FARMACEUTSKI FAKULTET U SARAJEVU

Katedra za Kliničku biohemiju

SEMINARSKI RAD

Neželjeni efekti upotrebe anabolika u sportu.

Studenti:

Sarajevo, Septembar, 2014. godine

Sadržaj:

1. SAŽETAK....................................................................................................................3

2. UVOD..........................................................................................................................4

3. CILJ RADA................................................................................................................11

4. MATERIJALI I METODE.........................................................................................11

5. REZULTATI ISTRAŽIVANJA.................................................................................12

6.DISKUSIJA.................................................................................................................26

7. ZAKLJUČAK.............................................................................................................30

8.LITERATURA.............................................................................................................31

9. POPIS SLIKA.............................................................................................................32

10 POPIS TABELA........................................................................................................33

2

1. Sažetak

Zloupotreba androgenih anaboličkih steroida (AAS) je globalno raširena. Mnogi sportaši

adolescenti zloupotrebljavaju AAS da bi poboljšali svoju fizičku snagu i izgled. Upotreba

anaboličkih steroida nije vezana samo za vrhunske sportaše koji učestvuju na prestižnim

takmičenjima već i za rekreativce i takmičare na manjim lokalnim takmičenjima. Androgeni

anabolički steroidi predstavljaju glavni zdravstveni problem koji pogađa sportaše zbog

njihove dostupnosti i niske cijene. Prema internacionalnom olimpijskom komitetu u 50%

slučajeva dopinga u pitanju su anabolički steroidi. Većina tkiva, uključujući i moždano tkivo,

posjeduju androgene receptore. AAS izazivaju sistemske fiziološke efekte. Kakogod, kada se

AAS koriste u suprofiziološkim dozama mehanizam djelovanja još uvijek nije dovoljno

poznat. Zbog široke zloupotrebe AAS-a svi neželjeni efekti bi se trebali razmotriti budući da

je upotreba anaboličkih steroida sve popularnija. Smatra se da mnogi neželjeni efekti izazvani

upotrebom AAS-a su reverzibilne prirode. Što se tiče neželjenih efekata upotrebe AAS-a

naročito zabrinjavajući su kardiovaskularni neželjeni efekti kod osoba koje su prirodno

predisponirane tim oboljenjima. Prema studiji koja je provođena kod powerliftera, uzrok

prerane smrti najčešće je vezan za infarkt miokarda izazvan upotrebom AAS-a, iako je životni

vijek kod elitnih sportaša povećan. AAS ispoljavaju značajne efekte na muški endokrinalni i

reproduktivni sistem.(1) U studijama se pokazalo da AAS smanjuju plodnost kod muškaraca.

Duža zloupotreba AAS-a može izazvati prolazna oštećenja testisa koja se očituju kao

umanjena steroidogeneza sa normalnim gonadotropnim stimulusima.

3

2. Uvod

Upotreba stimulativnih sretstava u cilju postizanja vrhunskih sportskih rezultata datira još od

antičkih vremena. Postoje zapisi o tome kako su sportaši u Grčkoj konzumirali koktele koji su

se sastojali od konjaka i vina i jeli gljive koje su izazivale halucinogeni efekat iz uvjerenja da

ce ostvariti maksimalan rezultat.(2) Ovakve pojave su zabilježene i kod rimskih gladijatora i

kasnije vitezova u srednjem vijeku. Mnogi od stimulanasa koji su se koristili bili su uglavnom

biljnog porijekla. Primjer je upotreba supstance bufotein (porijeklom iz gljive Amanita

muscaria koja sadrži i muskarin), koja se koristila da bi se povećala izdržljivost i razvila

agresivnost kod boraca. U drugoj polovini 19. stoljeća započeta je era razvoja sredstava koji

poboljšavaju sporstsku performansu u prvom redu ergogenih agenasa a zatim i

eksperimentisanjem sa anaboličkim efektima hormona. Velika prekretnica u samoj upotrebi

hormonskih sredstava desila se 1935. godine kada su naučnici uspjeli izolirati, hemijski

definisati i sintetisati hormon testosteron, a nedugo zatim i upoznati se sa njegovim anabolnim

efektima. Ubrzo nakon toga pojavili su se oralni i injektabilni preparati testosterona koji su

bili dostupni medicinarima. Prvi zapisi i sumnje o korištenju testosterona kao doping sredstva

u sportu, datiraju još za vrijeme Olimpijskih igara koje su se održale 1936. godine u Berlinu

kada je na vlasti bio nacistički režim Adolfa Hitlera. Takođe je sugerisano da su u Drugom

svjetskom ratu, Hitlerove jedinice koristile testosteron radi poboljšanja borbenosti. U početku

20. stoljeća se smatralo da testosteron ima izvjesna svojstva regenerecije i podmlađivanja, te

da njegovom primjenom se ne mogu javiti neželjeni efekti. Ranih 50-tih počinje upotreba

testosterona među body-builderima i ta spona između anabolika i dizanja tegova postala je

vrlo jaka i kompleksna zbog nevjetovatnih efekata za vrlo kratko vrijeme uz osrednje

vježbanje. Početak sistematske upotrebe anaboličkih sredstava zabilježen je na takmičenju

koje se održalo u Beču 1954.godine u kojem je učestvovao Sovjetski powerlifting tim. Ciba

farmaceutska kompanija izbacije na tržište anabolički steroid pod nazivom Dianabol

(metandrostenolon) 1958. godine.(2) Taj preparat pod pokroviteljstvom dr. Ziglera počinju

upotrebljavati američki powerlifteri, nakon čega dolazi do porasta primjene u drugim

sportovima( plivanje, fudbal, biciklizam,atletika...). Hormonski doping i androgenizacija

sportaša je postala tajni nacionalni projekat u nekim državama kao što je Njemačka. Za

vrijeme bivšeg GDR-a ( Njemače demoktatsko-republikanske vlade), na hiljade njemačkih

sportaša i sportašica je tretirano anaboličkim steroidima. Naročito se ova praksa koristila kod

žena i mladih tinedžerki jer se pokazalo da anabolici na njih imaju izuzetan učinak koji se

4

očitovao impozantnom snagom i rezultatima na takmičenjiima.(3)Doziranje anabolika je

postepeno raslo od preporučene doze pa do petostrukih prekoračenja. Takođe, mnogi su

sportaši kombinovali različite anabolike u cilju postizanja što boljih rezultata. U to vrijeme još

uvijek nije bilo ozbiljnih rasprava o mogućim posljedicama upotrebe anabolika, već se

uglavnom polemisalo oko toga koji steroid odnosno koja kombinacija daje bolje rezultate.

