[ 1 ]

Kéhò aòmû^ ùK¦â, ù\aMW

iì~ðýcêLú Pûh

gâú iêKû« Kêcûe iûjêW. i^Z Kêcûe \ßòùa\ú

gâú fa ùiûùe^þgâú _â\ú¯ cûSúgâú Pò àd cògâ

Kéhò aòmû^ ùK¦â, ù\aMWIWÿògû Kéhò I ùa÷hdòK aògßaò\ýûkd, bêaù^gße

GK aýaiûdòK @^êPò«û

[ 2 ]

iì~ðýcêLú Pûh GK aýaiûdòK @^êPò«û

iì~ðýcêLú Pûh GK aýaiûdòK @ êPò«ûùfLK :

gâú iêKû« Kêcûe iûjêW. i^Z Kêcûe \ßòùa\úgâú fa ùiûùe þgâú _â\ú¯ cûSúgâú Pò àd cògâ

_âKûgK :Kéhò aòmû^ ùK¦â, ù\aMWÿ

@û[ôðK ijûdZû :@ûcôû, ù\aMWÿ

_â[c _âKûg :Rû^êdûeú, 2016

cê\âY :@uòZû Mâû`òKè, bêaù^gße,ù`û^þ 9437077337

BySukanta Kumar Sahoo

Dr. Sanat Kumar DwibediLaba Soren

Pradipta MajhiChinmay Mishra

Published by :Krishi Vigyan Kendra, Deogarh

Sponsored by :ATMA, Deogarh

First EditionJan.2016

Printed by :ankitagraphics, Bhubaneswar.

Ph : 9437077337

[ 3 ]

Kéhò aòmû^ ùK¦â, ù\aMW

iì~ðýcêLú Pûh

ùcKèòùKû ù\gùe R^àfûb Keò[ôaû iì~ðýcêLú _êeûZ^ ~êMùe GK@ûkuûeòK aélbûaùe aMòPûùe ùgûbû a¡ð^ Keò@ûiê[ôaûùaùk ùhûWÿggZû±úe ùghbûMùe dêùeû_údcû^u \ßûeû Gjû GK ùZ÷kaúRbûaùe @û\éZùjûA_ûeò[ôfûö icdKâùc Gjû bûeZahðe cêLý ùZ÷kaúRbûaùe PZê[ðiÚû^@kuéZ KeòQòö aòõg gZû±úe @gú\gKùe ùZ÷k @ûc\û^ò Keê[ôaû bûeZ ^ùa\gKùe ùZ÷k e¯û^ú Keò_ûeò[ôaûeê iì~ðýcêLúe @a\û^ @Zý« _âgõiûù~ûMýöiì~ðýûùfûK Gaõ C�û_ C_ùe ^òbðe Keê [ôaû ù~ûMñê Gaõ ù~ ùKøYiò EZêùeKûgàúe Vûeê K^ýûKêcûeú _~ðý« Pûh Keû~ûA _ûeê[ôaûeê Gjû Pûhúcû^u \ßûeûijRùe @û\éZ ùjûA_ûeò[ôùf c¤ @ûc eûRýùe Gjû @ûagýK _eòcûYùePûh Keû~ûC^ûjóö `kÊeì_ Gjûe cìfý @^ý LûAaûùZf Zêk^ûùe ~ù[Á@]ôK ejòQòö ùZYê IWÿògûùe Gjûe ajêk _âPûe I _âiûe _ûAñ ^òcÜcùZ _â\�Pûh _âYûkú @ak´^ Keò @]ôK @ck flýeLô Pûh Kùf Gjû PûhúbûAcû^u@û[ôðK cû^\Š iê\éXÿ Keòaûùe ^ò½òZ bûùa ijûdK ùjaö

