11
ANADOLU’nun ilk sanayi şehri Uşak Behçet FAKĐHOĞLU [email protected] Deri, battaniye, gazlı bez, nohut ve haşhaş üretiminde Türkiye birincisi olan Uşak; sadece ara mal üretiyor. En büyük altın madenine sahip, ana yollar üzerinde ve elverişli altyapısıyla yatırım açısından cazip olan şehir, marka sayısını artırırsa daha çok kalkınacak Ege Bölgesi’nin iç bölümünde yer alan Uşak, Đzmir Limanı’na iki saat mesafede ve geçiş güzergâhlarında bulunuyor. Bu özellikler şehrin canlılığında büyük paya sahip... Uşak, Đç Ege’de yer alan; 5 ilçesi, 25 belediyesi, 244 köyü bulunan orta büyüklükte bir ilimiz. Uşak ve çevrisinin, M.Ö. 4 bin yılından itibaren yerleşime açıldığı anlaşılmış. Uşak, dünyada ilk defa parayı bastığı ve kullandığı söylenen, döneminin en zengin krallığını kuran Lidya’nın egemenliğinde kalmış. O zamanlarda yapılmış Kral Yolu Uşak’tan geçmiş. 1176 yılında Selçuklu Sultanı 2. Kılıçarslan tarafından Bizanslılardan alınarak Türk hakimiyetine geçen Uşak ve civarlarına Türkmen aşiretleri yoğun şekilde yerleşmiş. Uşak ve çevresi 1429 yılında Germiyanoğulları’nın son hükümdarı 2. Yakup Bey’in vasiyeti ile Osmanlı Devleti’ne kalmış; Anadolu Eyaleti’ne bağlı Kütahya Sancağı’nın kazası olmuş... 3 SÜT FABRĐKASI KURULDU Uzun yıllar barış içinde, sakin olmuş Uşak, canlı bir ticaret şehri haline gelmiş. Özellikle halı ve kilimleri Đzmir yoluyla Đngiltere ve Fransa’ya kadar ulaşmış. Alaşehir-Afyon Demiryolu’nun 1896 yılında tamamlanmasıyla, Đzmir ile Uşak arasındaki ulaşım kolaylaşmış, ticari hayat daha da canlanmış. 1920’de Yunan kuvvetleri tarafından işgal edilen Uşak, 2 yıl 2 gün sonra kurtarılmış. Đşgal yıllarında büyük zarar gören Uşak hızla toparlanmış, 1953’te vilayet haline getirilmiş... Uşak toprağının yüzde 60’ının ormanlarla kaplı olduğunu, geri kalan arazide tarım ve hayvancılık yapıldığını söyleyen Vali Özdemir Çakacak, son yıllarda ırk ıslahı çalışmalarıyla, hayvancılıkta önemli adımlar atıldığını belirtiyor. Hayvancılık ve tarımda işletmeler küçük, maliyetler yüksek. Ama bu alanda yapılan çalışmalar meyvelerini veriyor, süt üretimi artıyor. 3 önemli süt fabrikası kurulmuş. Son derece modern fabrikalarda üretilen süt ürünlerinin önemli bir kısmı ihraç edilmekte.

ANADOLU’nun ilk sanayi şehri Uşak · 2010-01-24 · Seyyid Hasan Hüsameddin-i Uşşaki, Ahmed Şemseddin-i Marmaravi ve başka birçok hak âşığının burada bulunması sebepsiz

  • Upload
    others

  • View
    6

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: ANADOLU’nun ilk sanayi şehri Uşak · 2010-01-24 · Seyyid Hasan Hüsameddin-i Uşşaki, Ahmed Şemseddin-i Marmaravi ve başka birçok hak âşığının burada bulunması sebepsiz

ANADOLU’nun ilk sanayi şehri Uşak

Behçet FAKĐHOĞLU [email protected] Deri, battaniye, gazlı bez, nohut ve haşhaş üretiminde Türkiye birincisi olan Uşak; sadece ara mal üretiyor. En büyük altın madenine sahip, ana yollar üzerinde ve elverişli altyapısıyla yatırım açısından cazip olan şehir, marka sayısını artırırsa daha çok kalkınacak