Ubrzo su se takmičenja pretvorila u nadmetanje ko može priuštiti bolje anabolike. Neki od

najpoznatijih slučajeva dopinga vrhunskih sportaša su slučajevi Arnolda Schwarchenegera,

Bena Johnsona, Lensa Armstronga... Ujedno sa muškarcima i žene su redovno upotrebljavale

anaboličke agense. Najstariji slučaj opisan je sredinom proslog stoljeća i tzv. teške ljepotice

( plivačice iz bivšeg DDR-a). Takav nadimak su dobile zbog izuzetno maskulinizirajućih

efekata testosterona i anabolika zbog kojih se javnost zgrozila. Što je raširenija upotreba

postala, to se više pružao uvid u moguće posljedice upotrebe ovih sredstava. Prvi smrtni

slučaj asociran sa upotrebom steroida je bio slučaj Andreasa Munzera koji je preminuo nakon

obilnog unutrašnjeg krvarenja 1996. godine. Nakon toga, postrožile su se doping kontrole na

prestižnim takmičenjima kao i educiranje sportaša i trenera o destruktivnom djelovanju ovih

preparata. Međutim, uprkos sada poznatim brojnim neželjenim efektima, trend dopingovanja

ne prestaje. Razlozi su najčešće strah od poraza, ambicija, nedostatak volje i vremena za

intenzivno vježbanje, nemilosrdna konkurencija i drugi. Najveći problem današnjice jeste što

sve veći broj vježbača rekreativaca koristi anabolička sredstva a veći dio njih su tinejdžeri.

2.1 Testosteron

Slika 1. Testosteron

Testosteron je steroidni hormon koji se produkuje u raznim tkivima, ali su glavna mjesta

sinteze kod muškaraca Lajdigove ćelije testisa pod kontrolom LH( lutenizirajućeg hormona),

a kod žena se znatno manja količina sintetiše se u granuloza stanicama folikula te, kod oba

spola, u kori adrenalki. Zdravi muškarci produciraju između 2,5 i 11mg testosterona dnevno.(4)

Nivoi cirkulišućeg testosterona kod muškaraca su deset puta veći nego nivoi kod žena. Kod

muškaraca je oko 44% testosterona vezano za testosteron vezujući globulin. U krvi se nalazi

5

oko 2% slobodnog testosterona, a preostali dio vezan je na bjelančevine albumin (54%) i

globulin ("SHBG"). Slobodni i vezani testosteron su u ekvilibrijumu. Kroz aromatizaiju i

redukciju molekule testosterona se konvertuju u razne metabolite.

Slika 2. Metabolizam testosterona

Molekula testosterona ima ciklopentanoperhidrofenantrenski prsten. I reproduktivna i

nereproduktivna tkiva su moguće mete za testosteron. Testosteron posjeduje dvije vrste

bioloških efekata:

- androgeni efekti koji su odgovorni za razvoj muških reproduktivnih organa i

sekundarnih spolnih karakteristika,

- anabolički efekti koji su vezani za povećanu fiksaciju nitrogena i sintezu proteina.

Da bi se povećala terapeutska vrijednost molekula testosterona, naučnici su uvodili razne

strukturne modifikacije pomoću kojih su se dobili preparati koji imaju naglašeno anaboličko

djelovanje i prolongiranu biološku aktivnost.

6

2.2 Androgeni-anabolički steroidi (AAS)

Androgeni anabolički steroidi (AAS) su sintetski derivati muškog hormona testosterona. Da

bi se povećala anabolička aktivnost testosterona sintetisano je oko 100 derivata sa različitim

djelovanjem. Anabolički efekti znače pojačana sinteza proteina, povećan mišićni rast i

intenzivnija eritroporeza.(5,6) U kliničke svrhe AAS se koriste za suzbijanje raznih kataboličkih

stanja organizma. Androgena i anabolna svojstva ovih preparata ne mogu se potpuno

razdvojiti.

Slika 3. Molekula testosterona i derivati testosterona koji mogu izbjeći metabolizam prvog

prolaza

Testosteron i derivati se dobro apsorbuju iz gastrointestinalnog trakta, ali se brzo razgrađuju

prolaskom kroz jetru i ne dospjevaju u sistemsku cirkulaciju. Testosteron se primarno

inaktivira putem citohroma P450. Da bi se izbjegao metabolizam prvog prolaza. Tri velike

modifikacije su:

1. Alkilacija na 17-alfa-poziciji metil ili etil grupom. Alkilacija je važna zbog mogućnosti

oralne aplikacije. Da bi se lijek sporije metabolisao u jetri.

7

2. Esterifikacija testosterona i nortestosterona na 17-alfa-poziciji koja je rezultirala

produženim djelovanjem kod parenteralne primjene, dakle preparati u obliku uljanih

injekcija mogu imati djelovanje u trajanju od nekoliko mjeseci.

3. Alteracije strukture prstenova primjenjivane su kod oralnih i parenteralnih preparata u

cilju pojačanja aktivnosti.(5)

Slika 4. Najčešće zloupotrebljivani oralni AAS

Nakon apsorpcije iz gastrointestinalnog trakta tokom prvog prolaska kroz jetru, testosteron i

AAS su podvrgnuti biotransformaciji i parcijalno se izlučuju preko žuči u feces. Testosteron u

sistemskoj cirkulaciji također podliježe metabolizmu u jetri, i kad se jednom ekskretira,

steroid se može reapsorbirati iz gastrointestinalnog trakta. U perifernim tkivima testosteron

podliježe procesu glukuronidacije u androsteron i etioholanolon.

Mehanizam djelovanja AAS-a

Efekti AAS-a na gene i gensku ekspresiju nisu dovoljno razjašnjeni. Nedavno je kloniran

humani miostatin i smatra se da je on negativni regulator mišićnog rasta. Smatra se da AAS

ispoljavaju svoje djelovanje upravo utičući na koncentraciju miostatina. Sva tkiva su podložna

androgenom djelovanju, androgeni receptori se nalaze svugdje u tijelu i pokazuju isti afinitet

8

za određeni steroid. Mladi adolescenti su više podložni androgenom uticaju AAS-a zbog

većeg broja citosolnih androgenih receptora. Suprafiziološke doze AAS-a potiču rast mišića,

dobivanje snage čak i bez vježbanja(4). U takvim dozama AAS se vezuju na razne receptore,

uključujući progesteronske, esterogenske, mineralo i glukokortikoidne receptore. Visoke doze