[ 4 ]

iì~ðýcêLú Pûh GK aýaiûdòK @^êPò«û

Kòic Pd^:iì~ðýcêLú C�û_ Gaõ @ûùfûK iù´\^gúk ùjûA ^[ôaûeê Gjû ahðiûeû

ù~ùKøYiò EZêùe Pûh Keû~ûA_ûeòaö ù\ge _ûYò_ûM Gaõ EZêPKâKê@ûLô@ûMùe eLô @ù^K iue(jûAaâòWþ) Kòic Gaõ C^ÜZ Kòic aòKgòZKeû~ûAQòö ùiMêWòK c¤ùe @Zò ijk @cklc ( 80\ò ) Kòic MêWòK iN^`if _~ðýûdùe Gaõ cògâòZ `ifùe @«bðêq ùjûA_ûeòaö IWògûùe iì~ðýcêLú4Uò EZêùe Pûh Keû~ûG ~[û- ahðû, _âûKþeaò, eaò Gaõ Mâúhà EZê Gaõ Gicdùe iùaðûKéÁ c¬òaêYû icd bûaùe ~[ûKâùc Rê cûie \ßòZúdû¡ð, @MÁcûie \ßòZúdû¡ð, @ùKÖûae cûi \ßòZúdû¡ðVûeê ^ùb´e cûi _â[cû¡ð GaõRû^ê@ûeú cûie \ßòZúdû¡ð Vûeê cûyðcûi _â[cû¡ð _~ðý«, iÚk aòùghùe aòj^eKòic Pd^ ùeûM ù_ûKe _âû\êbðûa C_ùe c¤ ^òbðe Kùeö ùZYê ùeûMù_ûK ijYú gqò aògòÁ @]ôK @cklc aòj^e C_ôû\^ Gaõ _âûcûYúKeYaòj^ _eòa�ð \ßûeû @ck aXÿò[ûG Gaõ `êfe @ûKûe aWùjaû ijòZ ùZf@û\ûd c¤ aXÿò[ûGö ù\ge C_ôû\òZ _âcìL Kòic MêWòK ^òcÜùe _â\û^ KeûMfûö(K) iõKe Kòic aû jûAaâòWþ- Gcþ. Giþ.G`.GPþ-8 , Gcþ.Giþ.G`þ.

GPþ-17, ùK.aò.Giþ.GPþ-1, aò.Giþ.GPþ-1, _ò.G.iò-36, RßûkûcêLúRkKäúÁ @�k _ûAñ C_~êqö

(L) ìZc Kòic- cW‰ð, iì~ðý, Wò.@ûe.Giþ.G`-108 AZýû\òö

Rcò _âÉêZò:RcòK ê _ â[ùc ùcûW_Zâ

fwkùe bfbûùa PûhKeò aò\ûKò û ù\gú fwk iûjû~ýùe cûUòKêMêŠ Keò\ò@û~ûGö Rcò Cyû^òyû [ôùfcA iûjû~ýùe icZêf Keò _ûYòcWûAaû _ûAñ Gaõ @Zý]ôK Rk^òÃûi^ _ûAñ ^ûkKûUò \ò@û~ûGöRcòe @û\âðZû [ôùf c¬ò aêYòaû @ûMeêRcòùe _ûYò cWûAaû \eKûeö

[ 5 ]

Kéhò aòmû^ ùK¦â, ù\aMW

aòj^ _âÉêZò:GKe _òQû 3eê 4 KòùfûMâûc C^ÜZ Kòic Kò û 1.5 eê 2 KòùfûMâûc

iõKe Kòice aòj^Kê 3Mâûc Kýû_Uû^ Kò û [ôeûc Kò û @ûùMâûiû^ MêŠKê _âZòKòùfûMâûc aòj^ùe ùMûkûA aòùhû]^ Keû~ûGö

aòj^ùe @ûùRûùUûaýûKÖeKò û @ûùRûÆòeòfcþ ûcK RúaûYê iûe_âùdûM Keòa û _ûA ñ C_ùeûqeûiûd^òK Jh] _âùdûMe i¯ûj_ùe c¬ò aêYòaû _ìaðeê GKe _òQû700Mâûc RúaûYê iûeKê aòj^ ijZbfbûùa cògûA QûAùe gêL ûAeLû~ûG Gaõ Gjû_ùe aòùgû]^ Keû~ûA Rcòùe aêYû~ûGö RúaûYê iûe_âùdûM \ßûeû bf MRû ùjûA[ûG Gaõ ~alûeRû^ aòa§^ ùjûA[ûGö