Ege Bölgesi’nin iç bölümünde yer alan Uşak, Đzmir Limanı’na iki saat mesafede ve geçiş güzergâhlarında bulunuyor. Bu özellikler şehrin canlılığında büyük paya sahip... Uşak, Đç Ege’de yer alan; 5 ilçesi, 25 belediyesi, 244 köyü bulunan orta büyüklükte bir ilimiz. Uşak ve çevrisinin, M.Ö. 4 bin yılından itibaren yerleşime açıldığı anlaşılmış. Uşak, dünyada ilk defa parayı bastığı ve kullandığı söylenen, döneminin en zengin krallığını kuran Lidya’nın egemenliğinde kalmış. O zamanlarda yapılmış Kral Yolu Uşak’tan geçmiş. 1176 yılında Selçuklu Sultanı 2. Kılıçarslan tarafından Bizanslılardan alınarak Türk hakimiyetine geçen Uşak ve civarlarına Türkmen aşiretleri yoğun şekilde yerleşmiş. Uşak ve çevresi 1429 yılında Germiyanoğulları’nın son hükümdarı 2. Yakup Bey’in vasiyeti ile Osmanlı Devleti’ne kalmış; Anadolu Eyaleti’ne bağlı Kütahya Sancağı’nın kazası olmuş... 3 SÜT FABRĐKASI KURULDU Uzun yıllar barış içinde, sakin olmuş Uşak, canlı bir ticaret şehri haline gelmiş. Özellikle halı ve kilimleri Đzmir yoluyla Đngiltere ve Fransa’ya kadar ulaşmış. Alaşehir-Afyon Demiryolu’nun 1896 yılında tamamlanmasıyla, Đzmir ile Uşak arasındaki ulaşım kolaylaşmış, ticari hayat daha da canlanmış. 1920’de Yunan kuvvetleri tarafından işgal edilen Uşak, 2 yıl 2 gün sonra kurtarılmış. Đşgal yıllarında büyük zarar gören Uşak hızla toparlanmış, 1953’te vilayet haline getirilmiş... Uşak toprağının yüzde 60’ının ormanlarla kaplı olduğunu, geri kalan arazide tarım ve hayvancılık yapıldığını söyleyen Vali Özdemir Çakacak, son yıllarda ırk ıslahı çalışmalarıyla, hayvancılıkta önemli adımlar atıldığını belirtiyor. Hayvancılık ve tarımda işletmeler küçük, maliyetler yüksek. Ama bu alanda yapılan çalışmalar meyvelerini veriyor, süt üretimi artıyor. 3 önemli süt fabrikası kurulmuş. Son derece modern fabrikalarda üretilen süt ürünlerinin önemli bir kısmı ihraç edilmekte.

Page 2: ANADOLU’nun ilk sanayi şehri Uşak · 2010-01-24 · Seyyid Hasan Hüsameddin-i Uşşaki, Ahmed Şemseddin-i Marmaravi ve başka birçok hak âşığının burada bulunması sebepsiz

HAYVANCILIĞA 9 MĐLYON TL Et işleme tesisleri de gittikçe gelişiyor, önem kazanıyor. Eşme’de tavukçuluk iyi bir noktaya gelmiş, bu ürünler de ağırlıklı olarak ihraç edilmekte. Hayvancılığın geliştirilmesi için 9 trilyonluk destek verilmiş. Türkiye’nin leblebilik nohut ihtiyacının önemli bir kısmı Uşak’ta üretiliyor. 3 Organize Sanayi Bölgesi ile Uşak, sanayide önemli noktalara gelmiş. Geçmişte halıcılıkla başlayan tekstil, günümüzde ağırlıklı olarak battaniyeciliğe dönüşmüş. Türkiye’deki battaniye üretiminin yüzde 95’ten fazlası Uşak’ta yapılırken, dünyanın birçok ülkesine Uşak battaniyesi ihraç ediliyor. Hastanelerde kullanılan gazlı bez ve sargı bezinin tamamına yakını Uşak’ta üretiliyor. Seramikte de Türkiye Üretimi’nin yüzde 20-25’lik payına sahip olan Uşak’ta, bu alanda önemli firmalar ve tesisler bulunurken, yine ihracat ağırlıklı olarak çalışılıyor. Dericilik de Uşak’ın önde olduğu sektörlerden biri.