AAS-a izazivaju jako anaboličko djelovanje preko vezivanja na glukokortikoidne receptore i

sprječavajući kataboličke efekte glukokortikoida. AAS smanjuje nivoe tiroksina, kortizola,

polnih hormona, hormona rasta, te D-vitamin-vezujućeg globulina u cirkulaciji. Varijacije u

proteinima nosačima mogu smanjiti biološki aktivni nivo steroida. AAS utiču na lokalnu

produkciju IGF-I u skeletnim mišićima.(5)

Slika 5. Mehanizam anaboličkog djelovanja AAS-a

9

3. Cilj rada

Cilj rada je predstaviti neželjene efekte koji se razvijaju nakon upotrebe anaboličkih

steroida u sportu. Fokus rada je stavljen na poremećaje koi se mogu razviti unutar

sljedećih sistema:

-efekti na kardiovaskularni sistem

-efekti anaboličkih steroida na reproduktivni sistem

-efekti anaboličkih steroida na razinu ukupnih lipida

-efekti anaboličkih steroida na metabolizam kolagena

4. Metode i materijali Tip istraživanja: retrospektivni i deskriptivni.

U svrhu dobivanja podataka o zadanoj temi, provodi se pretraživanje relevantne literature;

- baze podataka iz područja Kliničke biohemije (internet),

- Medline baza podataka,

- Pubmed baza podataka,

- naučni časopisi iz oblasti Kliničke biohemije.

10

5. Rezultati istraživanjaU seriji provedenih studija u kojima se istraživao uticaj AAS-a na ljudski organizam,

određeno je nekoliko ciljeva:

1. Ocijeniti koje su posljedice hronične upotrebe AAS-a u kombinaciji sa upotrebom

hormona rasta na morfologiju i funkciju miokarda.

2. Otkriti potencijalne predznake u elektrokardiografskoj depolarizaciji koji indiciraju

patološki rast induciran zloupotrebom AAS-a.

3. Pojasniti promjene u sintezi holesterola i serumskoj koncentraciji izoprenoida koju

izazivaju AAS.

4. Istražiti AAS efekte na sintezu kolagena, degradaciju te cjelokupni metabolizam.

5. Istražiti kako zloupotreba AAS-a pogađa mušku plodnost, plazma koncentracije

gonadotropina i spermatogenezu.

U studijama je učestvovalo 26 zdravih ispitanika u dobi od 22-40 godina u području

Helsinkija. Studije su provođene u periodu od marta 1992 do augusta 1994. Učesnici su

koristili samoinicijativno AAS i prije studije koje su nabavljali na crnom tržištu.(5)

Tabela 1. Karakteristike subjekata

Study I Study II Study III Study IV Study V

AAS AAS+GH Controls Subjects Endurance Controls

Number of subjects 15 4 15 15 30 15 13 17 18

Age (years) 30±4.6 32±7.4 26±2.9 30±5 25±3 26±3 24±4 30±6 28±4

Height (cm) 182.5±6.7 179±9.3 180±6.0 183±7 181±6 180±6 178±6 180±7 180±6

Weight (kg) 105±17 98±10 78±10 105±15 67±5 78±10 94±10 104±13 97±12

Body mass index (kg/m²) 31.4±3.7 30.6±0.6 24.1±2.7 31.6±2.4 20.6±1.0 24.1±2.7 30.0±2.6 31.8±3.3 29.9±3.2

Lifetime abuse (years) 5.7±4.6 6.3±2.6 6.4±3.8 5.0±4.0 4.8±4.2 4.9±4.0

U drugoj studiji učestvovalo je 30 atletičara u dobi od 22-31 godine čija je glavna disciplina

bila trčanje i to od 3000 pa do maratonaca. Kontrolne grupe u studijama 1 i 2 su se sastojale

od po 15 muških ispitanika koji se nisu bavili sportom više od dva sata sedmično. Najveći

rezultat na Kuperovom testu je bio ( 12 min trčanja) 2730m.

Studija 1

Dvadeset ispitanika ( powerlifteri) koji su koristili AAS ( 16 koristili AAS i 4 GH) i 15

kontrolnih subjekata su testirani ehokardiokrafom i Doppler ehokardiografijom tokom zadnjih

11

dana trajanja experimenta. Glavna Aas doza prije testa je određena tako što se podijelila

kumulativna doza AAS(mg) sa brojem dana upotrebe. I oralni i injektabilni anabolici su

uključeni u kumulativnu dozu. 4 subjekta su uzmiali GH u večernjem periodu subkutano u

količini od 2-4 IU.(3)

Studija 2

Petnaest atletičara ( 11 koristilo AAS, 4 AAS i GH), 30 atletičara koji nisu upotrebljavali

hormone i 15 kontrolnih subjekata. ECG ispitivanja su provođena zadnjih dana experimenta u

periodu od 08.00-12.00 nakon laganog doručka.

Studija 3

Trinaest sportaša je uključeno. Svi su koristili AAS. Dužina korištenja AAS je bila tri

mjeseca, sa praćenjem perioda prestanka terapije u trajanju od šest mjeseci. Svake druge

sedmice od ispitanika su uzimani uzorci krvi za praćenje seruskog holesterola, triglicerida,

aminotransferaza te ubikvinona i dolikola.

Studija 4

Uključeno je 17 ispitanika. Svaki subjekst je dao po četiri uzorka krvi i urina. Dva uzorka

tokom upotrebe AAS a dva nakon prestanka korištenja. Svi subjekti su uredno vodili

evidenciju o uzetim količinama AAS-a.

Studija 5

Dvadesetjedan ispitanik je uključen u studiju. Tri ispitanika su isključena iz studije. Jedan od

njih se liječio od neplodnosti a dvojica su se povukla iz ličnih razloga.(4)

Efekti na ventrikularnu masu, geometriju i volumen punjenja

LV masa, RelWT, debljina septuma i debljina zidova su se signifikantno povećale i kod

subjekata koji su koristili AAS i GH (n=4) više nego kod onih što su koristili samo AAS

(n=16) ili među kontrolnim (n=15). Među kontrolnim subjektima, korelacija između LV mase

i tjelesne težine je visoka (r=0,72, p<0,01). Međutim, korelacija među korisnicima anabolika

(n=20) između LV mase i visine (r=0,24), težine (r=0,32) i otkucaja srca (r=0,09), sistolnog

pritiska (r= - 0,14), dijastolnog pritiska (r=0,22), perioda uzimanja AAS-a (r=0,27) ili dužine

uzimanja AAS-a prije ehokardiografije (r=0,13) su bile nisko ili potpuno beznačajne.