Rcòùe @û\âðZû VòKþ ^[ôùf aòj^Kê 6 eê 8N�û _~ðý« _ûYòùe aZêeûAQûAùe gêLû~ûG Gaõ Zû’_ùe Rcòùe cêYû~ûGö Gjû\ßûeû Rcòùe MRû bfùjûA[ûG Gaõ MQ jêÁ_éÁ ùjûA[ûGö

aòj^ aêYòaû icd:aòj^ aêYòaû icd G_eò ^ò¡ðûeY Keòaû CPòZþ ù~_eò `êf CWûAaû

Gaõ c¬ò]eòaû icdùe ^òeaQò^Ü bûaùe @Zý]ôK ahðû ùjaûe i¸ûa^û^[ôaö ahðû\ò ùe Rê þcûie \ßòZúdû¡ðùe Kò û RêfûAcûie _â[cû¡ðVûeê Rû^êdûeúcûi _â[cû¡ð iì~ðýcêLú aêYòaû _ûAñ iùaðûKéÁ icdö RkKäòÁ @�kùe eaòEZêùe Wòùi´e cûi _â[cû¡ðùe c¤ aêYûaêYò iûeòù\aû CPòZþö Gjû\ßûeû ifeiõKU icdùe Rke @bûa _eòflòZ ùjûA^[ûG Gaõ @ck VòKþ còkò[ûGö

aòj^ aêYòaû _âYûkú:c¬ò MêWòK 3 eê 5 ùi�òcòUe MbúeZûùe ù_ûZòaû ù~ûMê c¬òeê jêÁ_éÁ

MRû VòKþ icdùe aûjûùeö C^ÜZ Kòic _ûAñ ]ûWòKê ]ûWò 45 ùi�òcòUe aýa]û^Gaõ MQKê MQ 30 ùi�òcòUe aýa]û ùe eLô Gaõ MQKê MQ 30 ùi�òcòUe

[ 6 ]

iì~ðýcêLú Pûh GK aýaiûdòK @^êPò«û

Gaõ iõKe Kòic MêWòK _ûAñ ]ûWòKê]ûWò 60ùi�òcòUe aýa]û^ Gaõ MQKêMQ 30 ùicò aýa]û eLô ù_ûZòùfMQMêWòK ÊûiÚý bf eùj Gaõ MQMêWòK@Zý]ôK ùWwû ^ùjûA ùcûUûùiûUûùjûA aXÿ«ò `kùe `êf]eòaû _ea�ðúicdùe @Zý]ôK ahðû _a^ ùjùfc¤ MQMêWòK bûwò ^[ûGö

Rcòùe @ûùRûùUûaýûKÖe Gaõ @ûùRûÆòeòfcþ _âùdûM \ßûeû aòj^ C_PûeKùf gZKWû 50 bûM _~ðý« ~alûeRû^ aòa§^ cû¤cùe còkò[ûGö C^ÜZKòic _ûAñ GKe _òQû 12KòùfûMâûc ~alûeRû^, 12 KòùfûMâûc `i`ei

c¬òMêWòK fwk iò@ûeùe jûZùe Kò û Kûjûkú iûjû~ýùe aêYû~ûGöiVòK aýa]û^ Gaõ MbúeZû _ûAñ C^ÜZ cû^e c¬òaêYû ~ª aýajûe Keòaûbfö MûZ _âZò ùMûUòG Kò û \êAUò Keò MQ CVò[ûG Gaõ iÚûù^ iÚûù^ @ûù\øMQCVò^[ûGö ùZYê GKû]ôK MQ CVòùf MRûùjaûe i¯ûjK c¤ùe \êaðkò@ûMQUòKê C_ûWò aûjûe Keòù\aû CPòZþ Gaõ Lûfò[ôaû iÚû^ùe c¬òaêYòaû @ûagýKöGjû\ßûeû GKe _òQû iVòKþ MQeêùj Gaõ @ck VòKþ còùkö

LZ I iûe _âùdûM:iì~ðýcêLú _âûdZü @]ôK Lû\ýiûe \eKûe Keò[ûGö GKe _òQû 2 eê 3 U^þ

iXÿû ùMûae LZ Kò û KùµûÁ c¬ò aêYòaûe 2 eê 3 i¯ûj _ìaðeê Rcòùe _âùdûMKùf Rcòe ùR÷aòK I ùbøZòK _eòiÚòZò iVòKþ eùjö Rcòùe eûiûd^òK iûe cûUò_eúlûKeò _âùdûMKùf `ifùe @Yêiûeùe @bûa _eòflòZ ùjûA ^[ûGö

