesi

suretiyle ran iin tehdit olmaktan karlmasnn ardndan Badat, rann blge politikasndaki stratejik yerlerden birisi

olmutur. Kimi gzlemcilerin iadesiyle ran, doal nuz sahas olarak grd Irakta etkinliini artrarak buray blge

sel g projeksiyonu iin bir sse dntrmek istemitir.18

13. Maazi, Tahlel ber Estrategeye Iran der Iraq: Shia Tasmem Saz.

14. David Ignatius, At the tip o Irans Spear, The Washington Post, 8 Haziran 2008. ABD Merkez Kuvvetler Komutan Orgeneral David H.Petraus Ocak 2010da yapt bir konumada ok Uluslu GIrakn komutanln yapt dnemde st dzey Irakl bir liderin kendisine Nisan2008de Kuds Ordusu Komutan Sleymaniden mesaj getirdiini syledi. Petraeusun aktardna gre mesajda Sleymani yle demitir;General Petraeus, bilmelisin ki ben Kasm Sleymani, rann Irak, Lbnan, Gazze ve Aganistandaki politikalarn kontrol ediyorum. AslndaBadattaki Bykeli Kuds Ordusunun bir yesidir. Onun yerine gelecek kii de Kuds Ordusu mensubudur. CENTCOM in 2010: Views romGeneral David H. Petraus, Institute or the Study o War, 25 Ocak 2010, (http://www.understandingwar.org/pressmedia/webcast/centcom2010viewsgeneraldavidhpetraeus).

15. Farideh Farhi, Who is making Tehrans Iraq policy?NIAC, 13 Haziran 2008, (http://www.payvand.com/news/08/jun/1108.html).

16. Eisenstadt, Knights & Ali, Irans Inuence in Iraq: Countering Tehrans Wholeo Government Approach, s.67; Dore Gold, The Rise o NuclearIran: How Tehran Deies the West, Washington DC., Regnery Publishing, 2009, s.22632.

17. Reidar Visser, Irans Role in PostOccupation Iraq: Enemy, Good Neighbor, or Overlord? The Century Foundation Report, Mart 2009, s.12.

Vissere gre, Amerikan ynetiminin IDYKye verdii nem ve Snnilerin Ocak 2005teki seimleri boykot etmesi nedeniyle ran yanls bu hareket,Anayasa yapm srecinde ve Mecliste Irak halk arasnda temsil kabiliyetinin ok tesinde etkinlik kazanmtr.

18. Yoel Guzansky, Iraq and the Arabs Following the Withdrawal, Strategic Assessment, cilt 15, no.3 (Ekim 2012), s.39; F.W.Kagan, A.K. Majidyar,D. Pletka & M.C.Sullivan, Iranian Inuence in the Levant, Egypt, Iraq, and Aghanistan, The American Enterprise Institute & The Institute ort he Studyo War, Mays 2012, s.6263.


10/40

S E T A R A P O R

10

3. RANIN IRAKTAK NFUZ UNSURLARI VE POLTKA

ARALARIranl yetkililere gre Baas sonras Irakn tehdit eklinde ortaya kmasn nlemenin en emin yolu yeni Irak ynetimi

zerinde etkili olmakt. rann Badatta yeni ynetimin oluturulmasna verdii destek bu erevede anlalmaldr. Yeni

Badat ynetimi zerinde etkili olabilmek amacyla ran, halihazrda ilikide olduu hareketlerin siyasi srece katlmala

rn tevik etmi ve yumuak g kullanmak suretiyle Irak halk zerindeki etkisini artrmaya almtr.19

rann Iraktaki nuz unsurlar tartlrken ne kan ilk husus iilerdir. Irak nusunun yaklak yzde altmn oluturan

iilerin ran ile balantlar tarih boyunca nemli tartma konularndan birisi olmu ve bu konuda iki arkl duru ortaya

kmtr. Bir yaklam Irak iilerinin ran ile ortak balar zerinde dururken, dieri Irak iilerinin Arap kimliinin altn

izmektedir.20 Modern Irak tarihine bakldnda ii ulema arasndaki ulusar (transnasyonel) balara karn iilerin ge

nel olarak Badata sadk olduklar grlmektedir. Ancak ran devriminden sonra, Tahran ynetiminin Saddam kart iisiyasi hareketlere destek vermesiyle ran ile Irak iileri arasnda siyasi balar kurulabilmitir. Yalnz bu balar btn Irak

iilerini kapsamam, rana snan ve ran rejimiyle ibirlii yapan kimi hareketlerle snrl kalmtr.

ii hareketlerin Baas rejiminin yklmasndan sonra ran ile kurduklar ilikilerin iki boyutu vardr. Birincisi, Irak iindeki ik

tidar mcadelesinde sair gruplara kar iilerin dardan destek araydr. Irakta siyasetin yeniden yaplanma srecinde

iilerin asli kaygs iktidarda nemli bir yer edinmek ve bu yeri kurumsallatrmak olmutur. Irak iileri, ii olmalar dola

ysyla Arap dnyasnda arkl bir yere sahiptir. Baas rejimi, ranl olmakla ii olmak arasnda dorudan bir iliki olduu

varsaymndan hareketle Irak iilerini marjinalize etmi ve bask altna almt. Blgedeki dier Arap lkeleri de mtema

diyen iilerin zayatlmasn ve kontrol altna alnmasn istemitir. Nitekim Irakn baz Arap komular Baas rejiminin

yklmasndan sonra iilerin glenmesinden rahatsz olmutur. te bu tarihi tecrbe ile son birka yllk deneyim Irakiilerine, ierideki mcadelelerinde blgedeki Arap lkelerinden destek alamayacaklarn retmitir.21 Buna mukabil

ran, Irak iilerini hem Baas dneminde desteklemi, hem de iilerin nus ounluunu siyasi etkiye evirebilecekleri

demokratik sisteme gei srecini desteklemitir. Bu artlar altnda, Irakta mezhep eksenli gerginliklerin artmas ve bl

ge lkelerinin iilerin glenmesinden rahatszl iilerin rana daha bir olumlu bakmasna neden olmutur. Yani, Irak

iilerinin rana bak taraar arasndaki tarihsel ve ideolojik balarn yan sra Irak iindeki iktidar mcadelesinde d

destek edinme ihtiyac tarandan ekillendirilmitir.

ii hareketlerin ran ile ilikilerinin ikinci boyutu ise rann karlar ve politikalar ile ilgilidir. Irakn bir tehdit olmaktan

kartlarak rann blge siyasetinin dayanak noktalarndan birisine dntrlmesi eklindeki stratejik emeli, iileri Tah

rann doal mtteiki haline getirmitir. rana kar mesaeli bir durua sahip olan laik ve milliyeti gruplara nispeten

slamc ii gruplarn rana daha yakn durmas ve iilerin yeni Irak jeopolitiindeki gl konumu Tahran ynetiminin

ilgilsinin Irak iilerine odaklanmasna neden olmutur.22 Dier bir tabirle, ideolojik deerleri milli menaatleri dorultu

sunda arasallatran ran ynetimi Irak iilerine stratejik ilikileri ve hedeeri erevesinde yaklamtr.23 Nitekim Irak

iileri ile ibirlii yapmak ve onlar zerinde etki sahibi olmak rann Iraktaki menaatlerinin korunmasn salam ve

blgesel g dengelerini deitirerek ran d politikasnda yeni rsatlar yaratmtr.

19. Mahmoud Ketabi & Ahmad Rasteneh, Doktrene Taamaol sazandeh der Seyasate Kharejeye Iran ve Geopoleteke novene Iraq, FaselnameyeTahgheghate Seyasi ve Beynalmeleli, no.3 (Gz 1388), p.2728.

20. Visser, Irans Role in PostOccupation Iraq: Enemy, Good Neighbor, or Overlord?, s.34.

21. Mahmoud Vaezi, Rouyekarde Gorohhaaye Dakhele Iraq be Iran va Amreka, Markaze Tahgheghate Estrategic, Tir 1387, (http://www.csr.ir/departments.aspx?lng=a&abtid=07&depid=44&semid=1464).

22. Eisenstadt, Knights & Ali, Irans Inuence in Iraq: Countering Tehrans Wholeo Government Approach, s.3. Irakiyye gibi laik ve milliyetigruplar ok sayda Arap milliyetisini ve Baas destekilerini saarnda barndrd iin tabiatyla rana mesaeliydi.

23. Bkz. Kayhan Barzegar, Iran, Iraqe Jadeed va Nezame Amniyate Menteghaye Khaleje Fars,Markaze Tahgheghate Estrategic, Dey 1385, (http://www.csr.ir/departments.aspx?lng=a&abtid=07&&depid=44&semid=510); Kayhan Barzegar, The Shia Factor in Irans Foreign Policy, Center orStrategic Research, Kasm 2008, (http://www.csr.ir/departments.aspx?lng=en&abtid=07&&depid=74&semid=1421).


11/40


IRAK-RAN LKLER

11

Bununla birlikte Irak ii hareketlerinin ran ile ilikileri eitli dzeylerde arkllklar arz etmektedir.24 Irak iileri arasnda

rana en yakn duran siyasi hareket kurucusundan dolay elHekim grubu olarak da anlan Irak Yksek slam Konseyidir

(IYKISCI). IYKin ncl olan IDYK, rana snan ii siyasilerin ran ynetiminin himayesinde ve Ayetullah MuhammedBakr elHekim liderliinde 1982de Tahranda kuruldu. Devrim Muhazlar IDYKye bal milis gc olarak Bedr Tuga

ynn kurulmas, eitimi ve rgtlenmesinde etkili oldu. Dorudan ran etkisinde kalan IDYKnin ran rejiminin ideolojik

temelini oluturan velayeti akih prensibine ball ve Bedr Tugaynn ranIrak savanda ran saarnda yer almas

rgtn rann nuz ajan olarak grlmesine neden oldu.