Kakogod korelacija između LV mase i AAS doze je bila vrlo visoka (r=0,54, p<0,015).(3)

12

Slika 6. Korelacija između anaboličke doze i mase lijevog ventrikula. Subjekti koji koriste

samo AAS su predstavljeni kao bijeli kvadratići, a oni koji su koristili AAS i GH su

predstavljeni kao zatamnjeni kvadratići

U istraživanje efekata koji prate povećanje LV mase kod AAS korisnika su ubrojani promjene

krvnog pritiska i mirujući otkucaji srca kao nezavisne varijable u daljnjoj regresionoj analizi.

Da bi se izračunala LV dijastolična funkcija, uzet je odnos E/A (early peak flow velocity (E)

and peak atrial flow velocity (A)). Ovaj odnos nije se mnogo razlikovao između grupa. Kod

korisnika hormona (n=20) E/A odnos je negativno korelirao sa starošću osobe (r= - 0,70,

p<0,01). Negativna korelacija između E/A odnosa i dijastoličnog pritiska je bila (r= - 0,49,

p<0,05). RelWT je korelirao pozitivno sa dijastoličkim pritiskom (r=0,58, p<0,05).

13

Slika 7. Korelacija između LV mase i debljine zida lijevog ventrikula. Crni kvadratići – AAS i

GH, bijeli kvadratići – prestižni atletičari, crni krugovi – AAS, bijeli krugovi – kontrola

Efekti na QT disperziju

Kod sportaša koji su se bavili trčanjem (n=30) je zabilježen najmanji broj otkucaja srca, dok

su powerlifteri i kontrolna grupa imali sličan prosjek otkucaja (studija 2). Poređen je krvni

pritisak između sve tri grupe. Prva grupa je imala najduži QT interval u svakom mjerenju.

Powerlifteri su imali kraći QT interval od kontrolne grupe, ali ta razlika nije bila statistički

značajna (studija 2). Powerlifteri su imali najveći stepen QT disperzije, a prva grupa najmanji.

E/A odnos je signifikantno bio manji kod powerliftera nego kod sportista iz prve grupe (± SD;

1.59 ± 0.40 vs. 2.39 ± 0.61, p<0.001).

Efekti na mehanizam holesterola

Koncentracije HDL holesterola su bile 52% niže (p<0,05) tokom upotrebe AAS-a u odnosu

na period poslije prestanka uzimanja.

14

Tabela 2. Koncentracije serumskih lipoproteina, ubikinona i dolikola tokom administracije

steroida i perioda povlačenja

Slika 8. Korelacija između dnevne doze AAS-a i serumskog ubikinona i dolikola

Slika 9. Korelacija između serumskog ubikinona i koncentracija HDL-a i LDL-a u grupi koja

je koristila anabolike i u kontrolnoj grupi

15

Parameter On Steroids (n=8) Off Steroids (n=8)Cholesterol (mmol/l)

Total 3.49±0.56 3.66±0.29LDL 2.48±0.54 2.07±0.47HDL 0.57±0.36 0.87±0.33*

Triglycerides (mmol/l) 0.98±0.34 1.59±0.68*Ubiquinone (mg/l) 1.72±0.60 1.17±0.55*

Total Dolichol (mg/l) 159.96±69.76 192.85±42.09Total Dose (mg/d) 83.79±62.44

Efekti na mehanizam kolagena

U studiji 4 je mjeren serumski PICP, ICTP, PIIINP koncentracije. PIIINP su bile kod

korisnika AAS-a mnogo veće nakon prvog mjeseca upotrebe u odnosu na vrijednosti nakon

dva mjeseca. Serumski ICTP je mjeren nakon jednog mjeseca od upotrebe i iznosio je 3.10 ±

1.48 u usporedbi sa 3.90 ± 1.71 jedan mjesec nakon prestanka terapije. Urinski HP/LP odnos

je pozitivno korelirao sa AAS dozom (r=0.56, p<0.05, n=16).

Tabela 3. Serumski PICP, ICTP, PIIINP i HP/LP u urinu

Parameter

Reference rang

(Mean±2SD)

Mean reference

values1 month on

steroid2 months on

steroid1 month off

steroid2 months off

steroid

Repeated measures of ANOVA p-

value

S-ICTP (μg/l) (n=17) 1.8-5.0*3.46±1.1

1 3.10±1.48 3.15±1.54 3.90±1.71 3.54±1.48 0.057

S-PICP (μg/l) (n=17) 38-202** 124±49185.72±55.1

8 194.67±64.61178.94±64.7

0165.73±54.2

2 n.s.

S-PIIINP (μg/l) (n=17) 1.7-4.2***3.04±0.6

8 3.5±1.87 3.5±2.04 3.26±1.85 2.01±0.38 0.016U-LP/creat (μmol/mol)

(n=11) ˗ ˗ 2.36±1.68 2.82±1.47 2.86±2.18 2.72±1.84 n.s.U-HP/creat (μmol/mol)

(n=17) ˗ ˗ 14.92±6.40 15.44±7.42 16.15±8.11 17.11±5.64 n.s.

U-HP/LP (n=11) ˗ ˗ 4.96±2.87 6.0±1.95 4.56±2.45 4.56±2.50 n.s.

16

Slika 10. Korelacija između HP/LP odnosa i kumulativne doze i.m unesenih AAS

Efekti na spermatogenezu

Na kraju tretmana AAS-om, broj spermija je iznosio 33 ± 49 x106/ml (mean ± SD) (median

11 x106/ml), jednom subjektu je dijagnostificirana azoospermija. 45 dana od prekida terapije

sa AAS-om koncentracija spermatozoida je iznosila 30 ± 42 x106/ml (median 7 x106/ml). Šest

mjeseci nakon prestanka korištenja AAS-a broj spermatozoida se povećao na 77 ± 70 x106/ml

(median 73 x106/ml) (95% CI 40-115 x106/ml).