[ 7 ]

Kéhò aòmû^ ùK¦â, ù\aMW

Gaõ 12KòùfûMâûc _Uûi Gaõ iõKe Kòic _ûAñ GKe _òQû ~alûeRû^ 32KòùfûMâûc `i`eiþ Gaõ 24 KòùfûMâûc _Uûi iûe \eKûe ùjûA[ûGö GicÉ iûee @ù¡ðK cìkiûe jòiûaùe GK PZê[ðûõg c¬ò aêYòaûe 25 \ò_ùe Gaõ akKû GK PZê[ðûõg aêYòaûe 45 \ò _ùe _âùdûM Keû~ûGöif`e iì~ðýcêLú ùZfe GK Reêeú @ûagýKZû Z[û C_û\û^ ùjûA[ôaûeê`ifùe `i`ei iûe iòwòf iê_e `iþù`Uþ cû¤cùe _âùdûM Kùf C_Kûecòkò[ûGö ~\ò Gjò iûe ^còùk ùZùa GKe _òQû 100KòMâû Rò_þþic ùgh IWPûhùe bf Keò cûUòùe cògûA ù\aû \eKûeûö GZ\þ aýZòZ iì~ðýcêLú `ifùeùaûe^þ, ûcK @^ý GK @Yêiûee @bûa @cæòd cûUòùe cìLýZü ù\Lûù\A[ûGöGjûe _âZòKûe _ûAñ GKe _òQû 5 Kòùfû ùaûeûKè _ûAWe cûUòùe _âùdûMKeòaû \eKûeö iÚk aòùghùe Gjû cûUòùe _âùdûM Keò ^_ûeòùf MQùe `êf@ûiòaû _ìaðeê ùaûeûKè 2Mâûcþ 1fòUe _ûYòùe cògûA [ùe Gaõ _â[c iò�^e15\ò _ùe @ûC [ùe MQ C_ùe iò]ûikL iò�^ Keû~ûA _ûeòaö @cæòdcûUòùe eKþ `iþù`Uþ _âùdûM Kùf c¤ iê k còkò[ûGö Rcòùe @ûMeê `i`eiþ\âaYKûeú RúaûYê _âùdûM Keû~ûA^[ôùf GKe _òQû 200Mâûc c¬òùe ùMûkûAKò û aûfò ijòZ cògûA 2KòùfûMâûc KfPe _âùdûM Kùf 50 bûM `iþù`Uþcòkò~ûA[ûGö GZ\þ aýZòZ Ròuþ @bûa ù\Lû ^~òaû _ûAñ GKe _òQû 2KòùfûMâûcRòuþ ifù`Uþ _âùdûM Keòaû \eKûeö

ZéYK \c^:cûUòe @û\âðZû I Lû\ý iûee C_~êq

fûb CVûAaû _ûAñ ZéYK \c^ @Zý«Reêeúö ZéYK ejòZ _eòùag @ZòKcþþùe45 \ò _~ðý« ejòaû ^òZû« @ûagýKö^ùPZþ iì~ðýcêLú MQ NûiMQ ijòZ iõNhðKeò _ûeò \aò ~ûA[ûGö c¬ò aêYòaûe 20Gaõ 30 \ò _ùe ùKûWûùLûiû Keò Nûi aûQòù\ùf Gjû \c^ ùjûA[ûGöKò«ê @Zý]ôK i«i«ò@û Rcòùe ùKûWûùLûiû cû¤cùe Nûi \c^ Keòaû @Zý«KÁKeö ùZYê G _eòiÚ òZòùe ZéYK \c^Kûeú eûi ûd^òK Jh] ~[ûù_Šòùc[ûfò þ c¬ò aêYòaûe 24eê 48 N�û c¤ùe Rcòùe GKe _òQû 1.2

[ 8 ]

iì~ðýcêLú Pûh GK aýaiûdòK @^êPò«û

fòUe eê 1.4fòUe _~ðý« 200 fòUe _ûYòùe cògûA iò�^ Keòaû ijòZ c¬òaêYòaûe 35 \ò _ùe ùMûUòG [e Nûi aûQòù\ùf Rcò ZéYK ejòZ ùjûA~ûGö