Vali Özdemir Çakacak ENERJĐ TÜKETĐMĐ ARTIYOR Vali Özdemir Çakacak’ın ifadesine göre, Uşak Organize Sanayi Bölgelerindeki enerji tüketimi, kriz öncesinin rakamlarını yakalamış hatta geçmiş durumda. Teşvik uygulamalarının bir yıl daha uzatılacak olması, Uşaklı sanayici için moral kaynağı olmuş. Uşak’ta 323 firmanın faydalandığı teşviğin (enerji, prim, vergi destekleri) 200 milyon TL’yi geçtiği söyleniyor. Uşak’ın; deri, battaniye, gazlı bez, nohut, haşhaş üretiminde Türkiye birincisi olduğu ifade edilirken, 72 kilometrelik Ulubey Kanyonu’nun da Türkiye’nin en büyük kanyonu olduğu söyleniyor. Avrupa’nın ve Türkiye’nin en büyük altın madeni de şu anda Uşak’ta, burada 600 kişi istihdam ediyor. Dokumaları, desenleri ve kök boyaları ile dünya çapında bir şöhreti bulunan Eşme Kilimleri ile Uşak Halıları da çok önemli kültürel varlıklar olarak görülüyor. Yıllarca bütün önemli dünya saray ve müzelerinde bulundurulmuş Uşak halısı, bir dünya markası olmuş. Uşak Valisi Özdemir Çakacak, 2010 Avrupa Kültür Başkenti olan Đstanbul için dünya markası Uşak halılarının da kullanılması tavsiyesinde bulunuyor. GEÇĐŞ NOKTASI GĐBĐ Ankara-Đzmir E-96 Devlet Karayolu’nun üzerinde yer alan Uşak, Ege Bölgesi ile Đç Anadolu Bölgesi’ni bir birine bağlayan bir geçiş merkezi durumunda. Đzmir’den Đç, Doğu ve Güney Doğu Anadolu’ya, Karadeniz’e giden bütün yolcu otobüsleri Uşak’tan geçiyor. Uşak-Đzmir ve Uşak-Afyon-Ankara yolları bölünmüş yol olarak tamamlanmış. Uşak-Denizli bölünmüş yolu da yapılıyor. Uşak demiryolu ve havayolu ile de, ulaşımda büyük

Page 3: ANADOLU’nun ilk sanayi şehri Uşak · 2010-01-24 · Seyyid Hasan Hüsameddin-i Uşşaki, Ahmed Şemseddin-i Marmaravi ve başka birçok hak âşığının burada bulunması sebepsiz

avantajlara sahip.

50 ÜLKEYE BATTANĐYE ĐHRACI Battaniye üretiminin büyük kısmı ihraç ediliyor, 50’ye yakın ülkeye ihracat yapılıyor. Özellikle Güney Afrika’da cenazelerin battaniyeye sarılarak gömülmesi, bu ülkeyi cazip bir pazar konumuna getirmiş. Uşaklı 5 sanayici artık üretimlerini bu ülkede yapıyor, Türkiye’den giden yarı mamül iplik, oradaki tesislerde battaniyeye dönüşüyor. Güney Afrika’da en kıymetli hediyenin battaniye olduğu belirtiliyor...

Page 4: ANADOLU’nun ilk sanayi şehri Uşak · 2010-01-24 · Seyyid Hasan Hüsameddin-i Uşşaki, Ahmed Şemseddin-i Marmaravi ve başka birçok hak âşığının burada bulunması sebepsiz

Uşak Ulucami

Tarihî bedesten Uşak’ın önemli eserlerinden...

Page 5: ANADOLU’nun ilk sanayi şehri Uşak · 2010-01-24 · Seyyid Hasan Hüsameddin-i Uşşaki, Ahmed Şemseddin-i Marmaravi ve başka birçok hak âşığının burada bulunması sebepsiz

bu eserLERĐN BENZERĐ YOK Tarihî eserler bakımından zengin olan Uşak’ta 363 parçalık Karun Hazineleri’ne paha biçilemiyor. Uşak Müzesi’nde sergilenen M.Ö. 6. yüzyıla ait Lidya dönemi eserlerinin bir benzeri yok...