Tabela 4. Korelacija između koncentracije sjemene tečnosti i dužine trajanja upotrebe AAS-a

Sample 1 (n=18) Sample 2 (n=16) Sample 3 (n=16)Semen volume r=0.13 p=0.60 r=-0.11 p=0.68 r=0.11 p=0.68Concentration of spermatozoa r=-0.21 p=0.39 r=-0.17 p=0.54 r=0.11 p=0.70Motility (WHO categories a+b) r=-0.17 p=0.49 r=0.41 p=0.12 r=0.18 p=0.51Normal morphology r=0.001 p=1.00 r=-0.04 p=0.89 r=0.19 p=0.48

17

Tabela 5. Glavni rezultati studije

On ASS Off ASS ASS+GHEndurance

training ControlLeft ventricular mass (LV mass) ↑ ↓ ↑↑ ↑ ↔

Left ventricle end diastolic diameter (LVEDD) ↑ ↓ ↑↑ ↑ ↔

Left ventricle posterior wall thickness (PWT) ↑ ↓ ↑↑ ↑↔ ↔Relative wall thickening of left ventricule

(RelWT) ↑ ↓ ↑↑ ↔ ↔Aortic diameter (AO) ↔ ↔ ↔ ↔ ↔

Ratio of early and after diasolic flow (E/A) ↔(↑) ↓ ↑ ↔ ↔QT - dispersion ↑ ↑ ↓ ↔

QT - interval ↓ ↓↓ ↑ ↔Serum ubiquinone ↑ ↓

Serum dolichol ↓ ↑Serum high-density cholesterol ↓↓ ↔Serum low-density cholesterol ↑ ↔

Serum triglyceride ↔ ↔Serum carboxyterminal propeptide of type I

procollagen (PICP) ↔(↑) ↓Serum carboxyterminal telopeptide of type I

collagen (ICTP) ↔(↓) ↑Serum aminoterminal propeptide of type III

procollagen (PIIINP) ↑ ↓Urine hydroxylysylpyridinoline (HP) ↑ ↔

Urine lysylpyridinoline (LP) ↔ ↔Urine HP/LP ratio ↑↑ ↔

Serum creatinine concentration ↔ ↑Semen concentration ↓↓(↓)* ↔(↓)

Semen volume ↔(↓) ↔Semen morphology ↓ ↔

Semen motility ↓(↔) ↔Serum luteining hormone (S-LH) ↓↓ ↔

Serum follicle-stimulating hormone (S-FSH) ↓ ↔Serum testosterone ↓** ↔(↓)

*= HCG abused concomitantly with AAS,

**= Unless exogenous testosterone is abused,

( ) = tendency,

↔ = unchanged,

↑↑ = marked changes.

18

Ozbiljni kardiovaskularni poremećaji koji se javljaju pri upotrebi anaboličkih steroida kod dizača utega

U studiji provedenoj na Helsinškom univerzitetu od strane M.s. Niemeinena, M.P. Ramo, M.

Viitasalo, P. Heikkila, J. Karjalainen, M.Manytysaari i J. Heikkila istraživani su efekti

anaboličkih steroida na kardiovaskularni sistem kod sportista koji se bave body buildingom.

Metodološki aspekti

Vrlo često se dešava da sportisti, koji su po prirodi vrlo kompetitivni, priznaju korištenje

AAS-a. Takođe, tačna dužina uzimanja i samo doziranje je vrlo osjetljivo područje. Međutim

u navedenoj studiji je moguće dobiti detaljne i tačne podatke o upotrebi AAS-a kod tri

pacijenta od ukupno četiri koliko ih je učestvovalo u istraživanju.(6)

Tabela 6. Doze i dužina korištenja anaboličkih i drugih sredstava kod tri pacijenta

Patient 1 Patient 2 Patient 3Agent mg/l U months mg/l U months mg months

Methandienone (po) 750 8 762 7 1200 12Mesterelone (po) 1050 12

Oxymetholone (po) 110 0-7Stanatsolol (po) 870 3 690 2˗5

Methyltestosterone (po) 625 0-8 10 1 dayOxandrolone (po) 250 2 210 10 days

Fluoxymesterone (po) 830 1Tamoxifen (po) 348 7 300 1

Clenbuterol (po) 400 μg ** 2 157 μg ** 1˗5Bromokriptin (po) 45 2

Testosterone-undecanoate (po) 2000 5 days 3318 0-5Stanatsol (im) 675 4 566 6 500 12

Testosterone (im) 2375 4 1700 7 4500 12Testosterone-proprionate (im) 825 2 750 1

Human corion gonadotropine (im) 13750 IU 6 1300 IU 5Growth hormone (se) 89 IU 3 120 IU 3

Insulin (se) 19 IU 4 days

Provedena je rutinska ehokardiografija kod svih pacijenata i ,zbog ventrikularne sistoličke i

dijastoličke disfunkcije, izvedena je endomiokardijalna biopsija kod tri pacijenta. Kod

četvrtog pacijenta biopsija je bila kontraindicirana zbog ventrikularne tromboze. Izvedeni su

19

testovi vožnje bicikla sa maksimalnim opterećenjem i tri pacijenta su radila 24-satni nalaz

ECG-a.

Rezultati

Neželjeni efekti anaboličkih steroida su vrlo ublaženi zbog pokušaja da se legitimiše njigova

upotreba u sportu, a vrlo je poznata i činjenica da i osobe koje se rekreativno bave boy-

buildingom redovno upotrebljavaju ova sredstva u zelji za što bolijm izgledom. U navedenoj

studiji četiri subjekta sa ozbiljnim kliničkim poremećajima priznali su korištenje AAS-a. Sva

četiri pacijenta imaju abnormalnu izraženu kardijalnu hipertrofiju.Difuzna miokardijalna

fibroza je pronađena u dva slučaja kod pacijenata kojima je rađena biopsija. Dva od tri

pacijenta su patili od srčane insuficijencije i poremećenog koronarnog protoka krvi. U prilog

tome, dva različita potencijalno letalna poremećaja koja su se javila su maligna ventrikularna

aritmija i masivna intrakardijalna tromboza.

Slika 11. Ehokardiografija pacijenta sa biventrikularnom trombozom.

Kardijalna hipertrofija je intenzivirana smanjenjem debljine zidova i povećanjem lijeve

komore kod svih pacijenata na ehokardiogramu. Debljina zida se mogla usporediti sa onom

koju imaju pacijenti sa aortalnom stenozom. Nakon prekida uzimanja AAS-a, kod dva

subjekta su poboljšale funkcije lijeve ventrikule, međutim nakon određenog perioda, pacijetni

su samoinicijatvino počeli ponovo sa uzimanjem AAS-a tako da je oporavak stao. Autopsija

28-godišnjeg body-buildera koji je učestvovao u navedenoj studiji, koji je uz AAS bio na

visikoproteinskoj dijeti koja je sadžavala 2-3 g holesterola dnevno, pokazala je znakove

intestinalne fibroze miokarda i endokarda.

20

Aterogeneza

Anabolički steroidi su takođe i aterogeni f utvrđena inetraventrikularna tromboza aktori zbog

njihovog učinka ne metabolizam lipida. Smanjuju nivo serumskog HDL-a i signifikantno

povećavaju nivo LDL-a. Lyndenberg je prijavio u nalazima autopsije mladog body-buildera

difuznu koronarnu aterosklerozu.

Trombogeneza

Kod četvrtog subjekta je utvrđena intraventrikularna tromboza i lijeve i desne strane srca.