Rk _eòPûk^û:iì~ðýcêLú `if ahðû Gaõ _âûKþ eaò EZêùe cêLýZü ahðû Rk C_ùe

^òbðe Keò Pûh Keû~ûA[ûGö G icdùe Rcòùe _ûYòe @ûagýKZû @ù_lû@Zý]ôK Vò@û_ûYòe ^òÃûi^ aýaiÚû C_ùe @]ôK MêeêZß \ò@û~òaû CPòZþö KûeY,iì~ðýcêLú MQ cìkùe 1 eê 2 \ò Vò@û _ûYò Rcû ùjûAMùf Gjûe cìkiXÿò~ûA[ûG Gaõ MQMêWòK SûCñkò_Wò bûwò ~ûA[ûGö iÚk aòùghùe ahðû_ûYòe @bûa _eòflòZ ùjùf ifùe @ûagýKZû cêZûaK RkùiP^e aýaiÚûKeòaû \eKûeö eaòEZê Gaõ Mâúhà EZêùe iì~ðýcêLú Pûh _ûYò C_ùe ^òbðeKeò[ûGö ùZYê 15 \ò @«eùe Kò û Rcòùe a�e ù\Lô 5 eê 6 [e _ûYòcWûAaû \eKûeö jòiûa Keò ù\Lû ~ûAQò ù~, ùcûUþ 500 ùi�òcòUe _ûYò,RkùiP^ _ûAñ @ûagýK Gaõ MQ 4 eê 5 _Zâ @aiÚû, `êf ùMûUò Zò@ûeò@aiÚû, `êf ]eòaû Gaõ c¬ò Zò@ûeò ùjaû @aiÚû Rke @ûagýKZû \éÁòeê iõKUicd bûaùe ]eû~ûGö G icdùe cûUòùe Rke @bûa _eòflòZ ùjùf@ck aòùgh bûaùe lZòMâiÚ ùjûA[ûGöaûjýKûeK \ßûeû _eûM iõMc:

iì~ðýcêLú `êfùe _eûM iõMc cìLýZü cjêcûQò\ßûeû ùjûA[ûGö ùZYê GKe _òQû 2 eê 3 Uò cjêcûQòaûKè Rcòùe Kò û Rcò_ûL Necû^uùe eLôaû \ßûeû`ifùe @ck aXÿò[ûGö ù~ùKøYiò aòh _âùdûMicdùe cjêcûQòe ldlZò aòhdùe Pò«û Keòaû@ûagýKö _eûM iõMc icdùe Jh] _âùdûM _êeû_êeò a¦ Keòù\ùf bfö ~\òKúUe _âû\êbðûa _eòflòZ jêG ùZùa Kcþ lZòKûeK aòh WòWòbò_ò aýajûe KeòaûCPòZþö Gjò Jh]e MêŠKê iõ¤û icdùe _âùdûM Kùf ajêZ bfö iÚûù^ iÚûù^cjêcûQòe @bûa ù\Lûù\ùf `êf MêWòK `êUòaû _ùe iKûk 3 Uûeê 10Uûc¤ùe GK i`û _Zkû K^û iûjû~ýùe `êf C_e _âû«bûMeê c¤ bûMKê ]ôùe]ôùe ù_ûQò @ûYòaû \ßûeû _eûM iõMc ùjûA[ûGö

[ 9 ]

Kéhò aòmû^ ùK¦â, ù\aMW

ùeûMù_ûK òeûKeY I _eòPûk^û:(K) K�ð ù_ûK: c¬òKê jêWûe MWûYò@û @�kùe fMû«ê Gaõ \eKûe

ùjùf ùKäûùeû_ûAeò`iþ GKe _òQû 1fòUe _ûYòùe _ûYò cWûAaûicdùe cògûA _âùdûM Ke«êö

(L) Sò�òKû: a§ aûWeê @^ûa^û Nûi i`ûKeò \eKûe ùjùf cò[ûAf

_ûeû[ô@^ 2% MêŠ GKe _òQû 10 ùKRò _Kû«êö(M) _ZâWò@ûñ ù_ûK: aòj^ C_Pûe icdùe AcòWûùKäû_âòWþ 70% WS aòj^