2003te Iraka dnmesinin ardndan IDYK Irak halk arasnda destek bulabilmek iin sylemlerinde deiiklie gitti.

randan bamsz olduunu vurgulayan IDYK liderleri Irakl kimlii ve Irak egemenlii zerinde durmaya balad. Ve

layeti akih tarznn, kendine zgn artlar nedeniyle Irakta uygulanamayaca dile getirildi. Nihayet 2007de rgtn

ran etkisini artran isminde deiiklik yapld ve Irak Yksek slam Konseyi (IYK) ismi benimsendi. Btn bu deiik

liklere ramen ran ile IYK liderleri arasndaki kritik dnemlerdeki grmelerin devam etmesi hareketin ran ile balarn

koruduunu gstermektedir.25

rann nuz ajan olarak grlen IYKin Baas sonras Irakta karlat sorunlardan birisi de liderlik meselesi oldu. IDYK

lideri Ayetullah Bakr Hekim Austos 2003te suikaste kurban gitti. Onun yerini alan Abdullaziz Hekim ise 2009da kanser

tedavisi grd Tahranda ld. Abdullaziz Hekimin yerini ise gen lider Ammar elHekim ald. Art arda gelen lider de

iiklikleri ile nihayet tecrbesiz ve gen bir ismin liderlie ykselmesi IYKin giderek zayamasna neden oldu. Hatta bir

zamanlar grubun milis gc olan Bedr Tugay, her liderlik deiiminden sonra IYK liderliinden daha bamsz hareket

etmeye balad.26 Baas rejiminin kmesinden sonra Irakn gneyinde gvenlik salanmas amacyla Iraka giren Bedr

Tugaynn birok yesi Irak gvenlik glerine, zellikle orduya ve ileri Bakanlna bal istihbarat ve zel kuvvetler

birimlerine katld. Tugay ise Hadi elAmiri liderliinde ve Bedr rgt ad altnda tamamen siyasi bir harekete dnt.27

slami Dava Partisinin de rana kar olumlu bir bak olmasna ramen rana yaknl IYKya gre daha azdr. Baas

rejiminin Dava kart kampanyas zerine 1980lerin banda rana geen Davaclarn bir ksm rann Irak muhaleetini

IDYK emsiyesi altnda birletirmesinden rahatsz oldu ve Suriyeye geti. Bu tarihten sonra Dava, Londra kolu, am koluve ran etkisinde kalan ran kolu olmak zere e blnd. Davann ran etkisinde kalan ksm igalin hemen ncesinde

Abdulkerim elAnazi ve Shirwan elWaeli liderliinde Tanzim al-Irakpartisini kurdu. Tanzim, Baas rejiminin dmesinden

sonra Badata ilk dnen siyasi partilerden birisi oldu.28 Dier Davaclarn da Iraka dnmesinin ardndan parti btn lke

sathnda yeniden rgtlendi ve Irak siyasetinde etkili bir yer edindi. Parti nderlerinden brahim Caeri Nisan 2005te,

Nuri Maliki Mays 2006da Irak Babakan oldu. Maliki Nisan 2007de slami Dava Partisinin Genel Sekreteri seildi.

24. Vaezi, Rouyekarde Gorohhaey Dakhele Iraq be Iran va Amreka.

25. Visser, Irans Role in PostOccupation Iraq: Enemy, Good Neighbor, or Overlord? s.1315.

26. Eisenstadt, Knights & Ali, Irans Inuence in Iraq: Countering Tehrans Wholeo Government Approach, s.5.

27. Eisenstadt, Knights & Ali, Irans Inuence in Iraq: Countering Tehrans Wholeo Government Approach, s.5.28. Visser, Irans Role in PostOccupation Iraq: Enemy, Good Neighbor, or Overlords.1521. Tanzim liderlerinden Shirwan alWaeli hem Caeri hemde Maliki hkmetlerinde grev ald ve ulusal gvenlikten sorumlu devlet bakan olarak Irakn yeni gvenlik tekilatlarnn kurulmasnda etkilioldu. Tanzim zerindeki ran etkisine ramen onun duruu IDYK ile tamamen arkl idi. IDYK, ABD ile diyalog ve ederalizmi savunup mezhepilikyaparken Tanzim, ABD ile diyaloa kar kt ve milliyetimerkeziyeti bir yaklam benimsedi.

deolojik deerleri milli menaatleri dorultusunda

arasallatran ran ynetimi Irak iilerine stratejik ilikileri ve

hedeeri erevesinde yaklamtr.


12/40

S E T A R A P O R

12

Sadr grubu ve onun milis gc Mehdi Ordusu, Baas rejiminin devrilmesinden sonra sokak siyasetinde etkili bir g olarak

ortaya kt. Iraktan hi ayrlmam olan Sadr grubu balangta hem rana, hem de ran etkisinde olduu dnlen

IYK ve Dava Partisine kar olduka mesaeliydi. Fakat koalisyon ve hkmet glerinin Sadr grubu zerindeki basklarn artrmas zerine bu grup rana yanat. Grubun gen lideri Mukteda Sadr dini eitimine younlamak zere Kuma

giderken, ran gvenlik unsurlar Sadr hareketinin igal kart mcadelesine destek verdi. Sadr ile rann pozisyonu her

ikisinin de Amerikan askerlerinin belirli bir takvim erevesinde, geride bir askeri s brakmakszn tamamen ekilmesi

hususunda rtt. Sadrn Amerikaya ayrcalklar verecek bir anlamaya kar kmas milliyeti lider imajn glendirdi

ve sonraki seimlerde gcn artrd. 2010 seimlerinden sonra Mecliste 40a yakn milletvekiliyle yer alan Sadr grubu

(Ahrar Partisi) Irak siyasetinin kilit oyuncusu haline geldi.29

Tahran ynetimi, Irakta ii siyasi hareketlerin yan sra direni gleri ile de iliki kurmutur. Irakta igale kar direniin

balad ilk gnlerden itibaren Amerikal yetkililer ran, direniileri eitli ekillerde desteklemekle itham etmitir.30

Dnemin Amerikan Bykelisi James Jefrey Amerikan askeri kayplarnn yaklak drtte birinin ran destekli milis ve

direniilerin elinden olduunu sylemitir. rann milisleri hem Amerikan askerlerini zor durumda brakmak, hem de

Irak hkmetine kar karlarn korumak zere bask yapmak amacyla destekledii iddia edilmitir.31 ran tara ise m

temadiyen direnii ven beyanatlar vermesine karn Irakl gruplara yardmc olduu iddialarn reddetmitir. 32 Hatta

ranl yetkililer Irakta artan iddetten blgedeki askeri varln merulatrmak ve varlk sresini uzatmak isteyen igal

glerinin sorumlu olduunu ileri srmtr.33

Iraktaki dinamik gelimeler nedeniyle hem milis gruplar ve direniiler, hem de rann milisler/direniiler arasndaki

mtteikleri zamanla deimitir. Irakl milisleri maddi olarak destekledii iddialarn reddetmesine ramen rann g

venlik birimlerinin Bedr Tugay ile yakn ilikileri malumdur. Bedr Tugaynn milis aaliyetlerinden vazgeerek siyasi sre

ce katlmas zerine Abu Mustaa alSheibani, Abu Mahdi alMuhandis gibi radikaller, iddiaya gre rann tevik ve deste

i ile Bedrden ayrlarak silahl aaliyetlerini srdrmlerdir. Keza rann Amerikan kuvvetleri ve Irak hkmet glerine

kar mcadelelerinde Sadr grubuna bal Mehdi Ordusuna lojistik, askeri ve mali destek verdii ve bylece bu grup

zerinde etkisini artrd belirtilmektedir. Sadrn 2007de rana gitmesinden sonra Mehdi Ordusu iinde blnmeler or

taya kt ve nihayet Nisan 2008de hkmet gleriyle iddetli atmalardan sonra Sadr, disiplinli kk bir grup dnda

29. Visser, Irans Role in PostOccupation Iraq: Enemy, Good Neighbor, or Overlord? s.1819; Eisenstadt, Knights & Ali, Irans Inuence in Iraq:Countering Tehrans Wholeo Government Approach,s.56; Babak Rahimi, Irans about ace on the Status o Forces Agreement, NIAC Memo, 26Kasm 2008, (http://www.payvand.com/news/08/nov/1257.html).

30. Bkz. Bush: Syria, Iran harboring terrorists,CNN, 21 Temmuz 2003, (http://edition.cnn.com/2003/US/07/21/bush.terror/); Raymond Tanter,Irans Threat to Coalition Forces in Iraq, Policy Watch (WINEP), no.827, 15 Ocak 2004, (http://www.washingtoninstitute.org/policyanalysis/view/iransthreattocoalitionorcesiniraq).

31. Kenneth Katzman, IranIraq Relations, Congressional Research Service, 13 Austos 2010; Eisenstadt, Knights & Ali, Irans Inuence in Iraq:Countering Tehrans Wholeo Government Approach, s.811.

32. Iraktaki direni aaliyetleri ile ran devleti arasnda ilk balant itira, iddiaya gre 2005 sonlarnda gereklemitir. Bu iddiaya gre, kdemlingiliz diplomat Sir John Sawers ile gren ran heyetleri nkleer programn serbest braklmasna karlk Iraktaki ngiliz askerlerine karsaldrlarn durdurulmasn tekli etmitir. Gold, The Rise o Nuclear Iran: How Tehran Deies the West, s.20001; Julian Boger, Iran ofered to end

attacks on British troops in Iraq, claims diplomat, The Guardian, 20 ubat 2009.33. Kathleen Ridolo, Iran/Iraq: Tensions linger beneath Iranian FMs visit to Baghdad, RFE/RL, 18 Mays 2005; Iran ready to help Iraq establishsecurity: Supreme Leader, Mehr News Agency (MNA), 26 Haziran 2007, (http://www.payvand.com/news/07/jun/1266.html). Irak CumhurbakanTalabani ile Haziran 2007de gren Rehber Ayetullah Hamanei, Amerikan ve Siyonist istihbarat servisleri ile onlarn mtteiklerinin Iraktakigvenlik meseleleri ile ilenen crmlerin balca sorumlusu olduunu syledi.

Tahran ynetimi, Irakta ii siyasi hareketlerin yan sra direni

gleri ile de iliki kurmutur.