Trombogeno svojstvo AAS ispoljavaju preko djelovanja na nekoliko prokoagulantnih faktora,

smanjena fibrinolitička sposobnost,povećana sgregacija trombocita, smanjena sinteza

prostaciklinai povećano otpuštanje endotelina nakon povrede.(7)

21

Efekti oralno administriranog Dehidroepiandrosterona (DHEA) na

gustoću kostiju kod mladih žena koje pate od obolenja Anoreksia

Nervosa: randomizirana studija

U studiji koji su provodili Catherine M.Gordon, Estherann Grace, S. Jean Emans, Henry A.

Feldman, Elizabeth Goodman, Kelly A. Becker, Cliford J. Rosen, Caren M. Gundberg i Meryl

S. LeBoff, nastojao se istražiti uticaj dehidroepiandrosterona na gustoću kostiju kod mladih

žena koje pate od anoreksije. Takvi pacijenti imaju subnormalne nivoe

dehidroepiandrosterona i estrogena u plazmi što se može povezati sa smanjenom gustoćom

kostiju koja je karaktristična za navedeno obolenje. Svrha studije je bila uporediti efekte

jednogodišnjeg tretmana tih pacijenata DHEA-om sa konvencionalnom hormonskom

supstitucionom terapijom (HRT).

Subjekti i metode

U studiji je učestvovala 61 mlada žena kojim aje dijagnosticirana anoreksija. Subjekti su imali

između 14-28 godina. 33 subjekta, mimo onih koje su učestvovale, je odbilo saradnju.

Subjekti se nisu razlikovali po težini obolenja iako su bili različitih godina. Svi subjekti su

klasificirani kao Tannerov pubertalni stadije 5 i post-menarhalni. Subjektima su regrutovai

preko programa koji je pratio poremećaje u ishrani u Bostonskoj dječijoj bolnici. (8) Svi

pacijenti su bili hemodinamički stabilni, bez ikakvih akutnih i hroničnih popratnih

komplikacija i nisu uzimali lijekove koji mogu uticati na body mass index. Pored terapije

dehidroepiandrosteronom, pacijenti su nastavili sa psihoterapijom i savjetovanjem sa

nutricionistima.

Dizajn studije i terapije

31 subjekt je primao mikronizirani DHEA 50mg/dan oralno, a ostalih 30 je primao Alesse

(etinilestradiol 20µg i levonorgestrel 0.1 mg). Budući da kod ovih pacijenata je poznato da

ako se ne liječe i ne zaustavi gubitak tjelesne težine, isključen je placebo.

Rezultati

Tjelesna težina, tjelesne masnoće i menstrualni ciklus

22

Obje grupe subjekata su imale znatan rast tjelesne težine tokom studije (HRT grupa 5.9 ± 4.9

kg, r =-1.8 do18.2; DHEA grupa 6.8 ± 8.6 kg, r = -6.8 do 38.5; P< 0.001). Promjene u

tjelesnoj težini su direktno korelirale sa porastom serumskog IGF-1 i estradiola.

Tabela 7. Signifikantne korelacije IGF-1 nivoa

DHEA group HRT groupVariable r p r pWeight 0.78 <0.001 0.71 <0.001Body fat by DXA 0.77 <0.001 0.67 <0.001Serum estradiol 0.65 0.022 0.66 0.006

Za obje grupe, marker gustoće kostiju BSAP, je pozitivno korelirao asa porastom tjelesne

težine (DHEA grupa r = 0.47; P = 0.027; HRT grupa r= 0.50; P =0.056). Takođe je

evidentiran korelirajući porast tjelesne mase bez masti u svakoj grupi.

Tabela 8. Klinički i antropometrijski podaci za 61. subjekta sa anoreksijom

DHEA group HRT groupVariable P % change P % change

Weight (kg) 14 <0.001 12 <0.001DXA (g/cm²)

Hip 1.7 0.030 1.7 0.043Lumbar 0.4 NS 0.9 NS

Total ˗0.3 NS 0.6 NSTotal body mineral content (g) 4 0.001 4 0.004

Total body area (cm²) 5 0.007 5 0.002Body fat by DXA (kg) 51 0.004 43 0.002

Lean body mass by DXA (kg) 5.1 <0.001 3.8 0.002DHEAS (μg/dl) 81 0.004 ˗7 NS

Estradiol (pg/ml) 95 0.009 61 NSTotal testosterone (ng/dl) 38 <0.001 0.8 NSFree testosterone (pg/ml) 182 <0.001 ˗0.9 NS

SHBG (μg/dl) ˗42 <0.001 ˗12 NSIGF-I (ng/ml) 33 0.005 29 0.006

13 subjekata je prijavilo da nisu imale menstrualni ciklus ili krvarenja tokom 12-mjesečnog

perioda terapije a ti subjekti su primali DHEA. 18 subjekata (58 %) je imalo uredan ciklus,

23

takođe su primale DHEA. Za HRT grupu, 24-30 (80%) prijavilo je krvarenje usljed prestanka

terapije.

Efekti na gustoću kostiju

Lumbarni BMD se nije signifikantno mijenjao tokom studije u obje grupe. Glavna promjena

je bila mala, sttistički beznačajna, i ogledala se u porastu gustoče kostiju: 0.0095± 0.0092

g/cm2 u DHEA grupi i 0.00445 ± 0.0087 g/cm2 u HRT grupi. Značajnije promjene u gustoći

kostiju su se desile u području kuka: 0.0179 ± 0.0079 g/cm2 u HRT grupi i 0.0168 ± 0.0074

g/cm2 u DHEA grupi.

Slika 16. BMD prije i nakon jednogodišnje treapije DHEA-om i HRT-om

Biohemijski parametri

Tokom studije, praćeni su nivoi kalcija, fosfora, PTH, i PRL i svi su bili u okviru referetnih

vrijednosti. Takođe je praćen rad štitne žlijezde i nisu primjećene nikakve promjene

metabolizma. Seriumski nivoi estradiola su bili signifikatno niži od normalnih vrijednosti za

adolescentne subjekte koje su u ranoj folikularnoj fazi (P< 0.001) Estradiolski nivoi su se

znatno povisili kod subjekata koji su koristili DHEA (tabela 8.). Nivoi testosterona su u

početku terapije imali normalne vrijednosti da bi se nakon terapije signifikantno povisili u

DHEA grupi. Serumski nivoi SHGB su se snizili samo u DHEA grupi (-42%; P<0.001).