Đlklerin şehri Cumhuriyet döneminin ilk özel şeker fabrikası Nuri Şeker tarafından 1926 yılında Uşak’ta kurulmuş. Elektriğin geldiği ilk Anadolu şehri de, bu fabrikalar sebebiyle olsa gerek, Uşak olmuş. Belediyenin çalışmaları sonucu Uşak merkezine 1902 yılında elektrik getirilmiş. 1931 yılında Uşak kaza merkezinde, 25 bin TL sermayeli bir elektrik şirketi kurulmuş... Osmanlı Bankası’nın ilk şubesinin de Uşak’ta açıldığı söylenerek, o dönemlerde bu merkezin ekonomideki yeri vurgulanıyor. 19. yüzyılın son çeyreğinde Uşak kazasında yün ipliği imalatı için fabrikalar kurulmuş. Uşak’ın büyük halı tüccarları, halı ipliği üretmek ve şayak (kaba dokunmuş dayanıklı bir kumaş) dokumak üzere 1898’de bir fabrika kurmuşlar. Sonraki yıllarda buna yenileri eklenmiş. 20. yüzyılın başlarında, Türkiye’de çok az sayıda fabrika olduğu düşünülürse, Uşak’ta iplik fabrikalarının kurulmuş olması, buranın önemini göstermekte. 1913 sanayi sayımına göre, Türkiye’de (Anadolu) yün ipliği üretimi ve yün dokumacılığı yapan 13 kuruluştan 3 tanesi Uşak kazasında bulunuyordu. Cumhuriyet döneminde dokumacılığın diğer sahalarına da yönelinmiş. Cumhuriyetin ilk 10 yılında Uşak’taki fabrika sayısı 5’e yükselmiş. 1967 yılında ilde faaliyet gösteren 38 adet yün iplik fabrikası bulunurken, bu sayı 1983 yılında 78’e yükselmiş...

Page 6: ANADOLU’nun ilk sanayi şehri Uşak · 2010-01-24 · Seyyid Hasan Hüsameddin-i Uşşaki, Ahmed Şemseddin-i Marmaravi ve başka birçok hak âşığının burada bulunması sebepsiz

Đsmail Karaman

TĐCARET VE SANAYĐ ODASI BAŞKANI KARAMAN: Teşvikler iyi, bu yıl toparlanırız Uşak sanayisinin tekstil ve deri ile başladığını söyleyen Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Đsmail Karaman, bu iki ana sektöre son yıllarda seramiğin de eklendiğini belirtiyor. Teşvik uygulamaları sebebiyle Uşak’a gıda alanında da ciddi yatırımcıların geldiğini anlatan Karaman, süt işlemeciliği alanında önemli tesisler kurulduğunu ve süt ürünlerinin birçok ülkeye ihraç edildiğini ifade ediyor. Küresel ekonomik krizle bütün dünyanın sarsıldığını, Türkiye’nin de bundan etkilendiğini açıklayan Karaman, 5084 sayılı teşvik kanunu uygulamasının bir yıl daha uzatılacak olmasının, sanayiyi çok rahatlattığını ifade ediyor. Karaman’a göre, 2009’un ikinci yarısında ekonomide toparlanma süreci başladı, 2010, teşviklerin de katkısıyla toparlanma yılı olacak. Uşak’ta tekstil ve deride ara mal üretildiğini, nihai ürünün yapılmadığını, dolayısıyla markalaşma da olmadığını anlatan Đsmail Karaman, il ekonomisinin bunda büyük kayıplarının bulunduğunu ve bir an önce markalaşmaya gidilmesi gerektiğini belirtiyor. Küçükbaş hayvan dericiliğinde Türkiye üretiminin yüzde 60’lık kısmını tek başına gerçekleştiren Uşak’ın nihai ürün üretimini gerçekleştirmemesi bir kayıp ve eksiklik olarak görülüyor. ÇEVREYE DUYARLI SANAYĐ Belli sektörlerin belli yerlerde kümelenmesinin faydalarına değinen Karaman, bu sayede arıtma tesislerinin yapıldığını, kalifiye eleman yetiştiğini, teknik altyapının geliştiğini söylüyor. Uşak Organize Sanayi Bölgesinde arıtma tesisleri yapılmış, artık burada çevre kirletilmiyor. Oda Başkanı Karaman, Uşak’taki sanayi tesislerini, “çevreyi kirletmeyen, çevreye duyarlı tesisler” olarak niteliyor. Pamuklu dokumada Türkiye üretiminin önemli bir kısmını kendilerinin gerçekleştirdiklerini, bütün hastanelerin sargı ve gazlı bezlerini kendilerinin temin ettiğini hatırlatan Karaman, battaniye üretiminde ne kadar ileri noktaya geldiklerini anlatıyor. Uşak’ta yatırıma elverişli, altyapısı, arıtma tesisleri bitmiş Organize Sanayi Bölgeleri bulunmakta. Teşvik kapsamında bulunan en batıdaki il, Đzmir Limanı’na 2 saat mesafede. Anayollar üzerinde, havayolu ve demiryolu bulunmakta, lojistik yolların güzergahında. Kalifiye eleman sıkıntısı da bulunmuyor. Bütün bunlar yatırımlar için Uşak’ı tercih sebepleri. Kısa sürede gelişerek, 10 bin 500 öğrenci sayısına ulaşan üniversite de Uşak için iyi bir fırsat olmuş. Tekstil ve dericilik bölümlerinin açılması, üniversite-sanayi iş birliğine güzel bir örnek oluşturmuş. Eğitim ve sağlıkta bir problemi bulunmayan, bunca avantajı mevcut olan Uşak’a yatırımcı ilgisi artarak devam ediyor.