Kòùfû_âZò 5Mâûcþ jòiûaùe _âùdûM Ke«êö(N) ]kû cûQò: GiòUòcû_âòWÿ 0.5Mâûcþ Kò û WûAùc[GUþ 2 còfò _âZò fòUe

_ûYòùe cògûA iò�^ Ke«êö(O) iûõaûkê@û: @ŠûMêWòK jûZùe iõMâjKeò ù_ûWò\ò@«ê Kò û WûAùKäûeûbiþþ

1 còfò _âZò fòUe _ûYòùe cògûA iò�^ cû¤cùe c¤ Gjû ^òeûKeYKeòjêGö

(P) êf Qò\âKûeú iûõaûkê@û: ùKäûe_ûAeò iþ Kò û UâûAùRû`iþ 2 còfò _âZòfòUe _ûYòùe cògûA iò�^ Keê«ê Kò û aýûiòfiþ [êeò þùR^iòiþ ^ûcKaúRûYê GKe _òQû 5Mâûcþ _âZò fòUe _ûYòùe cògûA iò�^ Ke«êö

(Q) _Zâù_ûWû I _Zâ\ûM ùeûM: aòj^Kê [ôeûcþ + KûùaðûKþiò þ 3 Mâûc_âZò KòùfûMâûc aòj^ùe bfbûaùe ùMûkûA aòùgû]^ Keòaû CPòZþöVòKþ icdùe Kò û i@k aêYû ù~ûMê c¤ ùeûM _âû\êbðûa Kcþ ùjûA[ûGöGjû _ùe ~\ò ùeûMe flY _eòflòZ jêG ùZùa 15\ò aýa]û^ùecûùuûùRa 3 Mâûcþ _âZò fòUe _ûYòùe cògûA iò�^ Keòaû CPòZþö

(R) Kkuò ùeûM: Gjò ùeûM _eòflòZ ùjùf @ûKâû« _Zâ Gaõ MQ @õgaòùghKê aûjûe Keò ^ÁKeòù\aû CPòZþö cûùuûùRa Kò û KûùaðŠûRòcþ2Mâûcþ _âZò fòUe _ûYòùe cògûA _âZò 30 \ò aýa]û^ùe iò�^ Kùfiê kcòùkö

(S) ZkcìLú òµò ùeûM: Gjò ùeûM ajêahð ù\Lû~ûA[þôaû iÚû^ùe iì~ðýcêLúPûh Keòaû @^êPòZþö ùcUûfûKèòf Kò û eòùWûcòf 2Mâûcþ _âZò fòUe _ûYòùe

[ 10 ]

iì~ðýcêLú Pûh GK aýaiûdòK @^êPò«û

cògûA _Zâ C_ùe iò�^ Kùf ZkcìLú `òµòùeûM _âZòjZ KeòjêGö ùeûMe_âû\êbðûa _âZòahð ù\Lû ù\ùf Gf.Wò.Gcþ.Giþ.GPþ-1 Gaõ Gf.Wò.Gcþ.Giþ.GPþ-3 jûAaâòW Kòic aýajûe Kùf ùeûM _eòflòZ jêG ^ûjóö

(T) SûCñkû ùeûM: aòj^ C_ùeûq _âYûkúùe aòùgû]^ Keòaû \ßûeû Gjû_â[caiÚûùe ù\Lû~ûG ûjóö GZ\þaýZúZ LeûUò@û Mbúe Pûh Keòaû\ßûeûGjû _âZòjZ ùjûA[ûGö GZ\þaýZúZ K_e @KèòùKäûeûAWþ 4Mâûcþ Kò ûcûùuûùRa 3Mâûcþ _âZò fòUe _ûYòùe cògûA `ife 50% `êf]eòaûicdùe _âùdûM Keòaû CPòZþö

(U) cìkiXÿû Gaõ cêŠiXÿû ùeûM: aòj^Kê iVòKþ C_ûdùe aòùgû]^Ke«êö LeûUò@û MbúePûh Keòaû \ßûeû Gjû _âZòjZ ùjûA[ûGöK_e@KèòùKäûeûAWþ 4Mâûcþ Kò û cûùuûùRa 3Mâûcþ ijòZ ùKäûe_ûAeò iþ2cò.fò./fò. _ûYòùe cògûA ife 50% êf]eòaû icdùe _âùdûM Ke«êö