U navedenoj randomiziranoj studiji koja je vršila usporedbu terapija anoreksičnih pacijentica

sa DHEA i HRT-om, ustanovljeno je da postoje signifikantne razlike u efikasnosti dvije

24

terapije zasonave na praćenju BMD-a. Inicijalna analiza je pokazala da obje terapije imaju

pozitivan efekat na povećenje gustoće kuka. Kakogod, obje grupe subjekata su imale i znatan

porast tjelesne težine. Za razliku od HRT, DHEA je pokazao i anabolički efekat, uključujući

povećanje koštane reporpcije i povišenje IGF-1. Subjekti koji su koristili DHEA su imali i

očite psihološke promjene koje su se ogledale u poboljšanju općeg raspoloženja i povećanja

samopouzdanja.(8)

6. Diskusija

Mnogi neželjeni efekti AAS-a su reverzibilni, većina neželjenih efekata su spolno ovisni.

Žene npr. često dožive virilizirajuće efekte. U literaturi prijavljeno je nekoliko slučajeva

infarkta miokarda, ateroskleroze, iznenadne smrti, kongestivnog zatajenja srca, atrijalnih

fibrilacija, intraventikularne tromboze, plućne embolije, te arterijalne i venske tromboze(7).

Zabilježeni su i slučajevi hepatalne disfunkcije i pojave neoplazija. U Alen studiji prijavljeno

je da upotreba AAS-a izaziva porast hepatičkih aminotransferaza. Holestatska žutica je

povezana sa korištenjem oralnih AAS-a (17 alfa derivata). Peliosis hepatis (proširen hepatički

venski sinus) nije povezan sa C17 metabolitima već upotrebom testosterona. AAS

promoviraju razvoj tumora kod miševa jer utiču na karcinogenezu. U Chen studiji zaključeno

je da su AAS faktori rizika za hepatocelularni karcinom. Uz to izazivaju benignu hepatičku

neoplaziju, difuznu hiperplaziju, nodularnu regenerativnu hiperplaziju i fokarnu nodularnu

hiperplaziju.(5) Ti androgeno ovisni tumori imaju osobinu da se povlače nakon prestanka

korištenja AAS-a. Postoji kontradiktornost kod razmatranja uticaja AAS-a na razvoj kancera

prostate. AAS također su povezani sa razvojem sarkoma na mekim tkivima. Iako ne postoje

jasni dokazi za mutagenost AAS-a iz literature i provedenih studija možemo zaključiti da bar

promovišu nastanke tumora. Također su prijavljeni slučajevi bakterijskih i gljivičnih infekcija

na mjestu primjene. Također postoji i povećan rizik od zaraze hepatitisom i AIDS-om zbog

djeljenja igli i šprica.(4) Upotreba AAS-a povećava prevalencu formiranja akni vulgaris.

Zabilježeni su i psihijatrijski i bihevijoralni efekti. Najčešći od njih su manija i depresija,

agresija i iritabilnost.

25

Slika 12. Samoprijavljeni neželjeni efekti izazvani upotrebom AAS-a

Slika 13. Psihološki i bihevijoralni neželjeni efekti povezani sa upotrebom AAS-a

26

Slika 14. Metabolički neželjeni efekti povezani sa upotrebom AAS-a

Efekti na kardiovaskularni sistem

LV masa, geometrija i volumen punjenja su dobro istraženi u studijama pomoću ehokardiografije.

Zabilježena je dozno ovisna hipertrofija miokarda, a usporedna upotreba hormona rasta izazvala je još

veći porast LV mase. Nije postojala korelacija između tjelesnih dimenzija subjekata i porasta LV

mase. Nekoliko studija koje su se ranije provodile, također su sugerirale utjecaj GH ili IGF-I direktan

uticaj na miokard (studija Lie 1980, Mathews et al. 1989.)(6) LV hipertrofija koja se javlja kod

upotrebe AAS-a može produžiti repolarizaciju ali ne pokazuje znakove vagalne bradikardije. Kod

AAS korisnika LV hipertrofija se reflektovala u vidu disperzije QT intervala slično kao kod

hipertenzivne LV hipertrofije (studija Mayet et al. 1996, Perkiömäki et al. 1996.). LV hipertrofija

također se može odraziti u obliku malignih aritmija, u obliku ventrikularne tahikardije koja se najčešće

javlja tokom fizičkog napora.(5)

Slika 15. Patomehanizmi kardioloških poremećaja izazvanih upotrebom AAS-a

27

Efekti AAS-a na metabolizam kolagena

Visoke doze AAS-a izazivaju pojačanu sintezu kolagena, naročito u mekom vezivnom tkivu. Efekat je

dozno ovisan, fibrozno tkivo u miokardu se povećava upotrebom AAS-a dok se pokazalo da tetive i

ligamenti slabe izlažući mišiće povredama (studija Kramhøft & Solgaard 1986, Bach et al. 1987.).

finalni zaključak je da suprafiziološke doze AAS-a stimulišu sintezu kolagena pogotovo u mekim

vezivnim tkivima vjerovatno zbog povećane anaboličke aktivnosti u mišićnom tkivu.(4,9)

Efekti AAS-a na reproduktivni sistem

Primjena suprafizioloških doza AAS-a, pogotovo u kombinaiji sa GH, rezultira velikom alteracijom

kvaliteta sjemene tečnosti. AAS induciraju hipogonadotropni hipogonadizam, i u kombinaciji sa

humanim horionskim gonadotropinom može se smanjiti kvalitet sjemena. Upotreba anaboličkih

supstanci rezultira smanjenom plodnošću ali reducirana gustina sjemene tečnosti i kvalitet te sjemene

tečnosti se nakon prestanka terapije mogu vratiti na normalne vrijednosti.(10)

Efekti AAS-a na serumske nivoe lipida

Efekti AAS-a na serumske nivoe holesterola nisu jos determinisani. Što se tiče lipoproteina visoke

gustoće (HDL), ustanovljeno je da se primjenom AAS-a značajno smanuje serumska frakcija ove vrste

lipoproteina što za posljedicu ima čitav niz kardiovaskularnih poremećaja. Primjećeno je da se mnogo

više obara količina HDL-2 (58-89 %) nego HDL-3 (13-55%).(6,11) Smanjenje je uzrokovano aktivnošću

enzima jetrene triglicerid lipaze (HGTL) što nerijetko dovodi do razvoja ateroskleroze. Najveće

28

efetkte po lipoproteine izazivaju stanozolol, oksimetolon i metandrostenol. Učinci se zamjećuju već

nakon par dana upotrebe. Nakon 8 sedmica upotrebe, serumski nivoi HDL, HDL-2 i HDL-3 ne

opadaju više. (7)Kratkotrajna primjena testosteron enantata ili cipionata takođe utiče na smanjenje HDL

frakcije i to ovisno o dozi. Najozbiljniji učinci zabilježeni su kod postmenopauzalnih žena (13) i

muškaraca od 50-60 godine života. Što se tiše uticaja na trigliceride, dobiveni rezultati su često nejasni

i nekonzistentni za interpretaciju i donošenje zaključaka.