Page 7: ANADOLU’nun ilk sanayi şehri Uşak · 2010-01-24 · Seyyid Hasan Hüsameddin-i Uşşaki, Ahmed Şemseddin-i Marmaravi ve başka birçok hak âşığının burada bulunması sebepsiz

UŞAK Karun Hazineleri ve halının yurdu!

Uşak Müzesi’nde sergilenen “Karun Hazineleri” dünyaca meşhur. Lidya Krallarından kalan hazine, “Karun kadar zengin” sözünü ispatlar nitelikte. Dünya markası olmuş tek el sanatımız da “Uşak Halısı”, ancak ona el atılması lazım...

Uşak tarihî evleriyle de dikkati çekiyor. Uşak isminin aslı “Uşşak”, aşıklar diyarı demek. Bu ismin kaynağıyla ilgili rivayetler muhtelif. Şehrin güneyindeki Mende köyü, o zamanlar büyük bir yerleşim yeri, ismi “Menos.” Oğuz Türkmenleri Menos’u alır, adını da “Mende” diye değiştirerek, kendi hançerelerine uygun hale getirirler. O zamanlar şimdiki Uşak’ın bulunduğu yer boş bir arazi, Mende Beyi’nin mandırasıdır. Mende Beyi buraya 7 kişilik yönetici, bakıcı gibi kişiler yerleştirir. Zamanla anlar ki bu 7 kişinin yedisi de bir şeylere aşık; kimisi işine, kimisi sanatına, kimisi de ruh yüceliğine sahip... Sekizinci aşık da bizzat Bey, o da bu 7 kişinin aşıklıklarına aşık. Đçinden, biricik kızını bunların en küçüğüne vermeği geçirir. Kızının da bu kişiye aşık olduğunu öğrenir. “ÂŞIKLAR MEZARLIĞI” Baba ve kızın katılımıyla sayıları 9’a çıkan aşıklar, mandırada düğün yapar, Mende’den göç ederek buraya yerleşir. 9 aşığın yerleştikleri bu yer de, yakışan ismi alır, “Uşşak” olur.. Uşak’ın köyü Akse’de 9 yatırlı bir kabristan bulunmakta. Bu 9 yatırın, Uşak’ın kurucusu olan 9 aşık olduğu öteden beri söylenir. Eski tapu kayıtlarına göre, kabristanın bulunduğu yörenin de “Aşıklar Mezarlığı” olarak yer aldığı belirtilmekte. Evliya Çelebi Seyahatnamesinde; “Bu şehrin bağ ve bahçesi çoktur, havasının letafetinden mahbup ve mahbubesine haddi olmadığından uşşakı (âşığı) çoktur. Anın için Uşşak şehri derler, mahbupları uşşakperestlerdir. Hakikatülhal bu şehre bir garrübbidiyar kimesne gelüp, bir