13/40


IRAK-RAN LKLER

13

Mehdi Ordusu milislerinin silahszlandrlmasna karar verdi.34 Amerikan askerlerinin ekilmesinin areesinde rann nde

gelen ii milis rgtn akti bir ekilde destekledii kabul edilmektedir.35 Bu gruplardan birisi, Sadra bal sava

lardan oluan ve Mehdi Ordusunun yerini alan Kyamet Tugaylardr. Bir dier rgt ise bir zamanlar Sadrn szcsolan Qais alKhazalinin liderliindeki Asaib Ehlelhaktr. Dier bir grup da Abu Mahdi alMuhandis liderliindeki Kataib

Hizbullahtr. Bu gruplardan Asaib, Amerikan askerlerinin ekilmesinden sonra silahl aaliyetlere son vererek siyasi srece

dahil olacan ilan etti.

ran, ii siyasi hareketler ve direni gruplarnn yan sra Irakl din adamlar ile ilikilerine zel bir nem verdi. Irakn igali

srecinde ne kan tartma konularndan birisi Nece hovzesinin (dini eitim merkezi) rana rakip olarak kaca ve

bylece ran rejiminin meruiyetine meydan okuyaca senaryosuydu. ran ynetimi, bu senaryonun geree dnme

mesi iin Irak ulemas ile iyi ilikiler kurma arayna girdi. ranl yetkililer Irakl muhataplaryla grmelerinde ulemann

rehberliinin nemini vurgulad. rnein Mays 2005te Badata yapt tarihi ziyarette ran Dileri Bakan Kemal Har

razi, Irakta gl bir hkmetin ancak siyasi partiler ile dini liderlerin ibirlii sayesinde kurulabileceini syledi.36 Bunakarlk velayeti akih doktrinini tasvip etmemesine ramen Irak ulemas, ran yabanclatrmamak adna ran ulemas

ile ynetimini karsna almaktan saknd. Bu yzden Amerikal diplomatlarla grmeyi reddeden Ayetullah Sistani ranl

yetkilileri kabul ediyordu.37 ran rejimini aka eletirmekten kanan Sistani, siyasete yapt nadir mdahalelerde de

dolayl olarak rann karlarna hizmet etti.38

rann iileri ve ii ulemay desteklemesi, Kum ile Nece arasnda ortaya kmas beklenen rekabetin yumuamasna ne

den oldu.39 Bununla beraber, bu rekabetin ileride bir zamanda iddetlenmesi ihtimaline kar rann Nece ve Kerbela

hovzelerinde etkisini artrmaya alt ileri srlmektedir. Bu erevede rann, Sistaniden sonras iin Irak asll Aye

tullah ahrudiyi hazrlad iddias oka tartlan hususlardan biridir.40 ahrudinin Ekim 2011de Necete ois amas,

rann Nece hovzesini etki altna alma abasnn yansmas olarak grlmektedir. Ayetullah Fadlallahn 2010da lmnden sonra Dava yelerinin ahrudiyi yeni taklid mercii olarak kabul ettiklerine dair haberler kmtr. Bu haberlerle

birlikte Malikinin Nisan 2012de ran ziyareti srasnda ahrudi ile de grmesi Sistaniden sonras iin ahrudinin hazr

land speklasyonlarn glendirmitir.41

Aralarndaki diyaloa ramen ran ynetiminin Irak ulemasnn bykleri zerinde dorudan nuz kurduu sylene

mez. Fakat militan gen din adamlarna verdii destek sayesinde rann Irak ierisinde Hizbullahvari oluumlar yaratt

iddia edilmektedir. Yava yava ran etkisine giren militan din adamlar hem Nece hovzesinin siyasete mesaeli duruuna

meydan okumakta hem de rana yeni nuz alanlar amaktadr. Mukteda Sadr ve Qais alKhazali gibi gen liderler Irakn

Nasrallah olmaya aday grnmektedir.

rann Irak siyasetinin vazgeilmez unsurlarndan birisi de Krtlerle ilikileridir. Gemi dnemlerde Saddam ynetimine

kar desteklemek, snr gvenliini salamak ve Irakn kuzeyinde etkinlik kurmak amacyla zellikle Celal Talabaninin

34. Bkz. Marisa Cochrane, The Fragmentation o Sadrist Movement, Institute ort he Study o War, Iraq Report, no.12, Haziran 2009.

35. Eisenstadt, Knights & Ali, Irans Inuence in Iraq: Countering Tehrans Wholeo Government Approach, s.910; Reidar Visser, ReligiousAllegiances among ProIranian Special Groups in Iraq, Combatting Terrorism Center, 26 Eyll 2011, (http://www.ctc.usma.edu/posts/religiousallegiancesamongproiranianspecialgroupsiniraq).

36. Iraqi FM says his country to promote allout relations with Iran, IRNA, 18 Mays 2005, http://www.payvand.com/news/05/may/1138.html

37. Georey Kemp, Iran and Iraq: The Shia Connection, Sot Power, and the Nuclear Factor, USIP Special Report, no.156, (Kasm 2005), p.23.Sistaninin ran eletirmekten kanmasnn muhtemel bir sebebi Kumdaki oisi araclyla mukallidlerine ulamas, homs ve zekat toplamasdr.Eisenstadt, Knights & Ali, Irans Inuence in Iraq: Countering Tehrans Wholeo Government Approach, s.14.

38. Eisenstadt, Knights & Ali, Irans Inuence in Iraq: Countering Tehrans Wholeo Government Approach,s.14.

39. Vaezi, Rouyekarde Gorohhaey Dakhele Iraq be Iran va Amreka.

40. Kagan, Majidyar, vd., Iranian Inuence in the Levant, Egypt, Iraq, and Aghanistan, s.7374.

41. Reidar Visser, Malikis meeting with Shahrudi in Iran, 24 Nisan 2012, (http://gulanalysis.wordpress.com/2012/04/24/malikismeetingwithshahrudiiniran/).


14/40

S E T A R A P O R

14

liderliindeki Krdistan Yurtseverler Birlii (KYB) ile iyi ilikiler kuran ran, Baas rejiminin yklmasndan sonra da Krtlerle

iyi ilikilerini srdrmeye almtr. Bu sayede Irak Krtleri zerinde etkili olarak hem kendi snr gvenliinin salan

masnda hem de Badattaki karlarnn gzetilmesinde Irak siyasetinde bir denge unsuru olan Krtlerden yararlanmakistemitir. Baas rejiminin yklmasndan sonra kurulan Krdistan Blgesel Hkmetine (KBH) kar Trkiyenin balang

taki mesaeli tutumu ve Iraktaki i sava Irak Krtlerini uluslararas pazarlara ulamak iin rana yaklatrmtr.42 rann

yakn gemiteki desteini ve gcn hatrda tutan Krtler, bir KYB yetkilisinin tabiriyle ne ran gz ard edebilir, ne

de onunla dman olmay gze alabilirdi.43 PJAKla mcadelesi srasnda ran askeri glerinin snr tesi mdahaleleri

zaman zaman Krtlerle ran arasnda gerilime neden olsa da ran ynetimi, Erbil merkezli KBH ile yakn ilikiler kurmu ve

srdrmtr.44 Erbil ve Sleymaniyede konsolosluk aan ran, Irak Krtlerinin zerklik mcadelesine destek vermi ve

blgesel ynetim ile ticari ilikilerin gelitirilmesi iin almtr. Krtler iin zerklii kabul etmekle birlikte ran ynetimi

Irakn tamamen paralanmasndan endielenmi ve bu nedenle Krtlerin Badattaki merkezi hkmete katlmalarn

tevik etmitir. Irakta ynetimin yeniden yaplanmas srecinde Snnilerin Arap milliyetisi ve Baas eilimlerinden

kuku duyan ran, Irakn paralanmasn nlemek iin iiler ile Krtler arasnda ittiak kurulmas iin almtr.45

iiler, direniiler, ulema ve Krtlerle ilikilerin yan sra ran ynetimi, Irak ile ekonomik ilikileri gelitirmek ve karlkl

bamllk yaratmak suretiyle Irak zerinde yeni bir etki arac kurmaya almtr. 46 Nitekim, sava, igal ve i atmalar

nedeniyle ekonomik altyaps ken Irak, temel ihtiyalarnn karlanmas iin darya baml hale gelmitir. Bu husus

ta abucak devreye giren ran, hlihazrda Irakn Trkiyeden sonraki en byk ticaret orta olmutur. Iraktan petrol

rnleri, slr ve demir ithal eden ran, Iraka taze meyvesebze, ilenmi gda, ucuz tketim malzemeleri, araba, inaat

malzemeleri vs. ihra etmektedir. ran irketleri ile ranl mteahhitler zellikle Krt blgesi ile iilerin ounlukta yaa

d yerlerde altyap ve konut sektrnde aktitir. Irakta Bank Melli dhil be ran bankas aaliyet gstermektedir. ran

hkmeti, ii ranllara vermek ve ran ekipmann kullanmak artyla Baat ynetimine kredi amaktadr. ran, Irakn

elektrik ihtiyacnn ortalama yzde onunu karlamaktadr; bu oran snr blgelerinde daha da artmaktadr.

Siyasi ve ekonomik gc ile yeni Irak ynetimi zerinde etki kurmaya alan ran, zellikle iilerin youn olarak yaad

blgelerde yrtt sosyal hizmetler, kltrel aktiviteler ve yardm aaliyetleriyle Irak halknn sempatisini kazanmaya

almaktadr. ran vakar birok hastane, klinik, okul ve alt yap tesisinin inasna destek vermitir. Bu abalar bir taratan

bu blgelerin kalknmasna yardmc olma, dier taratan rann, Irakn gneyindeki halkn desteini kazanma stratejisinin

bir paras olarak grlmtr.47 rann IYK ile balantl ehid elMihrab Vak gibi kurumlarn ekonomik ve sosyal yardm

aaliyetleri araclyla da Irakta hem nuz satn ald, hem de taratarlarna i ve mesken salad ileri srlmektedir.48

ran ynetimi Irak halkna dorudan ulamak amacyla basnyayn aaliyetlerine ve propaganda almalarna nem

vermitir. Irakn igalinden hemen nce kurulan ve Arapa yayn yapan AlAlam televizyonu bu erevede byk bir rol

oynamtr. AlAlam televizyonuna ksa sre ierisinde ran destekli Arapa yayn yapan baka televizyon ve radyo kanallar (IYK ile balantl alForat, Sadr grubu ile balantl AzZahra vb.) gazete ve dergiler ile internet siteleri elik etmitir.49

42. Eisenstadt, Knights & Ali, Irans Inuence in Iraq: Countering Tehrans Wholeo Government Approach,s.6.

43. International Crisis Group, Iran in Iraq: How Much Inuence? Middle East Report No. 38, 21 Mart 2005, s.1920.

44. Mohammad Akrami Niya, Geopolitike Iraqe Jadid ve Tasere an ber hemgeraye ba Iran, (http://www.persiangulstudies.com/a/index.asp?p=pages&ID=734&Sub=179).