29

7. Zaključak

Upotreba AAS-a je postala globalno rasirena pojava, ne samo među vrhunskim sportašima,

već i amaterima i sportašima koji se takmiče na manjim lokalnim takmičenjima. Posebno

zabrinjavajuća činjenica je da je sve veći broj adolescenata koji u želji za brzim razvojem

mišićne mase i postizanjem odgovarajućih sportskih rezultata, nerijetko se odlučuju za

upotrebu anabolika. Neželjeni efekti AAS-a su brojni i najčešće dozno ovisni. Takođe

variraju u ovisnosti da li je korisnik muškarac ili žena, te da li su uzimani kraći ili duži period.

Najčešći neželjeni efekti su zahvatali kardiovaskularni i endokrini sistem i kreću se od blažih

reverzibilnih poremećaja do vrlo ozbiljnih, čak i smrtnih ishoda.

30

8. Literatura

1. Use of anabolical steroids http://www.medicinenet.com/anabolic_steroid_abuse/page3.htm (pristupljeno 10.07.2014.)

2. History of doping in sports http://library.la84.org/SportsLibrary/ISS/ISS2401/ISS2401e.pdf (pristupljeno 23.11.2014)

3. Doping methods trough history of sports http://www.clinchem.org/content/43/7/1262.full (pristupljeno 23.11.2014)

4. Testosteron, https://www.google.ba/search?q=testosterone+formula&source (pristupljeno 12.07.2014.)

5. Anabolical steroids http://www.scribd.com/doc/15045924/Anabolic-Androgenic-Steroids (pristupljeno 12.08.2014.)

6. Side effects of steroids https://thinksteroids.com/articles/psychological-effects-testosterone-anabolic-steroids-07/ (pristupljeno 01.08.2014.)

7. M. S. Nieminen, M. P. Rämö, M. Viitasalo, P. Heikkilä, J. Karjalainen, M. Mäntysaari and J. Heikkila: „Serious cardiovascular side effects of large doses of anabolic steroids in weight lifters“http://eurheartj.oxfordjournals.org/content/17/10/1576.short (pristupljeno 07.08.2014)

8. Catherine M. Gordon, Estherann Grace, S. Jean Emans, Henry A. Feldman, Elizabeth Goodman, Kelly A. Becker, Clifford J. Rosen, Caren M. Gundberg, and Meryl S. LeBoff: „Effects of Oral Dehydroepiandrosterone on Bone Density in Young Women with Anorexia Nervosa: A Randomized Trial“ http://press.endocrine.org/doi/full/10.1210/jc.2002-020545 (pristupljeno 14.10.0214.)

9. F Hartgens, G Rietjens, H A Keizer, H Kuipers, B H R Wolffenbuttel: „Effects of androgenic-anabolic steroids on apolipoproteins and lipoprotein (a)“ http://bjsm.bmj.com/content/38/3/253.short (pristupljeno 05.08.2014)

10. Timo E.S. Takala,Paulina Ramo, Kai Kiviluoma, Veikko Vihko,Heikki Kainulainem; Raimo

Kettunen „ Effects of training and anabolic steroids on colagen synthesis in dog heart“ http://link.springer.com/article/10.1007/BF00635624#page-1 (pristupljeno 18.07.2014)

11. Clinical trials steroids http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23764075 (pristupljeno 05.08.2014.)

12. Fred Hartgens, Harm Kuipers:“Effects of Androgenic-Anabolic Steroids in Athletes“, http://www.scribd.com/doc/121666622/Effects-of-Androgenic-Anabolic-Steroids-in-Athletes (pristupljeno 20.07.2014.)

13. Effect of steroids in women http://www.steroidabuse.com/steroids-and-women.html (pristupljeno 20.07.2014)

31

32

9. Popis slika

Slika 1. Testosteron

Slika 2. Metabolizam testosterona

Slika 3. Molekula testosterona i derivati testosterona koji mogu izbjeći metabolizam prvog

prolaza

Slika 4. Najčešće zloupotrebljivani oralni AAS

Slika 5. Mehanizam anaboličkog djelovanja AAS-a

Slika 6. Korelacija između anaboličke doze i mase lijevog ventrikula. Subjekti koji koriste

samo AAS su predstavljeni kao bijeli kvadratići, a oni koji su koristili AAS i GH su

predstavljeni kao zatamnjeni kvadratići

Slika 7. Korelacija između LV mase i debljine zida lijevog ventrikula. Crni kvadratići – AAS i

GH, bijeli kvadratići – prestižni atletičari, crni krugovi – AAS, bijeli krugovi – kontrola

Slika 8. Korelacija između dnevne doze AAS-a i serumskog ubikinona i dolikola

Slika 9. Korelacija između serumskog ubikinona i koncentracija HDL-a i LDL-a u grupi koja

je koristila anabolike i u kontrolnoj grupi

Slika 10. Korelacija između HP/LP odnosa i kumulativne doze i.m unesenih AAS

Slika 11. Ehokardiografija pacijenta sa biventrikularnom trombozom

Slika 12. Samoprijavljeni neželjeni efekti izazvani upotrebom AAS-a

Slika 13. Psihološki i bihevijoralni neželjeni efekti povezani sa upotrebom AAS-a

Slika 14. Metabolički neželjeni efekti povezani sa upotrebom AAS-a

Slika 15. Patomehanizmi kardioloških poremećaja izazvanih upotrebom AAS-a

Slika 16. BMD prije i nakon jednogodišnje treapije DHEA-om i HRT-om

10. Popis tabela

33

Tabela 1. Karakteristike subjekata

Tabela 2. Koncentracije serumskih lipoproteina, ubikinona i dolikola tokom administracije steroida i perioda

povlačenja

Tabela 3. Serumski PICP, ICTP, PIIINP i HP/LP u urinu

Tabela 4. Korelacija između koncentracije sjemene tečnosti i dužine trajanja upotrebe AAS-a

Tabela 5. Glavni rezultati studije

Tabela 6. Doze i dužina korištenja anaboličkih i drugih sredstava kod tri pacijenta

Tabeal 7. Signifikantne korelacije IGF-1 nivoa

Tabela 8. Klinički i antropometrijski podaci za 61. subjekta sa anoreksijom

34

35