Page 8: ANADOLU’nun ilk sanayi şehri Uşak · 2010-01-24 · Seyyid Hasan Hüsameddin-i Uşşaki, Ahmed Şemseddin-i Marmaravi ve başka birçok hak âşığının burada bulunması sebepsiz

iki gün mihman olsa, elbette aşık olması mukarrerdir” der... ‘Ş’NĐN KALDIRILMASI “Uşşak’ın Gönül Sultanları” isimli kitabın yazarı Araştırmacı Yazar Bekir Semerci, Uşak’ın medreseler şehri, hak âşıklarının uğrak yeri olduğunu belirtiyor. Kaza olmasına rağmen Uşak’ta bir zamanlar 40 medrese bulunduğu, bunun 25’inin merkezde olduğu söyleniyor. Ne yazık ki şimdi bu medreselerin izi bile kalmamış... Bekir Semerci’nin anlattığına göre; Hacım Sultan, Karacaahmet Sultan, Niyazi-i Mısri, Seyyid Hasan Hüsameddin-i Uşşaki, Ahmed Şemseddin-i Marmaravi ve başka birçok hak âşığının burada bulunması sebepsiz değil. Gönül dostum Ali Kaya’yı yıllar sonra Uşak’ta bulmam da ayrı bir anlam kattı... Cumhuriyet döneminde “ş”nin birinin kaldırılmasının, birçok Uşaklıyı üzdüğünü de burada belirtmeliyim. EŞSĐZ HAZĐNELER Vilayet binasının önündeki meydanda bunan devasa Kurtuluş Anıtı, Uşaklıların Milli Mücadele’de yaptıklarını simgelemekte. Bu meydandan Ulucami’ye bakıyor, müzeye yöneliyorum. Uşak Müzesi’nde sergilenen “Karun Hazineleri” dünyaca meşhur. Lidya Krallarından kalan hazine, “Karun kadar zengin” sözünü ispatlar nitelikte. Uşak’taki Lidya Tümülüsleri’nde kaçak kazılarla bulunup kaçırılan ve tekrar ülkemize getirilen eserler, Lidya döneminin en görkemli eserleri olarak biliniyor. Altın, gümüş, bronz ve mermerden yapılmış olan bu hazineler 60’lı yıllarda Amerika’ya kaçırılmış, 1993 yılında 363 eser tekrar ülkemize getirilerek Uşak Müzesinde sergilenmeye başlanmış. Bu çok önemli eserler için daha uygun bir müzenin bir an önce yapılması ihtiyacı dile getiriliyor. BULUNMAZ ESERLER Uşak’ın en işlek caddesini baştan başa geçerek Ulucami’ye varıyorum. Tarihî ve mimari özellikleri açısından, günümüze ulaşan en dikkat çekici eser. Germiyan Beyi 2. Yakup zamanında yapıldığı söylenen bu caminin önünde tarihî bir çeşme bulunmakta. Narin minaresi bulunan Ulucami, Uşak’a takılmış bir gerdanlık gibi durmakta. Ulucami’nin doğusunda Burma Camisi, 14. yüzyıl Osmanlı eseri. Minaresi burgulu olduğu için bu ismi almış. Ulucami’nin hemen yanında Arasta ve Bedesten bulunmakta. 6 asırdır 5 faklı kültürü içinde barındıran Arasta (çarşı) ada şeklinde; 4 cephesinde 20 dükkan bulunmakta. 2003’te restore edilerek, bugünkü haline getirilmiş... 1901’de bir Đtalyan mimar tarafından iki katlı ve 30 odalı olarak kesme taştan yapılmış Bedesten’in birinci katı sarraflar çarşısı, ikinci katı ise değişik işkolları için kullanılmakta. Bedesten, 1987’de restore edilmiş. Az ileride de Paşa Hanı bulunmakta. 19. yüzyılda bir Fransız mimar tarafından yapılan Paşa Hanı, önceleri han olarak kullanılmış, restorasyondan sonra da otel olarak kullanılmaya başlanmış. TARĐHÎ UŞAK EVLERĐ Bu eserleri geride bırakarak, Tarihî Uşak Evleri’nin bulunduğu mahalleye dalıyoruz. Her tarafta tarihî konaklar, tarihî çeşmeler. Evlerin bir kısmı restore edilmiş, bir kısmı yıkılmak üzere. Đlgililer ellerini çabuk tutmazlarsa, bunların bir kısmı yakında tarih olur.. Osmanlı Dönemine ait Uşak Evleri; ahşap ve beşik çatılı, Alaturka kiremitli, birinci kat taş örgü, ikinci kat çıkmalı cumbalı... Uşak, tarihî ve turistik varlıklar bakımından oldukça zengin. Ulubey’in Sülümenli Köyü yakınında Helenistik çağda kurulup, Roma döneminde önemi oldukça artmış sınır şehri Blaundos, derin vadilerle çevrili bir yarımada üzerine kurulmuş. Kalesi, tapınakları, tiyatrosu, stadyumu ve kaya mezarları ile ilgi çeken bu tarihî kent her geçen gün daha çok ziyaretçi çekmekte. EN BÜYÜK KANYON Đlin Güney ve Güneybatı kesiminde jeolojik yapının özelliğinden dolayı oluşmuş 75 kilometre uzunluğundaki Ulubey Kanyonu, Türkiye’nin en büyük kanyonu olarak bilinmekte. Banaz Çayı üzerindeki Clandıras Köprüsü, Lidyalılar tarafından Kral Yolu üzerinde su kemeri olarak yaptırılmış. Geçkili taşların Roma dönemine ait olduğu söyleniyor. Selçikler beldesinde bulunan Sebeste şehri, 9. yüzyılda, yakın çevresindeki şehirlerin piskoposluk merkezi imiş..