45. ran Cumhurbakan Hatemi Eyll 2004te KDP lideri Mesut Barzaniyi Tahranda kabul etti. rann lkesinde bar ve gvenliin salanmasndakiyapc roln takdir eden Barzani btn Irakl yetkililerin ran ile iyi iliki gelitirmek hususunda istekli olduklarn belirtti. galin sona ereceinisyleyen Barzani Krtler ile ii Mslmanlarn Irakn yeniden inasnda birlikte alacaklarn syledi.Iranian President receives Iraqi KDP leader,Payvand, 26 Eyll 2004, (http://www.payvand.com/news/04/sep/1227.html).


47. Atai, vd., Deplomaseye omoume ve ghodrate narm: Iran va amreeka dar Irake jaded, s.191.


49. Atai, vd., Deplomaseye omoume ve ghodrate narm: Iran va amreeka dar Irake jaded, s.191; Ketabi & Rasteneh, Doktrene Taamaol sazandehder Seyasate Kharejeye Iran ve Geopoleteke novene Iraq, s.2728. Ayrca bkz. Benjamin Isakhan, Manuacturing Consent in Iraq: Intererence inthe PostSaddam Media Sector, International Journal o Contemporary Iraqi Studies, cilt 3, no.1 (2009).


15/40


IRAK-RAN LKLER

15

4. RANIN GAL SONRASI IRAK YNETMLERYLE

LKLERIrakn komular arasnda ran, Koalisyon Geici Ynetimi tarandan Temmuz 2003te belirlenen Irak Ynetim Konseyinitanyan ve Badatta bykeliliini yeniden aan ilk lke oldu.50 yeleri etnik kken, mezhep ve dini kimlik esasna gre

belirlenmi olan Konseyin ii ve Krt yeleri rann hem Saddam dneminde muhaleete verdii destei hem de Irakta

ynetimin yeniden tesisi srecinde verdii destei takdir ediyordu. Irak Ynetim Konseyinin aylkdnemsel bakanln

stlenen Celal Talabaninin Kasm 2003te Tahrana ziyaretiyle yeni Irak ynetimi ve ran hkmeti arasndaki ilk ilikiler

balad.51 Irakl yeni muhataplaryla ilk temaslarnn ardndan ranl yetkililer, bir an nce bir hkmet kurulmas gereini

iade etti ve igalin srmesinin lkede gvenlik sorunlarn artrdn ileri srerek ynetimin bir an nce tamamen Irak

halkna braklmas gerektiini syledi.52

Haziran 2004te Irak Ynetim Konseyinin yerini alan yad Allavi babakanlndaki Geici Irak Hkmeti dneminde Irakile ran arasndaki ilikiler sorunlu seyretti. Irakta direniin younlat bu dnemde hem Amerikal yetkililer, hem de

Geici Hkmet yetkilileri Amerikan glerini zor durumda brakmak ve Iraktaki etkinliini artrmak amacyla ran di

reniileri desteklemek ve Irakn iilerine karmakla itham etti. rana ynelik en sert eletiriler Savunma Bakan Hazim

Shaalandan geldi. Shaalan The Washington Posta verdii bir mlakatta, terristlerin Iraka szmasna yardmc olmak,

ajanlarn lkeye gndermek ve hkmete szmaya almakla itham ettii rann hala Irakn bir numaral dman

olduunu syledi.53

Ocak 2005te yaplan Geici Ulusal Meclis seimlerinin ardndan brahim Caeri babakanlnda kurulan Irak Gei Hkme

tinin rana bak Geici Hkmetin bakndan olduka arklyd. Badatta ii arlkl bir hkmetin kurulmasyla rann

Irakta kendisine dman bir rejim tesis edilmesi ynndeki kayglar byk lde yatt ve yeni Irak ynetimiyle ilikileri

gelitirmek iin almaya balad. Gei Hkmetinin kurulmasndan ksa bir sre sonra ran Dileri Bakan Kemal HarraziMays 2005te Badat ziyaret etti. Saddam ynetiminin devrilmesinden sonra Irakn komular arasnda Badata yaplan

ilk ve en yksek dzeyli ziyaret olan bu ziyaret ranIrak ilikileri asndan nemli bir dnm noktas oldu.54 Ziyaretin en

nemli sonucu, iki lke adna yaynlanan ortak bildiride devrik Irak lideri Saddam Hseyinin ranIrak savann sorumlusu

olmakla sulanmas oldu.55 Bylece Caeri hkmeti, Irak savan saldrgan tara olarak kabul etmi oldu. Bu ziyaret ayn za

50. Bkz. Pnar Arkan, ABDnin Iraka Mdahalesi ve rann Tutumu, M. ahin & M.Tatekin (der.), II. Krez Sava, Ankara, Platin, 2006, s.161180.

51. Iran ofers political aid to Iraqi Governing Council,The Daily Star, 20 Kasm 2003, (http://www.thedailystar.net/2003/11/20/d31120130394.htm).

52. Iran, Iraq review expansion o cooperation, removal o barriers, IRNA, 14 Mart 2004, (http://www.payvand.com/news/04/mar/1102.html).

53. Doug Struck, Oficial warns o Iranian iniltration, The Washington Post, 26 Temmuz 2004, (http://www.washingtonpost.com/wpdyn/articles/A139812004Jul25.html).

54. Golnaz Esandiari, Iran: Foreign Minister Makes Landmark Visit to Baghdad, RFE/RL, 18 Mays 2005.55. Iraq blames Saddam or Iran war, The New York Times, 20 Mays 2005. Bildiride, Taraar, Iraktaki nceki rejimin liderlerinin ilemi olduklarsava sular, insanla kar sular ile Irak halk, Iran ve Kuveyte kar askeri saldrlarndan dolay adil bir mahkemede yarglanmas gerektiini teyiteder. denildi. Iraq, Iran blame Saddam or 80s war, 90 Kuwait invasion,USA Today, 20 Mays 2005. (http://usatoday30.usatoday.com/news/world/iraq/20050520iranstatement_x.htm).

Badatta ii arlkl bir hkmetin kurulmasyla rann

Irakta kendisine dman bir rejim tesis edilmesi ynndeki

kayglar byk lde yatt ve yeni Irak ynetimiyle ilikileri

gelitirmek iin almaya balad.


16/40

S E T A R A P O R

16

manda taraar arasnda Allavi hkmeti dneminde gerilen ilikilerin onarlmas iin rsat salad. Harrazi ile grmesinde

Irak Dileri Bakan Hoyar Zebari, sava sonrasnda kurulan Geici Hkmetin kimi yetkilileri tarandan yaplan aklama

larn Irak hkmetinin rana bakn gstermediini iade etti. ran snrndan szmalarn olduunu belirten Zebari, bu szmalarn ran hkmetinin onayyla olduunun sylenemeyeceini belirtti. rann birleik ve istikrarl bir Irak desteklediini

iade eden Harrazi, rann iki yldr snrdaki durumu iyiletirmek iin altn syledi ve rann Irakn iilerine kart ve

terristlerin Irak topraklarna gemesine yardmc olduu iddialarn reddetti. Harrazi, Irak snrndaki gvenlii rann g

venlii olarak grdklerini syledi.56 Ziyaret srasnda Irak Babakan ve ran Cumhurbakan Birinci Yardmcsnn bakanlk

edecei ranIrak Ortak Yksek Komisyonu kurulmas konusunda anlamaya varld.

Harrazinin ziyaretinden sonra Irak Savunma Bakan Sadun alDuleymi ve Babakan Caeri Temmuz 2005te Tahran ziya

ret etti. Kasm 2005de Cumhurbakan Celal Talabani, ran devriminden sonra Tahran ziyaret eden ilk Irak devlet bakan

oldu. Bu ziyaretler srasnda iki lke arasnda deiik alanlarda ibirliinin temelleri atld.

Aralk 2005 seimlerinden sonra Mecliste en gl grubu oluturan (ii) Birleik Irak ttiak, Geici Babakan Caeriyi tekrar

babakanla aday gsterdi. Fakat hem ieride Snni ve Krt politikaclar, hem de Amerikan ynetimi tarandan Irakta

istikrarszln artt bir dnemde kararl bir liderlik sergileyememek ve mezhepilikle eletirilen Caeriye ynelik tepkilerin

artmas zerine ii ittiak babakanlk iin yeni bir isim nerdi; Nuri Maliki.57 Dnemin Badattaki Amerikan Bykelisi

Zalmay Khalilzadn randan bamsz, Irak milliyetisi ve Arap eklinde nitelendirdii ve destekledii Malikinin Irakta

ibana gelmesi, Caerinin rana yaklamndan bir hayli memnun olan Tahran ynetiminin kayglarn tekrar artrd.58

Nisan 2006da babakanl stlenen Maliki, Tahrann endielerini yattrmak ve ran ynetiminin desteini kazanmak iin

ran ile ilikileri srdrd. Nitekim rann lkesi zerindeki etkisini dikkate alan Maliki, iktidarn srdrebilmek iin ranla

iyi ilikileri olan dier siyasi partilerin desteine ihtiya duyuyordu. Dier taratan sava ve i atmalar srecinde ekono

mik altyaps ken Irakn, lkenin yeniden imar iin d destee ihtiyac vard. Irakl yetkililerin gvenliin salanmas

ve Irakn yeniden imarna katkda bulunmas iin rana yapt arya ranl yetkililer olumlu cevap verdi.59 Eyll 2006da

rana ilk resmi ziyaretini gerekletiren Maliki, iktidarda olduu hemen her yl rana en az bir resmi ziyarette bulundu. Bu

ziyaretlerde ranl yetkililer Irakn toprak btnl ve egemenliinin korunmas ile lkede bar ve istikrarn salanmasnn

ran d politikasnn ncelii olduu sylemini yinelerken, Maliki lkesindeki gvenlik ve istikrarn salanmasndaki katk

sndan dolay rana teekkr etti.60 Malikiye ok sayda bakann elik ettii bu ziyaretlerde, taraar arasnda birok ibirlii

anlamas imzaland. ran Cumhurbakan Ahmedinecadn Mart 2008de Irak ziyaret etmesi, Badat ziyaret eden ilk ran

cumhurbakan ve ilk blge lideri olmas hasebiyle iki lke ilikilerindeki dnm noktalarndan birisi oldu.

56. Kathleen Ridolo, Iran/Iraq: Tensions linger beneath Iranian FMs visit to Baghdad, RFE/RL, 18 Mays 2005.

57. US envoy calls or new Iraqi PM, BBC News, 28 Mart 2006, (http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/4855210.stm).