_lú R^òZ lZò :gê@û NePUò@ûbkò _lúcûù^ iì~ðýcêLú

c¬òMêWòK _ûKk ùjaû _êaðeê LûA~û@û«òö \k\kùjûA _lúcûù^ @ûiò MQ `êf C_ùe aiò ajêZKcþ icdùe c¬òMêWòKê `êfeê aûjûe Keò LûA[û«òöGjûe _âZòKûe _ûAñ iì~ðýcêLú Pûh GK ^òŸðòÁ iÚû^ùeajêkbûaùe PûhKeò iûcMâòK bûaùe gê@û CWûAaûCPòZþö _lú CWûAaû _ûAñ aýajéZ aûRû, N� Kò ûùXÿûf ijòZ PòKòcòKò@û Reòe aýajûe ù~ûMñê _lúMêWòK bd_ûA[û«ò Gaõ `if_ûLKê ^@ûiò CWò~ûA[û«òö Kò@ûeú cSòùe cû^aûKéZòe _âZòKéZò Keòaû `kùeùicûù^ bd _ûA[û«òö GZ\þ aýZòZ eûZòùe cìhû Gaõ MêŠêPòcìhû c¤ iì~ðýcêLúc¬òMêWòK LûA~ûA[û«òö Gcû^u \ûCeê elû _ûAaû _ûAñ cìhK cûeY ~ªeaýajûe Gaõ Jh] _âùdûM Keòaû CPòZþö

c¬ò @ck:iì~ðýcêLú `êfe _Q_ûL jk\ò@û _WòMùf Gaõ MQe Zk _Zâ MêWòK

gêLô aòfùe @]ôK\ò ejòùf ùi[ôùe ùZfe cûZâûKc ùjûA~ûG Gaõ CA\ßûeû

[ 11 ]

Kéhò aòmû^ ùK¦â, ù\aMW

@ûKâû« ùjaûe i¸ûa^û [ûGö `êfMêWòK KûUòaû _ùe 2 eê 3 \ò gêLûA\ò@û~ûGö gêLôfû `êfeê c¬òMêWòKê aûWòùe aûùWA Kò û c¬òQWû ~ª iûjû~ýùe@ck ùjûA[ûGö c¬òMêWòK iûAZò eLôaû _ìaðeê bfbûaùe gêLûAaû ù~_eòGjûe @û\âðZû 9 eê10 _âZògZ c¤ùe eêùjö ùa÷mû^òK _âYûkú @af´^ KùfGKe _òQû jûeûjûeò 300-500 KòùfûMâûc c¬ò @ck ùjûA[ûGö RkùiPòZ@�kùe jûeûjûeò 600 eê 800 KòùfûMâûcþ @ck còkò[ûGö c¬òeê 30eê35% ùZf @û\ûd jêGö ùZf ù_Wòaû _ùe _ùe G[ôùe Rkòd@õg cògò[ûGGaõ GjûKê ùciò iûjû~ýùe i`ûKeò Lûù\ýû_ù~ûMú Keû~ûGö

iì~ðýcêLú ùZf @û\ûd_ùe Gjûe L\û cûQLû\ý Gaõ ùMûeê _òWò@ûbûaùe aýajûe Keû~ûGö c¬ò @ck _ùe iì~ðýcêLú `êf, KûŠ I _Zâ RûùkYúbûaùe Kò´û KùµûÁLZ Zò@ûeòùe aýajûe KeòjêGö iì~ðýcêLú KûŠùeUâûAùKûWcûð bòeòWò Gaõ MûA ùMûae aýajûe Keò C^ÜZ cû^e LZ _âÉêZKeòùjaöiì~ðýcêLú i´§úd ùKùZK RûYòaû K[û:

iì~ðýcêLú Pûheê @]ôK @ck I @ûd _ûAaû _ûAñ ùKùZK MêeêZß_ì‰ð Z[ý_âZò aòùgh ¤û^ù\aû @ûagýK _Wÿò[ûGö(1) iì~ðýcêLú Pûh Keê[ôaû Rcòùe cé�òKû _eúlû Keò i«êkòZ cûZâûùe cêLý

iûe I @Yêiûe _âùdûM Ke«êö(2) c¬òaêYòaû @ûMeê GjûKê aòùgû]^ Keòaû @Zý« @ûagýKö(3) Rcòùe iVòKþ aýa]û^ùe MQ fMûAaû \ßûeû Gaõ fMûAaûe 15eê