Page 9: ANADOLU’nun ilk sanayi şehri Uşak · 2010-01-24 · Seyyid Hasan Hüsameddin-i Uşşaki, Ahmed Şemseddin-i Marmaravi ve başka birçok hak âşığının burada bulunması sebepsiz

Bu sanat yeniden canlansın

Türkmenler Uşak ve civarına yerleşince, halı-kilim dokumacılığını da getirmişler. Murat dağında ve vadilerde kök boya için elverişli bitkiler de olunca ortaya sanat eseri halılar çıkmış. Avrupa’da pazarlama işini de Rumlar yapmış. Uşak halıları dünya çapında şöhret kazanmış, Avrupa ve Amerika’da pazar bulmuş, bu ülkelerdeki saray ve müzelerin vazgeçilmezi olmuş... Uşak halılarını tekrar canlandırmayı amaç edinen Palmet Halı yetkilisi Esma Kıvrak’la bu eşsiz kültürel değeri konuştuk. Esma Hanım, desinatör olarak Đstanbul’da çalışmış, Türk el halıcılığını inceleme şansı bulmuş. Kaynakları araştırmış. Dünya markası olmuş tek el sanatımızın “Uşak Halısı” olduğunu görmüş; dünyanın en ünlü müzelerinde bu halıların sergilendiğini, müzayede salonlarında yüksek değerler bulduğunu öğrenmiş... Esma Kıvrak’ın söylediğine göre, 14. yüzyılda Uşak’a Avrupalı tüccarlar gelmiş, yüzyıllarca bu halılar Đzmir limanından ihraç edilmiş. Avrupalı ressamlar tablolarında bu halıları işlemiş. 18. yüzyılda da Osmanlı nakkaşhanelerinde Uşak halıları tasvir edilmiş. Cami ve saraylara bu halılar serilmiş. 19. yüzyılda bu halıların imalatı azalmış, kaliteden taviz verilmiş. 1930’lu yıllarda da halı dokumacılığı bitmiş. KURSLAR DÜZENLENĐYOR Geçmiş dönem Uşak halıları, müze ve müzayede halıları olarak kalmış. Uşak Halılarını Koruma ve Yaşatma Derneği’nin Başkanlığını da yapan Esma Kıvrak, bu halıları anavatanında tekrar üretme mücadelesi verdiklerini, kurslar düzenlediklerini belirtiyor, bugüne kadar bin kadın kursiyer yetiştirdiklerini anlatıyor. Uşak halısının hammaddesi tamamen yün; elyaf uzunluğu en az 10-15 cm ve tek kırkım, 30 mikron kalınlığının altında olmayacak, soğuk iklimlerde yetişen koyunun yününden olacak. Mutlaka kök boya kullanılacak. Desenler bitkisel ve estetik olacak. Düğüm sayısı da belli bir ölçüde olacak. Fiyatı yüksek ve tamamen sipariş üzerine üretilen bu halı, halk arasında iyi bilinmiyor. Esma Kıvrak, Uşak halısı için yaptığı bu mücedeleler sonucunda çokça ödül almış. 2008’de Garanti Bankası ve Ekonomist Dergisinin 800 iş kadını arasında düzenledikleri Girişimcilik Ödülünü almış. Yine aynı yılda Başbakan’dan benzer bir ödül almış. Esma Hanım’ın aldığı başka ödüller de bulunmakta...