58. David Ignatius, In Iraqs Choice, A Chance or Unity, The Washington Post, 26 Nisan 2006,

59. Iran ready to help Iraq establish security: Supreme Leader, MNA, 26 Haziran 2007, (http://www.payvand.com/news/07/jun/1266.html).Haziran 2007de ran ziyaret eden Talabaniyi kabulnde Rehber Hamenei rann istikrarn salanmas amacyla Irak hkmetine her tr yardmyapmaya hazr olduunu syledi.

60. Iran, Iraq urge expansion o allout ties, IRNA, 8 Haziran 2008, (http://www.payvand.com/news/08/jun/1058.html)

Maliki, iktidarn srdrebilmek iin ranla iyi ilikileri olan dier

siyasi partilerin desteine ihtiya duyuyordu. Dier taratan

sava ve i atmalar srecinde ekonomik altyaps ken

Irakn, lkenin yeniden imar iin d destee ihtiyac vard.


17/40


IRAK-RAN LKLER

17

Irakta gvenlik durumunun iyiletirilmesi amacyla Maliki hkmeti ABD ve ran arasnda dorudan grmelerin yapl

masn talep etti. Taraarn bu talebe olumlu yaklamas zerine Badattaki Amerikal ve ranl yetkililer arasnda 2007de

tur grme yapld. Badat grmelerinde ran tara, gvenliin tpk reah ve eitim gibi hkmetlerin mesuliyetlerinden olduunu belirterek Amerikallarn gvenlik dosyasn bir an nce Irak hkmetine devretmesini istedi.

ranABD grmeleri 2007den sonra kesildi.61 ranllara gre Irakta bulunan ABD nderliindeki okuluslu Gn

yetkisinin 2008 sonunda dolacak olmas nedeniyle Amerikan glerinin yetkileri ortadan kalkaca iin ABD ile yaplan

grmeler anlamn yitirmiti.

Malikinin babakanl dneminde iki lke ilikilerinde iki husus ne kt. Bunlardan birincisi Irak ile ABD arasnda m

zakere edilen gvenlik anlamasyd. BM Gvenlik Konseyi Aralk 2007de Irak hkmetinin talebi zerine bu lkedeki

okuluslu Gn yetkisini son kez olmak zere bir yl daha, yani 2008 sonuna kadar uzatma karar ald. Bu karar zerine

ABD ile Irak arasnda 2008 sonrasnda lkede kalmaya devam edecek Amerikan askeri varlnn stats ve IrakABD

savunma ibirlii hakknda mzakereler balad. Iraka ynelik politikas Amerikan glerinin bir an nce Iraktan ekilmesinin salanmas zerine bina edilmi olmasna ramen ranl yetkililer IrakABD gvenlik anlamas grmelerine

tereddtle yaklat. Amerikallarn Irakta srekli s talepleri, bu slerde kalacak Amerikan askerlerinin Irak yargsndan

mua tutulmas talebi ve geri ekilmenin net bir takvime balanmas konusundaki isteksizlii rann gvenlik kayglarn

depretiriyordu.62 Bu nedenle ranl yetkililer ikili grmelerde Irakl muhataplarna Amerikan askeri varlnn tamamen

sona ermesi hususunda bask yapmaya balad.

IrakABD mzakereleri, Malikinin Haziran 2008de Tahrana yapt ziyaretin balca gndem maddelerinden birisi idi.

ranl yetkililer mzakerelerde ne kan Amerikan taleplerine kar tepkilerini iade ederken Maliki, lkesinin ran dahil

komu lkelerin gvenliine zarar veren bir s olmasna izin vermeyeceklerini syledi.63 Bu ziyaretten sonra Maliki, Ame

rikan taleplerine kar aka meydan okumaya balad.

Uzun sren mzakereler sonucunda lkede gvenliin aamal olarak Irak gvenlik birimlerine devredilmesi ve 2011

sonuna kadar Amerikan askerlerinin Iraktan tamamen ekilmesi karara baland. Fakat, Irak hkmeti isterse bu srenin

bitiminden sonra da Amerikan askerlerinin lkede kalmasn isteyebilirdi. Irak topraklarnn baka lkelere saldrmak iin

kullanlmayaca hkmnn anlamaya yerletirilmesine64 ramen Amerikan askerlerinin 2011den sonra da Irakta kal

mas ihtimalinin ak olmas nedeniyle ran, IrakABD anlamasna kar kmaya devam etti.65 Hatta ran Meclis Bakan

Ali Laricani, Irak Ulusal Meclisine Irakllar uzun bir sre Amerikallara uymaya zorlayacak bir illzyon eklinde tanm

lad anlamann aldatc ve Irakn egemenliini zedeleyen maddeleri hususunda uyank olmas arsnda bulundu. 66

rann tepkilerine ramen anlama Sadr grubu dnda, IYK ve Dava Partisi dahil hemen hemen btn siyasi gruplar

tarandan desteklendi. Irak Meclisi gvenlik anlamasn Kasm 2008de onaylad.

IrakABD gvenlik anlamasnn onaylanmasndan ksa bir sre sonra Maliki, Ocak 2009da Tahrana bir seer daha yapt.

Malikinin ardndan da Cumhurbakan Talabani Tahran ziyaret etti. Bu ziyaretler srasnda Irakl yetkililer, ranl muhatap

larn gvenlik anlamasnn ran olumsuz etkilemeyeceine dair ikna etmeye alt. Talabani ile grmesinde Cum

61. Saeere Sabegh dar Iraq; Az Sherayete Ateshbes Kharej Shodeem,Khabar Online, 9 Mehr 1390, (http://www.khabaronline.ir/detail/175952/);Katzman, IranIraq Relations, s.5.

62. Babak Rahimi, Irans about ace on the Status o Forces Agreement, NIAC Memo, 26 Kasm 2008, http://www.payvand.com/news/08/nov/1257.html.

63. Iran, Iraq urge expansion o allout ties, IRNA, 8 Haziran 2008, http://www.payvand.com/news/08/jun/1058.html

64. Agreement between United States o America and the Republic o Iraq on the Withdrawal o United States Forces rom Iraq and theOrganization o Their Activities during Their Temporary Presences in Iraq (SOFA), 17 Kasm 2008, Madde 27/3, (http://www.state.gov/documents/organization/122074.pd).

65. Rahimi, Irans about ace on the Status o Forces Agreement. Kagan, Majidyar, vd., Iranian Inuence in the Levant, Egypt, Iraq, and Aghanistan,s.69.

66. Larijani warns Iraq against US pact, Press TV, 25 Kasm 2008.


18/40

S E T A R A P O R

18

hurbakan Ahmedinecad, Irak hkmetinin gvenlik ve kalknma ynnde st ste nemli admlar atmasn takdir etti

ve iki lke arasndaki ilikilerin genilemesinin nnde hi bir snr olmadn syledi.67

Bu dnemde iki lke ilikilerinde ne kan hususlardan ikincisi, Mart 2010 parlamento seimlerinden sonra rann, yeni

Irak hkmetinin kurulmasnda oynad roldr.68 rann Irak politikasnn temellerinden birisi iilerin seimlerde birlikte

hareket etmesini temin ederek seim sonras lke siyasetinde etkili pozisyonlar kazanmalarn salamakt. Fakat byk

ii partilerin tek bir liste halinde girdii nceki seimlerin aksine Irakl iiler 2009 yerel seimlerine ayr ayr listelerle girdi.

Bu seimlere Dava Partisi ile birlikte kk Snni, Trkmen ve Krt partilerinden oluan Kanun Devleti Koalisyonu adyla

giren Babakan Maliki byk bir baar elde ederken, rana en yakn duran IYK g kaybna urad. Bunun zerine ii

hareketler, IYK, Bedr, Sadr grubu, Tanzim ile Davadan ayrlarak Reorm Partisini kuran Caeri, rann desteiyle Mart 2010

Meclis seimlerine giden srete Irak Ulusal ttiak adnda bir koalisyon kurarak ii ittiakn yeniden canlandrd.69 Dier

ii partilerden ayr olarak girdii yerel seimlerde byk bir baar salayan Babakan Maliki, Meclis seimlerine de ayr

listeyle girme karar ald. Malikinn bu seimlerdeki en gl rakibi yad Allavinin liderliinde Tahrana mesaeli sekler

iiler ile Snnilerden oluan Irakiye bloku (Irak Milli Hareketi) idi.70 Nitekim seimlerin sonunda Irakiye, 325 sandalyeli

Mecliste 91 sandalye kazanrken, Malikinin Kanun Devleti Koalisyonu 89 sandalye kazanabildi.

Seimlerden ksa bir sre sonra Irak Ulusal ttiak ile Kanun Devleti arasnda grmeler balaynca baz gzlemciler

de ve Irakiye cephesinde rann seimden nce bir araya getiremedii ii partileri imdi bir araya getirmeye alt

ynnde bir alg olutu. Irakiye lideri Allavi, Tahran aka hkmet kurma almalarna mdahale etmekle sulad. 71

Bu sulamalara karlk, dnemin Badattaki ran Bykelisi Kazimi Qumi baarl bir koalisyon hkmetinin Allavinin

Irakiye listesine yer vermesi gerektiini syledi ve Allavinin Tahran ziyaret edeceini aklad.72 Allavinin kendisi deil

ama Irakiyeden Rai alIsaawi bakanlndaki bir heyet Nisan 2010da Tahrana giderek Dileri Bakan Menuehr Mutte

ki, Meclis Bakan Laricani ve Yksek Milli Gvenlik Konseyi (YMGK) Sekreteri Said Celili ile grt. Grmelerde ranl

yetkililer btn siyasi gruplarn siyasi temsil gleri lsnde hkmette temsil edilmeleri gerektii mesajn verdi.73

Allaviye gnderilen poziti mesajlara karn Irakiye ile balantl olduu dnlen eski Baaslarn hkmette etkili yer

lere gelmesi ihtimali Irakl iiler kadar ranl yetkilileri de endielendiriyordu. Nitekim, Baasszlatrma politikasnn en b

yk destekilerinden olan ran, seimlerden nce ok sayda Snni liderin Baas ile balantl olduu iddiasyla seimlere

katlmasnn nlenmesini desteklemiti. Allavinin babakanlndaki Gei Hkmeti dneminde de iki lke arasndaki

ilikiler olduka sorunluydu. O yzden Allavinin babakanl ran iin kabul edilemezdi. Irakiyenin seimlerden gl

bir ekilde kmas Tahrann ii partileri birlikte koalisyon hkmeti kurmaya ikna etmesini kolaylatrd.74 Fakat gcn

rakipleri aleyhine her geen gn biraz daha artran Malikinin daha azla glenmesinden endielenen ii rakipleri, Mali

kinin babakan olarak kalaca bir koalisyona scak bakmyordu. O yzden uzun bir sre hkmet kurulamad.