18 \ò _ùe aê\û _âZò ùMûUòG MQ eLô C_ûWò ù\aû CPòZþö(4) cûUòùe @û\âðZû Kcþ [ôùf aêYòaû @ûMeê aòj^Kê bòRûA ù\aû \eKûeö(5) aòj^ aêYòaûe 2eê 3 i¯ûj _ìaðeê LZ Kò û KùµûÁ _âùdûM Ke«êö(6) Rcòùe RkùiP^e iêaò]û [ôùf ùKak ~alûeRû^ iûeKê bûMKeò

_âùdûM Ke«êö(7) fêYò @õPkùe c¬òMêWÿòK jêWÿûùe fMûAaû ijòZ GKe_òQû 8KòMâû @]ôK

~alûeRû^ iûe _âùdûMKeòaû CPòZþö

[ 12 ]

iì~ðýcêLú Pûh GK aýaiûdòK @^êPò«û

(8) Kò@ûeúKê @Zò Kcþùe 40 eê 45 \ò _~ðý« Nûicêq eLôaû CPòZþö(9) RkKäòÁ icdKê @ûLô@ûMùe eLô RkùiP^ Keòaû CPòZþö(10) `êf `êUòaû icdùe @Yêiûe ùaûeûKè 2Mâûcþ _âZò fòUe _ûYòùe

cògûA iò�^ Keòaû CPòZþö ùaûeûKèe @bûaùe MQe `êf ^Añ_ùWÿGaõ _ùe _ùe SWÿò_ùWÿ, ~ûjûKò ù_ûK KûUòaû _eò ù\Lû~ûGö

(11) MQMêWÿòK aWÿ ùjûAMùf ù~_eò _a^ Kò û @^ý ùKøYiò aûjýKûeK\ßûeû bûwò ^~û@û«ò, ùi[ô_ûAñ GjûKê @ûagýKiÚùk jêWÿûùUKò aûWÿòùeaû§ò \ò@«êö

(12) `êf `êUòaû icdùe ùKøYiò Jh] _âùdûM Keòaû @^êPòZþö(13) `êf `êUòaû icdùe cjêcûQò @ûKéÁ Keòaû _ûAñ cjêaûKè Rcò c¤ùe

eLôùf _eûM iõMc ùjaû ijòZ cjê C_ôû\^ c¤ ùjûA[ûGö(14) `êf `êUòaû icdùe ~\ò Jh] _âùdûM @^òaðû~ý jêG ùZùa iKûk

ùjaû _ìaðeê cjêaûKèKê cgûeú K^ûùe ùNûWÿûA \ò@«êö(15) cjêcûQò @bûa _eòflòZ ùjùf jûZùe K^û ]eò _eûM iõMc Ke«êö(16) `êf @ck @aiÚûKê @ûiòùf Rcòùe RkùiP^ Keòaû \ßûeû @]ôK

ù_ûhK~êq \û^û MVòZ ùjûA c¬òeê @]ôK MêYûZàK ùZf còkò[ûGö(17) c¬òMêWÿòK iõ_ì‰ð _eò_Kß ùjûAMùf ùKøYiò _âKûe eûiûd^òK Jh]

_âùdûMVûeê \ìùeA eêj«êö(18) @ck ùjûA[ôaû c¬òMêWÿòKê bfbûaùe gêLôfû I _eòÃûe PUûYùe

gêLûA \ò@«ê, KûeY G[ôùe [ùe `òµò (KaK) fûMòMùf ùZfe_eòcûY Kcòaû ijòZ MêYûZàK cìfý c¤ Kcò[ûGö

(19) gêLôfû c¬òMêWÿòK ~[ûgúNâ ùZf ù_Wÿòaû _ûAñ aýaiÚû Ke«ê, ^ùPZþùZfe _eòcûY Kcþ ùjûA[ûGö

(20) @]ôK @ck _ûAaû _ûAñ iì~ðýcêLú ijòZ ùiûdûaò þ, cêM, aòeò, fuûI @kiú @û\ò @«ü`if jòiûaùe Pûh Keòaû CPòZþö