Page 10: ANADOLU’nun ilk sanayi şehri Uşak · 2010-01-24 · Seyyid Hasan Hüsameddin-i Uşşaki, Ahmed Şemseddin-i Marmaravi ve başka birçok hak âşığının burada bulunması sebepsiz

ATÖLYEYĐ KURDU Esma Kıvrak, bu önemli el sanatının tekrar canlanması gerektiğine inanmış, 1996’da Uşak’a gelerek, kök boya için Türkiye’de ilk atölyeyi kurmuş. Dekoratif ve çok kaliteli olan Uşak halısı; New York, Paris, Londra müzelerinde, saraylarda bulunuyor.

Tarhanayı dünyaya tanıtacak Uşak’ta tarhananın tadına bakmadan olmaz. Bunu da en iyi yaptığı söylenen ‘Tarhana Baba’ya, Yeldanlızade Mustafa Yeldanlı’ya gidiyoruz. Mustafa Bey Uşak’ta yılın Ahisi seçilmiş, Ahilik elbisesiyle bizi karşılıyor. Önce tarhana ikramında bulunuyor, kaşıklar tahta. Farklı bir lezzet, “ilaç gibi” diyorum. ‘Tarhana Baba’ bu sözü tasdik ediyor. Mustafa Bey 1974’ten beri bu işi yapıyor, bu çorbayı ebesinden, annesinden öğrendiğini, onlar gibi yaptığını söylüyor. “Kahvenin 40 yıl hatırası varsa, tarhananın 80 yıl hatırası var” diyor. Türkiye’de bunu marka yaptığını, bunun için “Ahi Baba” unvanı verildiğini söylüyor; bunu dünya markası yaparak çok şeyleri değiştirebileceğimizi ifade ediyor. “Onlar nasıl bütün insanlara kola içirmek için çalışıyorlarsa, biz de tarhana içirmek için çalışalım” diyor. Tarhanayı dünya markası yaptığımız taktirde, bu işten buğdaycı, biberci, domatesçi, soğancı, bütün çiftçilerin abad olacağını anlatıyor. Domates, biber, soğan, nane, yoğurt ve un karıştırılır; 3 hafta fermantasyona tabi tutulur, karıştırılır, teknelerde kurutulur, öğütülüp elekten geçirilir, un halinde paketlenir. Tarhana çorbasını pişirmek için; bir miktar yağ, salça, tuz, isot, sarımsak karıştırılarak kızartılır, bir litre su dökülür, 3 kaşık tarhana salınır, top olmaması için kaynayıncaya kadar karıştırılır. Sonra servis yapılır. Uşak tarhanasının lezzeti; Sivaslı’nın biberi, yerli domates ve diğer malzemenin kalitesinden dolayı farklıdır. Köylü hile bilmez diyor Tarhana Baba, organik malzemenin önemini anlatıyor.

Page 11: ANADOLU’nun ilk sanayi şehri Uşak · 2010-01-24 · Seyyid Hasan Hüsameddin-i Uşşaki, Ahmed Şemseddin-i Marmaravi ve başka birçok hak âşığının burada bulunması sebepsiz

YETKĐLĐLERĐ GÖREVE ÇAĞIRIYOR Mustafa Bey tarhana için tescil belgesi almış, fuarlara katılıyor, her taraftan gelen siparişleri karşılamaya çalışıyor. Yetkilileri, bu değerin dünya markası yapılması için göreve çağırıyor.