Koalisyon almalarnn dm ancak Ekim (2010) aynda zlebildi. Mecliste 40 sandalye ile temsil edilen ve Irak

siyasetinin kilit partisi haline gelen Sadr grubu lideri Mukteda Sadrn Malikiye destek vereceini aklamasnn ardndan

67. Ahmadinejad: No limit or TehranBaghdad cooperation expansion, IRNA, 27 ubat 2009, (http://www.payvand.com/news/09/eb/1336.html)

68. 2010 Parlamento seimleri hakknda bkz. Mete ubuku & Taha zhan, gal Altnda stikrar Araylar: 2010 Irak Seimleri,SETA Analiz, say20, Nisan 2010.

69. Reidar Visser, Ater SadrBadr Compromise in Tehran, the Iraqi National Alliance is Declared,Historiae, 24 Austos 2009, (http://www.historiae.org/ina.asp); Katzman, IranIraq Relations, s.78.

70. International Crisis Group, Iraqs Secular Opposition: The Rise and Decline o AlIraqiya, Middle East Report, no 27, Temmuz 2012, s.20.

71. Allawi accuses Tehran o interering in Iraq, The Wall Street Journal, 31 Mart 2010.

72. Rod Nordland, Iran wants Sunnis in Iraqi Politics,The New York Times, 10 Nisan 2010,

73. Farhad Pouladi, Aides to Iraqs Allawi in Tehran or postelection talks,AFP, 14 Nisan 2010, (http://www.google.com/hostednews/ap/article/ALeqM5icRxzT5CoH9DjH1anp41KiNBnw).

74. Kagan, Majidyar, vd., Iranian Inuence in the Levant, Egypt, Iraq, and Aghanistan, s.7071.


19/40


IRAK-RAN LKLER

19

dier gruplar da Malikinin babakanln kabul etmeye balad. Sadrn tavrnn deimesinde rann basksnn etkili

olduu iddia edilmektedir. ddiaya gre ran, Malikinin ikinci dnem babakanl iin yalnzca Sadr ikna etmekle kal

mad, Suriye, Hizbullah ve kdemli ii ulemann da Malikiye destek vermesini salad.75

Bylece yeni bir hkmet kurabilmek iin ieride yeterli destek salayan Maliki, blge lkelerinden de destek almak

amacyla tura kt ve bu erevede 18 Ekim 2010da Tahrana gitti. Malikiyi kabulnde Hamanei, btn Irakl siyasetilere

birlik hkmetinin bir an nce kurulmas iin allmas arsnda bulundu.76 Babakan olma ansn kaybeden Allavi ise

bir kez daha ran meclisteki ii partilerin Malikinin ittiakn desteklemelerini salamak suretiyle Irak siyasetine mda

hale etmekle ve btn Ortadouyu istikrarszlatrmakla sulad.77 Nihayet Kasm 2010de Irakiye dahil Mecliste grubu

bulunan btn partilerin/listelerin temsilcileri KBH Bakan Mesut Barzaninin ev sahipliinde Erbilde bir araya geldi ve

birlik hkmeti kurulmas konusunda anlamaya vard.78

Irakta yeni hkmetin kurulmas srecinde rann rolne ska at yaplmakla birlikte Malikinin ikinci dnem babakan

la gelmesi rann izledii siyasetin dorudan bir sonucu deildir. Bir kere Maliki, seimlerden nce milliyeti ve mezheplerst bir proil sergilemi ve ran ile yakndan ilikili partilerin kurduu ittiaka katlmamt. ran da seim srecinde

bu ittiak desteklemiti.79 Yani Maliki, rann ilk tercihi deildi. kincisi, Irakiyenin seimlerden gl bir ekilde kmas,

dier ii partilerin istemeyerek de olsa Malikinin babakanln desteklemesine neden olmutur. Son olarak, balang

taki tereddtl tutumunun ardndan sadece ran deil, Amerikan ynetimi de Allaviye hkmette etkili bir pozisyon ve

rilmesi karlnda Irak ynetebilecek tek lider olarak grd Malikinin ikinci dnem babakanln desteklemitir.80

Malikinin ikinci babakanl dneminde Irakn ran ile ilikileri ivme kazand. ki lke arasnda ekonomik alanda ve

enerji alannda ibirliine hz verildi. Bu dnemde Badat ile Tahran arasnda eitli alanlarda imzalanan ibirlii anla

malarnn says 200 at.81 yle ki Cumhurbakan Birinci Yardmcs Muhammed Rza Rahiminin Temmuz 2011de Ba

75. Martin Chulov, Iran brokers behindthescene deal or proTehran government n Iraq, The Guardian, 17 Ekim 2010. Malikinin bu sretekendisini desteklemelerine karlk zellikle Sadr grubu ve rana lkedeki Amerikan askeri varlnn 2011den sonra uzatlmayaca garantisiniverdii ileri srlmektedir. Nitekim Maliki, hkmetin kurulmasndan ksa bir sre sonra, 28 Aralk 2010da, ABD ile gvenlik anlamasnndeitirilmeyeceini ve uzatlmayacan ilan etti. Eisenstadt, Knights & Ali, Irans Inuence in Iraq: Countering Tehrans Wholeo GovernmentApproach, s.19.

76. Irans Supreme Leader calls or swit ormation o new government in Iraq,Press TV, 18 Ekim 2010.

77. Iran destablizing entire Middle East: Former Iraq PM Allawi,Gulnews, 18 Ekim 2010.

78. Reidar Visser, Parliament approves the Second Maliki Government, Historiae, 21 Aralk 2010, http://historiae.org/Malikisecond.asp;International Crisis Group, Iraqs Secular Opposition: The Rise and Decline o AlIraqiya,, s.21. Kabinede bakanlklarn dengeli dalm kaydylaIrakiye de, Malikinin ikinci dnem babakanln kabul etti ve hkmete katld. Anlamaya gre Tark Haimi Cumhurbakan yardmcs, SalihMutlak Babakan yardmcs, Usame Nuceii Meclis Bakan, Allavi de yeni kurulacak Stratejik Politika Konseyinin bakan olacakt.

79. David Ignatius, In Iraqs election, a deeat or Tehran,The Washington Post, 27 Mart 2010; Simon Tisdall, Iran could be the big winner in Iraqselection, The Guardian, 10 Mays 2010.

80. Assad Abboud, US and Iran avour Maliki as Iraq PM six ater polss,AFP, 7 Eyll 2010, (http://www.google.com/hostednews/ap/article/ALeqM5gJeg99XqjhrFYvVu5xyGWU85_Yw); Ned Parker, The Iraq We Let Behind, Foreign Afairs, MartNisan 2012.

81. Saere Sabeghe Iran: Amneyate Mentegha dar dastane Iran ve Iraq ast, Asre Iran, 5 Ordisbehest 1391, (http://www.asriran.com/a/print/211270).

Baasszlatrma politikasnn en byk destekilerinden

olan ran, seimlerden nce ok sayda Snni liderin Baas

ile balantl olduu iddiasyla seimlere katlmasnn

nlenmesini desteklemiti.


20/40

S E T A R A P O R

20

dat ziyareti srasnda TahranBadat ilikilerinin komulararas ilikilerde bir model olabilecei iade edildi. 82 ki lke

arasndaki ekonomik ilikilerin gelimesine yardmc olmak iin ranIrak ktisadi likilerini Gelitirme Merkezi kuruldu ve

genel sekreterliine rann eski Irak bykelisi Hasan Kazimi Qumi getirildi. Tahran ile Badat arasnda yaanan bu yaknlama, ieride ekonomik durgunluktan darda ise yaptrmlardan bunalan rann Iraktaki iktisadi varln artrmas

iin imkan salad. Irakta elektrik santrali projelerini stlenen ran, Badatn kuzeyinde iki elektrik santralinin be yllk

yakt ihtiyacn karlamak iin Irak ile doal gaz anlamas imzalad.83 Hatta ran doalgaznn Irak zerinden Suriyeye,

oradan da Avrupaya ulatrlmas hususu mzakere edilmeye baland.

5. AMERKAN ASKERLERNN EKLMES SONRASINDAIRAK-RAN LKLER

Gvenlik anlamasnda Amerikan askerlerinin ekilmesi iin bir takvim ngrlmse de ran son ana kadar Amerikallarn2011den sonra da belirli sayda asker tutmak ve srekli s edinmek amacyla Irak hkmetine bask yapmasndan endie

lendi.84 Gerekten de hem Amerikan ynetimi hem de baz Irakl yetkililer gerek Irak asker ve polisinin eitiminin tamamlan

mas, gerekse Irakn gvenliine destek olmak zere snrl sayda (10 bin civarnda) Amerikan askerini Irakta tutmak istiyor

du. Amerikan ynetimi Eyll 2011de yapt bir aklamada Aralk 2011den sonra Amerikan askerlerinin Irakta kalmas iin

grmeler yapldn dorulad. Amerikan askerlerinin eitim amacyla Irakta kalmas hususunda mutabakata varld

halde Irak hkmeti, Amerikan ynetiminin lkede kalacak Amerikan askerlerinin Irak yargsndan mua tutulmas talebini

kabul etmedi. Amerikan askerlerinin hukuki stats hakknda anlamaya varlamadndan mzakereler Ekim 2011de sona

erdi.85 Mzakerelerden sonu alamayan Amerikan ynetimi askerlerin Iraktan tamamen ekilmesine karar verdi.

Bakan Obamann 21 Ekimde, Amerikan askerlerinin 2011 yl sonuna kadar tamamen ekileceini aklamas randa mem

nuniyetle karland. Amerikan askerlerinin Iraktan ekilmesini ABDnin baarszl ve zaynn iareti olarak deerlendi

ren Rehber Hamanei86 30 Ekimde Irak KBY Bakan Mesut Barzaniyi kabulnde yle dedi: Irakl btn halklarn ve dinlerin

Amerikan basksna direnmesi ve igal ordusuna yarg ayrcal tannmasna kar kmas nihayet Amerikay Irak terk

etmeye zorlad bu lkenin tarihindeki altn sayalardan birisidir ... Irakta mevcut istikrar slam Cumhuriyeti iin mutluluk

kaynadr ve Irakn btn etnik ve dini gruplar el ele vererek yeni bir Irak ina etmek iin almaldr.87

82. IranIraq strong ties will serve regional security: Maliki,MNA, 7 Temmuz 2011, (http://www.payvand.com/news/11/jul/1068.html); Bu ziyaretsrasnda Rahimi lkesinin Irak ile i likilerinin gelitirilmesine zel nem verdiini belirtti ve ekonomik ilikilerin nemine deindi. Babakan Malikiise, IranIrak savandani znt verici diye bahsetti ve lkesinin o gnleri geride brakarak aralarndaki balar glendirmek iin somut admlaratmak niyetinde olduklarn syledi. Ziyaretin ilk gnnde 6 ibirlii anlamas imzaland. Iran: Iraq ra Shareke Avvale Tejareeman Mekoneem,BBC Persian, 15 Tir 1390, (http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2011/07/110706_l23_iraq_iran_relations_rahimi_maleki.shtml).

83. Iraq, Iran sign power deal, Iranian Diplomacy, 24 Mays 2011.

84. Nasser Saghai Ameri, The Middle East ater U.S. Troops Withdrawal rom Iraq, Iran Review, 28 Aralk 2011; A. Mausner vd., The Outcome oInvasion: US and Iranian Strategic Competition in Iraq, CSIS, Mart 2012, s.2324.

85. Iraq Withdrawal: US Abandoning Plans to Keep Troops in Country, Hufington Post, 15 Ekim 2011.

86. Iranian Reactions to U.S. Withdrawal rom Iraq, Irantracker, 14 Kasm 2011, (http://www.irantracker.org/analysis/ultonzarireactionsusiraqwithdrawalnovember42011).

87. Iranian Reactions to U.S. Withdrawal rom Iraq.

Amerikan askerlerinin ekilmesi, Irak iinde ve dnda kimi

evrelerde rann nuzunun artaca endiesine yol at.


21/40


IRAK-RAN LKLER

21

Amerikan askerlerinin ekilmesi, Irak iinde ve dnda kimi evrelerde rann nuzunun artaca endiesine yol at. Nite

kim Cumhurbakan Ahmedinecad birka yl nceki bir konumasnda igalci glerin siyasi glerinin zayamasndan

dolay yaknda blgede bir g boluu oluacan ve rann bu boluu doldurmaya hazr olduunu sylemiti.88

Bunedenle Amerikal yetkililer askerlerin ekilmesinin kesinlemesinden sonra art arda yaptklar aklamalarda Irakl yet

kilileri ran etkisine kar uyardlar ve rana gzda vermeye altlar. Bakan Obama, Malikinin rann grmek istedii

ekilde deil Irak iin en iyisi olduunu dnd ekilde hareket ettiinden phesi olmadn ve ran ile problem

karacak olsa bile Malikinin Irak milliyetiliinin menaatleri dorultusunda sert kararlar alabildiini gsterdiini sy

ledi.89 Dileri Bakan Clinton ise ran Amerikan askerlerinin ekilmesini Irakta etkisini artrmak iin bir rsat olarak

grmemesi hususunda uyard ve ABDnin Iraka kar taahhtlerinin devam ettiini syledi. Clinton, Irakta Amerikan

askeri kalmamasna ramen blgedeki sler sayesinde Amerikan askeri varlnn gl kalacan vurgulad.90 Babakan

Maliki dahi Aralk 2011de The Wall Street Journala verdii mlakatta Amerikan askerlerinin ekilmesinden sonra rann

lkesinin ilerine mdahalesine hibir surette izin vermeyeceini syledi.91

Amerikan askerlerinin ekilmesinin tamamland 31 Aralk 2011, Babakan Maliki tarandan Irak gn ilan edildi. ran

Dileri Bakanl 1 Ocak 2012de yaynlad bildiride Amerikan askerlerinin ekilmesini memnuniyetle karlad ve bu

olay Irak halknn, hkmetinin ve dini otoritelerin byk bir zaeri ve baars eklinde nitelendirdi.92

Amerikan askerlerinin ekilmesinin ran ile Irak arasndaki ilikileri nasl etkileyecei sorulduunda Cumhurbakan Ah

medinecad, Irak ile halhazrda kurmu olduklar zel iliki nedeniyle herhangi bir deiiklik olacan dnmediini

sylemiti.93 Gerekten de yukarda deinildii zere iki lke arasndaki ilikilerde, bilhassa siyasi ve iktisadi ilikiler ala

nnda Amerikan askerleri daha Iraktan ekilmeden bir hayli yol alnmt. Taraar arasnda ok sayda ekonomik ibirlii

anlamas imzalanm ve 2011 ylnn sonu itibariyle iki lke arasndaki ticaret hacmi 8 milyar dolarn zerine kmt.

Amerikan askerlerinin ekilmesinden sonra da Tahran ile Badat arasndaki ekonomik ve ticari ilikiler ayn younlukta

devam etti. Bu yeni dnemde iki lke arasndaki ekonomik ilikilerde en dikkat eken gelime Temmuz 2011de Irak, ran

ve Suriye arasnda imzalanan doalgaz anlamas erevesinde boru hatt inaatnn balamas oldu.94

ki lke arasnda nceki yllarda temelleri atlan iyi ilikiler olmakla birlikte Amerikan askerlerinin ekilmesi ranIrak ili

kilerinin gelimesine ivme kazandrd. 2012 yl randa heyecan uyandran bir gelime ile balad. Amerikan askerlerinin

ekilmesinin ardndan Irak hkmeti Halkn Mcahitleri rgtnn (Mojahedin-i Khalq Orgnanization, MKO) tasiyesine

balad. MKOnun Iraktan karlmas meselesi Saddam sonras ranIrak ilikilerinin rutin meselelerinden birisi olmutu.

1980lerde randa terrist eylemlere girien MKO, sava srasnda Iraka yerlemi ve Saddam Hseyin ile ibirlii yapm

t. Amerikan ynetimi tarandan da 1997te terrist rgt ilan edilen MKOnun yaklak 3400 militan, igalin ardndan

silahszlandrlm halde Badat yaknlarndaki Ere Kampnda barnmaya devam etmiti. rann igal sonras Irak h

kmetlerinden istedii eylerden birisi MKOnun tasiyesi idi. MKOyu hem terrist rgt hem de Saddamn ibirlikisi

olarak gren Irakn yeni siyasi elitleri MKOnun lkelerinde barnmasna izin vermeyeceklerini sylemiler, ama Amerikan

88. Mark Tran, Ahmadinejad: Iran ready to ill Iraq power vacuum, The Guardian, 28 Austos 2007, (http://www.guardian.co.uk/world/2007/aug/28/usa.iraq ).

89. Remarks by President Obama and Prime Minister alMaliki o Iraq in a Point Press Conerence,The White House, 12 Aralk 2011, (http://www.whitehouse.gov/thepressofice/2011/12/12/remarkspresidentobamaandprimeministeralmalikiiraqjointpressco ).

90. Clinton warns Iran against moving into Iraq, CNN, 24 Ekim 2011, (http://edition.cnn.com/2011/10/23/world/meast/usiraniraq). SavunmaBakan Leon Panetta Amerikan askerlerinin ekilmesinden sonra rann Irakn ilerine mdahale etmekten saknmas gerektiini syledi. Bunakarlk ran Savunma Bakan Vahidi, bu mdahaleci szler, onlarn Amerikallarn iki milleti birlemi grmekten duyduklar derin korkudankaynaklanyor dedi. Iranian Reactions to U.S. Withdrawal rom Iraq, Irantracker, 14 Kasm 2011.

91. Exercpts: Nouri alMaliki,The Wall Street Journal, 12 Aralk 2011, (http://online.wsj.com/article/SB10001424052970203430404577092512821791908.html).

92. Iran hails withdrawal o US orces as a great achievement or Iraqi people, Fars News Agency(FNA), 1 Ocak 2012.

93. Interview with Iranian President Mahmoud Ahmadinejad,CNN, 23 Ekim 2011, (http://transcripts.cnn.com/TRANSCRIPTS/1110/23/zgps.01.html).

94. Iran starts construction o IranIraqSyria gas pipeline, FNA, 19 Kasm 2012.


22/40

S E T A R A P O R

22

askeri varl Irak hkmetinin bu hususta etkili tedbir almasn nlemiti. Amerikan askerlerinin Iraktan ekilmesi MKO

zerindeki koruyucu rtnn kalkmasn salad.

ran ile iyi ilikiler kurmak ve Saddamn yaratt sorunlar zmek istediini syleyen Babakan Maliki, Ocak 2012deyapt bir aklamada terrist MKOnun lkeden atlmas iin kararl olduunu syledi ve 120 MKO yesi hakknda tu

tuklama karar karldn duyurdu.95 Irak hkmeti uluslararas basklar nedeniyle MKOnun Irak topraklarndan derhal

karlmasn salayamad. Fakat, BM Mlteciler Yksek Komiserlii ile yapt anlama erevesinde MKO mensuplarnn

iltica (ve tasiye) srelerinin hzlandrlmas amacyla Ereten karlp nceden Amerikan askerlerinin kulland Camp

Libertyye sevk edilmesini salad.96

Bu dnemde Irakta meydana gelen siyasi olaylar iki lke arasndaki ilikileri dorudan etkilemeye devam etti ve Maliki

hkmetinin rana daha azla yaknlamasna neden oldu. Tahran ve Badat arasndaki yaknlama iki lkenin blge

meselelerinde ortak tavr almalarna ve savunma ibirliini gelitirmelerine neden oldu. Bu erevede ran, Irakn blge

meselelerinde daha akti olmasn istedi ve destekledi.

Amerikan askerlerinin ekilmesinden ksa bir sre sonra Irakta Haimi krizi ortaya kt.97 Cumhurbakan Yardmcs

Tark Haimi hakknda baz terr eylemlerinin planlaycs olmak sulamasyla tutuklama karar karld. Bu karar, Er

bil Anlamasna uymadn iddia ettikleri Malikinin muhaleeti marjinalize etmek iin att siyasi bir adm olarak de

erlendiren Snni ve Krt gruplar Malikiye sert tepki gsterdi. Haimi krizinin ortaya kmasndan sonra Irakta iddet

olaylar ve bombal saldrlar tekrar trmana geti. Tutuklanmaktan kaan Haiminin nce KBYye, ardndan Trkiyeye

snmasndan sonra Trkiye, Suudi Arabistan ve Katarn Haimiyi destekleyen ve Malikiyi eletiren bir tavr almas so

runun ksa srede blgesellemesine neden oldu.98

Gelimelerin byk bir siyasi krize dnmesinin ve kontrolden kmasnn Iraktaki karlarn tehlikeye atmasndan en

dielenen rann duruma mdahil olduuna dair iki arkl iddia ortaya atld.99

Yerel medyada (al-Nakhil) yer alan biriddiaya gre Irakiye ittiak sorunun zme kavumas iin rann arabulucu olmasn istemek amacyla letiim Bakan

Muhammed Tevik Allaviyi Tahrana gnderdi. Irakiye liderlerinden Salih Mutlakn da ayn amala rana gitmek istedii

ama rann bu talebi reddettii ileri srld. Dier iddiaya gre ise ran, Kuds Ordusu Komutan Yardmcs Serdar Mecidi

bakanlnda bir heyeti Irakiye listesinin liderleri ve Haimi ile grerek sorunun zmnde arabuluculuk yapmak

zere Iraka gnderdi.100

ran tarandan yaplan resmi aklamada Haimi meselesinin Irakn i meselesi olduu ve rann bu meseleye karma

yaca belirtildi. rann Badat Bykelisi Hasan Danayier baz Irakl yetkililerin randan soruna arabulucu olmasn is

tediine dair iddialar yalanlad ve rann, Haimiye ynelik sulamalarn Irak yarg makamlar tarandan tahkik edilmesi

gerektii grnde olduunu syledi.101

95. Iraq issue warrants or 120 MKO members, MNA, 19 Ocak 2012, (http://www.payvand.com/news/12/jan/1207.html).

96. Americans want to keep the MEK in Iraq, (Interview with Hassan Danaeiar) Iranian Diplomacy, 22 ubat 2012; US wellcomes UN, Iraqi dealon Ashra s Iran Exiles,RFE/RL, 26 Aralk 2011.

97. The AlHashimi Crisis: Position Wars between the Iraqi Forces,Al Jazeera Center or Studies, 16 Ocak 2012. Haimiden ksa bir sre nce deMalikiyi ykc bir diktatr olmakla itham eden Salih Mutlak Babakan yardmclndan alnd. International Crisis Group, Iraqs Secular Opposition:The Rise and Decline o AlIraqiya, s.3. Malikinin hamlelerine bir tepki olarak Iraqiya Meclis ve Kabine toplantlarn boykot etmeye balad. FakatIraqiya mensuplarnn yokluunda da hkmet almaya devam etti. Gruptan kopmalar balamas zerine boykot bir ey kazanlamadan 29Ocakta sona erdi.

98. Kayhan Barzegar, Regional Importance o Malikis Visit to Iran, Iran Review, 23 Nisan 2012.

99. In Iraq, SunniShia Conict Poses a Challenge or Iran, Strator, 22 Ocak 2012.

100. Ammar Karim, Iraq blocs talking to Iran over deadlock, AFP, 27 Aralk 2011; Iran Seeking to Help Settle Political Feud in Neighboring

Iraq, FNA, 29 Aralk 2011. ddiaya gre Mecidinin btn gruplarla Erbilde toplant yaplmas talebi Maliki tarandan, Badatta toplant giriimide Barzani tarandan reddedildi. Bylece ran, Amerikann ekilmesinden sonra btn Irak partilerine ayn mesaede olduunu ve Maliki ile bumeselede ayn ikirde olmadn gstermi oldu. Bu davranyla ran, Malikiye de Amerikallarla ittiak ilikisinde ok teye giderse ondan desteiekebileceini ima etmi oldu. The AlHashimi Crisis: Position Wars between the Iraqi Forces,Al Jazeera Center or Studies, s.4.

101. Iraq asks or Irans mediation in Hashimis case, FNA, 2 Ocak 2012.


23/40


IRAK-RAN LKLER

23

Haimi krizinden sonra Irak siyasetinde sular durulmad. Malikinin birlik hkmetinin temelinin atld Erbil Anlama

sna uymadn iddia eden Irakiye bloku, Krtler ve Snnilerden oluan muhalier, Malikiyi mezhepi politikalar izle

mek, iktidar tekelinde toplamak ve rakiplerini deiik ekillerde sa d brakmaya almakla sulad. Maliki kart koroya ksa bir sre sonra ii rakipleri de katld. IYK lideri Ammar elHekim, Irakl gruplar arasndaki sorunlarn ancak diyalog

ve grme yoluyla zlebileceini syledi. Hekim, Malikinin ynetim tarzn eletirerek lke iin uygun olmadn ve

baz deiiklikler yapmak gerektiini ileri srd.102 Mukteda Sadr ve destekileri Malikiyi diktatr olmakla itham etti ve

ekonomik sorunlarn stesinden gelememekle eletirdi. Nisan ve Mays (2012) aylarnda muhaleet liderleri, ii muhali

lerin de katlmyla Erbil ve Necete toplantlar yapt.103 ii liderlerin Maliki kart cepheye katlmas, muhaleet liderlerini

gensoru yoluyla Malikiyi iktidardan drme giriimi iin cesaretlendirdi. Haziran 2012de gensoru nerisi verildikten

sonra Sadr, Malikiye seslenerek doru olan yapmas ve istia etmesi arsnda bulundu.104

Iraktaki gelimeleri yakndan izleyen ran105 Maliki hkmetinin drlmesi ihtimali belirince krize mdahil oldu.106 Bir

zamanlar Mukteda Sadrn dini rehberi olarak bilinen ve yllardr randa yaayan Ayetullah Kazm Hairi, Sadr Irak iilerini

siyasi meselelerde blmekten kanmas iin uyard. stelik bir etva yaynlayarak takipilerinin Irak ynetiminde seklersiyasetilere destek vermesini yasaklad. Sadr Irak toplumunun etnik ve dini yaps nedeniyle Hairinin etvasn kabul

etmediini syledi; ama Malikiye istia ars yaptktan ok ksa bir sre sonra grmeler yapmak iin Tahrana gitti.

Sadrn Maliki kart tavr ran dnnde biraz yumuad. Bir basn toplants dzenleyen Sadr, esas taleplerinin reorm

yaplmas olduunu syledi akat yaplmasn istedii reormlarn ieriinden bahsetmedi. Malikinin ii, Krt ve Snni

bloklarn anlamas sayesinde babakan olduu halde imdi bu gruplara saldrmasnn doru olmadn syleyen Sadr,

reorm yaplmazsa ve muhaleet gensoruda 124 oya eriirse, Irak meclisinde kendisine bal 40 milletvekilinin muhale

etle ayn ynde oy kullanacan syledi.107 Fakat bu sre zarnda baz Irakiye milletvekillerinin sa deitirerek Malikiye

destek vermesi ve Sadr dndaki ii gruplarn Malikinin arkasnda durmas gensoru tekliini riske soktu.

Dier taratan Cumhurbakan Talabani siyasi istikrarszl nleme gerekesiyle gensoru talebini ileme koymak iste

medi. Talabani, ancak muhaleetin 163 oya ulatn ispatlamas ve Malikinin yerini alacak babakan aday konusunda

anlamas durumunda gensoru talebini ileme koyacan syledi. Talabaninin bu tutumunda, Sadr zerinde istedii

etkiyi kuramayan rann basksnn etkili olduu ileri srld. stelik Malikinin partisinden kimliini aklamadan konu

102. Ammar Hakim: Talks only way to settle Diferences among the Iraqi groups, FNA, 8 Nisan 2012.

103. Siyamak Behrami, Chalashaye Maliki dar tadavome dovlate etela der Iraq, Markaze Pajouheshaye Elmee va Motalaate EstrategicKhvarmeyane, 7 Khordad 1391 (http://a.merc.ir/deault.aspx?tabid=127&ArticleId=1669).

104. Sadr and secular bloc push or Iraq PM to quit,AFP, 4 Haziran 2012.

105. Iran stresses negotiated solution, FNA, 29 Mays 2012.

106. Iran moves to bolster Iraqs beleagured Premier Maliki,Tehranbureau, 6 Haziran 2012; Iran rallies to salvage Iraqs alMaliki government,

The Hufington Post, 6 Haziran 2012; Stephen Wicken, Sadrs Balancing Act on Maliki, Institute ort he Study o War, 18 Haziran 2012, (http://www.understandingwar.org/backgrounder/sadrsbalancingactmaliki).

107. Hkmetin gemsoru yoluyla drlebilmesi iin meclisteki toplam 325 milletvekilinin yarsndan azlasnn (163) olumsus oy kullanmasgerkiyordu. Iraks Sadr demands reorms or support o PM, Reuters, 24 Haziran 2012, (http://www.reuters.com/article/2012/06/24/usiraqsadridUSBRE85N0N020120624); Wicken, Sadrs Balancing Act on Maliki.

Arap Birlii rgt Zirvesinin 2729 Mart 2012de Badatta

toplanmas ve Irakn Arap Birlii Dnem Bakanln

stlenmesi, 1990dan beri Badatta toplanan ilk zirve olmas

nedeniyle Irakn Arap dnyasna dnnn sembol oldu.


24/40

S E T A R A P O R

24

an bir milletvekilinin rann gensoru nerisini meclise sevk etmemesi ve Malikiyi desteklemesi iin Talabaniye bask

yapt iddias medyada geni yer buldu.108

Malikinin ikinci dea babakan olarak hkmet kurmasndaki katksndan sonra gl bir muhaleetle karlatnda

rann verdii destek, onun nceki mesaeli yaklamn terk ederek Tahrana daha azla yaknlamasna neden oldu.

Malikinin giderek Tahrana yaknlamasna karlk olarak ran, Maliki hkmetini her alanda ve rsatta destekledi.

Amerikan askerlerinin ekilmesinden sonra Irak hkmetinin gvenliin salanmasnda ve ekonomik kalknma husu

sunda gsterecei perormans, yabanc askerlerinin varlnn hakszln gstermesi asndan ran iin nemliydi.109

Bu nedenle ranl yetkililer Irak ynetiminin lkede gvenliin salanmasndaki baarlarndan vgyle sz etmeye ba

lad. ranl yetkililer Haimi krizinin ortaya kmasndan sonra Irakta yeniden yks

Documents

Amerikan Askerlerinin Çekilmesinden Sonra Irak-İran İlişkileri